Ruska pravoslavna

crkva
Ruska civilizacija 4
Ruska drava
Prva Ruska drava bila je Kijevska Rusija ije se stanovnitvo mahom bavilo
zemljoradnjom. Rusija je bila vaan trgovaki put izmeu Skandinavskog poluostrva i
gradova juno od njihove tadanje teritorije. Rusi su bili u prilino nezavidnom poloaju
koji je bio posledica unutranjih razmirica. Zatraili su pomo od Skandinavaca koji alju
trgovca
Rurika.
Rurik osniva prvu rusku dinastiju, a njegov roak Oleg , nakon njegove smrti, prenosi
prestonicu u Kijev.
988 godine Vladimir prihvata pravoslavlje. Pravoslavlje u Rusiju dolazi preko Grka koji
pored vere donose i svoju kulturu. U 11. veku Kijevska Rusije je imala izmeu 7 i 8 miliona
stanovnika. U 12. veku dolazi do raspada Kijevske Rusije zbog nesuglasica meu
vlastelom.
Volga opet dobija na znaaju kao trgovaki put, a i Moskva dobija na znaaju. U narednom
periodu Rusija je bila pod mongolskom vlau. Mongoli su ih osvojili predvoeni unukom
Dingis Kana. Nova prestonica postaje Sarai. Mongoli su preko ruskih posrednika uzimali
danak, a Rusi su mogli da zadre obiaje i religiju. "Zlatna Horda" se raspada, nakon nekog
vremena uticaj Mongola slabi.
Ivan Veliki je odbio da plaa danak i proiruje teritoriju do Arktika. Bili su esti ratovi sa
Litvanijom. U 16. veku Ivan IV Grozni vladao je apsolutistiki. Proirio je dravu prema
Sibiru ali na zapad nije mogao. Nasledio ga je sin Fedor koji je vladao krae vreme i svojom
smru obeleio kraj Rurikove dinastije.
Krajem 16. i poetkom 17. veka Rusijom je vladao Boris Godunov. Nakon njegove smrti bili
su esti kozaki napadi. 1690. Rusi prihvataju sina poljskog kralja kao cara ali ne zadugo.
Nova vladajua dinastija u Rusiji zapoela je sa Mihajlom Romanovim. Ova dinastija je postojala sve do
1917.
Petar Veliki ostao je upamen kao prvi reformator. Pobedio je veane, razvio flotu, vojsku, obrazovanje,
a kod nas, na inicijativu naeg mitropolita pomogao osnivanje gimnazije u Sremskim Karlovcima kao i
zidanje Saborne crkve u Beogradu.
Sledei znaajniji vladar u ruskoj istoriji bila je Katarina Velika koja na presto dolazi 1762. godine. Ona je
nastavila reforme i za vreme njene vladavine Rusi su potpuno pobedili Tatare.
Aleksandar I izneo je planove za osnivanje Dume. U to vreme poinju napoleonovi ratovi. Nikolaj I "titio"
je Rusiju od prozapadnih ideja kojima su svi pre njega bili naklonjeni. 1854. Rusija se umeala u krimski
rat. Nezadovoljni kmetovi su se pobunili i poeli da pljakaju zemljoposednike.
Aleksandar II je izvrio emancipaciju kmetova koja je dovela do oslobaanja 40 miliona ljudi.
Aleksandar III, slavofil, bio je neprijatelj reformista.
Nakon njega na vlast dolazi Nikolaj II.
1904. godine Rusija ulazi u rat sa Japanom i gubi ga, to je dovelo do nezadovoljstva meu radnikom
klasom i vojskom.
Posle velikog trajka 1905. trai se izbor Dume.
Avgusta 1914. Rusija ulazi u rat protiv Austrije i Nemake zbog interesa na Balkanu. Vojni neuspesi bili su
rezultat nesposobnosti vlade.
1917. Rusiju je zahvatila nestaica hrane. Mnogi vojnici su dezertirali, Nikolaj II bio primoran da abdicira, a
kasnije su ga i ubili.
Sve do boljevika i Lenjina, u Rusiji je vladao haos.
30. decembra 1922. godine stvoren je SSSR koji je postojao 74. godine, a dominantu poziciju u savezu je
imala Rusija. 1991. godine raspada se SSSR i Boris Jeljcin postaje predsednik Rusije. On rasputa
parlament i raspisuje nove izbore. Uz pomo vojske je isterao svoje politike protivnike iz skuptine i
preuzeo vlast.

Ruska pravoslavna crkva

Ruska pravoslavna
crkva ili Moskovski
patrijarhat (rus.


) je
pomjesna autokefalna
crkva i zajedno sa ostalim
pomjesnim pravoslavnim
crkvama ini jedinstvenu
Pravoslavnu crkvu
Ustrojstvo
Ustrojstvo Ruske pravoslavne crkve (Moskovskog patrijarhata) je
propisano Ustavom Ruske pravoslavne crkve.
Ustav definie Rusku pravoslavnu crkvu kao mnogonacionalnu
pomjesnu autokefalnu crkvu koja se nalazi u vjerskom jedinstvu i
molitveno-kanonskom zajednicom sa drugim pomjesnim
pravoslavnim crkvama.
Od 17. maja 2007, nakon potpisivanja Akta o kanonskoj zajednici
izmeu Ruske pravoslavne crkve i Ruske pravoslavne zagranine
crkve, Ruska pravoslavna zagranina crkva je postala samoupravna
jedinica Pomjesne Ruske pravoslavne crkve.
Samoupravne crkve, egzarhati, eparhije, sinodalne ustanove,
parohije, manastiri, bratstva, sestrinstva, duhovni nauni zavodi i
predstavnitva koji se nalaze u sastavu Ruske pravoslavne crkve
ine Moskovski patrijarhat.
U kanonskoj zavisnosti od Ruske pravoslavne crkve se nalazi
autonomna Japanska pravoslavna crkva i Kineska pravoslavna
crkva (faktiki je prekinula postojanje krajem 1960ih godina).
Prema Ustavu Ruske pravoslavne crkve, najvii organi crkvene vlasti su
Pomjesni sabor, Arhijerejski sabor i Sveti sinod na elu sa patrijarhom, koji
vre zakonodavnu, izvrnu i sudsku vlast u okviru svojih nadlenosti.
Pomjesni sabor moe sazvati Arhijerejski sabor ili u izuzetnim sluajevima
patrijarh i Sveti sinod. Pomjesni sabor se sastoji iz svih arhijereja, klirika,
monaha i laika. On odluuje o svim pitanjima koji se tiu unutranje i spoljne
djelatnosti Ruske pravoslavne crkve i bira patrijarha. Poslednji put je odran
je u januaru 2009. godine.
Arhijerejski sabor ine svi eparhijski episkopi Ruske pravoslavne crkve, a
takoe vikarni episkopi koji se nalaze na elu sinodalnih ustanova i
duhovnih akademija. Prema Ustavu, saziva se jedanput u etiri godine.
Arhijerejski sabor je najvii crkveni sud; sud prve i poslednje instance pri
dogmatskim i kanonskim odstupanjima u radu patrijarha moskovskog i sve
Rusije.
Patrijarh je poglavar Ruske pravoslavne crkve i ima titulu Njegova svetost
patrijarh moskovski i sve Rusije. On je prvi meu episkopima Ruske
pravoslavne crkve, i njegovo ime se spominje na svim bogosluenjima u
hramovima Ruske pravoslavne crkve.
On je neposredni eparhijski episkop grada Moskve
(Moskovska oblast se nalazi pod neposrednom upravom
patrijarhovog namjesnika mitropolita krutickog i
kolomenskog). Patrijarh ima optecrkvene upravne
nadlenosti: zajedno sa Svetim sinodom saziva
Arhijerejski sabor, a u izuzetnim sluajevima i Pomjesni
sabor, i predsjedava na njima. On snosi odgovornost za
izvravanje odluka sabora i Svetog sinoda, izdaje ukaze
o imenovanju eparhijskih arhijereja, rukovodilaca
sinodalnih ustanova, vikarnih arhijereja, rektora duhovnih
kola i drugih lica koja imenuje Sveti sinod. Patrijarh
nagrauje arhijereje titulama i najviim crkvenim
odlijima, nagrauje klirike i laike crkvenim priznanjima.
On je arhimandrit (nastojatelj) Trojice Sergijeve lavre i
mnogih drugih manastira.
Patrijarh predstavlja i zastupa Rusku pravoslavnu crkvu
pred drugim poglavarima pomjesnih pravoslavnih crkava
izvravajui odluke sabora ili Svetog sinoda, a moe
predstavljati Crkvu u svoje ime. On takoe predstavlja i
zastupa Rusku pravoslavnu crkvu pred najviim
organima dravne vlasti i drugim svetovnim vlastima.
Moskovska patrijarija je organ Ruske pravoslavne crkve
koji objedinjuje sve strukture kojima neposredno
rukovodi patrijarh.
Sveti sinod se sastoji iz predsjednika patrijarha,
sedam stalnih i pet privremenih lanova eparhijskih
arhijereja.
Istorija Ruske pravoslavne crkve

Pojava hrianstva na tlu dananje Rusije
vezuje se za misiju Sv. Apostola Andrije
Prvozvanog, koji je 60. godine boravio na
irokom podruju od junog dela Crnomorskog
primorja, u Vitiniji i Pontu, preko Trakije, Skitije,
Sarmatije do Abhazije. Najstarija svedoanstva
o njegovoj propovedi daju
Sv. Ipolit, episkop Portuenski (oko 222.), Origen
(200-258), Sv. Dorotej, episkop Tirski (307-322),

Prvo pokrtavanje

Prvo pokrtavanje Rusa odigralo se u doba
knezova Askolda i Dira (866), nakon neuspelog
napada na Konstantinopolj, kada ruski brodovi
behu potopljeni poto je patrijarh Fotije,
otsluivi moleban, izneo udotvornu rizu
Presvete Bogorodice; ovo na napadae ostavi
snaan utisak, te, vrativi se, oni poalju
izaslanike sa molbom da se i njima blagovesti
vera Hristova. Zato im bi poslat episkop, a
masovnosti pokrtavanja
naroito je doprinelo udo sa bacanjem Evanelja u oganj, kada ono ostaje
netaknuto plamenom. Askold i Dir vladaju jo 15 godina, i moguno je
(hipoteza V. Tatieva) da su mueniki postradali. Njihovi naslednici na
Kijevskom prestolu - Oleg (882-912) i Igor Rjurikovi (912-945) bili su
pagani, ali za njihove vlade hrianstvo nije iskorenjeno, ponajvie
zahvaljujui trgovakim, pomorskim i drugim vezama sa Grkom. Velika
knjeginja Olga (945-955) prima, meutim, krtenje u Konstantinopolju (957),
da bi po povratku u domovinu, proivevi jo oko 12 godina, misionarila,
uklanjala paganske kumire, postavljala krstove i gradila crkve (drveni hram
Sv. Sofije u Kijevu, hram Sv. ivonaalne Trojice u zaviajnom Pskovu).
Olga, ipak, ne uspeva da obrati sina jedinca Svjatoslava (955-972);
naprotiv, posle poraza u sukobu sa Bugarima i Grcima on preduzima
progon hriana i ruenje hramova. U Jaropolkovo doba (972-980) poloaj
hriana se poboljava. Knez Vladimir (980-1015) na poetku vladavine
obnavlja i podie nove idole i prisiljava hriane da im se klanjaju;
prekretnica nastupa od 968., kada mu dolaze propovednici islama,
judaizma, zapadnog (Nemci) i istonog hrianstva (Grci), to podstie
slanje ruskih izaslanika u njihove zemlje, koji Vladimira izvetavaju da su
najvelianstvenije bogosluenje doiveli u Konstantinopolju.
Knez 988., posle uspenog pohoda na Herson, prima krtenje, odvodi sa
sobom pastire koji e prosveivati njegove podanike i odnosi mnotvo ikona
i bogoslubenih sasuda. Hrianstvo postaje dravna religija; masovna
krtenja obavljaju se u Kijevu, Novgorodu, Rostovu, Suzdalju, Polocku,
Turovu, Smoljensku, Pskovu i drugde. Letopisi navode da je Vladimir izdao
naredbu da se krtenju privode ljudi "po svim gradovima i selima", te da je
mitropolit Mihailo (988-992) obiao "svu zemlju rusku" propovedajui veru
Hristovu. Sinu i nasledniku Vladimirovom, Jaroslavu (1019-1054), palo je u
deo samo da uvrsti ve nakalemljenu veru i dovri delo oevo. Hrianstvo
je najbolje prihvaeno na jugu (veze sa Grkom, sa hrianskim
naseobinama na Crnom moru, tradicija iz vremena Askolda i Dira), a manje
na severoistoku. Posle Mihailove smrti na arhijerejsku katedru postavljen je
Leontije (992-1008), slede Jovan I (1008-1035) i Teopemt (1035-1049).
Ruska crkva obuhvata u to doba najmanje 6 mitropolija (Novgorodska,
ernjigovska, Rostovska, Vladimiro-Volinska, Belgorodska i Kijevska),
nalazei se pod jurisdikcijom Konstantinopoljske patrijarije; episkopi i
najvei deo svetenstva prvobitno su bili Grci i Bugari, a prvi ruski jereji
spominju se u doba kneza Jaroslava.
Ruski vladaoci ktitori su veeg broja hramova (Vladimir - crkava Sv. Vasilija i Presvete Bogorodice
u Kijevu, Preobraenja Gospodnjeg u Vasiljevu, Sv. Vasilija u Vigorodu i dr., Jaroslav - kijevskih
hramova Sv. Sofije Premudrosti Boije, Blagovetenja, Sv. Georgija i Sv. Irene, Sofijskog sabora
u Novgorodu i dr.), zidanih u vizantijskom stilu, sa oltarskim zidovima u mozaiku, a ostalim u
freskopisu, sa 13 ili 5 kupola. Ovo je i doba prvih kanonizacija na ruskom tlu (Sv. "strastoterpci"
Boris i Gleb, kanonizovani od mitropolita Jovana, koji im sastavlja slubu 1020. i 1039.). Otpoinje
razvoj prosvete (jo knez Vladimir nastojao je da u svakoj parohiji pri crkvi deluje i kola) i
pismenosti, posebno zaslugom kneza Jaroslava, koji preduzima prevoenje i prepisivanje knjiga,
kao i osnivanje knjinica. Osnivaju se prvi manastiri: u Kijevu - manastir Sv. arhistratiga Mihaila,
zaslugom mitropolita Mihaila, kao i manastir Presvete Bogorodice, zaslugom kneza Vladimira; u
Vigorodu - manastir Sv. Spasa, i dr. Postavljaju se temelji razvoju crkvenog prava: iako je u
Rusiji prihvaen Sholastikov i Fotijev Nomokanon, knez Vladimir na njegovom osnovu donosi
posebno zakonopravilo, koje je do nas dolo u prepisima iz XIII-XVIII v., a njime se propisuju
kneevske imovinske obaveze prema sabornoj crkvi, delokrug crkvenog suda i pobrajaju lica
duhovnog stalea i ona koja se izdravaju od Crkve; re je o prvoj modifikaciji vizantijskog
zakonodavstva saobrazno ruskim uslovima i dokumentu koji nudi neka originalna reenja
(svetenstvo i duhovni stale u celini dobijaju vea prava nego to je to sluaj u Vizantiji).
Najintenzivnije veze u ovom periodu neguju se sa Carigradskom patrijarijom, koja postavlja
ruske mitropolite, kao i sa Bugarskom crkvom, ija je misija u Rusiji kulturno-prosvetiteljskog
karaktera (pomo u bogoslubenim knjigama, pastirima, uiteljima pismenosti, prepisivaima).
Vreme promena

Godine 1051. na mitropolitsku katedru prvi put dospeva Rus, znameniti pisac i
besednik Ilarion, uven sa svoga obrazovanja i blagoastivosti (dela: "Slovo o zakonu
i blagodati", "Pohvala knezu Vladimiru" i dr.), koga e opet naslediti niz grkih
arhijereja: Jefrem I (1055), Georgije (1062-1072), Jovan II (1077-1089), Jovan III
(1089-1090), Jefrem II (1091-1096), Nikolaj (1097-pribl. 1101. ili 1103), Nikifor I
(1104-1121), Nikita (1122-1126) i Mihail (1130-1145). Broj eparhija uveava se na 12
(u drugoj polovini XI v. osnivaju se Tmuta-rakanska, Perejaslavska i Jurjevska, a u XII
v. Polocka, Turovska i Smoljenska eparhija). Javlja se niz znamenitih arhijereja: Luka
idjata, episkop novgorod-ski (prvi Rus udostojen episkopskog ina, 1036), Sveti
Nikita Novgorodski, Sveti Stefan Vladimirski, Sv. Leontije i Sveti Isaija Rostovski.
Dolazi do daljeg uvrivanja hrianstva, premda postoji i otpor hristijanizaciji (u
Rostovu i Muromu), a snaan je i uticaj sujeverja (naroito na severoistoku zemlje).
Otpoinje delatnost Kijevo-Peerske lavre (osniva - prepodobni Antonije, 1051, a
najvei procvat vezuje se za igumanovanje Teodosijevo, 1057-1074), gde se ivot
organizuje prema Konstantinopoljskom studitskom ustavu, koji e postati norma za
sve ruske opteiteljne manastire. Ova lavra dae 118 Svetih, kanonizovanih
najveim delom 1643, u doba mitropolita Petra Mogile, kao i vei broj arhijereja. Ovo
je doba uspona domaeg bogoslovlja i knjievnosti - pojave dela ruskih (mitropolit
Ilarion, Teodosije Peerski, crnorizac Jakov, letopisac Nestor, iguman Danilo) i grkih
autora (polemiki i kanoniki spisi mitropolita Georgija, Jovana II i Nikifora), kao i
obimne prevodilake produkcije.
Dalji razvoj
Godine 1147. veliki knez Izjaslav saziva u Kijevu Sabor ruskih episkopa, i na
mitropolitsku katedru, bez konsultacija sa carigradskim patrijarhom, biva postavljen
Kliment Smoljati, "Rus rodom", "knjievnik i filosof kakvoga jo nije bilo", ali ovo
izaziva negativnu reakciju nadreenih crkvenih vlasti - odbijanje njegovog
priznavanja. Ipak, on ostaje na ovom poloaju do 1155, prem-da e vizantijska struja
nadvladati, tako da e jo itav vek Ruska crkva ostati u potpunoj zavisnosti od
Carigrada, sa prvoarhijerejima Grcima: Konstantin I (1156-1159), Teodor (1161-
1163), Jovan IV (1164-1166), Konstantin II (]]1167]]-posle 1172), Nikifor II (pominje
se od 1182-1197), Matej (pominje se 1201, 1120), Kiril I (1224-1233) i Josif (1237-
1240). Osnivaju se nove eparhije; nekoliko episkopa iz ovoga doba bie
kanonizovano (Nifint i Ilija Novgorodski, Kiril Turovski, Simeon Vladimirski). Vera se
iri u pograni-nim oblastima i meu drugim narodima: u Vologdi (zaslugom
prepodobnog Gerasima), Liflandiji, Litvi, Koreliji, meu Polovcima, kao i u
suzdaljskom kraju, meu Jevrejima i Bugarima. Sredita monakog ivota se iz
Kijeva i june Rusije, koja gubi preanji politiki znaaj, pomeraju ka Suzdalju,
centralnoj Rusiji i dalje na sever (Novgorod i susedne oblasti). Samo u Novgorodu
deluje 20 obitelji, od toga 13 novoosnovanih.
Doba mongolske vladavine
Doba mongolske vladavine, i pored pustoenja manastira, opadanja nivoa
duhovne prosvete, crkvene discipline i morala u narodu, u unutarnjem
ustrojstvu Crkve ne donosi radikalne promene. Mitropolit Kiril i njegovi
prejemnici - Maksim Grk (1283-1305), Petar (1308-1326) i Teognost (1328-
1353) pred mongolskim hanovima tite prava svetenstva, Crkve i naroda.
Godine 1352. dolazi do kratkotrajne smute: neki inok Teodorit dospeva u
Konstantino-polj sa zahtevom da bude postavljen na katedru Ruske
mitropolije, uveravajui da je Teognost preminuo; patrijarh saznaje istinu, ali
ovaj odlazi u Trnovo i biva hirotonisan od bugarskog mitropolita, to e
izazvati ogorenost i u Konstantinopolju, i u Moskvi. Legalno biva izabran
Aleksije, episkop Vladimirski, Rus (1354-1378); 10 godina po njegovoj
konini bie doba najvee smute u istoriji Ruske mitropolije, iji je glavni
akter nekadanji svetenik Mitjaj, u monatvu Mihail, koga favorizuje veliki
knez Dimitrije Ivanovi, ali kome Sv. Aleksije za ivota ne daje blagoslov da
ga nasledi na katedri.
Ovo je doba procvata crkvenog slikarstva: najznamenitiji ivopisci koji su obeleili
epohu bili su Teofan Grk (oslikao 1378. Spasku crkvu u Novgorodu, 1395. Roenja
Presvete Bogorodice, 1399. Saborni hram sv. Arhangela, 1405. Blagovetenjski
sabor, sve u Moskvi), Andrej Rubljov (oslikao 1408. Saborni hram u Vladimiru, 1422.
Saborni hram Sv. Trojice u Lavri Sv. Sergija), Danilo "ikonik" i dr. Najznaajniji
spomenici crkvenog prava stvoreni u ovom razdoblju bili su zbornici Nikona
ernogorca, Kirila Belojezerskog, pouke, pravila i poslanice mitropolita Maksima,
Petra, Fotija, Teognosta, Aleksija i Kiprijana, kao i odluke sabora ruskih arhijereja
1274. i 1301. U duhovnoj literaturi najsnaniji je peat mitropolita Kirila II, Petra i
Aleksija, epis-kopa Serapiona Vladimirskog i Kirila Rostovskog; belei se i tzv. drugi
juno-slovenski uticaj, iji su glavni protagonisti mitropolit Kiprijan i Grigorije Camblak
(besede, polemiki lanci, bogoslubeni tekstovi). Na planu meukon-fesionalnih
odnosa valja napomenuti da je mongolska invazija predstavljala povod za zbliavanje
sa Rimokatolikom crkvom. Tako, 1245. papa Inokentije IV predlae ruskim
episkopima da se prisajedine zapadnoj Crkvi. Saglasnost izjavljuje galiki knez
Danilo, uslovljavajui prisajedinjenje papskom zatitom njegove kneevine; kako
pomo Zapada nije bila zadovoljavajua, 1249. knez pro-goni papskog legata Alberta
i prekida svaki kontakt sa Rimom. 1252. on se ponovo, na instistiranje poljskih
velikaa zaklinje na vernost rimskoj Crkvi, primivi u Drogiinu carski venac "od
prestola Svetog Petra", ali poto opet ne dobija pomo, 1257. prekida uniju. Snaan
prodor katolicizma karakteristi-an je za jug Rusije: osnivaju se arhibiskupije u
Lavovu (1361), Galiu, Pere-milju, Vladimiru i Holmu (1374).
Uspostavljanje patrijarije

Godine 1589, nakon sedmogodinjih priprema, uspostavlja se Ruska patrijarija. Ideju o njenom
osnivanju prvi izrie car Teodor Ivanovi; u osnovi te ideje je postavka o Moskvi kao "treem
Rimu". Tokom prvih 65 godina (1589-1654) pod njenom jurisdikcijom su samo eparhije na tlu
Moskovske drave (preanja Istonoruska mitropolija), dok Zapadnoruska mitropolija ostaje
potinjena Carigradu; od 1654. do 1720. vlast ruskih patrijararha postepeno se iri, paralelno sa
pripajanjem Malorusije (Ukrajine) Velikoj Rusiji. Nakon upravljanja patrijarha Jova (1589-1605),
zaslunog za reformu ustrojstva Crkve i uvoenje poretka meu svetenstvo, najvee posle
Stoglavog sabora, i Ermogena (1606-1612), u atmosferi dravne smute izazvane borbama za
presto patrijaraki tron biva upranjen od 1612. do 1619, da bi zatim na njega stupili Filaret Nikiti
(1619-1633), inicijator vie znaajnih crkvenih i dravnih poteza, inspirator ispravljanja crkvenih
knjiga, borac protiv uticaja katolike i protestantske teologije u ruskoj sredini, zatim Joasaf I (1634-
1641) i Josif (1642-1652), koji nastavljaju ispravljanje i omasovljuju tampanje bogo-slubenih, ali
i svetootakih, hagiografskih, apologetikih, polemikih knjiga. Ipak, po ovoj delatnosti najvie e
ostati upamen patrijarh Nikon (1652-1658), koji tim povodom saziva sabore 1654. i 1655, ije
odluke izazivaju nezadovoljstvo pobornika "stare vere" (protopop Avakum, episkop Pavle,
protopop Danilo i dr.) i raskol. Nikonov radikalizam i nepomirljivost izazivaju gnev okoline; suoen
sa time, on naputa patrijaraki poloaj, da bi na Saboru 1666. bio osuen na liavanje
arhijerejskog ina i zatoenje. Sabor 1667. donosi odluku o anatemisanju raskolouitelja i njihovih
sledbenika, priznajui valjanost ispravki nainjenih za Nikona u bogoslubenim knjigama. Potonji
patrijarsi, Joasaf II (1667-1672), Pitirim (1672-1673), Joakim (1674-1690) i Adrijan (1690-1700),
nastavljaju borbu sa raskolom i postepeno ire svoj uticaj na Zapadnorusku mitropoliju, koja se
1685. konano pripaja Moskovskoj patrijariji nakon nekoliko znaajnih politikih koraka u pravcu
ujedinjenja Ukrajine i Rusije (ustanak Bogdana Hmeljnickog 1648. i obrazovanje Ukrajinskog
hetmanstva, odluka Zemaljskog sabora 1653. o pripajanju Ukrajine Rusiji), to e omoguiti
spreavanje prodora zapadne teologije te katolikog i protestantskog uticaja na jugu.
Vreme Petra Velikog

Radikalni zaokret u ustrojstvu Ruske crkve ini Petar Veliki, koji nakon
Adrijanove smrti postavlja najpre Stefana Javorskog za mestobljustitelja
patrijarakog prestola (1700-1721), da bi od 1721. upravljanje Crkvom bilo
povereno Sinodu, ime se Patrijarija ukida. Otpoinje snana
sekularizacija drutva, a Crkva se stavlja u podreen poloaj u odnosu na
dravu i poima kao sastavni deo njenog poretka, dok se njena mistika
realnost zanemaruje ("Duhovni reglament" Teofana Prokopovia). Petrova
epoha nepovoljno se odraava i na poloaj monatva (primanje postriga
uslovljava se carskim odobrenjem, manastirska imovina se ograniava na
mimimum), a svetenstvo se primorava da deluje kao deo policijskog
aparata (obavezuje se da izvetava o protivnicima reformi,
nezadovoljstvima carskom vlau i sl. ak i po cenu ogluivanja o tajnost
ispovesti). U teologiji se favorizuje zapadni uticaj (Kijevska i Moskovska
akademija) i proklamuje ideja o bliskosti pravoslavlja i protestantizma,
prema kojoj pravoslavlje predstavlja samo umereni i ritualistiki
protestantizam (akad. Kolij, "Ecclesia graeca lutheranisans", 1723).
Reforme Katarine II

Katarina II ide jo dalje u "reformisanju" Crkve u duhu prosvetiteljstva, donevi odluku 1764. o
oduzimanju imovine eparhijama i manastirima, zbog ega je veina obitelji zapustela; najodluniji
otpor carici prua mitropolit Arsenije Macijevi, premda bez uspeha. Kraj veka zavrava se
velikom obnovom monatva: vaspostavljaju se Valaam, Konjevec i drugi duhovni centri, izdaje se
ruski prevod "Dobrotoljublja" (1793), javlja se nekoliko znaajnih duhovnika, autora prevashodno
asketikih spisa - Sveti Tihon Zadonski (1724-1728), Prepodobni Pajsije Velikovski (1722-1794) i
dr. Poetak XIX v. donosi nova uplitanja drave u crkvene poslove i nova odstupanja od izvornog
pravoslavlja; 1817. osniva se Ministarstvo duhovnih dela i narodne prosvete na elu sa knezom A.
N. Golicinom, koji samim svojim poloajem "stupa u crkveni klir" u svojstvu "mestobljustitelja
spoljnjeg episkopa", sa zadatkom da radi na objedinjavanju svih veroispovesti u Ruskoj Imperiji.
Ipak, pravoslavna misija postie uspehe i u ovom razdoblju (meu Kalmicima, Kirgizima,
Osetincima, starosedeocima Sibira, itd.). Osniva se Rusko biblijsko drutvo (1814) i izlaze prvi
prevodi Svetog Pisma na ruski jezik. Druga polovina XIX v. donee reformu duhovnih kola
(1867), niz mera u borbi sa raskolom, podsticanje misionarenja u Sibiru i na Kavkazu,
reorganizaciju svetenstva i liberalizaciju prijema na crkvene dunosti (od 1869. to se omoguava
licima svih stalea i zvanja, umesto neka-danjeg naslednog prava). Razvoj bogoslovske nauke
obeleavaju dela Sv. Filareta (Drozdova), mitropolita Moskovskog (1783-1867), arhiepiskopa
Inokentija Borisova (1800-1857), mitropolita Makarija Bulgakova (1816-1882), arhiepiskopa
Filareta ernjigovskog (1805-1866) i dr. Oivljava i aktivnost monatva, iji su najznaajniji
predstavnici Prepodobni Serafim Sarovski (1759-1833), te plodni autori dela asketiko-mistikog
karaktera Sveti Ignjatije Brjananinov (1807-1867) i Sveti Teofan Zatvornik (1815-1894).

Dvadeseti vek - komunistika
diktatura

Poetak XX v. donosi snaenje tenji za reformom ustrojstva Crkve i
vaspostavljanjem Patrijarije, isticanih i u ranijim razdobljima (mitropolit Arsenije
Macijevi, arhiepiskop Amvrosije Jukevi, niz jeraraha, bogoslova i religioznih
filosofa XIX v.). Povoljnu duhovnu klimu stvara aktivnost religijsko-filosofskih sabranja
predstavnika svetovne kulture i Crkve u Petrogradu (1901-1903), osnivanje
bogoslovsko-filosofskih drutava u Moskvi, Petrogradu i Kijevu (1906-1907), kao i
delatnost istaknutih mislilaca (Sergije Bulgakov, Pavle Florenski, Nikolaj Berajev, S.
Frank, V. Zenjkovski i dr.). U crkvenu javnost sve vie prodire svest o neophodnosti
sazivanja Pomesnog sabora, koji bi se pozabavio korenitim promenama u ustrojstvu
RPC. Znaajni koraci na tom planu ine se 1905. (pojava Memoranduma o poeljnim
reformama, kojim se zahteva "ukidanje ili makar slabljenje neprekidnog starateljstva i
odve budne kontrole crkvenog ivota od strane svetovnih vlasti, ime se Crkvi
oduzima samostalnost i inicijativa", referat Svetog sinoda sa predlogom imperatoru
da "razmotri sadanji dravni poloaj Crkve u Rusiji" i sazove u Moskvi Sabor
episkopa radi izbora Patrijarha i preduzimanja reformi). Intenzivne pripreme za Sabor
obavljaju se sve do 1917, kada on otpoinje sa radom (15. avgusta), uz uee 564
lana, od toga 265 svetenih lica i 299 laika.
Posleratni period

U posleratnom razdoblju na tron moskovskog patrijarha dospevaju mitropolit Aleksije
Simanski (1945-1970), Pimen Izvekov (1971-1990) i Aleksije II Ridiger (1990-2008).
Poloaj Crkve naglo se pogorava od 1958. do 1964, kada se ponovo masovno
zatvaraju hramovi i manastiri i oivljava progon hriana; godine 1965. svetenici N.
Eliman i G. Jakunjin upuuju otvoreno pismo predsedniku Prezidijuma Vrhovnog
sovjeta N. Podgornom sa protestom protiv meanja drave u ivot Crkve; otpoinje i
intenzivna aktivnost disidentskog pokreta (svetenici S. elutkov, D. Dudko, V.
Romanjuk i dr.). Diskriminacija Crkve u raznim oblicima (prismotra, hapenja,
liavanje poloaja i prava, antihrianska propa-ganda, ateistiki vaspitno-obrazovni
sistem) nastavie se i tokom 70-tih i 80-tih godina; pojedini sluajevi izazivaju revolt
domae i meunarodne javnosti (npr. suenje Vladimiru Poreu 1980.). Od sredine
80-tih godina poloaj RPC se poboljava: vraaju se hramovi, manastiri i oduzeta
imovina, obnavlja monaki ivot, obustavlja antiteistika propaganda, rasvetljavaju
zloini vlasti (izmeu ostalog, zvanina komisija koju je obrazovala Dravna duma
obznanjuje podatak da je u godinama sovjetskog reima ivot izgubilo 200.000
svetenih lica). Na Saboru 1988. donosi se reenje o kanonizaciji 9 ugodnika Boijih i
prihvata novi Ustav RPC, u ijoj su osnovi reenja Sabora iz 1917-1918. godine; nove
kanonizacije i reenja bitna za ustrojstvo i pravni status RPC bie predmet potonjih
sabora (1989, 1990, 1992. i 1994).