Medycyna Dydaktyka Wychowanie, Vol. XLVI, No.

3/2014 17
Dydaktyka
dr Mariusz Panczyk
(Zakad Dydaktyki iEfektw Ksztacenia
Wydziau Nauki oZdrowiu WUM) opowiada
osystemie egzaminw testowych iinnych
formach oceny efektw ksztacenia
Panie Doktorze, co skonio Pana, aby po skocze-
niu studiw farmaceutycznych zaj si zagadnieniami
zwizanymi zegzaminowaniem?
Ju podczas studiw na Wydziale Farmaceutycznym
wodzi ipracy nad doktoratem interesowaa mnie tema-
tyka egzaminowania oraz sprawdzania wiedzy. Studiujc
wodzi, znana mi ju bya forma testw, dochodziy rw-
nie gosy o rosncej roli testowania w Polsce. W prze-
ciwiestwie do uczelni amerykaskich, gdzie ta forma
oceny znana ju bya od lat, wPolsce pocztki testowania
sigaj lat 80. Testy byy wwczas organizowane wbardzo
ograniczonym zakresie. Dopiero ostatnie lata to lawinowy
wzrost zainteresowania t form sprawdzania wiedzy. In-
teresowaem si tym zagadnieniem, mimo e pocztkowo
sam do koca nie zdawaem sobie sprawy, czym jest po-
miar efektw ksztacenia. Dopiero rozpoczynajc prac
w Zakadzie Dydaktyki i Efektw Ksztacenia w 2008
roku, kierowanym wwczas przez dr.Henryka Rebandla,
iwraz zwprowadzaniem zmian wsystemach ksztacenia
w Polsce, mogem pozna najnowsze trendy zwizane
zocenami efektw nauczania nastudiach wyszych.
Wwczas chyba tylko nieliczni mieli na ten temat
wiedz.
W tamtym okresie niewiele osb syszao otakim za-
gadnieniu, jak efekt ksztacenia.
Dlaczego?
Wtedy posugiwalimy si celami dydaktycznymi, ce-
lami nauczania, ato przekadao si na form sylabusw
ich poprzednie wersje maj zupenie inn konstrukcj ni
te aktualnie obowizujce. Nikt wtedy rwnie nie mwi
o ramach kwalifkacji. Po wejciu Polski do Unii Euro-
pejskiej, musielimy przyj zupenie nowe wzorce, ktre
zmusiy uczelnie do wdroenia nowego systemu ksztace-
nia opartego na efektach ksztacenia.
Co byo gwnym katalizatorem tych zmian
systemowych?
Przede wszystkim moment, kiedy podzielono studia
natrzy stopnie. Niektre znich s oczywicie nadal studiami
jednolitymi, jak studia lekarskie, farmacja czy stomatolo-
gia, jednak wikszo studiw jest dwu- i trzystopniowa.
I to bya najbardziej znaczca zmiana dla systemu kszta-
cenia wyszego w Polsce. Ten fakt zrodzi pytanie, jak
ksztaci na dwch rnych stopniach studentw, ktrzy
dotychczas ksztaceni byli w systemie studiw jednoli-
tych. Jeeli mamy np.ksztacenie studentw pielgniarstwa
nastudiachI iIIstopnia, to jaki zakres umiejtnoci powi-
nien posiada student studiw I oraz II stopnia, skoro ju
absolwent studiw I stopnia na kierunku pielgniarstwo
musi posiada peen zakres wiedzy iumiejtnoci potrzeb-
nych do wykonywania zawodu. Taki podzia stworzy wiele
problemw wkonstruowaniu nowych programw naucza-
nia opartych na efektach ksztacenia, czyli informacji, jak
wiedz iumiejtnoci musi posiada student studiw Ioraz
II stopnia. Kolejn kwesti jest sposb kontroli efektw
ksztacenia, czyli zdobytej przez studenta wiedzy, umiejt-
noci oraz kompetencji spoecznych.
O metodach egzaminowania rozmawialicie Pa-
stwo m.in. podczas organizowanej przez Zakad Dy-
daktyki iEfektw Ksztacenia konferencji. Omwilicie
tam Pastwo dziaania na rzecz zapewnienia jakoci
ksztacenia. Dlaczego podejmowane s takie dziaania?
Takie dziaania spowodowane s przede wszystkim
implementacj systemu ksztacenia opartego na efektach
ksztacenia. Ta zmiana narzucia rwnie zmiany w f-
lozofi uczenia si, nauczania oraz sprawdzania efektw
nauki, dodatkowo powinna spowodowa zmian sposobu
pracy nauczycieli akademickich. Ponadto Polska Komisja
Akredytacyjna zaczyna sprawdza, jak uczelnie wywi-
zuj si zfaktu, e maj prowadzi zajcia wedug nowych
wzorcw isprawdza efekty ksztacenia. Wzwizku ztym
zaistniaa potrzeba wdroenia systemu kontroli jakoci
ksztacenia, pojawiy si Uczelniana i wydziaowe komi-
sje, ktre maj opracowa spjny system oceny jakoci
ksztacenia w Uczelni, stworzy procedury, ktre wcze-
niej oczywicie istniay, ale nie byy ujednolicone iusys-
tematyzowane. Naley rwnie zwrci uwag na fakt,
e dziaania dotyczce zapewniania jakoci ksztacenia
miay raczej charakter dobrych praktyk ni obowizu-
jcych procedur. W t now flozof nauczania musieli
zosta czynnie wdroeni sami nauczyciele, tak aby umieli
porusza si wnowym rodowisku oraz aby uwiadomi
im, e naley stale podnosi swoje kwalifkacje. Ijednym
ze sposobw podnoszenia kompetencji dydaktycznych
nauczycieli akademickich WUM maj by organizo-
wane dwarazy wroku przez Zakad Dydaktyki iEfektw
Ksztacenia konferencje szkoleniowe, ktre przybliayby
rodowisku akademickiemu t tematyk.
Na czym gwnie skupilicie si podczas pierwszej
konferencji?
Pokazalimy na jakim etapie jestemy ico jest do zro-
bienia. Pani Dziekan dr hab. Boena Czarkowska-Pczek
omwia, na co zwraca uwag Polska Komisja Akredyta-
cyjna analizujc proces ksztacenia na uczelni wyszej.
F
o
t
.
:

M
i
c
h
a

T
e
p
e
r
e
k
Medycyna Dydaktyka Wychowanie, Vol. XLVI, No. 3/2014 18
Dydaktyka
Zdrugiej strony pokazalimy, co ju osignlimy, co nas
czeka icomona zrobi, aby t jako ksztacenia podno-
si, zasygnalizowalimy cele i zadania, ktre stoj przed
Wydziaem Nauki oZdrowiu.
Jak rol w zagadnieniu jakoci ksztacenia spenia
Zakad Dydaktyki iEfektw Ksztacenia?
Jednym zdziaa, jakie Zakad chce podj wramach
swojej dziaalnoci statutowej, jest poparta rzeteln ana-
liz naukow staa ewaluacja stosowanych w Uczelni
narzdzi pomiaru efektw ksztacenia. Zgodnie znajnow-
szymi trendami w dziedzinie testowania oraz oceniania
kompetencji w ksztaceniu medycznym, konieczne jest
opracowanie spjnego systemu skadajcego si ze wza-
jemnie uzupeniajcych si metod pomiaru zakadanych
efektw ksztacenia. Zakad chce dostarcza rekomen-
dacji i wytycznych dla dobrej praktyki w tym obszarze.
Natomiast sfer techniczn prowadzenia egzaminw te-
stowych zajmie si nowo utworzone Biuro ds.Egzaminw
Uczelnianych.
Co sprawio, e testy tak zdominoway system oceny
ksztacenia?
Po pierwsze moemy w krtkim czasie przetestowa
i obiektywnie oceni bardzo du grup osb. Dlatego
prd wkierunku egzaminowania wformie testowej jest tak
silny wanie ztego powodu, eczas iobiektywno oceny
mog by znacznie wysze w porwnaniu z innymi for-
mami sprawdzania wiedzy czy umiejtnoci. Ponadto py-
tania testowe atwo poddaj si standaryzacji i ewaluacji,
dziki czemu narzdzie egzaminacyjne moe by dosko-
nalone. Niebez znaczenia jest take fakt, ewprzeciwie-
stwie do standaryzowanych egzaminw ustnych, testowe
formy sprawdzianw s duo atwiejsze do opracowania
i wdroenia. Jeli w kocu wemiemy take pod uwag
wysokie koszty takich egzaminw jak OSCE (Objective
Structured Clinical Examination), tooczywistym staje si
fakt znacznej przewagi testowych form egzaminowania.
A jakby Pan odpowiedzia na zarzut, e dziki te-
stom mona oceni jedynie wiedz, nie umiejtnoci?
Na pewno testy oceniaj w duym stopniu wiedz,
jednak potraf te, jeeli zostan dobrze przygotowane
mierzy niektre umiejtnoci. Wiele osb nie zdaje
sobie sprawy z tego, e pytanie testowe moe mierzy
naprzykad zdolno wycigania wnioskw, umiejtno
podejmowania decyzji, tylko trzeba odpowiednio zapro-
jektowa zestaw pyta. Wikszo kojarzy jedynie pytania
typowo wiedzowe, encyklopedyczne. Od takich pyta po-
winnimy odchodzi, jeeli chcemy testem bada np.kom-
petencje ocharakterze klinicznym. Wtym przypadku test
powinien skada si zkrtkiego opisu przypadkw, powi-
nien zawiera pytania na dopasowanie, pytania dobierane
czy case studies. Najwiksz trudnoci wprzygotowaniu
pyta testowych jest uoenie opcji do wyboru, czyli to-
warzyszcych prawidowej odpowiedzi alternatywnych
opcji, tak aby kada bya prawdopodobna, ale jedynie
jedna prawdziwa. Tojest konieczne poto, abywyelimino-
wa strzelanie na chybi-traf, albo eliminacj przez stu-
denta opcji bezsensownych. Niedostateczny warsztat osb
ukadajcych pytania moe skutecznie obniy jako
testu, nawet jeli wadliwe pytania stanowi jedynie pewn
cz caoci. Kady egzamin powinien by przygotowany
wedug cisego planu, ktry okrela, jaki zakres tematw
powinien by reprezentowany wtecie. Ponadto wan za-
let egzaminw testowych, zktrej Zakady mog korzy-
sta, jest moliwo doskonalenia narzdzia w kolejnych
sesjach egzaminacyjnych.
W jaki sposb?
Wszyscy wykadowcy, ktrzy korzystali dotychczas
z usug naszego Zakadu w zakresie obsugi egzaminu
testowego otrzymywali szczegow analiz caego egza-
minu, jak rwnie szczegow analiz jakoci poszcze-
glnych pyta egzaminacyjnych. Dokonywalimy oceny
rzetelnoci, ktra pokazuje powizania pomidzy po-
szczeglnymi pytaniami w ramach zestawu pyta. Dba-
nie ospjno iwysok rzetelno egzaminu jest kluczem
do zapewnienia obiektywnej i sprawiedliwej oceny osi-
gni studentw. Dziki temu moemy take zdiagno-
zowa saboci dydaktyczne. Mamy szans na popraw
warsztatu, jako autora pyta testowych szczeglnie po-
winno interesowa to, jak wpraktyce funkcjonuj zadania
testowe, ktre sami uoylimy.
Wspomniana wanie konferencja bya po to, aby po-
kaza, e istnieje moliwo doskonalenia narzdzi eg-
zaminacyjnych. Kilkanacie jednostek zainwestowao
rwnie, dziki dr.Rebandlowi, wprogram Bank Testw,
czyli bank pyta testowych. Idea bankw polega na gro-
madzeniu dobrych pyta egzaminacyjnych iwykorzysty-
waniu ich wkolejnych edycjach egzaminw. Dziki temu
atwiej uoy dobry test. W literaturze moemy znale
wiele wskazwek dotyczcych oceny oraz walidacji pyta
testowych. Dobr praktyk w tym zakresie jest uycie
w kolejnych edycjach tych zada testowych, ktre ce-
chuj si dobrymi parametrami rnicujcymi zdajcych.
Takmoliwo daje nam wanie Bank Zada Testowych.
Przeciwnicy testw podnosz rwnie zarzut, e idea
testw jest sprzeczna zide upraktycznienia studiw.
Jaki jest generalnie bd w myleniu? e egzamin po-
winien si skada zjednej czci, awic np.tylko ztestw.
Nie. Nikt nie zabrania wystawi oceny kocowej zprzed-
miotu, ktra by si skadaa zczci testowej inp.zoceny
praktycznej. Jednak to wymaga duego nakadu czasu.
Idealna byaby moliwo stworzenia komplementarnego
systemu, w ktrym bdzie funkcjonowa etap testowy
z etapem bardziej klinicznym. Egzamin pisemny moe
przybra rwnie form case study, np.student otrzymuje
na kartce opis przypadku czy nawet spreparowan celowo
histori choroby pacjenta i ma za zadanie napisa krtki
esej strukturyzowany, wktrym ma pokaza, jakie bada-
nia powinien zleci, pocotebadania zleca, ma zaprezen-
towa ciek decyzyjn. Wprzypadku takich egzaminw
osoba sprawdzajca posiada klucz z punktacj, dziki
czemu nie ma dowolnoci przy ocenie poszczeglnych
odpowiedzi. Test moe by take etapem dopuszczajcym
do czci praktycznej, sprawdzamy wtedy w pierwszej
kolejnoci podstawowy zakres wiedzy, niezbdny do po-
prawnego wykonania zada praktycznych.
W jakich sytuacjach forma testu si sprawdza?
W naukach podstawowych i przedklinicznych testy
sprawdzaj si bardzo dobrze. Natomiast w nauczaniu
klinicznym, powinnimy zastanowi si, na ile test bdzie
wstanie sprawdzi te umiejtnoci, ktre wramach zaj
klinicznych chcielimy wywiczy u studentw.
Wobec tego z jakich innych form oceny ksztacenia
mog skorzysta nauczyciele akademiccy, chcc spraw-
dzi np. wspomniane na wstpie kompetencje spoeczne,
Medycyna Dydaktyka Wychowanie, Vol. XLVI, No. 3/2014 19
Dydaktyka
czyli takie, ktre zwizane s z funkcjonowaniem
spoecznym?
Okazuje si, e w dobie dominacji testw, nie nadaj
si one do sprawdzenia takich efektw. Dlatego zaczy
si poszukiwania. Przede wszystkim dostrzeono wzorce
zachodnie, gdzie takie inne formy funkcjonuj na uczel-
niach. Itak na przykad zauwaono tzw.ocen 360stopni.
Dlaczego 360 stopni? Dlatego, e student oceniany jest
wieloczynnikowo: studenta ocenia nauczyciel oraz rwie-
nicy z grupy, nastpnie student sam siebie ocenia, czyli
dokonuje tzw. self-assasement, ktre jest swego rodzaju au-
torefeksj, czwartym rdem oceny jest ocena przez pa-
cjenta. Wten sposb moemy oceni umiejtnoci, ktre
trudno zmierzy winny sposb. Ocena 360stopni polega
na sumowaniu tych wszystkich czstkowych ocen. Jednak
prosz zauway, e taka ocena wymaga bardzo duego
nakadu pracy osoby, ktra gromadzi wszystkie opinie,
aby nastpnie wystawi kocow ocen. Std tego typu
forma oceny nie jest wPolsce popularna, mimo ewEu-
ropie i USA funkcjonuje od kilkunastu lat i jest bardzo
ceniona rwnie przez studentw.
Dlaczego?
W przeciwiestwie do testw, student w takiej ocenie
otrzymuje tzw. informacj zwrotn. Student poprzez tak
ocen dowiaduje si bardzo wiele osobie, zna swoje mocne
isabe strony, ktre naley poprawi czy wyeliminowa.
Jakie jeszcze inne narzdzia mona wykorzysta
przy ocenie umiejtnoci?
Niezwykle przydatnym jest wspomniany wczeniej eg-
zaminem OSCE, ktry suy do standaryzowanej oceny
umiejtnoci w warunkach symulowanych. Jest to dosy
drogi egzamin, poniewa korzysta si w jego trakcie
z Centrw Symulacji Medycznej. Wybierajc ten egza-
min moemy skorzysta zaktorw odgrywajcych sceny,
w ktrych symuluj pacjentw, odgrywaj pewne zda-
rzenia. W krajach zachodnich egzamin ten jest czci
egzaminu dopuszczajcego do zawodu. Istnieje rwnie
egzamin, ktry wykorzystuje pacjenta incognito wtym
przypadku oczywicie musimy posiada zgod pacjenta.
W literaturze polskiej nie znalazem opisw zastosowa
takiej formy egzaminw klinicznych, natomiast w wia-
towym pimiennictwie znajdziemy przykady stosowania
takiej formy egzaminowania.
W dobie informatyzacji nie mona nie zapyta oeg-
zaminy elektroniczne.
Wspomniaem wczeniej o Biurze ds. Egzaminw
Uczelnianych, ktry ju w czerwcu rozpoczyna prac
na naszej Uczelni. Poza przejciem technicznej strony
testw papierowych, jednostka ta zajmie si take, przy
wsppracy z Zakadem Dydaktyki i Efektw Ksztace-
nia, wdroeniem w Uczelni systemu testw elektronicz-
nych. Elektroniczne egzaminy funkcjonuj w Polsce,
np.orodek dzki jest pionierem wewdraaniu tej formy
egzaminu. Jednak jestemy dopiero na pocztku drogi,
poniewa egzaminy takie wymagaj posiadania przez jed-
nostki bardzo duej bazy pyta testowych.
Skd wzi si taki wymg?
Sytuacja jest podobna do testu na prawo jazdy. Aeby
przeprowadzi egzamin testowy skadajcy si ze100pyta,
system musi wygenerowa wiele wariantw, poniewa dys-
ponujemy sal, wktrej egzamin moe zdawa jednoczenie
tylko 30osb. Zestaww pyta musi by duo, adodatkowo
musz one by porwnywalne. Jednak mimo tych trudno-
ci, egzaminy elektroniczne maj duo zalet. Na przykad
daj nam moliwo zrobienia egzaminu znacznie wczeniej
ni w sesji. Jeeli nauczyciel skoczy materia np. w grud-
niu, nic nie bdzie stao na przeszkodzie, eby od razu
przeprowadzi egzamin. Jeeli studenci zgodnie z planem
studiw zakocz zajcia dydaktyczne z danego przed-
miotu, to bd mogli przystpi do egzaminu elektronicz-
nego, nieczekajc na rozpoczcie sesji egzaminacyjnej. Jest
toznana idea tzw.sesji cigej, awic sesji nie ograniczonej
jedynie dokilku tygodni na zakoczenie semestru, jak obec-
nie, aletrwajcej przez cay rok akademicki. Na konkretne
rozwizania i wdroenia musimy jeszcze poczeka, jednak
odprzyszego roku akademickiego ju moemy spodziewa
si pierwszych pilotaowych egzaminw elektronicznych.
Mwic o nowych technologiach, warto wspomnie
jeszcze oe-learningu
Zakad Dydaktyki i Efektw Ksztacenia jest pionie-
rem e-learningu wnaszej Uczelni. Jest to doskonaa forma
sprawdzania efektw w trakcie ksztacenia, ponadto ko-
rzystajc z e-learningu mona przeprowadzi egzamin,
czy to z wykorzystaniem domowych czy uczelnianych
komputerw. Egzamin wtakiej formie daje cay wachlarz
moliwoci, moemy stosowa pytania numeryczne,
nadobieranie, pytania wformie prawda-fasz, pytania wie-
lokrotnego wyboru awszystko to wramach jednego ze-
stawu pyta. Tojest system bardzo elastyczny, iwzwizku
ztym lepszy ni tradycyjny pisemny zestaw testowy.
Jak studenci reaguj na kursy e-learningowe?
Prowadzilimy badania zadowolenia studentw zkszta-
cenia podczas kursw e-learningowych, ktre publikowane
byy rwnie na amach czasopisma Medycyna Dydaktyka
Wychowanie przed rozpoczciem kursu, i po jego za-
koczeniu. Badania wstpne pokazay bardzo pozytywne
oceny studentw dotyczce tej formy ksztacenia. Nato-
miast ju po odbyciu pierwszych kursw e-learningowych
studenci podchodz do nich ztroch wikszym dystansem.
Z czego moe wynika ta zmiana?
Studenci uwiadamiaj sobie, e ta forma ksztacenia
wymaga duego zaangaowania. Kursy e-learningowe
wymagaj aktywnego uczestnictwa, analizy i wycigania
wnioskw przez studentw. Niemniej studenci, ktrzy
chc si uczy, rozwija swoj wiedz, dostrzegaj zalety
e-learningu isbardziej skonni do korzystania ztej formy
ksztacenia.
Panie Doktorze, czy testy to przyszo?
Myl, e ze wzgldu na niskie koszty, czas, atwo
przeprowadzenia egzaminw testowych, bd si one
cieszyy wci du popularnoci. Na pewno cz jed-
nostek zdecyduje si na form testw elektronicznych,
astudenci bd mogli wybra sobie dogodny czas na zda-
nie egzaminu. Mamjednak nadziej, e spopularyzuj si
nie tylko testy. Wierz, e jednostki dostrzeg, e testy
w wielu przypadkach nie mierz tego, co powinny mie-
rzy i e formy pisemnych strukturalizowanych egzami-
nw klinicznych, ale nie egzaminw testowych, rwnie
zdobd swoich zwolennikw. Zakad Dydaktyki i Efek-
tw Ksztacenia bdzie promowa inne ni testowe formy
egzaminowania, m.in. poprzez ich popularyzacj podczas
planowanych konferencji iwarsztatw szkoleniowych.
Dzikuj za rozmow.
Rozmawia Cezary Ksel