I

I
?'
Socijalistiika Federativna Republika
Jugoslaviia
OSNOVNA GEOLOSKA KARTA
1 : 100 000
TUMAE
za list
a
I
r
\,,
NIKSTC
K 34-38
Beograd
. 1975.
REDAKCIONi.ODBOR:
Prof. dr Milorad Dimitriievit
'
'Prof.
dr Stevan Karamata
Dr Boris Sikolek
Dr Dobra Veselinovid
Izdaje Savezni geololki zavod, Beograd
Stampano u tiraiu od 5fr) primjeraka kao sastavni dio primjerka lista karte s kojim se pakuie u plastidnu futrolu-
Stampa:
"Privredni
'pregled"
-
Beograd, Mar5ala Birjuzova 3-5.
/
3
e
-
KARTU r ruMAe rzneoro:
:
t
zAvoD zA GEoLoSre r csorrzrcxA rsrneZrvauJe
,, :
BEOGRAD t' .'
-
.:,,:i.
:
'
":
"
: 1967.'
- .:
:
Autorkarte: ?UGOMIR VUJISIC sa saxadnicima navedenim u uvodu tumrEs.
,:,
.'
Tumad napisao: TUGOMIR VUJISIC
t
+
SADRZAJ
UVOD
GEOGRAFSKI PRIJEGLED
PRIJEGLED DOSADASNJIH ISPITIVA.
NJA ..
OPSTI PRIKAZ GEOLOSKE GRADE ....
OPIS KARTIRANIH
JEDINICA
Srednji trijas
Anizijski kat .. ..
Ladinski kat ....
Gornji trijas
Karniiski kat
Noridki i retski kat
JURA
Lijas ..
Facija litiotiskih krednjaka
Facija crvenih araonitskih krednjaka . .
Prelazna facija lijasa Niegoda ......
Dogier
Doger i malm .
Tipska facija dogera i malma ......
Doger i malm Vojnika
Doger i malm Njego5a
Portlandsko-neokomski
dolomiti
KREDA
Donja kreda
Gornja kreda
Turon
Dolomiti i sml'ena dolomita i krednjaka
Iftednjaci
sa lumakelama hondrodonti
Kaprinidski
kredniaci
Gornji turon
Senon
Mastrihtsko-paleogeni
fli5 ...
PALEOGEN
Paleogeni fliS
Donjoeocenski fli5 .
NEOGEN.
POSTKREDNE TVOREVINE
..........
KVARTAR
TEKTONIKA
Kudka kraljuit
Oblast visokog kr5a ...
PRIJEGLED MINERALNIH SIROVINA ..
Bitumije
Usali ..
Boksiti .
ISTORIJA STVARANJA
TERENA ......
LITERATURA ....
5
6
6
l0
14
14
14
t4
t4
15
15
15
16
17
t7
18
t9
19
t9
19
20
21
21
22
22
24
24
,<
25
25
25
26
26
27
28
28
29
30
30
30
32
34
35
38
38
38
38
41
43
UVOD
Geolodka karta lista Nik$i6 radena
je
u okviru izrade osnovne geolo$ke
karte
podrudja listova
Gacko, Nik5i6, I{otor, Budva i Dubrovnik,
koju
ie
izvodio Zavod. za geolo$ka i geofizidka is*a-
iivania
-
Reograd. Radovi na izradi geoloBke karte lista Nik5ii koji zahvata povr$inu od 1.514
km2, obavljeni su u periodu od 1962. do 1966. godine. Radovima je
rukovodio T. Vujisii.
I(artiranje je
obavljeno na topografskim osnovama l:25 000, na listovima grinidke podele.
Prilikom terenskog rada kao topografske osnove koriSiene su fotoskice i fotogrami.
Otklivenost najveieg dela terena i ny'egova fotogenidnost omoguiili su punu primjenu
metoda
fotogeologije. Osnovnu te5kodu prilikom terenskog rada dinila
je
te$ka prohodnost i mjestimidna
neprohodnost, kao i nedostatak vode i naselja. Neujednaden kvalitet topografskih osnova morao
se odraziti na tadnost prilikom preno$enja podataka.
U prvoj tazi radova u toku 1962,1963,_godine u kartiranju su udestvovali: T. Vujisit, Z.
Jova-
novi6, R, Antonijevid,
J.
Karovi6, A. eiri6 i B, Markovit, a 1963. godine sa nekoliko tura na
sekciji Vitrusi i A. Pavii. Od 1964-1966. god. kartirao
je
T. Vujisi6, a povremeno i B. Markovii.
U terenskom radu su u ditavom ovom periodu povremeno uzimali udeiia i R. Radojidi6 i D. Pe-
jovii.
Paleontolo$ka ispitivanja su obavili R. Radoidi6 (mikrofauna
mezozojskih pelioda), D. Pejovid
(makrofauna
krednih sedimenata), R. DZodZo (mikrofauna paleogenih sedimenata), S. Pantid
(mikrofauna
trijaskih sedimenata) i O. Markovid (mezozojski
nerineidi)
Sedirn-entolo5.ka.ispitivanja izvr$ili su: M. Dimitrijevii (fliS), i R. Gabre i D. Stefanovska (kred-
njaci rnezozoika). Naiveiim dijelom su materijali za laboratorijsku obradu prikupljeni od, strane
laboratorijskih saradnika,
koy'i su uzeli aktivnog ude5da na terenu. Sav materijal
je
obraden u
laboratorijama Geozavoda, Beograd.
GeoloSku
kar-tu su izradili T. Vujisid i S. Patinka5evid,
koia
ie
obavila detaljnu fotogeolo5ku
obradu na osnovu terenskih podataka.
Geolo$ki stub Gornjeg potja
koji
ie
prikazan donekle
shematizovano uradila
je
S. Pantii, dok geolo$ki stub
jure
Vojnika predstavlja malo upro5ien
stub A. Farinacci i R. Radojidie
Q9G4).
Prelinrinalnu fotogeolo5ku kartu razmere 1 : 50 000 izradila
je
LMGK, Rudarsko-geolo$ki
fakultet, Beograd.
Turnad
je
napisao T. vujisi6, uz kori5ienje izvjestaja laboratorijskih saradnika.
Tehnidku obradu geolo5ke
karte izveo
je
B.
Jovi6,
a tumaia B.
Jovi6,
D. Miliievi6, S. Karajidi6
i B. Atin. Fotografija
-
D. Ceki6.
Tumad
je
redigovao M. D. Dimitrijevi6, a struano-tehnidku redakciju
karte izvr5io
je
D. Dragid
(Seiznrolo$ki
zavod SRS, Beograd).
GEOGRAFSKI PRUEGLED
List Nikbi6 zahvata podrudje koje se nalaziizmedu 18'39' i 19'0'istodne duZine i 42"40'i 43'0'
sjeverne Sirine po Grinvidu. To
je
oblast
jugoistodnog
dijela spolja5njih Dinarida, koia se nalazi
na teritoriji SR Crne Gore, izuzev
iednog
manjeg sieverozapadnog dijela koji pripada SR Bosni i
Hercegovini. Lei;. u prostoru izmedu Nik5iia, Bileda, Grahova i riieke Pive (S1. 1).
U
geomorfolo5kom pogledu ovo
je podrudje
,,ljutog"
holokarsta, sa izrazito razvijenim svim
kraSkim fenomenima: poljima, uvalama, dolovima, mnogobrojnim plitkim i dubokim vrtadama,
jamama,
pedinama, $krapama i dr. Na Goliji i Vojniku ima i morfolo5ki lijepo izralenih. cirkova.
Visok stepur karstifikacije dini teren preteZno te5ko prohodnim, a mjestimidno i neprohodnim.
Orografski, teren pripada uglar"nom podrudju visokih planina,
koje dominiraju u sjevernom
dijelu: Somina
(1582), Njego$ (1592),
JI
deo Golije (1935), zapadni deo Vojnika
(1997),zatim
na
juguBudo5 (1213),PustiLisac(1475m.)idr.NiZi
jeimorfolo5kiblaZireljef
ulZ dlielu
terera, gde se
javljajunave6improstorimatrijaski i lijaski dolomiti. Prostrano Nik5idko polje
je
nepravilnog oblika i razudenog oboda, sa nadmorskom visinom od 600-630 m. Polfe Brezna
je
znatno manjih dimenzija, sa nadmorskom visinom od oko 1000 m. NajniZi dio terena
ie
na kraj-
niem
JI
obodu lista, u neposrednoj blizini Glave Zete, gdje nadmorska visina iznosi nepunih
100 m. Velika visinska razlika na kratkom odstojanju izmedu NikSi6kog polja i Glave Zete iskoriS-
Cena
ie
za izgradnju hidroelektrane
,,Peru6ica".
Hidrografske prilike su odraz tipidne kraike hidrografije i'njenih fenonema. Oblast
ie
najvedim
diielom izrazito bezvodna, sa rijetkim kra$kim vrijelima, izuzev manjih podrudja gdje
ie
razvijena
hidrografska mrela. Hidrografsku mreZu dine izvori5ni dio rijeke Zete sa svoiim pritokama,
Trebi$njica sa pritokama i Komarnica. Nikiiiko polje drenira podzemne kra$ke vode Sirokog
podrudja, i na njegovim obodima postoje brojna stalna i povremenavrijela, kao i ponori i estavele.
SnaZno kra$ko
wijelo Vidrovan, koje izvire na severnom obodu Gornjeg polja, predstavlia i
izvorigte rijeke Zete, koja u Nik5iikom polfu prima nekoliko manjih, preteZno povremenih
tokova (Rastovac, Moltanica, Gradanica i dr.). Neposredno van
JI
oboda terena lista Nik$i6,
Zeta ponire. Inade, veii dio Nik$idkog polja
je
periodidno plavljen, Sto
je
iskori$deno u hidro-
energetske swhe. Pored
jedne
postoje6e akumulacije (Krupadko
jezero),
u zavr5noi fazi
je
izgradnja
jo5
dviie (Slano i Vrtac).
Komarnica, pritoka Pive,
jednim
malim dijelom svog toka, koji protide uskim i visokim kanjonom,
preseca vrlo mali, krajnji SI dio terena. Trebi$njica samo dotide ovaj teren na duZini od oko
3 km, ali ona svakako drenira podzemne kralke vode znatnog podrudja.
Njena lijeva pritoka,
Nudolska rijeka, sa svojim
kratkim
pritokama
Jazinom
i Kunskom riiekom, povr5inski drenira
lZ
dio terena.
Zeta i Trebi$niica pripadaiu slivu
Jadranskog,
a Komarnica slivu Crnog mora. Vododelnicu
izmedu ovih slivova predstavljaju grebeni Golije i Voinika.
Kalinovik
o
o
o
LELiJA
Qq-
o\
L\
a
*,.
oNeresinTe
Lo.
/p \l
'(,.
/= t\ u\sAc
"4t
o.
a
<$
,V)^
',L
4
oGacko
-\
t o1aOla*.
rg
Y*'.o
\
o 1,. \
\ts
\)-l'
s,,.
\_
:)J<"u'
"t'
*un
""(%
"
iqvnii"'rya
oro
-*'%
1,*,,5"
.e)r.
?
,cd
f4cronsrcE
U
:<:
L
o
o
Fota
l..rrcA
'^
I Plievliao
ooiu,
l(" 1 6'. lg" 2a" 22" 2t "
--il--i'..
i
;l..'
I
-i
.."
Sl. l. Gcografski poloZai lista Nik5ii, Geographic
postion of the sheet NikBii. feorpa{ruecxoe rorox(e}rue
rlrcta HErEla.r.
eRUEGLED
DoSADASttJlH
tsptrtvANJA
Bilo
9j
potrebno
mnogo prostora
d.a se samo
navedu svi autori
koji su se bavili raznolikom
geolo$kom
problematikom.ovoga
terena. No dosada5";u ptoulav*iu
*ogu Ju-."^poai;"f"
,
dvije grupe:Pregledno-regioralnaidetaljnija.
ovakva
"1,
poaii"iu
delimidno moze vezati i sa
wemenskim periodima.istraZivania.
Podev A. Boue-a_(1849) in. r:ietze-a qitsaj,
tl,L
je
dao
prvu geolo5ku
kartu najveieg dijela crne Gore, zarim L. Balhaii-a (1889),
K: i;;;'_a (1895)
i dr',-vi5e ispitivada je
ostavilo svoja uglavnom uop.Sten a zapaLanja i generalne
koncepcije o
geolo$koi
evoluciji i osnovnim tektonsk]m
crtama, 3to danai ima pretezno
samo istorijskog
l2ataja'
U toi fazi postavljene_su
!
Ereotektonske
koniepcije ,iruni rusiru ouiast
Juzrrm
nirru.iaa
(F.
Nopcsa, 1916;
J.
Kober, 192glF. Kossmat,.1924^i
dr.).lek u razdoblju posle 30-ih godina
ovoga vijeka podinfu
l"^vll
geolo5ka ploudavania
od strane
"rsitig;;i"g"l-.i";1;sk;
kartiranje
ovi!.t9r-eya^1ap9di1iu
1932. godine
F.-Koch, M.
pavtovid,
V.
-;lr.I"uielv.
mil.irrtie,'i<.louu_
novi6 i V. Simii. U tom. periodu ispitivanje
ove oblasri iapori";e i z. s.sie, k";-i-i. ku" u"rLi
broj radova o ovom podrudju.
:\v'r
.,v
qq
U posliieratnom
periodu obavljajrl se parcijalno
detalinija geoloska
istrazivanja,
uslovliena i
potrebama privrede.
ce_otek1on9lim pioblemima
bavili .r.r"r"
narodito z, ner,ii
Giuiiiii
lgg"i
iz ove problematike:1948,
lsst, tss2), L._Kober (lgsiil
K-.
p*i.#tj'irdii,
rsor,
1961a). Radovi ovih autora imaju uglavnom.'i<arakrer g"oi;koi"tt""&irr'rurp;;;";;;il
pretezno
za porwdivanje
ili.negiranie
koncepcija o navla8enjima ve6ih ai*."ri;":"lfot;rsrr;i*
Dinaridima'-.u.
nainovije.yti,_e-T9 problemima
geotektonskih
reonizaci,;
a;;ili;*-.Jin.,
not-
sandii (1966)
i A. Grubii (1959,-1963).
P-tttf".ltlatigrafije-i
q4e9119logije u ovom periodu tretirao je
veii broj rstrazvada.
Tako
je
Z' Be5i6 (1935,
1936, 1948, l9$,Ig5g i dr.)_pored
gpstin
p'r*uJigeologije
a"i"r;"ii.
"uradivao
sedimente
iurske
srarosti,
naroiito na Vojniku. A.
pavii
(li+r;, lis1 iisa, lgdl*{;;;r.;;:
kazao geologiju
Nik5i6kog polja i_nj:Sovoe.oboda,
kao i okoiine
drahova i
oi"i
faJuristitki
dokumentovao prisustv.o
{ogera.
x.
'rintidlr
ssi, tiisl
r.
prik;;uo
fjasku fl";; ; B;A;;;;
doniokrednu
floru iz bijelih boksita. R. Rad;jidii-(1956:
iq5'8,-itoo,
tg6i,:tiiif;e
ot""uaivuta
mikrofaciie i biostratigrafiiu jurskih
i krednih sedimenata
i wsiia straiigrufrk"
i<or6ri.i;* s. r",r-
tid (re56,
1.e57)
je
olu*atrur"
$"""
i;;;;;,d;i6kih
;";#;;"
okoline Niksiia i Lastve,
a M. Mihajlovi6 (1959)
dogersku faunu-sa planinlBudol.
--
Problematikom
boksitonosnih
.seriia
i boksita uop5te bavilo se vise
autora. A.
pavii(1955a,
1956,-19-63)
ie
na ovom^terenu
izdvojio 3 horizonti uor<sita, aot v. vlarrovi6 (r
q6li
smatra aa 1,
iT:"9;
*:
}-*:,i:i:.
(.1952 je
prva'ukazala
na gorniojursku
starosr crvenih boksira istodno od
)-'f"jif .,),Y.Ylti6
(.1964) je
konstatovao
horizont bifelih boksita
"
outurti nr-n;urru. S.
p;;t
rt6
t rvr' l'rotrc (1963) su istakli da se crveni i bijeli boksiti razlikuju i genetski
i po Juriru".
p. gurii
(1959) jeprikazao-geologiiu
i tektoniku uot<iito"osnin
i.*""llra?ojio
3 faie ;;;;rr,;;"d;;;
vezujuci
ih genetski za fosilnu crvenicu. Z. Beiie, t. trk;;i6 i e.'Cicovie
frgOij;i,itLu[,"
sumirane podatke
o .Ilo.ggr$m
boksitimq^9_ql.l"
o po;"airriml"XSti*"-p)*ai-i
S.'i*t*iC
(19s7),
V. Vukovid (1964t
i D. Dragovii (i96s).
8
Posledniih godina
je
u okviru istraZivanja nafte u spolja$njim Dinaridima obradivana i naftno-
-geolo$ka problematika dijelom i ovih terena. B. Milovanovi6
(1962)
i A. Grubi6 (1962) istiiu
da interkalacije bituminoznih sedjme.nata u rabeljskim i litiotiskim slojevima na ovjm terenima
mogu predstavljati matidne stijene. M. Roksandie
0962)
smatra da u okviru starocrnogorskog
antiklinorijuma kolektora
ima u svim stratigrafskim dlanovima, dok zamkestrukturnogtipa
mogu biti vezane za paleozojske, trijaske i eventualno
iurske
izolatore.
Hidrogeolo$ka i inZenjersko-geolo5ka istraZivanja Nik5i6kog polja i njegovog oboda w$ili su
D.
Jovanovie Q954),
V. Vlahovi6 (1956, 1957,1958, 1959) i drugi, dok su pitanja geornor-
fologije trecirali
J.
Cviji6
(1924), R. Radoidi6 (1953) i A. Grubii (1957a).
Veliki broipostoje6ih podataka namede utisak da
je
ovaj teren bio detaljnije istraZivan. Medutim,
i pored takvog broja preteZno parcijalnih radova, za naj,tea dio terena nijesu postojale detaljnije
geolodke
karte, dok o matnom dijelu terena nisu postojali nikakvi podaci, ili su bili vrlo oskudni.
oP5rt PRtKAz GEoLogKE GRADE
U geolo5koi gretli terena udestvuiu iskliuEivo sedimentne tvorevine. Sa malim izu-
?etko!e'
to su kre6njadko-ciolomitske tvorevine mezozoika, koje predstavljaiu tipiEan
holok-arst.
Sastupliene
su triiasom,
iurom
i kredom. Terciiar
ie
predstaoiien sedi-
mentima fliSne faciie paleogene starosti i neogenim sedimentima nedefinisane
starosti, koii su konstatovani bu5eniem ispod fluvioglaciialnog materiiala. Kvartar
ie
naivedim diielom zastuplien limnoglacijalnim i fluvioglacilalnim materiialom.
Naistarije tvoreviue dine sredniotriiaski kredniaci aniziiskog kata, neznatno otkriveni
u Gorniem
P-"liY:
preko kojih leZe kreEniaci i roZnaci sa proslofcima tufita ladinskog
kata. Srednii triias se zavr5ava crvenim boksitima, na koiima leZe sedimenti kar-
niiskog kata., Gorniotrijaski sedimenti poEiniu rabeliskim sioievima karnijskog kata,
koii su predstavlieni
kredniacima, laporovitim kreEniacima i laporcima. flni su
malo otkriveni iznad triiaskih boksita Gornieg polia, i ne5to vi5e u tdmenu antiklinale
r,,rstve'
u oblastiJazine. Bu5enjem su konstatovani i u bu5otini
rrGrahovo-1r,.
Otkriveni
gloievi rabelia sadrZe i tragove uglia. Oni navi5e prelaze u kompleks dolomita nori-
:l"g
i retskog kata, koii negde sadrZi i kreiniake ia megalodoniira, naroEito u vi5im
diielovima. InaEe, kompleks gornjotriiaskog dolomita odgova"" ulpil.kom razvoju
glavnog dolomita.
Paleogeografske pri!!!e i biostratigrafski uslovi sedimentaciie u toku
iure
uslovili
su na terenu Iista Nik5i6 odredenu raznolikost razvila
iurskih
sedimenata, kako u
pogledu faciialnog razviia tako i u pogledu kontinuiteta sedimentaciie, debliine
sedirnenata, prisustva mineralnih sirovina itd.
Jurski
sedimenti r,
"rroil"r,i
u pot-
pl"_":!i,
a za_stuplieri su kredniacima i dolomitima. Na osnovu litolo5kih i palion-
tolo5kih karakteristika mogude
ie
razlikovati tri tipa razvi6,a
iure:
tipiEni spoila5nio-
dinarski tazvoi (Sira
okolina Velimlia i
iuZni
dio terena), razroi
luri
Volnita'i mie-
Soviti
-razvoi
koii karakteriSe podruiie planine Niego5.
'Ni
u
iednoi
od ovih oblasti,
niie bilo mogude u okviru sada5njeg ispitivania izvrBiti potpuno stratigrafsko ra5ila-
niavanie jurske
seriie.
Tvore-vine liiasa IeZe konkordantno na triiasu. Razlikuiu se tri tipa tazvilaovog diiela
iure:
faciia litiotiskih kreiniaka(juZni dio terena), faciia crvenih-amonitskih
krifniaka
(planina
Vojnik) i mieSovita, prelazna faciia donie
iure
Niego5a.
Kredniaci i dolomiti dogera i malma, koii se karakteri5u izrazititn siroma5tvoin
makrofaune, medusobno se ne mogu razdvoiiti. Tipska faciia dogera i malma vezata
ie
za
iaLni
dio terena. Ona u svom gorniem dijelu sadrZi leZISta crvenih boksita,
koja oznaiavaiu hiiatus. Podinski kreiniaci i dolomiti pripadaiu dogeru i niZem
diielu__malma, a povlatni gorniem kimeridZu i portlandu (trefnlaci
sa'bfupeina juras-
sica).-Kornrylek-s
dogera i malma iskliniava od SZ ka
JI
(kao i donia kredai,-zbog r"g.
u ob-lasti.Biielih poliana
ovai dio
iure
u potpunosti nLdostaie. Doger i maim VilniI"
imai-u
ne_Sto drugojadiie razvi6,e, sa izuzetko-m gornieg kimeridZal portlanda. Oni su
kontinualno razviieni, bez hiiatusa i boksita u gorijem
diielu. t oblasti Niegosa
10
l0 km,
Sl. 2. Fregledna geolo5ka karta lista Nik5ii. Generalizedgeological map or tne sneer Nrkslc. O63opHas reorro-
rrlqecxa.E Hapra Jrl{cra Hzxnz.r.
a
-
Kvartar.
Quarternary.
9eraeprravnax crrcreMa.
gl
-
Morene. Moraines. Mopexr,r.
fgl
-
Fluvio i limnoglacijalni sedimenti:5liunkovi, peskovi i gline. Fluvial and limnoglacial sediments:
gravels, sand and clays. @nroar.ro r4
-rrumHoulfiqrraJrbrrbre oulox(eBrtx: rpaBI,rI4, rrecox r,r r:rr4rrtr.
Ng
-
Neogen. Neogene. Heores.
K,PB
-
Mastrihtsko-paleogeni fliS. Maastrichtian-Paleogene flysch. Maacrpuxr-na.neorenoer,rii
$aaru.
Kl
-
Rudistni krednjaci senona. Rudists limestones of Senonian. Pygncroarre rr3Becrrrrxr4 ceuona.
K|+z- Krednjaci i dolomiti cenomana i turona. Limestones and dolomites of Cenomanian and Touronian-
I,Issecrrrffxr.l r,r
AoJroMrrrr,r
cerroMarra u ?ypoua.
Kr
-
Kreinjaci i dolomiti donje krede. Limestones and dolomites of Lower Cretaceous. tr{seecrrr
qrlr
In
AOIOMIITbI
HI{}ICIerO MeJra.
J-K
-
Portlandsko-neokomski dolomiti. Dolomites of Portlandian-Neocomian.
Aoaomsrr,r
roprnanA-
-HeoKoMa.
J
-
iftednjaci i dolomiti
iure.
Limestones and dolomites of
Jurassic.
I4ssecruflxrr rir
,qo-noMr{rbr rop},r-
T
-
Trijaski sedimenti. Sediments of Triassic. Tpzacconrre orrroxeurr.fi.
II
razviicn
ie
prelazni, odnosno mieSoviti tip razvi(,a dogera i malma, koji se i ovde
zavr5ava kreiniacima sa Clypeina
jurassica.
Donia kreda u najvedem diielu terena niie bila pozuata priie ovog kartirania. Ovi
sedirnenti se razvijaiu ili iz klipeinskih kreEniaka portlanda, ili iz portlandsko-neo-
komskih dolomita. Na naivedem diielu terena preko njih diskordantno leZe gornio-
kreilni kretsn)aci i dolomiti, od kojib sa odvo)ini hoizonton bi)elib boksiti. Tada
donia kreda niie razviiena u celini i niena gornja granica ispod boksita varira
od
valenda dobaren-apta.zbog
1"_g-?_y_oblasti
gde se
iavlia
boksit doniu kredu
niie
mogude ra5Elaniti. Severno od Nik5iikog polia donja kreda kontinualno prelazi'u
gorniu, te
ie
tu u potpunosti razviiena. U ovom diielu terena izdvoien
!e
neokom
i
barem-apt, do*
ie
alb bilo mogude izdvoiiti samo zajedno sa cenomanom.
Gornia kreda izgraduje najveii dio terena. Za razliku od stariiih mezozojskih
sedi-
menata, kreiniaci i dolomiti gornie krede su bogati faunom, u prvom redu rudistima,
koia omogudava i stratigrafsko ra5lanjavanje u naiveiem dijelu terena. Zastupliena
i_e-
sa s-va tri svoia kata: cenomanom, turonom i senonom. Cenoman
ie
pritezno
diskordantal
pl-e,ko
donie krede i razvijen svojim gornjim
diielom. Turori
ie
naj-
rasprostranjeniii kat na terenu. U niemu
ie
bilo mjestimiino mogude izdvoiiti 4 pakeia
sloieva: seriju dolomita i smiene dolomita
-i
kreiniaka (odgovara
nainil,ern diielu
donjeg.-turona); kreEniake sa lumakelama hoTd:rodonti (odgovaraiu
veiem diielu donieg
inainiiemdiielusrednieg turona); kaprinidske kreiniake srednieg turona i, najza{,
gorrrjoturonske_kr,eEniake.
Medutim, na poiedinim diielovima tlrena u turonskoi
seriii nisu mogla biti izvrSena sva ova ra5dlanlavanja, bilo zbog nedostatka fa'uni-
sti6ko.g_ materiiala ili zbog tektonske poremeienosti. Takode se nije svuda mogao
nera6dtranieni ttrron odvoiiti od cenomana. Na turonske se sedimente kontlnualno
nastavliaiu kredniaci senona, koii se nijesu mogli detaliniie ra6Elaniavati. To su
tipidni rudistni kredniaci u kojirna su paleontoloSki dokumentovani santon, kampan
i mastriht. U viSem diielu mastrihta dolazi do promjene faciie, kada se talaie fti$ni
sedimenti.
Sedirnenti fli5a su razviieni u
iednoj
uzanoi i dugaEkoi zoni, uklie5tenoj u belu KuCke
kraliuSti. Paleontolo5ki
ie
dokumentovano da postoii koniinuiiet sedlmentaciie
od
mastrihta do eocena.
-Fli5
ie
naivedim diielom izdvoien kao mastrihtsko-paleogeni.
Dve neznatne pa"rtiie fli5a na sievernom obodu terena, koie su dio Siroke fiiSne zone
u oblasti Krstaca (list Gacko), odgovaraiu paleogenu, dok
ie
na
JI
diielu terena otkri-
vena
iedna
mala partija donioeocenskog fli5a.
Neogen
ie
konstatovan bir5eniem u poliu Brezne, ispod fluvioglacijalnog materiiala.
To
ie
rnali erozioni ostatak na krabkom paleoreliefu. SadrZi slabe pojavJuglia. Kvar-
tarne tvorevine imaju dosta veliko rasprostranienie u Nik5iikom poliu i Brezni.
Izdvoiene su morene, zatim fluvioglacijalni i limnoglaciialni sedimenti, a neznatno
i crvenica i aluviialni nanosi.
Teren lista Nik5ii pripada
iuZnom
diielu spoliadniih Dinarida. Na niemu razlikuiemo
oblast- Visokog krSa i KuEku kraliu5t. I pored nekih razlika u facijama
iure,
Eitav
teren i-ma facijalne i druge karakteristike
iedne
veie geotektonske
iedinice.-Tekionska
grada Eitavog terena
!e iako
sloZena. lzrailene su broine razlomne i'naborne strukture,
-medn
kojima se po svom znaEaia za tektonski sklop istiiu kraliuSti. Ose nabora,
ka_o-i pruZania kraliuSti imaju osnovni pravac SZ*JI, dok su rasedi uzduZni, popreini
i diiagonalni. Brojnim rasedima
!e,
inade, Eesto te5ko sdrediti karakter i ra-zlilovati
ih od veiih pukotina.
Gla.vna
dislokaciia na ielu Kudke kraliu5ti
ie
ustvari sloZeni sistem paralelnih dislo-
kaciia, manifestovan uzanom, oko 30 km dugom zonom flisa, ni koiu
ie
Kudka
kraliult navuEena. o veliEini horizontalne komponente kretania itraliu5ii nL moZe se
sa sigurno5du govoriti, ali ona svakako nije mala.
t2
NaSa interpretaciia tektonskih odnosa u profilu bu5otine
,rGrahovo-l"
ukazuie na
postoianie pribliZno horizontalne povr5ine navlaienia triiaskih sedimenata na
iurske,
na dubini od oko 1900 m.
Jedinu
ekonomski znaiajnu mineralnu sirovinu na ovom terenu predstavliaiu boksiti.
Konstatovana su 4 horizonta, od koiih dva stariia (triiaske i
iurske
starosti) pripadaiu
crvenim boksitima, dok mlada dva horizonta (doniokredne starosti i sa graaice donie
i gornie krede) odgovaraiu biielim boksitima.
Geologija vedeg dijela terena bila
je
malo poznata, narodito njegove severne polovine. Za
iui;nije
oblasti postoie i noviji podaci, no i oni su dobrim dijelom izmjenjeni.
Detaljno stratigrafsko ra5dlanjavanje sedimentnih serija i obimni laboratorijski radovi pruZiti
su niz novih podataka, na koje
je
utoliko teLe ukazati Sto se o znatnom dijelu terena malo znalo.
Ra$dlanfen
je
srednji trijas i konstatovano prisustvo tufita u ladinskom katu.
Jedan
dio lijaskih
dolomita, koji
je
raniie uvr5iivan u gornji trijas, dobio
je
svoje pravo mjesto.
Jurski
sedimenti
su bili obidno nedovoljno raSdlanjeni. Raldlanjavanie worevina
jure
i upoznavanie njare paleo-
geografije omoguiilo
;'e
tadno odredivanje stratigrafskog poloZafa
jurskih
boksita, koji
je
bio
gotovo redovno pogre5no tretiran, pa i prilikom najnovijih istraZivanja. Donja kreda u najve6em
dijelu terena uop5te nije bila poznata,:dok su nieni sedimenti ranije bili svrstavani dijelom u
juru,
a dijelom u gorniu kredu. Izdvajanjem ovih sedimenata odredena
je
i starost podine i
povlate mnogih leZi$ta bijelih boksita. Osim toga, utwdeno
je
da su na ovom terenu rumliena
4 horizonta boksita, umesto 3 ranije poznata. Gornja kreda na ditavom podrudju nije bila ra$dla-
njavana, niti
je
bilo poznato koji su sve njeni dijelovi zastupljeni. Konstatovana
ie
po prvi put
kontinualna sedimentacija od mastrihta do.eocena i dokumentovano da fli5, koji
ie
ranije smatran
eocenskim, a u novije vriieme gornjekrednim i eocenskim, dijelom odgovara i paleocenu.
Detaljno stratigrafskora5dlanjavanje omogu6ilo
ie
i interpretaciju tektonske grade. Konstatovan
je
ve6i broj kralju5ti koje istidu kralju$astu
gradu ovog terena, kao i znatan broj nabornih struktura.
Preostalo
ie
i nekoliko problema koji ovom prilikom nijesu mogli biti rije5eni. Nejasan
je
odnos
portlandsko-neokomskih dolomita prema gornjotrijaskim dolomitima u dolomitskom kornpleksu
oblasti Gornjeg polja i Brezovika. Ostaje otvoreno pitanje ne samo njihove granice nego i mogu6-
nosti da
je
u ovom kompleksu u faciji dolomita razvijen
jo5
neki stratigrafski dlan, mada
je,
obzirom na konstatovane facije, ovo malo vjerovatno. Nije obja$ny'eno ni prisustvo tufova i
tufita u
jurskim
sedimentima u bu5otini
,,Grahovo-1",
s obzirom da na povr5ini ove vulkanogene
stijene nisu nadene. Ostaje otvoren problem utwdivanja hronostratigrafske granice izmedu
srednje i gornje jure,
$to predstavlja op5ti problem za prostor Spolja$nih Dinarida. U vezi sa
tektonskom gradom terena ostaje problem interpretacije odnosa u profilu bu5otine
,,Grahovo-l".
l3
oPts KARTTRANTH
JED|NICA
U.geoio5koj.gradi
terara lista Nik5i6 zastupljene su sedimentne krelnjadko-dolomitske
rvorevine
trijasa, jure
i krede, zatim fliSni sedimenti paleogene
starosti i neogeni sedimenti, tao i ivor"vine
kvartara.
TRIJAS
Najstarije tvorevine su predstavljene crijasom, koji zahvata najmanje prostransrvo
od
qvih
mezozoiskih sedimenata. Zastupljen
.je
svojim srednjim i gornjim
afetom. U ot iro trijasa
u,J.o
)..
TocTqe
izdvoiiti sedimente anizijskog i ladinskog
katisrednjet irijasa, aor. r"-"-gorrrio-
triiaskoj seriji slojeva izdvojeni
karnijski kai i nera5dlaijeni sediment"i
noridko! i i.irtdg kt".
SREDNJI TRIJAS
Srednji trijas
ie
otkriven
jedino
u predelu.Gornieg
polja u lokalnosti
Gornjopoljski
vir, na
povr$ini od svega nekoliko stotina
kvadratnih m.tulu. To
jq
izuzev u najniiem ailltlu,
".riia
slojeva heterogenog sastava ukupne vidljive debljine oa oko Eo-:s m. od
so;ioii;ok1,
sedimenata ga dijeli horizont crvenog boksita.
Li.tolo$ki paleontolo5ki
moguie
je
izdvojiti oba kata srerlnjeg trijasa,
koji su bogati uglamom
mikrofaunom
ANrzrJSKr xar
(r|)
U.najnirem.dijelu trijaskog profila
u Gorgign polju razvijeni su slojeviti do bankoviti, mjesti-
mi6no i masivni kre6njaci, razlidito obojeni. oosta su prekiistalisali,
a mjestimir"o ,"i *"r.""-
rasti.
.Mogu
se povremqno.
uoditi tagovi meduslojnog
kliZenja, kad.a se obidno uz
povrSirre
slojevitosti uodava i malo glinovite
komponente. od'malrofau"6 r"Jrr" ru*;;;;d
"5
arzaka
krinoida i bodlji
ieleva,
dok su.bogati mikrofaunom.
Od fo.aminif..a
determinisan i su Meai,rdro-
spira dinarica, Pilamina d.ensg i-!i.
Alge qu zastupliene ciianofiiama i toahceCa, u oJ
jutru-
dacea zapaigni su- primi.erci.Macrop-orella
atpiiq. ovu asocijaciju redovno priti Arilirorru,
dunningroni i ostrakodi. Asociiacija mikrofaune ukazuje_da
naiiii,i otkriveni ailr"iriirtog
r.u,u
odgovara
njegovom srednjem diielu (zoni sa Rynchoietta dcciitam;. o.tr;ina
*iriill*,
tr"r-
njaka iznosi oko 20 merara.
LADTNSKT rar
(rl)
Preko anizijskih krecnjaka leZi naiprije horizont crvenkastih plodastih
krednjaka, pa uza\a zo,.'a
crvenih roznaca sa tankim prosrojcima jako
alterisanih tufita. ovi navi$i pr"rir"
"
aijelom
slojevite,
no
preteZno
igjlll lfit""uT".
gtglngqene krednjake, aleiUfno prekristalisale.
Negde
se moie uoditi i crvenkasti laporoviti
trecniat u.vid.u
""pi#r"if,
*ariii ,otivi-tuo'i
i"a,ru
uodljivi proslojci
alterisanih tufita. Mjestimidno
ovi krednjaci saaiie 6este
korale. iJodavaju se i
t4
fragmenti
jeZeva,
zatim hidrozoe, eolisakusi i dr. Metlu mikrofaunom preovladuju foraminif,ere
(Vidalina martana, Cristella.ria sp., Tetrataxis sp.), dok su od algi konstatovane cianofite i
prekristalisane dazikladacee. Ukupna debljina ladinskog kata iznosi oko 15 m.
Preko ladinskih krednjaka diskordantno leii horizont crvenog boksita, koji
je
izvesno vrijeme
bio i eksploatisan. Nema dovoljno podataka o uZoj starosti najvi$eg dijela ladinskog kata, te
nije poznato da li
je
on u cjelini razvijen.
GORNJI
TRIJAS
Gornii trijas
je predstavljen rabeljskim slofevima karnijskog kata i noridko-retskim d,olomitima,
a rede i dolomitidnim kretnl'acima, koji u pojedinim dijelovima terena sadrZe u vi5im horizontima
i megalodonske krednjake
KARNIJSKI KAT
(TI)
Sedimenti karnijskog kata su neznatno otkriveni u Gornjem polju, a neito viBe u dolini Kunske
reke, odnosno njene pritoke
Jazine
u blizini Lastve. U ovoj drugoj lokalnosti njihova
podina
nije ot&rivena. Obe partiie ovog kata razvijene su u faciji rabeljskih slojeva i leZe ispod dolomita
noridkog i retskog kata.
U Gornjem polju rabeljski slojevi leZe preko boksita dija debljina iznosi 5-7 m. Predstavljeni
su kvrgavim uslojenim laporovitim i pjeskovitim krednjacima i laporcima sa veoma tankim
proslojiima uglja u vidu uzanih traka.-ima i interkalacija glinaca i karbonatnih
pjeddara. Boja
pojedinih partiia varira. Ovi sedimenti sadrZe karniisku faunu lamelibranhijata (Avicula kokeni,
'Cuspidarii
gladius, Pachycardia rugosa i dr.), koju
ie
obradila S. Panti6 (1956). Ovom prilikom
determinisana
ie
i mikrofauna, koja
je
bogata individirama nekoliko vrsta; Permodiscus
pragsoides,
Permodiscus s?., pored kojih se
javljaju
i
rostrakodi,
kao i fragmenti ehinodermata. Ovakva
asocijacija faune ukazuje na karnijski kat uop5te. Vjerovatno su u toku stariieg karnika stvarani
i crveni boksiti Gornjeg polja, na Sta ukazuje i mala debljina rabeljskih sedimenata, koia iznosi
oko 8-10 m.
Rabeljski slojevi
lazinejavliaju
se u okviru
jedne
antiklinale, u literaturi poznate i kao antiklinala
Lastve. Rabelj
Jazine
je
odavno pozrLat i dobro prouden (A. Bittner, 1890;
J.
Grimmer, 1899;
G. Bukowski 1902 zatim R.
Jovanovii,
1954; Z. Be$ii i koautori, 1957; S. Pantii, 1957 i dr.)"
U
jezgru
antiklinale Lastve otkriveni su raznobojni heterogeni uslojeni krednjaci, mjestimibno
i dolomitidni i bituminozni, sa proslojcima laporaca. SadrZe i faunu. Na krilima antiklinale
preko ovih krednjaka leZi litolo$ki raznolika serija sa tankim proslojcima ne6istog uglia. Iz
neposredne povlate uglja, nedaleko od terena lista Nik$i6, S. Panti6 (1957)
ie
odredila marinsku
plitkovodnu faunu (Omphaloptycha sp., Megalodus rimosus i Cuspidaria sp.), dok
je
u starim
istraZnim radovima na ugaly' nadena i slatkovodna fauna, koju pominje A. Bittner( 1900). Rabeljski
slojevi se zavriavaju siv.im krednjacima sa presjecima puZeva, a preko njih leie uglavnom sterilni
disti dolomiti noridkog i retskog kata. U Kunskoj reci
je
na
jednom
mjestu neposredno
iznad
rabelja nadena u krednjacima i fauna noridkog kata (S. Panti6, 1957). Vidljiva debljina rabelja
Jazine
iznosi oko 150 m.
NoRICKI I RETsKI KAT
(T3+3)
Kompleks gornjotrijaskih dolomita
javlja
se u dva izdvojena podrudja: u
jugozapadnom,
odnosno
juZnom
diielu terena, gdje su otkrivene vede mase dolomita, i u oblasti sjeverno od Nik$idkog
polja, gdie su otkriveni na manjem prostoru. To
je
najveiim dijelom u cjelini sterilna serija
slojeva, dija
je
pripadnost noridkom i retskom katu gornjeg trijasa odredena uglavnom na osnovu
superpozicije: u podrudju Gornjeg polja i
Jazine
ova serija leZi normano na rabeljskim slojevima,
t5
dok
je
u najvedem dijelu rasproStranjenja pokrivena lijaskim krednjacima i dolomitima.,Negdje
u vi5im dijelovima kompleks dolomita sadrZi megalodonske krednjake.
Ovo
je
dosta homogen kompleks dolomita, najde5de bankovitih ili masivnih. Pretelno su sitno-
zrni, sa ksenoblastidnom zrnastom strukturom, mjestimidno ravnim i o5trim konturama zrna.
Ovaj tip dolomita obrazovan
je
dijagenetski. Rede sadlZe proslojke dolomitskih krednjaka, dok
su distiji krednjaci u njima rijetki. Obidno su krednjaci sterilni, mikritskog tipa i uvek postupno
prelaze u doiomit.
Javljaju
se preteino u vid-u nepravilnih sodiva, izuzev megalodonskih krednjaka
u vi5im dijelovima.
U
juinom podrudju gornja granica gornjotrijaskih dolomita nije uvek
jasna, jer
kompleks dolo-
mita mjestimidno vjerovatno zalazi dijelom i u najdonji lijas. Medutim, u nekoliko lokalnosti
je
faunistidki dokazano da
je
litolo5ka granica d.olomita i kre&rjaka uglavnom ujedno i granica
trijasa i lijasa. Tako npr. kod Elezovog dola na distim dolomitima leZi nekoliko banaka smjene
kredniaka i dolomita sa rijetkim krupnim megalodonimaiz roda Conchodus, koji
je
karalceristidan
za rer, dok siojeviti krednjaci iznad njih sadrZe u prvih nekoliko slojeva mikrofaunistidku bioce-
nozu reta i lijasa (troholine, endotire, marguline, spiriline, rijetke kodiacee Thaumatoporella
parztoztesiculiferai d.r.). Dalje se
javljaju
tipidne lijaske forme. I na V. Nenadi nekoliko banaka
imjene krednjaka i dolomita ispod distih-krednjaka sadrZe rijetke megalodone.
U podrudju sjeverno od Nik5ickog polja noridki i retski kat su razvljeniiznad rabeljskih slojeva
Gornjeg polja, kao i na nekoliko mjesta u oblasti Vojnika: oko
Jasenovog
polja, na padini Zaw5ja,
kod Zivskog razdolja i na
juZnom
obodu poljaBrezna. Dolomiti Gornjeg polja iijepo su strari-
fikovani i u donjem dijelu sadrZe potpuno prekristalisale foraminifere, koje
jako podsjecaiu
na
perrnodiskuse iz noridkog kata, kao i fragmente cijanofita, ostrakoda i molusaka. Medutim, ovdje
na kornpleksu dolomita normalno leZe donjokredni krednjaci, $to svjedodi d-a vi$i d-ijelovi gornjo-
poljskog dolomita pripadaju seriji portlandsko-neokomskog dolomita, koji diskord-antno, no
prividno normalno, leili na gornjotrijaskom. Gd-je
je granica trijaskih dolomita prema port-
landsko-neokomskim u ovoj homogenoj sterilnoj seriji nije mogude utvrditi, pa je
ona oznadena
aproksimativno. Kao nepouzdan podatak za ovv granicu uzet
je
dio u kome dolorniti prestaju
da budu mjestimidno trakasti. Ostaje otvoreno pitanje ne samo gornje granice rijasa, nego i da li
je
uop$te ovdje razvijen cio karnijski i noridkikat, obzirom na postojanje diskordancije.
U ostatrim lokainostima sjevernog podrudja, u oblasti Vojnika, gotovo redovno su u vi$im dijelo-
vima gornjotrijaske dolomitske serije zastupljeni i krednjaci sa megalodonima. Krednjaci se
rede
javljaju
i u niZim dijelovima koji odgovaraju noridkom katu, i to obidno kao sodiva u kojima
ie
konstatovana mikrofaunistidka asocijacija noridkog kata: Turrispirillina minima, Permodiscus
pragsoid.es, P. pragsoides oscilens, rgde lagenide, kodiacee
i rijetke prekristalisale dazikladacee.
Megatrodoni su u noridkom delu kredniaka konstatovani sa istom asocijacijom mikrofaune samo
na pad,ini .Zavrija. U vi5im dijelovima, gd-je preovladuju krednjaci u smjeni sa dolomitima,
pored destih megalodona
javlja
se i retska asocijacija mikrofaune_: Triasina hqrctkeni, permodiskusi,
troholine, spiriline, rijetke lagenide i dr. U Lipovoj ravni i Zivskom razdolju konstatovani su
samo ovi vi3i, odnosno retski dijelovi gornjotrijaskih dolomita.
Faunistidki materijal ne pruZa mogu6nost razdvajanja noridkog i retskog kata ni u ovom d.ijelu'
terena. No, na osnovu asociiacije faune dobija se utisak da
je
debljina reta mala, 10-12 rn,
izuzev na padini Zavrija, gdje je
svakako veia.
JURA
Jurski
krednjaci i dolomiti razviieni su u Siroj okolini Velimlja i na
juZnom
dijelu terena, zatim
u oblasti planine Vojnik i Njego$. U njima
je
na osnovu litolo5kih i paleontolo5kih karakteristika
moguie razlikovati 3 tipa razvi6a: tipidno spolinodinarski razvoj jure,
razvoj
jure
Vojnika i
mje$oviti razvoj
jure
Njego5a. U okviru sva tri tipa ruzvita bilo
je
mogu6e izdvojiti lijas (Jr)
16
i kompleks dogera i malma (Jz,a). U oblasti gdje su otkriveni crveni
jurski
boksiti ili.'samo niihovi
boksitoliki tragovi, mogli su se izdvojiti podinski (Jz,s) i povlatni krednjaci(ll'3). Ooger
11r;
je
izdvoien posebno samo u
jednoj lokalnosti.
LIJAS (JT)
Lijas
ie
predstavljen najdeSie litolo5ki raznovrsnim krednjadko-dolomitskim
sedimentima ko)i
su bogati raznorodnom faunom, te se gotovo redovno mogu bez te5ko6e izdvojiti iz
1'urskog
kompGksa. LeZe normalno na gornjotrijaskom dolomitu ili na krednjacima i dolomitima retskog
kata sa megalodonima. Izvojena su tri tipa razvi(a lijasa: facija litiotiskih krednjaka, faciia crvenih
amonitskili krednjaka
i mjetsovita facija Njego5a. Najveie rasprostranjenje ima facija litiotiskih
krednfaka
_-
tipifna spoljnodinarska facija lijasa. Druge dvije facije nemaju tako Sirok regionalni
karakter.
Facija litiotiskih kreEajaka
Ova lijaska facija
je
rumijena na
juZnom
dijelu terena u Siroj okolini Vilusa, Bijelih rudina i
planine Budo5. A. Pavi6 (1961) ovaj tip, zarazliku od razvi6a lijasa u
jui:niioi
primorskoj
oblasti
Crne G.ol'e, naziva lijasom unutra$njeg podrudja. To
je
litolo5ki dosta heterogena plitkovodna
kredniadko-dolomitska"serija,
koja se kaiakteri5e
mjestimidno destim ude56em laporovite kom-
ponente kao i pojavama karakteristidnih lumakela litiotisa u svom srednjem dijelu.
Lijaski krednjaci su po boji veoma razliditi: bjelidasti, sivi, mrki, plar,'idasti, iu6kgs11'Redovno
su stratifikovani, a kada su
jako
laporoviti po pravilu su tankosloieviti do plodasti. Najde56e su
mikritske i biomikritske strukture: a desto i oosparitske. Dolomiti se u vi5im diielovima lijaske
serije smjenjuju sa razliditim krednjacima, dok u niZim dijelovima katkada predstavljaju.preovla-
dujucu komponentu i tada se ne mogu pouzdano razlikovati od gorniotrijaskih dolomita. Lijas
u cjelini nije razvijen svuda na ispitivanom podrudju, narodito u boksitonosnim_terenima oblasti
Bijelih poljana, Inade, paleontolo5ki
je
dokurnentovano prisustvo kompletnog lijasa. Medutim
i poled-odredenih litolo5kih i faunistidkih karakteristika
sva tri
odeljka lijasa, terenski nije bilo
moguie izvr5iti detaljno stratigrafsko ra5dlanjavanje ovog odeljka
jure.
Najniii dio lijaske serije dine mahom svijetli slojeviti do bankoviti krednjaci mikritske strukture
u smjeni sa dolomitima. Ifuednjaci sadrZe kodiacee, dazikladacee, taumatoporele, zatim sitne
foraminifere, sitno kalcitisane neodredliive gastropode i brahiopode. Ovi dijelovi lijasa su dobro
otkriveni na
juZnom
dijelu terena, gdje ispod lijasa desto leie gorniotrijaski dolomiti. Pri vrhu
ovog diiela serija ispod lumakela litiotisa gotovo redovno se
iavljaju
brojne krupne dazikladacee
Paliodasycladus mediterraneus i dr. Iznad ovih sedimenxaleLi litiotiski horizont srednjeg liiasa.
To
je
litolo$ki markantna serija razliditih tankoslojevitih do plodastih krednjaka, medu kojima
preovladuju sivi i sivomrki krednjaci sa destim proslojcima laporovitih krednjaka i laporaca.
Sadrle u masi bijele trakaqte kalcitske presjeke lju5tura litiotida (Lithiotis problemotica i dr,).
eesro se sa litiotisima
javljaju
durge (Durga trigonalis, D. nicolisi), pahimegalodusi (Pqchyme-
galo,dus pumilus, P.'angustus) i druge $koljke. Mjestimidno pahimegalodusi izgraduju ditave
lumakele u ne$to svjetlijim krednjacima, koji bodno prelaze u kredniake sa litiotisima. Negdje
pak u srednjem lijasu nedostaje makrofauna, ali se tada gotovo po pravilu nalaze broine orbi-
topsele.
Iznad. horizonta sa litoitisima leZi
jedna
atipidna serija krednjaka i dolomita male debliine
(10-30 m) kojom se zavr$ava lijas, ma da negdje u njoj
podinje i doger. Ifuednjaci su stratifi-
kovani, dosta heterogeni i po boji i po strukturi. U njima otsustvuje fauna niZe zone (litiotisi,
orbitopsele, paleodazikladusi i dr.), ali se poveiava organogeni de.tritus: dr5ke krinoida, bodlie
jeLeva,
pentakrinusi, fragmenti Skoljkica tankih lju$tura, zatim se
javljaju
brahiopodi, redi
korali i vidaline (Vidalinamartanae). Ovaj najvi$i dio lijaske serije posebno
je
bogat organogenim
detritusom na sjevernoj podini Budo$a.
r7
Na ovom paketu oolitidnih ili djelimidno oolitidnih kre6njaka leZe drugojadiji krednjaci bajeskog
kata sa Dictyoconus cayeuxi. Znaii, strogo uzev, litolo$ka granica koja
je
oznadena kao granica
lijasa i mlade jure
leZi nesto iznad stratigrafske granice.
U laporovitim proslojcima lijasa na
juZnom
obodu Nik$iikog polja, u podnoZju BudoSa (zapadno
od Carevog mosta) nadena
je
fosilna floraiz koje
je
N. Pantid (1952) obradio vi5e vrsta: .E4zr-
setites sp. (cf. E. columnaris), Phylophyllum (LYilliamsonia), pecten,
Widringtonites liasinus,
Podozamites lanceolatus, Lomatopteris schimpheri, Otozami.tes sp.
U pojedinim dijelovima terena gdje je izra[en hijatus izmedu lijasa i gornje krede, lijaski sedi-
menti niiesu u cielini razviieni. Tako u oblasti Bijelih poljana bijeli boksiti leZe neposredno na
litiotiskim krednjacima srednjeg lijasa.
Najve6a debljina lijasa ovoga razvita ne prelazi 350 m, ma da
ie
ona u oblastima
juZno
od ovoga
terena i ve6a.
Facija crvenih amonltstih kreEnfaka
Severno od podrudja Gornjeg polja i Brezovika, koje
je
u toku najvedeg diiela
jure
bilo kopno
(sve do najgornje
jure),
lijas je predstavljen facijom koja ima ogranideno rasprostranienie u
oblasti Vojnika. Na SZ padinama Vojnika ova se serija
javlja
u vidu dve veoma uzane zone,
pravca pruZanja uglavnom ZSZ-\I. Na
JZ
padinama Vojnika lijas se
javlja
u vidu nekoliko
izolovanih manjih partija kod Lipove ravni,
Jasenovog
polja i na Brestovadkom vrhu. I pri
dnu klisure Surdup mjestimidno proviruju crveni lijaski krednjaci. Prve podatke o crvenim
kreEnjacima u Lipovoj Ravni dao
je jo5
E. Tietze (1884), koii ih
ie
smatrao gornjojurskim.
Debljina lijasa u ovom razvi6u varira od 15 do 30 m. Dakle, njegova debljina
je
daleko rnanja
od debljine lijasa u faciji litiotiskih krednfaka.
Ova liiaska serija leZi konkordantno na megalodonskim gornjotrijaskim krednjacima ili na
svijetlim dolomitima ksenoblastidne strukture gornjeg trijasa. Podinju sivim i bjelidastim bio-
mikritima, stratifikovanim krednjacima sa Spirillina liassica, Triassina hantkeni i Anlotortus
sinuosus. NajniZi dio lijasa oblasti Vojnika R. Radoidii (1964) izdvaja kao zonu sa Spirillina
liassica. Njegova debljina s m;'esta na mjesto varira, ma da u uskim granicama, obzirom na malu
debljinu lijasa u cjelini. Tako na pr. u lijaskoj zoni na
juZnom
obodu polja Brezne,
julno
od
Donfe Brezne, gdje krednjaci sa Spirillina liassica leZe na dolomitima gornjeg trijasa, njihova
debliina iznosi 3-4 m. U Gornioj Brezni, kod Savine vode, isti krednjaci leLe na megalodonskim
gornjotrijaskim lvednjacima, a imaju debljinu oko 15 m. U Lipovoj ravni, pak, oni su debeli
ido25m.
Krednjaci zone sa Spirillina liassica prelaze navi$e u crvene amonitske krednjake. To su uglavnom
slojeviti do plodrti crveni, po malo laporoviti krednjaci, ne5to Skriljavi i vdo desto po povrlinama
slojevitosti kvrgavi. Gotovo redovno sadrZe brojne, preteZno sitnije amonite kao i brahiopode i
detritus meku5aca. Veoma su markantni i o5tro se izdvajaju od okolnih krednjaka. Negdje im
debljina, koja varira od 5-30 m, znatno prema5r debljinu krednjaka donjeg diiela zone sa
Sp. liassica (D. Brezna), dok
je
na drugim mjestima manja od debljine krednjaka te zone (G.
Brezna, Lipova ravan).
Kod Zive i u Zivskom razdolju lijas se neBto malo razlikuje od ostalih lokalnosti. Tako su u Zivi
usled znatne poleme6enosti liiasa, ne mogu uoditi obe ove zone. Osim toga, tu se tipidni crveni
$kriljavi krednjaci najde$6e
javljaju
ili kao proslojci, ili kao nepravilna sodiva u sivim do bieli-
tastim krednjacima mikritskogilisparitskog tipa. U Zivskom Razdolju se, medutim, javljaiu
debljeslojeviti do bankoviti nepravilno Sreni, preteZno rumenkasti krednjaci koji sadrZe i sodiva
Skriljavih plodmtih crvenih krednjakr. Ovi rumc.nknti krednjaci sadrZe d:ste krupne amonite,
koji se ne mogu izdvojiti iz krednjrdk-. mase.
Z. Be5ii (1948a, 1948b, 1954) i R. Radoidii (1956) prikupili su i odredili bogatu zbirku amonita
iz serije crvenih krednjaka iz vi5e lokalnosti (G. Brezna, Ziva, Zivsko razdolje, Lipova ravan,
l8
Jasenovo
polje). Na osnovu determinisane cefalopodske faune ovi autori smatraju da crvena
seriia pripada najgornjem liiasu i najniZem nivou dogera, odnosno zoni sa Harpsserrt bifrons
izonisa Harpocerasopalinoides. Medutim,M.Andelkovie
0962)
navodida
jefaunakojuciiiraju
Z. BeIi6 i R. Radoidi t vezata za gornji lijas i da ne prelazi u d.oger, odnosno d.a pripada zoni
sa H. bifrons i zoni sa Lytoceras jurense).
Prelazna faciia lijasa Niego5a
Na podrudju Njego5a i Somine, odnosno njihovih SZ padina, serija lijasa kao i
jure
u cjelini,
ima prelazni karakter od facije litiotiskih krednjaka rasprostranienih na
jugu,
ka faciji crvenih
amonitskih krednjaka Vojnika, razvijenih na sjeveroistoku.
r
itolo5ki i po op5tem habitusu ova serija ima odlike obe navedene facije. U cjeiini posmatrano,
lifas ovog podrudja
je
po svojim karakteristikama bliii faciji Vojnika kako po svom izgledu,
tako i po asocijaciji faune. No, boje nikada nije crvene. SadrZi lagenide, detritus ehinodermata,
Glamospira sp., Yidalina martana itd. Samo u toku srednjeg lijasa u ovom podrudju su depono-
vani i sedimenti litiotiskog rczvoja, ali ne tipidni, ve6
jcdna
njihova varijanta. Naime, makro-
fauna nedostaje, dok
je
mikrofauna karakteristrtna za litiotiski rumoi (Orbitopsella praecursor,
Liruosepta recoarensis i dr.).
Slabo izraZenu litoloSku granicu izmedu ove i mlade krednjadke serije dini prisustvo mikrobreda
u orgenogeno-detritidnim krednjacima neSto drugojadijeg habitusa. Ti krednjaci sadrZe asocijaciju
faune bajeskog kata, te ovdje nije mogude odrediti tadnu granicu lijasa prema doger-malmskom
paketu. Praktidno, granica je
izvudena 4-5 m ispod ove litolodke granice.
DOGER (J,)
Na Crvenoj kiti, u neposrednoj podini velikog leZi5ta clenih boksita, nalaze se desetak metara
debeli prekristalisali svijetlosivi krednjaci bez fosila, koji imaju sasvim malo rasprostranjenje.
Oni leie preko lijaskih slo;'eva razvijenih u faciji litiotiskih krednjaka, te na osnovu superpozicio-
nog poloZaia najvierovatnije pripadaju dogeru i to njegovom donjem dijelu. To
ii
ujedno i
iedina
lokalnost na terenu u kojoj
je
posebno izdvojen doger.
DOGER I MALM (J2,8)
Kompleks
krednjaka i dolomita dogera i malma zahvata ne$to veie prostranstvo od lijasa. Ni u
jednom
od tri izdvojena razviia
jure
nije bilo moguie stratigrafski raddlaniti ove sedimente.
Facijalne razlike prestaju da p.ostoje u toku kimeridZa, te su zavrsni sedimenti
jure
na cijelom
terenu homogeni.
Tipska facija dogera i malma
N1l"u9i
dio dogera i malma, razviien po tipu koji
je
karakteristidan za sredi5ni dio spoljadnih
Dinarida, otkriven
ie
u oblasti Banjana (6ira okolina Velimlja), Bijelih rudina i planine Eudo5.
U viSim dijelovima ove serije nalaze se leZi5ta crvenih boksita. Najpotpunije
je
ovaj dio
jure
razvi1en u Siroj okolini Velimlja, pa 6e on biti detaljnije opisan.
NajniZi dio kompleksa mlade jure
ovog razvi*a pred.stavljen je
krednjacima preteZno mikritske,
rede oosparitske strukture, sa redim proslojcima dolomita, obidno finog zrna i ksenoblastidne
z_rnaste strukture, dijagenetski obrazovanih. I(rednjaci sadrZe najde5ie neodredljivi organogeni
detrittrs, narodito sitne gastropode,
kao i karakteristidnu formu bajeskog kxa Djlcdoconus
c?leulit Dalje se redaju litolo5lii, uglavnom istovjetni krednjaci sa daziklada-"c eama ( ielliporella
donzelli, Teutoporella gellaeformis
i dr.). Iznad zone sa daziklad.aceama, koja odgovara mladem
dogeru,. najgrg se zajedno
javljaju
dazikladacee i pfenderine (u dijelu stuba koii bi od.govarao
prelaznim slojevima izmedu dogera i malma), azatimpfenderine i diugi foraminiieri (labi"rintina,
verneilinide,
i dr.). Zona sa pfenderinama sadrZi i rijetke sitne gastiopode,
korale'i hidrozoe,
kofi su redovno veoma izmjenjeni i neodredljivi; Inade, ova zoni odgovara-vrhu dogera i naj-
19
stariiem malmu. Oko Miloviia i Drpa, u trlizini Velimlja, u vi$im dijelovima zone sa pfenderinama
i iznad nje, uodeni su mjestimidng u
iako
dolomitidnim krednjacima lepi primerci- Cladocoropsis
mirabilis. Ovi najvi$i dijelovi podinske serije crvenih boksita odgovaraju oksfordu i donjem
kirneridZu, ili miestimidno sarno oksfordu ZapaL,a se da
je
cijela opisana serija mlade
jure
litolo$ki veoma slidna, ali
je
u vi5em dijelu, u kojem su ne5to desii gastropodi, organogeni
detritus krupniji i raznovrsniji.
U oblasti Velimlja preko zone sa pfenderinama leZe crveni boksiti. Tamo gdje su oni otkriveni
bilo
je
mogu6e u okviru kompleksa dogera i malma izdvojiti podinsku seriju(J213), koja odgovara
dogeru i starijem malmu.
Povlatu crvenih boksita uvek dine krednjaci gornjeg
kimeridZa i portlanda sa Ctypeina
jurassica.
U dijelovima terena gde se boksiti mogu pmtiti, ova serija
je
posebno izdvojena (J3'').for,l
obidno bankoviti i
jako
krasifikovani krednjaci, mikriti i biomi}riti, koji u neposrednoi povlati
boksita sadrie deste i brojne stabljike harofita, koje ukazuju na osladivanje. U njima se povrerreno
uodavaiu stiloliti paralelni sa slojevito5du ili upravni na nju, kao i trakaste strukture vezafie za
dolomitidne partiie. Oni navi5e prelaze ili u tintinidske krednjake najdonjeg valenda ili u gornjo-
jursko-donjokredne
dolomite (J, K).
U Siroj okolini Velimlja debljina dogera i malma iznosi preko 400 m, s tim Sto debljina krednjaka
sa Clypeina
jurassica
rijetko premada tridesetak metara. I(od Kru5dice ukupna debljina ovog dijela
jure je
oko 50 m.
Idu6i od Baniana ka Bijelim poljanama zapai,a se brzo isklinjavanje mlade
jure
u pravcu jugo-
1sto.fa,
kao i isklinjavanie donje krede. Dok crveni
jurski
boksiti uvijek i svrrda imaju u povlari
krednjake mladeg malma (zona sa Cl.
jurassica),
podinu dine stratigrafski razliditi dianovi,
i to sve stariji ukoliko se vi$e odmide ka
JI.
Tako
je
na pr. kod Maodi6a i Plje$evca problematidno
prisustvo malma,
jer
na kratkorn odstojanju odatle, na Crvenoj kiti malm nije razvijen, kao,ni
najveii dio dogera.
Na
JZ
obodu Nik5iikog polja A. Pavi6 (1949)
ie
konstatovao u krednjacima koji leZe preko litio:
tiskih kredniaka nekoliko dogerskih makrofosila (Mythilus laitmairensis, Hinritis abjectus,
l.ima punctata i Pholadomya ooltzi).Iz nekoliko lokaliteta sa planine Budo5, M. Mihajlovii
(1959) je
odredila 17 vrsta makrofosila iz dogera (Chlamys ambigua, Camptonectes srrants,
Lima subcardiiformis, Pleuromya alduini i dr.).
U oblasti Bijelih poljana mlada
jura
u potpunosti nedostaje. Medutim, u predjelu Ljeskovih
dola, istodno od Bijelih poljana, ponovo
se
javlja
mlada
jura,
dija debljini ne prelazi 60 m.
Ni krednjaci zone sa Clypeing
jwassica,
koji'uvijek leZe u povlati crvenih boksita, najvjerovatnije
nijesu_ zastuplieni s.vuda sa istim
nivoima. Oko Velimlja i Petrovi6a, gdje je jura
u cjelini naj.
kompletnije zastupliena, ova zona
je
tamijena u potpunosti (u krednjidkr:j faciji ili doloneitskoj
u okviru gornjojursko-donjokrednog
dolomita). Medutim, u Maodi6ima i Ple5evcu krednjaci
u neposrednoi povlati boksita, a ispod tintinidskih krednjaka najdonjeg valenda, imaju debljinu
od svega 2-3 m (u Maodidima) do najvi$e 10 m (u Ple5evcu). Ti krednjaci sadrZe ostrakode i
harofite, dok prisustvo klipeina nije sasvim pouzdano utvrdeno. To ukazuje da
je
u povlati
boksita najverovatnije razvijen samo najgornji portland
U
jurskim
slojevima koji su u bu$otini
,,Grahovo-l"
nabu5eni ispod trijaskih sedimenata kon-
statovani su i tufiti i tufovi (u lijasu i dogei-malmskoj seriji). M. eanovi6 (1963) smatra da ovaj
pgdltak ukazuie da su vulkanogeni pokreti trajali na prostoru spolja5njih Dinarida i kroz
juru.
Meclrllim, B. eirii (1962), govore6i o'proslojcima tufiia u roZnadkoj seriji gornje jure
kod Spida,
navodi da su
,,oblaci
pepela mogli dfzaspu oblasti dana5nje okoline Spid-a" priiikom snaZnilih
erupcija dijabazno-gabroidnih
stijena iz oblasti unuta5njih Dinarida.
Doger i malm Vojnika
Doger i malm u oblasti Vojnika daleko su manje debljine nego u tipskom ra2voju. Osim toga,
oni su ovdie kontinualno razvil'eni, bez pojava boksita u svom goinjem dijelu. R. RadoiEid
20
(1964) i A. Parinacci i R. Radoidi6 (1964) prikazali su detalino ovaj dio
jure
Vojnika kroz
litostratigrafski stub lokalnosti Lipova ravan. Tokom kartiranja podrudja Vojnika potvrdeno
je
da
je
dati stub karakteristidan za cijelo ovo podrudje.
Neposredno na lijaskim crvenim anomitskim kredn;'acima leZe stratifikovani, mjestimidno
mikrobredasti krednjaci zone sa pela5kim lamelibranhijatima i globigerinama, koji sadrZe i
brojne 'Globigerina heloeto-jurassica, kao i pela$ke lamelibranhijate. Na sjevernim padinama
Vojnika, iznad Savine desrne, u istim krednjacima su ovom prilikom konstatovane i Globochaeta
alpina, Spirillina sp. i rijetki lagenidi. Debllina mikrobredastih krednjaka ovde iznosi oko I m.
Ova zona Vojnika odgovara krednjacima sa Dictioconus cayeuxi tipskog runroja. Iznad niih su
mikritski, ili
jo5
de56e oolitidni i organogeno-detritidni krednjaci zone sa Protopeneroplis suiatd,
u kojoj
je
R. Radoiie
0964)
pri detaljnom snimanju izdvojila dva odeljka: donji sa proto-
peneropiisima i troholinama, i gornji u kome se uz Pr. stiata
iavliaiu
i Labyrinthina mirabilis,
Conicospirillina basiliensis, zarim hidrozoi, korali, briozoi, nerinee, a mjestimidno i elipsaktinije.
Inade,
zona
sa Pr. stiata odgovara zoni sa dazikladaceama tipskog ruzvoja. NaviSe krednjaci
ove zo.$e prelaze u stratifikovane krednjake biomikritskog tipa sa Clypeina
jurassica.
U
lipovoj
ravni i na
jui:noj
padini Vojnika iznad
Jasenovog
polja razvijen
je
i
jedan
tanak horizonl konglo-
merata koji oznadava izrazito oplidavanje. On po svom poloZaju odgovara horizontu boksita u
ostalim,dijelovima terena, odnosno u ostalim razvi(ima
jure.
No, na sjevernim padinama Vojnika
on nije ruzvijen.
Dok
ie
u ditavoj zoni Voinika
(u
okviru lista Nik3ii) dio
jure
od crvenih lijaskih krednjaka do
krednjaka sa Clypeina
jurassica
uglavnom podjedanke debljine (60-70 m), debljina zone sa
Cl.
jurassica je
ovde promjenljiva. U Lipovoj ravni, gde
je
kompletna
jura
debela oko 100 m,
krednjaci sa Cl.
jurassz'ca
su debeli oko 40 m. Medutim, na
juZnim
padinama Vojnika njihova
debljina
je
dosta ve6a, dok oko Zivskog razdolia ona iznosi i preko 200 m.
Doger i malm Niego5a
Doger i malm NjegoSa podinju organogeno-detritidnim krednjacima sa lamelibranhijatama
(Lima, Chlamus i dr.), briozoima, koralima
(Actinarta minuta
-
determinacija D. Turn5ek)
i dr. Ovi krednjaci u donjem diielu sadrZe i mikrobrede. ViSi dijelovi ove serije su predstavljeni
masivnim do bankovitim izrazito krupno oolitidnim krednjacima, mjestimidno sa mno5wom
kolonilalnih i pojedinadnih korala, brahiopoda, krinoida, bodlji
jeZeva
i drugim detritusom.
Povrerneno se smjenjuju sa biomikritskim krednjacima sa lagenidama i drugim mikrofosilima.
U viSim dijelovima ovih krednjaka konstatovani su protopeneroplisi koji ukazuju na gornji
doger i donji malm. Mladi malm Njego$a se zavr5ava krednjacima sa Cl.
jura.ssl'ca,
kao i u ostalim
dijelovima terena.
U
JI
dijelu severnih pad.ina Njego5a slabo
je
ali
jasno
izral,en horizont boksita, ili bolje re6i
boksitoliki horizont, koji leZi ispod klipeinskih krednjaka. Zato
je
u tom dijelu bilo mogude
izdvojiti na karti seriju mlade
jure
koja leZi ispod ovog horizonta (J26) od krednjaka gornjeg
kimeridZa i portlanda sa Cl.
jurasstro (1tr3).
No, idu6i ka SZ horizont boksita se gubi i svodi
samo na prisustvo krajnje plitkovodnih krednjaka osladene sredine. Kako ovaj horizont nije
markantno-izraien, on se moZe utvrditi samo detaljnijim snimanjem stubova, te su u tom dijelu
Njego5a doger i malm ostali neraidlanjeni (Jz,a).
PORTLANDSKO-NEOI(OMSKI DOLOMITI (J, K)
Na znatnom dijelu terena prelaz izmedu najgornje
jure
i najdonje krede oznaden
je
serijom
dolornita sa rijetkim proslojcima krednjaka, obidno dolomitidnih. Dolomiti su zastuplieni preteZno
mikrokristalastim variietetima nepravilnih formi i o5trih kontura zrna. Odlikuju se trakastom
teksturom. U vi5em dijelu stuba mikrostruktura
je
desto ksenoblastidna, zrnastog tipa. Dolomiti
i dolornitidni krednjaci po svojim strukturnim karakteristikama predstavljaju dijagentske tvore-
vine. Debljina i uZi stratigrafski poloZaj ovih dolomita desto varira. Najvedi stratigrafski interval
koji zauzimaju
je
kimeridi
-
otriv, ali su katkada svedeni samo na najvi$i portland i infravalend,
2l
ili d* safno na portland. Oni se povremeno bodno i vertikalno smjenjuju sa kredniaiko-d.olomit-
skom ili krednjadkom facijom.
Naivi5i poloZaj u stratigrafskom stubu ovi dolomiti zauzimaiu u oblasti Petroviia, Zakata i
Crkvica. U kreinjacima koji leZe neposredno iznad dolomita pomenute oblasti mikrofaunistidka
asocijacija dazikladacea ukazuje na otriv-barem. I znatno
juZnije,
kod Broianca, iznad dolomita
su uodene Ttriploporella neocomiensis (srednji deo neokoma). Medutim, najdesde se iznad ovih
dolomita nalaze aberantni tintinidi valenda (Prigredina,
Sira okolina Velimlja, Kutac, Papratni
doli i &.).
Jugozapadno
od Zaljttte, kod Kru$ke, na
jednom
mjestu su u krednjacima iznad
dolomita uodene Clypeina
jurassica
(gornji kimeridZ i portland), dok su nedaleko na istom
kontaktu zapaLeni aberantni tintinidi, Pianella annulata i druge dazikladacee, dakle valendijski
kat donje krede. Znati, lokalno se gornja granica ovoga horizonta zavr$rva u
juri
i ne prelazi
u donju kredu.
Donja granica dolomita najde$6e podinje u vi$im dijelovima klipeinskih krednjaka. Vertikalno
variranie donje granice najvjerovatnije ne izlazi iz okvira gornjeg
kimeridZa i portlanda. Kod
Brezovika i Gornjeg polia donja granica ovog dolomita i njegov odnos prema gorn;'otijaskom
dolomitu nije
jasan.
Bodni prelazi portlandsko-neokomskog dolomita u krednjake najgornfe
jure
i najdonie krede
najbolie se mogu uoditi
juZno
od Velimlja (Dolovi, Lipovo polje), kao i u manjirn partiiama ovog
dolomita kod Kutaca, Cemence i Dragove luke.
Debljina dolomita
jako
varira i kre6e se od nekoliko pa do preko 100 metara. Najveiu debljinu
imaju dolomiti Ercegove gradine kod Crkvica i Ilijinog brda kod Petroviia.
KREDA
Sedimenti kredne starosti izgraduju najve6i dio ovog terena. Faunistidki
je
konstatovano kom-
pletno ruzvile krede, od valenda pa zakljudno sa mastrihtom. No, litostratigrafski stub krednih
sedimenata na ditavom ispitivanom prostoru najdeiie nije kontinualan.
DONJA KREDA
(Kr)
Tvorevine donje krede su zlstupliene
krednjacima i dolomitima, koji su otkriveni u ve6em
broju.izolovanih partija. U
4ajveiem dijelu terena ona nije u cjelini razvijena, jer
se naj6e56e
izmedu donje i gornie krede nalazi honzont bijelih boksita, koji oznadava'hijatus. U boksito-
nosnim podrudjima donja kreda nije raidlanjena. Medutim, u zapadnom d,ijelu terena, gde bijeli
boksiti nedostaju, odlgqlg gde su donja i gornja kreda konkordantne, izdvojen je
neokom (I<1,2)
zatim barem-apt (Ki+4)
i alb-cenoman (K1,2).
Donja kreda se kontinualno razvija iz
jure.
NajdeSie podinje krednjacima sa aberanrnim tinri-
nidama (Campbelliella.milesi,,Tintinopsella
bacinensisr-rcde' T. skactrrca L Daturellma costata),
koji odgovaraiu naidoniem valendu i [oji IeZe na klipeinskim krednjacima najgornje
jure.
No, u
oblastima razvi(a portlandsko-neokomskog
dolomita (J, K), njena donja grun{"u.ri;" d"firrir*u.
U nera5dlanjenom kompleksu donje krede (K1) gornj;granica varira s'mjesta na;iesro zavisno
od paleogeo-grafije,
odnosno emerzije koja
ie
aata Uilele boksite, kao i od faktora eiozije toku te
emerzije. Najde56e
ie
zast,lplien njen stariji dio, neokom, koji
je
predstavijen
kredniacima sa
nepravilnim masama,
sodivima i proslojcima
dolomita. Krednjaci str-obidno bankoviti i slojeviti,
svijetli mikritski, desto.oosparitski i koprogeni (sa Favreum saleoenx,s), dok su dolomiti preteZno
finozrni
do sitnozrni, dijagenetskog tipr. Najve6im dijelom ne sad,rZe'makrofaunu, ali sL bogati
mikrofosilima.
Pored aberantnih tintinida koje su ogranidene samo na najnihe horizonte
do"nje
krede, ovi slojevi sadrZe blojne dazikladacee (Pranella annulata, P. meh'tae), zatim Muruerta
))
bacontca, Tnploporella neocomtensxs, kao i obilje ostrakoda i rede mikrogastropode. Od makro-
faune rijetko sezapailajupreteZno kalcitisani gastropodi i ostreidi, a negdje i sitni lamelibranhiiati.
Odredl
jive
nerinee su vrlo rijetke. Determinisane su : Nereze ea lobata, N . qutnchoenxs, Nerinea sp.
Jedino
je
kod Gosliia starija donja kreda bogata i krupnijom nerinejskom faunom, medu kojom
su determinisani: Ptygmatis bruntrutana, Pt. carpatica, Phaneroptyxis staszycii, Nerinea quin-
choerzsis, N. desztoidyi.
Neokon'r predstavija donju kredu u ve6em dijelu Sire okoline Velimlja, zatim oko Podboiura,
PlieSevca, Ljeskovih dola. No u mnogim lokalitetima
je
zastupljen samo stariji dio neokoma,
nekad sanio valend ili njegov najniZi dio sa aberantnim tintinidama (Maodi6i Mihajlov do Lieskovi
doli i dr.). Gotovo po pravilu
je
donja kredatania, odnosno zastupljena svojim najstarijim dijelovi-
ma tarno gdje su leZi$ta bijelog boksita veia, da bi na kraju, u oblasti Bijelih poljana, ona i potpuno
nedostajaia, kao i mlada
iura.
Vrijedno
je
napomenuti da su u krednjacima srednjeg dijela
neokoma na padini Vardara zapalerre manje mugle roZnaca, Sto
je
po R. Radoidi6
jedinstven
sludai u neokomu ovoga diiela spolja5njih Dinarida,
U podini boksita oko Petrovica na Budo5u, Njego5u i u oblasti Vojnika zastupljeni su i mladi
dijelovi donje krede, koji odgovaraju barem-aptu. U ovom dijelu donje krede dolomiti su redi,
a kredniaci su manje oolitidni i rijetko koprogeni. U donjem dijelu preovladuju alge, narodito
dazikladacee, dok su naviSe sve de5ii foraminiferi, bulopore, sitni miliolidi
,,tekstularielle"
i dr.
Ovu mikrofosilnu asocijaciju dine: Batinella irregularis, Actinoporella podolica, Likanellq dani-
looac, Pianella cemi i P. melitae, kao i znadajna P. dinarica, tije iSdezavanje oznaiava granicu
apta i alba, odnosno prelazne slojeve apt-alba. Pored mikrofosila rijetko se uodavaju gastropodi
(Nerinea aptiensis, N. astrachanica i dr.), a ne$to de56e sitne neodredljive pahiodontne Skoljke.
Najvi5i dio donje krede, alb, u oblastima gdje se
javlja
bijeli boksit nigdje nije pouzdano uwrden.
MoZda na Razvr5iu nekoliko metara krednjeka koji leZe iznad krednjaka sa P. dinarica, a koji su
povlata bijelog boksita, odgovaraju albu. Tu su konstatovane samo sitne foraminifere: kuneoline,
haplofragmoidesi, kao i mjliolidi i tekstularidi, odnosno
jedna
mikrofacija koja bi odgovarala
pre albu nego aptu.
Kod Razvr$ja,
Jovovog
loma i Suvog polja u donjoj krcdi
je
ramiienjedan slabije izraLenhorizont
boksita, koji se u litostratigrafskom stubu nalazi cko 30-50 m ispod boksita sa granice donje i
gornje krede. Asocijacija mikrofb,une iz podine ovog bcksita ukazuje na otriv-barsm, dok povlata
odgovara aptu (T. Vujisic, 1964).
Debliina nerasdlenjene donjti krede
jako
varira, podev od 3-4 m, pa do preko 350 m, koliko
je
debela
jedino
na grebenu Vojnika. Na Vojniku
je
donja l<reda izuzetno oskudna mikrofosilima,
narodito u vi5im delovima, zbog dega
je
uZa starost najvi5ih dijelova ove donje krede nepoznata,
uprkos velikom broju analiza. Pouzdano
je
samo d.a
je
zastupljen i viHi barem, ma da su vjero-
vatno zastupljeni i mladi sedimenti.
I(on'rpletno ruzvi(e donja kreda ima
jedino
sieverno cd Nik5iikog polja, u Ozrini6u i na Virov-
Staku, gdje se razviia ili iz klipeinskih krednjaka najgornje
jure
ili iz portlandsko-neokomskih
dolon'rita, dok se pri vrhu kontinualno nastavlja u gornju kredu. Tu su u njoj izdvojeni
neokom
(Xl'') i barem-apt (t<?*n).
Kakouovompcdrudju nije bilo mcguie izdvojiti donju kredu od
gornje, to
je
u vrhu serije izdvojen alb-cenoman (Kr,z). I(ar:kteristjke neckoma i barem-apta
su istovjetne kao u ostalim podrudjima gdje donja kreda nije rasdlanjena. Alb-cenoman je
paket
bankovitih krednjaka sa proslojcima dolomita koji leZi iznad krednjaka sa Pianella dinarica i
sadrZi brojne foraminifere: Cuneolina camposaurri, Valoulammina
picardi,
Nummoloculina heimi,
Nezzazata simplex, zatirn tekstularide, haplofragmoidese, pseudohrizalidine, Aeolisaccus
incon-
stans i dr. Ovekva asocijacija ukazuje na prelaz donje krede
u gornju kredu.
23
GORNIA KREDA
Gornja kreda zahvata veiiko prostranstvo
ria terenu lista Nik5i6 i razviiena je
na gotovo
ditavom
podrudiu. Zastuplieni su, paleontololki
dokumenrovani i najdeSde izavo;eni svl
"J.frci
e"*,"
krede: cenoman, turon i ienon.
cENoMAN
(rl)
Tvorevine naistarijeg
kata gornje
krede obidno su razvijene u vidu duZih ali uzanih zona. LeLe
uglavnom dtskordantno preko sedimenata donje krede i dine povlatu Siroko r.asprostranjenog
horizonta bijelih boksita ili boksitno-konglomerati8nog
horizonta, te najdonji ,rli.govi dijglori
obidno nisu zasttrpljeni. Izuzetak su oblasli sjeverno oa Nlk$i6kog poija,'gdje je
ce"noman
kon-
kordantan sa donjom kredom od koje se tad,u ne moZe ra5dlanitl,
'p^'"i\i
iravo;""i preturr,i
alb-cenomanski
sedimenti (Kt,a).
le1oryq
je
predstavljen
obidno mikritskim,
biomikritskim i oosparitskim slojevitim do banko-
vitim sivim, zelenkasto i Zu6kasto sivim kr.ednjacima, sa proslojiima
dolomita na;deSil sitno i
srednje zrnastih.
-I(arakteriS_e
se brojnim miliolidama,
kojima su krednjaci rrurofito blgati kada
su oolitidni, kao i destim rekvijenidima. SadrZi i sitne kalcitisane gastiopode (cerite i
"nerinee),
teSko odredljive. Determinisano je
samo nekoliko- formi: lltes;ificus cfl subbiugi, iri;neo oy.
cohlaeformis,N. nobilis.i Cerithiurn sp. Od mikrofosila su destel razne"alge, u r""a! orbitoline i
pseudohrizalidine.
Obidno.se smjenjuju krednjaci sa rekvienidama i gastrop"odi*u, jed,ne
strane i
krednjaci sa miliolidama ili sterilni sa druge. IJ neposred,noj poilati di;.r}, Lo(ti u-t.rro ,"
uotava karakteristidan sloj biomikrorudits(og
kredniaka sa iziuZenim
uzanim r-ekvienid.ama
tankih ljuBtura (Vardar,
Pod.bolur, Kru$dicaj,
kao i sa kuglidastim mikro form u*u tiiry-
morphus globosus i L. cqtenqeformis,
koje su veoma uodljive.-
Na Njegodu, gdje cenoman izgraduje dno njegove blage sinklinale,
kao i na Si$manu, ceirornanski
krebniacine5to odstirpaju posvom habitusu o-d uobidajenih. Dolomiti su ovd.e riit*i a smyen;u;u
se naizmjenidno rekvienidski i gasieropodski
krednjaci sa grudvastim
krednjacimu koli sadrie
pored rekvienida i deste
-ostrakode.
Ovi grudvasti
krednjaciukazuju
na povremeno
opiidavanje
u toku.sedimentacije.
T{od:
se na nekim profilima na Njego$u kao i na Goliji (eardak)
ceno-
manski kredniaci malo izdvajaju po izgledu,i fosilnom sadrZiju: Zuikasti su iti UiileaoruZidasti,
pseudo-oolitidrli,
sa orbitolinama, miliolidama, pseudohrizalinid.ama,
triploporelama i sitnim
gastropodi.rna.
Karakter fosilnog sadrtaia cenomanskih
krednjaka ne omogu6ava d.a se utvrd,i koji
je
dio ceno-
mana razvijen preko_bijelih boksita. No najvjerovatnije jJtu
razvijen gornji
".r,o*ur,,
dok
je
donji.cenoman nzviien, Sto
je
vei napomenuto, samo u oblasti kontinualnog razvoja'donje'i
gornje
krede.
U pojedinim
dijelovima terena,
kada odsustvuje horizont d.olomita ili smjena dolomita i kred_
niaka u naidoniem turonu, o kome 6e kasnije biti rijedi, cenoman nije mogu6e izdvojiti od. turona.
!a{1
su kao
jedna
serija izdvojeni cenoman i rujnii;i d.io rurona (rl,'),
kao na
JZ
padinama
9olije
i Njego$a,
.J.1pad1o
od Ljeskovog dola i dr. Na Goliji
je
ovu i.ii;u intenJivni ubrana,
U nekim, faunistidki siroma$nim ili tektonski poremedenijim ili neprohodnim zonama, nije
bilo mogu6e odvojiti cenoman ni od nera5dlanjenbg turona) pa su takvi dijelovi r.r*u izdvojeni
kao cenoman-turon (r<l*').
Takav
je
sludaj oko Bijelih poljana, Drpa,
prekovca, pidteta
i
Dubrave.
Cenoman izrrudhorizonta
bijelih boksita nije razvijen samo na
jednom
dijelu terena. DuZ neko-
liko kilometara dugog horizonta boksita od Siroke ulice do rudnika
Jeline
peiine cenoman ka
JJI
postepeno isklinjava i naizad u oblasti
Jeline
pedine potpuno
nedostaje. Tu
je
njegovo
odsustvodokumentovano turonskom faunom u neposrednoj povlati boksita, 5to znadi da
je
op$ta cenomanska transgresija u ovom dijelu terena zakasnila.
24
Debljina cenomana varira od 30 do 350 m s tim 3to
je
u povlati debljih horizonata boksita re-
dovno manja.
'runoN
(rl)
Turon
je
najrasprostranjeniji kat na ovom terenu. Determinacijom brojne faune dokumentovano
je
prisustvo kompletnog turona, ali njegovo stratigrafsko ra5dlanjavanje nije uvijek bilo mogu6e.
Medutim, na najvedem dijelu terena turon
je
raSdlanjen na 4 dijela.
Nera5dlanjeni kompleks krednjaka i dolomita turona (iKZ) zar,nima ne$to ve6i prostor oko Zle
gore i na Budo$u, dok
je
znltno manje rasprostranien u D. Dubodkama i kod Divljih poda.
SadrZi sve karakteristike turona u cjelini, kao i turonsku faunu, ali nije mogao biti ra5dlanjen
bilo zbog nedovoljnog faunistidkog materijala bilo zbog tektonske poreme6enosti.
Dolomiti i smena dolomita i kreiniaka (1Kl)
Vei
je
pomenuto da
je
gornja granica cenomana prema turonu oznadena
jednim
horizontom
dolomita ili smjenom dolomita i krednjaka u kojoj najde56e preovladuju dolomiti. Ovaj horizont
u superpozicionom niz:uleLi izmedu cenomana i hondrodontskih turonskih krednjaka, te odgo-
vara nairriLem dijelu donjeg turona.
U Siroj okolini Velimlja ovaj horizont
je
posebno markantan,
jer je
predstavljen d.olomitima sa
riietkirn proslojcima krednjaka, obidno dolomitidnim. Ti proslojci su mjestimidno miliolidni
biospariti ili biomikriti sa neodredljivim bjelidastim cjevastim algama. U ostalim dijelovima
terena u kojima
je
ramijen, on predstavlja smjenu dolomita i krednjaka, desto Zu6kastih, sa
rijetkim rudistima (Eoradiolites
franchii,
Sauvagesia sharpei i dr.), sitnim radiolitidima ili gastro-
podima (Nerinea cochlaformis, Cerithium sp. i dr.).
Debljina ovoga horizonta varira, ali rijetko prelazi 50 m. No, on nije svuda razvijen. U odeljku
o cenomami
je
redeno da su u nekim dijelovima terena izdvojeni zajedno cenoman i najdonji
tr.o, (I(l''). To
je
paket slojeva klednjaka sa proslojcima d.olomita koji leZi izmedu biielog
boksita i hondrodontskih kredniaka.
Kre6njaci sa lumakelama hondrodonti
('fi)
Ovi kredniaci dine dominantan dio ne samo turona, nggo i krede uop$te. To su preteZno tanko-
slojeviti do plodasti biosparuditski i biomikruditski krednjaci, sa destim proslojcima dolomita
ksenoblastidno zrnaste strukture, nekad u naizmenidnoj smjeni. Pojedini slojevi sadrZe hondro-
donte u masi i smjenjuju se sa rudistnim krednjacima i dolomitima. Negdje su ovi krednfaci
slojeviti do bankoviti sa proslojcima tankoslojevitih krednjaka (Nozdre, Njego5, Crni kuk i dr.).
U smjeni krednjaka sa hondrodontama i krednjaka sa rudistima, mjestimidno rudisti preovladuju.
eesta
fe
asocijacija hondrodonti, ostreida i radiolitida, a katkada i nerinea. Od makrofaune su
determinisane brojne forme, medu kojima su najde56e: Chondrodonta
joanae,
Ch. munsoni,
Eoradiolitesfranchuii, Radiolites cremai, Sauoagesia sharpei i dr., dok su rede nerineje: Nerinea
forojuliensis,
N. cochlaeformis pauxilia. Od mikrofaune su veoma brojni miliolidi, kuneoline,
pseudohrizalidine i dr. Stratigrafski ovi krednjaci odgovaraju ve6em dijelu donieg i najniZem
dijelu srednjeg turona. Na Goliji (Vranevina), oni su
jako
ubrani .Njihova debljina u proseku
iznosi oko 180 m.
Kaprinidski kreiniaci (3Kl)
Ovo
je
veoma markantna krednjadka
jedinica,
koja se
jasno izdvaja od ostalih dlanova turona)
pogotovu od starijeg dijela. Litolo$ki
je
veoma hornogena i svuda ista, ali se mjestimidno razlikuie
po obilju prisutne faune i to dosta izrazito. To su uvijek masivni i bankoviti, dakle slabo stratifi-
25
kovani kredniaci, intenzivno
krasifikovani, zbog dega 6ine teren tesko prohodnim ili neprohod-
nim. Skoro redovno su bjelidasti, i dosta monoionog mikrofacijalnog
sistavr, obidno mi^kritskog
tipa, katkada u vi5im dijelovima pelmikritski. SadrZe kaprinidef radiolitide, hondrod.onte i
ostreide, a u vi5im dijelovima i rekvienide i sitne g{stropode, gradeii tada biosparite i biosparu-
dite. Vrlo su oskudni mikrofaunom ili su bez nie. Od limelibranhiata su zastuiljeni: Coprlnuto
boissui, Durania cornupastoris, Durania sp. (aff. btayaci), Eoradiolites sp., Ich'thyosarcolites sp.,
Sauaagesia sharpei, Chondrodonta joannai,
Ostrea ip.
Negdje se u ovom kompleksu slojeva uodava karakteristidan sloj sa briozama koji nije stalan
dlan, ali se
javlja
iskljudivo u najniZem dijelu, neposredno iznad. glavnog horizonta sa'hondro-
dontarna..U profilima gdje su ovi bijeli kristalasti krednjaci sironizKni k"aprinidima ili radioliti-
91*u,.oni..mogu
posluZiti
kao odlidan reper za izdvajanje kaprinidskog irorizonta. Posebno
je
hiepo izraLen ovaj sloj na Somini. Inade, skoro redovan dlan kaprini&kog horizonta je
i sloj
sa mnoitvom tankih lju5turica iameiibranhijata (Crni kuk, Utes, Vard.ar, Du6odka, Nozdie i d.r.).
Kaprinidski
krednjaci cdgovaraju srednjem turonu. Njegova prosedna debljina
je
oko 90 m.
Gornii tu"oa
(arl)
Gornji turon
je
u pojedinim
dijelovima terena zastuplien tijepo stratifikovanim mrkozudkasrim
i sivim kredniacima, kada se lako izdvaja od kaprinidsi<lh krednjaka u podini. SadrZi broine radio-
lite i sitne hipurite, a rijetko akteonele i nerinee. Od mikrofaune rad.Zi miliolide. Od rud.ista
su konstatovani: Hippurites grossouorei,
Hipp. (Hippuritella) resectus mexicana, Biradiolites
angulosus, B. quadratus, Bournonia sp., Durania sp. i dr- Ovaj odjeljak turona
je
posebno bogat
faunom na Crnom vrhu. i niegovim ijeveroistodnim padinama, a izdvojen je
i na Somini i
ju[o-
zapadnim padinama Niego$a.
N9, na ve6em dijelu terena.gornji turon se.po habitusu i stratifikaciji te5ko izdvaja od kaprinid-
skih krednjaka, kada
je
obidno i siroma5niji faunom. Tad'r su ovu duu dijela tuiona za;eanla<i
izdvoiena (11-"?)
To
i.e_kompleks
masivnih bijelihkrednjaka, obidno mikritskih varijetera sa
rijetkim radiolitidama (Dwania,
Sawagesia), bez kaprinida, zatim bankovitih kredniaka bio-
sparitskog tipa bez makrofaune, sa miliolidima,
kao i-slabo stratifikovanih jako
krasifikovanih
biosparudistskih
krednjaka sa Biradiolites angulosus, B. quadratus i dr.
sENoN
(Ki)
Najmladi kat krede ima ogranideno rasprostranjenje.
Javlja
se duZ fli5ne zone Duge i na krajnjem
jugoistodnom
obodu lista,_ a
y yiay dvije manie partii; i na Velikom utesu i Cigaiki. ro
;e
jeaini
sffatigrafski dlan mezozoikakoji
nije razvijen istitlueivo u faciji krednjaka i dolfimita, ve6'u svom
najviSem dijelu prelazi u fliSnu mastrihtsko-paleogenu
seriju.
Senon se kontinualno nastavija na turon. Pred.stavljen je
raznovrsnim, preteZno masivnim bijelim
krednjacima sa rudistima, rede uslojenim mrkoZu6kastim
kfedniu.i-u ,u brojnim iuaistima i
bogatom mikrofaunom. Strukture su mikritske, ali su desti varijeteti sa lrupnijim fragmentima
rudista, kada grade biosparite
_i
biosparudite.. Rijetko sadrZe pioslojke
dolomiia, dijaienetskog
tipa. Na osnovu faune rudista dokumintovani su santon) kampan i mastriht, aot t<oniaEt<i potkal
paleontolo5ki
nije mogao biti dokazan.
Santon i kampan su redovno male debljine. Od. faune u krednjacima su nadeni: Duraniaflieki,
Sawsagesia meneghirtiana,
Medeella sp., Hippurites colliciatus, Hipp. inaequicostatzzs i dr. Ova
luu+l
iq
u nainiZim dijelovima senonu konsiatovana u brojnim loiculnosti*a:
Nozdre, Stuba,
Stubidki dolovi, Dubodke, kao i u povlati bijelog boksita kod
Jelinih
pe6ina.
Mastrihtski
Potkat
je
znatno deblji od santonskog i kampanskog, a narodito
je
debeo na
lZ
obodu lista (Stubica,
Bogetiii, Durovii_i). To su iasivni
^do
baniioviti krednjaci veoma bogati
faunom rudista. Odredene su sledeie forme: Hippurites atheniensis, Hipp. oredenburgi, H7pp.
26
(Orb.) nabresinensis, Hip?. (Orb.) lapeirousei, Bournonia excaoata, B. bournoni, Durania mar-
tellii, Kuehnia serbica, Medeella sp., Lapeirouseia
jouanneti,
Radiolitella maestrichtiana, Sabinia sp.,
Gyropleura sp. Faunistidki sadrZaj ukazuje na donji, srednji i niZi dio gornjeg mastrihta.
Debliina senona varira od 100-400 m, s tim Sto
je
najveia na
jugoistodnom
dijelu terena.
U toku gornjeg mastrihta nastala
je
u ovoj oblasti nagla promena facija, kada se taloii fli$.
MASTRIHTSKO-PALEOGENI FLIS (K, Pg)
Ove tvorevine su razviiene u vidu
jedne
uzane, oko 30 km'duge zone, koja se dijagonalno pruia
od Nik$iikog polja na SZ da klanca Duga. One su saduvane neposredno uz delo Kudke kraliu5ti
i dine dio
,,poiasa
eocenskog fliSa Zetske Ravnice, doline reke Zete i klanca Duge" (2. Be$ii, 1959)-
U Nik$idkom polju
je
fli$ uglavnom pokriven kvartarnim sedimentima, ali
je
ispod njih konsta-
tovan bu$enjem. Oduvijek
je
smatran eocenskim, ali
je
u novije vreme Z. Be5ii (1959) nago-
vijestio eventualno prisustvo paleogena.
Ovaj fliS se normalno razvijao iz sprudnih krednfaka donjeg mastrihta preko uzane prelazne
zone koiu dine pela$ki laporovito-karbonatni slojevi sa slabo izraLenim fli5nim karakteristikama.
Danas se nalazi tektonski uklje}ten izmedu tih krednjaka i krednih krednjaka iz dela Kudke
kraliu$ti. Prilikom kraljuSastog navladenia kompleksa krednjaka preko fliSa, koji
ie
imao osobine
plastidne mase, dolazilo
je
i do diferencijalnog kretanja fliSa preko njegove podloge. Zato danas
flits ne leZi normalno na senonskom krednjaku, sa kojim
je
stratigrafski kontinualan, vei
je
ta
granica tektonizovana. To
je
i razlog da se uzana prclazna zona u podini fli$a uglavnrln'l ne
zapaLa. Inade, mestimidno su u fli5u uklje5teni senonski krednjaci.
Podetak taloZenja fliSa u ovoj oblasti ne pada u svim dijelovima terena u isto vreme u okviru
mastrihta. ZapaZa se da fli5 negdje lei,i iznad sabinijskih kristalastih krednjaka (Nozdra), a negdje
preko krednjaka sa radiolitelama i burnonijama (Krupadko jezero),
koji pripadaju neSto vi5ern
nivou od sabinijskih krednjaka.
Zbog svog tektonskog poloLaja ovaj fliH
je jako
poreme6en i najveiim dijelom u5kriljen. Vrlo su
rijetki otkriveni profili koji se mogu promatrati. Osim toga, delo I(udke kraljutsti
je
navuieno na
razlidite nivoe fliSa, diji su vi5i dijelovi uz to desto pokriveni osulinom, te praktidno nema profila
na kojima se moZe pratiti kompletan litostratigrafski stub. Inade, u najvedem dijelu terena fli5
je
karbonatni, a man;'im dijelom laporovit. Najinstuktir,niji profili u fli5noj zoni otkriveni su kod
Crnodola, gdje imaju debljinu od svega 20 m. Tu preko senonskog rudistnog krednjaka leZe
najpre Skriljavi plodasti laporoviti krednjaci sive i rumenkaste boje. Sedimentolo5ke analize
fli5nih sedimenata su pokazale da su to pela5ke detritidne karbonatne stijene intrabiokalciruditi,
intrabiospariti, biospariti i biomikriti, dok su alevroliti i laporci redi. U alevrolitima
je
markantna
laminacija tedenja. SadrZe i krednjadke brede koje su, kao i intrabiosparuditi gradene od frag-
menata makrofaune, zatim od krupnozrnog foraminiferskog detritusa, kao i od mnogobrojnih
razliditih tipova kreorjadkih stijena razlidite starosti. Nekarbonatna detritidna komponenta se
sastoji od uglastih zrna lararca, feldspata, liskuna i hlorita. U vi5im dijelovima ovog izrazito
karbonatnog dijela fli5a rijetko se zapalaju pojave kliZenja veoma guste suspenzije, koja
ie
sa
sobom nosila i oblutke stijena starijih serija. Ova pojava odgovara tipu
,,mud
flow", koji karak*
teride podetne faze fli5ne sedimentacije. Lapolci i pjeskoviti laporci se nalaze u gornjim dijelo-
vima sekvenci i u njima
je
desta kosa i talasasta laminacija. Slernovani materijal ovih krednjaka
dao
je
brojne forme koje ukazuju na njihovu mastrihtsku starost: Globotruncana stuarti, Gl.
lapparenti, Gl. cretacea, Gl. cinrusa, Gl. conica, zatim Marsonella axycona, Globigerina cretacea,
kao i planoglobuline, gumbeline i dr.
Lapororriti krednjaci u ovim lokalnostima prelaze navi5e u crvenkaste vapnovite laporce sa
rijetkim tankim proslojcima Skriljavog laporovitog kredniaka. U najniZem dijelu ovih laporaca,
dakle neposredno iznad mastrihtskih laporovitih krednjaka
javljaju
se i Globigerina pseudobuloides,
27
Glabigerina ztarianta, koje ukazuju na prisustvo danskog kata. Odmah dalje u stubu konstatovan
je
vedi broj fo_rmi koje dokumentuju paleocensko-eoceniku
starost ovog diiela stuba; ciioorototio
aelasc-oensis.,
Gl. aragonensis, Globogerbta eocaenica, Gl. triloculinoides i"brojne
d,ruge. U probama
najniieg dijela crvenkastih laporaca sreiu se i rede gornjokredne
foraminife.., u&ouutio preta-
loZene, dok njih u vi$im dijelovima neraa. Promairani profil fti3a kod Crntdola ,uurSo:ru ,.
sivim iistijim laporcima, koji sadrZe istu, no nedto bogatiju asocijaciju
foraminifera p";"rrii,
iz patreocena i eocena. Medutim, na kratkom odstojanjuld,'opisanog profila navgdeni ienonski
krednjak leLt na karbonarnom, od,nosno mastrihtsi<om diielu fli$a.
I kod OdZine poljane
je
u iaporcima koji 1e2e na laporovitim krednjacima sa globotrunlgnama
determinisana uglavnom ista asociiacija mikrofaun . Orim toga, paieogena mi-krofarrru
1.
kor-
statovana i na viSe
rytJ?
u izdancima laporaca_ diii odnos premi osta*lim dijelovima flida nije
otkriven (istodno od Rakite, sjeverno i
jiLno
od_ Presjeke, Tisa). No, u najveiem dijelu ovog
fli$nog pojasa otkriven
je-mastrihtski
karbonatni clio fliSa. TEkb u desetek'kilometara
dugori
pojasu fii5a sjeverno od OdZine poljane nigdje nisu zapaieni laporoviti dijetovi fUSa to;I Ui
odgovarali paleogenu.
Jaka_po-reme6elost fli$a, mala Sirina zone
U
koioj se
javlja,
litolcSka slidnost i ckolnost da,delo
Kudke
kraliu5ti leLi na razliditim stratigrafskim'nivoima ftSr, potpun; o".;og;a;;; rrif" [ri.""
njegovo raddlaniavanje. I(od Tise i Presjeke zapateno
je
da fli5 iz dijeta profila io;i u rruurttr.uu
da odgovara starijim dijelovima, pripada.paledgenu,
dok
iz vi5ih dijelo'Ju prip.a, po ;-l6fr;;i
mastrihtu. Nije
jasno.da
li su po srijedi nenormalni odnosi uslovljeni
klraiiuStaniem, ili ,r, to
inversni odnosi vezani za uzani polegle sinklinale raskinute
kretanjem Ku8ke
tinf;"Xti.
=" -
PALEOGEN
I,ALEocENr FLrS (Ps)
Siroka fli5na zona koja-
je.
tazvijena neposredno van sjeverne granice
lista Nik5ig u oblasti
{Ls-pca
(list Gacko), zalazi
jednim
neznatnim dijelom na list Nlksid sjeverno oa seiine. r toa
Ni$tice
i9
ot]qive_na
jedna
mala partiia ovoga fliSa. Ukupna povr5ina rasprostranjenla-niSa
;e
manja od 0,5 kmz.
Manja partija fli5a
kod.NiStica..otkrivena je
u o_kuiry
jedne
vrtade, gdje su iskopane dvije plitke
iun
, kojima
je
otkriven svijetlo-sivi raspad.nuti glinoviti
laporac. U mikror:aleontolo5kim
probarna su determinisanesiijedeieaglutinirane
mifiole: Milioia div. sp.,
qriii"iiiiilin"
"t.
oblonga, Triloculina cf .
frigonula
i T. gibba. ove forme ukazuju na plitkofod""-i".ii;
;;1.,"d;:
Sjeverno od Seline f1i5
je
zastuplien preteZno heterogenim
pjes-darima,
desto krupnozrnim i
slabo vezanim, sa karbonatnim cementom. Interesantno
;e
daie mjesti-i"""
"
ouiri-p;.Suri*u
uodavaju uklopci heterogenih
komada krednjaka od kojih heki sadrZe i fragmente rudisia. Nepo-
srednovan granice terena
iavliaiu
se i dvrsti
jako
pjeikoviti krednjaci r"n.pori.a"o;-smleni
sa
vapnovitim pje$darima.
Mikropaleontolo5ke
probe su ukazale na paleocensko-donjoeocensku
starost sedimenata. I(on-
statovana je
sljedeia mikrofa-una;
Globigerina eocaenica, Gl. uilocul.inoides,
Gl. ,ib:quadroto,
Globigerinoides conglobatus, Globorotalia Cf. aequa, Gt. cf. marginodentata i druge for*..
Na
iuZnom
obodu ove fii5ne partije
kod Seline
jasno
se na kontaktu sa donjolvednim
krednjakom
uodava
kredniadka breda sa, heterogenim
uklopc^ima krednjaka i faunom iazlitite starosti (jurski
Iagenidi, mastrihtski rapinidi i druge krednd forme), aot u cementu ovih bre6a ima rijetkih
numulita
koji ukazuju na eocen.
.NtYl
gogg{nlh
profila
koji bi
jasno
oznadili medusobne
odnose flisa, breda i donjokrednih
krednjaka. Medutim, nesumnjivo je
da
je
donja kreda navudena na eocen) a stide se utisak da su
brede na tektonskom
kontaktu. Lokalno gled.ano, donja kreda
je
navudena ,ru
"o"*
*
;u!u.
No,
najvjerovatnije
ie
u ovom dijelu fli$ otkiiven u tektonskom prororr. Budu6i radovi na"ditavoj
?3
zoni fli$a na listu Gacko razjasni6e svakako ove odnose i ukazati na njegove sedimentolo$ke
karakteristike.
Na povr5ini nije otkrivena veza izmedu paleogenog fli5a Krstaca i mastrihtsko-paleogenog
fliSa'Duge. Medutim, obzirom na malo odstojanje
izmedu ovih zona, svakako se moZe zakliuditi
da oni stoje u izvesnoj paleogeografskoi vezi.
DONJOEOCENSKI FLIS ( 1)
U predelu Stubice na duZini od oko 3 km pruZa se
jedna
dvostruka zona eocenskog f1i5a, kralju-
Srrio ot<ti"Stenu medu senonske krednjake.
To su dvije sloZ_ene nepravilne paralelne kraliu5ti
raskinute lokalnim ras;'edima, duZ kojih se fli5
javlja
u dva, lokalno i tri uska pojasa_diie se Sirine
kre6u od nekoliko pa do najvi$e 150 m. Ova zona fli5a,predstavlia
jedan
kra6i krak veie fli$ne
zon.tolu nedaleko od istodnog obod,a terena, ispod Ostro$kih
gleda.tone pod kv-artarne
sedimente
ftif.Sietlg polja kod Kunaka
(list
Titograd). Malo
ifiniie
od Stubice
iavlja
se i
jedna
mala rnasa
fli$a kodi<fje
jedan manji dio granice-prema senonu nema tektonski karakter.
Ovakav tektonski poloZai fli$a i strma padina na kojoj
ie
otkriven, zasuta dobrim dijelom ostllinom,
ne ornogu6avaju detaljniju analizu stuba.
Morfolo5ki vi5i,istodni pojas f1i5a predstavljen
je
sekvencama od tablidastih glinovitih_t.Oiesko-
uitit tuporouitih sedimenaia. U okviru njih
je
uoden
jedan h.orizont breda, u dijim su uklopcima
uodeni hagmenti rud.ista
(lapeiruzije), cijevdice pseudopolikonita, kao i numuliti i alveoline.
Numuliti s"e uodavaju i u iementu. noluva breda ukazuie da
ie
ovai dio serije p_ripadao margi-
,utro* dijelu basena u kome se brzo sedimentovao
jo$
neobradeni detritus. U laporcirna
ie
konitatovana brojna mikrofauna globorotalija, globigerina i globigerinoidesa od koje citiramo
samo karakteristidni;e:
Gtoborotitia ,rottuilo,-Gl. iocenica, Globigerinoides trilobus, Gl. sub-
quadrati.us i dr. Medu numulitima iz intraserijske brede identifikovani srt'. Nummulites bolcensis,
iL atacicws, Assilina granulosa (odredba numulita: A. Pavi6). Mikropaleontolo5ka
asociiacija
ukazuje na donjoeocensku starost.
Morfolo5kiniZipojasfli$a
jelitolo5ki
predstavljen sekvencama
g-radgnim od glinovitih sitnozrnih
pje5dara i sivih^i iumenih laporaca,^sa padom pod senonske*rednjake.
U_s]vi-m laporcima
je
rruC"rru malobrojna foraminiferska fauna, koja nije tipidna: Rotalia sp.,.-Robulus.cf.
incopta i
GTjbotruncana sp. Globotrunkane su nesumnjivo
pretaloZene iz senonskih krednjaka.
JuZno
od Stubice
je
otkriveria i
iedna
mala izolovana masa eocenskog fli$a, saiuv_ana. izmedu
iva rasjeda, koja svojim sjeverozapadnim dijelom diskordantno_
leZi na rudistnim kredniacima
senona. To su
'crvenicasti'slojeviti
glinci, difa pela3ka foraminiferska
asociiacija glob_orotaliia i
globigerina takode ukazuie na donji eocen (Globorotalia crassata, Gl. aragonensis, Globigerina
eocenica, Gl. *ilobus i dr.).
U intraserijskoj bredi vi$eg pojasa zapa1ena
je gradaciona sloievitost koja
govori o inversnom
poloZaju. Nema dovoljno elemenata da bi se potvrdilo da
je
poloZaj ditave zone takode inversan'
U svakom sludaju fli$
je
tektonski poreme6en) ma da
je
zadrLao osnovnu orijentaciju pada ka
sjeveroistciku, odnosno pod krednjake senona.
Jugozapad.na
granica obafli$napojasa Stubice prema senonskim krednjacima u podlozi ima isti
karakter kao i odgovarujuta granica mastrihtsko-paleogenog fli$a. Naime, usled diferencijalnog
kretanja uslovljenog kralju$tanjem ona
ie
tektonizovana.
Donjoeocenski flii oblasti stubice
je
paleogeografski nesumnjivo vezan za fli$ u delu I(udke
kraliu5ti, koii
ie
odreden kao mastrihtsko-paleogeni.
,o
NEocEN (Ng)
Polje. Brezna,
koje se nalazi
na.nadmorskoj visini od oko 1000 m, uglavnom je
prekriveno glacio-
fluvijalnim materiialom,
koji
je
u najvedem dijelu polja zatravljeni maskiran tankim humusnim
pokrivadem.
Kopanjem bunara otkriveni rr.t.ugoui uglja, 5to
je
bio povod i za istraLna bu5enja.
Tako
ie
konstarovano.prisustvo.
i neogenih rJdi*.riut* (D.'Joji6,'1960),
er;1r-iJ*rta
nema
u dijelu polja Brezna koji
je
zahva6erilistom
Nik$ii.
Devet istraZnih bu$otina
py.r"L
samo djelimidnu sliku o rasprostranjenju
neogena u okviru
ovoga polja i njegovoj debljini.. Zbogtoga je
granica
neogena pi.*u gtacioituviyal"nim
sedimen-
tima Blezne sasvim aproksimativna,
pa
lJtao
iakva i grafiEki
o/nadenulobziom'dau
sred.i5njem,
":ilz:-P
dijelu poljJ Strde brojni t<umat;i krednjaka-iz p;[;;;iifh
oko kojih
;"-t.rio
otr<.i,r.n
glaciofluviialni
materijal,
najvjerovatnije je
neogen Biezne razvijen
, duu irotovurru
ai;"tu.
loanli
bu5enia ukazuju na
-razliditu
debljinu i karakter sed,imenata.
Tako u Donjoj Brezni
debliina neogena do.krednjadke_podloge
varira od 8 do 15,6 m. rspoa humusa se smjanjuju
h.eterogene-.sli1e
lglinoviti
p.jeskovi. C;eanoj bu5otini
6or
s; ir-"a, pr"riie"lt
i-taporovitih
glina.,u po.dini i pjeskovitih glina
u povlaii konstatovan je
mulj i t..r"t debljine 7,2 m, u kome
je
natru$eno i
iedno
neugl;'enisano
stablb. Faunistidkih
ostaiaka u Lusotinama
Donje Brezne nije bilo.
Y
G' Brezni je
neogen znatno debtji, do 43.m..To su heterogene gline, pijeskovi i Sljunkovi.
rJ ovom dijelu polia neogeni sedimenti sadrze i pojave uglja. ugalil"
t"o"r,"titiu"
"
aui^i. [usotirr.
koje su u neposrednoj blizini i to u vidu dva prosroji6iig"r?ir"og
mrkog.rguu.
'-
-
U niiern sloju uglja u bu$otini ima ostataka slatkovcd,ne faune. To
je
ujedno i
jedini
faunistidki
materijal iz neogena ove oblasti, koji ne omoguiava determinaciju starosti
r.ai*.""ii,
DanaSnja. morfologija
polja Brezna i razlidite dub_ine neogenih sedimenata
u njemu ukazuju da
sedimenti
leoge-na
predstavljaju
erodovane.
ostatke.._nekatrs";.t
-*jeg
neogenog
iezera,
koie
je
egzistovalo
u
jednom.kraikom
poliu izrazitos
_kry9k9s
r.iiiii,?,
u.oi.,I* vitrruLl--i
a.ugir,,
udublienjima
tazne velidine, u kb;ima r,, r..iulozill ri.t..og";i
sedimenti
sa ugljem. ugalj
je
saduvan
u dubljem dijelu neogenog basena,
koji
je
"roziiori
*urrje razoren.
--o-/----'
-
POSTKREDNE
TVOREVTNE (Tc?)
U predielu
Broianca i Peroviia
otkriveno
je
na portland,sko-neokomskom
dolomitu nekoliko
neznatnih partijica
konglomeratidno-bredastih
kr.&i;d.u h"t.rog.rrog
rurauua,
u dijim
je
uklopcima
konstatovana fauna railidite
starosti. Ni
jedna
od ovih purti;icine
Zauzima""e.?."1i*rwo
oa
stotinak
kvadratnih metara.
I(od Brodanca determinisan-a
fauna ukazuje da uklopci pripadaju
neokomu, cenoman-tqronu
i
gorniem
mastrihtu. od neokomskih formi identifik6varL
i"
Fi"rrng
,"tririiii-r-
top.og"rri*
krednjacima i dazikladacee, od cenoman-turonskih
Numm,oloculina
heinti i votoitii*ino
sp.,
a od gornl'omastrihtskih:
Peneroplis tratocaenica, Dicyclina rrhlu*,brrgrrr;
*ir..iu".iJ","rotutirr"
i dr' Kod Peroviia su pored
mikrofaune
cenoman-tuiona
nadeni i.uf,isti,
;;ilk;;il;
fu
la.rr-
tifikovan Hippurires (orbignia)
rapeirousei,
r<o;r utazuie ;; i;-pr"-mastriht.
Ovo su:yuku\g- pretaloZene
tvorevine postkredne
starosti koje nemaju znaiajau geoloskoj gradi
terena'
No,
.njihovo
prisustvo
ie
interlsantno
sa
_aspekta
paleografi;",
i.r-i!--*;'urizJ i"i"r"""
sa sedimentima
senona udaljena
oko 15 km vazduZiom linijori.
KVARTAR
Kvartarne
tvorevine su na ovom terenu razvijene na istodnom dijelu terena,
u Niksiikom polju
i Brezni, kao i na padinama
Vojnika i Goliie,
'gde
zauzimaiu znatni
prostransrvo.
Zastupljeni
su
30
morenskim materiialom, glaciofluvijalnim i
^imnoglacijalnim
sedimentima, kao i crvenicom i
aluvijalnim nanosima.
Morene (g1). Nekoliko lednika iz morfolodki lijepo izrailer;-lih cirkova na Vojniku i Goliji dali
su na njihovim padinama u toku pleistocena zn?tne kolidine morenskog materijala. On
je
sastav-
ljen iskljudivo iz komada i blokova krednjaka, koji nije sortiran po velidini. Narodito
je
velika
povr5ina pokrivena morenama na Bundosu. Debljina im iznosi oko 80 m.
Glaciofluviialni sedimenti (fgl) ispunjavaju polje Brezna. Materijal za njegovo stvaranje su
u prvom redu dale obliinje morene, ali priroda materijala ukazuje da
je
on dijelom done5en i sa
vedih daljina. Naime, pored $ljunkova, pjeskova i gline ovi sedimenti sadrZe i fragmente porfirita,
kojih nema na obliZenjm terenu. Debljina ovih sedimenata u Brezni iznosi oko 100 m.
Glaciofluvijalni sedimenti pokrivaju i nekoliko manjih uvala sieverno od NikSi6kog polja (Sipadno,
V. orah,
Jasenovo
polje), ali ovdje u njima nema eruptivnog materijala.
Limnoglaciialni sedimenti (lgl) pokrivaju Nik$i6ko polje. Predstavljeni su preteZno Sljun-
kovima, pijeskovima i glinama. Nik$i6ko polje
je
nesumnjivo u toku pleistocena bilo zajezereno
i u njemu se deponovao materiial koji su donele povr5inske vode. U ovim sedimentima se uo dava
ukr$tena sedimentacija. Debljina limnoglacijalnih sedimenata
je
vjerovatno u pros
jeku
oko 10 0 m,
ma da u starim paleokra$kim vrtadama moZe biti i veia.
Crvenica (ts) je
izdvojena samo u nekoliko ve6ih uvala, ma da ispunjava neobidno veliki broi
manjih uvala i vrtada. Debljina crvenice
je jako
varijabilna.
Aluviialni nanos (al) je
izdvo
jen
uz Zetu i nekoliko stalnih i povremenih riednih tokova u
Nikii6kom polju. U njihov sastav ulaze Sljunkovi srednjeg i krupnog zrn1 zatim pijeskovi i
gline. Debljina im vjerovatno ne prelazi 50 m.
3I
TEKTONIKA
Trebalo bi previie prostora ako bi htjeli da se i u najkra6im crtama osvrnemo na mjesto koje
teren lista Nik5id ima u raznim geotektonskim shemama, proisteklim iz razlititlh shvatanja.o
geotektonici Dinarida, dijem spolja5njem dijelu ovaj teren pripada. Poznato je
da se sva ta shva-
tania mogu grubo vezati za dviie osnovne koncepcije. Po
jednoj
postoje regionalne navlake
Jna111h
dimenzija. Ovakvo shvatanje zastupaiu: F. Nopcsa, L. Kobei,
J.
BourcLt, F. Kossma,t,
A. Pilger, W. Medwenitsch i dr. od stranih geologa, a od na5ih I(. Fetkovi6, M. Lukovi6, B, Si-
ko5ek i dr. Po drugoj koncepciji velikih navlaka nema, nego postoie samo veliki nabori i kralju-
Sasta grada sa malirn lokalnim navlakama. Ovakva gleai$ta izlaLu Z. Be$ii, B. Milovanovi6,
V. Muratov, B. eiri6, A. Grubii, M. Roksandid i dr. Naravno, u okviru ove dve osnovne kon-
cepcije postoji veii broj varijanti i interpretacija.
Poloiaj terena ovoga lista i niegova tektonika ne pruZaju konkretne podatke na osnovu kojih bi
se a priori prihvatilo
jedno
ili drugo gledidte. U ostalom, ijeSenje ovog pitania moZe dati samo
analiza geologije mnogo Sireg prostora.
Drieii se najaktuelnijih geotektonskih interpretacij a i rujonizacija, ovaj teren bi po
iednol'
koncepciji pripadao
,,navlaci
visokog I(rda" I(. V. Petkoviia (1958, 1961, l96la), u po arugoj
najvedim diielom,,Starocrnogorskoj kralju5ti" imanjimdijelom,,I(udkoj
kralju$ti" Z. Se$i6a
(1948). Po.drugoj geotektonskoj
reonizaciji Z. Beilica (1956), ovi tereni'bi pripadali
,,antikli-
nalnoj zoni Starocrnogorske povr5i",
,,sinklinalnoj
zoni Zetske ravnice, Siiote aohe rijeke
Zete, Nik$idkog polja i klanca Duge" i malim dijelom
,,prostranoi zoni antiklinale Vojnii<a i
Prekornice". U ovu drugu rejonizacija Z. Be5i6a uklapajuie u osnovi i rejonizacije A. Grubida
(1963) i M. Roksandi6a (1966).
Posmatraju6i teren lista Nik$i6 kao c;'elinu, on ima u osnovi facijalne i druge karakteristike
jedne
ve6e geotektonske jedinice,
u okviru koje se
jasno
izdvaja sloiena dislokacija na delu l(udke
lualjuSti Z. Be5i6a. Elemenata za izdvajanje joS
neke geotektonske jedinice
nema. Zato razli-
kujemo samo I(udku
_\raliu$t
i podrudje Visokog kr5a koje se ovdje teritorijalno poklapa sa
Starocrnogorskom
kralju5ti Z. Be$i6a (1948). UZe tektogene i facijalne
karakteristike ove'dvije
izdvojene zone nemaju svojih speci,idnih osobenosti.
Teren lista Nik5ii se odlikuje veoma sloZenom tektonskom gradom. Manifestovane su brojne
rasjedne i naborne strukture, prije svega kraljuSti i dislokacije vertikalnog ili reversnog karaktera,
kao i antiklinale i sinklinale. Osnovni pravac prtL,anja struktura
je
SZ-JI, sa krJtanjima ka
jugozapadu.
Posebno se svol'om brojno$6u istidu rasjedi. Zahvaljujudi uglavnom slaboj vegetaciil
i fotogenidnosti
ovog kra5kog terena, mogu6e
je
sa znatnom sigurno5iu fotogeolo$ki
uodavati
mnoge tektonske elemente, pogotovo rasjede. Treba istadi da
je
u velikom broju sludajeva veoma
teiko, bilo terenski bilo fotogeolo5ki,
odrediti Sta
je
rasjed a Sta pukotina, utoliko prije dto su
komponente kretanja male kod mnogih manje znatainih, no
jasno
uodljivih rasjeda. S drqge
strane) duZ mnogih pukotina samo
je
u pojedinim dijelovima dolazilo i do gravitacionih
kretanja
blokova.
32
\
Sl. 3. Pregledna tektonska karta lista Nik5i6. Generalized tectonic map of the sheet NikSii. O6sopnaa reKrorrrl-
arecrafi
Kapra Jlrrcra Hzxurrr.
A. Kudka kralfu$t. Kud thrust. 9eruyft Kyua : 1. eelo Kudke kralju$ti. Front of Kud thrust.
_@p-or:r
ueuryu
Kyua.
-
l. Gornjopoljski reljef.'Reliei of Gornje polie. Penre(p fopue rrone.
-
3. Sinklinala Si5mana.
Syncline of Si5man. Crarrx;ursanr Illuurman.
B. Podrudje Visokog Kr5a, The area of Visoki Kr$. O6nacrr Bzcoxoro Kprua: 4. Sinklinala Budoia. Budo5
syncline. Carxirananr Ey4oru.
-
5. Crkvidki rased. Crkvica fault. Pasror,l I]pxeuqrr._- 6..Antiklinala
Njego$a. NjegoS anticline. Anrrurrr,rrra.nr Herolr.
-
7. Sinklinala NjegoBa. Niego5 syncline. Curtr<rpnranr
Her6ru.
-
8. AntiklinalaZaljute. Zal|ute anticline. Anrrxm,ruanr 3a.nrota.
-
9, Sinklinala StraZiite. Stra-
Ziite syncline. Cuurcurrans Cr:parxurure.
-
10, Antiklinala
Lastva. Lastva anticline. Antmormanb JIacrBa.
-
ll. Brahiantiklinala Osjednice. Osiednica brachyanticline. Epaxuanraxlurrarrl Oce.ruilqa.
JJ
Izdvojen je
veii broj_plikativnih i disjunktivnih jedinica,
koje_uglavnom imaju pravac pruLanja
sjeverozapad--iugoistok.
Samo nekoliko nabornih'struktuia,
uglainom manji( direnziji, odstu-
paju po pruZanju svojih osa.
KUEKA KRALJUST
lgity
"9
Zlostupa
1a
sJ.9velo7ap-gdg
11
do.
{ikslltog
oolia na
jugoistoku
pruza se markantna
dislokacijatoia predstavlja
delo Ku6ke kraljuSti. u xltsie(om pltiu
;e
,"" airi;k;ja najveiim
diielom pokrivena kvaftarnim tvorevinama, da bi se ponovo
-irrif"rioru[;;-;;;;si;
na
y,rgo-
istoku van okvira lista_ Ni$ii. Njena duzina na ovom rerenu iznosi blizu +o t-.". irle slozeni
t^i:Je- paralelnih dislokaciia, jasno
oznaden uzanim i dugadkim pojasornmaroiir*t"-pilogenog
fli51, 31
koji su kraljusasto navudeni kredni krednjaci T aoto"iii. Geografski
foiozl;
?"ru ou.
kralju5ti detaljno
je
opisao.z. Besi6 (1948b,_.1.?53,1956,
1959). No, inia
-""iir,
"arlupanja
u
odredivanju njenog poloi:aja
u samom NikBi6kom polju.
Oduvijek se smatralo, pa. i. prilikom novijih. detaljnih
istraiivanja
(V. Vlahovi {, 1956), da
je
glavga
dislokaciia ove kralju5ti udijelovima gde se
javlja
flis uvek na to"tuti" ilisr
l go.n;otrea-
nog krednjaka koji
je
na njega nakraljudtan. Medutim, to nije uvijek slu6aj. rrt"l" t-rJ Kodarra,
-Stu-be.,
Jakalja
i Sjenokosa konstatovano da se paralelno
ru iontui<torn ,li$a i na ,rj"gu-*rrof"rrog
krednjaka, na vrlo kratkom olqloi3ljt, koie se^kre6e od 50 do 1000 *, p.ri" i1"Eu Ji"iotr.i;,
koja
ie
znadajnija od one uz ,1i5. Naime, duZ ove su na senonske rudistne
krednjlake narrudeni
i kredniaci i dolomiti donje krede (neokomski
krednjaci kod Kodana i
Jakalja,; b;;;-6;ski
kod
Stube i sjenokosa). To
je
svakako dislokacija vi5eg reda od one aui to;e
i.
,;;;;ki?rednjak
navuden na rliSl koji
je
u pomenutim lokalnostima mastrihtske starosti.
O intenzitetu
kretanja Kudke kralju5ti ne moZe se ni$ta pouzdano re6i. Facije kraljudti i terena
na koje
je
ona navudena u osnovi su iste, i pored izvjesnih odstupanja
kod
jurskih'..di-..ru.u,
koia su tezultat razliditih paleogeograrskih
uslova na kratkim odstojanjima.
Na samorn eelu
kralju5ti krednjaci su obidnb sla6o strati,ikovani i poreme6eni.
Na veoma malom broju rniesta
se moZe
direktno promatrati
neposredni
kontakt ,fiS r i navudenih
krednjaka, oarroJ.ro uurlr.
povr5ine
kralju5tania.,Ugao-kraljudtanja
na mjestimagde je
to bilo *o9o6. proni;.ruri ir"u.i
yqlav.noS
ispod 30" (kod Kodana 25", u Crnod,olima"29"',
kod, Sjenokola
3i"i T;;; gdfe je
delo kraljusti izgradeno
od donjokrednih
krecnjaka, redovno se u
-lisu lspr6a deia k.ai;usti
nalaze. kralju5asto uklje$teni i senonski krednjaci'(Sjenokosi,
Nozdre). or"6'"1."i""*ao
i .ela-
l'_:^T,o-.91u*,yguo ,prtl
povr$ina.kralju5tanja
ukazuju da horizontalna
ktmpon;;;;
kr;,i*," Kudke
Kal,ustr nije mala. U prilog to_
j-
pretpostavci treba dodati i odnos mladih rasjeda koji su upravni
na delo kralju5ti. Naime, u_ oblasti buge brojni. ras.jedi koji presecaju autohtoni
teren nemaiu
svoj neposredan nastavak u krednjadkoj masi kialjudti, bar ne u istol ravni. Ovo r. ,roz" ot;ur.riti
time da
je
fli$
koji
ieleLao
izmedu dvije krute mase, od kojih
je jedna
bita navudena pr"t L'a.rg.,
djelovao na skrijetanje ravni rasjeda.
U odeliku o mastrihtskq-Fl^eogenom fli5u
obja5njen
je_polozaj
fli$e prema svojoj podini. Redeno
je
da
je
tai kontakt stratigrafski kontinualan,'ali
je
iektonizivan
"'rti.a
air"i".rli;rffit."turr;u
flisa
u odnosu na s-vojy po_dlo_gu, prouzrokovanog
potiscima
tole
ie
.lis trp." p'.iiiiok'mur;.r-
Sastog navladenja Kudke kralju$ti.
Dio.kud-ke-kraljuiti
koji
je
zahvaden listom N.iklig tektonski je jako
poremecen.
Na
jugozapadnoj
padini Golije paralelno
sa derom I(u6ke
kraljusti pruzr se
l.anu
tirilu;t;;"r;iripo"",
a"z
koje su dovedeni u nenormalan
kontakt mlrdi.turonski
krednjaci
ikrprinidski
i
forrj[turo.rski)
sa krednjacima i dclomitima cenomanl i nljdcnjeg turona. Nejasaniarakter
ima
jedna
dislokacija
{uz,iuznos
obodr poija Rrezna, krjr
jc
u cjelini pokrivena ghciofluvijailil;di-;nrima.
u n.,enom prisustvu svjedodi poloLai donjokrednih lirednjaka sa sjevernog
obod,a polja- i onih
koji proviruju
u polju premag-o.rnjotiijaskom
dolomitu. Naime, donjokredfia ..rii"
i"a,
r."
lli,
dakle pod trijaske dolomite lioji imaju isti pravac pada. K:ko kontakt ove dyije ierije nigdje
34
nije otkriven, ne moZe,se re6i da li
je
aosriiedi samo rasjed gravitacionog tipa, koji
je
uiedno
doveo do rormirania ovog kra5kog polja, ili pak reversni rasjed na koji donekle indicira inversan
odnos trijasa i donje krede.
Postoii i veliki broj gravitacionih
rasjeda, uzduZnih, poprednih i dijagonalnih, koii su doveli
u nenormalan odnos razlidite dlanove mezozojske serije. Posebno
je
markantan po intenzitetu
kretanja blokova rasjed koji se pruZa pravcem SZ-JI od Presjeka ka Gornjem polju (Gornje-
poljski rased), duZ kojeg su dovedeni u kontakt gorniotrijaski
dolomiti
jugozapadnog
bloki i
luedni krednjaci i dolomiti sjeveroistodnog bloka.
Teren Kudke kralju5ti
je
intenzivno poremeien i plikativnom tektonikom. ZapdLa se nekoliko
nabornih struktura, dije se ose pruZaju uglavnom pravcem SZ-JI ili SSZ-JJI. PreteZno su
manjih raspona. Medu njima se istide sinklinala Si5mana u dijem su dnu saduvani i hondrodontski
krednjaci turona. Njena osa tone ka
JI,
a raskinuta
je
sa nekoliko manjih rasjeda.
Veoma su intenzivno izuvijani krednjaci i dolomiti cenomana i najdonjeg turona koji izgractuju
greben Golije i leie iznad opisane kralju5ti na
jugozapadnoj
padini Golije. To
fe
kompleks
metarskih, dekametarskih i hektometarskih nabora, dije sve ose imaju pravac pruZanja SZ-JI,
a dije aksijalne ravni imaju pravac pada ka SI, dakle pravac pada koji u-osnovi-ima ditava serija.
Takode
fe
intenzivno, no ipak ne5to manje izuvijan niZi Oeo hondrodonskih
krednjaka koji leZe
normalno preko predhodnih.
Sedimenti Kudke kraliu5ti u cjelini padaju ka sieveroistoku. Izuzetak dine sed.imenti ogranaka
Voinika. Dio phnine Vojnik koji se nalazi u okviru ovoga te(ena u cjelini blago rone ka
JJZ
i
ov3i niegov dio, lokalno posmatrano, nema elemente koji bi odgovarali dijelu antiklinale Volnit<a
i Prekornice Z. Be5i6a (1956).
OBLAST VISOKOG KRSA
Ova oblast, koja zahvata najve6i dio terena, sadrZi sve strukturne karakteristike kojima se odlikuje
i teren Kudke kralju5ti. Tako ona sadrZi ve6i broj paralelnih kralju5ti pruZanja SZ-3t, od koiih
je
vedina u gornjokrednoj seriji i koji dovode do vi5estrukog ponavljanja pojedinih dijllova gornie
krede. Fo svojim dimenzijama i intezitetu najznatajnija
je
laaljult koja ie pruZa sjeveroistldnim
padinama Tikvine i duZ Njego5a, a koia
je
kod Medede kamenice raskinuta i pomerena
na
jugozapad.
DuZ nienog sieverozapadnog dijela, ispod Tikvine, na turonske krednjalie sa hond,ro-
dontarna kralju5asto naleZu kredniaci i dolomiti- donje krede. DuZ dijela ove kralju$ti koji
je
porneren ka
jugozapadu
nenorimalno naleZu naipre mlade
jurski,
a zatim donjokredni krednjaci
na hondrodontskekrednjake
turona. U tom dijelu ona raskida dio
jugozapadnog
krila velike i
blage antiklinale Njegoda. Dalje ka
JI
ova kralju5t raskida
jugozapadnJkril,o
pfit(e sinklinale na
grebenu
Niego5a, dovodi u nenormalan odnos cenomansku seriju sinklinale i gornjoturonske
krednj_ake, i gubi se u doirjokrednim krednjacima i dolomitima, koje
je
u
jednom
dij"elu iralju5asto
nar,r:kla na gornji turon. DuZina ove kralju$ti iznosi oko 20 km.
f$1lel.ng-sa
opisanom kralju5ti na
jugozapadu
se pruZaju na ukupnom rastojanju od oko l5 km,
jo5
tetiri kralju$ti. DuZ dvije najbliZe, na razlidite nivoe gornje icrede naleZu donjokredni sedi-
menti, dok su ostale dvije vezane za ruzlitite stratigrafske nivoe gornje krede. U
JZ
dijelu terena
kod Vignji$ta i Tupana, dva reversna rasjeda prelaze u graviticione.
JuZno
i
jugoistodno
od Kru5dice na duZini od svega 4-5 km pruZa se
jedna
sloZena, manja ali
markantna
kralju$t, prulanjaskoro
istok-zapad, duZ koje su
jednim
dijelom na turonske krednffi
navudeni lijaski sedimenti. Ona se mjestimidno udvaja i tad.a su u lijas uklje5teni ruronski kred-
niaci. Taj dio ove kralju5ti moZe se promatrati na putu Nik$i6-Grahovo, kod raskrsnice lokalnog
puta za napuSteni rudnik bijelog boksita
,,Kru56ica".
Taj lokalni put na kratkom otstojanju sede
ovu dvostruku
kralju$t.
35
I na Budo$u, od Orline preko Kupi6a,prula se pravcem SSZ-JJI jedna
kralju5t koja daleko
zalazi na terene lista I(otor, raskidaju6i
jugozapadno
krilo sinklinale Budo5a.
Jugozapadno
od nje,
u boksitonosnoj oblasti
Jelinih
peiina, izrailene su tri manje kralju$ti koje su uslovile rrostruko
ponavlianje horizonta biielog boksita na granici donje i gornje krede. Manji dio
jedne
ve6e kralju$ti
sa lista l(otor zalazi kod Skorupana i Devojadke grede na ovaj teren. Oblik dela ove kralju5ti,
duZ koje
ie
na turonske krednjake navuden gornjotrijaski dolomit i lijaska serija, govore da
ie
horizontalna
komponenta kretanja iznosila najmanje 2 km.
Najzad treba pomenuti kralju5t sjeveroistodno od Gostojevi6a, duZ koje su senonski kreiniaci
navudeni na eocenski fli5. T9
je
zavr5ni dio veie kralju5ti na listu Titograd, koja
ie
paralelna sa
I(udkom kraliu5ti. Nije sasvim
jasan
tektonski odnos donjokredne serije i dviie"neznatne partiie
paleogenog fli5a kod Seline i Ni5tica, na sievernom obodu terena. Donja kreda nesumnjivo leZi
preko ovog fli$a,
koji
je
najvjerovatnije otkriven u tektonskom prozoru.
Disiunktivna tektonika
fe
u ovoj oblasti zastupliena zaista velikim brojem rasjeda i velikih
pukotina. One se pruiziu
'uzduLno,
popredno i dijagonalno. eesto im se karakter ne moZe
odrediti. Intenzitet kretanja blokova duZ ovih rasjeda nekada
je
veii na malim, nego na mnogo
duZim rasjedima.
Treba ista6i, pored pomenutog rasjeda koji
je
raskinuo kralju5t Tikvine i Njego3a, i Crkvidki
rasfed kod Crkvice, duZ koga
je
spu$tanjem
jugoistodnog
bloka portlandsko-neokomski dolomit
hipsometrijski doveden zflatno iznad gornje krede.
Naborne strukture oblasti Visokog kr$a su dosta brojne. U najve6em broju im ose imaju pruZanje
SZ-4L Po svojim dimenziiama istide se na sjeveroistodnim padinama Njego5a dosta pravilna
antiklinala NjegoSa, dije
jugozapadno
krilo na samom grebenu prelazi u sinklinalu Nfego5a.
Sinklinala
je
duga oko 13 km i sasvim blago tone ka
JI.U
jezgru
ove anriklinale su otkriveni
iurski
sedimenti, a na krilima donjo- i gornjokredni
krednjaci.
JoS
je
ve6ih dimenzija, ali nepra-
vilna,
jako
deformisana i izrasedana antiklinala Zaljute, dok
je
od sinklinala najprostranija takode
deformisana struktura StraZi$ta. U boksitonosnoj oblasti Bijelih poljana izraLen
je
sisrern nekoliko
paralelnih izoklinalnih nabora prevrnutih ka
JZ.
Ovi su nabori smatrani nizom paraletnih kraljuSti
(A. Pavi6, 1961). Na krilima svih ovih poleglih bora moZe se pratiti horizont bijelih boksita.
Na prevrnutim krilima, gde su boksiti uinversnom odnosu prema podini i povlati, oni su redovno
manje debljine nego na normalnim krilima,
jer je
uslijed tangencijalnih kretanja prilikom ubiranja
dolazilo do redukcije boksita na krilima koja su intenzivnije ubirana. :
Posetrno interesantno strukturno podrudje predstavlja oblast Osjedenicei
Jazine,
ne zbog grade
povrlinskog dijela terena) nego zbog strukturno-geolo$kih podataka do koiih se do5lo dulUokom
bu5otinom u Os)edenici koid
je
dala povod ia ruzlitite interpretacije regionalnog zna(aia. Ova
oblast pripada dijelu poznate Grahovsko-lastvanske sloZene antiklinale. Detaljno
je
obradena
u novije vrijeme (2. BeSi6 i saradnici 1957,T. Draga5evic i M. Roksandii, 1960). U njoj su,
na terenu lista Nik$i6, kao stukture niLeg reda izdvojene dve antiklinale: antiklinala Lasive
u oblasti
lazine
(poznata po mestu Lastva, koje
je
van terena lista NikSi6) i brahiantiklinala
Osjedenice. Antiklinala Lastve
je
opisana u odeljku o trijasu. Osjedenidka brahiantiklinala ima
pruZanje ose skoro istok-zapad. To
ie
nepravilna struktura sasvim blagih nagiba krila, izgradena
od gorniotrijaskih
dolomita i lijaskih krednjaka i dolomita. U njoj
je
kod-Osjedenice l,ocirana
duboka bu5otina
,,Grahovo-1".
Sa dubinom od 3.034,2 m ona
je
pruzila znatajne pod.atke
o
geologiji dubljih dijetova terena. Stratigrafski profil ove bu5otine dala
je
M. eanovic, iSO:. goa.
Medutim, dopunskim istraZivanjima je
stratigrafska interpretacija unekoliko izmenjena. I(onita-
tovano
je
da serija problematidne starosti u intervalu od 776-1400 m sadrZi Clypeina beiici,
koia
je
nadena i u rabeljskim slojevima kod.Lastve, te
je
ovaj interval determinisan liao karnijski
kat (usmeno saop5tenje S. Panti6 i M. Roksandie, D66). Takode
je
sedimentololkim ispitiva-
niima konstatovano da serija problematidne starosti u intervalu od 1574-1872,5 m odgovara
rabeljskim slojevima karnijskog kata (M. Roksandic, 1966), Sto ukazuje na nesumnjiv nenoimalan
kontakt slojeva ovog intervala prema povlati ladinske starosti. M. eanovic (usmeno saop$tenje)
prihvata ovo gledi$te. Potrebno
je
napomenuti da prilikom bu$enja
jezgrovanje
nije vrSeno
36
u prvih 20-30 m, Sto znati daje mogu6e prisustvo i retskog kata gornjeg trijasa, mada
ie
mikro-
fosilna asocijacija prvih izvadenih
jezgara
ukazala na norik. Interpretaciju geolo5kih odnosa
terena oko bu$otine dao
je
M. Roksandi6 (1966) na osnovu korigovanog profila bu5otine i geo-
fizidkog ispitivanla
:rpre
svga reflektivno-seizmidkih". B. Siko5ek i W. Medwenitsch (1964)
su na
jednom
regionalnom profilu (Molunat-Njego5), za oblast Grahova dali interpretaciju
nesurnnjivo baziranu na prvobitnim nekorigovanim podacima bu5otine
,,Grahovo-I".
M. Rok-
sandid (1966) smatra
,,da
je
najverovatniia predpostavka da nabu5eni
juryki
slojevi u bu$otini
,,Grahovo-1';
pripadaju bloku koji
je,
na slidan nadin kao i u Nik5iiskoi Zupi, potonuo i nema
svojih izdanaka na savremenoj povrdini zemlje". Medutim, po B. Siko5eku i \7. Medwenitschu
(1964) srruktura
je
interpretirana dvostrukim horizontalnim kretaniem, s tir+ Sto
je
gornji
trijas najvi5eg dijela dio velike navlake Visokog kr5a'
NaSa interpretacija, koja
ie
prikazana na profilu A-B uz geolo5ku kartu, razlikuie se od obe
predhodne. Uporeduju6i
geolo5ti profil bu5otine i reflektivno-seizmidki p:ofil
jednog
dijela
i.r"rrr'.,u'p.ofiiu
pravca
lz--slpreko
same bu5otine (M. Roksandie,1966) do5li smo do zakljudka
da
je
nenormalan kontakt izmedu trijaskih i
jurskih
slojeva na oko 1900 m vezanza
jednu
manje-
-vi5e hbrizontalnu povr5inu navladenja. Do ovog zakljudka se do5lo u prvom redu na osnovu
poloZafa
jednog
,,fantom
horizonta" izralenog na reflektivno-seizmidkom profilu na duZini
od oko +,S tm, toji
je
pribliZno horizontalan. Ovai
,,fantom
horizont" se uglavnom poklapa sa
gornjom granicom lijara ,a 2770 m dubine. Kako su u tom sludaju lija9, pf i ml1da
jura
subhori-
Iontalni,-a pribliZno su horizontalni i gornjotrijaski dolomiti u povr5inskim diielovima, to nam
najlogidnije^ izgleda da i nenormalni
kontakt ima uglavnom takav poToiai,
ier
nije nigdje na
obliZnjem terenu dao bilo kakve manifestacije niti izbio na povr$inu.
Cili ove interpretacije nije da se svesno da prilog shvatanju o postojanju velike navlake Visokog
kr5a. Cinjenica
ie
da ova dislokacija, koja
je jasno ispoljena na dubini, mora negdje da izbi)e na
povr5inu i da se odredenim
manifestaciiama ispolji. A na pitsnjs gdje
ie
to odgovor treba traZiti
na
jugu,
van domena lista Nik5i6. Tek detaljna
istraZivanja. oznadenih prostora daie odgovor
.r. ruiro a znatajt ove dislokaciie konstatovane u dubini, ve6 i o opltem geotektonskom sklopu
ovog dijela Dinarida.
37
PRTTEGLED
MTNERALNIH
StROV|NA
Jedinu
ekonomski znatainu mineralnu sirovinu na ovome terenu predstavljal'u
boksiti, dok su
?u?YP\
i pojave bitumiie. i uglja, koje nisu eksploatabilne. Nije
iot.ebno
nagta$avati da ovi
I(raskr tereni raspolaZu neiscrpnim kolidinama krednjaka pogodnlh za gradeiinski rnaterijal.
Bitumire
IJ Zugliaiu,
na.desnoj strani Nudolske rijeke, na povr$ini od pribliZno 200-250 m2 otkrivene su
u.gornjotrijaskim
dolomitima suve impregnacije-bitumije
-j asfalta. To su i*pr.g.ru.i1"
i.rfll-
lira1e I
pukotine dolomita. Utvrden-o
je
da ove bituminozne pojave
""e.
6;;?il-Jd
naft.
(A. Pavii, 1958). Inade, nemaju nikakvog ekonomskog znataji.
U oblasti Lastvansko-grahovske
antiklinale, koja dobrim dijelom zahvata juZni
dio terena lista
Nik5ig,
obavljeni su izvesni.pripremni geolo$ko-geofizidki
rador,.i ,
"krd-;;ft;o-g.oroStm
istrazivanja.
rJ tom cilju bu$eno
je
kod bsjedenice. u ovoj bu$otini (,,cr"rr"r.-l;\lirgru
i,
intervala
780-1400 m bila su
jade
impregnisana bitumijom.
Usatf
Pored slabih tragova uglja-u rabeljskim slojevima
Jazlye
i Gornjeg polja, 1960 godine
sludajno
,t_y ry"r*oyg1e,
prilikom kopanja bunara, poiave ugrja u polju Biezne
koje
je
i*i;. ,*utrurro
I(vartarom.
Vriena su i.istraZna busenja, ali su samo dvije od ukupno 9'budotina'ukazale
na
prizustvo
uglja. Na dubinama od 8,28 i 39 m
Labrisgn
je'ugatj.
xaivisi h";i;;;'i-;'l"ut;ir*
od I m, dok su ostala dva znatrro tanja. To
je
lignitidno-miki'ugalj'(po
D-l.iiJ",
iboz), koji
nema ekonomskog znataja.
Boksiti
luLni
i
jugozapadni
dio podrudja lista Nik5ii predstavlja
bogata boksitonosna
podrudja,
koja su
uglavnom doblo istraZena
od strane rudnika boksita
,,NiksiZ".
Skoro da
".*J
po;uu6
(oja
nije
bila vei poznata. Medutim,
njihov stratigrafski poloi:aj je
u velikom urolu studalelu uio
iogr"srro
odrijeden. Gotovo da medu_ dosada5niim
brojnim isiieZivadima
nema nijednog eile ihvatanle
bar u sludajevima pojedinih lezi5ta nije u toku ovog kartiranja pretrpelo izmjeie.
Sva lezista boksita su vezana za karbonatne sedimente, krednjake i dolomite. Stvarala su se
uglavnom na kopnenim karboratnim.povrdinama
koje su se'formirale
"rrij.JLpi.oi"rt1,
osciliranja
Polgkog
dna u. plitkom i Siiokom moru
k'oje
je
pokrivalo
ovaj aio-
-IJitlrurrrt.
geosinklinale.
U nekim leZiSlima (Petrovici),-u
\rednjacima
k;i;; javtjaju
il;r.;l",.i'u mnsi
boksita,
nadena
ie
marinska mikrofauna (R.-Radojidii,
tesg),sto ukazule da su boksiti dijelom
mogli da se deponuju i pretaloZavanjem
sa kopna ,r- *uri.rrko sredinu.
Postoje dvije vrste boksita na ovim terenima:
9r-ven_i.
i bijeli. Njihov hemijski sastav je
vrlo
slidan, s tim Sto bijeti-boksiti imaju ve6i sadrzaj kaolina. crveni'boksiti
ptfnauJu uernitskim
tipovima sa manjim, ili ve6ira ude56em kaolinita i rria.otr;au gi;au.
oni si koriste za aouilanje
38
-H,
Crkvice
--E-
-E5
t<rB
D.Breznq
Br,
,#'
Presjeko
=_
a-
Ex,= B.
: L
k,
/,K1U.lrepta
l:,
o_:<i
rYfti,
e..
NIKSIC.
J
r'J.r'
bx
:I
]NF PECINE
10km.
'-:t
"'...2 As X a
f]Jos f-tur6
Sl. 4. I'regledna karta poiava mineralnih srrovina. Generalized map of mineral occurrences.
o6sopna xapre
1. Horizont belih boksita. Horizont
"r*r,.;JJ.
Lr""#?.;rx 6oxcrzroe.
-
2. Hoizont *venih bok-
sita. Horizont of red bauxites-. fopzsonr KpacrrErx 6oxcitoe.
-
3. Lezista-bolsita, ; ;k6il;"i,t.6.po*its
of bauxites,_in exploatzition.
_Mecropoxgenrar
6oxcuron, B excrrJryararlr4n.
-
4.la-.U *a,
""p"Si.".-U.rd.r_ gpun$ working, abandoned. Iopusaaerrpa6orxa, sa6poruer"aq.
-
s. Pojave-uitumli,
fli--b"",iii.nces of
bituminous. rocks-.(a). flpoxrnenrzr 6zrprrllr (a).
-
6.
'Po1gy9
tignlta (Ul),
ri busotinama. O!c.rrr.rr"., or tvg-
nite (Ul), in bore-holes. IlpoaereHza :rrutrzra (U1;,
icxsarxzrax.
aluminijumh
i imaiu veii ekonomski znadaf, dok
je
kori56enje biielih boksita ogranideno na
prirnjenu
u varrosralnoj industriji i proizvodnji
cementa.
Konstatovana
su 4 horizonta boksita:
39
I. Trijaski crveni boksiti, koji leZe preko krednjaka ladinskog kata, dok im povlatu dine rabeljski
slojevi karnijskog kata;
IL Crveni
jurski
boksiti. Podinu im grade stratigrafski razlititi dlanovi
jure
(donji malm ili
doger), dok im
je
povlata uvek mladi malm;
III. Donjekredni boksiti, naivierovatnije baremski. Do sada ovaj horizont nije bio poznat.
Hemijske analize nisu vr$ene, ali po boji i strukturi odgovara bijelim boksitima;
IV. Bijeli boksiti, stvarani na prelazu donje i gornje krede. Naide56e im podinu dine krednjaci
donie krede, izuzev u oblasti Bijelih poljana gde
je
podina lijaske starosti. U povlati irn leZe
cenomanski krednjaci, sem u podrudju
Jeline
pe6ine gde su povlatni krednjaci donjoturonski.
Prvi i tredi horizont nemaju ekonomske vrijednosti obzirom na malo prostranstvo i debljinu.
Najve6e rasprostran;'enje imaju bijeli boksiti detvrtog horizonta koji u podrudju Bijelih poljana
i Ljeskovih dola imaju i znatne rezerve, te se i eksploati5u. Debliina im u ovim podrudjirna naj-
de56e iznosi oko 8 m, ma da mestimidno dostiZe i preko 30 m. Ovim tipom boksita su bogata i
podrudja Trubjele i PodboZura, gdfe
je
donedavno vr5ena eksploatacija, kao i podrudje Velimlja.
Znatno manje ima crvenih boksita. Danas se oni eksploati5u povr5inskim kopom na Crvenoj kiti
dqk
je
ranije koriSien i u Bajovom dolu i na podrudju Velimlja. Horizonti boksita, zbog razrnere
geolo5ke karte, nisu mogli biti na njoj prikazani.
Nedavno su detaljno i pojedinadno obradena leZi5ta boksita u radu
,,Boksiti
Crne Gore" (2. BeSi6,
V. Vukovii i B. Cicovit, 1965). Medutim, interpretacija stratigrafskog poloZaja obradenih
leZi5ta sa terena lista Nik5ii u velikom broju sludajeva ne odgovara stvarnim geolo5kim prilikama.
40
ISTORIJA STVARANJA TERENA
Dio mediteranskog prostora koji zahvata teren ista Nik5ii bio
je
u najvedem dijelu mezozoika
pod morem. To
je
bila uglavnom plitka dinamidna sredina sa destim oscilacijama.
Po5to
je
trijas otkriven na malom prostoru, ne moZe se mnogo redi o njegovoj paleogeografskoj
evoluciji. U svakom sludaju trijasko more
je
bilo plitko i dalo
je
i karbonatne i klastidne tvorevine.
Podetkom srednjeg trijasa, u toku anizika, diji su sedimenti najstarije otkrivene tvorevine na
ovom terenu, stvaraju se u tom plitkom raoru krednjaci. U ladiniku se pored krednjaka taloZe
i tufiti, koji su nesumnjivo u vezi sa porfirskim vuikanizmom koji
je
u oblasti Crne Gore podeo
u ovonl katu i dao porfirit-roZnadku seriju. Krajem ladinika i podetkom karnilskog kata gornjeg
trijasa dolazi do kontinentalne faze koja
le
u
jednoj
oblasti ovoga terena dala boksite (Gornje
polje), a ri drugoj tragove uglja (Jazina). Magmatizam ladinika i kontinentalnafaza u karniiskom
katu vjerovatno su vezani za tektogene pokrete koji bi odgovarali
,,crnogolskoj
orogenoj f,azi"
B. MiloVanovita (1964). No, nije zapai,eno da su ovi pokreti prouzrokovali i uglovnu nesaglas-
nost. More u toku karnika ponovo osvaja i stvara se u osnovi klastidna seriia rabeliskih slojeva
sa karakterom tipidnih plitkovodnih tvorevina i tragovima ug1ja. I(ako su rabeljski slojevi Gornjeg
polja rllnogo manje debljine nego u
Jazini,
kontinentalnafaza
je
u oblasti Gornjeg polja ranije
podela i duZe trajala. Podetkorn noridkog kata dolazi do izvesnog produbljivania, kada se stvara
kompleks gornjotrijaskih dolomita.
U toku
iure
je
na najveiem dijelu terena egzistovalo plitko more u kome se taloZe plitkovodni
sedimenti od infraneritskih do krajnje litoralnih, ukljuduju6i i lakustrijsko-marinski rcLim.
U tom moru
je
podev od lijasa pa zakljudno sa najstarijim malmom dolazilo do destih oscilaciia,
te su vladali razlititi paleogeografski uslovi na relativno bliskim podrudjima. To
je
uslovilo
izvesna facijalna diferenciranja u longitudinalnom pravcu, kao i mejstimidno otsustvo pojedinih
stratigrafskih dlanova, odnosno praznine u stratigrafskom stubu. Tek u gornjem kin'leridZu
i portlandu dolazi do izjednadavanja paleogeografskih i biostratigrafskih uslova sedimentacije
i formiranja homogenih facija na ditavom prostoru. Promjenljivost, odnosno nestabilnost paleo-
geografskih uslova dovela
fe
do velike varijabilnosti u debljini
jurskih
sedimenata, dak i tamo gdje
je jura
u potpunosti ruzvijena.
Lijasko plitko more
je
vjerovatno zahvatalo ditav teren izuzev oblasti Gornjeg polja i Brezovika,
gdie preko gornjotrijaskog dolomita leZi portlandsko-neokomski dolomit (ovdje
je
iursko
more
vjerovatno podelo svoiu egzistenciju tek od najgornie
jure).
U lijasu se u
juZnim
oblastima taloZe
izrazito plitkovodni sedimenti litiotiskog razvoja. Severno od oblasti gdje
je jursko
more odsustvu-
valo sve do portlanda, u oblasti dana5njeg Vojnika, lijasko more
je
bilo ne5to malo dublje,
neritsko ili infraneritsko, a dalo
je
tipske pala5ke tvorevine facije crvenih arnonitskih krednjaka.
Tu
je
plitko lijasko more nastavilo svoju egzistenciju kroz cijelu
juru.
U
juLnoj
oblasti,medutim,
u toku
fure
je
doSlo do formiranja kopna. To se nairanije dogodilo u obiasti Bijelih poljana,
gdje
je
hijatus trajao od lijasa pa sve do gornje krede. Odatle se rflore postepeno povladilo prema
sjeverozapadu i u gornjoj
juri
ernerziona faza zahvata ditavu
juZnu
oblast i podrudje dana5nje
planine Njego5, gdje
je
bila kratkotrajna, ali
jasno
oznadena slabim pojavama crvenih boksita.
41
I
Ponovo
je
transgresiia zahvatila ditavo prostranstvo
u gornjem
kimeridZu, kada se svuda taloii
hornogena plitkovodna serija krednjaka sa Ctypeina juiassiia.
Van.oblasti Bijelih poliana plitko jursko
more traje i u toku donje krede, kad.a
je
takode bilo
slabih oscilaciia morskog dna. Na to ukazuju.i razliditi stratigrafski nivoi ionie
(."a.
"
podini
boksita, kao i poiava intradonjokrednih
boksita na relativnJkratkom
oastolanlu oJlotutrrortl
sa kontinuainom sedimentacijom.
Naravno, ne treba zaboraviti na uticai erozijerru ,.iurrro*..ro
ods
rstvo
mladih dijelova donje krede. Na granici donje i gornje
krede nastupu korrtirr.rtulrru
faza koia nije zahvatila jedino
podrudje sjeverno_ od Nik5idkog poilu, gdje se r;i-;;;iru
konti
nualno nastavila. U toku ove erozione faze formiraju se ni velik-om prostoru leziitf bijelih
boksita. U toku cenomana nastaje nova transgresija regionalnog karakte.u, t olu
;e
mato zakasnila
samo u podrudju Ljeskovih dola. Tu preko bijelih boksita, kojima su pod.ina donjokredni kre6-
njaci, povlatu dine krednjaci donjeg iurona (rudnik
Jeline
pe6ine).
'
Za vrijeme gornje krede, sve
.do
pred kraj mastrihta, postojalo je
na ovom prostoru stabilno
plitko n'rore q kome se stvaraju tvorevine neritsko-sprudnog karaktera.
Emerzione faze koje su nastupile u
iuri
(na najvedem dijelu prostora
u gornjoj juri)
i na granici
do-nje i gornie krede, rezultat su slabih epirogenih pokreta. Da u ovini razdobljiia
nile imata
jadeg
uticaia ni
jedna
orokinetska faza svjedodi okohbst da su sedimenti prividno
korrkorAarrt.ri,
dakle bez uglovne diskordancije, dak i tamo gdje gornja kreda"leZi preko boksita i liiasa (Bijele
poliane).ili gdje n_a gornjotril'askom
dolomitu leZi portiandsko-neokoirski
(Gornje pot;e). Oistor-
danciia izmedu donje i gornje
krede na Sirokom prostoru moZe biti oa.u, u,rrt.frft-ti pot .tu.
Za vrijeme gornjeg mastrihta, kao rezultat epirogenih pokreta vezanih za laramisku faiu aouzi
do naglog produbljivanja
basena i brze promene facilr, kada se taloZe flisni seaimenii-- ronti-
1ua!ry.
sedimentacija se iz gornje krede nastavlja sve do eocena. Najmladem ai;.f" ffiS" starost
je
odrijedena kao donjoeocenska.
No, obzirom da su na fli5 kralju$asro navudeni
(redni
krednjaci,
ne rnoie se tvrditi da
je
fliSna sedimentacija u ovom prostoru i zavr5ena
u donjem eocenu.
To
ujedno ateiava da se na ovome terenu odredi vrijeme intenzivnih
orogenih pff...,u-
^
Obidno se smatra du
:y
t"g?li orogeni pokreti koji su doveli do
jakih
ubiranja i kralfultanja,
odnosno do glavnih
dinarskih struktura, odraz savske orogene faze, kojoj poseban iit
i'ri
]elen:
Crne.Gorepridaje
Z. BeSi6_(1959). Medutim,.V..Vido;i6
Qg62)
najve6iznadulzarrtirunl.
itralju5tanje..Visotog.kria
daje helvetskoj fazi,.tiji
je
z.nataj'potencirao
i L. ilte,
Og5i).
Nakon glavnih
ubiranja_ i kralju5tanja do5lo
je
do intenzivnih iadijalnih pokreta,
tuau ."
".e
formirane
naborne strukture i kralju5ti intenzivno izrasedani.
U polju Brezna
ie
u toku neogena postoialo verovatno manje jezero,
diji su sedimenti danas
pokriveni fluvioglacijalnim materijalorn.
Jezero
je
ispunjavalo
kra5ko
-poi;"
* v.omu-irraritim
kra5kine reljefom, o demu.svjedodi desto provirivanie krednjaka izpaleoieljefa
p"f;". or"il"-
geografskim prilikama
u vrijeme neogena ne
-moZe
se ni5ta re6i, jer
,,"-u podutuiu
o posto;ur;,
neogenih sedimenata u okolnim oblastima. Nije poznato da li'su i kolii<o.r.og"rri-r.di*.rrti
tektonski poreme6eni. U svakom sludaju neogeno^
jezero je
egzistiralo
posle-zav-.l."h glr"if,
o-rogenih pokreta, jer
njegovi sedimenti leie na skar5ienim po=vr5inama poremeienih
krecnjaka
donje krede.
U toku diluvijuma, za vrijeme glacijalne epohe, najvi$i dijelovi planina Golije i Vojnika bili su
pokriveni glederima.
42
LITERATURA
(CRNA
GORA). rbid.
Beiit Z. (1948b): POJAVA SEDIMENATA STARIJE
JURE
U OKoLINI PLANINE VOJNIKA
GORA). GodiSnjak Biol. Inst., Sarajevo.
Beii6 Z. (1951): NEKI NOVI POGLEDI I SHVATANJA O GEOTEKTONICI DINARIDA.
Andelkoz:id M. (1962): GRANICA IZMEDU DONJE I SREDNJE
JURE.
Referati V Savetovanja, deo f,
Beograd.
Baldacci Z. (1886): RICOGNOZIONE GEOLOGICO-MINERARIA DEL MONTENEGRO. Boll. del
R. Com. geol. d'Italia. Vol. XVII (VII della 2a Seria) No 9 e 10. Roma.
Baldarci t. (1889): MINERALNI SLOJEVI CRNE GORE. Prosvjera, IV-IX, Cetinie.
Beiit Z. (1935): GEOLOSKO KARTIRANJE NA LISTU NIKSIC. Izveltrj o radu Geol. Inst. Kr.
Jugoslavije
.
za 1934. godinu, Beograd.
Beiit Z. (1936a): GEOLOSKO KARTIRANJE I ISTRAZIVANJE SEKCIJE NIKSIC. Ibid. za 1935. go-
dinu, Beograd.
Beiii Z. (1936b): PRETHODNA SAOPSTENJA O GEOLOSTOJ CRaOI CRNE, GORE. Geol. anati Balk"
Pol., kni. XIII, Beograd.
Beiii Z. (1948): GEOTEKTONSKA STRUKTURA SEVERNE CRNE GORE. Glasnik Prir. Muz. Srpske
Zemlie, ser. A-1, Beograd.
Bciii Z. (I948A):
JOS JEDAN
PRILOG POZNAVANJU SERIJA
JURE
U OKOLINI PLANINE VOJNIKA
qCRNA
Gtrasnik-
Prir. Muz. Srpske 7emly'e, ser. A-4, Beograd.
Beiii Z. (1951a): PRILOG POZNAVANJU RASPOREDA I GEOLOSKE GRADE U DINARIDIMA. Ibid-
Beiit Z. (1952): PRILOG KA POZNAVANJU GEOLOGIJE DINARIDA. Ibid, ser.
A-5: Beograd.
Beiit Z. (1953): GEOLOGIJA SJEVEROZAPADNE CRNE GORE. Cetinje.
Beiii Z. (1954): TEREN PLANINE VOJNIKA I MAGANIKA. Fond Zavoda za geol. i geof. istraiivania,
Beograd.
BeiiT Z. (1956):
POLOZAJANTiTUNALEVOJNIKA I PREKORNICE U GEoTEKToNSKoJ STRUK.
TURI CRNE GORE. Vesnik Zavoda za geol._ i geof. istraZ., kni. XII, Beograci.
Beiii 2., Pavi6 A., Radoiiii R., Pantii S. (1957): GEOLOSKA GRADA TERENA LASfVA-GRAHOVO.
Fond Zavoda za geoloBka i geofizidka istraZivanja, Beograd.
Beiii Z. (1958):
JoS
NESTO o GEoTEKioNICI CRNE GORE. GJol. Glasnik Crne Gore, knj. II, Titograd-
Beiit Z. (1959): GEOLOSKI VODIC KROZ CRNU GORU. Titograd.
Beii6 Z. (1959a): GEOTEKTONSKA STRUKTURA CRNE GORE. Zbornik rad. V Kongresa geografa
Jugoslavije,
Cetinje.
Beiii 2., Vuhoaii V., Cicor.tit B. (1965): BOKSITI CRNE GORE. Rudnici boksita Nik5ie, Nikii6.
BittneT A. (1880): GRUNDLINIEN DER GEOLOGIE VON BOSNIEN UND DER HERCEGOVINA,
Jahrb.
d. geol. Reichsanst, $7ien.
Bittner A. (1900): UEBER EIN VON HERRN BERGHAUPTMANN
J.
GRIMMER IN SARAJEVO
UNTERSUCHTES KOHLENVORKOMMEN NACHST TREBINJE. Verh. d. k.k. Geol-
R. A., I7ien.
Boue A. (1840): ESQUISSE GEOLOGIQUE TURQUIE D'EUROPE. Paris.
BuKowsKi. G. (1902): BEITRAG ZUR GEOLOGIE DER LANDSCHAFTEN KORJENICI UND KLOBUK
IN DER HERSEGOVINA.
Jahrb.
d. geol. R. A,., Wien.
Burii P. (1956): LEZISTA BIJELIH BoKSITA U CRNOJ GoRI. Geol. Glasnik knf . l, Geol. drustvo Crne
Gorc, Cetinje.
Burii P. (1959): GEOLOGIIA LEZISTA BOKSITA CRNE GORE. Doktorska disertaciia, Beograd.
COiJiT
J.
(1899): GLACIJALNE I MORFOLOSi<N STUOiIE U PLANINAMA BOSNE, HERCEGOVINE
I CRNE GORE. Glas SAN knj. 57, Beograd.
Coijii
J.
(1924): GEOMORFOLOGIJA, knj. I, Beograd.
Ciric B. (1962):
poLoZAJ
CRNE GoRE u DINA,RIDIMA I
I ITALIDIMA. Naftnogeol. karakterist.
JI
dela
Fond pred. za istral. nafte, Petrovac na Moru.
NJIHOV ODNOS PREMA HELENIDIA4A
spolj. Dinarida, knj. III, Rukopisna studiia"
41
ianooii n4.
t1958):
NALA,ZAK PALEOCENA I DUBOKOMORSKOG EOCENA U FACIJI,,SCAGLIA,,
NA CRNOGORSKOM PRIMORJU. Geo1. Glasnik, kn). 2, Titograd.
Aanoait M. (1963): STRATIGRAFSKI PROFIL BUSOTINE CifaffOVO-t
@r-1). Vesnik Zav. za geol.
i geof. istraZ., ser. Az, knj. XXI, Beograd.
DiOdEO R. (I952): MIKROPALEONTOLOSKO ISPITIVANJE FLISNOGPOJASA OKOLINENIKSICA.
Glasnik SAN, knj. IV, sv. .1, Beograd.
DEodEo R. (1955): MIKROFAUNA FLISNIH SLoJEVA DOLINE REKE ZETE. Zbornik rad. geol. Inst.
_
SA,N. kni. V IIl,
_Beograd.
aubritovii v.
Q94a1:
o RAZLICIT6I sranosu SLoJEVA u KoJIMA sE
JAVLJA
BoKSrr u
JEDNoM
DELU CRNE GORE I HERCEGOVINE. God. geol. Inst. kr.
Jug.
za 7939. god., Beograd.
Dragaieaii 7., Roksandii M. (1960): cEoLoSKo-cEoFiZIeKA, ISPITIVANJa U
poDRUejU
GRA-
HOVO-LASTVA. Nafta, god. XI, br. 12, Zagreb.
-
Dragooit D. (1965): GEOLOSKE KARAKTERISTIKE LEZISTA BIJELOG BOKSITA U VONJEM
DOLU KOD TRUBJELE (CRNA GORA). Geo1. glasnik, knj. IV, Titograd.
Farinacci A., Rad.ojiiii R. (1964): CORRELAZIONE FRA SERIE GIURESI E CRETACEE DELL'AP-
PENNINO CENTRALE E DELLE DINARIDI ESTERNE. Consiglio nazionale delle ricer.
Roma.
Grubii A. (1957): HONDRODONTE IZ CRNE GORE I SLOJEVI SA CHONDRODONTA
JOANNAE
CHOF.
-
Vesnik Zav. za geoloika i geofiz. istraLive.rtja, knj. XIII, Beograd.
Grubi[ A. (1951a): GLACIJALNI TRAGOVI NA VOJNIKU, Ibid.
GTUbiI A. (1959): RAZA4ATRANJE O OPSTEM TEKTONSKOM SKLOPU NASIH DINARIDA. Ibid,
knj. XVII, Beograd.
Grubif. A. (1962): PALEOGEOGRAFSKA EVOLUCIJA TERITORIJE NR CRNE GORE. Naftogeol.
karakt.
JI
dela spoljainjih Dinarida, knj. III. Rukopisna studija. Fond preduze6a za istr. nafre,
Petrovac na moru.
GTubiT A. (1963): ALPSKI TEKTOGENI POKRETI I NJIHOV ZNAEAJ ZA NAFTNU GEOLOGIJU
CRNOGORSKIH DINARIDA. Materijali savetovanja po pitanju istr. nafte u Dinaridima,
Herceg-Novi.
Grubii A. (1963): THE STRATIGRA,PHIC POSITION OF BAUXITES IN THE YUGOSLAV DINARIDS
-
Symp. sur 1e bauxites oxydes ot hydr. d'alumin., Zagreb.
Hassert K. (1895): BEITRAGE ZUR PHYSISHEN GEOGRAPHIE VON MONTENEGRO. Perermanns
Mitt, Erg., Nr. 115, Gotha.
Jankoxii
S. (1957):-KLASIF_IKACIJA I KATEGORIZACIJA REZERVI CRVENIH BOKSITA U PO-
DRUCJU NIKSICA. Tehnika, god. XII, br. 4, Beograd.
JOJiI
D. (1962): IZVESTA] O GEOLOSKOM ISTRAZIVANJU NEOGENOG UGLJONOSNOG BAZENA
U BREZNIMA, ONO PLUZINE. Fond geol. zavoda
-Crne
Gore, Titograd.
Joaanooii
D.,
Joksimoztil
M. (1954): OSNOVNO RESENJE NIKSICKOG POLJA .Tehnika IX. Naie grade-
vinarstvo VIII, Beograd
JozLanoaii
D., Vukiieait B. (1954): AKUMULACIJA SLANO U NIKSICKOM POLJU. Ibid.
Jooanooii
R. (1951): PROSTRANSTVO I FACIJE
JURSKIH
SEDIMENATA U ZAPADNOM DELU
NR CRNE GORE. Geol. Vesnik Sav. Uprave za geol. istr., knj. IX, Beograd.
Jooanoaii
R. (1953): GEOLOSKA PREGLEDNA KA,RTA BoSNE I HERCEGOVINE-, VI Sestina: Mosrar-
-Sarajevo.
Kober L. (1914): ALPEN UND DINARIDEN. Geol. Rundschau 5,
-
Stutgart.
Kober L. (1929): DIE GROSSGLIEDERUNG DER DINARIDEN CENTRB.
Jahrg.
1.929., Arb. b., Stutgart.
Kober L.
(1952):
LEITLINIEN DER TEKTONIK
JUGOSLAVIENS
-
r'os. izdanja SAN, knj. CVXXXIX,
Geol. inst. 3, Beograd.
KOCh F. (1932): GEOLOSKA ISPITIVANJA IZMEDU PODGORICE, NIKSICA, SAVNIT<A I ZABLJAKA.
Izvetstaj o radu Geol. Inst. kr.
Jugoslaviie,
Beograd.
Kossmat F. (1924): GEOLOGIE DER ZENTRALEN BALKANHALBINSEL. Die Kriegsschaupldtze
1914-1918, Heft 12, Berlin.
LuAoIIii S. (1962): O POJA"VI SIDERITSKOG TIPA BEMITSKIH BOKSITA, U LEZISTU GORNJEG
POLJA KOD NIKSICA. Zbornik Rud. Geol. fak., Beograd.
Mihajloaii M. (1959): SREDNJE
JURSKA
FAUNA SA PLANINE BUDOS
O'UKSIC).
Glas. prir. muz.
srpske zemlje, Ser. ,\, knj. 11,. Beograd.
MiIAdiNOAi' M. (1956): IZVESTA,J O NALAZISTIMA ASFALTA KOD NUDOLA (GRAHOVO) I ZUBACA
(BAR). Fond pred. za istr. nafte. Petrovac na moru.
Miloaanoait B.
t1950):
GEOLOSKO-TEKTONSKA SKICA
JUGOSLAVIJE.
Geol. za rudare deo I, 2 izdanje,
Beograd.
MiIOVANOA|1 B.
11962):
NAFTNOGEOLOSKE KA,RAKTERISTIKE
JI
DELA SPOLJ. DINARIDA,
Knj. I i II. Rukopisna studija, Fond pred. za istr. nafte, Petrovac na moru.
Milooanoztit B. (1964): O
JEDNOJ
TRIJASKOJ OROGENOJ FAZI U CRNOGORSKOM PRIMORJU.
Vesnik Zavoda za geol. i geofiz. istraZ., knj. XIII, Beograd.
Mtpafro| B. (1960).: PA3BIITI4' fIPE.UCTABnE]g.LIfr. O TEKTOHLIT{ECKOIZ CTPyKTyPE IOrA
UEHTPAIbHOZ
SBPOIbI. flam. A. H. Haaapoernva, Mocxea.
Nopia F. (1916): BEGLEIT\7ORT ZUR GEOLOGISCHEN KARTE VON NORDALBANIEN, RASCIEN
UND OSTMONTENEGRO. Foldtani l{<izlony, Bd. 46, Heft. 7-72, Budapest.
41
panti|
N. (1952): LIJASKA FLORA SA PLANINE BUDOSA
*
CRNA GORA. Glas, prir. muz. srpske
zerr,lje, Ser. A-5, Beo$rad.
pantiiN.
(1958): FOSILNA FLORA IZBELI]H BOKSITA ZAPADNE CRNE GORE. Geol. An. Balk. Pol.,
kni. XXV, Beograd.
pantii
s. (1956): FAUNA GbRNJEG TRIJASA IZ OKOLINE NIKSICI\. Geoi. Glasnik kni. I, cetinie.
pantii
S. (rsszi: FauNrA GoRNJEG TBIJAq4_U oKoLINI LASTVE-*(TBE_BJ_ryJF)_l NJEryo UPo-
'
REDENJE sA GoRNJoTRIJASKoM
FAUNoM oKoLINE NIKSICA. vesnik Zavoda za
geol. i geofiz. istraZ., kni. XIII, Beograd.
PANtii S, (TS6J: CLVPEINA BES1CI'SP. NOV. IZ TRIJASKIH SEDIMENATA SPOLJASNJIH DINA'
RIDA. Geoi. Glasnik kni. IV, Titograd-
-
CKOG
Paaii A.
(1949):NALAZAK SREDNJOJURSKB-FAUNE
NA
JUGOZAPADNOM
OBODU NIKSi
'
POLJA. Geo1. an. Balk. Pol., kni.,XVII, Beograd'
pavii
A.
trsisj:
cEoLoSKE rRILIKE NIKSICKoc PoLJA I NJEGoVE OKOLINE. Fond Zavoda
za geol. i geofiz. istrai. Beograd.
paztic
A. (l955al: rzvESrAJ o REZUiTATTMA GEoL. ISTRAZIv4NJA BoKSTTNI4 TERENA
T1Mp;DU TLANTNB NJEGoSA I GoLIJE I REKE MoRAeE u RovcIMA. Fond Zavoda
za geol. i geof. istraZivanja, Beograd.
paoic
A. (1e5o:"srRA+rcRAFsii-pot-otx BoKSrrA OBLASTT IZMEDU NIKSICKOG POLJA
I ROVACKIH PLATIJA KANJONA MORACE
(CRNA GORA). Vesnik Zavoda za geol.
geof. istraZ... kni. XII,-Beograd.
pazti.i
A.
(1958): TUMAC cbor.oSr<rkanre
TERENA GRAHoVo-LASTVA, 1 :25.000. Fond Zavoda
'
za geolo5ka i geofizidka istraZivania, Beo$rad.
Pavii A. (1961):"GEOLOGIJA STARE CRNE GORE. Fond preduzet? za isttaz. nafte, Petrovac na moru.
paoii
A.'(1963):
poSITIoii
STR\TIGRAPHIQUE
DES GISEMENTS DES BAUXITES SUR LA
'
TERITOIRE DU MONTENEGRO. Svmp. sur les barxites, Zgfb.
paatovii
5.,
protit
M. (1963): VARIJACIJE U SASTAVU BoKSITA CRNE GoRE U ZAVISNoSTI oD
-
USLOVA STVARANJA. Simpoziium o boksitima, oksidima i hidroksidima aluminiiuma,
V2e:2b,
peroaii
2., zioaljeoi| M. (1958):
pRiLOG
PbZNAVANJU RAZVICA LIJAS.\ NA LISTOVIMA
NIKSIC 3
I CETINJE 1. Geol. glasnik, k3i. II, Titogrjtd.,,
petkoaii
K. (1958): NE-UE ERKENINISE usen DEN BAU DER DINARIDEN.
Jahrb.
d. Geol. Bund.,
bd. 101, H. 1. \fien.
petkovii
I(. (1961): NaVI-AKS-TRALJUSTI ILr KRALJUSTI
_q
NAVLAKAMA U TEKTOI'{SKOM
'SKLOPU
CRNE GORE i HBRCBOOVINE- Geoloski An. Balk. Pol., knj. XXVIII, Beograd.
Pethovitl(. (1961a): TEKTONSKA KARTA FNRJ. Glas. SAN CCXLIX, Odelj. prir. mat. nauka, Nova ser"
kni. 22, Beggrad.
protii
M. o93D: tzyEsiat o KARTIRANJU JI
HERCEGO-VINE. Fond Sav. geol. zavoda'.Eeograd'
protii
M.,'Cubitor.'ic V., Miiiniit V.,JoztanooiZ R. (1940): IZVESTAI o GEoLoSKoM SNIMANJU IZ
CRNE GCiRE. Godisniak Geololkog instituta Kralievine
Jugoslavije,
god. II, Beograd"
Radoiiii B.
(1953):
NIKSICKO POLJE, GEOMORFOLOSKA PROMATRANJA. Geografski Glasnik
XIV-XV, Zagreb.
Rad,oiii(, R. (1956): NoVE"LoKALNOSTI STARIJE
JURE
U SJEVEROZAPADNOJ CRNOJ GORI-
Geol. Glasnik kni. I, Geol. druStvo Crne Gore, Cetinje.
Radoiii| R. (1958): NALAZAK TNSENJAErcIH ALGI U SEDIMENTIMA GORNJE
JURE
OKOLINE
LASTVE (TREBINJE). Geol. giasnik, kni. II, Titograd.
Radoiiii R. (I959): STRTiTTGRAFSKI POLO'ZAJ NBrrs BoKSITA CRNE GORE. Ibid, kni.
llt,fitggryd.
Radoiiii n.
irsssa):sA,LpTNGopoRELLADINARICANOV.
SP. UDONJOKREDNIM SEDIMENTIMA
DINARIDA. Ibid.
RAd,Oiiii R. (1960): MIKROFACIJE KREDE I STARIJEG TF,RCIJARA SPOLJASNJIH DINARIDA
jUCbSI-aVtIE.
Paletntologija
iugoslovenskih
Dinarida, ser. A. Mikropaleontologiia
knj, III,
sv. 1, Titograd.
Radoiiic R. (tg62j: STF.ATIGRAFSKI STUBoVI
JURSKE,
DoNJoKREDNE I SREDNJEKREDNE
.STNIIE
CRNE CONS, HERCEGOVINE I DELA SPOLJASNJIH DINARIDA.,, NAftNO*
-geol. karakteristike
JI
dela spolj. Dinarida, knj. IV. Rukopisna studija. Fond pred. za istr. nafte,
Petrovac na moru.
Radoiiii R. (1964): MTKRoPALEoNToLoSKE ODLIKE I STRATIGRAFSKA
KoRELACIJA NEKIH
'JU(sKiH
sruBovA SPoLJASNJIH DINARIDA. Nafta Bt'-x, Zagteb'
Roksandi1 M."(1962): 6E6TEKT6NSKA risoNizacrJa CRNE GORE._Naftno-geo1. karakt. JI
dela spoli-
Dinarida, kni. III. Rukopisna studiia. Fond pred. za istr. nafte, Petrovac
ry Tgrg:---.
Roksandii M. (1s66): b NBr<tm PRoIBLEMTMA crorEKroNSKOG SKLOPA
JUGOSLOVENSKOG
oeLA SpOLJASNJIH DINARIDA. Referat na simp. o spolja6niim
_Dinaridima,_
Ljublilill-
Sikotek B. (1954): T.bI<f:ONSfA" oBLAST BILECA
-
TREBINJE. Zbornik radova Geol. Inst.
,,].
Zuiovie",
Beograd.
Sikoiek 8., Nedwinitsch W. (1965): NEUE DATEN ZUR FAZIES UND TEKTONIK DER DINARIDEN.
Z. deutsch. geol. Ges.
Jahrg.
1964. Bd. 116, 2 T., Hanover.
Tietze E. (188aj: GEOLOGISCHE UEBERSICHT VONMONTENEGRO. Jahrb.
d. geol. Reichsanst., Wien.
vidoaii M. (1961): o TEKTONICI VISOKOG KRSA OD LOVCENA DO NERETVE. Geol. Anali Balk-
Pol., knj. XXIX, Beograd.
4s
Vlahooii V. (19s6): GEOLOGIJA
AKUMULACIJE KRUPAC U NIKSICKOM
pouu
I NACIN IBEZ-
BEEENJA VODODRZLJTVOSTT
U NlOl- c."r. ch*-kij. r cetrnje.
VIAhOOii V. (1957):
GEOr{?GIJA NIKSICKOG POLJA I MOGUCNOSTI STVARANJA
VESTAEKI}I
AKUMULAC^II{_q
NJEMU. Tehnika br. 10_11, Beograd.
vlahoaii tr/. (1958): HIDRocEoLoGrJ,\
NIKsIcKoc
poijaiaiiNn
coRA). Geol. Glasnik, knj. Ir,
Titograd.
VIAhOAii Z. (1!59):
-INZENJERSKOGEOIOSKE
qqNgVE ZA INJEKCIONU
ZAVJESU BRACANAC_
SIRoKA ULICA u NIKSICKOM
po_LJU._Geot.-Gtasnik,
grj. rri, fil"g."a.'^-*"
Vtahottii v. (196s): STR\TIGRAFSKI
POLoZAJ BoksITA u
poiriiueiu
s'irVa'conNyn
zrrr.
Ibid, knj. IV.
(!a!ylt*v.
(1e6s): KREI+9_EJS_Kr
sLoJEVr u
Nls_ql_CKoM
poLJU
r NJEGovoJ oKoLrNr. ibid.
vuiisit r. (19_64):
STRATIq$tqKr
poLoZAJ
BoKSirA U Oniasrr
BANJANA (CRNA
GORA).
..
--
_ laop5tgnje
u SGD, Zbor 12. 3.
'1964.,
Beograd.
vukoait v. (19Q$: srA su POKAZALA DOSADASNJA. ISTRAZIVANJA
NA BiJELIM BSK5ITTMA
CRNE GORE. Zbornik radova DIT Crne bore, knj. 1, Nit#.
46
GEOLOGY OF NIKSIE SHEET
THE NIKSIC SHEET IS MAPPED AND THE TEXTUAL EXPLANATIoN
GIVEN BY GEoLoGISTS
OF'THE INSTITUTE FOR GEOLOGICAL AND GEOPHYSICAL RESEA.RCH, STOGRAP
In the.geology of the area covered by the Nikii6 Sheet only sedimentary formations are present.
![ith a minor
exception they are calcareous-dolomitic formations of Mesozoic age (Tliassic,
Jurassic,
-Cretaceous)
which on
the
-surface
make typical holokarst gndscape. The Tertiary is present in flysch-formations
of the
paleolene
and
in
Neogene sediments of unidentified age, discovered by aiifling undei
Quaternary
fluvio-ltacial-]tateriat.
Triassic limestone of the Anisian stage is the oidest exposed formation. It is overlain by iimestone and chert
with tufite intercalations of the Ladinian stage. Red bauxite terminates the series of lfiaaie tiiassi" io.rr"tiorrr.
It is overlain-by Rabelj beds of the Carnian stage made up-of limestone, marly limestone and
-".i.i""..
1'f,.v
31e
expgsed above bauxite_in Gornje Polje and in the crest ofthe Lastva anticline, where they contain coal tracej.
Upward t{elrrass into a dolomite compiex of the Norian ancl Rhaetian stage, which contairrs.in pt"".*
ii.rr.rton.
with megalodons. The dolomite correiponde to the Alpine development
-of
,,Main
Dolomite,,.^
Jurassic
formations
however manifest certain facial variation in the development, in view of composition and con-
tinuity-of sedimentation, thickness of sediments, minerals, etc. Three types of the developm-St-.""-L. airti"-
guished:
the Outer Dinaridic (south of the area), the
Jurassic
developm&t of vojnihmorintain-anJtte *ixea
developrheflt of Njegoi mountain region. Complete stratigraphic diviiion is not possible to
-"t..---
---
Liassic formations lie conformably over the Triassic ones. Their three development types are: lithiotic limestone
(south),
red ammonitic limestone (vojnik mountain) and mixed facies of Nlegos.
Limestone and dolomite of the Dogger aod Malm is poor in fauna and therefore difficult to divide. It has typical
devel.opment south in the area and has red bauxite diposits which mark the hiatus. The roof to burrxit. is *ade
up of Upper Kimmeridgian and Portlandian limestone
y!.th Clypeina
jurassica.
The Dogger and Malm wedge
out to SE and this section of the
Jurassic
is missing in Bijele
poijane
area.
The Dogger and the Malm of Vo)nik are developed without a bauxite hiatus. In the Njego5 mountain area the
mixed developmert type of the Dogger and Malm terminates also with limestone with Cljpeini
j*;;t;;".
In most iases the Lower Cretaceous is discovered only_by this-mapping. It has been developed frorn clypeina
limestone
of Portlandian or Portlandian-Neocomian.d-olomite.-
It ii moitly
"".o"iorrnrltv
o-*.fx"-lv ijpp..
Cretaceous limestone and dolomite. The unconformity is marked by a horizon of white bauxlte- in ii,i,
"".",
the development of Lower_Cretaceous complex is not tomplete; theiloor to the bauxite rrorlro"-"o"*lrts of the
formations
varying in age from the Valanginian to the Barremian-Aptian. North of Nikiiail
p;L-.,^irr.
ro*..
Cretaceoc:- continuously passes into the Upper and is completely developed. The Neocomian and ttre .tsarre-
mian-Aptian are separated while the Albian-is mapped together with the cenomanian.
Most of the area is built of Upper Cretaceous formations. Limestone and dolomite of this age are rich in fauna,
foremo-stly
rudist. Ali three stages are present: Cenomanian, Turonian and Senonian. The C"enomanluq is purtty
unconformable and present
only with the upper part. Th; most widespread is the Tu.o.riar. Fo"r .*itu ,r.
separated within it: dolomite and a succession of holomite and lirnestone (lolvermost
of the Lower Turonian),
limestone with chondrodont-lumacheiles (lower and upper Middle Turonian), caprinid limestone of the Middle
Turonian and Upper Turonian limestone. This division is not made .rr..y#h.r. b"cause of the absence of fauna
in some.places. Senonian limestone continues from the Turonian. fhis is rudist limesto.r. of th. Sarrtorriur.,
Campanian and Maestrichtian. Upward in the Maestrichtian the facial composiiion changes ,"a flyr"i, forrnations
occur. They stretch in a narrow and long zone, clenched in front of Kudi ov^erthrust. ThJflysch aje is aeierminea
as the Maestrichtian to the Eocene. Ii is recognized predominantly as Maestrichtian-paleogeri. ffvr.fr.
Neogene formations are discovered by boring in the field of Brezna under fluvio-giacial
material. They include
minor coal occurrences.
47
Quaternary
formations have a considerable coverage in NikSi6ko Polje and Brezna. Moraines, fluvial and lirrno-
-glacial sediments are recognized, some terra rossa and alluvial deposits.
Tectonic pattern of the Nik5i6 Sheet area fits into the pattern of the south Outer Dinarides with the High Karst
and Kudi overthrust. There are numerous fracture and fold structures which make the tectonic pattern very
complex. Overthrousts are a typical feature in the area. Fold axes and overthrusts strikes are following NI7-SE
direction, while the faults are longitudinal, transversal and diagonal,
The main dislocation in front of the Kudi overthrust is in fact u ,y.t.- of parallel dislocations. According to \
tectonic relations detected by deep borehole Grahovo 1, the horizon al plane of Triassic sediments thrusting
over the
Jurassic
suggests a considerably large horizontal component of movement.
The only mineral ore in the area of economic significance is bauxite. It is found in four horizons of which two
oider ones (Triassic and
Jurassic)
contain red bauxite, while two younger (Lower Cretaceous and Lower-Upper
-.
Cretaceous) contain white bauxite.
Translated by D. Mijovi6-Pili6
LEGEND OF MAPPING UNITS
Qauternary
I. Alluvium.
-
2. Terl:a rossa.
-
3. Lymnoglacial sediments : gravels, sandstones and clays.
-
4. Glacio-fluvial
sediments: gravels, sandstones and clays.
-
5. Moraines.
Neogene
6. Postcretaceous heterogeneous limestone breccias.
-
7. Clays, sandstones and gravels with peat
and coal
occurrences.
Paleogene
8. Flysch of Stubica: heterogeneous marls, claystones and sandstones.
-
9. Flysch of Krstac: heterogeneous
sandstones and argiilaceous marls,
Upper Cretaceous-Paleogene and Senoniaa
10. Flysch of Duga and Nikii6 field: shaly-marly limestones and claystone (Maastrichtian,
Paleogene).
-
11.
Massive rudist limestone with rare intercalations of dolomite.
Turoalan
12. Bedded rudist limestone and dolomite.
-
13. Limestone with caprinids and rudists.
-
14. Poorlystrarifiod
limestone with caprinids.
-
15. Platy to bedded limestone and dolomite with chondrodonts.
-
16. Dolomite or
alkrnation of dolomite and limestone,
-
17. Limestone and dolomite.
Cenomanian
-
Turonian
18. Limestone and dolomite.
-
19. timestone and dolomite.
Cenomanian
20. Limestone with interlavers of dolomite.
Uppen-Lower Cretaceous
21. Limestone with interlayers of dolomite (Albian
and Cenomanian).
Lower Cfetaceous
22. Limestone and dolornite (Barremian
and Aptian).
-
23. Neocomian limestone and dolomite,
-
24, Limeston
and dolomite.
48
Lower Cretaceous
-
]urassic
25. Dolomite with rare interlavers of limestone.
Jurassic
26. Upper Kimmeridgian and Portlandian limestone with Clypeinas.
-
27. Organogene-oolitic, organogene-
-detritic and microbrecciated iimestones and dolomites (upper parts of Dogger, and Malmian).
-
28. Massive
organogene-oolitic limestone and dolomitc of Niego5
lDogger
and lower parts of Malmian).
-
29. Limestone
with rare interlayers of dolomite (Dogger
and lower parts of Malmian).
-
30. Limestone with nerineas of Crvena
kita (Dogger).
-
31. Various limestones and dolomites with lithiotis (Liassic).
-
32. Redish pincish and grey li-
mestones with amonites{nd brachiopods
-
areaof Vojnik (Liassic).
-
33. Mixed facies of NjegoS
-
lime-
stone and dolomite (Liassic).
Upper Liassic
34. Dolomite with megalodons limestone in the upper parts (Norian, Rhaetian).
-
35. Rabelj beds: limestone
and marl with interlayers of coal (Carnian).
Middle Triassic
36. Limestone and chert with interlayers of tuffites (Ladinian).
-
37. Massive to bedded limestones (Anisian);
LEGEND OF STANDA.RDMAP DENOTATIONS
1. Normal boundary: ascertained (with dip), overturned and approximately located (with dip).
-
2. Discon-
formity: ascertained (with dip), overturned, covered, or approximately located (vdth dip), and uncertain character
of boundar5'.
-
3. Dip of bed elements: normal, single measured; statistical and overturned,
-
4. Traces of
representadre surface of bedding: controled on terrain and photogeologically observed.
-
5. Axis of vertical
or oblique anticline and syncline.
-
6. Plung of axis of anticline or syncline.
-
7. Axis of overturned or oblique
antidine and syncliae.
-
8. Brachyanticline.
-
9. Brachysincline.
-
10. Fault without cha.racter denotation:
asaertained and covered or approximately located.
-
11, Relatively downthrown block; dip of fault plirne.
-
12.
Front of thrust: ascertained and covered or approximately located.
-
13. Microfauna.
-
14. Marine inacrofauna.
-
15. Bauxite deposit.
-
16. Occurrences of lygnite (Ul) and biftminous rocks (a).
-
17. Open pit: active and
abandoned.
-
18. Deep bore hole, single,
-
19. Shallow bore holes, 4-5 in group.
-
20. Cirque:
-
21, Deep
bore hole (only in cross section).
49
TEOJIOTI{fl JII{CTA H}IKIUI{q
\
JII4CT CHI4MAJII4 LI TIOflCHI4TEJIbHbIIA TEKCT HAIIICAJII,I COTPYNHI4KI4 I4HCTATYTA
IIO TEOJIOIMqECKI4M IT TEO@I,I3}1I{ECKI4M IICCJIE.UOBAH?Ifli,M, EEJITPA.U.
B reo;rora.recnoM crpoenr.rlr .nucta Hrartrlrt fip]ftrr4Maror yllacrrae roJr6r{o ocaAor{Hr,Ie rropoAr,r. 3a ne6o,raruum
I{cKJIroqeHIreM 3To r.rcBecrxoBrrcro-,qoJroMr.IToBLre orJroxteHrrff Me3ogoE,
$oprr,lllpytorque
tanu.*rsrii ronoKapcr.
Onn upegcraeJreusr rpr4acoM, ropoit n MeJroM. Tperr.runaa crrcreMa npe4craaiiua o?Jroj{{eHrLEMr{
$riurrenofi
Saqran
uaaeorerroBoro Bo3pacra rr HeorerroBbrMr4 orJrox{errarmr{, crparr.rrpa$raqecxv 6.ruoxe ne onpeg&e"rr,rmz,
BcltpbrrLrMrr 6ypenzem nog
$moer.rorJr.Erlr{aJr6H6rM
fiepexpr,rr,reM. Verneprrauxafi cacreMa B oc]roBrrom npeA-
qraBJreHa
,rlrmrrourarlr{aJrr,HbrM r,t
$nroeraoraaqHalrrrubrM
MareplIaJroM.
Hara6o.rree
ApeBrrlrMr4
EBrsrorls cpeArrerpltacoBbre rrsBecrurrlra anfisuficxoro ,{pyca, BErcryrraroulrre na ne6onr-
tuoft nosepxrocu r fopnen llone. Btrure lrx aaJreraror fisBecrH.fiHr,r c npocaoamr ry$iEra JraAr,rHcxoro flpyca.
Ilpollcxon<geuze ry$r.rra Morxrro o6rscmrr nop$aponrran ByJrxarrr{sMoM. Cpe,qrrra* Tpinac saxarrqflBaercg
r(pacHbrMl4 6oxcurair,rr,t MorrlHocrrr or 5 go
7 rrterpor, Ha r(oropr,rx
gareraror
or:roxeur.rx xapuziicxoro apyca.
Stot 6oxclrr ffBJrfferc.a nau6oaee crapbrM ropr.rgonToM 6orcwra rra Jrrrcre Huxrulru, ormeqeHlrbrM Bmecre c rroA-
CTITJTaKIIIIIIN.I ero [OpOAaMr.I TOJTbKO Ha
J,II{aSaHHOM
MeCTe.
BepxrretpracoBbre orJrox(eulrtr :aar4rr*arorcg. pa6erbcx[Mr.r cJroffMrl xapnrrficroro -rrpyca: r,I3Becrrr.s(aMr{, Mepre-
JIr{CTETMU rISBeCTrIflKaMr{ ra MepreJrrMrir. Onu o6xaxteru,r Ha He3HalIuTeJrbHoM rrpocrpalrcrBe Bblllre TprracoBblx
6oxcratog lopnero flora 14, Ha HecxoJrr,Ko 6onrureft rroBepxuocrr.r, B -EApe anrrlx.iranaau flsu:er;. byp.rrael*
ycrarroBJreHbr
rr B cKBaxr4rre
,rlpaxono.l". Cnoa pa6e.na coAepx{ar He3rratrrrreJrbrrlre [po.sBJreHrrrr yrnr.
ft,rto.
lorzqecxufi cocraB ra
$aynzcrzuecxafr.
accopfrL\vg n pa6enrcxux cnonx lopnero flona n.f,suurr ytrasbrBaror
Ha oAl{rraKoBoe_$aqlrarunoe pasBurtle
gTax
yqacrKoB r{ Ha oArroBpeMeHrryro
@aay
smepcar
AaBrxyro tla oAHoM
mecte 6oxcrar (fopne flone), a Ha
ApyroM
yro;r (.fIsrna). Pa6elrrcxlte cJrori. BBepx Iro paspesy rrepexoAffr B
rtoMrrre(c
.qolloMrrroB nopaficxoro r4 porlnqecl(oro spycoB. 3ro npeamyrqecrBeHr{o EeMa-E rr roilloreHrrafi
,qoro-
M,IToBarr ceprrg caxapoBugnofi ctpyxtypbr, coAepx(arqarr Mecrar\u,I I,I3BecrHEHr.r c MeraJro.uoHaMLl.
Ilaneoreorpa$rFlecxlle ycJroBrrfi ocagxoo6pasoaaur,rr B xoAe ropu o6ycaoulJra Ha rroBepxaocrr{ Jrrrcra Huxuru.r
orlpeAeJreHH,alo pasuoo6pasnocrB pa3Blrrrlq rcpcxrx ornoxceuraii, KaK orHocrzreJrr,rro HerrpepbrBHocrlr ocaAKo-
EaHo[JreEr.I.E,
"aH
r,I oTIrocI4TeJIbHo MoulHoctrn otaorxerrufiJ HaJrI,IqH.E [orle3Hr,Ix Dcxo[aeML,tx I,I T, rr.
IOpcxae orrox(eufl.a pasBr,trr,r rroJrHocrlro. Tolano B 3arraA-rorosarraAHoM yrracrxe Jrr.rcra HeAocraror Hexorop6re
ropll3oHTbr
Aorrepa I{ Hr4]Kr{ero ManbMa. Orno>xenr.rs ropbr Ha racre Huxruraal pa3Br4Tbr r
$aquu
r{3Becrl{rrr{oB
rr
AoJroMrfroB.
Onr,r uo.nr,syrorc.a nafl6onsufltM pac[pocrpaHeHIreM B oxpecrHocrsx Benr.nn.ne n e rcxtlloft
.racru
Jrr.rcra, xofra 3rraql{TeJrlrroe fipogrpaucrBo 3aurrMaror rr Ha ropax Heroru z Bofirtrr. Ha ocuoeanr.rr JIr,IToJrorrr-
lleclcl,tx
a [aJreorrroJloruqecxlrx xapaxTeprrcrl,rx Mo]ruro 6rrno nrrgerurrb rpu rrrrra pa3Br.rru.rr ]opbr: Trr[rrrrgoe
BrreurreAa-Hapcxoe pa3Btirrre, pa3Brrarre ropu Boiinuxa rr flepexoAHoe pa3Brrrue xapaxrepaoe gla pafiora
Herorua. Hr,r. a o4aofi Es orlrx o6nacrefr, BcnegcrBrre rrrrroJrorlrqecxoro cxoAc"Ba (me.iroeognr,re r,rsBecrgfiHrr
r
4onorrrutar)
rr rreAocrarKa r{Jr}r HepaBHoMepEoro paclpe.&erreHliE r{cKoflaeMoro Marepirajra rreJE3rr 6rrno s
nacroaulefi
$ase
accne4oeaHa.E rrpoBecrrr rrorrroe pacarJrerreur.re ropcxoft cepnr.r. floecro:4y BBrAeJreHa Hror(Hqfi
ropa, TorAa Har( xoMrrJler(c cpegnefi u nepxaei ropbr crparrrrpa$uuecxu He rroApasAereu. Ho ra.,vr, rAe r.rMerorcfi
HpacHI'Ie 6oxcrarr,r (oxpecrrocta Be:uante) n 6oxcratonogo6nrte o6pasoBaHr.ra, BtrAe:feHr,i noAcrr4Jraroqrre
r4 flepexpr,rBalou]r4e I,ISBecTrrfKI,L
06pasoearza ropbl 3aneraror corJlacEo rra rprlace u npocrpaucrBeHr{o rrpnypoqeubr r{ TpeM
-v-nolrnuyrr,in
o6,ra-
cT-trM pa3BrrTrrfi rcpr,r.
Blrgeleltl,r rpI,I Trrna pasBt4avrs.:refiaca:
Saqua
useecrH.ExoB c rrr{rr{orrrcaMr4,
$aqlra
xpaci:r,Ix aMMoHLrroBErx
IEBecrHfir{oB rr nepexo,qHafl
$aqlu
rreiiaca Herorra. flepeax, caMaE paclpocrpaHeHHafi,
coorBercrByer rr{rry
reiiacoerix rr3Becruflr(oB Tupo,,rx n Beue{r4ancxrax A:rn.
50
tr4ssecru.Exd r{
AoJrour.rrr,r
cpegaeit u eepxnefi rcpbr noJr6s}'rorcr{ Hecl{ollrxo 6o:u,umm pacrrpocrpaueHlieM
qem
ErDr(Heropc1rre. PasAerNtr cpeAHloro or repxueit rcpr,r Bo Bcex yKa3aHE!,Ix rnnax pa3Brrrlls oxa3aJrocr ;reBo3-
Molr(Hr,rM. Ipanuqa lNe c
grarNneit
ropoii lurolorrrr{ecxli orMellena xoporlo.
Tranu.rsa.a
$aqr.ra
cpepneft il nepxnefi rcpr,r B ro)ruofi
qacra
m{cra coAepli(nr saJre}r{u Hpacgoro 6oxcuta, otme-
araroqrre
rlrir:yc. B creaxoaHe
,rlpaxono
1" n ropcxrax orJro)r{eHrrflx, o6napyrxenxrrx noA Tpr'racoBr,rma B r(a}<y-
rrleMcfl rropgaJrbuoM KosraxTe, orrueversr tySr,r r ry$$ztr,r He Bbrcryrraroque Ha rroBepxuoctr s stoii o6nasru.
Ao
noc,,rennei ctemxa saa6ol6rrrarr
qacrr
paclpocrparerfilrl IrlD+tuero MeJra He 6br:ra r.rssectuofi. 3ru orJrolxeHlrs
pa3Br{Balorcfi r.rs Eepxaeropcxu:x v3Becft{flRoB c KJrrrnerrnartiLuwt I{3,qoJroMrlroB. Brrure uilx, r 6o;rulllucrBe
cJryqaeB Hecor;racHo rr or,qeJreHrrEre ropr.rsouTom 6e.rrrrx 6oxcratoB Bareraror BepxHeMeJroBEIe I,I3BecrrrEHIl It
,EOnoMt{TrrI.
B O6:raCrn [pOfiBIeHI,I.E 6OXCUta sr.rXnr.rfi MeJI HeBOsMO]I(rrO paCaIneHIITr.
Hau6o-'rruras rroBepxuocr; Jrllcra cJrox(eEa Bepxurrm MeJroM. B orlilqtle or 6o;ree
ApeBrrrd
tltegosoiicxux orro-
xerrrafi rrssecr rrtr1tt rr AoJrogr4rr,r
eepxirero rueai 6orarr,r
@ayiroit,
B rrepByro oqepeAb py,4rrcraMl{, rro3BoJlr{roilIrrmrt
crparzrpa$rrvecro{e noApasAe:rerrrifi, Bepxrtrfi Men rrpeAcraBJreH BceMr{ TpeMfl .apycaMll: cerromarrom, TyporroM
rr ceHoHoM. CeEoMaH
rrpe[MyulecrBeuHo HecorJrace]r Ha ]ILDr{HetI MeJry; Typou r,13 Bcex nara6olee pacfipccrpa-
rrem*rii; B6rrrre Hero uocrenenno pagBllBarorc.fl rr3Becrugr{rt ceuoHar 6olee
gpo6no He pacqJreHerrHr,re.3ro
TlrnrrqHo pyAIIcTOBL,re I43BeCTrIERII, B I(OTOpETX ITaJIeOHTOJIOTAqeC(I AOKa3aH],I
CaHTOII, RaMlaH E MaaCTpIIXT.
B aepxuefi-uacrr.r traacrplixra rrpor43orrrJra
$aqua.nslraa
flepeMerra: crarl,l orJlararr,ca
Saflurearre
orJrox{eHl'1.fi.
Orno;+temls
$:rulra
pa3Br,rrbr e ysxoii n A:nt*rofi
sorle 3aulemJrennoii r
$poutaarnoit
uac:ru ueuyll Kyun.
Ilaaeogro:rorluecxlr
gorasan uoirerrar**rii nepexog or Maacrprlxrcxl4x
Ao
3oIIeHoBLrx otnoxtestlfi. @:rarr
orHeceH x MaacTpuxT-naJreoreHy IIs-3a I{eBo3MO}I(HOCTI4 eIO pa3AeJIrTb Ha -EpyCbI.
Heoren Bcgp6rr 6ypeurem e uo:re Bpesna nog
@nroeraorJr.ElllraJrrrrblm
rIoHpoBoM. 3ro ne6onr,uofi epoeuouur,rft
ocrarofi B KapcroBoM naneopelreQe. Heorerr coaepx(rlT He3uaqrrreJrrrrble rlpoffIacrxa yr:ra. 9erneprrralr*,re
o{rro}{eHr{-E
AoBoJrLHo
runpoxo pacnpoc,rpaneur,r e Hraxlmqxom flone u Epesne. Brrgenealr MopeHEr,
Smoeuo-
r.lfflqrra.uEr{bre I{ nLrMrromEIIItaJIbHrrIe orJrox(errr{EJ a
g ge6o:u,uroM
KoJrlnqecrBe u HpacHo3eM u aJrrlroB[aJrlHbre
HaI{OC6I.
Ha :rrcre H1rxuraq pa3nrrquML,r o6nacm Br,rcoxoro Kapcra u Kyuxoii
qeruyfi.
Bca nonepxnocrb Jrllcra orJrr'r-
uaerca
Saqraa;rl*rur*,
r ilporrr4mrl xapaxTeprrcrr.rxamr,r ognofr 6oaee xpynnoii reotextounqecxoii egranrzurr.
B rleuon, Texror{[qec1oe crpoerrre sAecr oqeHb cno]r{Hoe. PaseilTr,r MHoroqLrcJIeHHr,Ie paAr'laJrbHbre I{ cKJraA-
qarrrre
c:rp.yK1.ypr,r. Oco6eruo
rracrrr
3Jremenrrr pagua,rr,xofi TeKToHIrHIl, B riepBylo oqepeA6
rre[ryll, TaH]r{e KaK
1r rrapytueHr,r.E Bepru(aJr]Horo lr o6parxoro xapaKTepa, o6yclas:uearor]IlefiecraMl,I MuoroxparHbre noBToperrr4rr
c,r:painrpaSruecxflx
qnenoe.
Bce
.reuryu
rrMeror ocgoBgoe rrporfi]r(errlLe C3-IOB, TorAa xax pa3JroMrl r'rMe]orcrr
rrpoAo,[r,H6re, [oleperlHEle Lr
AilaroHanEHr,Ie.
l:ragnoe Hapyuerrre r
$polrra:rrrroft
.racrr.r
Ky.rxoii
qerlryrt
tBJrgrorcff B cyu$ocr:a c.noxnofi clrcrerrroil napari-
JreJrbHrrrx
nnc:roxaqrdi.
@poxr
qerrryrr qerxo
o6osaa.reu y3roii fiorocofi
$m.nua,
Ha Koropyro Ha
ArfiHe
oI{oJIo
30 xm uaner.rnyra Kyuxax
arerrry.fi.
Yron nlocxocru verryiiuarocrlr Ha rex peAKI4-x Mecrax, rAe ero Mox{Ho HeIIo-
cpeAcrBeHgo n3Meparb, cocraBJrrer s o6qeM oI{ono 300. O pasitnepax roplr3ouTaJrbHoro fiepeMerrleuxs
alerrryfi
11eJrb3.E roBoprrr6 c yBepeHrrocrr,ro, Ho oHo Bo Bc.EKoM clryrrae He itaaloe. CxnaAlrarr,Ie crpyrTypbr Bbra.Euyrbr
c ceBeposarraAa Ha roroBocrox. I{merorcg tr lrgoxJrrfiraJrrut,re cxJraAxrr c BeprenTrocrbro ocesoft n:rocxocrtt r IO3.
I4nrepnperaqr.r-E Ter(Torrrirrecxnx orgorregafi B cxBaxqrue
,rfpaxoro
l" yxasrrraet Ha HaJIlIrMe fiprr6ff'I3r{reJrbuo
ropasorira:uuoir. :ntrrtnu Ha,uBrnra rprracoBbrx orao)r<euuii rloBepx ropcxl,Ix, Ha rJry6rme B rlprrMeprro 1900 m.
Elu-rncreertHuM rrpoMsrrrrJreuuo rrgTepecgErM rroJreggr,rM r{cxorreMblm rra Jrrrcre .aBrrrrorcE 6oxcurbr. VcraHosrelrr,t
4 ropusoxra. fleperrir cocraBJrerr rpr{acoBtrM KpacH},rM 6oxcutom
gaJlerarolqr.rm
Btrrrre r43BecrHrIKoB JraAr{Hcl{oro
Bospacra) TorAa KaK ru r<poeneii trBntrwacfr pa6e.nrcxlre cror
(apur{ftcxoro
spyca. Btopoii roprl3onT cJrox(eE
Taror{e xpacur,ra,ra 6oxcraramn 1opcxoro Bospacra, flogcranarot r4x pa3ubre crparrrpa$uuecrrte
qreur,r
ropbr
(mxioai MaJrbtit rr gorrep), TorAa r{ax [epexpBrrr.rem BcerAa .flBJrffetca nepxnufi ananrm. Tperlrft ropasoxr
rrpeAcraBflerr ,r*"a*aroirrror,I 6oxcrramlrr- toiree 6appel*cxramra.
getneprirfi,
naz6onee ano:rogorl ropr'I3ouT
cocraBJreu 6e.nsranlr 6oxcztamra o6pasoeaeurar*ucfi rrp]i EepexoAe crr Hrrxc{ero r Bepxxelty itne:ry.'r{au1e ncero
r,rx noAcrr{naror rngBecrrrrxr{ Hr,Dr(Hero MeJrar 3a r.rcxrrotrex[em
paftona 6rae.na Ilo:rx, rAe ocr{oBa}rueM 6oKcrrra
flBltflvJrctt rrefiacoe:,re orJro)r{egl,Ig. Kpome a r*ecre E;rr.me fleuuxe, rroBcroAy
grrme
6oxcuroB eaaerarot ceuo-
Marrckrre orJrolxeur.r.fl. ffporrrrrur.:renruM
guaqeHr,reM
rloJrr3yrorcrr to.rrxo aropoii ra uereeptuit ropasonTl,r,
xolopllxe II 3I{ClnyaTIrpyIoTcrI.
Ycrauonrenr,r lr rresgarrrrrerErlre rro.EB;regr4x 6uryrrrena (e cxeaxlrue ,,Ipaxoeo
l") ra yr:rx (Epesga).
flepeeoA:
A. ,{analona
JIETEH.qA KAPTI4POBAHHbIX E.UI4HI,1U
rfemepruvxar
clcreMa
l. A.nnroeufi.
-
2. Teppa pocca.
-
3. Jlimrnor.nsqaaJrr,Hr,re oaJrox(esr,Ia: rpaeufi, necllaHr.rl{r{ 14 rJrLIHEr.
--
4.
I;rxqlro$aroerraJlrHr,re
grJro)+(enru:
rparrrii, [ecrIaHI{HI,I L1 rJrr{Hr,I.
-
5. Mopeuu.
5l
Ileorer
6. flocrnnenosr,le rereporeHrrr,re r,I3BecrxoBrre 6pexurm.
-
7. Inr.rnr,r, fiecqarrrzxrr H rpaer.rft c rpolrBl]eH1rrMrr
top$a n yr.ira.
rIaneoreu
8. @ruurr Cry6raqsr: rereporeHubre MeprerrI, rJrrrnerl rr [ecqa]rr{Kr{.
-
9. @.nraur Kpcraqa: rereporerrgbre
necqarll4Rl4 L\ IIII{IIACTEIe lIepreJII{.
Bepxur* Merr-trafleoreu
10. @nrzru
lytn
t Hzxrrz.r rrons: cJraHrleBaro-MepreJrncrbre u3BecrrrfiKra, rereporenHr,re MepreJrn r{ 1..1rlrHeq
(maacrpuxr,
na:reoren).
Ceson
11. Macczrntre LI ToJrcrocJlcncrbre pyArncrlre r.r3Becrx.axr{ c peAr{rdvrr.I [pocJroxmrr
AoJroyrrra.
Typox
12. Cnoucrrre pyArtcrrrr,Ie
rlrcBecrlrqKrr r4
AoJromr,ru,r.
-
13. tr{ssecruaxrr c Ra[pmrr.rAamr.r upygueaun-
-
14.
Ilaoxo ctparra$zqrpoeannrre
a3BecrlrfiKr{ c Ka[purrrrAaMz.
-
15. Il.nutqarlre
Ao
orrorrcrgre I,rsBecrH.EXrr
Ir
AolroMr4Tbr
c xorrApoAorrra.Mr,l.
-
16..fio.nomrtru r4Jrrr cMeHa
AoJroMIzroB rr r,r3Becr]rsxor .
-
lT,I4seecrgqrr
I{
AOjrOMI,IT6r.
Cenouau, rypox
18. Zseecrusxrr a
AorroMrlTbr.
-
19. tr4esecrufiKu rr
AoJroMr{TBr.
Cerronaan
20. tr{ssecrnsxr4 c flpocJroflMr,r
AoJroMura.
Bepsrlfi
-
surrcrut *ren
21. trlesecrrrsrr c rrpocnoflMr{
.[oJromrrra
(anr6
-
cenoman).
Ifurxxrfi uen
22- l&seecrrIsltr4 r{
AoJromrrrbr
(6appem
n anr).
*
23. tr4seecrg.Er{rr rr
AoJroMr,rrbr Heor(oua.
*
?A. Vlsrlecrltrlcfr.
I1
AOJIOMI.IT6I.
Ifrxcrrft Merr, x)pa
25,
,[o.rromlrru c peAKrrMu [pocJro.EMu lr3Becrurrra.
IOpa
26. I{ssecrHfxr'r BepxEero HIrMMepa,E}r{a I4 [oprnaH,qa c RJrr{[er{Hamrr .
-27.
oprarorenno-ooJrll1oBbre,
oprarro-
rerrHo-AerprnrrrrrHlle
I{ mzxpo6pexuepbre
LIsBecrIrrIr{I{ r,I
AoJroM]tTbr
(6o:ree
Br,rcurrae
qacrr4
Aorrepa n minsnna).
-
18-'
Macczeur,re opranoreH'o-oorrr{roB're
rn3Becrurrxu tr
'4o;rorrrlmrr
Herorua
lgor;.p;;;;;;;;; maarr,ra;.
*
29. llsE,ecrra1xrr c peAHI'IMx npocnofiMrr.AoJrorrruta (4orrep r4 Hr.nr{Hrre uac'# r,nuiru*a)-
-
so. 2""."rr"*"
c EeprlHeaMrr
-
IJ,prelra xr'rra (gorrep).
-
31, PasHoo6paenudrmeecr:rarfi.r
r4
AorroM\lTEr c Jrrzrr{oracarrrr.r (neiiac).
-
32. K.pacrrue, po3oBr,Ie lr cep],re r{3Becruflr{r.r c a*mlonrram, u 6paxraouojaxlT
-
6fi53616
g"il;;
irerac).
*
33, Cmeuranriax
$aqira
Heroura
-
r{gBecrH.Exlr 14
AoJroMrtTtr
rifiaca.
"
Bepxrrrfi rpllac
34'
'(o:ronartr
rr MeraJroAoroBlre rr3Becrusxrr B BE'rcrrrrlx uacrxx (nopar, p3n).-
35.
pa6e;mcxue
cJrorr: rr3Becr-
trflrrvr t4 Meprerlr c [pocJro.rrurr yrna (xaprax).
Cpegrrufi rpzac
36' tr{seectEsr(Ir rr.ErrrMEr c rrpoc.lrogMr'r ryd$ura (;ragaucxlrfi
spyc),- 37. Maccrzeunre.qo cjrorrcrr,re rjsBecr-
ruxlr (arusaficxlrfi
xpyc).
52
JIETEH.4A CTAHTAPTHbIX OEO3HAI{EHI4ff
1. Hoprvrarrrrax rparuqa: ,qocroBepxarr
(c
naAenrzem), orrpoxlrrryran In crpErrarI l.l,nnpu1auetrrenrno o[pe4e-
treEn:ur
(c
uagemem).
-
2. Hecornacrrafi rpaur{qa:
AocroBepHan
(c na4enraem), oflpoxrrnyrarr, cxpbrrarr L4Jr1I
upra6mrsatenrro otrpegeJreuHaa (c ua4erruem) ra neoupe4enenrrrt xapaxrep rpaElrllbr.
-
3. S.nemenrbr naAeHnE
cJros: HopMajrbrroe, o.E4rroqHoe rBMepeHr4rr; ctarucrrrrecxrrE u ofipoRrrrryrEril.
-
4. Tpaccrr reEepaJrBrrbrx
noaepruocrti cJrougrocrra: rrpocJreri[aBaurrrre B rroJre r{ ormealerlrrbrx
Sororeonor[qecxn.
-
5. Ocr Beprrr-
rarrrsofi uruz. uar<ror*rofi aurrtrnfin*alrv! n crnunJrvtmaJrtt
-
6. florpyxterilIe ocrr arrrrar{ru4rraJrr4
purur
ciarrt<rmmaltyt.
-
7. Ocr orpor<myrofi r4JM lraluloxrrofi anryar.nlura.nu tl cug(Jrr.rganu.
-
8. Bpaxraanrr,rxrranarb,
-
9. Eparul-
cr4rrxJrlruiurr,
-
10. C6poc 6es o6osua.reurrx xapaxTepa: ,qocroBeprlbrfi a cxprrtrrfi rana nprE6masrareJrBrro
onpegelermu?-
-
11,. Ornocr.menrno onyulenr*rii 6nox z rraAeur4e paepsrerroft noBepxuosrr{.
-
12. @ponr
trerrrya:
Aocroeepnrrft
r cnprrrrrfi urnrrpu1trusurerLrro ofipeAe.nesrrsri.
-
13. Mzxpo$ayna.
-
14. Mopcxaa
marqroQayra.
-
15. Meeopox{geEurr 6oxcrzra.
-
16. flpoar.neurrr Jr[rIrI]Iaa (Ul) a 6rrprera (a).
-
17. Ioprar
nrrpa6orra:
4eficreyrorqaa
re sa6poruennaa.
-
18. Iny6oxrae cRBa)r{I,IHbr, ogrlrroarr$re.
-
19. Herny6or<ue
cnBalraEbr,4-5 nryx.
-
20. I-l,rapx.
-
21. f.ny6oxarr cxBa)r{aHa (roarxo a paspese).
53