MEUNARODNO PRIVATNO PRAVO-Gaa Kneevi

Meunarodno privano pravo po!o"i #a$va%"u"ui &in"eni'i da po!o"e (no)o*ro"ne drave+ a one
i(a"u ne,a !vo"a po!e*na prava- .va,i !uverenie ovi$ drava !e *rani od dru)i$ drava-
U !redn"e( ve,u Ia%i"a "e *i%a pode%"ena na (no)o*ro"ene )radove drave ,o"i !u u (eu!o*no
!araiva%i i !vara%e !u !e (no)o*ro"ene ivone !iua'i"e ,o"e !u re*a%e *ii pravno re)u%i!ane-
Onda !e de!io u)ovor u Kon!an'i //01 )odine+ a o "e u)ovor ,o"i( !u )radovi do*i%i ov%aen"e
da dono!e !op!vene #a,one- Meunarodno privano pravo "e na!a%o ,ao nad)radn"a nad )raan!,o
pravo u ono( (o(enu ,ada "e ivo doveo do o)a da !e !anovni'i po"edini$ )radova (ea"u !a
dru)i(a i a,o na!a"u nove pravne !iua'i"e-
U !va,o( do)aa"u !rani e%e(en (oe !e po"avii u "edno( od 1 e%e(ena ivona+ prvi e%e(en
"e !u*"e,+ dru)i e%e(en "e o*"e,a+ a rei "e prava i o*ave#e- Pod !u*"e,o( ivono) do)aa"a
podra#u(eva(o !u*"e,e pravno) odno!a2 v%a!ni, i dru)o %i'e+ !upruni'i- .rani e%e(en !e
po"av%"u"e po drav%"an!vu !u*"e,aa+ po pre*iva%iu !u*"e,aa+ po *oraviu+ po !ediu pravno)
%i'a+ po na'iona%no!i pravni$ %i'a- U o*"e,u po!o"i !rani e%e(en a,o2 pred(e ne,e ran!a,'i"e
!e na%a#i u ino!ran!vu 3u,o%i,o "e pred(e ve#an #a ino!ran!vo4 i u,o%i,o ne,a od re)i!rovani$
!red!ava prevo#a i(a !ranu dravnu pripadno! 3avioni+ e%e#ni'a+ *rodovi+ upi!u"u !e u po!e*ne
re)i!re4-
Dravljanstvo- 5e ve#a "avno pravno) ,ara,era i#(eu po"edin'a i drave- Na *a#i e ve#e
po"edin'u !u do!upna !va ona prava ,o"a drava ne,o(e da"e- Po ovo(e !e drav%"ani ra#%i,u"u od
!rana'a- Drav%"an!vo !e !i&e u dva (o(ena- Prvi ivoni (o(ena "e roen"e+ a dru)i ivoni
(o(ena "e ne,ada u o,u ivoa+ !ve o!a%o- U uporedno( pravu !e drav%"an!vo !i&e na dva
na&ina2 prvi na&in "e !i!e( jus sangvini i%i po pore,%u i%i po ,rvi+ o "e !i'an"e drav%"an!va po
pore,%u rodie%"a- Jus soli "e dru)i na&in !i'an"a drav%"an!va i o po (e!u roen"a- I(i)ran!,e
#e(%"e+ ,o"e i(a"u vie i(i)ranaa pre6erira"u "u! !o%i+ a e(i)ran!,e #e(%"e pre6erira"u "u! !an)vini+
a i "edne i dru)e i(a"u "edan (oiv+ a o "e (oiv da ,on!ro%iu o vie %"udi- U o,u ivoa
drav%"an!vo !e na"&ee !i&e naura%i#a'i"o( ,o"a "e ,od na! u #a,onu o#na&ena ,ao priroen"e-
Naura%i#a'i"a !e ra#%i,u"e u dva o!novna vida2 o*i&na i%i re)u%arna naura%i#a'i"a+ naura%i#a'i"a po
!pe'i"a%ni( o%a,i'a(a 3ona !e dode%"u"e %i'i(a ,o"a !u ne&i( o #a!%ui%a+ !por+ ,u%ura+ nau,a4-
Na"&ei u!%ovi #a !i'an"e o*i&ne naura%i#a'i"e !u2 duina *orav,a na odreeno" eriori"i+
puno%e!vo+ po!%ovna !po!o*no!+ po#navan"e i!ori"e i "e#i,a #e(%"e u &i"e !e drav%"an!vo !e
u%a#i+ ,rivi&no neo!uivan"e i na ne,i na&in de(on!ra'i"a %o"%no!i dravi u ,o"u !e u%a#i- Dru)i
na&in "e ,ara,eri!i&an #a ovu #e(%"u+ a o "e na&in !i'an"a drav%"an!va (eunarodni(
u)ovori(a- Ra!pado( !are .7R5 o!a%o "e (no)o (eana'a %"udi ,o"i !u i(a%i pore,%o ra#ni$
novona!a%i$ drava- Ovi( u)ovori(a "e o(o)ueno i dvo"no drav%"an!vo-
Dravljanstvo prestaje2 opu!o( i odri'an"e( i (eunarodni( u)ovoro(- Do odri'an"a (oe
doi !a(o a,o !u i!pun"eni u!%ovi2 prvi u!%ov "e da %i'e ,o"e !e odri&e drav%"an!va (ora i(ai
dru)o drav%"an!vo+ u ovo( !%u&a"u drava i#da"e "edno de,%araivno 3ne ,on!iuivno4 reen"e-
Kod opu!a i# drav%"an!va a, drave "e ,on!iuivan da,%e na!upa pre!ana, drav%"an!va
donoen"e( reen"a dravno) or)ana- 8iparidi !u %i'a !a dva drav%"an!va+ a aparidi !u %i'a *e#
drav%"an!va- U,o%i,o ne,o %i'e i(a dva drav%"an!va+ a "edno od drav%"an!ava i( "e i !rp!,o
onda e !e !(arai da "e o %i'e drav%"anin !r*i"e+ o e rei da do(ae drav%"an!o i!,%"u&u"e
!va,o dru)o drav%"an!vo pred do(ai( or)ani(a 3ovo "e ope pravi%o ,o"e vai !vuda u !veu4-
/
Pro*%e( ,od *iparida po!o"i u !%u&a"u ,ada ne,o %i'e i(a dva !rana drav%"an!va- U ovo(
!%u&a"u po!o"e dva reen"a2 "edno reen"e "e po vre(enu !i'an"a drav%"an!va 3po!%edn"e i!,%"u&u"e
pre$odno4 i dru)o (o)ue reen"e 3nae reen"e4 "e reen"e da "e drav%"anin one drave u ,o"o"
ivi+ a a,o neivi ni u "edno" od drava #a ,o"e i(a drav%"an!vo onda "e drav%"anin one drave !a
,o"o( i(a na"*%ie ve#e-
Aparidi ne(a"u drav%"an!vo- Na (e!o n"i$ovo) drav%"an!va !upa (e!o pre*iva%ia 3"edino "e
pro*%e( a,o "e %i'e va)a*undo+ a%i (a%o i$ "e na !veu+ a u o( !%u&a"u "e *oravie (erodavno4-
Done "e i novi #a,on o drav%"an!vu+ a%i ovo "e !a!vi( dovo%"no-
Domicil prebivalite- Ova ,ae)ori"a "e veo(a #na&a"na u (pp-u- Me!o )de po"edina' ivi !a
na(ero( da u o( (e!u ra"no o!ane- Da,%e ovde po!o"e dva e%e(ena i o2 (e!o ivoa+ a dru)i
e%e(en "e na(era ra"no) *orav,a- Kod na! po!o"i i na ne,i na&in %oe u(a&en"e do(i'i%a e !e
a,o po na(a %i'a ,o"a vie od pe )odina rade u ino!ran!vu+ da,%e o&i)%edno i(a"u (a%o ve#e !a
ovo( #e(%"o(+ i da%"e !(ara"u ,ao %i'a na privre(eno( radu u ino!ran!vu- O!i( vo%"no)
do(i'i%a 3(a%o pre !po(enuo)4 po!o"i a,oe i #a,on!,i do(i'i% ,o"i i(a"u %i'a ,o"a i%i ne(a"u
po!%ovnu !po!o*no! i%i !u (a%o%ena i%i i( "e po!%ovna !po!o*no! odu#ea- Pravi%o "e da de'a do
!vo"e /9 )odine i(a"u #a,on!,i do(i'i% !vo"i$ rodie%"a+ po!%ovno ne!po!o*na %i'a i(a"u #a,on!,i
do(i'i% !arao'a+ %i'a ,o"a !u u !%u*i u ra#ni( oruani( !na)a(a i(a"u #a,on!,i do(i'i% a(o )de
!u po!%ai- Pravi%o "e da !va,i po"edina' i(a "edan do(i'i%- U en)%e!,o( pravu re'i(o po!o"i
pravi%o da "edno %i'e i(a "edan do(i'i%+ da ne(a %i'a *e# do(i'i%a+ ,od na! (oe da po!o"i %i'e *e#
do(i'i%a- Do(i'i% pre!a"e ,ada !u i#)u*%"ena o*a e%e(ena i 6a,i&,i i vo%"ni-
Boravite- 5e (e!o u ,o(e ne,o %i'e *oravi van pre*iva%ia+ i on po,riva (a ,o%i,o "e a" *orava,
,raa, 3dva dana4- Po!o"i i ,ae)ori"a uo*i&a"eno) *oravia+ a ova ,ae)ori"a "e de6ini!ana ,ao
e%"a (eunarodne #a"edni'e da de6inie po"a( ,o"i "e *%i#a, po"(u ,ue+ o "e da,%e (e!o )de
odreeno %i'e *oravi i i(a na(eru da ne,o odreeno vre(e *oravi a(o+ a o ne,o odreeno vre(e
*oravi ne)de "e po !adan"i( !andardi(a 1 )odine-
Dravljanstvo pravnih lica !e (oe #a!novai na : ra#%i&ii$ na&ina-
Prvi i na"&ei "e inkorporacija- Pravna %i'a i(a"u pripadno! one #e(%"e po &i"e( pravu !u !e
,on!iui!a%a+ o!novana- Na pri(er2 A,o "e ne,a 6ir(a o!novana po #a,onu o r)ova&,i( druvi(a
onda !e !(ara da a 6ir(a i(a 5u)o!%oven!,u pripadno!-
Dru)a eori"a o drav%"an!vu pravni$ %i'a ,ae ne po drav%"an!vu ne)o po seditu- A,o pravno
%i'e i(a !edie u ne,o" #e(%"i onda i(a drav%"a drave u ,o"o" "o" "e !edie- Kao pri(er
,o(p%i,a'i"a ,o"e do ,o"i$ (oe doi navee(o pri(er 6ir(e ;(u%en ru< u Pari#u+ ,o"a "e po
eori"i !edia 7ran'u!,a 6ir(a+ a po eori"i in,orpora'i"e 3o!novana "e po En)%e!,o( pravu4 "e
En)%e!,a 6ir(a-
Dravljanstvo lanova upravnog odbora - *orda- Ova eori"a "e napuena+ #*o) o)a o u
!avre(eni( predu#ei(a i(a &%anova upravno) od*ora !a ra#%i&ii( drav%"an!vo(-
Teorija ekspoatacije+ a(o )de 6ir(a radi-
I &evra eori"a ,o"a "e na!a%a u en)%e!,o" /=>? )odine+ ,ada oni dono!e TRAD!" #T$ T$%
A!%&' a,- @e%"a "e *i%a da !e ideni6i,u"u ,o"e !u 6ir(e #ai!a Ne(a&,e- Pa "e onda u!anov%"en
prin'ip da "e u!anov%"ena na'iona%na pripadno! pre(a o(e ,o ,onro%ie n"i$ov ,apia%-
?
!ae po(itivno reenje "e da pravno %i'e pripada dravi po &i"e( "e pravu o!novano-eori"a
in,orpora'i"e- A,o o ne,o pravno %i'e i(a !edie u ne,o" dru)o" #e(%"i+ a ne po &i"e( "e pravu
na!a%o i po pravu e dru)e #e(%"e 3!edia4 !(ara !e pravni( %i'e( e #e(%"e+ i (i e (o )a
!(arai pravni( %i'e( e #e(%"e 3#e(%"e !edia4- Tre*a "o !a( dodai da pod !edie( re*a
!(arai ono o "e upi!ano u re)i!ar-
.vi *rodovi+ avioni i vo#ovi !e re)i!ru"u u re)i!ri(a i po o(e i( !e odreu"e drav%"an!vo-
)rava i obave(e 3(e!o #a,%"u&en"a+ (e!o i#vren"a pravno) po!%a i (e!o de%i,a4-
&esto (akljuenja pravnog posla "e (e!o )de "e u)ovor #a,%"u&en 3%eA %o'i a'u! B o#na&ava
pri(enu prava )de "e neo na!a%o4- U novi"e vre(e po"av%"u"e !e pro*%e( di!an'ioni$ u)ovora+ a
u po!o"e ra#%i&ii pri!upi-
&esto i(vrenja- Nere*a po!e*no o*"an"avai-
Meui( mesto delikta #a!%uu"e neo vee o*"an"en"e-
Na pri(er2 Trovan"e vino( !a Cpan!,i( vino(+ odreeni *ro" %"udi iro( !vea !e orovao i(
vino(- Ovde do%a#i(o do pro*%e(a u(a&en"a i#vren"a ,rivi&no) de%a+ da %i "e ,rivi&no de%o
i#vreno u pani"i i%i e *ii (erodavno (e!o na!upan"a po!%edi'e+ dru)e #e(%"e- Gaa !aveu"e da
u,o%i,o !e u pra,!i !u!rene(o !a ne&i( !%i&ni( pri(eni(o pravo ,o"e "e povo%"ni"e #a rvu-
IDVORI MEUNARODNOG PRIVATNOG PRAVA
Po#iivi!i&,i pri!up 3)ovori(o o do(ai( i#vori(a42 u!av a,o )a i(a i #a,oni- Da,on o
reavan"u !u,o*a #a,ona !a propi!i(a dru)i$ #e(a%"a+ u ovo( #a,onu na%a#e !e ope odred*e
(eunarodno) privano) prava i nor(e o !u,o*u #a,ona i o nad%eno!i- Prava !rana'a !e na%a#e u
ra#ni( #a,oni(a2 #a,on o *ra,u+ #a,on o na!%eivan"u id-
O!i( unuran"i$ i#vora prava na ovo( erenu !u "a,o *ro"ne i (eunarodne ,onven'i"e-
Na"vani"e ,onven'i"e !u Ea,e ,onven'i"e o )raan!,o( !ud!,o( po!up,u+ $a,a ,onven'i"a o
u,idan"u #a$eva #a %e)a%i#a'i"u+ *e&,a ,onven'i"a o (eunarodno" proda"i ro*e+ n"u"or,a
,onven'i"a o pri#nan"u i i#vren"u !rani$ ar*irani$ od%u,a- Ovo !u !ve *i%e (u%i%aera%ne
,onven'i"e 3vie!rani u)ovor4+ a po!o"e "o i *i%aera%ne ,onven'i"e 3u)ovori dva"u #e(a%"a4- U
(pp-u "a&u !na)u i(a (eunarodni u)ovor ne)o unuran"i i#vor prava+ a dvo!rani 3*i%aera%ni4 !e
pri(en"u"u pre vie!rani$- Da,%e $i"erar$i"u (oe(o po!avii ova,o2
Dvo!rani u)ovor+ vie!rani u)ovor+ #a,on i na po!%edn"e( (e!u "e o*i&a"no pravo- 9/(/ u
,o%i,o i(a dva vie!rana u)ovora o i!o( pred(eu+ pri(a !e odreu"e po(ou odred*i novi"e)
u)ovora+ poo "e novi"i !ve!an da po!o"i !ari"i on re)u%ie !vo" odno! pre(a !ari"e(+ a a,o o)a
ne(a onda ,a!ni"i i!,%"u&u"e pre$odni- Po!o"e dva na&ina re)u%i!an"a (eunarodno) privano)
prava2 dire,an i indire,an-
Direktan nain re)u%i!an"a "e ,ara,eri!i&an #a (pp i #a !ve dru)e )rane prava+ po ,o(e !e nor(a
!a!o"i i# di!po#iiva i !an,'i"e i nor(a !e pri(en"u"e ,ao a,va- Ova,av na&in re)u%i!an"a "e
,ara,eri!i&an #a dve o*%a!i prava u (pp-u i o #a (eunarodno pro!veno pravo i #a pravo
!rana'a-
1
ndirektan nain re)u%i!an"a "e ,ara,eri!i&an #a (pp i ne(a )a u upore*i ,od dru)i$ prava i
n"e)a ,ara,erie ,o%i#iona nor(a- Ko%i#iona nor(a !e !a!o"i i# dva e%e(ena i o2 pravna
,ae)ori"a i a&,a ve#ivan"a- Pravna ,ae)ori"a pred!av%"a a,oe opi! &in"eni'a na ,o"e !e nor(a
pri(en"u"e i o*u$vaa i%i ip pravno) odno!a 3porodi&ni odno!+ *ra&ni odno!4 i%i ne,i pravni in!iu
,o"i "e ui od pravni$ odno!a 3#a!are%o! id-4 i%i ne,o ,on,reno pian"e u ve#i !a pravni(
odno!o(- Kada !e pri(en"u"e ,o%i#iona nor(a onda !e na *a#i &in"eni&no) !an"a *ira !e ,o%i#iona
nor(a ,o"a e !e pri(enii na ivoani do)aa"- Dru)i deo nor(e "e a&,a ve#ivan"a i%i %o,a%i#aor-
Pri(eno( ,o%i#ione nor(e (i ne !an,'ionie(o "edan odreeni prvni odno! ne)o )a %o,a%i#u"e(o
#a "ednu odreenu #e(%"u+ i onda ,ada "e pri(en"ena ,o%i#iona nor(a i %o,a#ovan"e "e i#vreno #a
odreenu #e(%"u+ na (pp po!ao "e #avren- 9:(/ da,%e i# (pp-a vraa(o !e u ne,o )raan!,o
pravo i onda pri(en"u"e(o o )raan!,o pravo- U ovo( !(i!%u (pp "e %i,ar ope pra,!e i%i
!ao*raa"a' ,o"i u!(erava na ne,o odreeno na'iona%no pravo-
*vali+ikacija- 5e prerano po!av%"eno pravno pian"e- Na pri(er2 ne,i ei, "e ne,e )odine
oeran i# !vo"e #e(%"e .audi"!,e Ara*i"e i on "e oiao u Eo%andi"u i deponovao pare u "ednu *an,u
A8N+ a pored para u *an,u "e deponovao i "edno pi!(o u ,o(e "e pi!a%o da !e nova' u !%u&a"u
n"e)ove !(ri pode%i i#(eu : n"e)ovi$ na"!ari"i$ !inova i da !va,o( pripadne po : (i%iona do%ara-
Na,on ne,o%i,o )odina ova" ei, i u(ire e !ud po#iva n"e)ovi$ : !inova da u#(u na!%ed!vao-
Naravno oni !e o*radu"u i pri$vae o na!%ed!vo- A%i F0 dru)a na!%edni,a po,reu po!upa, pred
$o%and!,i( !udo( vrdei da !e radi o na!%eivan"u i da a" nova' pripada !vi(a+ a ne !a(o o"
peori'i !inova- Kada "e ovoren po!upa, pred $o%and!,i( !udo( ova peori'a !u vrdi%a da !e radi
o u)ovoru+ a ovi$ F0 !e po#iva%o na o da !e radi o na!%eivan"u- .ud "e #*%anu i ne#na a "e u
pian"u- Ni"e da,%e e!a(en "er ni"e "edno!rani a,+ rai%a !e !a)%a!no! !inova 3da,%e u)ovor "e4-
Pro*%e( "e ovde *io u o(e o !u !e ovde prep%ia%a dva prava .audi"!,a Ara*i"a i Eo%andi"a- .ud
"e re*ao da odredi prirodu papira a%i ni"e #ano od ,o) prava da proe-
Kva%i6i,a'i"a #na&i u prin'ipu odreivan"e ne,o)a i%i ne&e)a u odreeno( !i!e(u ve#a- U pravu
,va%i6i,a'i"a "e odreivan"e (e!a &in"eni'a u !ve%u pravni$ pravi%a- Kva%i6i,a'i"a u pravu "e
#apravo podvoen"e odreeni$ &in"eni'a pod pravo- Ko pravno (i!%i on ,va%i6i,u"e B re,ao ne,i
pa(eni Erva- Kva%i6i,a'i"a "e "edan !pe'i6i&an pro*%e( (eunarodno) privano) prava+ u )orn"e(
pri(eru vidi(o da "e "a,o e,o odredii ,o"e pravo re*a pri(enii-
!aini reavanja problema kvali+ikacije-
Prvi na&ine reavan"a "e %eA 6ori- U ovo( !%u&a"u prei(en"u"e !e do(ae pravo- Ova" na&in "e
pri(eni"o i Eo%and!,i !ud pa "e pri(enio Eo%and!,o pravo i re,ao da "e o u)ovor-
Dru)i pu reavan"a "e %eA 'au!a+ ,va%i6i,a'i"a po pravu ,o"e "e (erodavno- To "e (a%o ne%o)i&no
3!in pre o'a4 "er (i e, ,ad i#vri(o ,va%i6i,a'i"u #na(o ,o"e "e pravo (erodavno-
Tree reen"e "e dvo!epena ,va%i6i,a'i"a i o "e reen"e nae) prava- Po ovo( reen"u do, !e
pri(en"u"e ,o%i#iona nor(a ona !e pri(en"u"e po do(ae( pravu- A ,ada !e uvrdi &i"e "e pravo
(erodavno da%"e )a pri(en"u"e(o ona,o ,a,o *i )a oni pri(eni%i %eA 'au!e- GeA 6ori "e pri(ena
do(ae) prava 3#a !ud4+ a %eA 'au!a "e pri(ena prava do ,o)a !e do%a#i e, po!%e pri(ene ,o%i#ione
nor(e+ a ono (oe *ii do(ae i !rano+ #avi!i ,o"e "e (erodavno-
Hevro reen"e- Auono(ni po"(ovi- Ovi( reen"e( *i !e na (eunarodno( nivou *i !e de6ini!a%i
po"(ovi+ o *a i ni"e a,o rea%no- Pro(enie ivo (o"a eori"a "e !uperI
>
Peo reen"e- Ad $o', reen"e+ od !%u&a"a do !%u&a"a- Kod na! "e u!vo"ena dvo!epena ,va%i6i,a'i"a-
)rethodno ili prejudicijelno pitanje- To "e pravno pian"e ,o"e !e i&e po!o"an"a ne,o) prava i%i
pravno) odno!a od &i"e) reavan"a #avi!i od)ovor na )%avno pian"e- To pravno pian"e (ora *ii
!a(o!a%no da *i !e !(ara%o pre$odni( pian"e( i (ora *ii u!%ov%"ava"ue- Na pri(er2 (a",a
na)ovori dee da ui o'a #a i#dravan"e+ a oa' pri)ovori da (u ni"e oa'- Po!o"i da,%e )%avno
pian"e i#dravan"a+ a pre$odno pian"e "e da%i "e oa' !varno oa'- Ne(a od)ovora na )%avno
pian"e do, !e nerei pre"udi'i"e%no pian"e- Po!o"e dava reen"a i%i da !ud !a(o!a%no rei ovo
pian"e i%i da !ran,e upui na parni'u-
Pro*%e( (pp-a "e !%edei2 u,o%i,o !u drav%"ani ra#%i&ii i%i ive u ra#%i&ii( drava(a- .ud ,o"i
!udi (ora da povee+ (ora da uvrdi (erodavno pravo- Po%a#i od uvrivan"a (erodavno) prava #a
)%avno pian"e+ i#dravan"e- Pri(en"u"e da,%e ,o%i#ionu nor(u %eA 6ori B prava !uda+ ,o"e uvru"e
re'i(o da "e (erodavno pravo #a i#dravan"e re'i(o 7ran'u!,o- Na,on ovo)a po!av%"a !e a "e
(erodavno pravo #a pre$odno pian"e+ #apravo na o!novu ,o"e i%i &i"e ,o%i#ione nor(e !e ono
uvru"e- Onda do%a#i(o do #avi!no) i ne#avi!no) pove#ivan"a- Kod #avi!no) pove#ivan"a !udi"a
,ad od%u&u"e o pre$odno( pian"u+ (erodavno pravo #a pre$odno pravo uvru"e pri(eno(
,o%i#ione nor(e prava ,o"a "e (erodavna #a )%avno pian"e- Ne#avi!no pove#ivan"e2 i #a )%avno i #a
pre$odno pian"e (erodavne !u ,o%i#ione nor(e do(ae) prava- Preva)u i(a dru)o reen"e-
%lementi instituta- Po!o"e ri e%e(ena- Da *i po!o"a%o pre$odno pian"e #a )%avno pian"e (ora
*ii (erodavno !rano pravo- Maeri"a%no pravna reen"a !e (ora"u ra#%i,ovai+ prava ,o"a do%a#e u
o*#ir #a pri(enu- I ree+ i u pre$odno( pian"u (ora po!o"ai !rani e%e(en 3i!o ,ao i u )%avno(
pian"u4 o pre$odno pian"e (ora *ii !a(o!a%na 'e%ina i #a n"e)a (ora po!o"ai !pe'i"a%na
,o%i#iona nor(a-
,(vra-anje i preupu-enje- Ono od &e)a !e uve, po%a#i "e !%u&a" 7or)o /00? )odina- 7or)o "e *io
8avar!,i drav%"anin- .a : )odina on "e !a (a",o( doao u 7ran'u!,u- U o,u ivoa "e i(ao do!a
!ree pa "e !e,ao do!a i(ovine+ a i do*ro !e oenio 3i(ao "e *o)au enu4- @ena "e u(r%a pre n"e)a
i oni ni!u i(a%i de'e- Kada "e on u(ro po!avi%o !e pian"e ,o e o da na!%edi- I(ao "e po*o&ne
!rodni,e po (a"'i i o "e !ve o "e on od rod*ine i(ao- Po *avar!,o( pravu i po*o&ni !rodni'i *i
*i%i na!%edni'i+ a po 7ran'u!,o( pravu i !rodni'i !u *i%i !uvie da%e,i i na!%edi%a *i drava- I o "e
*i%a (u,a na ,o"i "e !av%"en 7ran'u!,i !ud- 7ran'u!,i !ud "e u!anovio da "e (erodavno pravo
do(i'i%a- U 7ran'u!,o" u o vre(e ni"e *i%o dovo%"no da !e !a(o do!e%ie i ivie u 7ran'u!,o" da *i
!e,%i do(i'i%+ ne)o "e )i%o pore*no i da o %i'e #arai od v%a!i da do*i"e do(i'i%+ a o 7or)o
ni,ada ni"e u&inio i a,o "e iveo 'eo ivo u 7ran'u!,o"- D*o) o)a "e 7ran'u!,a nor(a u ve#i !a
do(i'i%o( upui%a na 8avar!,o pravo- Meui( 7ran'u!,i !ud "e prvo video 8avar!,e ,o%i#ione
nor(e da vidi ,a,o oni o pian"e re)u%iu i ,o"e "e pravo po n"i(a (erodavno+ pa a,o "e (erodavno
ne,o dru)o pravo onda e 7ran'u!,i !ud pri(enii o (erodavno 3po *avar!,o( pravu4 pravo- I
,ada !u vide%i da 8avar!,e ,o%i#ione nor(e upuu"u na 7ran'u!,o pravo oni !u done%i !ud!,u
od%u,u da 7ran'u!,a drava na!%eu"e-
Ono o "e ovori%o ova" !%u&a" "e da%i ,o%i#iono upuivan"e do(ae ,o%i#ione nor(e pred!av%"a
upuivan"e na 'e%o,upno pravo !rane drave i%i na (aeri"a%no odno!no !up!an'i"a%no pravo !rane
drave- U,o%i,o do(aa ,o%i#iona nor(a upuu"e na 'e%o,upno !rano pravo a,vo upuivan"e !e
na#iva ,o%i#iono upuivan"e- U,o%i,o upuu"e na (aeri"a%no pravo na#iva !e !up!an'i"a%no
upuivan"e- U !%u&a"u 7or)o "e prvi pu "a!no re&eno da "e upuivan"e ,o%i#iono+ a ne !up!an'i"a%no-
I o "e ,ao poar "e #a$vai%o !ve i 'eo !ve "e uao u a" rei( upuivan"a-
Da *i do%o do u#vraan"a i upuivan"a pore*na !u ri e%e(ena- Prvo+ pore*no "e da drava u !vo(
pravno( !i!e(u ,ae da "e upuivan"e ,o%i#iono- Dru)o+ pore*no "e da po!o"i ra#%i,a u
:
pove#ni'a(a 3%o,a%i#aori(a4 do(ae) prava i prvo upueno) prava+ prava na ,o"e !(o upui%i i
ree+ &in"eni'e (ora"u *ii a,o ra!poreene da i#a#iva"u (i!aoni pro'e! u#vraana"a i upuivan"a
do(ae) odno!no !rano) prava-
Da ova" )ore !%u&a" 7or)o u ,o(e ,a!a'ioni 7ran'u!,i !ud ni"e po!upio poeno po!o"e dva
reen"a2 u#vraan"e i upuivan"e u "edno( ,ora,u+ a dru)i "e eori"a !rano) !uda- Ovo dru)o
!anovie 3eori"a !rano) !uda42 7ran'u!,i !ud !e !av%"a na (e!o 8avar!,o) !uda i od%u&u"e u
n"e)ovo i(e ,ao ,ad *i !a( *avar!,i !udi"a od%u&ivao- Nae pravo upuu"e na ,o%i#iono pravo
!rane #e(%"e+ a u,o%i,o o !rano pravo u#vraa na !rp!,o pravo onda "e u#vraan"e (aeri"a%no i
pri(en"u"e !e !up!an'i"a%no .rp!,o pravo-
Javni poredak- =9(/ (eunarodno privano pravo "e na!a%o radi o(o)uavan"a pri(ene !rano)
prava na nao" eriori"i odno!no da *i !e o(o)ui%a *o%"a !aradn"a !a !rani( drava(a i o na na&in
da !e o(o)ui pri(ena !rano) prava na nao" eriori"i i%i da e !rana !ud!,a od%u,a ,o"u "e doneo
!rani !ud *ii pri#naa ovde- .rana !ud!,a od%u,a *ie pri#naa #ao o "e *e!(i!%eno da !e !udi
dvapua e e !e !rana !ud!,a od%u,a propu!ii ,ro# i#ve!an 6i%er pri#nan"a i *ii ovde pri#naa-
Meui( *e# o*#ira na (o)uno! pri#nan"a !rani$ !ud!,i$ od%u,a po!o"e odreene vredno!i ,o"e
!i!e( (ora da #aii 3,od na! $o(o!e,!ua%'i ne(o)u da !upe u *ra,+ #aia vera+ #aia de'e
id-4- (i ,ada 6or(u%ie(o ,o%i#ionu nor(u (i ne#na(o pravo ,o"e #e(%"e e *ii pri(en"eno i
do,%e e o doi- U na"vee( *ro"u !%u&a"eva o e *ii ne,o pravo ,o"e de%i i!e vredno!i !a na(a-
D*o) !ve)a ovo)a !aradn"a i#(eu !i!e(a ovara i odreene opa!no!i- Pod "avni( pore,o(
podra#u(eva"u !e o!novne vredno!i !i!e(a !va,e #e(%"e od ,o"i$ #e(%"a ne(oe odu!ai a,o
$oe da *ude o#*i%"na drava- Pod in!iuo( "avno) pore,a podra#u(eva !e i in!iu (pp-a
po(ou ,o)a !e !i!e( ii od po)u*ni$ ui'a"a !rano) prava- Daia !i!e(a !e a,ivira u dva
!%u&a"a2
U,o%i,o *i !rano (aeri"a%no pravo ,o"e *i i(a%i pri(enii na do(ao" eriori"i *i%o u o" (eri
opa!no #a pravni !i!e( da *i !e a pri(ena (ora%a !pre&ii- Dru)o+ ,ada "e de"!o e od%u,e u o"
(eri !upro!av%"eno 5u)o!%oven!,o( !i!e(u da !e ne*i !(e%o do#vo%ii da ne,a od%u,a de%u"e na
nao" eriori"i-
Kada !e uvrdi da "e ne,a nor(a ne !po"iva !a do(ao( vrednou (i "e ne pri(en"u"e(o- Ca
onda uradiiJ Po!o"i (o)uno! od*i"an"a e nor(e i onda !a(i re)u%ie(o a" odno!-per(i!ivno
de"!vo "avno) pore,a+ na pri(er a,o re'i(o ne,a drava ne do#vo%"ava *ra, *e%a'a i 'rna'a onda
(i u nor(u !a(o od*i"e(o i re)u%ie(o odno!- Meui( ne,ada na( "e nor(a neop$odna i onda
na (e!o !rane nor(e !av%"a(o do(au nor(u-
Na pri(er2 po!o"i "edan veo(a po#nai !por pred Ne(a&,i( !udo(- Cva"'ar!,o pravo predvia
o*%i)a'i"e ,o"e !u ne#a!arive+ ovo nae pravo ,ao i Ne(a&,o nepredvia- Ne(a&,i !ud "e u o(
!%u&a"u re*ao da pri(eni Cva"'ar!,o pravo i odred*u o o*%i)a'i"a(a ,o"e ne #a!areva"u+ a%i poo
n"i$ovo pravo u ,ae)ori"u ne po#na"e onda "e Ne(a&,i !ud pri(eni"o dru)u nor(u
CVA5KAR.KOG PRAVA ,o"a "e predvia%a (a,!i(a%an ro, #a!are%o!i- Ova,ve !iua'i"e !u
veo(a re,e ,ada !rani !ud ,ao a%ernaivnu nor(u pri(en"u"e nor(u dru)e drave-
O!i( per(i!ivno) de"!va 3pri(er )ore4- Po!o"i i #a*rana na!an,a ne,o) odno!a i o ope
!op!veno( nor(o(- Nae po#iivno pravo re)u%ie ovo pian"e na opi na&in+ ,o"i ,ae2 !rana
pravna nor(a nee !e pri(enii u,o%i,o !u DE5.TVA e pravne nor(e !uprona !a oni( o "e
u!avo( #a"a(&eno i !uprono "avno( pore,u i (ora%u- Co #na&i a,o "e ne,o de"!vo u !uprono!i
!a nii( a,o( od u!ava onda e !e a nor(a pri(en"ivai- I!o vai i #a !ranu !ud!,u od%u,u2 nee
!e pri(en"ivai u,o%i,o "e u !uprono!i !a u!avo( i "avni( pore,o(-
9
U !veu po!o"e i #e(%"e ,o"e ,ori!e !i!e( enu(era'i"e o "e! one navode vredno!i ,o"e !e ie-
.i'an"e po!%ovne !po!o*no!i "e re'i(o i(peraivna nor(a ,od na! e u,o%i,o !e po"avi ne,i !%u&a"
!a !rani( e%e(eno( u !ud!,o" pra,!i+ a #a$eva pri(enu prava dru)e drave ,od ,o"e !e po!%ovna
!po!o*no! !i&e re'i(o !a /9 )odina 3,od na! !a /04 (i o (oe(o da o%erie(o naravno u,o%i,o
"e ra#%i,a !a(o ? )odine+ a u,o%i,o !e u o" !rano" dravi re'i(o po!%ovna !po!o*no! !i&e !a 1
)odine onda naravno nee(o pri(en"ivai u nor(u-
Kod na! "e i(peraivna nor(a i ,a(aa- A%i a,o na%ei(o na ne,u #e(%"u )de ,a(ana !opa ni"e
previe vea onda e(o pri(enii e nor(e-
!orme neposredne primene- .ve "e po&e%o /=11 )odine ,ada "e "edan A(eri,ana' ,o"i !e #vao
Ke"%er! napi!ao &%ana, Krii,a pro*%e(a i#*ora (erodavno) prava- On "e *io ua!nu ,o%i#iono(
pro'eduro( pa "e ,a#ao2 %"udi vi unapred odreu"ee (erodavno pravo+ vi pri(en"u"ee ,o%i#ionu
nor(u i odreu"ee da "e (erodavno ne,o !rano pravo+ a vi u !vari ne#nae ,a,vo "e o pravo-
Tre*a prvo videi ,o"i "e inere! drave- Te, na,o ?L )odina n"e)ovi u&eni'i !u po!a%i !udi"e i
po&e%i !u da rade ,a,o "e on )ovori"o-
Nor(e nepo!redne pri(ene !u !a(oo)rani&ava"ue nor(e ,o"i(a drava na"&ee u e,ono(!,o"
!veri ii !vo" e,ono(!i inere! da uope ne o(o)uava pri(enu !rano) prava- To !u nor(e ,o"e
!u na )rani'i i#(eu privano) i "avno) prava+ a na"&ee e,ono(!,o) prava- Nor(e nepo!redne
pri(ene !u !up!an'i"a%ne 3(aeri"a%ne po prirodi4+ i(peraivne+ !a(oo)rani&ava"ue 3de6iniu po%"e
!vo"e pri(ene4+ !adre (ini(u i%i (a,!i(u( !andarda ,o"i !e da o%eri!ai u "edno" dravi i ie
na"&ee dravu+ a (o)u i ne,o) dru)od 3na"&ee poroa&i i !%a*i"e !ran,e4-
O!novna ra#%i,a i#(eu nor(i nepo!redne pri(ene i "avno) pore,a- Kod "avno) pore,a poo
!(o pri(eni%i ,o%i#ionu nor(u i uvrdi%i da "e (erodavno pravo #e(%"e A+ ,on!aova%i !(o da o
pravo ii vredno!i ,o"e !e ,od na! ne (o)u o%eri!ai- Kod nor(i nepo!redne pri(ene ne(a
,o%i#ioni$ nor(i i one !e od(a$ pri(en"u"u-
Dru)a ra#%i,a2 ,od "avno) pore,a ie !e vredno!i !op!veno) !i!e(a+ a ,od nor(i nepo!redne
pri(ene o!i( nor(i !op!veno) !i!e(a (o)u !e iii i nor(e ree #e(%"e- .%u&a" uvo#a
ne(a&,o) piva od !rane irana'a+ ,ada "e iran po!%e revo%u'i"e #a*ranio uvo# a%,o$o%a+ a u
poravnan"u "e po!o"a%a o*ave#a ne(a&,e da i!poru&i pivo Iranu- D*or !o)a o "e iran #a*ranio
uvo# a%,o$o%a ne('i !u vrai%i pare 3ii%i !u nor(e ree #e(%"e4-
Odavde po&in"e dru)o predavan"e-
(igravanje (akona- Po "edno( pravno( !i!e(u odreena vr!a ponaan"a "e do#vo%"ena+ a po
dru)o( pravno( !i!e(u odreena vr!a ponaan"a ni"e od#vo%"ena- Do*ro o*aveeni po"edina' *i
(o)ao o pravo da i(a i da pri(en"u"e pravo ,o"e "e #)odni"e #a n"e)a- 5e vea&,o !varan"e i%i
(en"an"e a&,e ve#ivan"a na *a#i &e)a po"edina' i#de"!vu"e pri(enu povo%"ni"e) prava i da i!,%"u&i
pri(enu i(peraivni$ (aeri"a%no pravni$ propi!a ne,o) dru)o) prava- Po!o"e ri vr!e i#i)ravan"a
#a,ona2 vea&,o !varan"e a&,e ve#ivan"a+ na(era i#*e)avan"a propi!a i i#*e)avan"e i(peraivni$
propi!a- A,o drava pri(ei da %"udi i#i)rava"u #a,on ne,a ne(i!%i a "e !a %"udi(a ne)o ne,a !e
pia a "e !a #a,ono(- I#i)ravan"e #a,ona ,ao in!iu (eunarodno) privano) prava po!o"i !a(o
na erenu !u,o*a #a,ona i n"e)ova !uina i !an,'i"a #a i#i)ravan"e !e !a!o"i da !udi"a nee
pri(enii pravo ,o"e *i i(ao pri(enii+ a do &i"e pro(ene "e do%o upravo vea&,i( !varan"e(
a&,e ve#ivan"a ve e pri(enii do(ae pravo-
F
Na pri(er2 ne,i na drav%"an"in ,o"i ivi ovde !$vai da e u !%u&a"u *ra,a i%i ne,o) porodi&no)
odno!a da e da *ude u povo%"ni"e( po%oa"u a,o *ude (erodavno 5u)o!%oven!,o pravo- Na !udi"a
vidi da "e ova" neo na(erno napravio+ ui'ao "e na vari"a*i%ne a&,e ve#ivan"a+ nae%ovao "e o
(u re*a i !an,'i"a "e nee !e pri(enii o pravo ,o"e *i re*a%o ve e !e pri(enii .rp!,o pravo- U
!veri pri#navan"a !rani$ !ud!,i$ od%u,a i#i)ravan"e #a,ona ni"e !an,'ioni!ano-
Drava sa sloenim pravnim podrujem- /L(? Na"vei *ro" drava "e %e)i!%aivno
'enra%i#ovan+ po!o"i !,upina ,o"a re)u%ie !va pian"a- Po!o"e a,oe drave !a !%oeni(
ureen"e( (i i$ na#iva(o 6edera'i"e- Ta,va "e Cva"'ar!,a ,o"a re'i(o i(a ra#%i&ia pravna reen"a
#a ra#%i&ie o*%a!i #e(%"e+ a,ve !u i ."edin"ene Drave ,o"e a,oe i(a"u ra#%i&io pravo #a !va,u
dravu+ a u ,ra"n"o" %ini"i i (i !(o *i%i a,vi+ a i !ada !(o a,o !e !(arano dravo(-
Po!av%"a !e pian"e a,o do(aa ,o%i#iona nor(a upuu"e na pravo dru)e pravno 6edera%ne drave+
,o"e e !e od :L a(eri&,i$ prava pri(enii- .a o) a!pe,a po!o"e dva od)ovora2 "edan "e
dvo!epeno! u pri(eni ,o%i#ione nor(e+ a dru)i "e "edno!epeno!- Po !avu po ,o(e !u ,o%i#ione
nor(e dvo!epene+ ,o%i#iona nor(a va! vodi do )rani'a u "avno pravno( !(i!%u 3do A(eri,e+ do
Cva"'ar!,e4 i ni,ad ne pre%a#i e )rani'e+ po!av%"a !e pian"e ,a,o ui u pravno podru&"e u o,viru e
drave- Od)ovor na o pian"e )%a!i da !e ,ori!e ,o%i#ione nor(e #e(%"e &i"e "e pravo u pian"u
3A(eri&,e+ Cva"'ar!,e nor(e id-4- Pro*%e( po!o"i ,ada ne,e od i$ #e(a%"a ne(a"u nor(e #a
unuran"i !u,o* #a,ona- U,o%i,o nepo!o"e unuran"e ,o%i#ione nor(e+ "edini i#%a# "e
"edno!epeno!+ u o( !%u&a"u do(ae ,o%i#ione nor(e va! vode do ,on,reno) (e!a u o" dravi i
onda !e pri(en"u"e pravo o) (e!a u o" dravi- A,o "e ,on,reno vaa pove#ni'a do(i'i%+ a ne,o
ivi u Ne(a&,o"+ vi doee do )rani'e Ne(a&,e i onda ,ae(o &e,a" da ,on!u%u"e( unuran"e
,o%i#ione nor(e Ne(a&,e- A,o i$ nor(i ne(a onda (ora da !e ide dire,no+ pa ,ae(o da a"
&ove, ivi u Min$enu+ a da "e Min$en u 8avar!,o"e e !e onda pri(en"u"e 8avar!,o pravo-
5edno!epeno! "e (o)ua !a !vi( pove#ni'a(a !e( !a drav%"an!vo(+ u "e "edno!epeno!
ne(o)ua+ "er "e (o)ue !a(o !ave#no drav%"an!vo+ a ne i repu*%i&,o drav%"an!vo- Kod
drav%"an!va !e (ora(o !na%a#ii i u!anov%"avai ,o"a "e na"*%ia ve#a+ !a ,o"i( od prava i a,o
reava(o pro*%e(-
.ukob (akona u vremenu- I%i inere(pora%ni !u,o* #a,ona- .ve ovo o &e(u !(o pre$odno
)ovori%i pred!av%"a eriori"a%ni !u,o* #a,ona- Do !u,o*a #a,ona u vre(enu do%a#i #*o) o)a o !e
#a,oni na odreeno" eriori"i (en"a"u+ #apravo radi !e o ran#iorni( i%i #avrni( odred*a(a
#a,ona- Co !e i&e (pp-a #na&a"ne !u ri pro(ene #a,on!,i$ e,!ova2 prvo pro(ene ,o%i#ioni$
propi!a+ pro(ena (aeri"a%no pravni$ propi!a i pro(ena "avno) pore,a-
U,o%i,o "e do%o do pro(ena ,o%i#ioni$ propi!a re*a ,on!u%ovai pre%a#ne i #avrne odred*e
novo) #a,ona+ a a,o novi #a,on ne !adri e odred*e onda re*a poovai prin'ip #a*rane
reroa,ivno!i+ o #na&i da e !e nove ,o%i#ione nor(e pri(en"ivai !a(o po!%e !upan"a #a,ona na
!na)u-
Co !e i&e pro(ene (aeri"a%no) prava reen"e "e i!o-
Co !e i&e "avno) pore,a uve, !e ii renuni "avni poreda,- 8e# o*#ira ,ad "e odno! na!ao-
Nae po#iivno reen"e )%a!i2 #a,on o (eunarodno( privano( pravu !e pri(en"u"e na odno!e ,o"i
!u na!upi%i po!%e n"e)ovo) !upan"a na pravnu !na)u i ovo reen"e ,o"e no!i u !e*i #a*ranu
reroa,ivno!i "e #apravo nepri(en"ivo na pro'e!ni deo #a,ona- Pro(ene #a,ona o po!up,u i(a"u
renuno de"!vo 3!ad !(o pro(eni%i #pp i !vi !porovi ,o"i !e vode renuno do (o(ena donoen"a
0
novo) #pp-a (orae da !e vode po novo( #a,onu+ (o(ena%no4- Hi( !upe na !na)u od(a !e
pri(en"u"u novi propi!i i# o*%a!i pro'e!no) prava-
&obilni sukob (akona- Na!a"e #*o) &in"eni'e da !e o,o( vre(ena (oe (en"ai pove#ni'a u
pro!oru+ pa !a(o( !vo"o pro(eno(+ !porni odno! !e (oe !e (oe re)u%i!ai !a vie prava- Na
pri(er2 ivi(o u ne(a&,o" i na,on ne,o%i,o )odina pre!e%i(o !e u 5u)o!%avi"u i pone!e(o ne,u
po,renu !var na ,o"o" !(o !e,%i !vo"inu u Ne(a&,o"- Na,on ne,o) vre(ena ne,o vindi'ira i vrdi
da i(a !voinu na o" !vari- Pro*%e( na!a"e po pian"u ,o"e e !e pravo pri(enii "er !e !var
na%a#i%a i u ne(a&,o" "edno vre(e+ a ,a!ni"e i u "u)i+ a re*a da !e pri(eni pravo )de !e a !var
na%a#i- Da,%e prvo "e re*a%o pri(enii pravo ne(a&,e+ )de !e !var prvo*ino na%a#i%a+ a ,a!ni"e i
pravo "u)o!%avi"e 3!r*i"e4 )de !e !var ,a!ni"e na%a#i%a- A,o #na(o da "e ro, #a odra" u !r*i"i 1
)odine #a po,renu !var+ a u Ne(a&,o" /L )odina+ onda i(a(o pro*%e(- Po "edno( pravu e
#a$ev *ii u!vo"en+ a po dru)o( pravu u*eni #a$ev e *ii od*i"en- Na"*o%"e "e reen"e da !e
pri(eni pravo na &i"o" !e eriori"i !var na%a#i%a u (o(enu ,ada !u !e !e,%i !vi u!%ovi #a na!ana,
i%i pre!ana, ne,o) prava-
Reciprocitet- 5e odno! i#(eu dve drave na *a#i ,o)a one (eu!o*no )aranu"u i!i pravni
re(an po"edina'a i%i pravni$ %i'a ,o"i i(a"u drav%"an!vo ne,e od n"i$ i%i i!i pravni re(an a,aa
v%a!i+ !ud!,i$ od%u,a pre !ve)a- Da ne(a re'ipro'iea ne*i *i%o ni (pp-a- Dou de! B da" da *i
do*i"o+ ovo "e o!novni (oiv u odno!u drava-
Re'ipro'ie !e de%i pre(a na&inu na!an,a i pre(a pravno" !adrini-
)rema nainu nastanka re'ipro'ie (oe2 *ii ugovorni+ (akonski i +aktiki- ,govorni i(a
o!novu u u)ovoru dva"u i%i vie drava i on !e u e u)ovore uno!i i%i !a ,%au#u%o( na"vei$
pov%aen"a i%i ,%au#u%o( na'iona%no) re(ana i%i ,%au#u%o( nepo!redne u#a"a(no!i- !ajve-e
povla-enje "e ,ada !e (eu!o*no )aranu"e re(an %i'a ,a,av !e da"e ne,o" reo" dravi ,o"a "e
na"pov%aeni"a- A,o !(o re'i(o #a,%"u&i%i u)ovor o na"vee( pov%aen"u !a 7ran'u!,o( onda
a,o #a,%"u&i(o i!i u)ovor !a A(eri,o( onda i A(eri'i da"e(o i!a pov%aen"a- !acionalni
tretman #na&i da !e drav%"ani ne,e !rane drave i#"edna&ava"u !a do(ai( drav%"ani(a a%i pod
u!%ovo( da i nai drav%"ani do*i"u i!i re(an od e drave- !eposredna u(ajamnost #ana&i da !e
nepo!redno navode prava u ,o"i(a !e i#"edna&ava"u i !rani drav%"ani+ re'i(o pravo ri*o%ova-
/akonski reciprocitet po!o"i ,ada !e para%e%ni( #a,on!,i( e,!ovi(a na i!i na&in re)u%iu
pian"a n"i$ovi$ )raana- I +aktiki po!o"i a,o !e drave i 6a,i&,i a,o ponaa"u *e# i,a,vo)
#a,on!,o) o!nova- Na"ee "e do,a#ai 6a,i&,i re'ipro'ie- Dip%o(a!,i !e u#i(a da po!o"i-
)ravna sadrina- Re'ipro'ie (oe *ii (aeri"a%ni i 6or(a%ni- Kod +ormalnog re'ipro'iea
i#"edna&ava(o !ran'e !a do(ai( drav%"ani(a pod u!%ovo( da !u u o" !rano" #e(%"i nai
drav%"ani i#"edna&eni !a n"i$ovi( 3re'ipro'ie u ponaan"u4- &aterijalni reciprocitet #ana&i da !e
n"e)ovo( drav%"aninu 3!ran'u4 da"e pravo ,a,vo pravo i(a na drav%"anin u n"e)ovo" dravi
3re'ipro'ie davan"a4-
Retor(ija- Dru)i i#ra# "e od(a#da- Na pri(er2 Pre ?L )odina *i%o "e re!ri,'i"a ,od na!- 5edno)
dana "e u #oni pan!,e a(*a!ade ne!a%a !ru"a+ )re,o( "e i a(*a!adi pani"e ne!a%a !ru"a- Od(a$
na,on o)a "e i u nao" a(*a!adi u pani"i ne!a%a !ru"a-
Ova (era !e pri(en"u"e ,a,o u po)%edu prava !rana'a a,o i u po)%edu !ud!,e nad%eno!i- U
po)%edu !ud!,e nad%eno!i po#naa "e ,ao reor#ioni 6oru(- Kada "e ne,o pravo ,od va! u #e(%"i
!vi(a do!upno+ a u #e(%"i i# ,o"e do%a#i ne,i po"edina' o pravo ni"e dopueno nai(
=
drav%"ani(a+ rea)u"e !e reor#iono( (ero(- Da *i !proveo reor#i"u !ud (ora da !e o*rai prvo
(ini!ar!vu ino!rani$ po!%ova+ i o #*o) o)a o "e o #na&a"na (era-
Na pri(er2 pravo na *ra, "e ope pravo ,od na!- Meui( u a%*ani"i "e do ne,i$ 9L )odina !rana'
(o)ao da #a,%"u&i *ra, !a(o !a !ran'i(a+ ni"e (o)ao !a do(ai( drav%"ani(a- U ovo( !%u&a"u i
(i !(o (o)%i da #a*rani(o n"i(a da #a,%"u&u"u *ra, !a nai( drav%"ani(a-
Reor#iona nad%eno! !e u!po!av%"a u !veri !ud!,e nad%eno!i ,ao rea,'i"a na ne,u nepri(erenu
nad%eno! ,o"u uvodi ne,a !rana #e(%"a- Prvi pu "e uvedena po&e,o( /= ve,a u 6ran'u!,o(
)raan!,o( #a,onu- Po ovo( #a,onu 7ran'u!,i drav%"anin "e (o)ao da ui *i%o ,o)a pred
6ran'u!,i( !udo( #a *i%o a+ o !e (oe !(arai nepri(ereno( nad%enou- Rea,'i"a dru)i$
#e(a%"a "e *i%a da e i oni do#vo%ii da i n"i$ovi drav%"ani (o)u da ue 7ran'u!,e drav%"an"e pred
.rp!,i(+ Au!ri!,i(+ A%*an!,i( id- !udovi(a- Da reor#ionu nad%eno! ni"e pore*na ni&i"a
od%u,a ne)o !ud !a( uvodi reor#oni 6oru( i po#iva !e na &%anove #a,ona !rane #e(%"e ,o"i o
o(o)uu"e- >L(?
.a(nanje i doka(ivanje- Pre%i !(o /=: !rana u ud*eni,u- Mpp !e ra#%i,u"e od dru)i$ prava po
o(e o e pone,ad *i pore*no !a#nai i pri(enii odred*e !rano) prava na ,on,rean !ud!,i
pred(e- Po!av%"a !e pian"e na ,o"i na&in !e !a#na"e !adrina o)a pravaJ Da %i !e do o) prava
do%a#i po !%u*eno" duno!i i%i !a(o na #a$ev !ran,eJ
Po nae( pravu ,o%i#ione nor(e !u i(peraivne+ (ora i$ !ud pri(enii i uvrdii ,o"e "e pravo
(erodavno #a re)u%i!an"e vae) odno!a- A,o "e o !rano pravo onda u ovo" #e(%"i vai !av da "e
!rano pravo pravo+ !a(o o pripada !rano( pravno( !i!e(u- .%edei #a,%"u&a, proi#i%a#i i#
re&eni'e "ura novi 'uria-!ud #na pravo+ pa ,ao i do(ae pravo !ud "e duan da )a #na+ ni"e da,%e na
!ran,a(a da one upo#na"u !ud !a !adrino( !rano) prava+ ne)o !ud po !%u*eno" duno!i (ora
#nai !adrinu prava- .ud o &ini pue( pravne po(oi i o a,o o !e o*rai (ini!ar!vu pravde+ a
ono (ini!ar!vu ino!rani$ po!%ova+ a ovo rai o*aveen"e o !rano( pravu od #e(%"e &i"e !e
pravo i(a pri(enii- U,o%i,o neu!pe(o da !a#na(o pravo e #e(%"e u o( !%u&a"u pri!upa(o
6i,'i"i da "e !rano pravo "edna,o do(ae( pravu i pri(en"u"e(o do(ae pravo- Poo "e !rano
pravo do(ae pravo+ (o)ue "e u%oii vanredna pravna !red!va #*o) po)rene pri(ene !rano)
prava-
A,o !e ne,o po#iva na !rano pravo onda )a (ora i do,a#ai i e, ,ad !e do,ae !ud e )a i
pri(enii-
MEUNARODNO GRAAN.KO PROKE.NO PRAVO >F(?
Nad%eno! #a ra#vod i !,%apan"e *ra,a re*a po)%edai u #a,onu-
M)pp "e deo (eunarodno) privano) prava ,o"e !e *avi !a dve vr!e pian"a2 nad%eno! do(ai$
!udova i dru)o "e !ud*ina !rani$ !ud!,i$ od%u,a- Pod nad%enou podra#u(ava(o ,ru) po!%ova
"edne drave- .va,a drava "e !%o*odna da odreu"e nad%eno!i !vo"i$ !udova- I !a(o one !porove
,o"e "e po i( o!nova(a nad%ena ona u#i(a da reava- Meunarodna nad%eno! (oe *ii opa+
#a !ve vr!e !porova i ,on,urenna i%i e%e,ivna- Opa !e *a#ira na do(i'i%u ueno)a+ a
,on,urenna po!o"i onda ,ada !u #a "edan i!i !por nad%eni !udovi vie drava pa #apravo o ,o"a
e drava *ii nad%ena #avi!i od uio'a- Nad%eno! (oe *ii i!,%"u&iva i u nae( pravu ona "e
i!,%"u&iva !a(o ,od !porova ,o"i !e i&u nepo,reno!i i ,od po"ednini$ porodi&ni$ i *ra&ni$
po!upa,a- Kada !e rae "o ne,i dodani u!%ovi da *i nad%eno! *i%a i!,%"u&iva- Meunarodna
/L
nad%eno!i (oe *ii #a,ono( #a!novana i di!po#iivna- Di!po#iivna nad%ene! na!a"e na *a#i
auono(ne vo%"e !rana,a i po#naa "e ,ao proro)a'iona nad%eno!-
.ukob nadlenosti- U (eunarodno( pro'e!no( pravu po#naa "e po"ava po#iivno) i ne)aivno)
!u,o*a nad%eno!i- Pod po#iivni( !u,o*o( nad%eno!i podra#u(eva !e ,ada "e vie !udova
nad%eno+ a pod ne)aivni( !u,o*o( #a,ona podra#u(eva !e ,ad ni"e nad%ean ni"edan !ud- U
unuran"e( !u,o*u #a,ona pian"e nad%eno!i reava nepo!redno vii !ud+ a u (eunarodno(
!u,o*u nad%eno!i a,vo) vie) !uda ne(a B dinai% o6 "u!i'e- D*o) ovo)a po"edine #e(%"e dono!e
po!e*ne nor(e o nad%eno!i u,o%i,o *i !vi dru)i !udovi od*i%i nad%eno!- Na (eunarodno(
pravu po!o"i a,oe %ii!penden'i"a- Nae #a,on!,o reen"e "e da !e na %ii!penden'i"u 3,od
(eunarodne nad%eno!i4 nepa#i po !%u*eno" duno!i ve !a( po pri)ovoru !rana- Pravna
po!%edi'a u!va"an"a pri)ovaran"a ni"e od*a'ivan"e u*e 3o *i *i%a unuran"a %ii!penden'i"a4 ve
pre,idan"e po!up,a- Da *i do%o do e pravne po!%edi'e 3do pre,idan"a po!up,a4+ (ora"u *ii
i!pun"eni !%edei pravni u!%ovi2 pred !rani( !udo( "e pore*n da "e rani"e po,renu po!upa,+ da
i#(eu do(ae i !rane #e(%"e po!o"i re'ipro'ie i ree da nepo!o"i i!,%"u&iva nad%eno!
"u)o!%oven!,o) !uda- Po"edini in!iui pro'e!no) prava ,o"i po!o"e u unuran"e( pravu !u
pro(en"eni ,ada !e radi o !uen"u !a !rani( e%e(eni(a+ a po"edini uope nepo!o"e u
unuran"e( pro'e!no( pravu a%i po!o"e u (eunarodno( pro'e!no( pravu-
Aktorska kaucija- 5e !u(a nov'a ,o"u "e duan da na #a$ev ueno)a+ a po od%u'i !uda po%oi
ui%a' !rana'+ ,ao #aiu ueno)a #a !%u&a" da !por vodi !a(o i# o*e!i- .rana' po pravi%u ne(a
i(ovinu u nao" #e(%"i e u,o%i,o i#)u*i !por !ud (ora od n"e)a da nap%ai !ud!,e ro,ove- Poo
"e po!upa, pri#navan"a !ud!,i$ od%u,a nae) !uda u !rano" #e(%"i veo(a ,o(p%i,ovan onda na
#a$ev ueno) na prvo( ro&i!u+ ueni "e duan da p%ai u ,au'i"u- U,o%i,o ui%a' ne up%ai u
,au'i"u onda ueni ni"e o*ave#an da predu#i(a ni,a,vu radn"u+ a a,o ui%a' ni u na,nadno( ro,u
ne up%ai ,au'i"u onda !e !(ara da "e u*a povu&ena- Vi!inu odreu"e !ud u odno!u na vi!inu
pred(ea !pora- Nee u!pei #a$ev u *ra&ni( i porodi&ni( !porovi(a u !porovi(a i# radno)
odno!a u !porovi(a povodo( (eni'e i &e,a i ,ada po!o"i re'ipro'ie- Co !e i&e re'ipro'iea on
"e u!po!av%"en $a,o( ,onven'i"o( o !ud!,o( po!up,u 3i (i !(o popi!ni'i4+ #a drav%"ane
#e(a%"a popi!ni'a nerai !e re'ipro'ie+ ondno!no ne(oe *ii u!ov"en #a$ev #a p%aan"e ,au'i"e-
.iromako pravo- Ovo "e dru)i in!iu ,o"i !e neo ra#%i,u"e od unuran"e) prava- 91(? pravo
!rana,a da #*o) !vo) !%a*o) i(ovno) !an"a ne !no!e ro,ove !uen"a- Da *i !rana' *io
o!%o*oen p%aan"a !ud!,i$ ro,ova (ora podnei do,a# o !iro(avu ,o"i i#da"e dravni or)an one
drave i# ,o"e "e+ a%i ova" do,a# ne o*ave#u"e nae !udove- Ra#%o) #a o "e #ao o re'i(o ne,o
(oe da *ude pri(a%a' !o'i"a%ne po(oi u Cva"'ar!,o" re'i(o pa da ope *ude u #nano *o%"e(
(aeri"a%no( po%oa"u ne)o na )raanin i naravno rai !e re'ipro'ie-
)rorogiranje nadlenosti- Kao i (e!na i (eunarodna nad%eno! (oe da !e u)ovori i o i#ri&io
i%i preuno- I#ri&io "e *a re&i(a+ ,o"e (ora"u *ii u pi!(eno" 6or(i+ a a 6or(a pred!av%"a *ian
e%e(ena u)ovora ad !o%e(niae( a%i "e i!ovre(eno i ad pro*a'ione( 3ne(oe !e do,a#ivai na
dru)i na&in do pi!(eno4- Po!o"an"e proro)a'iono) !pora#u(a i(a de"!vo i!,%"u&ive nad%eno!i+ a
o #na&i da po!a"e nad%ean #a a" !por !a(o !ud proro)irane #e(%"e+ a !vi o!a%i !udovi u,o%i,o !e
!ran,e po#ovu na !pora#u( e !e pro)%a!i!i ne nenad%eni(-
O!i( ovo) i#ri&io) proro)iran"a po!o"i i preuno proro)iran"e do ,o)a do%a#i upuan"e( u !por
*e# i!i'an"a pri)ovora nenad%eno!i- U,o%i,o ne,o $oe da i!a,ne pri)ovor ne nad%eno!i onda
!e pri)ovor (ora i!ai na prvo( ro&iu i%i na pripre(no( ro&iu+ pre upuan"a u (eriu(-
Preuno proro)iran"e i(a "a&u !na)u ne)o i#ri&ii !pora#u(- Na pri(er2 a,o !e (i !pora#u(e(o da
//
na( !udi Au!ri!,i !ud+ a ,a!ni"e !por po&ne u ne(a&,o"+ a dru)a !rana ne u%oi pri)ovor onda e
preuni !pora#u( ,on#u(irai i#ri&ii i !uen"e e *ii odrano u ne(a&,o"-
O o(e da%i "e proro)a'i"a va%"ana+ na o pian"e da"u od)ovor dva prava2 pravo proro)irane #e(%"e i
pravo dero)irano) !uda- .va,a proro)a'i"a "e i!ovre(eno i dero)a'i"a+ (i *ira(o !ud "edne #e(%"e+
a i!,%"u&u"e(o !ud dru)e #e(%"e-
Po"edini vidovi nad%eno!i re*a"u da !e pro&ia"u i# #a,ona-
)ri(nanje stranih sudskih odluka- FL(? pri#nai !ranu !ud!,u od%u,u #na&i i#"edna&ii "e u
de"!vu !a do(ao(+ pravo!nano! i i#vrno! + ,on!iuivno+ inerven'i!,o(- Pod !rano(
od%u,o( podra#u(eva !e od%u,a ,o"a "e donea na !rano" erioi"i i%i na do(ao" eriori"i u i(e
ne,o) !rano) !uvereniea 3dip%o(a!,o ,on#u%arna pred!avniva pone,ad dono!e ne,e od%u,e na
nao" eriori"i4- Pri#nai !e !rana od%u,a (oe !a(o u )raan!,i( !vari(a+ a da %i "e od%u,a
donea u )raan!,i( !vari(a i%i ne 'eni !e po .rp!,o( pravu- .a !rano( !ud!,o( od%u,o(
i#"edna&eno "e i poravnan"e i ono !e (oe pri#naai- Pod !rano( !ud!,o( od%u,o( podra#u(eva
!e i pre!uda na o!novu i#o!an,a+ pre!uda na o!novu pri#nan"a+ de%i(i&na pre!uda- Dve !u
pro*%e(ai&ne vr!e od%u,a2 privre(ena (era i (eu pre!uda+ pian"e "e da%i !e (o)u pri#nai- Po
!avu "u)o!%oven!,e !ud!,e pra,!e+ privre(ena (era !e pri#na"e+ a #a (eu pre!udu ni"e oa%no
"a!no 3ona ne(a (aeri"a%nu pravo!nano!4- Privre(ena (era ,a!ni"e (oe *ii pro(en"ena+ ovo "e
"edan pro*%e( u po)%edu pri#navan"a+ ,od na! !e ipa, (o)u pri#navai-
.trana odluka se pri(naje ukoliko su ispunjeni odre0eni uslovi- Ti u!%ovi ,od na! !u 6or(u%i!ani
ne)aivno+ u vidu !(en"i+ ere do,a#ivan"a "e prene !a pred%a)a&a na proivni,a pred%a)a&a- A,o
proivni, ne do,ae da !(en"a po!o"i+ onda !e u#i(a da nepo!o"i+ a &i( ne po!o"i pri#na"e !e
!rana od%u,a-
.metnje su slede-e1
)rvo1 nee !e pri#nai !rana od%u,a a,o "e po!o"a%a i!,%"u&iva nad%eno! "u)o!%oven!,o) !uda
3i!,%"u&iva nad%eno! po!o"i u !varno pravni( i ne,i( porodi&ni( i na!%edni( !porovi(a+
po!o"i F+0 !%u&a"eva i!,%"u&ive nad%eno!i MU !uda4- I !por u *ra&no( pravu e !e pri#nai u,o%i,o
pri#nan"e e od%u,e rai "u)o!%oven i%i a,o rai !rana' pore*no "e da !e !r*in 3"u)o!%oven4 ne
proivi+ ovo "e u!po!av"eno na"vie #*o) o)a o i(a (no)o nai$ drav%"ana ,o"i !e ene i
ra#vode u ino!ran!vu- O i!,%"u&ivo" nad%eno!i !ud pa#i po !%u*eno" duno!i-
Drugi uslov je1 da "e od%u,a &i"e !e pri#nan"e rai pravo!nana+ a o !e do,a#u"e pe&ao( na
!a(o" od%u'i ,o"i !av%"a drava u ,o"o" "e donea a od%u,a-
Tre-e1 nee !e pri#nai !rana !ud!,a od%u,a u,o%i,o "e povreeno pravo od*rane- Da "e ueni
o*aveen o po,rean"u po!up,a+ po#van na po!upa, i da "e ueno( o!av%"eno dovo%"no vre(ena
da !pre(i od*ranu- Ovo "e u!po!av%"eno radi o)a o !u na&ini uru&ivan"a po#iva ra#%i&ii u
ra#%i&ii( #e(%"a(a 3,od na! i(a do!a pro*%e(a po ovo( pian"u+ da pare poaru da neuru&i
po#iv4- U !veu po!o"i pri(er uru&ivan"a po#iva opar,e 3pri*i"an"e na o)%a!nu a*%u4- .ud po#ove+
ova" !e neoda#ove i !ud !a(o pri*i"e na o)%a!nu a*%u !uda i po&in"u da e&u ro,ovi+ !(ara !e da "e
o*aveen- .ud o ovo( pian"u vodi ra&una po pri)ovoru !ran,e+ a ne po !%u*eno" duno!i-
2etvrto1 nee !e pri#nai !rana !ud!,a od%u,a u,o%i,o po!o"i do(aa !ud!,a od%u,a o i!o( i%i
u,o%i,o "e pred do(ai( !udo( po,renu po!upa, o i!o(+ pri)ovor %ii!penden'i"e- O ovo(e !e
vodi ra&una po !%u*eno" duno!i-
/?
)eto1 nee !e pri#nai !rana !ud!,a od%u,a u,o%i,o nepo!o"i u#a"a(no!- Re'ipro'ie !e nerai u
*ra&ni(+ paernie!,i( i (aernie!,i( !porovi(a i%i onda ,ada pri#nan"e rai "u)o!oven-
Re'ipro'ie !e prepo!av%"a2 a,o !ud #na da po!o"i !ud e donei od%u,u o pri#nan" i%i da nepo!o"i
donee od%u,u o nepri#nan"u- .u(%"a !e ovara e, a,o proivni, pred%a)a&a o!poi po!o"an"e
re'ipro'iea+ do, ne do,ae !uprono- U,o%i,o on neu!pe da do,ae nia 3ni da po!o"i ni da
nepo!o"i4 u o( !%u&a"u oiv%"ava predpo!av,a da po!o"i re'ipro'ie 3o&e,u"e(o naravno da na(
a drava u#vrai4- Da *i !e do,a#ao re'ipro'ie &e!o !e rai (i%"en"e (ini!ar!va pravde a%i ono
ni,o)a ne o*ave#u"e-
Re'ipro'ie u !veri pri#nan"a !rani$ !ud!,i$ od%u,a (oe *ei de%"iv i%i ne de%"iv- Kae(o da
po!o"i ne de%"iv re'ipro'ie a,o "e va 'i%" da do,aee da !e !rp!,e od%u,e+ *i%o ,o"e prirode+
pri#na"u i%i ne pri#na"u u !rano" #e(%"i- De%"iv "e a,o rai(o da !e pri#na"u i%i ne pri#na"u one
od%u,e ,o"e na! inere!u"u+ a,o i(a(o pre!udu o i#dravan"u done!enu u ino!ran!vu de%"iv
re'ipro'ie *i *io u,o%i,o *i !ud proveravao da %i !e u o" !rano" #e(%"i pri#na"u od%u,e nai$
!udova u !porovi(a o,o i#dravan"a+ a nede%"iv re'ipro'ie da %i !e !ud!,e od%u,e uope pri#na"u-
Kod pri#nan"a i#vren"a rai !e de%"iv re'ipro'ie+ po ono( pravno( pian"u po ,o(e !e po!av%"a
,ao pian"e pri#nan"a- Da pri#nan"e "e pore*an (aeri"a%ni re'ipro'ie o !e i&e pravne !adrine i
6a,i&,i o !e i&e na&ina na!an,a- Na re'ipro'ie !e pa#i po !%u*eno" duno!i-
3esti uslov2 "avni poreda,- U !veri pri#navan"a i(a pro'e!ni i (aeri"a%no pravni- Co !e i&e
pro'e!no) e%e(ena u "avni poreda, !pada prin'ip !a!%uan"a o*e !rane+ ne#avi!no! i nepri!ra!no!
!uda+ dvo!epeno! po!up,a+ upore*a "e#i,a- Maeri"a%ni a!pe,i "avno) pore,a !e uve, (ora"u
'enii po!e*no+ u ne(a !(erni'a-
)4.T,)A* )R/!A!JA
Oni ,o"i na! pia"u ne#na"u o+ a%i (oda e ne,o da nau&i+ ,ae Gaa-
Pri#nan"e !rane !ud!,e od%u,e odvi"a !e u vanparni&no( po!up,u+ nad%ean "e o,runi i%i
r)ova&,i !ud u prvo( !epenu- Me!na nad%eno! "e e,o odrediva+ !va,i o,runi !ud- .udi !udi"a
po"edina'+ po,ree !e #a$evo( #a pri#nan"e+ a" #a$ev "e uvru"ui+ de,%araivni- Po,ree !e po
na&e%u di!po#iivno!i 3na #a$ev4 i #a$ev (o)u podnei ui%a' i%i ueni 3u o( !rano( po!up,u4+
na!%edni'i i u !au!ni( !vari(a !va,o %i'e ,o"e do,ae pravni inere! #a pri#nan"e- Po!upa, !e
vodi po prin'ipu ,onradi,orno!i i a,o !e !ran,a ne oda#ove (oe !e vodii !a(o !a "edno(
!rano(- U# #a$ev !e podno!i !rana od%u,a &i"e !e pri#nan"e rai+ (ora *ii prevedena od !rane
!ud!,o) u(a&a+ !na*devena ,%au#u%o( pravo!nano!i i u #a$evu !e (ora"u dai poda'i o
!ran,a(a- Od%u,a !uda povodo( #a$eva #a pri#nan"e (oe *ii !a(o po#iivna i%i ne)aivna
3pri#na"e !e i%i ne pri#na"e4 ona "e uvru"ua 3de,%araorna4+ de%u"e er)a o(ne! i ne(oe *ii donea
na *a#i pri#nan"a i%i i#o!an,a- Proiv od%u,e o pri#nan"u (oe !e podnei a%*a u ro,u od /: dana
,o"a "e devo%uivna+ #na&i da od%u&u"e vii !ud- Od vanredni$ pravni$ !red!ava !i)urno (oe
#a$ev #a #aiu #a,onio!i+ a revi#i"a "e pro*%e(ai&na a%i verovano (oe- Ovde !e radi o
pri#navan"u !rani$ !ud!,i$ od%u,a o )%avno" !vari-
Kada )ovori(o o pre$odno( pian"u- Onda ,ao pri(er (oe(o nave!i2 ,ada po!o"i o!avin!,a
ra!prava pred nai( !udo( 3vanparni&ni po!upa,4+ a ,ao pre$odno pian"e po!avi !e da a %i'a
ni!u #apravo u *ra,u 3ra#ve%i !e ne)de u ino!ran!vu4 onda !e (oe pri#navai !rana !ud!,a od%u,a
,ao pre$odno pian"e 3pri#nan"e ra#voda4- U !vi( po!up'i(a !e (oe pre"udi'i"e%on ra!prav%"ai o
/1
pri#nan"u 3parni&no(+ vanparni&no( i%i i#vrno( po!up,u4- =9(? prvo!epeni i#vrni po!upa,
ni"e ,onradi,oran- U,o%i,o !e done!e od%u,a o i#vren"u ne,e !rane !ud!,e od%u,e u i#vrno(
po!up,u- U ro,u od 1 dana proivna !ran,a (oe podnei re(on!raivni pri)ovor i od o)
(o(ena po!upa, po!a"e ,onradi,oran-
Odavde po&in"e ree predavan"e- Predava& 5a,i B pro6e!or pravno)

Novi Dpp i !e&a" nee *ii i!piivani 3Car,i piao pro6e!ore ,o"i i!piu"u na pravo!udno(4 !ve do,
ne*udu u!vo"eni pa "o "edno dva (e!e'a+ #na&i !ve do ne)de (ara+ apri%a (e!e'a ?LL: )odine-
Pro6e!or Ru%i Mi,a i# privredno) prava "e re,ao a,oe da nee i!piivai novi #a,on o privredni(
druvi(a- Kod #a,ona o i#vrno( po!up,u i(a !a(o ne,o%i,o novina-
O*"an"en"e novo) #a,ona o i#vrno( po!up,u i #pp-a od !rane Car,ia- 9(1
Odavde po&in"e &evro predavan"e-
Arbitraa5 To !u nedravna e%a ,o"a reava"u !porove po pravi%iu i# r)ovin!,i$ odno!a- Ona
ne!pada"u u pravo!udni !i!e( "edne drave+ o!nov #a reavan"e !pora pred ar*irao( #a!niva !e na
privano( !pora#u(u+ na ar*irano( !pora#u(u- .porove reava"u ar*iri ,o"i ni!u !udi"e o !u
%i'a ,o"a !u i#a*ra%e !ran,e #a reavan"e !porova- Ar*iraa ne(a !vo" %eA 6ori #a ra#%i,u od !uda+ i
na ,ra"u 'i%" reavan"a ar*irani$ !porova "e donoen"e ar*irane od%u,e ,o"e i(a po pravi%u
de"!vo pravo!nane od%u,e dravno) !uda- To !u opri%i,e ra#%i,e ,o"e ra#%i,u"u ar*irau od
dravno) !uda- .ve vie !e !porovi reava"u (edi"a'i"o(-
6rste arbitraa- Ra#dva"a(o po na&inu ,a,o !u or)ani#ovane i o2 ad $o, i in!iu'iona%ne
ar*irae- Po na'iona%no" pripadno!i o !u2 do(ae+ !rane i a na'iona%ne ar*irae- Po!o"e a,oe i
ar*irae ovoreno) i #avoreno) ipa-
Ad hok "e ona ar*iraa ,o"e !ran,e #a!niva"u #a reavan"e "edno) odreeno) !pora-
nstitucionalne arbitrae !u ar*irae ,o"e !u o!novane #a reavan"e neodreeno) *ro"a !porova+
o*i&no !e o!nova"u pri ne,i( r)ovin!,i( in!iu'i"a(a- One i(a"u !vo"e pravi%ni,e po ,o"i(a !e
odvi"a ar*irani po!upa,- Kod odreivan"a nad%eno!i veo(a "e *ino da !e #na a&an na#iv
ar*irane in!iu'i"e+ o "e veo(a *ino #a punovano! ar*iani$ od%u,a- Kod na! !e !porovi
u)%avno( reava"u pred !po%"nor)ovin!,o( ar*irao( pri privredno" ,o(ori !ada .r*i"e- U pari#u
"e !edie ar*irae (eunarodne r)ovin!e, ,o(ore+ FLN nai$ !porova predu#ea !e reava pred
ovo( ar*irao(- Ve%i,i *ro" !porova reava !e pred (eunarodno( r)ovin!,o( ar*irao(
'iri,e r)ovin!,e ,o(ore- Gondon 'or o6 inernaiona% ar*iraion- /L(>
Doma-e arbitrae !u ar*irae !u one ar*irae ,o"e i(a"u !edie ar*irano) !uda na eriori"i
nae drave .r*i"e i Krne Gore- Krieri"u( #a odreen"a na'iona%ne pripadno!i "edne ar*irae "e!e
(e!o n"eno) !edia- Me!o !edia ar*irae "e ono !edie ,o"e "e odreeno u ar*irano(
!pora#u(u- A,o "e !edie u ino!ran!vu onda !e radi o !rano" ar*irai- Pro'e!no pravna pravi%a !e
po pravi%u odreu"u po pravi%u drave )de !e na%a#i !edie ar*irae-
/>
A nacionalne arbitrae !u ar*irae ,o"e po!upa, nevode ni po "edno( na'iona%no( pravu+ ove
ar*irae ne(a"u %eA 6ori+ ni!u da,%e ve#ane #a pravo!ue ne,e odreene drave- Po!%edn"i$ ?L+ ?:
)odina po!o"i enden'i"a da !e pravi%a voen"a ar*iraa i#vu,u i# na'iona%ni$ prava+ i da pravi%a
voen"a *udu a na'iona%na+ da !e ar*irae vode po %eA (er'aoria pro'e!ua%i!- To,o( )odina
po!o"an"a ar*iraa u!a%i%a!u !e ne,a pro'e!na pravi%a ,o"a !u #a"edni&,a #a !ve ar*irae i ona !e
na#iva"u %eA (er'aoria pro'e!ua%i!-
4tvorene arbitrae !u one ar*irae ,o"e !u ovorene #a !ve !ran,e i #a !ve vr!e !porova+ a a,ve
!u2 naa !po%"no r)ovin!,a ar*iraa+ (, ar*iraa u pari#u-
/atvorene arbitrae !u ar*irae ,o"e !e o!niva"u #a reavan"e !porova i#(eu &%ani'a "edne
a!o'i"a'i"e+ 3a!o'i"a'i"e #a r)ovinu io(+ a!o'i"a'i"e #a r)ovinu ,a6o(+ ,a,ao( id-4-
Arbitrani spora(um- O!nov ar*irane od%u,e &ini ar*irani !pora#u(+ *e# ar*irano)
!pora#u(a ne(a ni ar*irane od%u,e- Kod na! !u u radni( !porovi(a po!o"a%e i prinudne
ar*irae+ o !u da,%e ar*irae ,o"e !u o!nivane po #a,onu+ a%i u prin'ipu o ar*iraa(a o ,o"i(a (i
)ovori(o !u vo%"ne ar*irae- Ar*irani !pora#u(i !u (aeri"a%no pravni u)ovori !rana,a !a
pro'e!no pravni( de"!vi(a- Prvo de"!vo o) !pora#u(a "e dero)a'i"a nad%eno!i dravno)
!ud!va i u)ovaran"e da !e !por rei pred odreeno( ar*irao(-
Moe(o ra#%i,ovai ,o(pro(i! i ,o(pro(i!ornu ,%au#u%u-
*ompromis "e a,va vr!a ar*irani$ !pora#u(a ,o"i !ran,e #a,%"u&u"u na,on o "e !por na!ao+
*ian !a!o"a, "e odreen"e !pora-
*ompromisorna ili arbitrana klau(ula "e!e !pora#u( !rana,a i%i "edna od ,%au#u%a u )%avno(
u)ovoru+ ,o"i( !e predvia da e !vi i%i !a(o ne,i !porovi ,o"i (o)u da proi#au i# ne,o) u)ovora
da !e ree pred odreeno( ar*irao(- Ovde *ian !a!o"a, ni"e odreen"e !pora ne)o u)oovrno)
odno!a i# ,o)a !por proi#i%a#i- Re'i(o (oe !e u)ovorii da !ve !porove povodo( ,upoproda"e
,o(p"uera reava odreena ar*iaa- Ar*irani !pora#u( "e auono(an u odno!u na )%avni
u)ovor+ o "e po!e*an u)ovor ,o"i ne(a ni,a,ve ve#e !a )%avni( u)ovoro(+ ,ada "e )%avni u)ovor
niav onda !u odred*e o ar*irai punovane u,o%i,o "e pravo po ,o(e "e #a,%"u&en !pora#u(
(erodavno-
Pravo (erodavno #a ar*irani !pora#u( odreu"e(o u ri 6a#e2 u 6a#i !a(o) ar*irano) po!up,a
3,ada !e pian"e punovano!i po!up,a po!avi pred !a(i( ar*iri(a4+ u 6a#i #a ponia" ar*irane
od%u,e i u 6a#i #a pri#nan"e i i#vren"e ar*irane od%u,e- .o*#iro( da !e radi o privano pravno(
u)ovoru+ o!novna pove#ni'a "e auono(i"a vo%"e !rana,a u !ve ri 6a#e+ o #na&i da !ran,e i(a"u
pravo da i#a*eru pravo po ,o(e e !e 'enii punovano! o) ar*irano) !pora#u(a- Dna&i da "a i
,o%e)a re'i(o i(a(o pravo da *e# o*#ira na (erodavno pravo #a )%avni u)ovor i#a*ere(o pravo
(erodavno #a ar*irani !pora#u(-
Dru)a pove#ni'a2 u o,u po!up,a punovano! ar*irano) po!up,a e !e 'enii po pravi%i %eA
ar*iri+ a o "e pravo ,o"e vai u (e!u !edia ar*irae- To #na&i da u,o%i,o !ran,e ni!u i#a*ra%e
pravo ,o"e *i *i%o (erodavno #a ar*irani !pora#u( ada !e pri(en"u"e pravo !edia ar*irae-
U po!up,u #a ponia" ar*irane od%u,e+ u,o%i,o ne(a !pora#u(a !rana,a o (erodavno( pravu+
onda !e punovano! a,vo) !pora#u(a 'eni po %eA 6ori )de e po pravi%u !ud ,o"i 'eni da%i po!o"e
u!%ovi #a ponia" ar*irane od%u,e+ e da pri(eni v%a!io pravo-
/:
)ri(nanje i i(ruenje stranih arbitranih odluka7 Pre(a nae( pravu pri(en"u"e auono(i"a
vo%"e !rana,a+ pri(en"u"e !e pravo ,o"e !u !ran,e i#a*ra%e ,ao (erodavno #a ar*irani !pora#u(+
a a,o o)a ne(a+ prava one #e(%"e u ,o"o" "e ar*irana od%u,a donea- U ovo(e "e ra#%i,a u odno!u
na ,%au#u%u-
)ostupak (a ponitaj arbitrane odluke- U,o%i,o "e nae pravo (erodavno po ne,i( od ovi$
,rieri"u(a #a punovano! ar*irano) !pora#u(a+ ra#%i,u"e(o pian"a 6or(e i pian"a ,o"a !e i&u
(aeri"a%no pravni$ u!%ova #a punovano! ar*irani$ !pora#u(a-
Co !e i&e 6or(e #a punovano! ar*irano) !pora#u(a po pravi%u "e pore*na pi!(ena 6or(a-
Ra#%i,u"e(o dve vr!e pi!(ene 6or(e2 a,o#vana puna pi!(ena 6or(a i u*%aena pi!(ena 6or(a-
)una pismena +orma "e ona u ,o"o" !u o*e !ran,e popi!a%e pi!(eno u ,o(e !e na%a#i ar*irani
!pora#u(- ,blaena pismena +orma "e ,ada !ran,e ra#(ene pi!(ena u ,o"i(a !e po#iva"u na
po!o"an"e ar*irano) !pora#u(a- Po nae( #a,onu &%an >?? #pp-a ni"e neop$odno da !ran,e
i#(en"u"u pi!(ena ne)o "e dovo%"no da !ran,e i#(en"u"u e%e)ra(e+ e%e6a,! i%i dru)i na&in
,o(uni,a'i"e ,o"e o(o)uava"u #a*e%e*u da po!o"i a,av !pora#u( 3u ne!pada e-(ai%4-
.adrina arbrinog spora(uma- Kod ,o(pro(i!a "e *ino da *ude odreen !por+ a ,od
,o(pro(i!orne ,%au#u%e da *ude odreen u)ovor i# ,o) !por (oe da proi#ae i ,od ad $o,
ar*irae "e *ino da *ude odreen (ini(u( (e!a !edia ar*irae+ dovo%"no "e #a punovano!i
ar*irano) !pora#u(a da *ude na#na&eno2 !vi !porovi reie !e u Pari#+ u 8er%inu- Kad "e u pian"u
in!iu'iona%na ar*iraa neop$odno "e nave!i a&no i(e ar*irae-
Arbitrani postupak- Ovde "e !iua'i"a i#u#eno ,o(p%i,o,vana- 5edan od na"vani"i$
(eunarodni$ u)ovora ,o"i odreu"e ,a,o !e vodi ar*irani po!upa, "e!e evrop!,a ,onven'i"a o
(eunaarodno" r)ovin!,o" ar*irai ,o"i o*ave#u"e nau dravu+ ni "edan od ovi$ !pora#u(a ne
o*ave#u"e ar*ire- Da%"e po!o"e #a,one ,o"i re)u%iu po!upa,+ auono(i"a vo%"e !rana,a- Dai(
po!o"e pravi%ni'i (eunarodni$ ar*iraa+ da,%e po!o"i "edan ,on)%o(era propi!a e "e vr%o e,o
odredii a !e ,ad pri(en"u"e-
Auono(i"a vo%"e !rana,a vai uve, do )rani'a "avno) pore,a+ !ran,e (o)u da,%e da urede
po!upa, ona,o ,a,o one $oe- 5edino o !ran,e ne (o)u da u)ovore o "e da uvedu ne
ravnopravno! i ne(o)u !e odrei na&e%a ,onradi,orno!i- U,o%i,o !u !ran,e i#a*ra%e
in!iu'iona%nu ar*irau+ ada e po!upa, da !e odvi"a i pre(a pravi%i(a in!iu'iona%ne ar*irae+
ono o !ran,e ni!u re)u%i!a%e auono(i"o( vo%"e re)u%ie !e po pravi%i(a in!iu'iona%ne ar*irae-
U ad $o', ar*iraa(a !u*!idi"erno !e pri(en"u"u nor(e prava !edia ar*irae- To !u na"vani"i
prin'ipi ,o"i vae pri%i,o( odreivan"a (erodavno) prava #a ar*irani po!upa,-
Pred nao( !po%"nor)ovin!,o( ar*irao( 3in!iu'iona%na ar*iraa4 po!o"e odreeni i#u#e'i od
ovo) prin'ipa+ ovde !e auono(i"a vo%"e neuvaava puno ne)o "e *inan i#vor pro'e!no pravni$
pravi%a+ pravi%ni, e in!iu'iona%ne ar*irae+ auono(i"a vo%"e !rana,a !a(o u oni( )rani'a(a u
,o"i(a "e o doueno pravi%ni,o(+ !up!idi"erno na ar*irani po!upa, 3u,o%i,o !e neuredi
pravi%ni,o( i vo%"o( !rana,a4 pri(enie !e #a,on o parni&no( po!up,u- .ran,e (o)u da i#a*eru
i pravi%a ,o(i!i"e UNi' i# F9 )odine-
)ravo koje primenjuje me0unarodna trgovinska arbitraa- Merodavno pravo !e odreu"e uve,
na o!novu auono(i"e vo%"e !rana,a- Ar*iraa "e duna da pri(eni ono pravo ,o"e !u !ran,e
i#a*ra%e- Da,%e auono(i"a vo%"e i(a veo(a ve%i,u u%o)u u ar*irani( !porovi(a+ od ar*irano)
!pora pa pre,o po!up,a i !ve do odreen"a (erodavno) prava- A,o !ran,e ni!u i#a*ra%e
/9
(erodavno pravo 3ar*iraa ne(a !vo" %eA 6ori4+ ar*iraa ne(a po%a#na ,o%i#iona pravi%a i# ,o"i$ *i
odredi%a ne,o (erodavno pravo+ a #*o) ovo)a re*a #apa(ii &%an F evrop!,e ,onven'i"e o
(eunarodno" r)ovin!,o" ar*irai ,o"i "e preu#e i u pravi%ni,u !po%"nor)ovin!,e ar*irae od
!rane privredne ,o(ore !r*i"e2 ar*iri *ira"u na"pri,%adni"a ,o%i#iono pravna pravi%a #a odreen"e
(erodavno) prava #a !porni odno!- Ona ,o%i#iono pravna pravi%a ,o"a !u univer#a%no pri$vaena-
Meui( !vi i ,ada dou do ovo) (erodavno) prava pri(en"u"u i o*i&a"e ,o"i v%ada"u u
(eunarodno" r)ovini+ a na'ina%ne prin'ipe 3%eA (er'aoria4-
)onitaj arbitrane odluke- Ovo "e "edino pravno !red!vo do!upno proiv ar*irane od%u,e-
Ar*irani po!upa, "e "edno!epen i ,ada !e ar*irana od%u,a done!e ona i(a !na)u pravo!nane
pre!ude+ ne(oe da !e napada ni,a,vi( pravni( !red!vi(a !e( u,o%i,o o !ran,e ni!u u)ovori%e
a,vu (o)uno! 3pravna !red!va pred dru)o( ar*irao(4- Pred nai( !udovi(a 3i!o "e i u
uporedni( pravi(a4 (o)u da !e napada"u i po*i"a"u !a(o one ar*irane od%u,e ,o"e !u donee na
nao" eriori"i i%i pa, na !rano" eriori"i+ a pri(en"eno "e nae pravo- Ar*irana od%u,a de%u"e !ve
do ono) (o(ena do, !e ne ponii+ ra#%o#i !e podno!e u ro,u od 1L dana od do!av%"an"a
!ran,a(a i%i u o*"e,ivno( ro,u od )odinu dana od donoen"e ar*irane od%u,e+ po!%e o)a !e
ar*irana od%u,a ne(oe poniavai- Me!no nad%ean !ud #a ponia" ar*irane od%u,e "e ona" !ud
,o"i *i ina&e *io nad%ean #a reavan"e !porova da ni"e *io #a,%"u&en ar*irani !pora#u(-
Ra(lo(i-
)rva grupa ra(loga- A,o ni"e o!nov #a ar*irano !udovan"e ni"e u redu2 a,o !pora#u( ne po!o"i
i%i a,o on ni"e punovaan 36or(a4-
Druga grupa ra(loga !u pro'e!no pravni$ ra#%o)a- Oni !e odno!e upravo na one prin'ipe ,o"i
!pada"u u "avni poreda, ar*irano) !udovan"a 3na&e%o ,onradi,orno!i i na&e%o ravnopravno!i
!rana,a4- A,o !ran'i ni"e *i%a uredno do!av%"ena u*a i%i "e na ne,i dru)i na&in *i%o
one(o)ueno da !e ,ori!i odreeni( pravni( !red!vi(a+ a o "e u !uprono!i !a ravnopravnou
!rana,a i !a prin'ipo( ,onradi,orno!i+ a,o da a,va ar*irana od%u,a ne(oe da op!ane ni)de
u !veu i (ora da !e ponii-
Tre-a grupa ra(loga- Odno!i !i !e na ar*irani !pora#u(2 na !a!av ar*irae i na )rani'e
ov%aen"a ar*iara- A,o ar*irani po!upa, ni"e *io u !,%adu !a !pora#u(o( !rana,a o "e ra#%o)
#a ponia" ar*irane od%u,e- A,o !u ar*iri i#a*rani na dru)a&i"i na&in od ono)a ,a,o !u !ran,e o
predvide%e u ar*irano( !pora#u(u- U,o%i,o !u ar*iri pre,ora&i%i )rani'e !vo"i$ ov%aen"a-
2etvrta grupa ra(loga5 Odno!e !e na "avni poreda,- A,o "e ar*irano( od%u,o( o*ave#an ueni
na ne,u radn"u ,o"a po #a,onu ni"e dopuena- Radi !e o povredi "avno) pore,a- I po!%edn"i ra#%o)
#a ponia" ar*irane 3rarie u uporedno( pravu4 od%u,e "e da e !e ar*irana od%u,a poniii a,o
po!o"e ra#%o#i #a ponav%"an"e parni&no) po!up,a+ &%an >?/ #pp-
Kada !e ar*irana od%u,a ponii onda ona ne(a ni,a,va pravna de"!va- U,o%i,o re'i(o ne po!o"i
pravi%an ar*irani !pora#u( onda e !e od%u&ivan"e poverii !udu-
)ri(navanje i(vrenja strane arbitrane odluke- Ova,va od%i,a ,ao i !ud!,a od%u,a (ora da
proe e! e)#e,vaure odno!no pri#nan"a i i#vren"a- Krieri"u( da %i !e radi o !rano" od%u'i "e!e
(e!o n"eno) donoen"a+ a,o "e od%u,a donea van eriori"e nae #e(%"e !(arae !e !rano(-
.(arae !e !rano( od%u,o( i od%u,a ,o"a "e doneena na nao" eriori"i a,o "e donea po pri(eni
ne,o) !rano) pro'e!no) prava na ar*irani po!upa,-
/F
)ostoje po(itivni i negativni uslovi (a pri(nanje strane odluke-
)o(itivni uslovi !e !i&u o*ave#a pred%a)a&a #a pri#nan"e !rane od%u,e2 podnoen"e od%u,e u
pi!(eno" 6or(i u or)ina%u i%i u prepi!u+ podnoen"e ar*irano) !pora#u(a-
!egativni uslovi- Tere do,a#ivan"a po pravi%u pada na proivni,a pred%a)a&a "er !e odno!e na
!(en"e- Ra#%o#i ,o"i !e odno!e na ar*irani !pora#u(+ ar*iani po!upa,+ ar*ire i )rupa u!%ova
,o"a "e ideni&na #a pri#nan"e !rane !ud!,e od%u,e-
Arbitani spora(um (ora da po!o"i i (ora da *ude punovaan- Krieri"u(i #a o'enu po!o"an"a
punovano!i !pora#u(a o'en"u"u !e na o!novu auono(i"e vo%"e !rana,a a%i i na o!novu prava
drave )de "e ar*irana od%u,a donea- Da,on #a$eva da ova" !pora#u( *ude !a&in"en u pi!(eno"
6or(i- Trei u!%ov2 ar*ira*i%no! pred(ea !pora !e 'eni po %eA 6ori- Ovo #na&i podo*no! pred(ea
!pora da *ude reen u po!up,u pred ar*irao(- Ra#%i,u"e(o ar*ira*i%no!2 ra'ione (i%i6i,'ioni!+
ra'ione per!one i ra'ione (aerie-
Racione mili+ikcionis- Ni!u ar*ira*i%ni oni !porovi #a ,o"e "e i!,%"u&ivo nad%ean !ud .r*i"e i Krne
Gore-
Racione persone- Ni!u ar*ira*i%ni oni !porovi u ,o"i(a *are( "edna od !rana,a ni"e !rano 6i#i&,o
i%i pravno %i'e i%i !a !edie( 3pravno4 i%i pre*iva%ie( 36i#i&,o %i'e4 u ino!ran!vu-
Racione materie- Ni!u ar*ira*i%ni oni !porovi po nae( pravu+ ,o"i(a !ran,e ne(o)u !%o*odno
da ra!po%au odno!no ne(o)u da !e poravna"u-
Arbitrani postupak- Prin'ip ,onradi,orno!i i ravnopravno!i (ora"u da *udu o&uvani u
po!up,u pred !rani( !udo(- U,o%i,o re'i(o !ran'i ni"e *i%o neo do!av%"eno i%i "e !ran,a *i%a
u!,raena #a ne,a dru)a pro'e!na prava+ od*ie !e pri#navan"e a,ve !ud!,e od%u,e-
Arbitri- Na&in i(enovan"a ar*iara (ora da od)ovara vo%"i !rana,a- Ar*iri a,oe ne(o)u da !ude
neo vie ne)o o !u !ran,e u !pora#u(u predvide%e-
Ra(lo(i identini (a pri(nanje sudske odluke- Po!o"an"e re'ipro'iea !a ono( #e(%"o( u ,o"o"
"e ar*irana od%u,a donea- Povreda "avno) pore,a i!o "e !(en"a-
Po!upa, pri#nan"a ar*irani$ od%u,a "e ideni&an !a po!up,o(3)ore po(enui(4 #a pri#nan"e
!rani$ !ud!,i$ od%u,a-
Odavde po&in"e peo predavan"e-
.ukob (akona- 8ini prin'ipi #a odreen"e (erodavno) prava- U o!novi (erodavno) prava "e
na"en"a pove#ano! "edno) &in"eni&no) !,%opa !a e%e(eno( ino!rano!i #a odreeni pravni
poreda,- .va,a ,o%i#iona nor(a da,%e po&iva na prin'ipu na"en"e pove#ano!i "edno) )raan!,o
pravno) odno!a !a !rani( e%e(no( !a odreeni( pore,o(- Kad #a,onodava' ,ae da !e #a
#a,on!,o na!%eivan"e pri(en"u"e #a,on o!avio'a 3%eA na'iona%i!4+ onda #a,onodava' po%a#i od
prepo!av,e da "e a" na!%edno pravni odno! na"en"e pove#an !a pravo( drave &i"i "e drav%"anin
/0
o!avi%a'- Ovo pravi%o "e ,od na! !adrano u &%anu ?L #(pp-a 3odreu"e (erodavno pravo #a
u)ovorne odno!e4-
Ra#%i,ovae(o odrivan"e (erodavno) prava #a porodi&ne i !au!ne odno!e+ na!%edno pravne
odno!e+ o*%i)a'iono pravne odno!e i !varno pravne odno!e- U !au!ni( porodi&ni( i na!%edno
pravni( odno!i(a ,ada po!o"i "edan u&e!ni, uve, "e pri(arna pove#ni'a u nae( pravu %eA
na'iona%i!- .au!na pian"a !e po pravi%u reava"u u vanparni&ni( po!up'i(a 3!arae%"!vo+
po!%ovna !po!o*no! id-4- ,ada i(a(o vie u&e!ni,a u "edno porodi&no pravno( odno!u+
!au!no( odno!u+ na!%edno( odno!u+ o!novna pove#ni'a va( "e #a"edni&&,i %eA na'iona%i! a,o )a
i(a+ a a,o )a ne(a onda vai Ke)e%ova %e!vi'a #a ureen"e (erodavno) prava2 #a"edni&,i %eA
na'iona%i!+ #a"edni&,i %eA do(i'i%i+ pravo po!%edn"e) #a"edni&,o) pre*iva%ia i na ,ra"u %eA 6ori-
Uve, !e ra#%i,u"e #a!nivan"e i punovano! )raan!,o pravno) odno!a i de"!vo-
F(: Kada !e #a!niva re'i(o *ra,+ u!vo"en"e+ pore*no "e da !e o!vari pravna !i)urno!+ i #*o)
o)a "e prin'ip da !e oea na!a"an"e "edno) pravno) odno!a ,ro# pri(enu ,u(u%aivnu pri(enu
%eA na'iona%i! u&e!ni,a u "edno( pravno( odno!u- A,o #a,%"u&u"u *ra, drav%"anin Tur!,e i
Ir,in"a u !') (i (ora(o da *i o*e#*edi%i pravnu !i)urno! u Ir!,o" i Tur!,o" (i (ora(o da
,on!u%u"e(o n"i$ov %eA na'iona%i! u i( drava(a da *i a(o *i%i pri#nai u ino!ran!vu-
U !uprono( ,ada "e u pian"u de"!vo ne,o) pravno) in!iua 3*ra,a+ u!vo"en"a4+ ada ne(a vie
pore*e da !e oea #a!nivan"e "edno) )raan,o pravno) odno!a ve e po!o"ai pore*a da !e
o%a,a de"!vo "edno) punovano) pravno) in!ua i odno!a- Tada e i%i %eA do(i'i i%i ne,a !uprona
a&,a ve#ivan"a da *ude (erodavna #a odreen"e (erodavno) prava #a odreeni )raan!,o pravni
odno!- To !u o!novni prin'ipi na ,o"i$ !e vr%o %a,o do%a#i do (erodavno) prava u !au!ni(+
porodi&ni(+ na!%edni( odno!i(a-
U o*%i)a'iono pravni( odno!i(a i !varno pravni( odno!i(a vai neo dru)o+ onda %eA na'iona%i!
nei)ra ni,a,vu u%o)u ve !u pri(arni inere!i pravne !i)urno!i+ pa !e #*o) o)a (erodavno pravo
#a !varna prava 3po,rene i nepo,rene !vari4 odreu"e na o!novu "edne pove#ni'e i o (e!a )de
!e !var na%a#+i ,o"a "e ne#avi!na od %eA na'iona%i! od u&e!ni,a u o( odno!u- U o*%i)a'iono(
pravu "e pove#ni'a auono(i"a vo%"e !rana,a i%i ne,e dru)e pove#ni'e+ %eA 'onra,u! id- da,%e
ne#avi!ne !u od %eA na'iona%i!a u)ovorni$ !rana-
)orodini odnosi sa stranim elemntom5 /asnivanje braka5
Merodavno pravo #a punovano!+ ra#%i,u"e(o (aeri"a%ne u!%ove #a #a!nivan"e *ra,a i 6or(u
*ra,a !a e%e(eno( ino!rano!i- Pa e (o ra#%i,ovai dip%o(a!,o pravne *ra,ove- 5o "edno *ino
pian"e "e pri#navan"e *ra,o,va #a,%"u&eni$ u ino!ran!vu-
Da !ve *ra,ove u !veu+ na n"i$ovu 6or(u+ !e pri(en"u"e pravi%o da (e!o v%ada &ino(-%eA %o'i
'e%e*raioni!- Kada po!o"i *ra, !a e%e(eno( ino!rano!i ada !e !ve o !e i&e 6or(e ,on!u%u"e
!e pravo !')+ pri(er *ra,a Tur&ina i Ir,in"e #a,%"u&en u !')- U ovo( !%u&a"u e da,%e o !e i&e
6or(e *ra,a *ii (erodavno nae pravo- Ca !e !ve !(ara 6or(o( *ra,a i a a pod (aeri"a%ni(
u!%ovi(a #a #a,%"u&en"e *ra,a !e 'eni !e po %eA 6ori- Re'i(o pian"e #a,%"u&en"e *ra,a pue(
puno(oni,a "e pian"e 6or(e *ra,a+ (eui( ,od ne,i$ pravni$ !i!e(a ovo pian"e "e !vr!ano
,ao (aeri"a%no pian"e-
Maeri"a%ni u!%ovi #a #a,%"u&en"e *ra,a !e podvr)ava"u %eA na'iona%i!u !upruni,a i o u (o(enu
,ada #a,%"u&u"u *ra,- A,o re'i(o *ra, #a,%"u&u"u Tur&in i Ir,in"a u !') onda do%a#i do di!ri*uivne
/=
,u(u%a'i"e (erodavni$ prava- Dna&i na ur!,o) drav%"anina !e pri(en"u"u oni (aeri"a%ni u!%ovi
,o"i vae u ur!,o( pravu+ a na ir,in"u !e pri(n"u"u (aeri"a%ni u!%ovi ,o"i vae u Ir!,o"-
8ra&ne #a*rane i(a"u eriori"a%no de"!vo ne(a"u eA eriori"a%no de"!vo a,o da !e *ra&ne #a*rane
i ne pri(en"u"u- Po!o"e i *ra&ne #a*rane ,o"e (o)u da *udu dvo!rane 3re'i(o !rod!vo4 ,o"e uve,
pred!av"a"u *ra&nu !(en"u- Ka,av )od da "e %eA na'iona%i! !upruni,a !po!o*no! !e 'eni #a ne,e
!var 'eni po %eA 6ori+ a o !u2 ne!po!o*no! #a ra!uivan"e+ dvo*ra&no! i !rod!vo- Dna&i da *e#
o*#ira o u ru!,o( pravu !rod!vo do 1 !epena po*o&ne %ini"e pred!av"a !(en"u #a #a,%"u&en"e
*ra,a+ nee (oi da !e #a,%"u&i *ra, i#(eu dva drav%"anina ru!,e 6edera'i"e "er %eA 6ori predvia
re'i(o #a*ranu #a,%"u&en"a do > !epena !rod!va+ u ovo( !%u&a"u %eA 6ori i(a 6un,'i"u #aie
do(ae) "avno) pore,a-
Diplomatsko kon(ularni brakovi- Kod dip%o(a!,o ,on#u%arni$ *ra,ova i ovde !e pri(en"u"u i!i
prin'ipi #a #a,%"u&en"e *ra,a i o ,a,o u po)%edu 6or(e a,o i u po)%edu (aeri"a%ni$ u!%ova #a
#a,%"u&en"e *ra,a- Dna&i naa dip%o(a!,o ,on#u%arna pred!avniva u ino!ran!vu #a #a,%"u&en"e
*ra,a pri(en"u"u na 6or(u nae pravo+ a na (aeri"a%ne u!%ove pri(en"u"u do(ae ,o%i#ione nor(e
,o"e upuu"u na pri(enu odreeno) prava na na&ina na ,o"i !e o )ore re&eno-
.pe'i6i&no! dip%o(a!,o ,on#u%arni$ *ra,ova- Nai ,on#u%ai u ino!ran!vu (ora"u da po!edu"u
dva ov%aen"a da *i *ra, (o)ao da !e #a,%"u&i "edno "e !adranu u &%anu /L: #(pp-a ,o"e !adri
na&e%no ov%aen"e da naa dip- ,on- pred!avniva #a,%"u&u"u *ra,ove+ a dru)o ov%aen"e poi&e i#
drave pri"e(a ,on#u%aa odno!no dip%- ,on- pred- po pravu drave )de !e pred!avnivo na%a#i-
Da,%e nae( pred!avnivu re*a da *ude dopueno da a,ve *ra,ove #a,%"u&u"e+ *ra,ove !a
e%e(eno( ino!rano!i- O ovo( pian"u !u ,od na! na !na#i dva *i%aera%na !pora#u(a !a indi"o( i
!a norve,o( o #a,%"u&en"u dip%o(a!,o ,on#u%arni$ *ra,ova+ u odno!u na o!a%e drave vai
#a,on!,i rei( drave pri"e(a dip%o(a!,o ,on#u%arno) pred!aviva-
O!novno "e pravi%o da naa dip%o(a!,o ,on pred (o)u da #a,%"u&u"u *ra,ove i#(eu nai$
drav%"ana i%i i#(eu nae) drav%"ana i drav%"ana ne,e ree drave+ da,%e ni,ada ne(o)u da
#a,%"u&u"u *ra,ove i#(eu nae) drav%"anina i drav%"anina #e(%"e pri"e(a-
)ri(nanje braka (akljuenog u inostranstvu- Kada !e #a,%"u&i *ra, u ino!ran!vu po!av%"a !e
pian"e pri#nan"a o) *ra,a ,od na!- Pri%i,o( #a,%"u&en"a *ra,a do*i"a !e !eri6i,a odno!no
uveren"e- Da,%e pian"e pri#nan"a #a,%"u&en"a *ra,ova u ino!ran!vu !vodi na pian"e pri#nan"a
!rani$ "avni$ i!prava- Po!o"e dve ,onven'i"e ,o"e re)u%iu pri#nan"e !rani$ "avni$ i!prava "edna "e
i!a(*u%!,a ,onven'i"a i# :F i ove ,onven'i"e o*ave#u"u nau dravu- Pri#navan"e *ra,a da,%e
3"avne i!prave4 !vodi !e na re'ipro'ie+ i#(eu drave pri#nan"a i drave pore,%a i da "e !rana
"avna i!prava propi!no overena+ o !e 'eni po pravu drave pore,%a !rane "avne i!prave- Vai
a,oe i $a,a ,onven'i"a i ona predvia a,o#vanu !,raen po!upa, pri#navan"a i o !av%"an"e(
pe&aa+ apo!i%a na u !ranu i!pravu- Po pravi%u pri#navan"e !rane "avne i!prave ne*i ni,ada re*a%o
da pred!av%"a povredu "avno) pore,a-
)onitaj braka sa stranim elementom- Moe(o da ra#%i,u"e(o dve !iua'i"e2 *ra, "e #a,%"u&en u
!') i dru)a !iua'i"a *ra, "e #a,%"u&en u ino!ran!vu- U,o%i,o "e *ra, #a,%"u&en u !') poniie !e
po pravu !')- A,o "e *ra, #a,%"u&en u ino!ran!vu (o)ua !u dva reen"a2 da !e pian"e 6or(e 'eni
pre(a %eA %o'i 'e%e*raioni!+ a da !e u!%ovi #a ponia" 'ene po i!o( pravu po ,o"e( "e #a,%"u&en u
po)%edu 6or(e i da !e na (aeri"a%ne u!%ove #a #a,%"u&en"e *ra,a pri(ene do(ae ,o%i#ione nor(e
#na&i %eA na'iona%i! !upruni,a- To na pri(er #na&i2 naa drav%"an,a i ne(a' #a,%"u&e *ra, u
nevadi- Dna&i na pian"e 6or(e *ra,a odno!no na pian"e ponia"a *ra,a #*o) 6or(e *ie
?L
(erodavno pravo nevade+ a o !e i&e u!%ova #a ponia" *ra,a u po)%edu (aeri"a%no pravni$
u!%ova #a #a,%"u&en"e *ra,a pravo nae drave i pravo ne(a&,e- Do!%edno( pri(enovi ovi$
prin'ipa 3&%an 1> #(pp-a4 dove%o *i do o)a da ne,i *ra,ovi *udu ponieni ,od na!+ a da *udu
#a,%"u&eni u !,%adu !a pravo( nevade+ a doveo *i i do povrede !e&eni$ prava u ino!ran!vu- A,o
!e pod pravo( nevade #a punovano! 3(aeri"a%no pravni u!%ov4 #a,%"u&en"e *ra,a #a$eva %eA
do(i'i%i #na&i da "e ova" *ra, punovaan po pravu nevade+ nepravi&no *i *i%o da !e on ponii+ o
*i dove%o do pravne ne!i)urno!i- D*o) o)a "e i!pravno !$vaan"e da !e *ra, poniava *u,va%no
u,o%i,o !u povreene odred*e (aeri"a%no) i 6or(a%no) prava i!o) ono) prava po ,o(e "e
#a,%"u&en- Dna&i a,o "e *ra, #a,%"u&en u# pri(enu (aeri"a%no pravni$ nor(i nevade po i!o( o(
,rieri"u(u a" *ra, (oe da *ude ponien u !')-
Ra(vod braka- Ovde !e a,oe pri(en"u"e %eA na'iona%i! o*a !upruni,a- A,o !upruni'i ne(a"u
#a"edni&,i %eA na'iona%i!+ re'i(o pred nai( !udo( !e ra#vode Tur&in i Ir,in"a- Mora%i *i da !e
i!pune ,u(u%aivni u!%ovi i po "edno( i po dru)o( pravu %eA na'iona%i!i o*a !upruni,a- U,o%i,o
!e ni!u o!vari%i ra#%o#i i%i po "edno( i%i po dru)o( pravu a" *ra, nee (oi da *ude ra#veden pred
nai( !udo(+ !e( u !%u&a"u u,o%i,o "edan od #a,ona #e(%"e "edno) !upruni,a ne predvia
(o)uno! ra#voda *ra,a 3u ir!,o( pravu !ve do =/ )odine ni"e *i%o dopueno da !e ra#vode4-
Dana! #a*rana ra#voda po!o"i "edino "o u pravu Ma%e-
Kada "edan od ui%a'a i(a pre*iva%ie u !') u (o(enu podnoen"a u*e ada e !e pri(enii %eA
6ori #a ra#vod- Po!o"i "o "edno od!upan"e2 ,ada "e "edan od *ra&ni$ dru)ova na drav%"anin ada
!e pri(en"u"e %eA 6ori *e# o*#ira )de on i(a pre*iva%ie+ a,o pravo dru)o) drav%"anina
nedo#vo"ava pravo ra#voda- Na pri(er a,o !e ra#vode na drav%"anin i drav%"anin ne(a&,e
(ora"u #na&i da *udu i!pun"eni u!%ovi #a ra#vod o*e drave+ a a,o !e ra#vode na drav%"anin i
drav%"anin (a%e onda i na !ud (oe da ra#vede pri(eno( nae) prava-
Po!o"e drave ,o"e dopua"u ra#vod *ra,a a%i pod i#u#eno e,i( o,o%no!i(a- To !u !ve
6ran,o6on!,e drave i ia%i"a+ ,o"e #a$eva"u da !upruni'i pre podnoen"a u*e #a ra#vod *ra,a
ive odvo"eno od 1 do 9 )odina+ o !e !(ara i#u#eno e,i( u!%ovi(a- D*o) ovo)a na !ud re*a
da i#u#eno e%a!i&no u(a&i ovu nor(u+ da pravo ne po#na"e in!iu'i"u ra#voda *ra,a+ i da ne,ada
pri(eni %eA 6ori-
Dejstva braka- >?(: %e!vi'a2 #a"edni&,i %eA na'iona%i! !upruni,a+ #a"edni&,i %eA do(i'i%i+
po!%edn"i #a"edni&,i do(i'i%+ i a,o !upruni'i ni,ada ni!u i(a%i #a"edni&,i do(i'i% onda %eA 6ori-
Ovde do%a#i do a,o#vano) (o*i%no) !u,o*a #a,ona- Na pri(er2 #a"edni&,a pove#ni'a 3#a"edni&,i
%eA do(i'i%i !upruni,a4- Na drav%"anin i Au!ri!,a drav%"an,a #a,%"u&e *ra, pa onda ive ri
)odine u Ia%i"i+ ri )ovine u Au!ri"i i ri )odine u !') i !ad $oe da pode%e i(ovinu+ po!av%"a !e
pian"e ,o"e pravo u#ei u o*#ir- . o*#iro( da !u i(a%i ri #a"edni&,a do(i'i%a-
5edno !$vaan"e ,o"e "e po)reno 3,ae 5a,i4 "e da e !e u#ei pravo !uda ,o"e ra!prav%"a o
pro*%e(u i(ovin!,i$ de"!ava *ra,a-
Dru)a ero"a2 na i(ovin!,a de"!va *ra,a pri(enie !e !va ona prava 3!va ri prava4 i o ,ada !u
!e,%i u!%ovi i !e,%e !ve &in"eni'e #a punovano !i'an"e "edno) !u*"e,ivno) prava- Co #na&i a,o
"e u Ia%i"i+ u vre(e ,ad !u !ran,e ive%e i !i'a%e+ vaio "edan i(ovin!,o pravni rei( i#(eu
!upruni,a+ na !vari(a ,o"e !u !e&ene u o do*a pri(enie !e a" rei(- Kada !u !ran,e ive%e u
Au!ri"i i !e,%e !u ne,u ,uu u A%pi(a na i(ovin!,o pravne odno!e u *ra,u povodo( e ne,renine
pri(enie !e pravni rei( ,o"i "e vaio u o vre(e u Au!ri!,o( pravu i na ,ra"u rei( ,o"i "e vaio
u !')- Ovo ne#na&i nia dru)o ne)o "ednu vr!u #a*rane reroa,ivno!i+ "er #a,on nedo#vo%"ava da
?/
!e re'i(o pri(eni pravo !') u i(ovin!,i( odno!i(a !upruni,a u vre(e ,ada !u oni ive%i u ia%i"i
i au!ri"i-
8ra&ni dru)ovi (o)u i auono(i"o( vo%"e da i#a*eru (erodavno pravo ,o"e e *ii (erodavno #a
i(ovin!,a de"!va *ra,a- Kod na! "e dopuena !a(o i#vedena auono(i"a !rana,a+ !ran,e (o)u
da *ira"u (erodavno pravo 3#a i(ovin!,a de"!va *ra,a4 a,o o dopua+ *i%o #a"edni&,i %eA
na'iona%i!+ *i%o n"i$ov #a"edni&,i %eA do(i'i%i+ *i%o n"i$ov po!%edn"i %eA do(i'i%i+ ,o"e "e vai%o u
(o(enu #a,%"u&en"a *ra,a 3ova ri in!iua4- Ovde da,%e ne(a (o*i%no) !u,o*a #a,ona-
!asle0ivanje- Da,%e (oe(o ra#%i,ovai #a,on!,o i e!a(ena%no na!%eivan"e- Da #a,on!,o
na!%eivan"e "e (erodavan %eA na'iona%i! o!avio'a u (o(enu !(ri- Ova" !au %eA na'iona%i!
re)u%ie a !ve !pada u #ao!avinu+ ,o !ve &ini #a,on!,e na!%edni,e+ ,a,va !u n"i$ova prava na
nuni deo+ u ,o( (o(enu !i&u !vari i# #ao!avine u dravinu odno!no !voinu id- Co !e i&e
pian"a odreivan"a o!avin!,e (a!e ni"e po pravi%u (erodavan %eA na'iona%i! o!avio'a ve po!e*ni
!aui ,o"i !u (erodavni #a ra#ne o!nove !i'an"a- Ovde !e "av%"a"u po!e*ni pro*%e(i ,va%i6i,a'i"e-
A,o "e "edna !var u%a u o!avin!,o pravnu (a!u 3pripada o!avio'u4 po o!novu u)ovora o
o!i)uran"u !a o!i)urava"ui( druvo(+ pian"e "e da%i a,vo poraivan"e u%a#i u o!avin!,u (a!u+
ovo pian"e !e nee 'enii na o!novu %eA na'iona%i!a o!avio'a ne)o po pravu ,o"e "e (erodavno po
o!novu u)ovora o o!i)uran"u-
Ta,oe "e *ino na)%a!ii da !e i# o!avin!,e (a!e i#dva"a"u one !vari ,o"e ni!u po!e*na i(ovina
o!avio'a ne)o !u i(ovina dru)o) *ra&no) du)a- Ovo i#dva"an"e !e vri na na&in )ore naveden+ o
"e! po pravi%u vaee( #a de"!va *ra,a-
Bilateralni spora(umi- Po!o"e a,oe i *i%aera%ni !pora#u(i ,o"i re)u%iu (erodavno pravo #a
na!%eivan"e- Ovi( !pora#u(i(a !e re)u%ie a !e radi !a i(ovino( ,ada ne(a na!%edni,a-
Na"vani"i !pora#u( ove vr!e "e ona" #a,%"u&en !a ru!i"o(+ a,vi u)ovori po!o"e "o i !a Po%"!,o( i
8u)ar!,o(- Nepo,rena #ao!avina pripada ono" dravi )de !e a nepo,reno! na%a#i+ a po,rena
#ao!avina pripada ono" dravi &i"i "e o!avi%a' drav%"anin-
Odavde po&in"e e!o predavan"e-
4dre0ivanje merodavnog prava (a ugovorne odnose- O!novna pove#ni'a "e auono(i"a vo%"e
!rana,a &%an /= #(pp-a- Ra#%i,u"e( ,o%i#iono pravnu i (aeri"a%no pravnu auono(i"u vo%"e
!rana,a-
I# u)%a )%edan"a !rana,a auono(i"a vo%"e "e!e ov%"aen"e da !a(e i#a*eru (erodavno pravo+
,o%i#iono pravna auono(i"a vo%"e !rana,a- Ova vo%"a !e u o(e ne ra#%i,u"e od *i%o ,o"e ,o%i#ione
nor(e i o *i *i%a ,o%i#iono pravna auono(i"a vo%"e !rana,a- Ova vo%"a !rana,a #na&i o*u$vaa
&iavo o (erodavno pravo u,%"u&u"ui prinudne nor(e o) (erodavno) prava-
U ne,i( pravni( !i!e(i(a po!o"i i (aeri"a%no pravna auono(i"a vo%"e !rana,a )de auono(i"a
vo%"e ni"e ,o%i#iona nor(a ne)o pred!av%"a ov%aen"e !rana,a da (o)u da (en"a"u !a(o
di!po#iivne propi!e ina&e (erodavno) prava- .%i&no o(e ,ao ,ada !ran,e (en"a"u ,%au#u%e u
u)ovoru- Re'i(o pian"e re,%a(a'i"e ,up'a da odrede (erodavno pravo- Kod na! vai ona" prvi
pri(er+ )ore naveden-
??
Ra#%i,u"e(o i#ri&iu+ preunu i $ipoei&,u auono(i"u vo%"e !rana,a-
(riita autonomija volje stanaka "e ,ada !ran,e i#ri&io *ira"u (erodavno pravo-
)re-utna volja stranaka ne#na&i i#ri&io *iran"e (erodavno) prava+ ve #na&i #a,%"u&a, !uda i%i
ar*irae da !u !ran,e i#a*rane odreeno (erodavno pravo-
/- Indi'i"e da !u !ran,e preuno i#a*ra%e (erodavno pravo !u2
?- i#*or !uda #a reavan"e !porova i# u)ovorno) odno!a+
1- i#*or opi$ u!%ova po!%ovan"a ,o"e !u i!,%"u&ivo ve#ane #a odreeni pravni !i!e(+
>- &in"eni'a da !u !ran,e u rani"i( u)ovorni( odno!i(a 3u u)ovorni( odno!i(a !a
!u,'e!ivni( i#vren"e( pre!a'i"a4 i#ri&io *i%e u)ovori%e odreeno pravo ,ao (erodavno+
:- u)ovaran"e i#*ora (e!a #a,%"u&en"a i%i (e!a i#vren"a pre!a'i"a i# u)ovorno) odno!a-
$ipotetika volja stanaka ni"e ni,a,va auono(i"a vo%"a !rana,a i po!o"i u ne(a&,o"- Keni !e po
(o(enu #a,%"u&en"a u)ovora+ o "e! !ud 'eni ,o"a *i #apravo *i%a vo%"a !rana,a u (o(enu
#a,%"u&en"a u)ovora-
.ran,e i#*oro( (erodavno) prava *ira"u &iav pravni poreda,- A,o !ran,e i#a*eru re'i(o
au!ri!,o pravo+ a ,a!ni"e doe do pro(ene au!ri!,o) prava+ !ran,e i(a"u (o)uno! da i#vre
a,o#vano o,a(en"ivan"e prava+ o "e! da u u)ovoru na)%a!e da vae !a(o one odred*e u (o(enu
#a,%"u&en"a u)ovora+ a da nee vaii i ,a!ni"e na!a%e pro(ene- I#*or (erodavno) prava "e
po!e*nan u)ovor !rana,a+ &i"i "e pred(e i#*or (erodavno) prava i ova" u)ovor "e ne#avi!an od
)%avno) u)ovora- Dopueno! u)ovora o i#*oru (erodavno) prava !ud 'eni po %eA 6ori- Maeri"a%no
pravni u!%ovi !e 'ene po pravu ,o"e !u !ran,e i#a*ra%e ,ao (erodavno #a a" u)ovor+ a,o ni!u
i#a*ra%e (erodavno pravo onda pre(a pravu ,o"e "e (erodavno #a )%avni u)ovor- .ran,e (o)u da
i#a*eru na o!novu neo)rani&ene auono(i"e vo%"e !rana,a (o)u da i#a*eru *i%o ,o"i pravni
poreda,+ *e# o*#ira da %i i#(eu n"i$ovo) u)ovora i i#a*rano) prava po!"i *i%o ,a,av ,o(i'ie- Na
pri(er ne,a naa )raevin!,a 6ir(a i#vodi radove u ru!i"i pa an)au"e ne,o) podi#voa&a i#
$o%andi"e i #a a" u)ovorni odno! (o)u da i#a*eru va"'ar,o pravo #a a" u)ovorni odno!-
.uprono! "e o)rani&ena vo%"a !rana,a 3,o(i'ie4 "e ve#ivan"e auono(i"e vo%"e ,o"e na #a,on
po#na"e u #a,onu o va#duno" p%ovid*i i u #a,onu o po(or!,o" p%ovid*i- .ran,e (o)u da *ira"u
"edan od poreda,a !a ,o"i(a "e u)ovorni odno! pove#an+ re'i(o pravni poreda, u ,o( "e u)ovor
#a,%"u&en i%i ne,i pravni poreda, u ,o( !e u)ovor i#vrava+ i%i ne,i pravni poreda, &i"u
na'iona%no! i(a "edna od u)ovorni$ !rana-
(bor vie merodavnih prava- .ran,e #a "edan u)ovor (o)u da i#a*eru vie (erodavni$ prava+
da 'epa"u u)ovorni !au- Ra#%i,u"e !e (a%o 'epan"e i%i veri,a%no 'epan"e u)ovora i ve%i,o 'epan"e
$ori#ona%no 'epan"e u)ovora-
&alo cepanje ili vertikalno cepanje ugovora "e!e ono )de !ran,e u u)ovoru *ira"u "edno
(erodavno pravo #a prava i o*ave#e "edne u)ovorne !rane+ a dru)o (erodavno pravo #a prava i
o*ave#e dru)e (erodavne !rene-
?1
6eliko ili hori(ontalno cepanje ugovora )de !e u!%ovi #a punovano! #a,%"u&en"a u)ovora
upodo*%"ava"u "edno( pravu+ a )de !e i#vren"e u)ovora podvr)ava dru)o( (erodavno( pravu
dru)e drave-
Nai #a,oni i#dva"a"u pian"e 6or(e od pian"a (aeri"a%ni$ u!%ova #a #a,%"u&en"e u)ovora- Pravi%o
%o,u! re)i( a,u!+ i o vai ovde i o vai ere,ivno- Da punovano! u)ovora po 6or(i (erodavno
"e pravo )de "e u)ovor #a,%"u&en+ a a,o *i u)ovor *io nepunovaan po o( pravu onda !e #a
punovano! u)ovora u#i(a pravo ,o"e "e (erodavno #a !adrinu u)ovora- Da,%e u)ovor o!a"e
punovaan a,o "e punovaan *i%o po "edno( i%i po dru)o( pravu 3)de "e u)ovor #a,%"u&en i%i pravo
(erodavno #a !adrinu u)ovora4- .ran,e (o)u da i#a*eru pravo ,o"e e da ureu"e 6or(u u)ovora
!a e%e(eno( ino!rano!i- Kad !ran,e ni!u i#a*ra%e ni,a,vo (erodavno pravo ada !e pri(en"u"e
rei( na"en"e pove#ano!i u)ovora !a pravo( odreene drave-
Ovde re*a ra#%i,ovai indi'i"e #a uvrivan"e na"en"e pove#ano!i "edno) u)ovorno) odno!a od
preune auono(i"e vo%"e !rana,a- Preuna auono(i"a vo%"e !rana,a !e uvru"e na o!novu
!u*"e,ivni$ (ani6e!a'i"a !rana,a+ a na"en"a !e pove#ano! !e uvru"e na o!novu o*"e,ivni$
(ani6e!a'i"a u)ovora u pravno( !eveu- A o "e 2 na'iona%no! !rana,a+ (e!o i#vren"a i (e!o
#a,%"u&en"a u)ovora-
Na pri(er predu#ee &i"e "e !edie u !') #a,%"u&u"e u)ovor !a dru)i( predu#ee( &i"e "e !edie u
!') o i!poru'i )a!a i# ru!i"e+ a da "e (e!o i#vren"a u !')+ a u)ovor "e #a,%"u&en u ru!i"i- Da,%e i#
ovo)a !e (oe #a,%"u&ii da "e ova" u)ovorni odno! (no)o en"e pove#an !a !') ne)o o "e o
pove#ano !a dru)i( pravni( pored'i(a-
)re(umpcija5 Predpo!a!av%"a !e u nae( pravno( !i!e(u da "e u)ovor na"en"e pove#an !a
oni( pravo( pore,o( )de duni, i(a !edie odno!no pre*iva%ie u (o(enu #a,%"u&en"a
u)ovora+ ovde po!o"i pre#u('i"a- O*"an"en"e #a ovo "e !%edee2 ,od dvo!rano o*ave#ni$ u)ovora
o*ave#a !e u)%avno( !a!o"i od o*ave#e p%aan"a 3#a,upnina+ ,upoproda"a+ raa ,redia4+ a !a dru)e
!rane po!o"i pre!a'i"a prodav'a 3ra#%i&ie vr!e o*ave#a u #avi!no!i od o*ave#e4+ da,%e
(erodavno pravo !e odreu"e po o!novu !edia i%i pre*iva%ia %i'a ,o"e "e no!i%a' e ,ara,eri!i&ne
pre!a'i"e u (o(enu #a,%"u&en"a u)ovora- Da u)ovor o proda"i u od!u!vu vo%"e !rana,a i prin'ipa
na"en"e pove#ano!i *ie (e!o !edia odno!no pre*iva%ia prodav'a+ #a"(odav'a+ #a,upodav'a+
o!avopri('a id- a,o !e odreu"e (erodavno pravo #a devenae! u)ovora ,o"i !u na*ro"ani u
#a,onu o (eunarodno( privano( pravu+ "edini i#u#ea, "e u)ovor o ran!6eru e$no%o)i"e+ a
(erodavno "e pravo #e(%"e !edia odno!no pre*iva%ia !ran,e na ,o"u !e preno!i e$no%o)i"a-
Da o!a%e u)ovore ,o"i ni!u enu(eri!ani+ (erodavno pravo !e odreu"e na o!novu !edia i%i
pre*iva%ia ponudio'a u vre(e pri"e(a ponude-
Delikti- Pri(en"u"e !e pravo a(o )de "e ea na!a%a-%eA %o'i de%i'i 'o(i!i- U po!%edn"e vre(e+ a
pre !ve)a u evropi !e ide da%"e od ovo)a prin'ipa u odno!u na prin'ip na"en"e pove#ano!i u
a(eri'i "e o :L i$ 9L i$ )odina od!upi%o od ovo) prin'ipa+ ,od na! "e ovo reen"e "o uve,
pri!uno-
Kod na! "e pri$vaeno reen"e eori"e rve+ ra#%i,u"e(o (e!o )de "e ena radn"a predu#ea i
(e!o )de"e ena po!%edi'a na!upi%a- Me!o )de "e ena radn"a predu#ea "e (e!o )de "e eni,
de%ao i%i )de "e propu!io neo da uradi- Me!o po!%edi'e "e (e!o )de "e na!upi%a po!%edi'a na
pravo( #aieno( do*ru- Teori"a rve #na&i da u !%u&a"u na!upan"a *i6o,a'i"e (e!a na!upan"a
ene radn"e i (e!a na!upan"a ene po!%edi'e pravo "e rve da *ira pravo drave "e ,o"e "e
?>
povo%"ni"e #a rvu i duno! !uda da eA o6i'i"o uvru"e ,o"e "e pravo povo%"ni"e #a rvu i da a,vo
pravo pri(en"u"e-
Na pri(er do%o "e do oeen"a *rane u ru(uni"i+ a po!%edi'a "e na!upi%a u "u)o!%avi"i+ do%o "e do
p%av%"en"a u!eva i rovan"a %"udi 3voda "e *i%a #arovana4- Kao pri(er (oe !e nave!i i Herno*i%-
Dna&i oeeni (oe da nad%eno! prava ,o"e n"e(u vie od)ovara- Proivpravno! radn"e !e 'eni
*i%o po "edno( i%i po dru)o( pravu+ )de "e do%o do radn"e i )de "e po!%edi'a na!upi%a- Ovo "e *ino
i #*o) o)a o po"edina prava ne po#na"u o*"e,ivnu od)ovorno!-
Delikti koji su priinjeni u va(duhoplovima ili brodovima- Po pravi%u !e pri(en"u"e pravo %eA
%o'i de%i'i 'o(i!i ,ada !e *rodovi i avioni na%a#e u %u'i odno!no na aerodro(u- U,o%i,o !e avion i%i
*rod na%a#i na ovoreno( (oru onda e !e pri(enii pravo one drave &i"i "e *rod odno!no
va#du$op%ov-
.udar *rodova odno!no va#du$op%ova- U,o%i,o "e do%o do !udara u eriori"a%ni( voda(a odno!no
eriori"a%no( va#duno( pro!oru onda vai %eA %o'i de%i'i 'o(i!i+ a a,o "e do%o do !udara na
ovoreno( (oru i%i u !%o*odno( va#duno( pro!oru onda vai pravo %eA *andere+ pravo o*a *roda
i%i aviona a,o i(a"u i!u na'iona%nu pripadno!- A,o !e !udare *rodovi ra#%i&ie na'iona%no!i i%i
avioni onda !e pri(en"u"e %eA 6ori+ "er ne(a dru)e (o)uno!i-
Delikti uinjeni na arktiku ili antarktiku- Ta(o ne(a dravno) !uvereniea- Pri(enie !e i%i
pravo eni,a i%i pravo oeeni,a u #avi!no!i od o)a ,o(e $oe(o da da(o priorie-
Po)%edai #a,on o !rani( u%a)an"i(a- Po)%edai u u!avno" pove%"i o pravi(a !rana'a-
?: