100 fjalt m t shpeshta n gjuhn shqipe

Mr. Agim SPAHIU 31 ma j 2010

N kt shkrim jan prfshir 100 fjalt m t shpeshta q prdoren aktualisht n gjuhn shqipe, t cilat jan sortuar prej nj korpusi gjuhsor q ngrthen n vete mbi 35 milion fjal (n kt korpus gjuhsor jan prfshir qindra publikime elektronike nga fushat e ndryshme t dijes son, t shkencs, tekniks, t teknologjis, t arsimit, t shndetsis, t historis, t gjuhsis, t ekonomis etj.). Kjo prbrje e korpusit n terminologjin gjuhsore angleze njihet me emrin Token. Dhe nga ky korpus prej miliona fjalsh sht krkuar q t sortohen vetm fjalt a elementet gjuhsore q kan nj prdorim m t shpesht. Pra sht marr pr baz vetm elementi i shpeshtsis. N kt korpus jan prfshir t gjitha stilet funksionale t gjuhs son. Na sht dukur me interes q nga gjith ky material gjuhsor t sajojm dhe t nxjerrim nj list me vetm 100 fjalt q jan m t shpeshta n gjuhn ton, sepse nj list e till tashm sa vjet e decenie ekziston n gjuht m t mdha botrore, si: n anglishte, gjermanishte, frngjishte, spanjishte etj. Ky material sht mbledhur dhe seleksionuar n mnyr t kujdesshme nga nj ekip profesionist- shkencor i www.shkenca. org, pr nj periudh t gjat kohore, t cilin mendojm se sht me interes ta prezantojm ktu n kt shkrim. Mbledhje dhe selektimi i ktij korpusi gjuhsor sht br me an t programeve t caktuara, n mnyr elektronike. T gjitha fjalt jan radhitur sipas frekuencs (shpeshtsis) s prdorimit, duke i paraqitur t gjitha kuptimet dhe vlerat e tyre gramatikore sipas kontekstit t tyre dhe jan ilustruar me shembuj konkret nga Fjalori i gjuhs s sotme shqipe i vitit 1980. Shembujt, n prgjithsi, jan reduktuar, ndrsa kuptimet dhe funksionet jan paraqitur sipas radhitjes numerike dhe alfabetike. Fjalt q kan shkalln m t lart t shpeshtsis, kuptohet, shnohen n llim, kurse ato m nj shkall m t ult, n vazhdimsi. Dhe do fjal anash mban numrin rendor dhe nj numr shumshifror q dshmon kt shkall t shpeshtsis. Sa i prket vlers leksiko- gramatikore t ktyre fjalve, sikurse n gjuht: gjermane, angleze etj., ashtu edhe n gjuhn ton, fjal m t shpeshta jan ato shrbyese a funksionale nga pjest e pandryshueshme t ligjrats. Kurse m t rralla jan foljet, mbiemrat, premrat, numrort, emrat etj., si pjes t ndryshueshme t ligjrats.

Prmbledhje

sht me rndsi t ceket se nnt (9) fjalt e para, pra deri te fjalza -nj, jan fjalt q prdorem m s shpeshti n gjuhn shqipe dhe kjo prbn diku 1/4 (ose 25%) t tr korpusit gjuhsor. Se cilat jan fjalt m t sheshta t gjuhs son, kt mund t shihni nga ky shkrim n vazhdim:

tuar e premrave vetor e dftor AI/AJO, ajo, n rasn kallzore; at (n bashkvajtje me parafjal). E pash me t. 3. Nyj e prparme e gjinis mashkullore a femrore n numrin njjs ose shums tek emrat e rass gjinore, tek emrat e mbiemrat e nyjshm, te mbiemrat e emrzuar, te numrort rreshtor dhe te disa premra; nyj e prparme e emrave prejpjesor t gjinis asnjanse. Nxnsve t shkolls son. T dashur, shok! T part, n pun. Djemve t tij (t saj, t vet). Njerz t till. T dhna t prpikta. I foli me t but. Procesi i t menduarit. 4. Nyj e prparme me kuptimin e premrave pronor t vets s tret, e cila prdoret me emra q shnojn njerz sipas lidhjeve t gjakut, sipas lidhjeve familjare etj.; t tij, t saj. I tha t birit (t vllait,t vjehrrit, t shoqit, t nipit, t kushririt, t kunatit). 5.Pjesz trajtformuese, q shrben pr t ndrtuar koht e ndryshme t mnyrs lidhore dhe t s ashtuquajturs mnyr lidhorehabitore t foljeve. M mir t vete vet. T jet edhe ai. T asin t gjith! T mos e harrojm kt. Duhet t vish edhe ti. T kishte ardhur m par! t pasksha qen dhe un! emrat e mbiemrat e nyjshm, te numrort rreshtor dhe te disa premra, kur emri me t cilin lidhen sht n rasn emrore ose kallzore; nyj e prparme e gjinis mashkullore tek emrat e rass gjinore, te mbiemrat e te disa premra, kur emri me t cilin lidhen sht n trajtn e shquar dhe n rasn kallzore t numrit njjs ose n rasn emrore a kallzore t numrit shums. Vajz e mir. Lugina e Drinit. E reja mirditore. Nga e hna tek e diela. Klasa e par (e dyt, e pest). Doli e para e klass. E mira s'ka fund. Erdhn t gjitha shoqet e saj. Nj pun e till t nderon. Shprehu mendimin e vet. Thirri djalin e madh. T njohim heronjt e pavdekshm. I kshilloi djemt e tij (e tyre). 2. Nyj e prparme me kuptimin e premrave pronor t vets s tret t numrit njjs, e cila prdoret me emrat femror q tregojn lidhje gjaku a gjinie ose lidhje familjare; e tij, e saj. E ma. E bija. E motra. E mbesa. 3. Trajt e shkurtr e premrave vetor t vets s tret n rasn kallzore t numrit njjs. E plotsoi detyrn. Merre (merreni) me vete! Thuaje hapur! 4. Prdoret pr t lidhur dy gjymtyr fjalie a dy fjali t nj fare ose dy fjali t bashkrenditura kpujore a shtuese; dhe. Klasa puntore e fshatarsia kooperativiste. Shkoi e u kthye shpejt. T vriste natn e t qante ditn. 5. Prdoret pr t lidhur dy fjal a dy trajta t s njjts fjal n togje me bashkrenditje, q tregojn zakonisht prsritje ose vijimsi veprimi a gjendjeje, q shprehin prforcim etj. Tani e tutje. Nj her e prgjithmon. 6. Prdoret pr t kundrvn dy gjymtyr t nj fjalie a dy fjali t nj fare; dhe, edhe. Duhet pun e jo fjal. 7. Prdoret te numrort e prbr pr t lidhur klasat e ndryshme t tyre (njshet, dhjetshet etj.). Njzet e dy. Nj mij e nntqind e shtatdhjet e tre. 8. prd. pj. Prdoret n llim t nj togfjalshi a t

(1)2461640 T: 1. Trajt e shkurtr e premrave vetor t vets s dyt n rasn dhanore e kallzore t numrit njjs. T pash nga larg (ty). 2. prem. Trajt e shkur-

(2)1883356 E: 1. Nyj e prparme e gjinis femrore tek emrat e rass gjinore, tek

nj fjalie pr t theksuar kuptimin q shprehet prej tyre. E sot fshati duket si n fest. 9. pj. bised. Prdoret n llim t nj fjalie pyetse pr t theksuar m shum pyetjen ose pr t trhequr vmendjen e bashkbiseduesit prpara pyetjes. E, do t vish? 10. Prdoret pr t pohuar a pr t miratuar dika; po. - Nesr do t shkosh? - E, nesr. 11. pasth. Prdoret kur shprehim habi, kur ndodhemi para nj t papriture a para dikaje t padshirueshme, kur kujtohemi papandehur pr dika etj. E, kush na erdhi! 12. Prdoret kur shprehim gzim, knaqsi, miratim ose ndonj ndjenj tjetr; h. E, m ju lumt dora! 13. Prdoret kur shprehim dhembje, hidhrim a pikllim, keqardhje, dshprim, qortim, zemrim, urrejtje etj.; ah. E, 'e gjeti t ziun! E, mor i shkret! E, po e zura, 'do t'i bj!

(3)1199646 N: 1.Parafj. Prdoret me nj emr n rasn kallzore pr t treguar: Vendin ku ndodhet dikush a dika, ku bhet nj veprim. N qendr (n mes, n an); a. Vendin drejt t cilit lviz dikush a dika ose vendin ku futet a mbyllet dika. Shkoj n Durrs. U ngjitn n maj. b. Nj send a frymor, me t cilin ndeshemi a takohemi gjat lvizjes, krkimit etj. Ndeshi n nj gur (n pengesa, n vshtirsi). c. Nj send, nprmjet t cilit kalon dika a bhet nj veprim. Shkoj perin n gjilpr. d. Nj send, veprimit t t cilit i nnshtrohet dika. E nxori n diell (n drit). dh. Mnyrn se si bhet dika. Eci n kmb. e. Gjendjen e re tek e cila kalon dika. E ktheu n gaz (n uj, n lng). f. Punn, veprimtarin, grupin a organizatn, ku prfshihet ose sht dikush a dika. Punon n ndrmarrje. g. Dika q merret si bartse e veprimtaris mendore e shpirtrore ose shfaqje t ndryshme t ksaj veprimtarie. N zemr. N mendje. gj. Kohn kur kryhet ose brenda s cils kryhet nj pun a nj veprim. N ver (n dimr). h. Qllimin prse bhet dika; pr. N shenj kujtimi (nderimi, miqsie). i. Sasin e njsive nga t cilat prbhet dika ose n t cilat ndahet dika. Komedi n dy akte. j. Sendin a dukurin q shrben pr t prcaktuar dik a dika. N sasi (n cilsi). k. Marrdhnie me dika. N marrveshje (n lidhje, n krahasim, n grindje, n kundrshtim) me nj tjetr. N gjak me dik. l. Dika t ciln e mbikqyrim, e kemi nn kujdes etj.; nn. E ka n kujdestari. ll. Nj ngjarje ku merr pjes dikush a dika. N festn ton. m. Ngjyrn e dikaje ose ngjyrn me t ciln ajo afrohet. N ngjyr trndali. nj. Ndr. N t rinjt. N t smurt. N t part. N m t mirt. o. Prdoret me nj emr n rasn kallzore, i cili bn pjes n nj tog q ka kuptim foljor. V n dijeni njoftoj. V n dyshim dyshoj pr dika. V n lidhje lidh. V n zbatim zbatoj. p. Prdoret n nj varg togjesh me kuptim ndajfoljor. N prgjithsi, prgjithsisht. N veanti veanrisht. q. Prdoret n nj varg shprehjesh, q luajn rolin e parafjalve. N kundrshtim me... N bashkpunim me... N krahasim me... N lidhje me... N drejtim t...N saj t... N emr t... N baz t... N mes t... r. Prdoret pr t shnuar pikn e mbarimit (n bashklidhje me parafjaln "nga") n togje q kan nj gjymtyr t prsritur a premrat "njri... tjetri" dhe q tregojn nj shtrirje a nj lvizje t pandrprer n hapsir dhe n koh ose nj prsritje t veprimit a t gjendjes. Nga mali n mal. 2. lidh. a. Prdoret n llim t nj fjalie t varur kushtore; nse. N e di, ma thuaj! b. Prdoret n krye t nj fjalie pyetse t zhdrejt. Nuk e di n vjen apo jo. c. Prdoret n disa shprehje lidhzore. N qoft se. N rast se. N sht se. N mnyr q.

(4)831025 I: 1.Nyj e prparme e gjinis mashkullore tek emrat e rass gjinore, tek emrat dhe mbiemrat e nyjshm, te numrort rreshtor dhe te disa premra. Kshilli i fshatit ton. I zoti i puns. Qyteti i ri. I dashur shok! I pari n pun. I tij. I saj. I till. I cili. 2. Nyje e prparme me kuptimin e premrave pronor t vets s tret t numrit
njjs, e cila prdoret me emrat mashkullor, q tregojn lidhje gjaku a gjinie ose lidhje familjare; i tij, i saj. I ati. I biri. I vllai. 3. Trajt e shkurtr e premrave vetor t vets s tret n rasn dhanore t numrit njjs. I them (atij, asaj). 4. Trajt e shkurtr e premrave vetor t vets s tret n rasn kallzore t numrit shums. I pash (ata, ato).

ose dy fjali t bashkrenditura kpujore a shtuese; e. Puntor dhe fshatar. b. Prdoret e prsritur prpara dy a me shum gjymtyrve a fjalive t nj fare, kur ato numrohen me radh njra pas tjetrs ose kur shnojn a tregojn sende, dukuri, veprime q kan t njjtn rndsi, vler etj., q jan t njkohshme etj.; edhe. Dhe i aft, dhe i palodhur. Dhe pr t sotmen, dhe pr t nesrmen. c. Gjithashtu, po ashtu, ashtu edhe, edhe. Si ai dhe ti. Si i ati dhe i biri. . Prdoret pr t kundrvn dy gjymtyr t nj fjalie a dy fjali t nj fare; e, edhe. Duhet pun dhe jo fjal. d. Prdoret pr t lidhur dy fjal a dy trajta t s njjts fjal n togje me bashkrenditje, q tregojn prsritje a vazhdimsi veprimi ose gjendjeje, q shprehin prforcim etj. Mir dhe me mir. dh. Prdoret pr t lidhur trajtat e njjta t nj foljeje (nj her me pjeszn mohuese "s" ose "nuk" dhe nj her pa t) pr ta paraqitur veprimin a gjendjen e shprehur prej saj si jo t sigurt, jo t prer etj. Dhe e bn, dhe s'e bn. Dhe e thot, dhe s'e thot. Dhe sht, dhe s'sht. e. Prdoret n llim t nj fjalie q plotson, zhvillon a sqaron nj mendim t shprehur nga nj fjali tjetr para saj. Shkuan t gjith. Dhe fmijt. 2. prd. pj. Prdoret n llim t nj togfjalshi a t nj fjalie pr t prforcuar ose pr t theksuar kuptimin q shprehet prej tyre ose pr t'i dhn gjallri e bukuri ligjrimit a pr t rritur fuqin shprehse t tij. Dhe pranvera erdhi. Dhe sot fshati lulzon. 3. prd. ndajf. Prdoret prpara mbiemrave dhe ndajfoljeve n shkalln krahasore me kuptimin "n nj shkall me t lart, me shum, me tepr, ca". Dhe me t mdha. 3. pj. Prdoret pr t theksuar a pr t prforcuar kuptimin e nj fjale, t nj togfjalshi a t nj fjalie. Dhe atje nuk u msua.

(5)746450 DHE: 1. lidh. a. Prdoret pr t lidhur dy gjymtyr fjalie t nj fare

(6)645186 PR: 1. parafj. Prdoret me nj emr n rasn kallzore pr t treguar

s bashku me t: a. Qllimin a synimin e nj veprimi; qllimin a sendin prse shrben a duhet dika; frymorin ose sendin, n dobi a n dm t t cilit bhet dika; objektin mbi t cilin shtrihet nj veprim a nj gjendje. Lufta pr lirim. b. Temn e nj shkrimi a t nj ligjrate, shtjen pr t ciln bhet fjal n nj ligjrat, n nj artikull ose studim; rreth, mbi. Foli pr jetn dhe veprn e Migjenit. c. Njeriun q sht n marrdhnie t caktuara me dik; cilsin n t ciln vepron dikush, pozitn a shkalln e dikujt (me kuptimin "si"). E mori pr grua (pr burr). . Kuzimin e nj tipari a t nj veprimi (me kuptimin "nga", "prsa i takon"). I dalluar pr guxim (pr trimri). d. Mnyrn si bhet a si paraqitet dika; shkalln cilsin e prfundimit t nj veprimi. Pun pr merak. dh. (edhe me nj emr n r. rrjedhore). Sendin me t cilin ndesh ose tek i cili kapet e mbahet dikush a dika gjat nj veprimi ose lvizjeje, me kuptimin "pas, te"; sendin q shrben

si mbshtetje; njeriun a sendin, me t cilin afrohet a puqet dikush gjat nj veprimi a gjendjeje. Shkrepi pr gur. U prplas pr mur. e. Dika, pr t ciln ndihet nevoj a tregohet dshir. I etshm pr dituri (pr pun). . Dik a dika q nuk prputhet me at q duhej t ishte a me at q pritej t ishte. Shtpi tepr e ngusht pr gjasht veta. f. Njeriun, organin shtetror etj., n vend t t cilit a n emr t t cilit vepron dikush, at q zvendsohet a prfaqsohet n nj pun ose n nj veprim nga nj tjetr (me kuptimin "n vend t..."). Nnshkroi pr kryetarin. g. Frymorin a sendin, q merret gabimisht n vend t nj tjetri, me kuptimin "si, n vend t". E mori bajukn pr ros (bakrin pr ori). Nuk e ha sapunin pr djath. gj. Secilin nga pjestart e nj grupi, q merr dika a t cilit i takon dika n sasi t barabart. T ardhurat pr frym. h. Sendin, me t cilin kmbehet a zvendsohet dika; vlern a mimin e dikaje. I dha misr pr grur. i. Njeriun a sendin, pr t cilin betohet dikush. Pr bes! Pr nder! j. Kohn sa zgjat dika, kur prsritet, kohn q duhet pr t br nj pun etj. (e shoqruar zakonisht edhe me nj numror a me nj fjal tjetr q tregon sasi); kohn, pas s cils do t bhet dika (me kuptimin "pas"). Erdhi pr disa dit. k. (edhe me nj ndajfolje). Kohn, pr t ciln ruhet dika, kohn e caktuar pr dika; nj koh t dhn. E ruaj pr dimr (pr ver). l. Vendin, drejt t cilit shkon ose lviz dikush a dika (nganjher e shoqruar edhe me parafjaln n); vendin, npr t cilin lviz dikush a dika; vendin a drejtimin. Rruga pr n kombinat. U nisn pr Durrs. ll. (me rasn rrjedhore). Vendin nga del dikush a dika. Doli pr dere (pr dritareje). m. Prdoret pr t treguar koh, vend, mnyr etj. n togje q formohen nga prsritja e nj fjale ose nga dy fjal t afrta. Dit pr dit do dit. m. Prdoret zakonisht si fjalz prforcuese me emra asnjans n rasn rrjedhore, n shprehje ndajfoljore me kuptime t ndryshme. Vjen (pr) s shpejti. n. Prdoret me nj numror themelor pr t treguar veprime aritmetike, mnyr renditjeje etj. E shumzoi pr katr. nj. si ndajf. N ann e dikujt a t dikaje, n t mir t dikujt, pro; kund. kundr. Votuan pr 98 pr qind. 2. pj. a. Prdoret para nj emri a mbiemri n rasn emrore a kallzore pr t shprehur nj vlersim (n kuptimin "si"). Mbahej pr i ditur (pr trim). b. Prdoret pr t ndrtuar paskajoren e foljeve. Shkuan pr t punuar. zore pr t treguar: a. Pranin e dy a m shum vetave a sendeve s bashku n nj vend, qenien e tyre s bashku n nj gjendje t caktuar ose pjesmarrjen e tyre t prbashkt n nj veprim; shoqrimin e dikujt a t dikaje nga dikush a dika tjetr kur ndodhet n nj gjendje t caktuar ose kur kryen nj veprim. Motra me vllan jan n nj klas. b. Afrin a takimin n hapsir ose lidhjen e dikujt a t dikaje me dik a me dika tjetr. Kuzohet me det. c. Pranin e nj pjese a t nj shtese ose qenien e nj tipari t jashtm a t brendshm, e nj vetie a cilsie te dikush a te dika. Kpuc me qafa. Shtpi me oborr (me ballkon). . Lndn a dika tjetr, me t ciln sht br, sht mbushur a sht lyer dika ose sht mbshtjell, veshur a mbuluar dikush a dika. Mur me tulla. d. Nj dukuri, gjendje a tipar, q shoqron nj veprim dhe prcakton mnyrn si bhet ose si shfaqet dika, si vepron dikush etj. E priti me knaqsi (me gzim, me padurim, me dyshim, me gjakftohtsi, me mirnjohje). dh. Mjetin me t cilin a nprmjet t cilit kryhet nj veprim a nj pun. E preu me thik. e. Njeriun, sendin a dukurin, q i nnshtrohet nj veprimi a gjendjeje; qenien, gjn a shtjen me t ciln kemi t bjm.

(7)535180 ME: 1. parafj. Prdoret me nj emr ose me nj premr n rasn kall-

Ngjau nj fatkeqsi (nj e papritur) me t. . Kuzim pr dik a pr dika, prcaktimin se nga 'an e shohim a e vlersojm at etj. I vogl me trup, por i madh me zemr. f. Gjendjen n t ciln ndodhet ose vihet dikush a dika. sht me leje (me pushime). g. Shkakun ose arsyen e nj veprimi a t nj gjendjeje ose llojin e veprimeve q kryejm pr t'ia arritur nj qllimi. Me at shi q ra s`ka se si t mos rritet bari. gj. Qllimin a synimin e nj veprimi. Erdhi me qllime t mira (t kqija). U paraqit me krkesa t reja. h. Kohn a dika tjetr, nga e cila nis nj veprim etj. ose s bashku me t ciln zhvillohet nj veprim, shfaqet nj dukuri etj. Q me ditt e para (me fmijrin). i. (edhe me numror). Sasi ose mas t caktuar a t pacaktuar, t prafrt, t madhe etj. Klas me tridhjet nxns. j. Krahasimin e nj numrori themelor, q vihet n nj marrdhnie t caktuar me nj tjetr. N prpjestimin dy me tre. k. Koh, mnyr etj., n togje q formohen nga prsritja e nj fjale ose nga dy fjal t afrta. E prisnin dita me dit (me sot me nesr). 2. pj. a. Prdoret me nj emr foljor asnjans pr t formuar nj trajt t pashtjelluar, me kuptimin kohor, "sapo, sa". Me t dgjuar thirrjen, u ngrit. b. Prdoret zakonisht n t folmet e Veriut me pjesoren pr t formuar nj nga trajtat e paskajores. Me qen. Me marr. Me dal. njsoj n t gjitha gjinit n njjs e n shums pr t lidhur nj fjali t varur prcaktore, duke treguar frymorin a sendin q sht prmendur, i shnuar nga nj emr a premr n fjalin e mparshme, i cili. Ai q erdhi, ishte shoku im. b. bised. Prdoret n rasa t zhdrejta me ose pa parafjal dhe me kuptimin e fjalve lidhse: ku, kur. Ai q i fole ti, ishte miku im. 2. lidh. a. Prdoret pr t lidhur nj fjali kryefjalore, kallzuesore, kundrinore ose prcaktore me fjalin drejtuese. E di q thua t vrtetn. b. Prdoret n llim t nj fjalie ta varur kohore, e cila tregon kohn q ka kaluar (ose po kalon) prej piknisjes s gjendjes a t shtjellimit t veprimit t shprehur n fjalin drejtuese. Sa vite kishin kaluar q nuk i kishte par. c. Prdoret prpara nj fjalie t varur shkakore, e cila tregon zakonisht shkakun e nj ndjenje t shprehur n fjalin drejtuese; sepse. Ai knaqej q m n fund njerzit nuk e kishin harruar. . Prdoret n llim t nj fjalie t varur rrjedhimore, e cila tregon pasojn ose rrjedhimin e nj veprimi t shprehur n fjalin drejtuese. Kishte ndryshuar sa q nuk njihej. d. Prdoret n togfjalsha t ndrtuar nprmjet prsritjes s nj trajte t s njjts folje pr t theksuar se nj veprim a gjendje q kryhet, ndodh pavarsisht nga kushtet, nga dshirat a nga parashikimet. Shkoi q shkoi. Erdhi q erdhi. dh. Prdoret n disa lokucione lidhzore, t cilat vihen n krye t fjalive t varura, q tregojn vendin, kohn, kushtin, qllimin, shkakun etj. t nj veprimi t shprehur n fjalin drejtuese. Q nga. Q ku. Q kur. Q se. Ashtu q. Kshtu q. Kudo q. Kurdo q. Kurdoher q. Mjaft q. Ngado q. Posa q. Sado q. Sido q. Sapo q. Tekdo q. Ve q. Me kusht q. Me qllim q. N mnyr q. N vend q. Sa her q. do her q. e. Prdoret n pjesn e par t lidhzave t shkallzimit, tek t cilat pjesa e dyt nis me lidhzn kundrshtore "por", pr t theksuar fjalin ose gjymtyrn e dyt q lidhin. Le q ..., por (por edhe, por as q). Jo q..., po (por edhe). Jo vetm q..., por (por as, por edhe, porse). 3. ndajf. Prej asaj kohe, qysh. Q fmij. Q i ri. 4. parafj. Prdoret me nj emr n rasn kallzore pr t treguar kohn e nisjes s nj veprimi, i cili vazhdon deri m sot a deri ne nj cak t njohur a t panjohur; prej.

(8)518378 Q: 1.Prem. a. Prdoret n vend t nj emri a t nj premri tjetr

Q ditn e par. 5. pj. a. Prdoret para fjalve a togfjalshave, q n fjali shrbejn si rrethanor kohe ose vendi, pr t saktsuar piknisjen e veprimit n koh ose n hapsir. Q n mngjes. Q m par. b. Prdoret n disa lokucione pr t prforcuar pohimin a mohimin e dikaje q vihej n dyshim ose pr t'i dhn gjallri a hijeshi shprehjes. As q mund t bhet fjal. Ja q ndodhi. c. bised. Prdoret n dialog n disa fjali t ndrmjetme n llim ose n mes t biseds. Q thua ti.

(9)426967 NJ: 1. num. them. a. Numri i par n vargun e numrave t plot

numri 1; numri i plot m i vogl, q shnon njsin m t vogl; njsia m e vogl n nj grup, q shnohet me kt numr. Numri nj. Tridhjet e nj. b. prd. mb. Po ai, po ajo gj, i njjt. Thot gjithnj nj fjal. Rri n nj vend. c. prd. mb. I vetm, i tr e i pandashm; i bashkuar n dika t vetme. Jan br nj trup. . prd. prem. Prdoret n vend t fjals q shnon njeriun, kafshn, sendin a dukurin, kur i veojm nga klasa, grupi a radha e vet; njri, njra. Nj pr shtpi. Nj pr t gjith, t gjith pr nj. d. prd. num. rresht. I par. Dhoma nj. Radha nj. 2. nyj joshquese. a. Prdoret prpara nj emri kur duam q ky t shnoj dik a dika n mnyr t prgjithshme, pa e veuar plotsisht, pa e dalluar nga njsit e tjera t s njjts klas. Nj plak e nj plak. Nj libr i ri. b. Vihet prpara nj emri kur duam ta prdorim me kuptim t prgjithsuar dhe si prfaqsues t klass se vet me kuptimin "do". Nj libr i mir sht nj shok i mir. c. Prdoret me nj emr njeriu, kur kt njeri nuk e njohim mir ose nuk dim me siguri si e quajn. A e njeh (a t kujtohet) nj Shptim Bardhi nga Peqini? 3. pakuf. 1. Dikush, ndokush, njeri i pacaktuar. Ka ardhur nj nga fshati. Ishte me nj q s`e njihja. a. Dika, gj e paprcaktuar mir, q i ngjan dikaje (s bashku me lidhzn si dhe nj emr). E ka zn nj si grip. b. prd. mb. I till (si kallzues emror, i ndjekur nga nj fjali rrjedhimore). sht nj q s`e ka shokun. c. prd. pj. Prdoret para emrit t nj frymori ose t nj sendi kur folsi shpreh nj far habie, admirim a prim. Kishte nj kal t shpejt, q s`e kishte askush. 4. ndajf. bised. Barabar, njlloj, njsoj; njsh. Jemi nj. U bn nj. * Deri m nj plotsisht, pr t gjitha gjrat, deri n fund.

(10) 338767 SE: 1. pyet. a. Prdoret gjithnj i shoqruar me parafjal pr t pyetur

pr sende, pr mjetin me t cilin bhet dika, pr shkakun e dikaje dhe pr lndn nga e cila prbhet dika; far. Me se punon? Me se e mori? Me se e shkmbeu? b. Prdoret s bashku me pjeszn "ja" dhe me premrin "far", "", kur dikush llon t tregoj a t numroj dika ose kur prmbyll tregimin a numrimin. Ja se far na tregoi. Ja se 'm solli. c. Prdoret s bashku me pjeszn "ja" dhe zakonisht edhe me premrin "far", "", ose me ndajfoljet "ku", "nga", "si" pr t prforcuar shprehjen e habis, zemrimit, t mosprlljes, t prmimit etj. Ja se far na qenka! Ja se `na paska punuar! 2. lidh. a. Prdoret pr lidhur nj fjali kryefjalore, kallzuesore, kundrinore ose prcaktore me fjalin drejtuese; q. Dihet se Toka rrotullohet rreth Diellit. Thuhet se morn pjes shum veta. b. Prdoret pr t lidhur nj fjali shkakore me fjalin drejtuese (me kuptimin "sepse, meq, ngaq"). I donte se ishin trima. c. Prdoret pr t lidhur nj fjali krahasore ose gjymtyrn e dyt t nj krahasimi, kur kemi mbiemra ose ndajfolje n shkalln krahasore; sesa. Ishte m i shpejt se era. . Prdoret si lidhz kundrshtore

para nj fjalie t varur, e cila shpreh nj veprim q do t ket pasoja t padshiruara, n rast se nuk plotsohet veprimi i shprehur nga fjalia drejtuese; prndryshe, n rast t kundrt. Mos u sill ashtu, se do t pendohesh. d. Prdoret e prsritur pr t lidhur dy gjymtyr t nj fjalie ose dy fjali q i kundrvihen njra- tjetrs, kur shprehet mdyshje a pasiguri. Se erdhi, se nuk erdhi, nuk e di. dh. bised. Prdoret me nj fjal t prsritur n togje q shprehin nj gjendje t paplqyeshme, ose pr t theksuar se nj veprim kryhet a ndodh pavarsisht nga dshira a parashikimi; q. Keq se keq, ta prfundojn n nj far mnyre. e. Prdoret n prbrjen e nj vargu togjesh lidhzore me kuptim shkaku, kohe, krahasimi, kundrvnieje, lejimi (p. sh. Pr arsye se... Nga frika se...Nga shkaku se... Pr shkak se... Duke qen se...N sht se ... N rast se... N qoft se... Po qe se...Po t jet se... Para (prpara) se... Qysh se... Vetm se ... etj.). U prqendrua te kjo shtje, pr arsye se ka rndsi t veant. Mjekimi me penicilin u ndrpre, pr shkak se kishte pasoja ansore. 3. pj. 1. Prdoret n fund t nj fjalie pyetse ose habitore pr t theksuar ngjyrimin e saj shprehs, emocional ose ironik; pa. Kush e besonte se? Sa mir se! Sa bukur se! a. Prdoret prpara premrave pyets e t pakushm dhe ndajfoljeve q shrbejn pr t pyetur n fjali dftore a thirrmore pr t'u dhn kuptim t paprcaktuar. Se kush e mori. Se kush vajti. b. Prdoret n togje me pjeszat "po" dhe "jo" t prsritura pr t theksuar pohimin a mohimin. Po se po. Jo se jo. dikush a dika, ku sht ose npr t cilin kalon dikush a dika; prej ku. Nga erdhn? Nga u nist? Nga kaluat? b. Pr vendin ku drejtohet dikush a dika; ku. Nga veni kshtu? Nga ia mbajtn? c. Pr prejardhjen e dikujt a t dikaje. Nga jeni? Nga ju kemi? . Pr burimin a shkakun e dikaje. Nga t'i besoj? Nga ta di? d. Prdoret n llim t nj fjalie mohuese q shpreh pohim, me kuptimet. E nga s'kan drguar urime! 2. parafj. Prdoret me nj emr n rasn emrore, pr t treguar: a. Vendin prej t cilit nis lvizjen dikush a dika ose prej ku vjen dikush a dika; burimin prej ku del dika; prej. Vjen nga qyteti (nga fshati, nga malsia). b. Vendin drejt t cilit lviz dikush a dika, te. Shkuan nga lumi. c. Vendin npr t cilin kalon ose prshkohet dika; npr. Hyri nga dera. . Vendin ku gjendet dikush a dika; n, te; vendin ku ndodhet njeriu a sendi veprues. Isha nga vllai. Si jeni nga shtpia? d. Pikn a vendin mbi t cilin drejtohet nj veprim. Vshtroi nga deti (nga rruga). dh. Vendin ose drejtimin prej ku vepron dika mbi folsin a mbi nj send. E rrethuan nga kraht. e. Vendin ose sendin prej t cilit prcaktohet nj largsi; s bashku me nj emr tjetr me parafjaln "n" tregon largsin q matet midis tyre; s bashku me nj emr tjetr me parafjaln "n" tregon vendin, brenda caqeve t t cilit lviz dikush a dika. Dhjet hapa nga bregu. . Sendin a vendin, prej siprfaqes ose brendsis s t cilit merret, largohet a hiqet dika. E mori tryeza. f. Trsin, prej ku sht hequr, ndar, shkputur ose sht marr nj pjes a njsi. Pjes nga fjalimi. g. Njeriun a sendin, t cilit i hiqet, i krkohet a i merret dika; prej. Heq degt (gjethet) nga pema. gj. Vendin e banimit, punn, veprimtarin, marrdhniet etj., prej t cilave largohet dikush a dika; prej. Vjen nga puna (nga aksioni). h. Burimin prej nga nis dika ose z ll nj mendim, nj ndjenj etj. M doli nga mendja. i. Prejardhjen ose zanalln e dikujt a t dikaje; mjedisin, grupin a kategorin ku bn pjes dikush a dika; prej. Nga fshati Drithas. Nga familje puntore. j. Vendin

(11) 331474 NGA: 1. ndajf. Prdoret pr t pyetur: a. Pr vendin prej ku vjen

ku kapet a zihet dika; pr. Z nga krahu (nga mnga). k. Kohn e prafrt, gjat s cils kryhet a bhet dika; kohn q merret si piknisje. Nga vera (vjeshta, dimri). l. Veprimin ose punn q nis. Filloi nga puna. ll. Dika prej ku nisemi a ku mbshtetemi pr t vepruar. Nga parime t drejta. m. Tiparin a ann q marrim si mbshtetje pr t prcaktuar a vlersuar dik a dika. I vogl (i madh, i zhvilluar) nga trupi. n. Sendin ose njeriun me t cilin krahasohet dika a dikush; se. M i mir nga t tjert. nj. Sendin a njeriun sipas t cilit veprohet ose bhet dika. Marrin shembull nga msuesi. o. Njeriun me t cilin prcaktohet nj lidhje afrie a gjaku. Kushri nga babai. p. Sasin q i jepet secilit pjestar t nj grupi; me nj numror t prsritur tregon grupet e barabarta n t cilat ndahet nj grumbull ose rendin e lvizjes s ktyre grupeve njri pas tjetrit. U dha nga pes libra. q. Prdoret n bashklidhje me parafjalt, "n", "m" n ndrtime q tregojn nj periudh kohe, me caqet e llimit e t mbarimit. Nga marsi deri n korrik. r. Prdoret pr t shnuar piknisjen (n bashklidhje me parafjaln "n") n togje q kan nj gjymtyr t prsritur a premrat "njri... tjetri" dhe q tregojn nj shtrirje a nj lvizje t pandrprer n hapsir dhe n koh ose nj prsritje t veprimit a t gjendjes. Nga mali n mal. rr. Prdoret n disa togje me ndajfolje, q tregojn vend, marrdhnie n hapsir ose sasi. Nga larg (afr). 3. lidh. 1. Prdoret pr t lidhur nj fjali t varur vendore. Do t vete nga t m thuash ti. a. Prdoret pr t lidhur nj fjali t varur prcaktore, pr t treguar vendin e veprimit q shprehet n kt fjali. U uln n nj breg, nga dukej fshati. b. Prdoret n krye t nj pyetjeje t zhdrejt. Nuk e di nga vajti. Nuk e pash nga erdhi. c. Prdoret me nj folje t prsritur pr t treguar nj lvizje n drejtim t paprcaktuar. Shkonte nga shkonte dhe kthehej prap. t mnyrs dftore. Del me vler dhe funksion: jokal. a. Rroj, jetoj, gjllij. S`sht m ka vdekur. b. Ndodhem diku ose duke br dika, gjendem.sht n udhtim po udhton. c. Kaloj nj gjendje, jetoj nj gjendje t caktuar; kam nj veti, nj tipar, nj aftsi a dika tjetr q m v n nj gjendje t caktuar; kam arritur nj gjendje t caktuar (edhe n nj varg njsish frazeologjike). sht i ri (i zoti, trim). . I prkas dikujt, kam lidhje faresnie ose lidhje t tjera me t, kam t bj me t. sht yni. sht i biri (e bija, e ma). d. vet. veta III. I prket dikujt a dikaje, sht pron e dikujt a pjes e dikaje; lidhet ngusht me t, i takon. Libri sht imi. dh. E kam prejardhjen, vij, rrjedh. sht nga nj familje patriotsh. e. M duhet t bj dika, kam pr t br dika; kam prirjen pr t br dika, kam dshir pr t, e pranoj a e plqej. S`sht pr pun. . vet. veta III. Ndodh, ngjan, bhet; llon. Kur sht mbledhja (ndeshja, shfaqja)? f. vet. veta III. Duhet, do (me nj folje n paskajore). sht pr t vn re. g. Prdoret me folje n prcjellore dhe s bashku me t jep gjendjen ose vijimin e nj veprimi. sht duke punuar po punon. gj. Prdoret si folje ndihmse pr t ndrtuar koht e prbra t foljeve psore dhe vetvetore. sht ftohur. * n sht se..., 'sht e vrteta (e drejta) fj. ndrm. shih te VRTET/, A (e).

(12)311872 SHT: 1. Trajt e foljes JAM n vetn e tret njjs t kohs s tashme

(13) 303818 KA: 1. Veta e tret e foljes ndihmse KAM kal. a. Zotroj dika; jam

pronar i dikaje; sht imi, m prket mua; sht n familjen time, bashkjeton me mua ose sht n lidhje t ngushta me mua.Ka shum libra. Ka sa pr t jetuar (sa pr vete). Ka grua (burrin). b. sht pjes prbrse e trupit; prmbaj, prfshij. Ka disa kmb. c.

E mbaj un, sht tek un, ndodhet tek un. E ka n shtpi. . Zotroj nj veti, nj cilsi etj., sht tipari im dhe m dallon nga t tjert; jam i pajisur me dika, gzoj nj t drejt etj. Ka shpirt (zemr) t mir. d. Provoj n veten time nj ndjenj, nj dshir etj.; vuaj nga nj smundje, nga nj shqetsim etj., ndiej. Ka frik nga hija e tij ka shum frik. dh. Jam a bie n nj gjendje t caktuar lidhur me nj pun ose me nj shtje; gjendem, ndodhem (n nj gjendje t caktuar ose n nj vend t caktuar). E ka n rregull (n vij, n terezi) punn. e. E kuptoj n nj mnyr t caktuar; i prmbahem (nj mendimi a nj pikpamjeje). E ka t qart (t paqart). Ka nj mendim (nj pikpamje) tjetr. . vet. veta III. sht me prmasa t caktuara, sht n nj madhsi a sasi t caktuar; sht me nj ose me disa njsi a pjes, prmban nj gj a disa gjra; prbhet. Tirana ka rreth treqind mij banor. f. pavet. sht, ekziston; bn. Ka vap (er, mjegull, shi). Ka dallg. g. kryes. veta. III. Me pjeszat mohuese dhe e ndjekur zakonisht nga emra veprimi formon togfjalsha me kuptimin "nuk sht e mundshme, nuk mund t ndodh, t gjendet ose t bhet ajo q shprehet nga emri". S'ka shptim. S'ka rrugdalje. gj. N bashkvajtje me disa emra formon togfjalsha me kuptim foljor q tregojn nj gjendje, nj veprim a rezultatin e veprimit t shprehur nga emri.Ka prhapje t gjer. Ka pamjen e dikujt a t dikaje duket si dikush a si dika. h. Zhvilloj, bj a do t bj dika; m duhet t bj dika (nj pun, nj veprim etj.) ose t merrem me dika; i detyrohem dikujt dika.I ka borxh. i. E quaj, e vlersoj, e moj.E ka mbi krye e sipr. E ka si dorn e djatht. j. Bj dika (nj veprim etj.) n nj mnyr t caktuar. E ka me shaka (me hile, me djallzi, me t pabes). k. bised. E mbaj (si mim pr t shitur dika). Sa i ke qept? I ka lir! (shtrenjt). l. Prdoret si folje ndihmse pr t ndrtuar koht e prbra t foljeve veprore dhe t foljes jam. Ka luftuar. * E ka nj ashk shih tek ASHK/, A. S'ka si bhet s'ka asnj mundsi q t bhet, s'bhet dot.

(14) 287300 M: 1. ndajf. a. Edhe nj sasi a mas tjetr, edhe ca; edhe ndonj

njeri a ndonj gj tjetr ve ktyre; ende. A do m buk? Nuk dua m. b. N ndonj koh tjetr, edhe ndonj her tjetr, prsri; m von, pas asaj kohe. A do t vish m? Ra e s`u ngrit m. Ai s`sht m. 2. pj. Shrben pr t formuar shkalln krahasore e siprore relative t mbiemrave, shkalln krahasore t ndajfoljeve dhe shprehje ndajfoljore q shnojn shkalln m t lart t veprimit a t gjendjes. M i mir. M i shpejt. M i vogl. M i dituri. 3. parafj. Prdoret s bashku me nj emr e premr n rasn kallzore ose me nj numror pr t shnuar: a. Vendin a hapsirn, ku ndodhet dikush a dika ose ku kryhet nj veprim; n. Iku (mori, i doli) m t djatht (m t majt). I ra m t tatpjeti (m t prpjet). b. Kohn kur ndodh dika a kur bhet nj pun; n. Erdhi m t ngrysur (m t errur, m t pernduar). U nis m t gdhir. M t hyr t pranvers nisn shirat. M nj shtator hapen shkollat. c. Mnyrn se si bhet nj pun, si kryhet nj veprim a si shfaqet nj dukuri; n. U ngrit (eci, udhtoi) m kmb. . Mjetin a sendin, me ann e t cilit bhet nj pun ose kryhet nj veprim. I hyri m hu e rrahu me hu. d. Prdoret me nj emr t prsritur n rasn kallzore dhe formon me t togfjalsha me kuptim ndajfoljor, q shnojn vendin ku kryhet nj veprim, kohn kur bhet ai, mnyrn si bhet etj. (edhe n nj varg njsish frazeologjike). Bredh (vrapon, shkon) rrug m rrug (breg m breg, kep m kep, shteg m shteg). E krkoi fshat m fshat (mal m mal) n do fshat (mal). dh. Prdoret me nj emr ose me nj premr n

10

rasn kallzore n togje t qndrueshme frazeologjike me kuptime t ndryshme. E mori m qafe. I ra m qaf. I ra m t. * M vete shih te VET/E, JA. Sa s'ka m (sa s'ka ku t vej m) shih te KAM. 4 prem. a. Trajt e shkurtr e premrit vetor t vets s par n numrin njjs, n rasn dhanore. M duket. M plqen. M vjen mir. b. Trajt e shkurtr e premrit vetor t vets s par n numrin njjs, n rasn kallzore. M pa. M dgjoi. M merr malli. M falni! c. bised. Prdoret para foljeve pr t treguar nj qndrim t afrt e dashamirs t folsit pr at, pr t ciln bhet fjal (si dhanore etike). Si m shkon? Si m je? A m`i pe fmijt? T m`i bsh t fala nipit! . prd. pj. Prdoret para foljeve pr t'i dhn m shum gjallri dhe shprehsi ligjrimit. M t`u ngrit n kmb. M ta bri cop-cop. M t`ia nisi kngs. H, m t lumt!

(15)258509 NUK: 1. pjes. a. Prdoret pr t mohuar plotsisht kuptimin e shprehur nga nj folje. Nuk vij. Nuk shkoi. Nuk dorzohet. b. bised. Prdoret bashk me pjeszn "para" pr ta shprehur mohimin n mnyr t zbutur. Nuk para i plqen. c. Prdoret n disa fjali pyetse, nga t cilat pritet prgjigje pohuese; prdoret pr t prforcuar pohimin n nj fjali pyetse a habitore. A nuk t thash? A nuk e dije ti? . Prdoret para nj foljeje pr t zbutur krkesn ose urdhrin; as. A nuk vjen edhe ti? Nuk ia merrni kngs edhe ju!

(16) 257234 DO: 1. pj. Pjesz q shrben pr t formuar trajtat gramatikore t

kohs s ardhme dhe t mnyrs kushtore t foljes. Do t punoj. Do t shkoja. 2. pakuf. krahin. Disa, ca. Do njerz. Do fjal. Do dit. 3. bised. pavet. e DUA. Do thn. Do br. Do shkuar.

(17) 251181 S: E nyjs s prparme e gjin. dhan., rrjedh. Ndjenja e s bukurs. Drejtoreshs s kopshtit (18) 209874 EDHE: 1. ndajf. a. Ende. Jeton (punon) edhe. S`ka ardhur edhe.
b. Prdoret prpara mbiemrave dhe ndajfoljeve n shkalln krahasore, me kuptimin "n nj shkall me t lart, m shum, m tepr". Edhe m t mdha. Edhe m i bukur. Edhe m mir. Edhe m shum.

(19) 171435 SI: 1. ndajf. a. Prdoret n fjali pyetse t drejta ose t zhdrejta, kur
pyesim pr mnyrn e veprimit, pr gjendjen ose pr rrethanat e kryerjes s veprimit ( me kuptimin "n far mnyre, qysh"). Si jeni? Si shkoni? b. N far mnyre; n nj mnyr fardo; n at mnyr. Si t doj. Si t mundet. Si ta marrsh. c. Prdoret n krye t fjalive pyetse dhe thirrore pr t shprehur habi, qortim etj. ose pr t treguar se dika sht e pamundur (me kuptimin "nuk sht e mundur, qysh"). Si s`e paskan kuptuar? Si ishin br! . Prdoret n llim t fjalive pyetse retorike, q shprehin pamundsin e kryerjes s dikaje ose n fjali mohore, q shprehin domosdoshmrin e dikaje. Si t`i l vetm? d. Prdoret e shoqruar me pjeszn "ja" pr t treguar t prgjithsuar mnyrn si sht kryer dika a gjendjen e dikaje, pr t prmbyllur nj mendim ose pr t shprehur habi, mosplqim, ironi etj. Ja si punuan ata! Ja si vdesin trimat! Ja si mbrohet e vrteta. dh. Prdoret si fjal lidhse n krye t fjalive t varura

11

t mnyrs (me kuptimin "n 'mnyr") e t fjalive kundrinore (me kuptimin "n at gjendje q "); qysh. E di vet si t`ia bj. E la ashtu si e gjeti. 2. lidh. a. Prdoret pr t lidhur nj fjali t varur krahasore ose mnyrore me fjalin drejtuese; lidh gjymtyr fjalie q tregojn mnyrn si bhet dika ose krahasim me dika (shpesh e bashklidhur n fjalin drejtuese edhe me fjaln ashtu). Erdhi n koh si vinte do dit. Punonte si punonin m t mirt. b. Prdoret n njsit frazeologjike q ndrtohen me an t krahasimit. Si pul e lagur. Si n shtpi t vet. Si n (mbi) gjemba. c. Prdoret para nj fjale a togfjalshi q tregon punn, detyrn a rolin q kryen dikush a dika (me kuptimin "n cilsin e..."). Punon si shkrirs eliku (si brigadier, si prgjegjs ndrrese, si drejtor). . Prdoret e prsritur ose n togje lidhzore pr t bashkuar gjymtyr fjalish ose fjali t nj fare (me kuptimin "edhe"). Si njri, si tjetri. Si nga numri, si nga cilsia. d. Prdoret n krye t nj fjalie t varur kohore, q tregon se veprimi i shprehur prej saj ka marr fund m par se ai q shprehet nga fjalia kryesore (me kuptimin "pasi, kur"). Si erdhn t gjith, lloi mbledhja. dh. Prdoret pr t lidhur fjali t varura q shprehin marrdhnie shkakore t shoqruara me ngjyrim kohor (me kuptimin "meq, duke qen se, me qen se, kur"). Si s'pa njeri, u largua menjher. Si nuk gjeti mbshtetje, nuk nguli m kmb. e. Prdoret pr t lidhur fjali a gjymtyr fjalie, q sqarojn a zbrthejn kuptimin e nj fjalie a gjymtyre tjetr ose n nj numrim a renditje. S`ka si t jet e mundur. . Prdoret n krye t nj fjalie t ndrmjetme. Si duket, nesr do t jet koh e mir. f. Prdoret n disa ndrtime me prsritje t foljes, q kan kuptim lejor a q tregojn se pr folsin njsoj sht; sido q. T jet si t jet. Ishte si ishte... g. Sikur. Si t mos i mjaftonin librat q kishte, krkoi edhe disa t tjer. 3. pj. a. Prdoret para nj fjale a togfjalshi pr t'i dhn nj kuptim prafrsie a m t zbutur. Pak si tepr. E bri si pa qejf. M'u duk si i mrzitur. b. Prdoret pr t prforcuar shprehjen e habis a t mosplqimit ose kur prsritim me habi, me dyshim e me zemrim fjalt e nj tjetri; qysh. Si, nuk dashka? Si, paska kundrshtuar? Si, nuk qenka nisur ende! c. bised. Prdoret prpara disa togjeve ndajfoljore q shnojn nj periudh kohe duke u nisur nga nj cak. Si sot nj muaj. Si nesr nj vit. * Si urdhro usht. shih tek URDHROJ . Si e si me do mnyr, me do kusht.

(20) 167338 U: 1. Trajt e shkurtr e premrave vetor ATA, ATO n rasn dhanore.

U dhash librin. 2. pj. Prdoret prpara foljeve psore dhe vetvetore pr t ndrtuar trajtat e kohs s kryer t thjesht, t mnyrs dshirore e t prcjellores e paskajores. U nis. U derdh. U lan. U shpall. U bft! Duke u prpjekur. Pr t'u shqyrtuar. 3. pasth. a. Prdoret pr t shprehur habi, kur ndodhemi prpara nj t papriture ose para dikaje jo t zakonshme; ua. U, sa m gzove! U, sa mir! U, nga erdhi ky? b. Prdoret kur kujtohemi papritur pr dika; ah. U, po! U, dale se harrova! U, prit, se do t t jap dika! c. Prdoret kur shprehim dhembje ose paknaqsi pr dika t paplqyeshme; uh. U, sa m dhemb! U, t shkretn! U, ta kisha ditur m par! U, 'm gjeti!

gjak. fj. u. Duket, por vetm n njrn an. Ata nuk e uln, por prkundrazi e shtuan vrullin n pun.

(21) 135448 POR: lidh. Erdhi, por pak von. Liria nuk dhurohet, por tohet me

(22) 121394 JAN: 1. Folja JAM n vetn e tret shums t kohs s tashme t

12

mnyrs dftore. Del me vler dhe funksion: jokal. a. Ndodhem diku ose duke br dika, gjendem. Nga (ku) jan e nga (ku) s`jan t gjith pa prjashtim. b. Kaloj nj gjendje, jetoj nj gjendje t caktuar; kam nj veti, nj tipar, nj aftsi a dika tjetr q m v n nj gjendje t caktuar; kam arritur nj gjendje t caktuar (edhe n nj varg njsish frazeologjike). Jan fares. Jan bashkfshatar (bashkatdhetar). Jan t nj gjaku. Jan shok (miq) t vjetr. c. vet. veta III. I prket dikujt a dikaje, sht pron e dikujt a pjes e dikaje; lidhet ngusht me t, i takon. Kto banesa jan t lagjes son. . E kam prejardhjen, vij, rrjedh. d. M duhet t bj dika, kam pr t br dika; kam prirjen pr t br dika, kam dshir pr t, e pranoj a e plqej. dh. vet. veta III. Ndodh, ngjan, bhet; llon. Nesr jan zgjedhjet. e. vet. veta III. Ka. Jan ca pun q s`i l dot. * Jan t nj anaku keq. shih te ANAK, U.

(23) 116307 KT: 1. Trajt e premrit dftor KY n rasn kallzore njjs q

prdoret me ose pa parafjal. a. Tregon njrin prej dy frymorve ose sendeve (t shnuar nga emra t gjinis mashkullore), q krahasohen, prqasen a kundrvihen; kund. ai. N kt ose n at rast. N kt ose n at lm. N kt ose n at an. b. Prdoret me nj emr pr t prcaktuar m mir kohn q shnohet nga emri, q sht prmendur pak m par ose n astin kur asim; kund. ai. Kt vit. Kt dimr. N kt ast.

(24) 110473 SHUM: 1. pakuf. a. Prdoret pr t treguar n mnyr t pacak-

tuar nj numr t madh qeniesh, sendesh, dukurish etj., nj sasi a mas t madhe; kund. pak. Shum njerz (gra, fmij, fshatar). Shum shtpi (shkolla, libra). Ishin ftuar (erdhn) shum. Ka par (njeh) shum ai. Trimi i mir me shok shum. fj. u. M mir pak e sakt, se shum e pr lum. fj. u. b. Prdoret pr t treguar n mnyr t pacaktuar nj numr t madh ose nj pjes t madhe t nj trsie qeniesh, sendesh etj.; kund. pak. Shum nga msuesit. Shum prej tyre. sht lis me shum deg shih te LIS, I. 2 ndajf. a. N nj shkall t lart, fort; n nj mas t madhe; kund. pak. Shum e m shum gjithnj e m tepr. Gjithnj e m shum. do vit m shum. Pak a shum n nj far mase. Ku m pak e ku m shum. Punon (lexon, mson, mendon) shum. b. M tepr sesa duhet a sesa sht e nevojshme, tepr. Ka zier shum. Ai et shum. c. Gjat, pr nj koh t gjat, mjaft koh. Ndenji shum. S`ka shum q u kthye. . Prdoret me pjeszn "m" kur pohojm dika m me forc, duke e krahasuar ose duke e kundrvn me dika tjetr (n kuptimin "kryesisht, n radh t par"). sht m shum yni se juaji. * Aq m shum veanrisht, sidomos, aq m tepr; madje. 3. pj. a. Prdoret para nj mbiemri a nj ndajfoljeje pr t formuar shkalln siprore dhe tregon nj shkall t lart t cilsis s nj frymori, t nj sendi etj. ose t veprimit a t gjendjes. Shum i gjat (i mir, i dashur, i shpejt, i ri, i aft, i knaqur, i fort). b. Prdoret prpara shkalls krahasore t sipris t nj mbiemri a t nj ndajfoljeje pr t treguar dallimin e madh cilsor ndrmjet gjymtyrs s par e gjymtyrs s dyt t krahasimit; kund. pak. sht shum m i fort (m i aft, m zemrgjer, m puntor) se tjetri. konisht del me trajtn kal.

(25) 110203 KAN: 1. Veta e tret e foljes KAM n t tashmen e dftores. Za-

13

(26) 108000 TIJ: 1. pron. sh. TIJ (e)( me emra t pashquar t TIJ). a. Q i

prket atij, pronari i t cilit sht ai, q e ka ai pr vete. Shtpia e tij. Libri (lapsi) i tij. b. Q ka t bj me at, q ka lidhje t ngushta gjaku, faresnie a ndonj lidhje tjetr me at. Babai (gjyshi, djali, vllai, nipi) i tij. Nna (motra, tezja, kushrira) e tij. c. T cilit i prket edhe ai, pjestar i t cilit sht edhe ai, n t cilin bn pjes edhe ai; q e drejton ai, n krye t t cilit sht ai. Qyteti (fshati) i tij. Vendi i tij. . Q e ka ai, q sht tek ai; q e dallon at, q i prket atij dhe q e karakterizon at; q lidhet me at, q sht a q bhet pr at. Trupi (shtati) i tij. Syt (okt) e tij. Zri i tij. d. Q sht prgatitur a sht hartuar prej atij, q e ka br ose q e bn ai, q del a q krijohet s pari nga ai; q e ushtron ai. Tregimi (romani) i tij. Vepra e tij. Fjalimi i tij. Mendimi i tij. dh. Q i plqen m shum atij, q e do ose q e ka qejf m shum se t tjert. Knga e tij. Gjella e tij. * Erdhi dita e tij shih te DIT/, A. Bu mburr zogjt e tij iron. shih te BUF, I.

marrdhnie t ndryshme kundrshtore ose dy gjymtyr t njjta t nj fjalie me marrdhnie kundrshtore a kuzuese; por. Dukej i vogl, po ishte i rnd. Lirin s`jua solla un, po e gjeta ktu n mes tuaj. b. Prdoret pr t lidhur dy fjali ose dy pjes fjalie, njra prej t cilave e plotson a e zhvillon m tej at q thuhet n tjetrn; por. Ai do t vij, po pak m von. c. Prdoret, zakonisht s bashku me fjalt "megjithat", "ende", "prkundrazi", pr t prforcuar a pr t theksuar m shum kundrvnien; por. Vshtirsit qen t mdha, po megjithat nuk e thyen. . Prdoret, zakonisht me nj ndajfolje kohe ose me nj fjal tjetr q tregon koh, pr t lidhur dy fjali a dy pjes t nj fjalie, njra nga t cilat (e dyta) shnon nj gjendje ose nj koh t re, jo si ishte parashikuar, kur kryhet veprimi i s pares; por. Arritm, po kur gjithka kishte marr fund. d. Prdoret s bashku me lidhzat "edhe", "as" n bashkvajtje me shprehjet lidhzore "jo vetm..., jo vetm q ..., le q..." pr t formuar shprehje lidhzore bashkrenditse t shkallzimit (jo q.., po; jo ve, po; jo vetm q ..., po edhe; jo vetm (ve) q ..., po as ...; jo vetm..., po edhe; le q... po; le q... po as (q); le q...,po edhe). Jo vetm q e ndrtuan shpejt, po e bn edhe t bukur. Le q s'e kupton, po as prpiqet m shum. dh. Prdoret n llim t nj fjalie t pavarur q shpreh nj kundrshtim ndaj fjalis s mparshme; por. Po vet e krkoi. Po un s`i thash gj. Po asnj s'u ngrit. Po as q kan pr ta pritur. e. Prdoret n llim t nj fjalie t varur kushtore, q tregon kushtin pr realizimin e veprimit t shprehur nga fjalia drejtuese; n qoft se. Po t kem koh, do t vij. Po t plqeu, mbaje. Po e mbarove librin, sille. Po s`punove, s`ton. Po s`luajte kmbt, s`luan (as) dhmbt. fj. u. . Prdoret n disa shprehje lidhzore me kuptim kushtor (po qe se; po qe q; po t jet se; po t jet q). Po qe se e gjen, i thuaj se e krkoj. f. Prdoret n llim t nj fjalie me kuptime t ndryshme e me ngjyrime dshire, urdhri, pyetjeje, habie, paknaqsie etj. Eh, po t vinte! Po elsin q e harrova! * Po deshe t lutem, n mundsh. 2. pj. a. Prdoret me vlern e nj fjalie, kur pranojm a kur miratojm dika, kur pajtohemi me at q thuhet etj.; kund. jo. - Do t shkosh? -! Po. -E kuptove? - Po. Disa po, disa jo. b. Prdoret kur prforcojm dika q sht thn m par, me kuptimin "patjetr, sigurisht, s'ka dyshim, vrtet"; kund. jo. Po, do t vij. Po, do ta marr at. Po, e mir sht. c. Prdoret kur tregojm dika, kur prfundojm

(27) 101943 PO: 1 lidh. a. Prdoret pr t lidhur dy fjali t bashkrenditura me

14

nj bised a prmbyllim nj mendim, me kuptimin "kshtu, pra, sht e vrtet". Po ja, kshtu ndodhi. Po, i till ishte ai. Po, 'do gj kaprcehet. . Prdoret kur gjat t folurit kujtojm papritur at q sht thn m par ose kur na kujtohet dika tjetr. Po, m`u kujtua. Po vrtet, ishin dy. Po, ashtu ishte. d. Prdoret zakonisht n krye t fjalis pr t'i trhequr vmendjen bashkbiseduesit q ai t ndalet e t mendoj m mir pr dika. Po, ta thash q ta shohsh edhe njher. Po, pr t mirn tnde e kam. dh. Prdoret, edhe e shoqruar me pasthirrm, pr t shprehur habi, mosbesim, mosprllje, qesndi, prmim, paknaqsi etj. Po more, e ditke ti! Po moj, vrtet thua?! e. Prdoret n fjalit pyetse kur duam t prforcojm e t mbshtetim pyetjen. Po si je? Po `t bjm sipas teje? . bised. Prdoret n fund t nj fjalie pyetse me ngjyrim dyshimi pr t prsritur pyetjen ose pr t nxjerr at q krkohet nprmjet prgjigjes s bashkbiseduesit, me kuptimin "apo jo?". Ti do t vish, po? Do ta lexosh librin, po? f. Prdoret pr t theksuar se sht fjala pr t njjtin njeri, send etj.; pikrisht; krejt; gjithashtu. Po ai njeri. Po ajo gj. g. Prdoret prpara foljeve n kohn e tashme dhe n t pakryern e mnyrs dftore, nganjher edhe t mnyrs habitore, kur shprehim veprime q zgjatin, q jan duke u shtjelluar n astin e ligjrimit ose n t njjtin ast me nj veprim tjetr. Po shkruaj. Po bie shi. Po perndonte dielli.

(28) 101260 T: Shnim: sht shnuar n mnyr elektronike si element i veant

gjuhsore n ato raste kur kjo fjalz ndahet me apostrof. Kjo fjalz mund ti ket dy funksione: 1. Si trajt e shkurtr e premrit vetor t vets s dyt njjs TI n rasn dhanore e kallzore, si p. sh. T ti drgoj librat? dhe mund t zbrthehet n: t q sht n fakt: t ( kujt? Ty, t) + i q n fakt jan ATA /librat/ (ata, i , pra librat) n rasn kallzore; Dhe 2. si pjeszs e lidhores n ato raste kur bashkohet me trajtn e shkurtr t premrit ata/ ato/ i n kallzore shums, si p. sh. Ti drgoj librat? Tia drgoj librin (librat). Tju drgoj nj libr (libra)? Tjua drgoj librin (librat)? Tu drgoj nj libr (libra) ? Tua drgoj librin (librat) ?

(29) 99177 AI: 1. prem. a. vetor. Tregon nj frymor a nj send (t shnuar nga

nj emr i gjinis mashkullore), pr t cilin bhet fjal, por q nuk sht i pranishm; zvendson nj emr t gjinis mashkullore (n numrin njjs), q sht prmendur pak m par ose q do t prmendet m pas. Ai dhe ajo. Ai vet pikrisht ai.. 2. dft. Tregon nj frymor a nj send (t shnuar nga nj emr i gjinis mashkullore), q ndodhet m larg folsit se nj frymor a nj send tjetr i njjt; zvendson nj emr t gjinis mashkullore n numrin njjs, q sht prmendur m par se nj tjetr; kund. ky. Ai atje. Ja ai. Po (gjith) ai i njjti njeri. Ai djal (libr). a. Tregon njrin prej dy frymorve ose sendeve (t shnuar nga emra t gjinis mashkullore), q krahasohen, prqasen a kundrvihen; kund. ky. Nga ky ose nga ai knd vshtrimi. b. Prdoret para nj fjalie t varur, e cila prcakton frymorin a sendin q tregon premri (t shnuar nga nj emr i gjinis mashkullore), ose para nj fjalie kryefjalore, e cila prcakton frymorin a sendin, q zvendson premri (me kuptimin "kushdo", "kush"). Ai q bie pr atdheun mbetet i paharruar. Ai q s'ka kok, ka kmb. fj. u. c. bised. Prdoret para nj emri t gjinis mashkullore n numrin njjs pr t prforcuar nj tipar a nj vlersim ose pr t shprehur mosprllje a prmim. Ai far djali. Gjith ai popull..

15

(30)98470 TA: 1. Trajt e shkurtr e shkrir e premrit vetor, e formuar nga

bashkimi i trajts s shkurtr t vets s dyt n rasn dhanore t numrit njjs (t) me trajtn e shkurtr t vets s tret n rasn kallzore t numrit njjs (e). Ta dhash fjaln. Ta thash nj her. 2. Shkrirja e pjeszs (t) t mnyrs lidhore t foljeve me trajtn e shkurtr t premrit vetor t rass kallzore t numrit njjs (e). Ta gjej menjher! Ta kthej mbrapsht! Ta marr domosdo! 3. prem. Ata (kur prdoret pas parafjalve). Fola me ta. Shkoi me ta. Kujdeset pr ta

(31) 97190 DUKE: pj. Pjesz q vihet prpara pjesores pr t formuar prcjelloren e foljeve. Shkonte duke knduar. (32) 87792 MUND:1. Nga folja MUNDEM n vetn e tret njjs.jokal. Prdoret si folje gjysmndihmse me vler modale, zakonisht n trajtn e vets s tret t numrit njjs, pr ta paraqitur si t mundshme a si t lejueshme at q shpreh folja ose fjalia e mpasme; mundem. Mund t haj (t pij) vet. S`mund ta bj (ta them, ta tregoj). S`mund t duronte (t priste) m. S`mund t lejohet (t pranohet). Mund t niset nesr a pasnesr.Mund t ket ardhur. Mund t jet kshtu. Por nganjher edhe si emr: MUND m.

(33)79786 ISHTE: Veta e tret e foljes kpujore JAM, n kohn e pakryer t dftores: JAM jokal. a. Kaloj nj gjendje, jetoj nj gjendje t caktuar; kam nj veti, nj tipar, nj aftsi a dika tjetr q m v n nj gjendje t caktuar; kam arritur nj gjendje t caktuar (edhe n nj varg njsish frazeologjike). Ishte i krimbur me para. Ishte n teh (n pres) t briskut (t shpats, t thiks). b. E kam prejardhjen, vij, rrjedh.Ishte nga ata t malit. Ishte nga nj shtres e varfr. c. M duhet t bj dika, kam pr t br dika; kam prirjen pr t br dika, kam dshir pr t, e pranoj a e plqej. . vet. veta III. Duhet, do (me nj folje n paskajore). Ishte pr t`u br do t bhej patjetr. d. Prdoret me folje n prcjellore dhe s bashku me t jep gjendjen ose vijimin e nj veprimi. sht duke punuar po punon. Isha duke msuar po msoja. (34)78251 TYRE: pron. gjin., dhan., rrjedh. TYRE (t), sh. TYRE (e), (me emra
t pashquar: t TYRE). a. Q u prket atyre, pronari i s cils jan ata, q e kan ata. Shtpia (dhoma) e tyre. Kopshti i tyre. b. Q ka t bj me ata, q ka lidhje t ngushta, lidhje gjaku, lidhje faresnie a ndonj lidhje tjetr me ata. Nna (motra, vajza, gjyshja) e tyre, babai (vllai, djali) i tyre. c. T cilit i prkasin edhe ata pjestar e antar t t cilit jan edhe ata, n t ciln bjn pjes edhe ata; q i prket vendit t atyre; q e drejtojn ata, n krye t t cilit jan ata. Fabrika (shkolla, klasa, lagjja) e tyre. . Q sht prgatitur a sht hartuar nga ata, q e kan br ose e bjn ata, q del a krijohet s pari nga ata; q merret a q prodhohet n vendin e atyre; q e ushtrojn ata. Vepra (ideja) e tyre. Puna e tyre. Detyra e tyre. d. Q e kan ata, q sht tek ata, q u prket atyre, q i karakterizon ata; q lidhet me ta, q sht a q bhet pr ata. Sjellja (aftsia) e tyre. Bindjet e tyre. Mendimi (qllimi) i tyre. dh. Q e plqejn m shum ata, q e duan m shum se t tjert. Knga e tyre. Sporti i tyre m i dashur.

16

(35) 76479 KJO: a. Tregon nj frymor a nj send (t shnuar nga nj emr i gjinis

femrore), q ndodhet m afr folsit se nj frymor a nj send tjetr i njjt; zvendson nj emr t gjinis femrore (n numrin njjs), q prmendet n astin kur asim ose q sht prmendur pak m par; Kjo ktu. Kjo vajz. Kjo pun. b. Tregon njrin prej dy frymorve ose sendeve (t shnuar nga emra t gjinis femrore), q krahasohen, prqasen a kundrvihen; Nga kjo ose nga ajo an. As kjo as ajo.Kjo po, ajo jo. c. Prdoret pr t treguar n mnyr t prgjithsuar nj mendim, nj gjendje a rrethan q prmendet n astin kur asim; prdoret pr t treguar ose pr t zvendsuar nj frymor, nj send etj., me nj cilsi a tipar t caktuar, q sht prmendur pak m par ose pr t cilin po itet. `sht kjo me ty? Kjo vjen nga q... . libr. Prdoret n vend t nj emri t gjinis femrore n numrin njjs pr t mos u prsritur emri. d. zyrt. Prdoret prpara emrit t nj organi ose t institucionit q drgon nj shkres, nj urdhr etj. Kjo Ministri. Kjo drejtori. * Kjo sht 'sht shih te JAM. DUHEM. a. kryes. veta III. sht i nevojshm, nevojitet; krkohet; hyn n pun pr dika, shrben, vlen. Duhet pun (qetsi, kujdes). Duhet shi (pleh, ajr). Duhet nj njeri i aft. b. pavet. Prdoret si folje gjysmndihmse me vler modale prpara nj foljeje n lidhore a prpara pjesores pr ta paraqitur si t detyrueshme, si t nevojshme, si t domosdoshme at q shpreh folja. Duhet mbaruar shpejt. Duhet thn se... Duhet ta bjm patjetr. c. pavet. Prdoret si folje gjysmndihmse me vler modale prpara nj foljeje n lidhore a prpara pjesores, me kuptimin "ka shum mundsi, ka shum t ngjar, mundet". Duhet t jet shkruar para shum kohsh. * Aq (kaq) sa duhet n masn a n shkalln e duhur, pa teprime e zvoglime, aq sa sht e nevojshme a sa krkohet.

(36) 67154 DUHET: Veta e tret njjs e foljes gjysmndihmse modale duhem:

(pr fmij, vlla, ose motr); q s'ka tjetr t till. Djal i vetm. Vajza (bija) e vetme. Motra e vetme. b. Q ka mbetur vetm, q s'ka njerz t afrm a fares; q s'ka familje; q s'ka krah t tjer punues e ndonj q ta ndihmoj. Ishte i vetm. c. Q sht i veuar nga t tjert, q nuk rri bashk me t tjert, q ndahet vean; q sht pa shok a pa shoqrues; q nuk ka ndonj tjetr aty pran. Udhtar i vetm. . Q sht nj i tr dhe i pandar; i bashkuar. Si nj trup i vetm. d. Q sht i njllojt pr t gjith, i prbashkt; i njsuar. Kan nj qllim t vetm. dh. Gjithnj i njjt, i pandryshuar. Rrinte n nj vend t vetm. 2. ndajf. a. Pa familje, pa t afrm a fares; duke mos pasur njeri, pa krah t tjer pune, pa pasur njeri q ta ndihmoj e ta prkrah. I vdiqn t gjith ka mbetur vetm. b. Vean a ndaras nga t tjert: jo bashk me t tjert; pa shok a shoqrues, pa asnj njeri aty pran; pa ndihmn e t tjerve. Vetm llikat (ll). Vetm pr vetm krejt vetm. 3. pj. a. Prdoret pr t veuar nj fjal, nj togfjalsh a nj fjali ose pr t kuzuar kuptimin e tyre. Vetm ai e di. Vetm ti mund t m ndihmosh. b. Prdoret n fjalit dshirore e urdhrore pr t theksuar ose pr t prforcuar m shum dshirn, miratimin a urdhrin e shprehur ve. Vetm t ishte nisur! Vetm n mos ardht! Vetm shko, mos prit! 4. lidh. Po, mirpo, megjithat, ve. Filmi ishte i bukur, vetm ca

(37) 66034 VETM: 1. mb. a. Q sht vetm nj, q s'ka tjetr si ai a si ajo

17

i shkurtr. * Vetm se... vese, por. Jo vetm (q)....por edhe.. . prdoret pr t lidhur dy fjali a dy gjymtyr t njjta t fjalis, prej t cilave e dyta theksohet m shum se e para ose shpreh kundrshtim ndaj asaj q prmbahet n t parn. Jo vetm q...,porse... jo vetm..., por edhe...Vetm e vetm prdoret pr t prforcuar shprehjen e nj kuzimi. pyetse t drejta ose retorike, nganjher e shoqruar edhe me parafjal). Kur iku? Kur t tha? Kur e pe? b. N far kohe (dite, muaji etj.), n cilin ast (prdoret n fjali pyetse t zhdrejta, nganjher e shoqruar edhe me lidhzn se). E di q ka ndodhur, por nuk e di kur. Na thuaj, kur do t vij ai. Le t vij kur t doj. E kam dgjuar, nuk m kujtohet se kur. S`na the se kur ka ndodhur kjo. S`ka rndsi se kur. Ja se kur sht koha m e prshtatshme. 2. Prdoret e prsritur n kuptimin lidhzor "her ... her, njher ... njher". Kur mir e kur keq. Vinin kur njri, kur tjetri. Sillnin kur raki e kur ver. Shkonte kur andej e kur ktej. 3. lidh. a. Prdoret prpara nj fjalie t varur kohore pr t treguar se veprimi i fjalis kryesore sht trsisht a pjesrisht i njkohshm me at t fjalis s varur ose vjen pas veprimit t fjalis s varur, me kuptimin "n kohn q ..., n at ast q ...; n t njjtn koh q...". Kur hahen qent, i ha ujku dhent. fj. u. b. Prdoret n llim t fjalis kohore q kundrvihet me fjalin kryesore nga prmbajtja, me kuptimin "sa her q ..., do her q ... ". Kur nj kov ngjitet lart, tjetra zbret posht. Kur njri thoshte po, tjetri thoshte jo. c. Prdoret pr t lidhur nj fjali kryesore me nj fjali tjetr t varur, e cila tregon nj veprim q kryhet pa prfunduar nj tjetr ose para se t kryhet veprimi q ka ndr mend vepruesi, nj veprim q ndrpret papritur nj veprim tjetr etj. S`kishte br as dhjet hapa, kur e thirrn t kthehej. . Prdoret pr t lidhur fjalit e varura q shprehin marrdhnie kohore t shoqruara me ngjyrime kushti, shkaku, qllimi a rezultati. I erdhi keq, kur e pa n at dit. Kur s`ke shok, pyet shkopin. fj. u. d. prd. pj. bised. Prdoret n fjalit thirrmore, kur shprehin nj ndjenj t fort, habi etj. Kur u b dhe ai! * Kur e kur a) her pas here, koh pas kohe; shpeshher; b) shum koh m par. Q kur... (qysh kur...) lidh. prdoret prpara fjalive t varura kohore pr t treguar zakonisht piknisjen e nj veprimi a t nj gjendjeje; q ditn q, qkurse. Kur e tek shum rrall, rrall e tek.

(38) 65438 KUR: 1. ndajf. a. N 'koh, n cilin ast (prdoret n llim t fjalive

(41)64904 PAS: 1.ndajf. Prapa. Mbeti pas. E la pas. U kthye pas. 2. parafj.
Prdoret me nj emr a premr n rasn rrjedhore q shnon: a. Njeriun, sendin etj., n ann e prapme t t cilit ndodhet dikush ose gjendet a bhet dika, prapa; kund. prpara. Pas shtpis. Pas meje. b. Njeriun, sendin etj. n drejtim me t cilin lviz dikush a dika nga prapa, ose t cilin e ndjek dikush a e shoqron dikush duke ecur prapa tij. Ecte (vraponte) pas tij. I shkonte pas gjurmve. c. Kohn, ngjarjen, datn etj. q shtrihet si periudh m prpara se dika tjetr ose q paraprin dika t mvonshme. Pas dreke. Pas mbledhjes. . Kohn q vijon duke u nisur nga e tanishmja. Do t vij pas nj jave. Do t mbaroj pas nj viti. d. Njeriun, me t cilin sht i lidhur a pr t cilin bn shum dikush; punn a dika tjetr q e do shum dikush. dh. Dika, sipas s cils bhet nj pun a nj veprim; sipas. Pas kshills s tij. e. bised. Dik, me ann e t cilit drgohet dika a bhet nj pun; nprmjet, me. I ova fjal pas s shoqes. . Nj koh q vijon me ndrprerje, nj veprim i cili prsritet tepr a e kalon masn. Koh pas kohe. Her

18

pas here. * Flet (vepron) pas (prapa) krahve shih te KRAH, U 3.

(40)61232 NE: 1. vetor. (NEVE, tr. e shkurt. NA; NE, tr. e shkurt. NA; NESH). a.

Prdoret nga ai q et, duke prfshir veten s bashku me nj tjetr ose me njerzit e tjer t grupit ku bn pjes. Ne msojm (punojm). Varet nga ne (prej nesh). Punon me ne. Banon te ne. b. Prdoret i ndjekur nga nj emr pr t dalluar folsin s bashku n gj grup njerzish q jan nga i njjti vend ose q kan prejardhje t prbashkt, mosh t afrt, pikpamje, interesa etj. t njjta. Ne shqiptart. Ne t rinjt. c. zyrt. Prdoret pr t treguar prfaqsuesit e nj organi drejtues t nj institucioni. Ne, si kshill popullor (si komitet ekzekutiv...). . Prdoret n vend t premrit un, n shenj thjeshtsie, nga autori i nj vepre ose pr ta br pjesmarrs n mendim e n parashtrim dgjuesin e lexuesin. Ne kemi thn.

a. Vendin nga vjen, nga nis lvizjen dikush a dika; burimin nga del dika; nga. Erdhn prej fshatit. Buron prej malit. Del prej toke. b. Vendin ose sendin nga i cili prcaktohet nj largsi; nga. Prej Tirane n Peshkopi. Prej shtpie e deri ktu. c. Sendin a vendin, nga siprfaqja a brendsia e t cilit merret, largohet a hiqet dika; nga. E nxori prej xhepi. . Nj trsi, nga e cila veohet nj pjes; nga. Disa prej nesh do t nisen qysh tani. d. Njeriun, kafshn a sendin nga krkohet ose merret dika, shkputet ose largohet dikush etj.; nga. E krkon prej teje. dh. Punn, veprimtarin, detyrn etj. q e v dikush ose nga e cila largohet; nga. U largua prej pune. e. Gjendjen nga e cila dalim a shptojm; dika s cils i shmangemi, i shptojm etj.; nga. U zgjuan prej gjumit. Nuk heq dor prej lufts. . Zanalln ose prejardhjen e dikujt a t dikaje; mjedisin, rrethin, grupin etj., t cilit i prket dikush a dika; nga. Prej nj familjeje puntore. f. Lndn nga e cila sht br dika. Shtpi prej guri (prej tullash, prej druri). g. Vendin a pjesn nga e kapim dik ose dika; pr. E kapi prej dore. gj. Tiparin e dikujt a t dikaje; at q ka nj tipar t dallueshm e t prhershm; cilsin q dallon dik a dika nga nj tjetr, at q sht karakteristik pr dik a pr dika dhe e kuzon nga t tjert. Mendim prej revolucionari. Pamje prej lufttari. h. Kohn kur nis nj veprim, llimin e nj periudhe kohe t caktuar; sasi kohe. Prej kohsh (prej shum kohsh). i. Nj periudh t caktuar kohe (s bashku me nj emr tjetr me parafjalt n, deri n); nga. Prej mngjesit deri n mbrmje. Prej ors katr deri n shtat. Prej llimit deri n mbarim. j. Shkakun a arsyen e dikaje; shkaktarin e dikaje; nga. E bri prej friks (prej dshprimit). k. Sendin a gjedhen, sipas t cilit a sipas s cils veprohet ose bhet dika; nga. Frymzohemi prej heroizmit t dshmorve. l. Njeriun me t cilin prcaktohet nj lidhje afrie a gjaku, vijn a ann e lidhjes; nga. Kushri prej nns (prej babait). ll. Sasin e dikaje sipas nj mase t caktuar. Ngastr prej dhjet hektarsh. m. Njeriun veprues ose sendin veprues; nga. Ushtonte pylli prej ers. n. Vend, marrdhnie n hapsir ose sasi (n disa togje me ndajfolje); nga. Prej afr. Prej posht. 2. lidh. Prdoret, zakonisht n togjet "prej ku", "prej nga", pr t lidhur nj fjali t varur prcaktore me fjalin drejtuese. Qndruam n nj kodr t lart, prej ku shihej fusha e gjer.

(41)60990 PREJ: 1. parafj. Prdoret me nj emr n rasn rrjedhore pr t treguar:

(42)59345 PAR:1. Si pjesore e foljes s parregullt SHIKOJ me t ciln for-

19

mohem koht analitike t foljeve, si: kam par; kisha par, pata par, do t kem par etj, si dhe trajtat e pandryshueshme: pr t par, me t par, duke par etj.: E kam par n lm. Iku pa e par. Kishte nj vit pa e par djalin. Duhet par ndryshe kjo pun. Duke par e duke br 2. mb. a. num. rresht. Q i prgjigjet numrit nj n nj varg njerzish a sendesh, n nj radh a renditje n nj klasikim etj.; q sht n krye t nj radhe frymorsh, sendesh e dukurish t nj lloji, q nuk ka tjetr para vetes; kund. i fundit. Radha e par. Shtpia (dera) e par. Faqja e par e librit. b. Q vjen n krye, q del m par nga t tjert, q shfaqet n llim; q i takon periudhs llestare, i kreut, i llimit; i hershm. Lulet e para. Domatet e para. Dallndyshet e para. c. Q sht m i rndsishmi, q qndron n krye t t tjerve, q z vendin kryesor; q sht m i domosdoshmi, themelor. Sekretari i par i Komitetit t Partis. Kujdesi i par... Krkesa e par. Qllimi i par... . Q sht i cilsis m t mir ose m i mir se do tjetr n llojin e vet; shum i mir. Raki e cilsis s par. Hotel i kategoris s par. d. muz. Q luan pjesn kryesore, q sht kryesori n ekzekutimin e nj vepre muzikore. Violina e par. Zri i par. dh. Q ka lidhje gjaku me nj tjetr nga xhaxhai a halla ose nga daja a tezja, q nga lidhjet e afris vjen menjher pas vllait ose pas motrs. Kushrinj t par. e. Q sht n gjendje llestare, q nuk sht prpunuar, ndryshuar etj.; q sht si n llim, ashtu si duket, pa hyr n thellsi, i siprfaqshm; q nuk ka marr trajtn prfundimtare a t plot, paraprak. Lnda e par. Prshtypja e par. Skica e par e nj ideje. N shikimin (n vshtrimin, n pamjen) e par. . Fillestar e i thjesht, elementar. Njohurit e para. f. Q i prket nj kohe shum t vjetr, shum i lasht; q i prket nj t kaluare t largt. N koht e para. g. I mparshm. Nuk e ka m zellin (vullnetin) e par. S'sht m lojtari i par. gj. Q ka mosh m t madhe se nj tjetr, m i moshuar, m i rritur. sht m i par se un. h. Q sht m i afrt nga koha, q do t vij pas pak kohe. Me rastin e par. i. Prd. em. sipas kuptimeve t mbiemrit. Doli i pari. * Me fjaln e par shih te FJAL/, A. I ors s par (i orve t para) shih tek OR/, A I. N radh t par para s gjithash, s pari, n vendin kryesor. 3. ndajf. a. Prpara; n nj koh para s tanishmes (zakonisht me pjeszn "m"). M par shum koh prpara, m prpara, dikur. Sa m par sa m shpejt q t jet e mundur; * M par e m dal para s gjithash, pikspari. Nj or (ast, sahat) e m par shih tek OR/, A 1. hse ose si ndajfolje lidhore me vlern e nj premri lidhor me parafjal. Kujto vendin te ke ler! b. Ku. Ja tek sht! Ja tek e ke! Ja tek po vjen. c. Si, qysh. Si e tek sht? Si t bjm e tek t bjm. 2. parafj. a. Prdoret me nj emr t rass emrore, dhe s bashku me t shnon vendin a sendin ku a pran t cilit ndodhet dikush a dika ose kryhet nj veprim. Te shtpia. Te fshati me t dal. Tek ana e lumit (e rrugs). b. Prdoret me nj emr t rass emrore dhe s bashku me t shnon vendin ose njeriun, drejt t cilit lviz dikush a dika. Shkoi tek i ati (tek e ma, tek i biri, te shokt). c. Prdoret n bashkvajtje me parafjaln nga dhe me emra e premra pr t treguar se veprimi, gjendja a dika tjetr kalon ose shtrihet nga nj koh n nj tjetr, nga nj vend n nj tjetr, nga nj njeri n nj tjetr etj. Nga njri tek tjetri. Nga ai tek un. 3.lidh. a. Kur. Tek po punonte. Tek po ecte. b. Ku. Atje tek je ti, jam edhe un. Tek buron uji i kulluar.. * Tek e fundit shih te FUNDIT (i,e).

(43)59251 TE: 1. ndajf. a. Prdoret pr t lidhur dy fjali midis tyre si fjal lid-

20

sasi t barabart me nj edhe nj. Dy shok (shoqe). Dy her. Dy or. b. prmb. (t), JA (t). Dy s bashku a menjher. Erdhn t dy shokt (t dyja shoqet). Ia dhash t dy librat. c. Prd. em. sipas kuptimit t numrorit themelor. U nisn t dy. 4. prd. num. rresht. I dyt. Dhoma (salla) dy. Kabina dy. Shkalla dy. * Me t dy (me t dyja) duart shih te DOR/, A. Me dy fytyra (me dy faqe) shih te FYTYR/, A. t dftores. a.Zotroj dika; jam pronar i dikaje; sht imi, m prket mua; sht n familjen time, bashkjeton me mua ose sht n lidhje t ngushta me mua. Kishte nj kopsht t vogl. Kishte iigje (fabrika). b. Jam a bie n nj gjendje t caktuar lidhur me nj pun ose me nj shtje; gjendem, ndodhem (n nj gjendje t caktuar ose n nj vend t caktuar). E kishte t vshtir? c. vet. veta III. sht me prmasa t caktuara, sht n nj madhsi a sasi t caktuar; sht me nj ose me disa njsi a pjes, prmban nj gj a disa gjra; prbhet. Zinxhiri kishte dhjet hallka. Pallati kishte pes kate. c. pavet. Ndodhet, gjendet; sht. N dhom kishte shum njerz. . E quaj, e vlersoj, e moj. E kishte si perndi. d. Prdoret si folje ndihmse pr t ndrtuar koht e prbra t foljeve veprore dhe t foljes jam. Kishte qen. t gjinis mashkullore), q zihen n goj, por q nuk jan aty; zvendson nj emr t gjinis mashkullore (n numrin shums), q sht prmendur pak m par ose q do t prmendet m pas. Ata vet pikrisht ata. b. prd. em. Pala q ndryshon nga botkuptimi dhe nga mnyra e jetess prej nesh; pala q ka qllime e synime t kundrta o t ndryshme prej nesh; t tjert, kundrshtart; kund. ne. Te ne dhe tek ata. c. dft. Tregon frymor a sende (t shnuar nga emra t gjinis mashkullore), q ndodhen me larg folsit se frymort a sendet e tjera t atij lloji; zvendson nj emr t gjinis mashkullore (n numrin shums), q sht prmendur m par se nj tjetr; kund. kta. Ata atje. Ja ata. Ata shok. Ata drur. . dft. Prdoret me nj emr t gjinis mashkullore (n numrin shums) pr t treguar pjesn e kohs, q shnohet nga emri ose q sht prmendur m par. Ata muaj. Ata shekuj. d. dft. Prdoret para nj fjalie t varur, e cila prcakton frymort a sendet q tregon premri (t shnuar nga emra t gjinis mashkullore n numrin shums), ose para nj fjalie kryefjalore, e cila prcakton frymort a sendet, q zvendson premri, pavarsisht nga gjinia, me kuptimin "kushdo"; prdoret pr t treguar ose pr t zvendsuar frymort a sendet q prmenden m par me nj cilsi a tipar t caktuar. Nj nga ata pleqt patriot. Ata t malit (t fushs). Atyre q ndjekin shkollat. dh. dft. libr. Prdoret n vend t nj emri t gjinis mashkullore (n numrin shums) pr t mos u prsritur emri. Punonjsit e ndrmarrjeve dhe ata t kooperativave. 2. dft. Tregon nj send (t shnuar nga nj emr i gjinis asnjanse), q ndodhet m larg folsit se nj send tjetr i njjt; kund. kta. Ata lesh (gjalp, mish). Ata uj. a. dft. shih ASO 2. * 'qe ata? vjet. si ndodhi? si rastisi? si qe puna?

(44)58108 DY: num. them. a. Numri q vjen menjher pas njshit dhe q shnon nj

(45)56271 KISHTE:1. kal. Nga folja KAM n vetn e tret njjs t kohs s pakryer

(46)53827 ATA: 1. prem. a. vetor. Tregon frymor a sende (t shnuar nga emra

(47)52895 KU: 1. ndajf. a. Prdoret vetm ose e shoqruar me parafjalt nga, prej,

21

pr a me pjeszat deri, q pr t pyetur pr vendin, n t cilin ndodhet ose tek i cili drejtohet dikush a dika, pr vendin nga nisemi, pr cakun e shtrirjes s nj veprimi etj. Ku shkon? Ku je? Ku jemi ktu? Pr ku je nisur? b. Prdoret si ndajfolje lidhse n periudhat me fjali t varura prcaktore. Shkuan n vendin ku ra Qemal Stafa. c. Prdoret si ndajfolje premrore, e shoqruar me parafjalt nga, pr, n periudhat me fjali t varura prcaktore. Po rrinim n nj kodr nga ku dukej qyteti. 2. lidh. a. Prdoret pr t lidhur nj fjali t varur vendore me nj fjali tjetr. Do t vijm ku t shkosh ti. b. Lidh n togfjalsha trajtat e nj foljeje q prsritet pr t treguar nj lvizje n nj drejtim t paprcaktuar a dika s cils nuk i dihet prfundimi. T dal ku t dal. Shkonte ku shkonte dhe prap kthehej n shtpi. 3. pj. 1. Prdoret n pyetje retorike, kur shprehim mohim a pohim t prforcuar. Ku s'kemi qen a. Prdoret e prsritur pr t treguar shkalln m t lart t dallimit ndrmjet dy sendeve a frymoreve, ndrmjet vetive a cilsive t tyre etj. Ku e ku m i gjat. Ku e ku m i mir. b. Prdoret kur shprehim zemrim, mospranim, mohim etj. E ku ia di un? Ku i besohet atij? * Ku ishin e ku s'ishin a) kudo q ishin, kudo; b) t gjith pa prjashtim, i madh e i vogl.

(48)51011 SIPAS: 1. parafj. Prdoret me nj emr a premr n rasn rrjedhore

pr t treguar s bashku me t: a. Dukurin, n prputhje me t ciln ose n baz t s cils bhet nj veprim ose paraqitet nj gjendje; n pajtim me dika. Sipas planit. Sipas ligjit (rregullave). Sipas parashikimit. Sipas marrveshjes. Sipas kshillave t dikujt. b. Burimin nga vjen nj lajm a nj njoftim. Sipas gazetave. Sipas agjencis s lajmeve. c. Sendin a dukurin, q shrben si baz pr prpjestimin e nj veprimi. Sipas trupit. Sipas madhsis (lartsis). Sipas mundsis. . Dukurin, n varsi nga e cila bhet dika. Sipas rastit (rrethanave). Sipas gjendjes. d. Bartsin e nj mendimi a pikpamjeje. Sipas meje (teje, nesh...). Sipas mendimit ton.

diku, nga sht rruga m e gjat, andej nga del m larg; kund. shkurt. I ra (i doli) gjat. Andej del m gjat. b. Pr shum koh, pr nj koh t gjat; kund. pak. Ndenji gjat. Mendoi gjat. Vazhdon gjat. c. Duke i dhn me hollsi gjrat, duke e shtjelluar me shum fjal; hollsisht; kund. shkurt. Shkruan gjat. E shtjelloi gjat. Jo gjat shkurt. . M shum, m tepr; m tej (n shkalln krahasore, zakonisht me mohim). Nuk ndenji (nuk foli) m gjat. 2. parafj. a. Prdoret me nj emr n rasn rrjedhore pr t treguar drejtimin e lvizjes s dikaje n gjatsi pran nj vendi; buz, ans. Gjat rrugs. Gjat lumit. Gjat bregut. b. Prdoret me nj emr n rasn rrjedhore pr t treguar kohn, brenda caqeve t s cils kryhet nj veprim; n kohn e... Gjat dreks. Gjat vers (dimrit). Gjat vitit. * Gjat e gjer (gjer e gjat) shih te GJER. Sa gjat gjer (sa gjer gjat) n t gjith gjatsin e gjersin; plotsisht i shtrir. 2. mb. a. Q ka shtrirje t madhe n hapsir n njrn nga prmasat (n gjatsi), q zgjatet shum nga njri skaj n tjetrin; q ka gjatsi m t madhe nga sa duhet a nga sa sht e zakonshme ose n krahasim me nj tjetr; kund. i shkurtr. Shkop i gjat. Deg t gjata. Fije e gjat. b. Q zgjatet, q shtrihet n nj madhsi t caktuar n njrn nga prmasat (n gjatsi), q ka gjatsin e matur. Katr metra i gjat. Nj kilometr i gjat. Sa i gjat sht? c. Q ka trup t lart; kund. i shkurtr. Burr i gjat. Plep (lis) i gjat. . Q zgjat

(49)50902 GJAT: 1.ndajf. a. Duke shkuar n rrugn m t gjat pr t arritur

22

shum koh; q zgjat a q vazhdon m shum se zakonisht ose m shum se nj tjetr; q shtrihet shum n koh a q krkon nj periudh kohe pak a shum t madhe; kund. i shkurtr. Koh e gjat. Dimr i gjat. Ver e gjat. d. Q ka vllim t madh (pr shkrime e vepra letrare); q zgjatet shum, duke i dhn me hollsi gjrat (pr dika t shkruar ose pr nj fjalim, pr nj bised etj.); kund. i shkurtr. Tregim i gjat. Novel e gjat. dh. gjuh. Q zgjatet m tepr kur shqiptohet, q ka gjatsi m t madhe n shqiptim; kund. i shkurtr. Zanore e gjat. Rrokje e gjat. Diftong i gjat. * S'e bri t gjat a) veproi shpejt, veproi menjher, nuk e zgjati; b) i ra shkurt, nuk e zgjati. S'i bri t gjat dikujt nuk e duroi shum, nuk e priti shum, s'ia zgjati. prjashtuar asnj pjes, pa ln jasht asgj; q i prfshin s bashku tr sendet, qeniet a dukurit e njjta, t cilat prbjn nj sasi a shumic; tr. Gjith vendi (bota, krahina, fshati, lagjja). Gjith Shqipria. Gjith shkolla. b. Prdoret me parafjalt "me" dhe "n" pr t treguar shkalln m t lart t shfaqjes s nj ndjenje a t nj dukurie (zakonisht t shprehura me emra abstrakt). Me gjith zemr (shpirt, dshir). Me gjith mend pa shaka, prnjmend, seriozisht. N gjith gjatsin (gjersin) e rrugs. Me gjith vmendjen (kujdesin) e duhur. c. Prdoret prpara nj premri dftor pr t treguar shkalln m t lart t nj tipari; tr. Gjith ai njeri. Gjith ajo pun. Gjith ai gzim. . Prdoret me trajtn e pashquar t nj emri, n kuptimin "krejt, plot; tr". Gjith bar (lule, pem). d. T gjith, t gjitha; gjithka. Gjith `ishin. Gjith sa erdhn. Gjith sa ndodhi. dh. krahin. do. Pr gjith dit. Pr gjith vend. e. prd. pj. Krejt, njsoj si dikush tjetr (nga vetit trupore a morale), gjall, tr. Ishte gjith i ati (i vllai). Ishte gjith e ma (e motra). 2. pj. Pikrisht; po. Gjith aty (atje). Gjith n ato vite (n at dit). * Gjith si ashtu si; sido q. Me gjith s bashku me, bashk me. Gjith e gjith a) gjithsej; b) krejt. 3. pakuf. a. Q merret i plot e i pandar, q sht n trsin e tij pa i hequr e pa i prjashtuar asnj pjes, pa ln jasht asnj; q i prfshin s bashku tr sendet, qeniet a dukurit e njjta, t cilat prbjn nj sasi a shumic; i tr. E gjith rinia. E gjith toka (ara, fusha). b. vet. sh. m. GJITH (t), f. GJITHA (t). Sendet, qeniet ose dukurit e prmendura a q jan, t marra s bashku pa asnj prjashtim. Erdhn t gjith. T gjith jan t gatshm. Ka pr t gjith. Dielli lind pr t gjith. fj. u. rasn kallzore pr t treguar: a. Mungesn e dikujt a t dikaje n nj koh a vend t caktuar ose gjat nj veprimi, mungesn e nj vetie t brendshme a t nj tipari thelbsor e t prhershm ose mungesn e nj gjymtyre a pjese te dikush a te dika etj., mungesn a mohimin e nj veprimi a gjendjeje t caktuar ose t nj mnyr veprimi, rrethane etj. gjat kryerjes s nj pune, gjat shfaqjes s nj dukurie etj., mungesn e cakut a t kujve n hapsir, n koh ose n sasi etj. Kafe pa sheqer. Shtpi pa ballkon. Fustan pa mng. Fmija pa nn si nata pa hn. fj.u. b. Heqjen, prjashtimin, veimin e dikaje a t dikujt (n kuptimin "duke mos e llogaritur, duke e hequr a zbritur, duke e prjashtuar, ve, prve"). Peshon tridhjet kile pa arkn. c. Mungesn e nj pjese ndaj nj njsie t plot t peshs, t gjatsis a t kohs (me fjal q tregojn sasi, mas, koh). Tet pa dy

(50)50126: GJITH: 1. pakuf. a. Q sht n trsin e tij, pa i hequr a pa i

(51)48197 PA: 1. parafj. Prdoret me nj emr, me nj premr ose me nj numror n

23

(minuta). . Prdoret me nj emr t prsritur pr t ndrtuar togje t qndrueshme q shnojn nj mnyr veprimi ose nj rrethan, e cila zakonisht nuk sht e prshtatshme a e dshirueshme. Vjen koh pa koh. Udhtuan rrug pa rrug. * Pa dyshim shih te DYSHIM, I. Pa fjal shih te FJAL/, A. Pa nj pa dy, shih te NJ. 2. lidh. bised. a. Prandaj. Ka ndodhur, pa e rrfejn. Kishte rrug t gjat, pa u ngrit hert. b. Prdoret n periudha me fjali t bashkrenditura kundrshtore me kuptimin "prndryshe, n rast t kundrt". Nuk e dinte, pa s'do ta kishte br kurr nj gj t till. c. Prdoret n periudha, me fjali t bashkrenditura kundrshtore me ngjyrime shtesore. Fliste me z t lart, pa se shqetsonte fqinjt nuk donte t'ia dinte. . Prdoret n periudha me fjali t bashkrenditura me ngjyrime shtesore n kuptimin "sa pr... prsa i prket...". Shko n ke pun, pa ta mbaj un djalin. Qoft kryet shndosh, pa ksula gjen sa t duash. fj. u. d. Prdoret n periudha me fjali t bashkrenditura q shprehin marrdhnie qllimore; q, pr t... Duhej t lanin dy napolona n muaj, pa t shptonin shtpin. dh. Prdoret me ngarkes t veant modale, kur numroj m disa veprime q ndjekin njri-tjetrin. Velenxat kan shum pun - pa duhet lar leshi, pa duhet krehur, pa duhet punuar n avlmend, pa duhet drstilur etj. e. prd. kallzues. mat. Heqim, zbresim (kur zbresim nj numr nga nj tjetr). Nnt pa dy.. 3. pj. a. Prdoret prpara nj foljeje ose nj fjale tjetr me funksion kallzuesor pr t zbutur urdhrin, krkesn etj. q shprehet prej saj. Pa na i thuaj! Pa mendoni pak! Pa t bjm pak hesap! b. Prdoret me nj pjesore pr t ndrtuar formn e pashtjelluar mohore. S'la gur pa lvizur. S'la gj pa br. Qndroi nj koh t gjat pa folur. 3. Prdoret kur duam ta bjm m t gjall, m t ngroht etj. bisedn ose kur asim pr dika q vjen a q ndodh pas dikaje tjetr, si edhe kur z ll ligjrimi, tregimi etj. Pa nisi knga, valle merr rinia. Pa erdhi dimri. Pa u hap fjala an e mban. Pa, kur lloi t punonte, 't shihje. Pa, do ti, edhe ktu e tregoi veten. 4. Prdoret kryesisht n fjali pyetse pr t theksuar ndjenjn e folsit ose qndrimin e tij ndaj asaj q thot, pr t rritur fuqin shprehse t ligjrimit etj.; se. Mirpo kush besonte pa? E pr k foli pa! E prse pa? Dhe ku pa?! Dhe 'krom pa! 5. Prdoret n fund t fjalis kur e ndrpresim ligjrimin me qllim, pr t ln t nnkuptuar dika q do t ndodhte, do t bhej, do t ndrmerrej etj! si kundrveprim. S'e pash, pa nuk do ta lija t nisej. S'e mori vesh, pa do t ishte prgjigjur. * Pa le shih te LE. 8. si em. , JA f. sh., , T mat. Shenja e zbritjes (-); minus; kund. edhe. Vri pan! PA V pasth. 1. Prdoret pr t shprehur habi ose keqardhje kur na ndodh dika e papritur a q nuk e dshironim. Pa, 'harrova! Pa, 'e humba t shkretn! 2. Prdort edhe e prsritur pr t prforcuar shprehjen e admirimit pr dik a pr dika. Pa, sa e bukur! Pa-pa, sa fort shklqen! Pa, sa mir e et frngjishten.

(52)48062 SA: 1. prem. a. pyet. Prdoret n fjali pyetse t drejta ose t zhdrejta, kur

pyesim pr sasin e qenieve, t sendeve a t dukurive; n far mase, sasie, prpjestimi etj. Sa veta ishin? Sa vje je? Sa sht ora? b. pakuf., lidhor. N at sasi a mas; gjith. Sa erdhn, aq u larguan. Sa u mbolln, aq u zun. Gjith sa qen aty sa qen aty, qeshn. I dha gjith sa pati. Erdhn sa ishin ftuar. I ra me sa fuqi pati. c. lidhor. Prdoret me parafjal "nga, me, pr", zakonisht n fjali t ndrmjetme, me kuptim kuzues. Nga sa kam par, jan br prparime t mdha. Me sa duket, nesr do t jet koh e mir. . pakuf. Prdoret pr t shprehur habi, udi, admirim etj. pr sasin e madhe t qenieve,

24

t sendeve a t dukurive. Sa paskan ardhur! Sa qenkan ktu! d. pakuf. bised. Disa, ca. U shprndan sa andej, sa kndej. 2. ndajf. a. Prdoret pr t pyetur pr nj sasi a mas n mnyr t prafrt. Sa punon? b. Prdoret prpara mbiemrave e ndajfoljeve n fjali thirrmore pr t formuar togje me vlern e shkalls siprore, q shprehin admirim, habi, dshir ose nj ndjenj tjetr t fort. Sa i mir! Sa i bukur! c. Prdoret prpara foljeve pr t shprehur shkalln e larta t nj veprimi, t nj ndjenje etj. (me kuptimin "shum, jashtzakonisht"). Sa u lodh! Sa qejf e ka! . N at mas q, n sasin ose n shkalln e mundshme. Sa t mundesh. d. Fare pak koh m par; ja tashti, sapo, nuk ka shum koh. Sa kishte ardhur. dh. Fare pak, nj ik, paksa. Sa e kishte prekur. 3. lidh. 1. Prdoret pr t lidhur nj gjymtyr fjalie ose nj fjali t varur krahasore, kur shprehin po at sasi, mas, prpjestim etj. t krahasuar. I madh sa un. a. Prdoret pr t lidhur dy fjali a dy gjymtyr t nj fjalie q krahasohen ndrmjet tyre, n bashklidhje me ndajfoljet "aq, kaq" n fjalin drejtuese a para gjymtyrs tjetr. Sa krkoi, aq i dhan. b. Prdoret n llim t nj fjalie t varur kohore, q tregon vazhdimin e veprimit deri n nj koh t caktuar ose prcakton cakun kohor m t fundit t veprimit (me kuptimin derisa). Priti sa e zuri gjumi. c. Prdoret para nj fjalie t varur kohore, q shpreh nj veprim i cili bhet njkohsisht dhe n po aq koh sa ai q shprehet nga fjalia kryesore (me kuptimin "gjith kohn q, gjat kohs q"); prdoret me kt kuptim edhe n togjet: "sa her q...". "sa koh q...". Sa ishte me shokt, e ndiente veten t qet. . N astin kur, n kohn q, sapo. Sa e thirra, erdhi. d. Prdoret n krye t nj fjalie t varur kohore, q shpreh nj veprim tepr t zgjatur n krahasim me veprimin e shprehur n fjalin kryesore. Sa t kujtohej ai, puna kishte marr fund. dh. N vend q. Sa t rrish kot, lexo ndonj gj! Sa t ma kujtoj ai prsri, m mir po vete vet. dh. Prdoret pr t ndrtuar fjali q shprehin marrdhnie t ndryshme rrjedhore (me kuptimin "deri n at mas, deri n at shkall q..."). Foli sa u lodh. Diskutoi sa i bindi. U nxeh sa u shkri. 4. pj. 1. Prdoret me kuptim kuzues a theksues me emra, premra a me shprehje ndajfoljore me parafjaln "pr". Sa pr koh, kemi mjaft. Sa pr mua, m mir t mos kishte ardhur. a. Prdoret e shoqruar me pjeszat mohuese "s", "nuk" para nj fjalie a nj togfjalshi pr ta dhn kuptimin e tyre t prafrt ose n nj shkall t lart (me kuptimin "desh, mend"). Sa nuk ra! b. Prdoret me trajtn e pashtjelluar t foljeve me "pr t..", pr t kuzuar kuptimin e tyre e pr t dhn ngjyrimin e nnvlersimit a t mosprlljes (me kuptimin "vetm"). E bnte sa pr t`u dukur. * Aq sa shih tek AQ. ...e sa dika m tepr, edhe pak mbi at sasi (pas nj numrori: Njzet e sa dit). Pr sa ... lidhur me at q... Sa e sa... shum, nj numr t madh e t prsritur shum her. t thjesht t mnyrs dftore. a. Shpreh dika me fjal ose me shkrim, as, shprehem, njoftoj dika; i jap, i oj fjal dikujt, lajmroj; i jap a i njoftoj dikujt nj udhzim, nj urdhr, nj porosi etj., porosit; urdhroj, njoftoj nj vendim. Ua tha vendimin. b. bised. Tregoj dika me fjal, rrfej; recitoj, shqiptoj. Na tha nj prrall (nj histori nj vjersh).

(53)47923 THA: Nga folja kalimtare THEM n vetn e tret njjs t kohs s kryer

(54)47063 SAJ: 1. pron. a. Q i prket asaj, pronare e t cilit sht ajo, q e ka

ajo pr vete. Shtpia e saj. b. Q ka t bj me nj njeri t seksit femror, q ka lidhje t ngushta gjaku, faresnie a ndonj lidhje tjetr me t; q i takon asaj. Babai (gjyshi,

25

vllai) i saj. Nna (motra, vajza, kushrira) e saj. c. T cilit i prket edhe ajo, pjestar i t cilit sht edhe ajo, n t cilin bn pjes edhe ajo; q e drejton ajo, n krye t t cilit sht ajo. Qyteti (fshati) i saj. Vendi i saj. . Q e ka ajo, q sht tek ajo; q e dallon at, q i prket asaj dhe q e karakterizon at; q lidhet me at, q sht a q bhet pr at. Trupi (shtati) i saj. d. Q sht prgatitur a sht hartuar prej asaj; q e ka br ose q e bn ajo, q del a q krijohet s pari prej asaj; q e ushtron ajo. Vepra e saj. dh. Q i plqen m shum asaj, q e do a q e ka qejf ajo m shum se dika tjetr. Knga e saj.

(55)46826 KY: 1.dft. a. Tregon nj frymor a nj send (t shnuar nga nj emr i

gjinis mashkullore) q ndodhet afr folsit ose s bashku me t; zvendson nj emr t gjinis mashkullore, n numrin njjs, q prmendet n astin kur asim ose q sht prmendur pak m par; kund. ai. Ky ktu. Ky libr (laps, stilograf). b. Tregon njrin prej dy frymorve ose sendeve (t shnuar nga emra t gjinis mashkullore), q krahasohen, prqasen a kundrvihen; kund. ai. Nga ky ose nga ai knd vshtrimi. c. Prdoret pr t treguar ose pr t zvendsuar nj frymor, nj send etj. me nj cilsi a tipar t caktuar, q sht prmendur pak m par ose pr t cilin po itet. Puntori sht ky. . bised. Prdoret para nj emri t gjinis mashkullore n numrin njjs pr t prforcuar nj tipar a nj vlersim t tij. Ky far djali. S`e kuptoj far krkon ky djal. dy-tre, por jo shum (njerz kafsh, sende etj.); nj numr i kuzuar (frymorsh etj.), nj numr i vogl, ca. Disa njerz (veta, puntor, djem, vajza). b. Frymor, sende etj. n sasi t paprcaktuar, m shum se dy-tre, por jo shum; frymor etj. n nj numr t kuzuar, ca; nj pal. U nisn disa. c. Nj pjes, jo t gjith, nga nj shumic. Disa bim kan hedhur shtat, disa s`kan zn fare. Sm plqen. * Sa s... gati sa, pothuaj, desh, mend.

(56)45906 DISA: 1.pakuf. a. Nj sasi e paprcaktuar, jo e madhe, m shum se

(57) 45812 S: 1.pj., q ndahet me apostrof. Nuk. Se njoh. Sprkulem. Strembet. (58) 45362 AJO: 1. prem. a. vetor. Tregon nj frymor a nj send (t shnuar

nga nj emr i gjinis femrore), pr t cilin bhet fjal, por q nuk sht i pranishm; zvendson nj emr t gjinis femrore (n numrin njjs), q sht prmendur pak m par ose q do t prmendet m pas. Ajo vet pikrisht ajo. Ajo punon. b. dft. Tregon nj frymor a nj send (t shnuar nga nj emr i gjinis femrore), q ndodhet m larg folsit se nj frymor a nj send tjetr i njjt; zvendson nj emr t gjinis femrore (n numrin njjs), q sht prmendur m par se nj tjetr; kund. kjo. Ajo atje. Ja ajo. Po (gjith) ajo e njjta. c. dft. Tregon njrin prej dy frymorve ose sendeve (t shnuar nga emra t gjinis femrore), q krahasohen, prqasen a kundrvihen; Nga kjo ose nga ajo an. . dft. bised. Prdoret para nj emri t gjinis femrore n numrin njjs pr t prforcuar nj tipar a nj vlersim ose pr t shprehur mosprllje a prmim. Ajo far grua. Gjith ajo bukuri.. d. dft. Prdoret pr t treguar n mnyr t prgjithsuar nj mendim, nj gjendje a rrethanat q prmenden m par ose q plotsohen m pas. Ajo q ndodhi. dh. dft. libr. Prdoret n vend t nj emri t gjinis femrore n numrin njjs pr t mos u prsritur emri. e. dft. euf. prdoret pr t zvendsuar nj emr

26

(smundjeje etj.), q nuk dshirojm e q nuk e quajm t udhs ta zm n goj pr shkak paragjykimesh a pr arsye t tjera. Ajo pun smundja e toks. Ajo e fmijve (e toks) smundja e toks. * Ajo bot (jet) bota tjetr sipas paragjykimeve fetare e idealiste.

(59)45098 BR: 1. pjesorja e foljes BJ n koht analitike dhe n trajtat e pandryshueshme

t ligjrats, si p.sh. kam/ kisha/ pata/ do t kem/ br; pa br, pr t br, duke br, duhet br etj. 2. M rrall, si : BR mb. a. Q sht kryer, q ka prfunduar, q sht br. Pun e br. E gjeta t br. E thn, e br. 3. Dhe, m rrall, si emr prejfoljor: BR as. a. Brje. N t br e sipr. .* Me t par e me t br si ta shohim, shohim e bjm, bjm si t paraqiten rrethanat. Me t thn e me t br (nj t thn e nj t br) pa u vonuar, prnjher.

jm, kundrshtojm, nuk pranojm a nuk miratojm at q sht thn m par ose q na krkohet; kund. po. Jo, aspak. Jo, asgj. Jo q jo (jo se jo) n asnj mnyr. b. Prdoret n fund t nj fjalie pyetse, me vlern e nj fjalie mohuese, pr t shprehur pasiguri a dyshim ose pr t detyruar dgjuesin t prgjigjet. E pat apo jo? Kshtu sht apo jo? T thash apo jo? c. Prdoret pr t mohuar plotsisht ose pjesrisht kuptimin e fjals a t togfjalshit q vjen pas. Jo i mir. Jo i keq. Jo i vmendshm. Jo i banuar. . Prdoret para emrave dhe shprehjeve me parafjaln pa, pr t dhn nj pohim t zbutur ose nj shkall t ult t gjendjes, t cilsis etj. Jo pa qllim. Jo n rregull. Jo pa interes. d. Prdoret zakonisht n krye t fjalis pr t'i trhequr vmendjen bashkbiseduesit q ai t ndalet e t mendoj m mir pr at q thuhet. Jo, ti shikoje dhe nj her kt shtje. Jo, ta thash q ta kesh parasysh. dh. Prdoret, zakonisht e shoqruar me pasthirrma, kur folsi shpreh habi, mosbesim, mosprllje, qesndi, prmim, paknaqsi etj. Jo more, vrtet?! Jo moj, 'na thnke! Po si jo! iron. e. Prdoret si lidhz bashkrenditse me nuanca kuptimore t veimit, t kundrvnies, t bashkimit etj. Jo e bj, jo s'e bj! Jo dua, jo s'dua! Jo erdhi, jo s'erdhi! . S bashku me lidhzn por (po) dhe me fjal e me lidhza t tjera formon shprehje lidhzore bashkrenditse t shkallzimit: jo q. . , por (po) ...; jo vetm (q)..., por (po) edhe.. . * Si jo m mir shum mir.

(60)45064 JO: 1.pj. a. Prdoret si prgjigje edhe me vlern e nj fjalie kur moho-

(61)44687 AT: 1.Trajt e premrit vetor AI/AJO n rasn kallzore njjs. a. dft.
Prdoret me nj emr pr t prcaktuar m mir kohn, q shnohet nga emri ose q sht prmendur m par. At vit (mot). At dimr. At mngjes. N at ast.

(62)44567 APO: 1.lidh. a. Prdoret n fjalit pyetse pr t kundrvn dy fjali

ose dy pjes t fjalis, q prjashtojn a zvendsojn njra- tjetrn nga kuptimi dhe kur duhet zgjedhur vetm nj prej tyre. Po apo jo? Sot apo nesr? b. Prdoret n llim t nj fjalie pyetse pr t shprehur dyshim; ndoshta, mos. Pse nuk erdhi? Apo nuk ka mbaruar pun? c. Prdoret pr t lidhur dy fjali, kur moskryerja e veprimit t fjalis s par do t sjell patjetr kryerjen e veprimit n fjalin e dyt pyetse; ndryshe, prndryshe, n rast t kundrt. Do t vish, apo t nisemi pa ty? . bised. Ose, a. Mir apo keq. d. prd. pj. Prdoret n llim t nj fjalie me kallzues mohues pr ta rrzuar

27

mohimin dhe pr t prforcuar pohimin. Apo nuk ishte trim! Apo nuk jan t mbla! Apo nuk iste! dh. prd. pj. Prdoret s bashku me pjeszn "jo" pr t prforcuar nj pohim a nj mohim. Kndon bukur, apo jo? Nuk vlen fare, apo jo!

(63)43993 QEN: Pjesorja e foljes JAM n koht analitike: ps.

femrore) q ndodhen m afr folsit se frymort a sendet e tjera t atij lloji; zvendson nj emr t gjinis femrore (n numrin shums), q prmendet n astin kur asim ose q sht prmendur pak m par; kund. ato. Kto ktu. Ja kto. Kto vajza. Kto lule. b. Prdoret me nj emr t gjinis femrore n numrin shums pr t treguar pjesn e kohs, q shnohet nga emri ose q prmendet a sht prmendur pak m par. Kto vite. Kto dit. Kto aste. c. Prdoret para nj fjalie t varur, e cila prcakton frymort a sendet q tregon premri (t shnuar nga emra t gjinis femrore n numrin shums), ose para nj fjalie kryefjalore, e cila prcakton frymort a sendet q zvendson premri; prdoret pr t treguar ose pr t zvendsuar frymort a sendet q prmenden n kohn kur asim ose q jan prmendur pak m par me nj cilsi a tipar t caktuar. Nj nga kto shoqet (puntoret) e ndrmarrjes. Npr kto male kreshnike. . libr. Prdoret n vend t nj emri t gjinis femrore (n numrin shums), pr t mos u prsritur emri. Si n vendet me klim t ftoht, edhe n kto me klim t ngroht. d. Prdoret pr t treguar n mnyr t prgjithsuar mendimet, shtjet ose rrethanat q prmenden n kohn kur asim a pak m par ose q plotsohen m pas. Kto q dija i thash. e lvizjes s dikujt a t dikaje, kurin e fundit ku arrin dikush a dika, vendin a pikn e fundit ku vete a shtrihet dika. Deri ktu. Deri aty. Deri jasht. b. Prdoret me nj ndajfolje kohe ose me nj emr n rasn kallzore (t prir ose jo aga nj numror themelor), pr t treguar cakun kohor kur kryhet nj veprim, astin e fundit kur mbaron dika a kohn sa zgjat nj pun, nj veprim etj. Deri sot. Deri nesr. Deri dje. Deri tani. Deri von. c. Prdoret me nj numror themelor ose me nj premr q tregon mas a sasi t pacaktuar, pr t shnuar kurin e fundit t madhsis ose t sasis s sendeve, frymorve etj. Bari arrinte deri nj metr. . prd. pj. Prdoret bashk me parafjalt n, me, mbi, nga, te(k), ndaj etj. dhe formon me to lokucione q s bashku me emrat e ndajfoljet tregojn cakun m t tejm t nj vendi a t nj kohe ose shkalln m t tejme n t ciln arrin nj veprim a nj gjendje. Shkoi deri n Tiran. U prkul deri n tok. E preu deri n rrz. d. prd. pj. Prdoret prpara parafjalve n (m) e n bashkvajtje me parafjaln nga dhe formon me to lokucionin lidhzor nga... deri n (m), q, s bashku me emrat, tregon kujt e nj periudhe t caktuar kohe ose caqet e nj vendi, t nj hapsire a largese. Nga mngjesi deri n dark. Nga shtata deri m dymbdhjet. Nga Tirana deri n Elbasan. dh. prd. pj. Prdoret bashk me lidhzat ku a kur dhe formon me to lokucione q shrbejn pr t lidhur fjali t varura, t cilat shprehin marrdhnie vendore a kohore. E prcolli deri ku llonte rruga. * Deri diku shih te DIKU.

(64)43361 KTO: 1.dft. a. Tregon frymor a sende (t shnuar nga emra t gjinis

(65)42474 DERI: 1. parafj. a. Prdoret me nj ndajfolje vendi pr t treguar cakun

(66)42245 MIR: 1. mb. a. Q ka tipare t mueshme e t plqyeshme, q ka cilsit

28

e duhura dhe vlern e duhur, q sht ashtu si duhet t jet dhe i prmbush plotsisht krkesat tona me vetit e me cilsit q ka (me prmbajtjen a me formn, me shijen a me ern e kndshme etj.) ose q karakterizohet nga prmbushja e plot e nevojave materiale e shpirtrore t njeriut e t shoqris; q sht i shndosh, pa cene e t meta, plotsisht i knaqshm; i vlefshm, i mueshm; kund. i keq. Qumsht (djath, gjalp) i mir. Uj i mir. Ver (raki) e mir. Kafe e mir. Mish (peshk) i mir. b. Q ka prgatitje t gjer e t thell dhe prvoj t madhe n pun; q shquhet pr veti t muara, pr aftsit e pr shprehit q ka; i zoti, i aft; kund. i keq. Puntor (mjeshtr, bujk, mjek, msues, atlet, lojtar) i mir. c. Q ka tipare t rregullta e trheqse, i hijshm, i bukur. Ka trup t mir. Me fytyr t mir. Ka sy (ok, dhmb) t mir. . Q sht i dobishm pr trupin e pr mendjen, q na ndihmon n jet e n pun, q na tregon udhn e zgjidhjen e drejt; i dobishm; q na lehtson prpjekjet a vuajtjet; i volitshm; kund. i keq; i dmshm. Ushqim (shum) i mir. Udhzim (msim) i mir. Kshill e mir. Mendim i mir. Prvoj e mir. d. Q paralajmron a sjell mbarsi ose dika t gzueshme; kund. i keq. Shenj e mir. Lajme t mira. dh. I mbar, q shkon prpara e t shpie prpara ose q krijon mundsi pr arritje t mtejshme; kund. i keq. Fillim (zhvillim) i mir. e. Q sht i vlefshm pr shoqrin dhe mohet prej saj si shprehje e vlerave t larta morale; q u prgjigjet normave t vendosura nga shoqria e nuk i shkel kto; kund. i keq. Ka sjellje t mir. Mban qndrim t mir. Ka rreth shoqror t mir. . Q sht i sjellshm e i urt; q sht i dashur, i but e njerzor, q ka ndjenja t iltra miqsore e shoqrore ndaj t tjerve, q i do dhe i nderon ata me t vrtet; q u bn t mira t tjerve e i ndihmon ata me zemr t pastr, bujar, zemrgjer, i drejt e i ndershm; kund. i keq; i lig. Djal i mir. Vajz e mir. Fmij i mir. Njeri i mir. Shok (mik) i mir. Ka zemr t mir. f. Q nuk ka asnj njoll morale, q dshmon pr ndershmrin e pr pastrtin shpirtrore t dikujt, pr guximin e pr vetmohimin e tij n jet e n pun, pr veprat e tij t dobishme a t shquara etj.; kund. i keq. Ka emr (nam) t mir. g. Q dallohet n llojin e vet, q ka disa cilsi t veanta, m t larta n krahasim me sendet e rndomta t t njjtit lloj; q ruhet e prdoret pr dit t shnuara; q mbahet pr miq e t ftuar. Dhoma (oda) e mir dhoma e miqve. Vaj i mir. gj. bised. I djatht. Dora e mir. Syri i mir. h. Q ka nj vler m t madhe sesa numri q prfaqson (n disa lojra me letra). Dyshi i mir dyshi spathi. Dhjeta e mir dhjeta karo. Letr e mir letr me t ciln ton lojn. i. Q mjafton pr t plotsuar mir t gjitha nevojat, i mjaftueshm a m se i mjaftueshm, i madh, i bollshm; i majm; bised. jo m i vogl a jo m i pakt, i plot (prdoret n disa togje fjalsh s bashku me nj emr e me nj numror themelor). Ka rrog t mir (t ardhura t mira). Mori nj shum (nj sasi, nj pjes) t mir. I dha nj ryshfet (nj bakshish) t mir. keq. j. I kthjellt, pa re, pa shi a pa dbor, pa er etj. (pr kohn); kund. i keq. Dit (koh) e mir. Mot i mir. k. euf., mjek. Prdoret si gjymtyr e dyt n disa emrtime t pathjeshta q shnojn smundje t rnda e ngjitse; i bardh. Kolla e mir. Grykt e mira. l. Prdoret si pjes e dyt n disa togfjalsha ose n disa shprehje pasthirrmore pr urime. Natn e mir! Ditn e mir! Mbrmja e mir! * Pr fat t mir shih te FAT. I. Me hn (me hnz) t mir shih te HN/, A. 2. ndajf. a. Me cilsi t mir ose shum t mir; ashtu si duhet, pa t meta; duke plotsuar si duhet krkesat a nevojat; n prputhje t plot me dika, n rregull, drejt, bukur; kund. keq. Punon (gatuan, luan) mir. Krcen mir. E pa (e

29

vizitoi) mir. E studioi mir. b. N mnyr t prshtatshme e t hijshme, me mend e me arsye, ashtu si duhet, n rregull, drejt; me urtsi e me nder; n mnyr miqsore a shoqrore; sipas normave t vendosura nga shoqria; kund. keq. Sillet (vepron) mir. E kshillon mir. c. N gjendje a n kushte t knaqshme ekonomike etj.; n qetsi, rehat; n gjendje t mir shndetsore; kund. keq. Mir e m mir. Rrojm (jetojm) mir. sht (u b) mir me shndet. Mbahet mir. . N nj shkall t lart, shum, fort a rnd; n mnyr t mjaftueshme; deri n fund, sa a si duhet, plotsisht. U err mir. E rrahn mir. E njoh mir. U lagn mir. E shpartalloi mir. d. Me knaqsi, me qejf, przemrsisht, me bujari, me dashuri; kund. keq. E priti mir. dh. iron. bised. Ashtu si duhet ose ashtu si e meriton (prdoret me kuptim t kundrt nga ai q ka zakonisht kjo fjal kur dikush vepron keq a kur dika, bhet keq). Mir, besa! Ia punoi mir! Mir e gjeti! Mir ia bn! e. si pasth. Prdoret kur miratojm nj veprim, nj krkes, nj lutje etj. Mir, le t vij. Mir, pranoj! . Prdoret n shprehje pasthirrmore pr urime. Mir se erdhe! Mir se vjen! Mir se rrini! Mir se ju gjeta! f. prd. em. Dika e mir, e mira; e mbara; kund. keq. Bri mir e gjeti keq. Mendoi pr mir. Pa mir! ur. g. prd. em. f. Not kaluese midis "mjaftueshm" e "shum mir" pr vlersimin e njohurive ose t sjelljes n shkoll. Mori (i vuri) mir. * Sa mir! prdoret kur shprehim knaqsi ose miratim pr dik a pr dika q e shohim, e dgjojm etj. Si jo m mir shum mir, s'ka si bhet m mir. I bri mir dikujt dika i solli dobi (nj bar pr shndetin, nj vrejtje e qortim pr sjelljen, qndrimin etj.). Doli (u nda) mir dikush doli me tim, doli faqebardh. MIR as. Me t mir me fjal t mira, me t but; me hir, me dashje, jo me dhun; kund. me t keq. I foli (e mori, ia hngri kokn) me t mir. Bindet (dgjon, kupton) me t mir. E do (e ka) me t mir. O me t mir, o me t keq do ta bj pa tjetr.

(67)41934 JET: Nga folja JAM n vetn e tret njjs t kohs s tashme t lidhores Duhet t jet shkruar para shum kohsh.

(68)41178 CILI: 1. pyet. Prdoret n fjali pyetse pr t pyetur drejtprdrejt ose

trthorazi pr nj frymor a pr nj send t cilin e prfaqson, zakonisht duke e dalluar nga t tjert q jan bashk me t a t nj lloji me t; kush. Cili sht? Cili t pyeti? Cili prej t dyve? a. pyet. Prdoret n pyetjet retorike q nnkuptojn nj prgjigje mohuese ose n pyetjet retorike q nnkuptojn si prgjigje "kushdo", "t gjith"; kush. E cili e plqen at? E cili nuk e di? b. pakuf. Prdoret (zakonisht me pjeszn ja me kuptim dftor), pr t dalluar nj frymor a nj send dhe pr ta ndar at nga t tjert; kush. Ja cili qenka! Ja cili paska ardhur! 2.lidhor. Prdoret pr t lidhur nj fjali t varur, duke shnuar frymorin a sendin, q sht prmendur nga nj emr n fjalin e mparshme; q. kush... kush ... q shnon: a. Sendin, vendin etj., n siprfaqen e t cilit ndodhet ose lviz dikush a dika, bhet ose zhvillohet dika; sipr n; kund. nn. V mbi tryez. b. Sendin, vendin etj., n hapsirn sipr t cilit ndodhet ose lviz dikush a dika, kryhet nj veprim etj.; prmbi; kund. nn. Nj pllmb mbi kok. Pak mbi shtylln e siprme. Ur mbi lum. c. Dik, kundr t cilit veprojm ose nj vend, drejt t cilit hidhemi. U hodhn mbi

(69)40053 MBI: 1. parafj. Prdoret me nj emr ose premr n rasn kallzore,

30

armikun (mbi kundrshtarin). . libr. shih PR (prdoret zakonisht n tituj veprash shkencore, publicistike etj.). Mbi zhvillimin e bujqsis. Mbi arsimin dhe kulturn. Mbi prdorimin e bimve mjeksore. d. (edhe me nj numror). Cakun, njsin, gjendjen a dika tjetr q merret si piknisje, si mas, si ku etj. ose sipr s cils sht a kryhet dika; m shum se...; kund. nn. Zotime mbi planin (mbi normn). Dhjet prqind mbi mesataren. dh. Dik a dika q sht nn nj tjetr ose dika sipr, prtej a jasht s cils bhet nj pun, krijohet nj gjendje e re etj. V interesin e prgjithshm mbi gjithka. Mbi t gjith donte nnn. Nuk v njeri mbi t. e. libr. Dika q shrben si themel, drejtim a piknisje pr nj veprim t mtejshm; n baz t... Mbi bazn e vendimeve (e udhzimeve, e parimeve). . (me nj emr q prsritet). Nj shkall t lart t cilsis a t gjendjes q shprehet nga emri; shum, tepr. Trim mbi trima shum trim, kryetrim. Mbledhje mbi mbledhje shum mbledhje. f. Sendin q shrben si objekt i veprimit ton. Rri gjith ditn mbi libra.

(70)39973 GJITHA: Premr i pacaktuar i gjinis femrore: Shih trajtn GJITH

m lart.

para. a. Njeriun ose grupin e njerzve, n prani t t cilve vepron dikush ose me t cilt ballafaqohet dikush. Rrinte urt para t`et (para msuesit). S`e pinte duhanin para babait. b. Gjendjen a dukurin, prball s cils ndodhet a vihet dikush. Para rrezikut. E vun para prgjegjsis. c. Kohn, datn, ngjarjen etj., n prag t s cils bhet dika; veprimin a dukurin q i prin nj ngjarjeje a nj veprimi tjetr; kund. pas. Para nisjes. Para dreke. Para Vitit t Ri. . Kohn q ka kaluar duke u nisur nga e sotmja; kund. pas. Para nj jave (nj muaji). Para disa ditve. d. Njeriun a sendin me t cilin krahasohet dikush a dika; n krahasim me..., ndaj... Nuk vlente para tij. S`ishte gj para t vllait. 2. pj. Prdoret s bashku me pjeszat mohuese nuk, s', mos pr t zbutur pak kuptimin e foljes, me t ciln lidhet. S'para i plqente nuk i plqen edhe aq. Nuk para sheh nga syt nuk sheh aq mir. S'para bn nuk sht aq i prshtatshm sa duket. * Para (prpara) se... lidh. shih te PRPARA. Para s gjithash shih te GJITH (i,e). Para (prpara) hunds s dikujt shih te HUND/, A. Para (prpara) syve t dikujt shih te SY, RI. Bj (aj) para (prpara) shih te PRPARA.

(71)38125 PARA: 1. ndajf. Prpara. Eci (bri) para. U ul para. Bri nj hap

(72)37693 TJETR: 1. pakuf. a. I t njjtit lloj me at q na sht dhn a q

kemi, por jo ky q kam; i po ksaj klase, por q s'sht ose s'sht ndonjri nga ne. Mori nj libr tjetr. Shkoi n dhomn tjetr. b. kryes. sh. Q mbeten nga nj numr frymorsh a sendesh t nj klase, ve atij pse atyre q prmendm. Dy djem kan lluar punn, kurse fmijt e tjer ven n shkoll. S'na mbeti gj tjetr, vese t urojm q.. . S'kisha gj tjetr pr t shtuar. c. Q vjen menjher pas ktij, q ndjek nga rendi kt t fundit, vijues, ndjeks, pasues. Nj shtje tjetr pr shqyrtim. Pika tjetr e rendit t dits. Orn (ditn, javn, muajin, vitin) tjetr. . I ndryshm nga qenia a nga sendi q prmendim, jo i till si ky q kemi, i ndryshm nga ky. Ngjyr tjetr. Natyr tjetr. Ka karakter tjetr. d. Q sht n ann e kundrt ose t prkundrt; a prball; i ans matan; i prkundrt, i kundrt (edhe g.). N ann (n bregun, n krahun) tjetr. Ana

31

tjetr e shtjes. * Mban tjetr ndrm. shih te MBAN. Ndrmjet (midis) t tjerave.... (ndr t tjera. ... ) s bashku me ato q jan prmendur a q dihen, ndrmjet gjrave t po atij lloji. Prve t tjerave.. . ve gjrave q dihen, ve disa gjrash, arsyesh etj. q s'ka nevoj t'i prmendim. Ve t tjerave shih te VE.

(73)36094 KTIJ: Nga premri dftor KJO n rasn dhanore njjs. (74)34513 NA: 1. Trajt e shkurtr e premrit vetor NE n rasat dhanore e kallzore. Na tha se... Na dha librat. Na jep zemr. Na gzoi pa mas. a. Prdoret n rasn dhanore pr t shprehur nj far qndrimi t afrt t folsit ndaj asaj q ndodh, pr t prforcuar shprehjen e veprimit ose pr ironi. Na ishte `na ishte. Na shkon aty nj plak. Na u kthye dimri. Pa shiko `na qenka! 2. pasth. bised. a. Prdoret kur i japim dikujt dika, me kuptimin "merre", "urdhro". Na librin. Na merre. Na edhe nj. b. Prdoret pr t trhequr vmendjen e dikujt ose pr ta thirrur. Na, more ti! 3. pj. a. Prdoret kur duam t vm n dukje dika q nuk e pritnim ose nuk e dshironim; ja. Na edhe nj prrua t pret udhn. T dgjoja ty e, na tashti, se `m gjeti. b. Prdoret pr t vn n dukje nj send, nj gjendje a nj veprim me prmasa q na habitin (n kuptimin "kaq, aq", duke e shoqruar zakonisht me lvizje t duarve). E kishin gjoksin na-a! Na ta bsh dhmbin! I hapi syt na! c. Prdoret n shprehjet q shoqrojn lvizjen e pllmbs kur i japim dikujt munxt. Na, t plain syt!
Un

(75)34436 UN: 1. vetor. a. Prdoret nga ai q et a q shkruan pr veten.

vet

pikrisht un. Un dhe ti. As ti as un. Un fola.

(76)34134 NSE: 1. lidh. Prdoret n llim t nj fjalie t varur kushtore, me foljen n mnyrn dftore; n qoft se, n rast se. M njoftoni nse vjen (nuk vjen). Nse mungon shumica, nuk bhet mbledhja. Nse nuk e kuptoni, pyesni. 2. pj. Prdoret n krye t nj fjalie pyetse t zhdrejt, nganjher n bashkvajtje me lidhzn veuese apo, pr t theksuar kundrvnien e dy veprimeve q prjashtojn njri-tjetrin ose pr t shprehur dyshimin pr dika; S'sht ende e qart nse ka jet n Mars. E pyetn nse do t vinte apo jo. kt premr m lart.

(77)33599 KSAJ: Trajt e rass, gjinore, dhanore e rrjedhore e premrit KJO. Shih (78)33161 KEMI: Veta e par shums e foljes KAM n t tashmen e dftores. a. Jam n marrdhnie t caktuara me dik, jam i lidhur me t (nga ana faresnore, me nj marrveshje etj.); Kemi marrdhnie tregtare. Kemi lidhje t ngushta. b. N bashkvajtje me disa emra formon togfjalsha me kuptim foljor q tregojn nj gjendje, nj veprim a rezultatin e veprimit t shprehur nga emri. Kemi prkrahjen e popullit. Kemi dasm (fest). Nuk kemi ankesa. c. Jam ose sht n nj gjendje shndetsore t caktuar (kur pyesim pr dik, me t cilin kemi lidhje); Si i kemi andej nga fshati? (79)32641 DO: 1. pakuf. a. Prdoret prpara nj emri n numrin njjs pr t

32

shnuar secilin frymor a send ose seciln dukuri, q jan t nj natyre dhe q merren vean nga trsia e tyre; shnon nj frymor, nj send a nj dukuri pr t treguar trsin e tyre pa asnj prjashtim, duke i prmbledhur t gjith; cilido, fardo. do njeri. do gj gjithka. do vshtirsi (penges...). N do fush. N do koh. N do vend kudo. b. Prdoret prpara nj togu, t prbr nga nj numror dhe nj emr, pr t shnuar seciln nga periudhat e prsritura t kohs ose seciln nga pjest e hapsirs, n t cilat kryhet ose ndodh dika; secila njsi kohe nga nj varg njsish t prsritura, n t ciln ndodh ose kryhet dika. N do dy jav. N do tri or. N do katr vjet. do dy hapa. do pes metra. do dit. do vit. do or. do her. do jav (muaj). do dit e m shum. c. Prdoret me parafjaln "pr" prpara nj togu t prbr nga nj numror dhe nj emr, kur frymort, sendet a dukurit q shnon ky tog merren si nj trsi me vete, me t ciln lidhet dika a s cils i takon dika. Pr do tre veta. Pr do katr metra. * Pr do rast pr t gjitha rrethanat q mund t paraqiten, pr t gjitha nevojat q mund t dalin; sidoqoft. Me do mim shih te MIM, I 4. Me do kusht shih te KUSHT, I. Me do mnyr shih te MNYR/, A.

(80)32487 MOS: 1. pj. a. Prdoret zakonisht me folje t mnyrs urdhrore, lid-

hore e dshirore, si dhe me trajta t pashtjelluara pr t'u dhn fjalive kuptim mohues ose pr t'u dhn fjalive mohuese nuancn e dshirs, t urimit, t mallkimit, t qortimit, t kshills, t kushtit, t ndalimit etj. Mos llo! Mos kalo! Mos pi! Mos e bj! Mos e thuaj! Mos u zini! b. Prdoret, shpesh e shoqruar dhe me pjesza t tjera t dyshimit, n fjali pyetse t drejta e t zhdrejta pr t shprehur a pr t prforcuar dyshimin, pasigurin, shqetsimin, frikn etj. ose pr ta nxitur a pr ta detyruar dgjuesin t prgjigjet. Mos nuk vjen vall? Mos ndofta s`e di? c. Prdoret n fjali t pyetjes retorike pr t pohuar dika me forc. Un t mos e them? Ti tmos e bsh? Si t mos vij? . Prdoret n fjali s bashku me pjeszat mohuese s' ose nuk pr t shprehur pohim t zbutur a miratim jo t prer. Nuk mund t mos e bj. S`sht pr t mos u thn (pr t mos u pranuar). d. Prdoret n fjali t ndryshme s bashku me lidhzn n, kur dika paraqitet si m pak e mundshme, m pak e pranueshme etj. n krahasim me dika tjetr q jepet si e sigurt, si e vrtet, si plotsisht e mundshme a e pranueshme etj. N mos shpejt, von do t ndodh. N mos t gjith, disa prej tyre do t vijn. dh. Prdoret, zakonisht e shoqruar me pasthirrma, pr t prforcuar ndjenjat e folsit ose kur shprehim udi, mosbesim, tallje, prmim, paknaqsi, dshprim etj. Mos more, vrtet?! Mos moj, qenke e zgjuar! Se mos na tha ai! e. Prdoret me vete ose s bashku me fjal t tjera, midis trajtave t s njjts folje a midis foljesh t ndryshme, n togje t lira a t qndrueshme me kuptime t ndryshme. Ishte (qe) mos na ishte (qe). Fol e mos fol. Hiq e mos e kput. * Si mos prdoret para nj emri ose midis trajtave t njjta t nj emri q prsritet, me kuptimin "shum i mir, q s'e ka shokun" (p.sh. si mos burr, vajz si mos vajz). het a nuk prcaktohet dot; prse. Sepse nuk ka ardhur. Sepse nuk i plqen. Sepse po i dhemb pak koka. 2. lidh. Prdoret n krye t nj fjalie t varur shkakore pr t treguar shkakun e arsyen e dikaje; pr shkak se, pr arsye se, meq. Nuk e mbaroi dot, sepse s`kishte koh. Nuk e morn me vete, sepse ishte i vogl. Doln faqebardh, sepse

(81)32066 SEPSE: 1. ndajf. Pr nj arsye t panjohur, pr nj shkak q nuk di-

33

punuan me ngulm. * Edhe sepse prdoret n krye t nj fjalie t varur lejore, q tregon se, pavarsisht nga rrethanat e ndryshme, nuk mund t ndalohet kryerja e veprimit t shprehur n fjalin kryesore (p.sh. Edhe sepse kishte shum pun, u tregua i gatshm t'i ndihmonte).

(82)31743 TJERA: Trajt e shumsit t gjinis femrore t premrit t pacaktuar.

a. Si fjal t ndrmjetme: ndr t tjera. Me fjal t tjera.

(83)31575 NDRSA: 1. lidh. a. Prdoret prpara nj fjalie t varur, q tregon

nj veprim, i cili kryhet njkohsisht me veprimin e shprehur n fjalin kryesore; n kohn q, gjat kohs q, kur. Ndrsa fshatart lidhnin duajt, nxnsit mblidhnin kallinjt. Ndrsa po zbardhte drita, ushtart zun vend te kodrat. b. Prdoret prpara nj fjalie t bashkrenditur, q tregon nj veprim a gjendje t kundrt me veprimin a gjendjen e shprehur n fjalin tjetr; kurse. Njri ishte i gjat, ndrsa tjetri vinte i shkurtr e i trash. Ai rrinte, ndrsa ju punonit. c. Prdoret prpara nj fjalie t bashkrenditur pr t prqasur veprimin ose gjendjen e shprehur n t me veprimin ose gjendjen e shprehur n fjalin tjetr; kurse. I ati ishte furrtar, ndrsa e ma rrobaqepse.

(84)31386 OSE: 1. lidh. a. Prdoret (edhe e prsritur) pr t lidhur dy gjymtyr

t nj fjalie a dy fjali, q veohen njra nga tjetra, kundrvihen nga kuptimi a kmbehen me njra- tjetrn. Njri ose tjetri. Kt ose at. Ose un ose ti. b. Prdoret, kryesisht e prsritur, pr t lidhur dy gjymtyr t nj fjalie a dy fjali, q prjashtojn njra-tjetrn; o. Ose tani ose kurr. gjinis femrore), q zihen n goj, por q nuk jan aty; zvendson nj emr t gjinis femrore (n numrin shums), q sht prmendur pak m par ose q do t prmendet m pas. Ato vet pikrisht ato. b. dft. Tregon frymor a sende (t shnuar nga emra t gjinis femrore), q ndodhen m larg folsit se frymort a sendet e tjera t atij lloji; zvendson nj emr t gjinis femrore (n numrin shums), q sht prmendur m par se nj tjetr; kund. kto. Ato atje. Ja ato. Ato vajza. Ato male. c. dft. Prdoret me nj emr t gjinis femrore n numrin shums pr t treguar pjesn e kohs, q shnohet nga emri ose q sht prmendur m par. Ato vite. Ato dit. Ato aste. . dft. Prdoret para nj fjalie t varur, e cila prcakton frymort a sendet q tregon premri (t shnuar nga emra t gjinis femrore n numrin shums), ose para nj fjalie kryefjalore, e cila prcakton frymort a sendet, q zvendson premri; prdoret pr t treguar ose pr t zvendsuar frymort a sendet q prmenden m par me nj cilsi a tipar t caktuar. Npr ato fushat e gjelbruara. d. dft. libr. Prdoret n vend t nj emri t gjinis femrore (n numrin shums) pr t mos u prsritur emri. Si n vendet malore, edhe n ato fushore. dh. dft. Prdoret pr t treguar n mnyr t prgjithsuar mendimet, shtjet ose rrethanat q prmenden m par ose q plotsohen m pas. Ato q dinte i tha t gjitha. * Ato t grave euf. zakonet, t prmuajshmet e grave. S'bie n ato ujra edhe poh. shih tek UJ/, I.

(85)31336 ATO: 1. prem. a. vetor. Tregon frymor a sende (t shnuar nga emra t

34

(86)31125 PASI: 1. lidh. a. Prdoret n nj fjali t varur kohore, veprimi i s cils

kryhet prpara veprimit t shprehur nga fjalia kryesore; kur, si. Pasi erdhn t gjith, lloi mbledhja. Pasi hngri drek, doli. Pasi bri ca hapa, u kujtua pr t dhe u kthye. b. Prdoret n nj fjali t varur pr t shprehur marrdhnie t ndryshme shkakore; meq, meqense, pr shkak se..., duke qen se... Pasi qenka puna kshtu, un po iki. t thjesht t mnyrs dftore. a. Shpreh dika me fjal ose me shkrim, as, shprehem, njoftoj dika; i jap, i oj fjal dikujt, lajmroj; i jap a i njoftoj dikujt nj udhzim, nj urdhr, nj porosi etj., porosit; urdhroj, njoftoj nj vendim. Thot gnjeshtra. Populli thot se ... . * Ma thot mendja, se.., mendoj se.. . kujtoj se. Ta thot n sy sht i hapur, et t vrtetn, s'et prapa krahve, ta thot tro. Thot e shthot shih te SHTHEM. Njri ia thot e tjetri ia pret 'thot njri, thot edhe tjetri; sa thot njri nj gj, tjetri e prkrah.

(87)30504 THOT: Veta e tret njjs e foljes kalimtare THEM n kohn e kryer

(88)30243 FUNDIT: 1. mb. a. Q sht n fund a n skajin m t tejm t nj vargu ose t nj radhe frymorsh, sendesh, dukurish etj.; q vjen pas gjith t tjerve; kund. i par. Vagoni i fundit. Rreshti i fundit. Shtpia e fundit. b. Q ka mbetur n fund e nj i vetm, pasi jan larguar ose jan harxhuar gjith t tjert. Dallndyshja e fundit. c. Q ndodhet n fund t nj vendi t thelluar, t nj ene etj. Shtresa (pjesa) e fundit. . Q shnon mbarimin e nj kohe t caktuar; q nga ana kohore kryhet n fund t nj vargu ngjarjesh, veprimesh, punsh a dukurish; q shnon cakun kohor kur dikush a dika mbaron s qeni e nuk vijon m tej. Dita e fundit e javs. Muaji i fundit i vitit. d. Q ka t bj me kohn m t afrt prpara astit kur asim, q sapo sht br e ka ndodhur; m i ri. Koht e fundit. Ditt e fundit. Zbulimet e fundit. dh. Q sht para vdekjes, q e thot n astin para vdekjes. N orn (ditn, astin) e fundit. Fjala e fundit. N grahmat e fundit. Dshira e fundit. e. M i lart; m i rnd. Masa e fundit. Shkalla e fundit. Dnimi i fundit. . Prfundimtar; vendimtar. Qllimi i fundit. Grushti i fundit. Goditja e fundit. f. g. Q ka m pak vler ose rndsi; q sht m i prapambetur se t tjert. Njeriu (m) i fundit. * Tek e fundit n fund t fundit. N analiz t fundit libr. shih tek ANALIZ/, A. Banesa e fundit euf. varri.
gon kohn pak aste para s cils ose me llimin e s cils ndodh dika; afr. Ndaj t gdhir. Ndaj t ngrysur. b. Prdoret me nj emr n rasn rrjedhore q tregon vendin ose njeriun pran t cilit gjendet dikush a dika, kryhet nj veprim ose drejt t cilit lviz dikush a dika; pran; prbri; kundrejt. U afrua ndaj zjarrit. U kthye ndaj nesh. c. Prdoret me nj emr n rasn rrjedhore, me t cilin lidhet dika ose kundrejt t cilit shprehet nj ndjenj a nj marrdhnie e caktuar, kundrejt. Besnikria ndaj atdheut. Dashuria ndaj prindrve. . N krahasim me, prkundrejt. Nj kthes e madhe ndaj vitit t kaluar. 2. lidh. bised. a. Prandaj. T dua t mirn, ndaj t thash (t fola). b. Ndrsa, kur. I kqyr ndaj kuvendojn.

(89)29440 NDAJ: 1. parafj. a. Prdoret me nj emr n rasn kallzore, q tre-

(90)29035 CILAT: Trajt e numrit shums t premrit pyets dhe lidhor (CILA, n

35

rasn emrore). homogjene ose para fjalive t bashkrenditura. As uj, as buk. As e njoh, as e di. b. Prdoret para gjymtyrs s fundit, homogjene me gjymtyrt e mparshme t s njjts fjali mohuese. Nuk e takova t vllan, as t nipin. c. Prdoret e prsritur para gjymtyrve t nj fjalie, n t ciln zakonisht folja me mohimin nnkuptohet. As po, as jo. As mir, as keq. As sot, as mot. As un, as ti. As andej, as ktej. . Prdoret n nj varg togjesh t qndrueshme frazeologjike me vler mohuese. As t ngroh, as t ftoh. As mish, as peshk. As nam, as nishan. As n qiell, as n tok. As turbullon, as kthjellon. 2. pj. a. Prdoret zakonisht me folje pr t grishur dik q t lloj t as a t veproj, pr t zbutur nj urdhr a pr ta paraqitur si lutje ose pr t shprehur qndrimin emocional t folsit. As ia merr nj knge. As na thua. As m et nj fjal! As m`i fal ti syt e zez. b. Prdoret, e ndjekur shpesh nga edhe, pr t prforcuar me shum mendimin q shpreh fjalia, me kuptim t afrt me qoft (edhe), bile, madje. As un nuk e di. c. Prdoret zakonisht n krye t nj fjalie, e ndjekur nga q, pr t prforcuar mohimin, n vend t pjeszs nuk ose s bashku me t. As nuk e pa. As e kishte ndr mend. As q do t`ja dij. . Prdoret kur itet pr koh, mosh, madhsi etj., q ende nuk sht arritur, nuk sht plotsuar. As pes minuta. 2. Mund t dal edhe si mbiemr prejfoljor: a. Q vuan nga rregullime t rnda psikike; q ka luajtur nga mendt, i mendur; i shkalluar. Njeri i marr. U b si i marr. b. Q vepron pa mend n kok, q sillet ose et pa arsye t shndosh; kokkrisur; q bn si i trbuar. Trim i marr njeri me guxim t tepruar q hidhet n rreziqe pa menduar thell. c. Q sht n kundrshtim t plot me gjykimin e shndosh, q sht krejt i pamenduar, i papeshuar ose i paprmbajtur. Vendim i marr. Prpjekje e marr. . Budalla. Nuk sht aq i marr sa duket. d. I fort, i trbuar (pr ern etj.). Er e marr.

(91)28972 AS: 1. lidh. a. Prdoret n fjalit mohuese, e prsritur para gjymtyrve

(92)28909 MARR: 1.Pjesore e foljes MARR.Kam/kisha/pata/do t kem etj.:MARR.

(93)28152 JU:1 1. vetor. a. Prdoret pr t'iu drejtuar nj grupi njerzish, me t

cilt bisedojm ose t cilve u shkruajm; prdoret pr t'iu drejtuar bashkbiseduesit dhe grupit t njerzve ku bn pjes ai. As ju as ata. Vetm ju. Ju folt! Shkoni edhe ju! b. Prdoret i ndjekur nga nj emr pr t dalluar bashkbiseduesit ose bashkbiseduesin s bashku me nj grup njerzish q kan mosh t afrt; pikpamje, interesa a dika tjetr t njjt. Ju t rinjt. Ju pleqt. Ju vajzat. Ju puntort. Ju t fshatit (t qytetit, t malit, t fushs). c. zyrt. Prdoret pr t treguar prfaqsuesit e nj organi drejtues, t nj institucioni etj., t cilit i drejtohemi. Ju, si kshill popullor. . Prdoret kur asim me nj njeri a kur i drejtohemi dikujt q duam ta nderojm. Ju, shoku msues. d. Trajt e shkurtr e premrit vetor ju n rasat dhanore dhe kallzore. Ju them juve. Ju dhash (ju krkova) juve. a. Zotroj dika; jam pronar i dikaje; sht imi, m prket mua; sht n familjen time, bashkjeton me mua ose sht n lidhje t ngushta me mua. Kam shtpi (televizor, biik-

(94)27730 KAM: 1. kal. veta e par njjs e kohs s tashme t mnyrs dftore.

36

let). Kishte nj kopsht t vogl. b. sht pjes prbrse e trupit; prmbaj, prfshij. c. E mbaj un, sht tek un, ndodhet tek un. E kam un. . Zotroj nj veti, nj cilsi etj., sht tipari im dhe m dallon nga t tjert; jam i pajisur me dika, gzoj nj t drejt etj. Kam prova. Kam ethyrje. d. Provoj n veten time nj ndjenj, nj dshir etj.; vuaj nga nj smundje, nga nj shqetsim etj., ndiej. Kam uri (etje). Kam gjum. Kam vap. Kam dhembje. dh. E kuptoj n nj mnyr t caktuar; i prmbahem (nj mendimi a nj pikpamjeje). E kam t qart (t paqart). Kam nj mendim (nj pikpamje) tjetr. e. Jam n marrdhnie t caktuara me dik, jam i lidhur me t (nga ana faresnore, me nj marrveshje etj.); e mbaj dik. E kam baba ( vlla, motr, kushri, s). . N bashkvajtje me disa emra formon togfjalsha me kuptim foljor q tregojn nj gjendje, nj veprim a rezultatin e veprimit t shprehur nga emri. Kam dijeni. f. Zhvilloj, bj a do t bj dika; m duhet t bj dika (nj pun, nj veprim etj.) ose t merrem me dika; i detyrohem dikujt dika. Kam nj lutje. Kam nj krkes. g. Ndodhem n nj gjendje t caktuar gjat nj kohe, m zgjat si koh; sht, m del a m zgjat. Kam tri dit q po e pres. Kam nj or t lir. gj. E quaj, e vlersoj, e moj. E kam pr nder (pr mburrje). h. M sjell nj rrjedhim a nj pasoj. Kam tim (dm, dobi). i. Bj dika (nj veprim etj.) n nj mnyr t caktuar. E kam me gjith mend (me gjith zemr). j. bised. E mbaj (si mim pr t shitur dika). Si t kam (me shndet)? k. Prdoret si folje ndihmse pr t ndrtuar koht e prbra t foljeve veprore dhe t foljes jam. E kam lexuar gazetn. Kam ndr mend... shih te MEND, T. E kam parasysh shih te PARASYSH.

(95)27149 CILA: Premr pyets dhe lidhor i gjinis femrore q prdoret n rasn
emrore njjs.

(96)26758 RRETH: 1. ndajf. N hapsirn nga t gjitha ant afr dikujt a dikaje,

rrotull, prqark; n vij t mbyllur si rreth. Rreth e rrotull (rreth e qark, rreth e prqark, rreth e rreth) nga t gjitha ant, prreth. Vendet rreth e rrotull. I rrin rreth. 2. parafj. Prdoret me nj emr n rasn rrjedhore pr t treguar: a. Vendin, sendin ose njeriun, n t gjitha ant e t cilit gjendet dikush a dika, kryhet nj veprim ose prqark t cilit lviz a grumbullohet dikush a dika; rrotull, prqark. Rreth shtpis. Rreth zjarrit. Rreth Diellit (Toks). . Kohn, pak aste para a pas s cils kryhet nj veprim ose moshn e prafrt t dikujt; afr, aty nga. Rreth mbrmjes (mngjesit, dreks). Rreth ors pes. d. shtjen ose dika pr t ciln itet; pr, mbi. Diskutimet rreth raportit. Flas rreth nj studimi (romani). 3 pj. Pak a shum, pothuaj, afr, afrsisht. Rreth dhjet muaj. * Rreth e rreth jo drejtprdrejt, ans e ans, larg e larg. Vjen rreth (rrotull) dikush shih te RROTULL. t veohet prej saj; nj nga copat a njsit, n t cilat ndahet dika; vendi q z kjo cop a njsi n t trn. Pjes e madhe (e vogl). E ndau n pjes. I dha tri pjes. b. Send a element q hyn n prbrjen e nj organizmi, mekanizmi etj. dhe kryen nj pun t caktuar brenda s trs; gjymtyr. Pjes ndrrimi. tek. Prbhet nga shum pjes. E zbrtheu n pjes. I zvendsoi nj pjes. c. Sasi e dikaje q hyn n lidhje t caktuar me nj sasi t dikaje tjetr pr t formuar nj t tr. . Ndarje a grup q sht m pak se

(97)26637 PJES: 1.f. a. Cop, ndarje a njsi q hyn n nj t tr ose q mund

37

e tra, sasi jo e plot e dikaje; jo t gjith frymort, sendet etj., disa, nj sasi (zakonisht me numrorin nj). Nj pjes e mir e tyre. Nj pjes e puntorve (e nxnsve). Bri nj pjes t puns. Nj pjes e shokve nuk e dinte. Nj pjes mendon ndryshe. d. Dika nga nj e tr, q i prket dikujt a sht caktuar pr dik; ajo q i bie dikujt kur ndahet nj trashgim a dika tjetr; detyr, pun, veprim etj. q duhet t kryej a kryen dikush.I bj pjes dikujt. Kam pjes n dika. dh. An e hapsirs; krahin e nj vendi; vend. N do pjes t rruzullit toksor (t bots). e. Ndarje n nj vepr letrare, shkencore etj., ku shtjellohet a trajtohet nj shtje e caktuar a nj an e veant e saj; cop e vogl e nj libri a e nj shkrimi, q shkputet prej tij e qndron m vete. Roman (poem, studime) me pes pjes. . Vepr dramatike; roli q luan n sken nj aktor. Pjes satirike. f. muz. Vepr jo e madhe muzikore; nj cop nga kjo vepr muzikore; melodia e ksaj vepre a cope. Pjes t lehta (t zgjedhura). g. Periudh nga jeta a veprimtaria e dikujt; dika q sht e lidhur ngusht me jetn ose me veprimtarin e dikujt. Pjes nga jeta e shkrimtarit. * Bj pjes jam antar a pjestar i dikaje; me foljen n vetn III sht pjes prbrse a njsi e dikaje. Marr pjes diku hyj diku, bashkohem me t tjer n nj pun a veprimtari. M ra n pjes dika m erdhi nj e keqe pa e pritur, m ra nj fatkeqsi.

(98)26572 THN: Pjesore e foljes THEM. (99)26019 ISHIN: Folja JAM n vetn e tret shums t kohs s pakryer t mnyrs
dftore.

(100)25378 KSHTU: 1.ndajf. a. N kt mnyr (pr mnyrn se si kryhet veprimi);

si mendohet a si dshirohet, si pranohet n kt ast. Kshtu thon. Nuk ecet m kshtu. Nuk sht kshtu. b. N po kt mnyr, n po kt gjendje, njsoj (prdoret si fjal e bashklidhur n fjalin kryesore edhe me lidhza t tjera n krahasime). Kshtu e mendoja, kshtu doli. c. N kt gjendje, si sht; kaq (pr t shnuar shkalln e nj cilsie, t nj veprimi a t nj gjendjeje, me kuptimin kaq mir, kaq bukur, kaq keq etj.); pikrisht n kt mnyr, pikrisht ksisoj. Kshtu i shtrir si sht... . Pa ndonj qllim t caktuar, pa nj piksynim t qart, kot. Kshtu, kot. d. Me t vrtet, sigurisht, po; si duhet t jet, shum mir, n rregull; ashtu. Kshtu, shum mir! Kshtu, t lumt! Kshtu, m rrofsh! dh. Prdoret n llim t fjalive pyetse ose si prgjigje pr t shprehur habi a kundrshtim pr at q na kumtohet. Kshtu ? e. si fj. ndrm. bised. Prdoret n llim t fjalive q prmbyllin nj mendim, me kuptimin pra, si prfundim, ather. Kshtu pra. Kshtu, u ngrit dhe iku. Kshtu, ju do t vini. . Prdoret n llim t fjalive q zbrthejn a plotsojn nj mendim t shprehur m par, me kuptimin pr shembull. Kshtu, kur ishte student, ai.. . * Kshtu q lidh. pra; prandaj; pr kt arsye. Si kshtu?! prdoret n fjalit pyetse a pasthirrmore pr t prforcuar pyetjen ose habin. Kshtu e kshtu prdoret pr t mos prmendur edhe nj her me radh ato q kemi thn ose kemi treguar m prpara.

38