AYDINLIK ZNDAN

Bilgesu Erenus
Yaln Kk


"Hayal kuruyorum.
Sezgilerim beni dllendiriyor.
Yaln Kk



TALAY KTAPLARI

Kitabn ad : Aydnlk Zindan

Yazan : Bilgesu Erenus - Yaln Kk

Sra : YGS Yaynlar: 36 Talay Kitaplar: 1

ISBN 975-7012-37-8

Copyright : Yazarlara ait
Yayn Ynetmeni : lker Maga
Kapak Tasarm : mer lgenciler
Arkakapak Deseni : Grdal Duyar
Dzelti : Neylan Doan
Sayfa Dzeni : YGS Yaynlar
Bask Tarihi : 1. Basm: Kasm 2002
Bask : Mart Matbaas
Adres: Seyhan Yaynclk ve letiim Tic. Ltd. ti.
Caferaa Mh.Cemal Sreya Sk. No: 24/1
Kadky/ istanbul
Tel 0216-3302188
Faks 0216-3302189
e-mail : ygsyayinlari@yahoo.com

Haymana Defterleri, insann her koulda

insan kalabilme uruna verdii amansz bir ura'tr.
Mezar'n yabilecei, zndan'n aydnlanabileceine dair
ok insan bir kant'tr. nsan kalabilmek uruna,
insann kendi yakasna yapmas ve asla brakmamas
konusunda sarsc bir rnek'tir.
Haymana Defterleri, insann insanlyla yapt bir szlemedir.

NDEKLER

9 ANI VE DEFTER
15 TALAY BASKISI N KISASZ
19 BRNC BLM:
21 DEFTERLERDEN -1: ZORAK KRACILAR
26 EK: A. OCUKLARI - 3 / KAPI
38 DEFTERLERDEN - 2: ZAMAN YETMYOR
43 EK: KONVERSOS VE ORHAN PAMUK
52 DEFTERLERDEN - 3: ENTELEKTEL SPAZM
57 EKLER: AYDIN DOAN'IN AYDINLARI-1 / BLME VG
64 GEREKLERDEN KORKANLAR BEN MAHKEME NNE IKARMAKTAN DA KORKTULAR
66 ZKK FATHA
68 FKRET BLA'YA MEKTUP
70 DEFTERLERDEN - 4: DOU'YLA GEEN GNLER
78 EK: YALIN KK ZERNE
80 DEFTERLERDEN - 5: YARI DNYA DETRMEK
87 EK: "BZM YOLUMUZ"
91 DEFTERLERDEN - 6: CALAN, KRTLERMZVE DNDRDKLER
100 EK: SZLERM DORULANMITIR
107 KNC BLM:
109 DEFTERLERDEN - 7: TALH VE TARH DNDREBLMEK
121 EK: AYDIN LMEZ
135 DEFTERLERDEN - 8: BOAZLAMA GN
152 EK: "TARHMZ ZENGNLETRDM, GELECEMZ BTNLETRDM"


DEFTERLERDEN - 9: RKNTYLE UMUD'UN DANSI 167
EKLER: KURTULUUMUZ AKLIMIZDA VE KALBMZDEDR 176
SEMN GALB TT 178
AYDIN DOAN'N AYDINLARI-2 / AAOLU ROMANINI 182
NE ZAMAN TKETT?
DEFTERLERDEN - 10: TAKVM'E DN 190
EK: AYDIN DOAN'IN AYDINLARI-3 / 200
DNOZOR OLMAK KOLAY MI?
NC BLM: 209
DEFTERLERDEN -11: MCADELE VE DNCE YNTEM 211
EKLER: BU DNYADAN DOAN GET 217
AYDIN DOAN'IN AYDINLARI-4 / ET CETERA VE KOSOVA VE N 226
DEFTERLERDEN - 12: "M Y ARKILAR SYLYOR" 235
EK: P TENEKES GB 240
DEFTERLERDEN - 13: "HAPSHANE TARTIMA YER DELDR" 271
EKLER: EKONOM POLTK'E DN 1 / 281
RESTORASYON VE REVOLSYON
EKONOM POLTK'E DN 2 / DNAMK DI DNAMK 291
DOU PERNEK'N MEKTUBU'NA DLEN NOTLAR 301
"RESTORASYON VE REVOLSYON" ZERNE 305
NSAN NSANI ANLAR 309
RNG 315
EKLER 318
BRNC EK: LEYLA LE DURSUN 319
KNC EK: KNC CEM VAK'ASI 324
SM DZN 365

Eyllist dnemde Ankara Dgm: Tutuklu - tutuksuz sanklar; Y. Kk, H. ndl, i. Akaln, O.
Gkdemir, B. Erenus





8

ANI VE DEFTER

Bir insan, anlarn yazmayacaksa, neden defter tutar? Kendisi ile konuma ihtiyacnn bir yansmas m?
nsan ne zaman ve neden kendisiyle konuma ihtiyac duyar? Gnlkleri nesnel sayabilir miyiz?
Yoksa onlar da, insan aklnn anlardaki bildik hilesi gibi, kendine mi yontar?

Gnlk-defter tutan, bir yazarsa, kendi geliimini izlemek adna m yapar bunu? Yeni projeleri iin
beliren ilk kaynak dncelerin unutulmamas adna mdr bu aba? Tarih dmek isteiyse, bu istekte
kendini dorulamak duygusunun pay var m, ne kadar?

Gnlk ya da anlar, insann hi deilse, kendine, "Ben haklym, haklydm!" diyebilmesi iin midir?

Gnlkler, anya dntrlsn dntrlmesin, tutan yazar olsun ya da olmasn, bu sorulardan en
az biri ya da hepsi iin tutuluyor olmas mmkn.
Gnlk tutan Yaln Kk olduunda ne dnlmeli?

Bildiim kadaryla Yaln Kk, ne bugn ne de yarn, anlarn yazmama konusunda bir epey
kararl? Yaadklarna dair yllardr notlanan defterler peki? Ylda ikierden okul defteri diye kabataslak
bir hesapta, sekseni-yz bulmu mudur? Haymana Zindan'ndakiler dnda Yaln Kk'n isteiyle
defterlerin hepsi sevgili olu Devrim'de birikiyor.


9

Bu kitabn kurgusunda nemli bir yer tutan Haymana Zindan'nda tuttuu defterler ise benim bir
mektubuma yant olarak geldi. Ona mektubumda yle yazmtm:

"Sevgili Yaln;
Seni ok fazla dnemememin rahatszln yayordum, sonunda zdm. Sevdiklerimin yaad
mekn gzmle grmezsem, gzmde canlandramyorum, bu da beynimi durduruyor, hem sevdiime
hem kendime kar tuhaf bir ksknle dyorum, hatta ksknln de tesinde bir eit fke! Sen
srgne gittiinde de yle olmutu ama ksa srd, nk yerinde yurdunda seni grmekte
gecikmemitim.

Sana fkem yle ocuksu ki! ocuklarda zaman kavram gelimediinden sevdiklerinin gnlk
kaybolularnda bile aynen benim gibi hissettiklerinden hi kukum yok. nnde durduun parmakln
tesi benim iin bilinmez olduundan, sanki bana inat, gnler boyu hemen o kapnn ardnda hou
bouna ve ayakta duruyorsun diye dnyorum, sonra biz geldiimizde kyorsun oradan, sonra
gene gnler boyu kap arkasnda mahsustan saklanyorsun! Benim bilmediim bir yerde yaaman
anlayamyorum. Senin hapisliinin bendeki karl bu oldu; ocuksu demitim, belki de hayvans,
onlar da altklarn byle bencilce sular, hatta cezalandrrlar bile. Bu yazdklarm komik olabilir, ama
bana ac veriyor.
Kitap rafn getirdiimizde, grevlilerden birine ieri tamada yardmc olabilir miyim dedim, "kendisi
tasn, imanlamaktan yaknyor" dedi; yle olur olmaz yaknmalar kes, benim aleyhime oluyor
nk; grevliye glmsemekle yetindim, 'onu daha fazla dnebilmem iin hcresini grmem art',
diyemezdim ya!

Sulugzl bir materyalist miyim, neyim? Oyun yazarken, krk dkk izgilerle nce mekn yaratmaya
ynelik almalarda bulunuumu imdi daha iyi anlyorum. Tiyatroda da gzmle grmediime
inanmam, inandrmam zor oluyor.

imdi beynimde bir fotoraf var, parmaklklarn dnda aprazladn ellerinle, krlgan sapnn stnde
ocuk yzl cebera adl sar bir iek tutuyorsun, mektuplarn yetmediine gre, hcreni
gremeyeceime gre, bu grntyle idare etmek zorundaym. O gne dair bir baka fotoraf ise,
ayn gece uzun sre gzmden gitmedi: iki yal insan, bir bankta yanyana oturuyorlard. Uzaktan
onlar gren dnyann en gzel manzarasn seyrediyorlar sanabilir; seyredilen bir gn batm ya da
doumu, birdenbire beliren bir gkkua, uslu ya da alkantl bir deniz'in grkemi mi? Hibiri! Bu iki
yal insan, Dou Perinek'in ana ve babasyd, oullarna bakyorlard. Parmaklklarn
ardndan da olsa; bir oul demek byle izlenmeli. Ne mutlu Dou'ya! ok, ok etkilendim."

Mektubum, Ayazpaa, 21 Mart 1999 tarihliydi ve Haymana'dan yant yerine Haymana Defterleri
geldi. Ac ve fke duyuumda nemli bir azalma olmad belki ama, zindandan yaylan aydnl u an
ok daha iyi hissedebiliyorum. Artk parmakln arkasn grebiliyorum. Grmekle kalmayp, gstermek
istiyorum.

Bir insan an yazmayacaksa, neden gnlk tutar?

Haymana ve Yaln Kk zelinde bu soruyu kendimce zebildim.

Haymana Defterleri, insann her koulda insan kalabilme uruna verilen amansz bir ura'tr. Mezar'n
yabilecei, zndan'n aydnlanabileceine dair ok insani bir kant'tr. nsan kalabilmek uruna,
insann kendi yakasna yapmas ve asla brakmamas konusunda sarsc bir rnek'tir.

Haymana Defterleri, insann insanlyla yapt bir szlemedir.


10-11

***

Kaynak Yaynlar'ndan Yaln Kk'e, Haymana'da yazd, ou Aydnlk dergisinde
yaynlanan yazlarn kitaplatrma nerisi gelince, Yaln Kk, bu kitabn dzenlemesini
benim yapmam istemi. Henz kendisi bilmiyor, bu dzenlemeyi yapabilmem iin kendime ynelik
tek koulum var; yazlarn arasna, Haymana Defterleri'nden blmler ekleyeceim. stelik bu konuda
Yaln Kk'ten izin almay filan da dnmyorum. Postac adyla filmi de yaplan, "Ateli Sabr"
oyununda, iir amatr Postac'nn byk bir naiflikle Pablo Neruda'ya syledii ok gzel bir cmle
var; iir'e kimin ihtiyac varsa iir onundur!
Haymana Defterleri'ni toprak adna sahiplenirken, defterlerin sahibine kar ben de Postac'nn
sylemini yineliyorum; Her koulda insan kalabilmeye hepimizin her zamankinden fazla
ihtiyacmz var!

***

Kitabn arka kapanda Grdal'n, Yaln Kk', sevgili avukat Glin aylgil'le birlikte grntleyen
bir deseni var. Aydn kiiliiyle hepimizin ortak sevinci Glin aylgil, ayn zamanda benim
romanlarmn da ilk okuyucusudur. Bu kitab da, yasal bir engele taklmasn diye, eklere varncaya
kadar, sizler iin, nce o okuyacak umarm, taklmaz.

Ekler'de, kronolojik bir sralama yapmadm belirtmem gerek, bazlar denk dtyse yalnzca
rastlantdr.

Son sayfalar, "Ring" adyla, Yaln Kk'n, Haymana Zindan ile Gebze Mahbusu arasndaki
yolculuunu bana ithafen anlatt bir denemesine ayrld. Bilim adam kimlikli deneme yazarnn, sanat
yaptlarna ynelttii eletirel gz, kendisine de yneltmi olsa, baz yerlerde mutlaka dzeltmeler
yapmak gerei duyacandan eminim.



12

Ben ise, ad dnda hibir mdahalede bulunmadm -ad Karabela mer'di, Ring yaptm- metni aynen,
bana ulatrld biimde yaynlanmasn salayacam ki; hem bu ilerin o denli kolay olmadn
grsn; hem de ben, bilim adam kimlikli birinin sahip olduu sanat dokusuna ynelik aknlktan -
kskanlk da diyebilirsiniz- bir lde kurtulmu olaym. Deneme elime getiinden bu yana, "mer, o
fotorafn ocuu, fotoraf mer'in babas deildi" tmcesini yineleyip duruyorum iimden. Bu
yineleme, "Ring" adyla bana bir senaryo almasna mal olabilir, ekilir mi, ekilmez mi bilemem, ama
almaya deer.

* * *

Aydnlk Zindan' Yaln Kk'n ana-babas, erife ve Hakk Kk'n sevgili ansyla birlikte, "aydn
kazasna" uram ve urayacaklarn tmne, bu arada, Dersim '38 adyla kitaplaan senaryomdan
dolay, stanbul Dgm'de 312'yle yarglandm iin, kendime de armaan ediyorum.

Bilgesu ERENUS



13-14

TALAY BASKISI N
KISASZ


Marc Bloch, hep gpta ettiim bir tarihidir, Fransz idi, Yahudi kkenlidir, Feodalite'nin en
ikna edici yazar olmasnn tesinde, tarih yazmnn hl alamayan ustalarndan birisi
sayyoruz ve daha da nemlisi, buras az biliniyor, rnek bir aydnd. Naziler, Fransa'y igal edip
Yahudi avna baladklar zamanda Bloch, kamad, Fransa'y terk etmedi, rezistansa katld,
igalcilere kar mukavemet ediyor ve bir yandan da yazyordu; "tarihilik zanaat" adl almas, ite
bu dneme aittir. Gizlide, kaynaklardan, szlklerinden ve hi kukusuz tartabilecek
meslektalarndan yoksundu; yoksunluunu, bilerek yazyordu ve herhalde, zgrlk'te
dzeltebileceini dnyordu. Ne yazk mmkn olmad, Naziler'in eline gemiti, Fransa zgrlne
kavuurken, Naziler kuuna dizmeyi hzlandrdlar, yazgsnda bunlar arasnda yer almak vard,
yaknndan kurtulabilenler, ikenceye hep yrekli davrandn not ediyorlar. Tarih yazclarn, hep
yreklendirmitir.

Bir savaa katlmtm, hep not alyordum; ancak hep "ya esir dersem" hesab da yapyordum,
sonradan baktm, yle eliptik yazmm ki, bir blmn ben de deifre edemiyordum. imdi bu sava
geride kald, ben savamaya hep devam ediyorum, buradaki yazlar ve notlar da, bazen "mezar" ve
bazen da "zindan" dediimiz bir meknda karyordum; lm tehlikesi yok muydu, lmcl "tehlike",
yaayann hali'dir. lm yolculuu ise, insann lmekte olduuna inanmas durumudur; birisi savata
ve digeri Sultanahmet'te, ilk byk ve ktlesel alk eyleminde, iki kez tandm, mkemmeldir.

15

Ben bu absrd hikayeyi ok seviyorum, kediyi ykyormu, ykamamasn sylemiler, "lr" demiler,
dinlememi, kedi lnce, alyormu ve kendini, "ykarken deil, skarken ld" diye savunuyormu;
Haymana Kapal'nn gen savcs aklma geldike, hep bu hikayeyi hatrlyorum. Gen savc, yle
anlalyor ki, bamzdaki karanlk bulutlar duyuyordu, kariyerinin banda, tannm iki solcu
aydnn bu dnyadan grlmesi srasnda grevli olmay da istemiyordu; bizi koruyordu ve
yle koruyordu ki, fark ettiimizde, bir de devlete sindiini kabul ettiimiz fesatlara i kalmayacan
anlayverdik, lmmzn avluda dolat zamandr. Haymana Kapal'nn gen savcs, bizi kurtarmak,
lmn avludan mezara szmasn nlemek iin, yle bir skyordu ki, zavall kediyi hatrlayp, mezar'da,
kahkahalarla glyordum. Yazlarda, kahkahalarn duyulmasn isterdim.

Byle bir ortamda, mezar verimlerinde, teknik ve zaman zaman da mantk hatalar yaptm
dnyorum, normaldir. Bu yeni baskda dzeltmeyi planlyordum; kendi yazlarm ve hakkmda
yazlanlar okumadm biliniyor, burada bir sorun var. Ayrca Bilgesu'nun "eli mahsul" olarak, bu
kitabn, okuyanlarna bir de mistik tad verdiini duymutum; kar kmaz grd ilgi de bunun
iaretidir.

ok hzl olarak gzden geirdim; o zaman, "tarihi eser" kategorisini anladm, "aydnlk zindan" artk bir
tarihi eserdir ve dokunulmamas gerekiyor, restorasyon bile kabul etmeyeceini grmem zor olmad.
Sadece iki eki var.




16

Bunlardan birisi, "Leyla ile Dursun", Gebze Kapal'da geiyordu, ancak bu tarihtedir; ve bu nedenle
giriyor, yerindedir. Muhtemel yanllarm, mantk hatalarm olduu trden braknca, "kinci Cem
Vak'as" incelemesini kartmak gereini duydum, bir bor almadr. Bu Vak'a'nn proplematique'i de
ayndr, dolaysyla ek dememek isabetli oluyor; Haymana Kapal'da, lkeye isim-bilimi sokmaya
alyordum, bu ikinci ekte, bu almann, kendi iinde tam saylabilecek bir rneini veriyorum. Bu,
zndan'a layktr ve zindan aydnlk yapma anlamndadr.

Kapal'nn aydnlk ve ak'n karanlk olduu bir lkedeyiz. Demek, aydnlk ile karanlk, bizim
lkemizde, gidi-geli'i olan bir tek yoldur.

Bir ortak mekn'dr. Ancak byle olsa da, bu meknda, mezar talarn okumadan ve onamastique
verimlerden yararlanmadan, M. Bloch bunu ok gzel yapyordu, tarihiliimizden sz edebilir miyiz;
bo'tur. te yandan, lkemizde ilk onamastique almalarn ise mezarda yaplmas ok ho'tur.

Demek bo ve ho bir corafyada yayoruz. Belki de bu nedenle, lm yolculuklarndan yaamak
kadar haz almaya balyoruz Haz'zmz ktleseldir.

stanbul'da Glin, Ankara'da Dursun, yeni incelemeyi okudular; yazdklarmz nce hukukularmzn
grmesi, alacakaranlk bir alana iarettir. Sevgiyle kaydediyoruz.

Yaln KK
Balgat
29 Ekim, B.Y.



17-18

BRNC BLM








19-20

DEFTERLERDEN - 1
ZORAK KRACILAR

Aydnlk Zndan'da
Aralk Aynn Son Haftas


Haymana Defterleri'ne dlen ilk kayt, 20 Aralk '98 tarihini tayor; Dn nihayet, Haymana'ya
geldim.

"Nihayet" vurgusu, bir nceki hapishane Ulucanlar'la ilgili bir yaknma m? Kou zellikle son
gnlerde tam da Nuh'un gemisine dnmt nk. Devaml Hadep'li gnderiliyordu. Ranza
kapasitesinden yirmi can fazla var; yatmak deil, ayakta durmak bile imkanszlamt.

Koutakilerin morallerinden baka her yanlan berbat ve u insan denen varlk, ne mthi bir
yaratk!

Haymana'ya gelii duyuran vurgunun bu aresiz koullarda bile bir yaknma olmad kesin; nk,
hemen 22 Aralk'a ait bir notta, unlar yazl: Ulucanlar'dan diren aldm, aralarndan diren topladm.
Yaasn ortak devrimimiz, diyorum, dedim.

* * *

Sonunda zebildim sanrm, "nihayet" Ulucanlar'dan gelinen, yeni zindan Haymana'nn, aydnla
dneceine dair pein bir hayali anlatyor. Notlarn sahibi bir anlama, bilimsel bir bycdr dersem
umarm beni yadrgamazsnz; O, bilimsel verilerle younlatnda, kendine, insana, topluma, dnyaya
ve zellikle politikaya ait ne varsa nceden grp sezebilir. "Hayal kuruyorum. Sezgilerim beni
dllendiriyor" szn de bu yzden, kitabn omurgasn belirleyen "indekiler" blmnn bana
alntladm.

21

"Nihayet" deniyorsa eer, Haymana'nn yaca, daha Haymana'ya ayak basmadan nce
farkedilmitir, evet!

Haymana Defterleri'nin ilk satrlar, mas beklenen zindana dair ilk izlenimleri u satrlarla veriyor:
Cezaevini hissetmiyorum.

Sanki kaybetmi, varlkl bir ailenin kona, arka avludan geilen kke bir oday, yoksul iki memura
kiralamlar.

* * *

Defterin daha sonraki gnlere ait satrlarnda da ayn izlenim deiik szcklerle yeniden notlanm;
Burasnn en gzel yan, uyandmzda, hapishane izlenimi vermemesi, dm zenginlerin, arka
odasnda, yoksul iki memur gibi hissediyorum.

Bu srarl benzetmenin tadn karmak gerekirse, dm zenginlerin arka odasndaki iki kirac
memurdan biri, Prof. Dr. Yaln Kk, dieri de, kendinden nceki kirac i Partisi
Bakan Dr. Dou Perinek oluyor. Bir nceki kirac, daha ilk gnden yeni kiracya evsahiplii
yapyor. Daha ilk gnden partili arkadalarna yollad haberle, Temren Kk bulunuyor; yeni kirac,
yeni meknna bylelikle yeni yorgan battaniye ve yastk ediniyor. Defterdeki kayt yle: Temren
gerekten mthi, her yere yetiiyor.

Ve yeni meknla ilgili iki gzel haber daha. Kou lambas snebiliyor burada. Yeni kirac
Ulucanlar'dakinin aksine tam elli gn sonra ilk kez parlak k olmadan ve gzel uyuyabildi.

Burada klasik mzik dinleme olana bile var. Belki Ulucanlar'da yakasna yapan gripten bile
kurtulabilir burada.

Kiraclar daha ilk gnden aralarnda konuup, bilgi al-verii yapyorlar. Yeni kirac
gerginlik noktalarna girmemeye zen gsteriyor. Ancak her ikisi de daha ilk gnden,
Defterlerden -13'te ayrntladm, ayrlk noktalarn saptamaktan geri durmuyorlar.

Aydnlk Zindan'n hemen ilk notlarndan biri de bu konuda alnm; Dou ile anlatk. Buras
ikimize dar, mesafeli olmak daha iyi tartmak demektir. Savcy ilk grdmzde kouun
ayrlmasn isteyeceim, imkn var.

22

mkn var olsa da, verilmiyor! Yaln Kk'n ayr kou istei ve dilekesi, savclk tarafndan
yarm saatte red olunuyor. are yok, darla biraz daha yerleilmeye allacak. Dou Perinek'in
olaanst konukseverlii, Yaln Kk'n ortak yaamann kurallarna dair zeni; bu iki
ayr dnyann strld darl, her ikisine de duyurmayabilir.

Yeni kirac oda arkadandan bulak ykama grevini alyor. Bulak ykamak ona hep, Bakan Mao'yu
hatrlatr; "Pislikleri ykamann hep dinlendirici bir yan var." zgrlkte de, bula bu nedenle, hep
severek stlenirdi.

* **

Haymana Defterleri'nden sizler iin blmler derlediim u anda, Yaln Kk ve Dou Perinek'i
ayn koua koyanlarn, bir uzun sre ayrmayp, sonra da pr tela gerekleen kou
deiikliinin ardndan, uzun sre birbirleriyle grtrmemeye almalarn anmsayp
glmsyorum.

<Krizdeki Tekelli Devlet, arka odalarndan birini zor kullanarak kiraya verdii, i Partisi Bakan
Dr. Dou Perinek ve Prof. Dr. Yaln Kk'ten etkili bir muhalefet yaratp, aydnlk zindan
bir anlamda farkl bir niversiteye dntrm olmasna, kimbilir ne denli yanp
yaklyordur u an. Bunu isteyerek mi yapt? Sola duyduu ihtiyatan dolay m? Kimbilir? Keke!

* * *

Yeni kiracnn ilerleyen notlarna dnecek olursak, Haymana'y aydnlk zindana evireceine dair ilk
sezgileri artk karar aamasndadr; Haymana'da bir hafta tamamland. Yarn Hapis'te iki ay
tamamlanyor. Bundan sonra, ylbandan sonra, gelecek haftadan sonra, daha planl-disiplinli
olabilir, olmaldr.

"Olmaldr" kesinlemesi, Yaln Kk'n, aydnlk zindana dntrd Haymana'da yazaca ve
bazlarn kitaba aldm saysz yaznn habercisi saylmal. Yerin yedi kat altndan da olsa, tokmak
vurularyla sesini duyurmaya balamak zeredir artk.


23

Yln son gnlerinden birinde, dava dolaysyla gtrld Ankara Dgm'nde nezarette beklerken,
Davalarm adl kitabnn nsznde, yazsa da unutmu, "lm kendini unutmaktr" dediini okuyor.
Okuduu bir soruya dnyor: Neden hapisteyim? Sonradan deftere notlanm da olsa, yant hi
kukum yok, gene nezarette beklerken bulunuyor; Ne yazk, bugn lkemizin iine dt
pislii kabul etmemenin en mutlak yolu hapiste olmaktr. Batl aydn, lkesindeki pislikten
rahatsz olunca, temizlie gc yetmeyince, Afrika'ya-Asya'ya, ilkel koullara ve kendini unutturmaya
kayor. Biz hapishaneye kouyoruz. Bunun iin buradayz. Bu, pislie kendimizi unutturmaktr.

Pislie kendini unutturmay seen Yaln Kk, bu tanmlamalar, kendi sz, "lm kendini
unutmaktr"dan yola karak yapsa da, kendini unutmak niyetinde deil. Haymana koullarnda en ok
ocuk ve iekte hatrlyor kendini ve yazyor; ki gndr Dou'nun olu Can geliyor. Annesi ve
babas "gr yerinde" gr yaparken, Can koua geliyor. Gzel ocuk, rahat. ocuu hl ok
seviyorum.

Ve Yaln Kk'n kendi olu'yla ilgili ilk satrlar: mer'cik geldi. Gzel. Kouun iini de gsterdim.
yi. Seviyor.

ocuklarla ilgili notlamalarn hemen ardndan, kendini unutmamak, lmle yenimek adna eklenen bir
not daha; iei de seviyorum. iek istemeliyim.

Yln son gnn, aydnlk zindann yeni ylda tam da bir aydnlatma merkezi olacana dair kararl
ipular tad iin btnyle notlamakta yarar var; Dn gece bardm. Dou da duymu. Kabus mu?
Skklk, bir ii yetitiremediim zamanlar oluyordu, "yar at kompleksim", gzel ama, neyi
yetitiremiyorum? Halbuki iim ok rahat ve gelecee gveniyorum. Hasan Cemal yaz yazm, "Ragp
Duran'a..." zgrlk diliyor. Hapiste olanlarn hepsini saym, anlalan ben hapiste deilim.

Bu Amerikan ocuklarnn, bana bitmez-tkenmez kini, bana g veriyor.

Ah imdi en nemli sorun, zaman yetebilse!





24

Bilim ana atlyoruz diye vnen tekelli dzen, zoraki kiraclarnn bilgisayar, diz st ordinatr
trnden srarl isteklerini ayn srarla geri evirmiti. Zindann aydnlanabilmesi, zamandan nce
davranmaya ve bir de 'Arzuhalci Daktilosu'nun tularna baldr artk.

'Arzuhalci Daktilosu'nun, ikide-bir bozulmas ardarda yaad dkrklmdan olabilir mi, diye
dnyorum? Szgelimi "Nasl Gryorum" adl ve drt blmden oluan dizide, tand-tanmad
pek ok anl anl ismin, "A. ocuu" olmasn tularna sindiremiyordur belki!

Dizinin ilk blm, "Grmek, bir yntem sorunudur" diye balyor.

"Grebilen insan, aklyla grebilmektedir ve bu nedenle de, byk grenler, hem akln
yollarn geniletiyor ve hem de aklmz bytyorlar. Byle yapabilenlerden, byk
gren'lerden, ikisini biliyoruz; Newton ve Marx' kastediyorum. Belki daha az bildiimiz, her ikisinin
baklarnda bir izginin ortak olduudur; hem Newton ve hem de Marx ayn zamanda, mmkn
olan en kk ile mmkn olabilecek en bye bakyorlar.

Limit'i ve bunun temeli, mmkn olan en k, matematik disiplinine kazandranlardan
birisi Newton'dur; ancak Newton ayn zamanda, evren 'in yasalarn da buluyor. Marx da,
bir yandan binlerce yllk insanlk tarihinin gelime yasalarn ortaya karrken, ayn
yerde, deer ile fiyat arasndaki ok kk sapmalarn formln ve nedenlerini
aklamaktan geri kalmamtr. Belki de bu nedenle her ikisi de, ok derini ve ok uza
grebildiler."

Grme yntemiyle ilgili bu ksa alntdan sonra Aydnlk Dergisi'nde tm yaynlanan dizinin son
blm olan " Kap" isimli almay btn olarak vermek istiyorum. Yaln Kk, bu son blmle A.
ocuklar stne dncelerini ama belirterek, zetleyip, netletiriyor.



25

DEFTERLERDEN- 1 EK:
NASIL GRYORUM? A. OCUKLARI -3
KAPI

Prof. Joyce Blau'a

Eer bu sonuncuyu bir feuilleton'a sdrabilirsem, bununla, "nasl gryorum" dizisini tamamlam
olmak zereyim; balarken de amasal bir zet yapmamda yarar var. Amacm, emperyalizmin yeni
ve ncelikli aletleri zerinde ciddi dnmeye katkda bulunmakt. En azndan Amerikan
stratejileri, '80'li yllarn sonlarnda "selective deterrent" doktrinini formle ettiklerinden beri, askeri
sler ve bor tuzana dayal bir emperyalist boyunduruk anlay yetersiz kalyordu. Medya,
zel bankalar sistemi ve kadrolar ve kadrolar da iine alan "enco", non-governmental organization ya
da "sivil toplum rgtleri" denilen ptrak tr yaplar n plana kyordu. Bu sonuncu k ile birer
kurum olarak siyasal partiler ile sendikalarn inii ve ortadan kaldrlma sreleri
ezamanldr ve bir madalyonun iki yz olarak ele alnmaldr, ben de yle alyorum.

Yazlanlar ile ilgili de ok ksa bir zet yerinde ve yararldr: a) Milliyet, amerikanizmin merkezi
kanal haline gelmitir. Bykeli Elekda, lkemizde Amerikan politikalarnn en bilgili ve en
cretkr lobbyisti olmutur, mobilize bir Hasan Cemal ile takviyelidir ve Washington istasyonundan
Yasemin ongar srekli destek atei salamaktadr; b) Cengiz andar eksantirizm merakndan,
Gngr Mengi politika deiikliiyle, Amerikan perspektifinden kopmak zereler, burada, Din
Bilgin Grubu'nun yerini Aydn Doan Grubunun aldn gryoruz.


26

Bu sonuncu grubun Mehmet Ali Birand' da kadrosuna katmas ve CNN ile anlatklar haberleri ayn
yndedir; c) yi niyetli, heyecanl, ancak her trl yanlla kolaylkla sevk edilebilecek arkadamz
Yaln Doan'n bu srada Milliyet'in bana getirilmesi de yeni role uygundur; Doan, tekellerin
irin ocuu Ufuk Uras'n halkla ilikilerini yapmasn solculuk sayacak ve buradaki
Amerikan parman grmeyecek kadar temiz kalplidir.

Kaba marksistlerin, bunlar "kiisel zmlemeler" sayarak kmsemeleri mmkndr; bilimde,
salam ilikiler dzenlerini ortaya karmak ok nemlidir. Yapabildiimizi sanyorum. Medya
cephesindeki gelimelerin paralellerini, brokrasi ve kadrolar plannda da gryoruz, a)
stihbarat ve sac Baki lkin, kdem ve birikiminin elvermemesine karn, Washington bykelisi
yaplmtr. Trkiye'nin Washington bykelisinin kim olaca Washington hkmeti iin ok
nemlidir; nihayet Missuri Trkiye'ye gelirken, kemiklerini ve oullarn, Ertegn Kardeler, Amerika'ya
hediye eden ambasadr Hseyin Baydur'un cesetini getirmitir ve Elekda da Washington
Bykelilii'nden emekli olmutur; b) New York'ta BM Temsilcilii'ne ise, Dyp Bakan iller'in
"beynimin br yars" tabir ettii Volkan Vural atanmtr; c) Tark Aziz'in Washington'un protesto
ettii Ankara ziyaretini nlemek iin ise, Dileri Mstear Korkmaz Haktanr, "medya" ile birlikte,
aka ok sert bir gerilla sava dzenlemitir. Mstear Haktanr, babakana kar tutum almaktan,
dilerini blmekten ve Genelkurmay'a ters dmekten ekinmemitir.

Devam etmeden nce bir anayasal parantez amakta yarar gryorum. Analizini yaptm ve ortaya
kardm bu iliki, embryonik halde bir "bakanlk sistemi" ilikisidir; "bakanlk sistemi", tekelli
brokratik dzenin rejimidir. Bugnk parlamenter dzenin en bozulmu halinde bile bu
tr ilikileri ortadan kaldrmak imkn dahilindedir; ancak bakanlk sisteminde, kurulan,
"medya" ve dileri brokrasi zincirini krmak imknsz deilse bile ok zordur.


27

Bakanlk sisteminde tekeller brokrasisi ile kamusal brokrasi birbirine zincirlenmektedir

ve geiler bunlar arasnda olmaktadr; bugnk Amerika'da gryoruz.

Bazen, Yusuf Visaranovi Juguvali'nin basit bir sz -szlerinin ou basittir- dilime yapyor. Rusas
ise pek mzikaldir, "eta li sluayni tavarii?" diye soruyordu, "bu bir tesadf m yoldalar" ve
cevab kendisi veriyordu, "ni, eta ni sluayni", hayr, tesadf deildir, diyordu. Ben de kendi
kendime soruyorum; dileri brokrasisinin bu grlmemi amerikanizasyonu srasnda, sabetayist
smail Cem peki'nin bakanlk koltuunda oturmas bir tesadf mdr; kesinlikle sanmyorum.
"Dnme" Bakan peki, dilerini Washington'a dndrmtr.

Artk buradan devam edebilirim; ancak ne dnmelie ve ne de Yahudilie kar olmadm
kesindir. Benim buradaki tek ilgim, emperyalist sistemin yeni koullar ve burada dnmelik ile dnya
Yahudiliinin varsa, balardr. Ayrca yazdklarmn hepsini, kesin sonular deil, gl hipotezler
olarak ele almak gerektiine iaret ediyorum, zerinde almak zorunlu grnmektedir.

Haklarnda bildiklerimiz unlardr:
a) "Dnmeler dnmezler" sz, nemli lde geerlidir;
b) D evlilik istisnai'dir; ilke i evliliktir;
c) Cumhuriyetin banda saylar on be bin olarak tahmin ediliyor ve Ilgaz Zorlu, u srada, yz bin
rakamn veriyor, abartmal olmas mmkndr;
d) Dar anlamda Yahudi saylmyorlar; Profesr Lewis, bu nedenle, ttihat ve Terakki iinde
Yahudilerin olmadn yazyor. Maliye Nazr Cavit iin "ama o dnme idi" demekten geri
kalmyor;
e) Byle olmakla birlikte, dnya Yahudiliinin, dnmeleri tuttuklarn netlikle syleyebiliriz;
1926 ylnda Cavit'in idamn nlemek iin dnya Yahudiliinin ok altn ve imdi de, rnek,
mansurlar' ok desteklediklerini biliyoruz. Aslnda byle bir destek olmasa, fazla glerinin de
olmayacan dnebiliyoruz. Ancak yine de aratrlmas gerekmektedir ve bu da bir aratrmadr.


28

Bu aratrmay srdrrken, dnyada n nasl kazanlr, sorusunu ele almak gereini duyuyorum.
nllerimize bakmamz gerekli ve tartmasz nlleri ele almakta yntemsel kolaylklar gryoruz.

Kiisel bir bilgi vermeme izin tannacan sanyorum. Yaknlarmn knad lde bir opera
tutkunuyum, Paris'e gelen sevdiklerimi hep operaya gtryordum.

Aslnda bahaneydi, ok pahal olan bu yerlere kendimi gtryordum. Paris'te sadece, opera ve baz
tiyatro salonlarnn gzellii iin Franszlar kskanyordum.

Saint Michel'in yamacnda ehir operas gzeller gzelidir, Palais Garnier byleyicidir, dndan bir
siloya benzeyen Bastille Operas'nn ii harikadr.

renciliimde Ankara Operas'nda Leyla Gencer'i izlerdim, Amerika'da veya ngiltere'de plaklar
hep gezerdim, bir tek gn bile bir Leyla Gencer pla almay dnmedim. talya'nn dnda hem
tannmyordu ve hem de sesi beni hi "vurmuyordu". Ancak bize gre "dnyaca nldr" ve ben
Leyla'nn incelemesiyle balamak istiyorum.

Kaynamz, Zeynep Oral'n "Tutkunun Roman" balkl LG biyografisidir. Bu kitab ne adna ne de
Oral'a yaktramadm sylemek zorundaym. Piyasada yokmu, zindana, Ankara'da zengin
ocuklarnn gittii bir niversitenin ktphanesinden getirdiler, okuyanlar olmu, ktphane kaytlar
gsteriyor, ancak, ilk otuz sayfasnn alabildiini gsteren hibir ize rastlamyoruz. Ben bilimsel
alma yaptm iin zorlandm, bulabildiklerimi zetliyorum:
a) Leyla'nn babas Safranbolu'lu; dilimizdeki "bolu" szcklerini "poli" olarak anlamamz
gerekmektedir. "Gelibolu", Galipoli demektir, Gallerin kenti, anlamndadr; stanbul'un asl da, "ehir
nerede" demek oluyor. Baba, Helenistik bir kentten geliyor;
b) Oral'dan, "Bektai" olduunu reniyoruz, yenieri art m, diye dnmek mmkndr;
c) Baba, ocuklarnn dini konusunda ok hogrldr, "on sekiz yana gelince dinlerini seerler"
diyor, ana gre ok moderndir;
d) Anne, Alexandra Angela Minakovska'dr, ok dindar bir Katolik olduunu reniyoruz. Oral,
Leyla'nn, pazar gnleri kiliseye gittiini haber veriyor ve talyan Lisesi'ni bitiriyor.



29

Leyla'nn akademik bir an tahsili olmadn reniyoruz. stanbul Belediyesi

Konservatuvar'na gittii kaydedilmektedir:
a) Fakat imdilerde kasetiler arsndaki herkesin oraya gitmi olduunu biliyoruz;
b) Ankara Operas'na solist olarak deil, korist olarak giriyor; ancak ilikilerini iyi tuttuunu
gzlemliyoruz;
c) Ben de hatrlyorum, Oral da yazyor, bir ara evli olmasna ramen Ankara'daki petrolc Amerikan
bykelisi Mc Ghee ile evlenecei haberleri vard, Oral, her gece Amerikan eliliini ldatyordu,
diye yazyor. lgin sayyoruz.
Oral, Leyla'ya soyadn veren kocas hakknda ok az bilgi veriyor ve bilgi vermemeye alyor, fakat,
rendiklerimiz, benim bu dizide yazdklarm asndan nemlidir:

a) Bylece reniyoruz, Leyla'nn soyad "gener" deil, gencer'dir;
b) Trkenin dna dyoruz ve daha nce irdelediim -er ekleri alanna giriyoruz;
c) Kocann ad brahim Gencer'dir; Zeynep Oral, hakknda daha fazla bilgi vermiyor, ancak gen
yata Leyla'ya koca olurken birka yabanc dili "ana dili gibi" konutuunu haber veriyor, nemli bir
bilgidir;
d) Bankac, Babakanlk'ta Planlama'da, kalknma bankacs bir brahim ngt tanyordum, hep
meraklym, "ngt" soyad da merakm ekiyordu;
e) Oral'a gre arada bir stanbul'da alt bankann, Avrupa temsilciliklerine atanyor; bankann adn
da sr tutuyor, Banque ottomane olabilir mi?;
f) Oral, "Garry Grant" kadar yakkl olduunu yazyor, bir tek fotoraf var, bu izlenimi vermiyor,
Ortadoulu ve hatta Filistinli olabilecei izlenimi veriyor; bankacln yannda Leyla'nn menecerliini
yaptn da, Oral'dan renmi bulunuyoruz.

Zeynep Oral'nki bir ar methiyedir, bir yerde, dramatik yeteneini vmek isterken, talya'da
Stampa gazetesinin mzik eletirmeninin Leyla iin, "sesi olmayan kadn" dediini de
kaydediyor; vglerin iinde okuyucunun bunu fark ettiini sanmyorum, ben, niversite yllarmdan
beri byle dndm iin fark etmi durumdaym, yledir. Ancak yine de deerli bir sanatmzdr,
talya'da nlenmitir ve n, bazen Paris'te de duyulmutur; bunda kuku yok ve bizi ilgilendiren,
iaret edebildiimiz mzik d etkilerdir.

Bu erevede, dnya Yahudiliinin "mansur" soyadna dknln ve Londra'ya elektronik
okumak zere giden bu soyaddan bir Cem'in, lkemize, dnyaca nl bir ef olarak ihra edildiini
hatrlayabiliriz.


30

ncelemenin dier dizileri yaymlandktan sonra, Trkiye'den daha ok dnyada nl, romancmz
Orhan Pamuk'un tercme-i hali ile ilgili iki bilginin ulatn da eklemek durumundayz; Pamuk, bir
mlakatnda, sevgili karsnn adnn "Aylin" olduunu ifa etmitir. Son zamanlarda bizde de kullanlan
bu isim, ngilizce'de, "Eileen" ve bazen de "Aileen" olarak yazlyor ve ayn ekilde telaffuz ediliyor;
Trkedeki anlamn bilmiyorum, Bat'da, "Helene" demektir. Kutsal isimler arasndadr.

Bu arada zindan yaammz zerine ksa bir bilgi sevindirici olabilir; ben Haymana'ya geldiimde, sz
uygunsa, Dou ile birlikte ayn mezara konmutum, istedik ayrmyorlard. Ancak "Mesut Ylmaz
Vak'as" ile ilgili aklamalarda, herhalde, Dou Perinek'in beni ifal ettiine inandlar ve
etkili olur olmaz, derhal ayrdlar; imdi birbirine zt iki ayr hcremezarda kalyoruz.

Notlar gidip geliyor, gazeteleri nce Dou okuyor, iaretliyor, 19 Mart 1999 tarihli Hrriyetin
zerinde koca koca iaretler ve kesme resimleri vard; burada, Doan Hzlan, "srail'de Orhan Pamuk
Okunuyor" haberi ile bizi sevindiriyor, kukusuz bizimki hem lkemiz ve hem de bilimsel adan bir
sevintir.

Hzlan'n haberine gre, Pamuk'un kitabm, "Ansiklopedi Judaica'y basan yaynevi" karmtr. Bilim
dnyasnda mthi bir rastlantdr; srailliler Pamuk'un kitabn dinsel sayyorlar, bunu
anlyoruz. Haksz bulmuyoruz.

Bilimsellik benim vurgumdur.

Ynteme nem vermek zorundayz; byle bir incelemede, darda n ile dnme ve Yahudi
balants zerinde durunca, "en nl" vak'ay bunun dnda tutarsak, hibir bilimsellik iddiamz
kalmayacaktr, bilim de kesin kuralldr. "En nl" insan, ya bu ereveye girecektir ve eer girmiyorsa,
neden girmedii aklanacaktr, bunun dnda bir bilimsellik iddiamz olamyor. Bu nedenle
nllerimizin nls Yaar Kemal'e gelmi bulunuyoruz.


31

lk bakta Yaar ile Pamuk arasnda ok arpc paralellikler karabiliyoruz:

a) Pamuk da Yaar da, ierideki edebiyatlar ve eletirmenler tarafndan kabul edilmediler;
b) lke dnda beenildiler;
c) Bunun zerine "medya" isimlerinin bana ve belki de nfus ktlarna "dnyaca nl" kaydn
dyordu;
d) Pamuk'u nasl niteleyeceimi, pek okuyamadm iin, bilmiyorum, ancak Yaar Kemal Dostumuzu,
resim sanatndan aldmz bir niteleme ile "naif" yazar sayyoruz;
e) Kemal'i benim bildiime gre, bir tek eletirmen, edebiyattan deil muhasebecilikten gelen, Fethi
Naci beeniyordu ve romanlarnda iyi "sosyoloji" yazdn sylyordu. Fethi Naci Dostumuz imdi
sadece ba emeyi propaganda eden "edebiyat" eserlerini beeniyor ve Pamuk'un son aheserini
eletirmekten korkuyor, yle gryoruz.

Meslekten iktisat Fethi Naci, Pamuk'un son aheserini deerlendirmemekle birlikte pazarlamadaki
stn yeteneini teslim etmektedir. Ancak bu alanda hi kimsenin, Yaar Kemal dostumuzun
eline su dkemeyeceini biliyoruz; bu erevede Kemal'in zaman zaman tercme-i halini de
deitirdiini gryoruz. Yaar'n, son zamanlardaki aklamalarnn tesinde, Kayseri'den stanbul'a
getirilmesini salayann, Ayperi ve Aydemir Balkan'n babalar doktor Albay olduunu biliyoruz;
Yaar'n stanbul'daki ilk evresi, Kadky'n, iinde Ayperi'nin ve Glin'in de bulunduu, aydn, sola
yatkn, modern hanmlar olmutur. Fakat Yaar Kemal, byk bir ticari deha gstererek, ani bir
kararla, stanbul'un Yahudi komnitesinden bir ocuk annesi, Tilda ile evlenmitir; bu evlilikle
ezamanl bir biimde, eitli anlardaki adyla, "Aam Yaar", Paris'te hret
merdivenlerinde ykselmeye balamtr, kararnn isabetini teslim ediyoruz. Bilim, benim
zaafmdr.

Bu drt vak'ada kendisini zorlayan ilikilerin doru olmamasn hl temenni ediyorum. Bulgularn beni
gtrd sonucun yanl olmas iin "dua ediyorum"; nk, bu sonu ok rktcdr. Bakalarn
bilmiyorum ve ok zaman olduu zere, ben kendi bulgularmdan rkyorum.

imdi Paris'e gelmi bulunuyoruz ve Paris, belki de hl, n ve entrika'nn Mekke'sidir. Paris'te
ve Paris'ten nlenebilmek iin, Paris'teki kapdan birisinden mutlaka gemek
zorunludur.

32

Bunlar netlikle sralayabiliyoruz:

a) Fransz Komnist Partisi;
b) Fransz Sosyalist Partisi;
c) Yahudilik,
geilecek kapdr. Ben uzatmak istemiyorum. Nihat Behram'n Ylmaz Gney ile ilgili
anlar, Fransa'daki Krt Enstits, Yaar Kemal'in biyografisi yeteri kadar aklaycdr ve
daha ayrntl kant isteyenlerin bunlara ve dierlerine bakmalar yeterlidir.

nk benim asl sylemek istediim, bunlardan tedir. Burada " kap" dediimde, sadece analitik
adan yaklayorum; aslnda, fiilen, bu kapy tek kap saymak durumundayz. Benim zet ve
net kanm budur ve bu sadece bizler iin deil, bakalar iin de byledir.

Ben Paris'te iken birden bir Yasemin Reza parlad, tiyatro yazyordu, btn reklam panolar Yasemin
Reza'nn resimleriyle sslyd. Arkasndan bir de roman kt; bylece bir doulu olarak, Yasemin'in
baarsndan pay karmaya baladm. Oyunlar derhal, New York'ta, Londra'da, ayn zamanda ve ge
kalr myz, stanbul'da oynuyordu ve ben burnu brahim Gencer'inkine benzeyen bu ranl kzmzla
iftihar etmeye balyordum. "Ah, bir de ayrnt merakm olmasa!" televizyonda hakknda sylenenleri,
yazlanlar hep izledim; anne baba Yahudi, birisi ran'dan ve dieri Macaristan'dan geliyordu. Bunu ise
ok gizliyorlard.

unlar var:

a) Fransa'daki Arap yanls, I' Humanite veya sosyalist partiye yakn Liberation deildir; golist
Figaro'dur;

b) Komnist Partisi'nin imdiki revizyonist genel sekreteri Hue'nn Yahudi olmadn, ancak bir
televizyon mlakatndan, karsnn Yahudi olduunu renmi bulunuyorum;

c) Hem komnist partisi ve hem de sosyalistler, Araplarn her suikastndan sonra, srail
lehine byk trenler dzenliyorlar, ancak srail katliamlarnn hibirisini grmyorlar;

d) Golist Cumhurbakan Chirac, Arap yanls bir politikay savunuyor, ancak hkmet
sosyalistlerdedir.



33

imdi bizi biraz daha ilgilendiren bir alana geliyorum. Ancak bunun iin iki saptamaya ihtiyacm var:

a) Yahudilerin vcutlar, cisimleri ne kadar Amerikan veya Fransz olursa olsun, ruhlar hep Yahudi
kalmaktadr;
b) Ermeniler, yiyecek veya iecekleri ile ne kadar Ermeni grnrlerse grnsn, ruhlar,
bulunduklar yere gre, ya Fransz ya da Amerikan'dr;
c) Biz Ermeniler'e, "millet-i sadk" adn takmz, bu her gittikleri yer iin dorudur. Ermenilik sadece
bir pazarlkta aklna gelmektedir. Ermeni, kendininkinden baka btn millete sadktr.

Paris'te Ermeni hoca ve entelektellerin son zamanlardaki "savalarn" byle anlamay neriyorum.
imdi buradayz ve bu savalarn irdelenmesinin ok aydnlatc olacan sanyorum.

a) Anglo-Amerikan "Trkolog" Bernard Lewis ile Paris'teki Ermeni entelektellerin mahkemelik
olduunu biliyoruz. Lewis, bu dnyadaki en nl Trkolog olarak kabul edilen profesr, Osmanl'nn
son zamanlarnda, Trkiye'de iddia edilen Ermeni katliamnn olmadn yazyordu ve Paris'te
mahkemeye verildi, mahkm olduunu biliyoruz. Belki bilmediimiz veya az bildiimiz, Lewis'in
Yahudi olduudur.

b) Yaknda Paris'te Trkolog profesr Gilles Veinstein ile Ermeni
hocalar arasnda yeni bir sava patlad; baz fkra yazarlar, Profesr Veinstein iin faks seferberlii
istediler. Bu arada, Strasbourg'da profesr stad Tanilli de, 12 ubat 1999 tarihli Cumhuriyet'te,
bir makale yaymlad ve Veinsten hakknda bilgi vererek savundu.

Kavga, Profesr Veinstein'in College de France'e seilmesi nedeniyle ortaya kyordu; ancak bundan
nce de, Veistein, Sorbonne'de Trkolojinin badr. Sadece ba deil, Paris'teki tm Trkoloji
almalarna tam egemendir; Veistein'in istemedii bir Fransz veya Ermeni kkenli Trkolog, Paris
niversitesi'nde pek ders veremez, ancak maan almak durumundadr, hoca olarak kalyorlar, ancak
dersleri olmuyor.

stad Server Tanilli, bir makalesini, bu konuya ayrmakla ok iyi yapmtr; ancak, benim bilgilerime
gre, sylediklerinde bir kk fazlalk ve bir kk eksiklik bulunmaktadr. Bir: Veinstein, bilimde
nemli bir kimse deildir. ki: Veinstein, Yahudidir. Paris'te Trkoloji, Yahudilerin
elindedir.

34

c) stad Tanilli, belki de bu noktay, herkesin bildiini dnerek, nemsiz bulmutur veya isimden
anlalabileceini dnm olmas mmkndr. Ancak Strasbourg'da Trkoloji'nin banda olan
Paul Dumont'un, ismi haber vermese de, Yahudi olmas byk ihtimaldir.

Byle nazik bir konuda tekrar tekrar aklama yapmamn normal karlanacan umuyorum. Benim
bir Yahudiye veya bir Yahudinin bir yere gelmesine hibir itirazm bulunmuyor, bu byk
zulm grm halkn aclarn her zaman paylayorum. Benim itirazm sz uygunsa,
objektif deil masonik benzeri balarn n planda tutulmas ve emperyalizmin ileri
karakolu olarak davranma ihtimalidir.

d) Belki bir tesadftr, Trkoloji ile ok yakn Krdolojinin banda da Profesr De Wengen
bulunmaktadr ve yine Yahudidir. Ancak Komnist Partisi yesi ve Msr kkenli bu Hanm
Profesr, benim dnyada tandm en iyi insanlardan birisidir; byk bir Trk ve Krt
dostudur. Paris'teki Krt Enstits'nn temel direklerinden.

Bu Hanm Profesre, Pkk Krtleri, haksz olarak, dmanlk duyuyorlar; ben ise, Joyce'un
insanperverliine hayranlk duyuyorum.

Bu incelememin tmn de, hayranlmn bir gstergesi olarak, Joyce'a gndermek istiyorum.

Burada bunu yazmam, yanl anlalmak istememem nedeniyledir. nsanlk tarihimizde, ok byk
Yahudiler gelmitir ve bazlar bizi hep hayran brakmtr. Yahudi aydnlar olmasa, hem
dnya aydn tarihinin ve hem de Byk Bolevik Devrimi'nin ok yoksul kalacana
inanyorum.

Ancak kurulan Washington-Ankara-Telaviv ekseni, Yahudi kkenli Trkologlar, kraldan
fazla kralc bir konuma ve bir misyoner havasna sokmu bulunuyor; Lewis-Veinstein Sav,
bunun ok gzel bir rneini oluturmaktadr. Savunduklar, bilimselliin ok dna dmesi bir
yana, bu platformlarda Trk grn resmen savunmay stlenen Profesr Mmtaz Soysal'n
izgisinin bile ok gerisindedir.

Profesr Soysal, istatistiklere ve dier tekniklere girmeden, bunun, bir rk ve bir millet
olarak Ermenileri hedef almadn, sava srasnda bir gvenlik tedbirinden doduunu
ileri srmekte ve savunmaktadr; bu tarihin aclarn zebilmek iin bir balang olarak
grnmektedir.

35

Bu gereklerle Profesr Soysal, Ermeni halkmza yaplanlar, "jenosid" saymann imknszln

dnmektedir, bunu blgemizin halklarnn kardelii yolunda bir adm olarak grmemiz
mmkndr.

Bunun tesinde, deerli monografilerini okuduum P. Dumont'un kitab veya Mehmet Harmanc'nm
byk bir baar ile Trkeye evirdii Lewis'in Ortadou kitabnn ok daha iyisini ve ok daha objektif
olann, lkemizde, pek ok ortaokul tarih retmenin yazabileceine inanyorum, bunlar ayrntl
olarak gstermeyi ileriye brakyorum. Dumont veya Lewis'in tek ayrcalklar, bir Fransz veya
ngiliz Yahudisi olarak dnyaya gelmi olmalardr.

Bu belki o kadar nemli olmayabilir; daha nemli bir nokta var. Paris'te aslnda dar olan eitim
postlar, at gzlkl, kap kulu ahlkl, Washington-Ankara-Telaviv politik eksenine bir komiser
disiplini ile bal kimselere verilmektedir; Ermeniler, daha eletirel bakmak istedikleri iin tmyle
diskalifiye edilmektedirler. Kukusuz Yahudi kkenlilere daha ok gvenilmekte ve ikincil dereceden
hizmetlerde bile bunlar seilmektedir. Kavga, budur.

Aslnda bu btn blge almalar denilen, area studies, alanlarda geerlidir.
Siyasal Bilgiler Fakltesi'nde iken ad "mevlt" olan ve imdi Michel'e eviren, Trk rencileriyle
Trke konumay bile baya sayan bir asistan profesr olabilmektedir; ancak ayn Faklte'den bir
Sina Akin'in, Taner Timur'un veya Korkut Boratav'n buralarda misafir profesr olarak
ders vermesi bile imknszdr, nemli olan budur. lkede sfrlar, Bat'nn byk
bakentlerinde byk niversitelerde ders veriyorlar ve bunun tersi de var.

Tersi baladmz yerdir,
a) Kendi bakentlerinde, bizim dkntlerimizi istihdam edenler, lkeye srekli "n" ihra ediyorlar;
b) Bu ihracatta, dnya Yahudi lobisi, ok bilinli ve sistematik olarak hareket etmektedir;
c) Bu byk n'ler, yabanc dileri bakanlklarnn istedikleri zamanda ve istedikleri lde, "ses"
karyorlar;

36

d) Bunun tesinde, lkede estetik ve eletiri ok byk bir tahribat ile kar karya geliyor;
e) Okuduunu anlamayan, beenemeyen bir aydn, iki yzyldr, Batllarn stnl kompleksi ile
endoktrine olan aydnmz, bunlarn, dnyada ok beenildiini rendike, eziliyor ve kendisine
gvenini yitiriyor. te buradayz.
Belki ilerinde dostlarm da olan baz aydn ve yazarlarmz zdm; ancak mecburum.
Geni aydn ktlemizi, emperyalizmin bu iren oyunundan kurtarmaya katkda bulunmak iin, bunu
yapmak zorundayz. Bu bizim grevimizdir ve Erasmus'un Delilie Methiye'de ok gzel syledii
zere, bakalarnn aklyla bilge olmaktansa, kendi hkmmzle, deli olmay tercih etmek
durumundayz.

Dnyada artk iki akl var.

Benimki bu yolda bir balangtr. Yazlacaklarn ne ba ve ne de sonudur.
Ba m? Daha, '80'li yllarda moda olan, baz arkc ve film yldz kzlarmzn, Paris'te birer mehul
Yahudi zenginle evlenmelerini henz yazmadk, birden Yahudiler, Trk yldzlarna k olmaya
balyorlard. Sonra da, Emel Sayn rnei, bizi gldryorlard, "Davud, Kbrs'n gneyinde tatil
istiyor, milli hislerimi rencide etti, boanyoruz" diyorlard. Sanki sahiden evlendiler!

Paris niversitelerinde ortaya kardm bu savan, bir de mossad-mafya-Mit yan var; bir tr
tarihncesidir. Sonrasna ise Elenler girebilirler; Ylmaz Gney Olay'nda byk rol oynayan Atinallar,
bir yanda Zlf Livaneli Vak'as'nda ve dier yanda calan Olay'nda hayal krkl ve
baarszlklarla karlatklar iin imdilik susuyorlar. Bu savaa girerler mi bilmiyorum. Ancak
girerlerse, ne Yahudilere ne de Ermenilere benzeyeceklerini sanmyorum. Greceiz.


37

DEFTERLERDEN - 2
ZAMAN YETMYOR
Aydnlk Zndan'da Ocak Ay


Yeni yl 1999'un ilk aym, u not, rahatlkla zetleyebilir: Yazyorum. Gnler akyor.

Hukuku insaniletirmek ve mantki temellerine yeniden oturtmak abasyla, Yaln Kk mahkemelere
dava-yazlar yazyor. Yazdka yz bin yl hapis yatacana inanyor. Yz bin yl hapis yataca
ihtimalini nemsedii yok. Asl nemli olan, "Benim buradan kmam yetmez; tek bana anlamszdr"
diyerek iaretliyor; Biz k kaps olmalyz. nemli olan budur.

Gre gelenlerin okluu onu sevindirse de, gr yerinin morgu anmsatan soukluu,
Ulucanlar'dan tayp getirdii, Haymana'da atlatt gribi yeniden krkledi. Alkanlk en
byk dman m, dost mu? stedii zaman ykanamasa da, henz kirlilie alm deil. "Alrsam
rahatlar mym?" diye soruyor kendine.

Yaknma dzeyinde tek sorun, hl, hapishanede Zaman'n Yetersizlii'yle ilgili. Ocak aynn
ortalarna doru zamandan nce davranma abas bir inatlamaya dnm sanki. "Zaman yetmiyor,
hapishanede bana zaman yetmiyor" diye tekrarlyor srekli. Ve bir de tekrarlanan "gzars" var;
Haymana'ya geliimden bu yana bir ay dolmak zere, ok altm ve uzaa bakamadm. Bu nedenle
gzbebeklerim byyor. nk dier hapisliklerimden de biliyorum, hcrede veya hcre-tr yerlerde,
gz uzaa bakma imknn yitiriyor. Gz kaslar normal hareketlerini yapamyor. Bu nedenle
gzbebekleri, sanki binlerce ton arlna ulayor. Aryor.



38

Bu satrlarn hemen ardna, "Henz bu lde deil" diye notlayarak kendini rahatlatmak istemi.
Gzleri binlerce ton arla ulaana dek alacak nk, alyor.

alrken erimi maden tr topranda hissediyor kendini. Kimsenin soru sormuyor oluuna,
keelemi kafalara, ii yansa da, aldrmyor. Sormayanlarn yerine de, srekli sorup, yant aryor.
Zaman zaman irenerek de olsa izledii medyadan, topran ancak kardiyografi makinesinde grnen
bir kalp krizi veya ancak rasathanede kaydedilen bir depremden getiini grebiliyor, 9 Ocak tarihli
nottan; Genelkurmay yeni aklama yapt; "kinci Kurtulu Sava" istedi. Laisizm konusunda iyi,
ancak zgrlk ve Krt Davas'nda elle tutulur bir iyilik grnmyor. Ancak yn iyiye doru.
Bizim ise ok byk canlanma yapmamz, hcuma gememiz gerek.

Hcum, balamtr aslnda; Arzuhalci Daktilosu, Kk'n hzna alt, ikide-bir bozularak sorun
yaratmama gayretinde, yerin yedi kat dibinden duyurulan tokmak seslerindeki katksndan dolay gurur
duyduu bile sylenebilir.

Yaln Kk, keelemi kafalaryla soru sormaktan vazgeen aydnlar iin de makine bandadr.
Daha sonraki tarihlerde yazd bir yazda "Ben Trk aydnnn gzym" trnden bir tmcesini
bulacaksnz, onlar adna da bunca altna gre bunu sylemeye hakk var diye dnyorum ve
ekliyorum; evet, o Trk aydnnn gzdr ve bu yzden gzleri srekli aryor!

zledii bir program sonras, tekelli toplumlardaki ideoloji zerine yazd notlar alntlamann tam
zaman; Tekelli toplumlardaki ideoloji prl prl ortaya kt.

1) Temel aksiyonlar hi tartmadan ve bunlarn stn rterek ok yzeydeki ok basit ve snrl
sorunlar ehvetle ele almak.
2) En nemsizi, en byk problem olarak gstermek.

Programa katlanlar, Ecevit, Altu, Bila ve Ergin'dir ve Ecevit'in kuraca hkmeti aklamasndan
bir gn ncedir, yani 9 Ocak. zledikleri, Kk'e, insandan ok kee izlenimi veriyorlar, sanki
duyularnn hepsini kaybetmi gibiler.


39

Onlar izlemenin ok retici olduunu sylerken, hemen ekliyor; Bizim ok hrsl bir aydn
hareketi ve ok keskin bir iktidar hrs yaratmamz, arttr.

Bu arada Haymana Defterleri yeni bir sesleni kazanmtr; Yce Gk! Yazarken, izlerken, sorarken,
dnrken, yantlarken, okuma programlarn da aksatmad iin -o sralarda elinde Divan Lgat-it-
Trk olabilir- Kagarl Mahmut dnemi ya da daha eskilere dnk bir sesleni mi? zellikle sol adna
yola kp da, bir batakla saplananlar sz konusu olduunda kullanlyor bu deyi, batakla
saplananlarn batakla saplandklarn farketmeyileri farkedildiinde, daha da iddetleniyor: "Ey Yce
Gk! Ne Hazin biti! Ne utan verici k!"

Ben bu sylemde "bizden uzak olsun" trnden bir nlem almay da farkedebiliyorum, bizden uzak
olsun, evet!

Bu sylemi dava yazlarnda da bulabilirsiniz; Yaln Kk, Yce Gk', zaman zaman Devlet Gvenlik
Mahkemeleri'ne de tayacaktr. zledii olumsuzluklar, retici olurken, tek tuk de olsa, olumluluklar,
ondaki umudu daha da bytebiliyor. Rektr Alemdarolu'nun, "stanbul niversitesi zelletirmeye
kardr" sznn yank yapacana inanyor ve "yalnz deiliz" diyor; Filmlerdekine benziyor, uuruma
doru, kayann ucunda, bir kola yapmtk, kt'ler bizi itiyorlard, klpay kurtulduk, kayann
stndeyiz, uurumun kenarndayz, ancak kt'leri uurabiliriz, bu ans yeniden yakaladk.

Sol G Birlii haberleri de heyecanlandryor onu; Bir saptamam vard, uyanlar genellikle eski
kuaklardan balyor. Trkiye'de imdi benzerini gryoruz.

Sol G Birlii'ndekilerden "arkadalarmz" diye sz ediyor; Uurumun kenarndan kyoruz.
Arkadalarmz yalnz brakmayz. Arkadalarmz nerede ise onlar yreklendireceiz, destekleyeceiz
ve beraber olacaz.

Yaln Kk altka yan zindanda, kendi ilgi alannn dndakilerden de renmeyi srdryor.
Belki de yanl bir tanm yaptm, belki de, Kk'n ilgilenmedii ve soru sorup, toplumsal
sonu karmad hibir alan yok.

40

Fazlasyla retici bulduum iin, uzun uzadya aktarmadan edemeyeceim 24 Ocak tarihli notu, u
soruyla balyor: "Neden, sistem, kaset sektrnde bu kadar 'zgrlk'? Srekli yeni
isimler kyor, para kazanyorlar m?"

Sezen Aksu, Tarkan'dan 118 milyar telif istedi, terrist ve ahlksz medya gnlerce bir "kavga"
yazd. Sonra ok kk ve kimsenin okumad, ancak sektr bilen birisinin yazd haberle,
Aksu'nun bir menecer-kz'n lmne ok zld iin, 118 milyar liradan vazgetiini
rendik.

Demek ok kazanamyorlar. Fakat "hnsa" Serta, "Trkiye'nin en zenginleri arasna girdim" diye
vnyordu. Bir miktar kazanyorlar.

Cemal Sreya, Sezen Aksu, iin "hep ayn arky sylyor" diyordu. Dn terrist ve ahlksz
kanallarn birinde "klip" listesi vard. Hepsi tek arky sylyorlar. Hepsi ayn arkdr.

zellikleri u:
1) Erkekler irkin
2) ou homoseksel veya yle grnmek istiyorlar
3) Kzlar fahie davranl
4) Kz-erkek hibirisi mzik bilmiyor.

Peki neden?
O zaman udur; Toplumda bir "mobilite" izlenimi vermek istiyorlar. "Zenginlik ve hret kaplar alr"
izlenimi vermek istiyorlar. Bu mobilite'nin, kabiliyet, bilgi ve gzellie dayal olmamas
esastr. "Sana da olabilir" veya "Sen de arkc olabilirsin" ak tutulmak istenen yol budur.

Bu sorunun yannda u var: Sistem neden bu kadar kaza ve lm haberi veriyor? Neden kaybolan
yelkenci "milli haber" oluyor, neden "az daha", patlama, yangn, kaza yaylyor? ok ak: Toplumda
"precarite", "iretilik" psikozunu yaymak istiyorlar. Toplumda "stabilite" alkanln ykmak
istiyorlar, bu insann rasyonel dnme alkanlndan uzaklamasdr.

Emeklilikle, sosyal gvenlik, memur gvencesi, hatta milletvekili dokunulmazl, bunlar toplumda
"stabilite" unsurlardr, "i" sahibi olmak, bunlarn bandadr.

41

"Stabilite" alkanl yklm bir toplumda, "rasyonalite", aklc davranlar beklemek

hayaldir. Akl, eninde-sonunda istikrarl ilikiler kurma demektir.

Bunu ykmak istiyorlar.

Rasyonalitesi yklm bir toplumda, yetenee dayanmayan bir sosyal mobilite de olmazsa srekli
patlama kanlmazdr. Demek kaset piyasas, devlet kumar loto ve dierleri ve bunlar
yayma, birbiriyle tutarldr.

* * *

Sistemle ilgili bu analizi btn Trk aydnlar adna notlarken, Yaln Kk'n gzbebeklerinin iyice
byyp, ardndan hi kimsenin kukusu olmamal.

Sosyalizmin, ii renginden nceki ilk iareti, unutanlar adna yeniden ve yeniden saptanyor:
Sosyalizm; aklc ve aydnlanmacdr.

Byyen gzbebekleri bir projektre dnebilse keke, acsna raz.

Acyla byyen gzbebeklerinin bir projektre dnt, 27 Ocak'ta kt Ankara ki Numaral
Dgm'de netlikle grlecektir. Deftere yle notlanm; calan'a suikast Mesut Ylmaz'n
nlediini akladm. Mahkeme doru kabul ettii izlenimi verdi, anlatm srasnda bir jandarma,
arkamda bekleyenlerden birisi, "rap" diye dt, bayld. Heyecanlanm olabilir veya uykusuzluktan ve
yorgunluktan baylabilir, mmkndr.

O gn ki Numaral Mahkeme'de izleyici olarak ben de vardm. Yaln Kk, irkin bir oyunu
bozuyor, Susurluk'un ban iaretliyordu. Ne vak'as, ne de haberi, asla yeni olmayan, ispatl ve
ispat son derece kolay; Mesut Ylmaz Vak'as'n duyururken, politikaclarn Krt sorununu
zmeden srdrmek istedikleri konusunda, lke ve halklar sevgisiyle, hepimize ynelik,
hayati bir uyarda bulunuyordu. "Susurluk'ta patlayan mafya-devlet adr" diyen bir bilim
adamnn, Yce Gk'e kredii grlmeye deerdi; beni olduu kadar mahkeme heyetini de etkiledi
mi, bilemiyorum.


42

DEFTERLERDEN-2 EK:
KONVERSOS* VE ORHAN PAMUK


Bu inceleme dizisi, "nasl gryorum?" gerekten bir bomba etkisi yapt; ancak "susturucu bomba"
demek durumundaym. Cumhuriyet gazetesinde Profesr Ahmet Taner Klal, anti-Pamuk yazlarn
nerede ise kampanya haline getiriyordu; birden suskunlua brnd. Doktor Klal, kibar ve nazik bir
gazeteci-retim yesidir. Orhan Pamuk Vak'as'nn byle uluslararas ve gl desteklerini grerek,
daha mtevaz sorunlara ynelmesi ihtimal dahilindedir.

Ayrca, eer yazlanlar inandrc ise, Orhan Pamuk'u doktriner bir anti-Kemalist sayma imkn
da ortadan kalkmaktadr; Pamuk, sabetayist mistisizmden kurtulamad iin, yer yer
Kemalistleri rahatsz edici kelm kullanmaktadr, bunu da grm olmas mmkndr. Her ne
ise, btn basn ve bu arada Cumhuriyet, Orhan Pamuk Vak'as zerinde diskuru durdurmutur.

Yalnz, btn basn izlemekle birlikte, Cumhuriyet ile ilgili saptama, 23 Nisan tarihi itibariyledir; 23
Nisan "ocuk Bayram" olduu iin, kendime bir hediye verdim, bu tarihten itibaren, Cumhuriyet'i
okumama karar aldm, bu nedenle daha sonrasn bilmiyorum. Geri Dou Perinek buna
dayanamyor, imdi herhalde benim aklm daha fazla elmemesi iin, bizi hi
grtrmyorlar, avukatlar nezdinde bile yan yana getirmiyorlar, fakat gazeteleri ortak
okuyoruz; Dou, nce kendi mezarnda tetkik ettikten sonra benim mezara gnderiyor ve
bu arada, ilgimi ekecek baz kesikleri de ekliyor, durum budur.

________
* Konversos: Dnmeler


43

Benim bu hediyeli kararmn nedeni, Nazl llcak'n tatl tatl, "biz bunlar solcu sanyorduk, Mhp
oyunu artrr artrmaz milliyeti anadolu ocuu oluverdiler" szleriyle alay ettii, Cumhuriyet
yazarlar yazlandr; geri Aydn Doan'in kanal ve basn yorumcular, "gemici feneri" sfatlar ile bu
yazlar gklere karyorlar, ama bu "Mhp-apolojetik"* aheserler, zindanda, benim salma iyi
gelmiyorlar, salm dnerek byle yapm bulunuyorum.
Kukusuz, "susturucu bomba" ayn iddetle, islamc basna da dmtr, bu cephede, birdenbire, yeni
bir anti-Kemalist kalem bulduklarn sananlar Orhan Pamuk Vak'as'nn sandklarndan daha kompleks
olduunu anlayverdiler. Bu kamptaki samimi Mslman yazarlar, sabetayist kokuyu alnca ve bir
blm de, Washington balants nedeniyle Telaviv'le pek iyi ilikiler iinde olduklar iin seslerini
kestiler. "Dnmeler dnmezler" zdeyiini, zaman zaman bir leit-motif olarak kullanmakla yetiniyorlar;
btn basn susmutur. Bilimin gcne, doru'nn yaylma hzna, neredeyse bilim d bir inan
beslemekle birlikte, yine de ardm sylemek durumundaym; mthi bir gelimedir. Gelime baka
adan da mthitir; teori'yi ok zaman bir mknatsa benzetiyorum. Teori'nin kendisine uyan olgu ve
gzlemleri toplamas, kt zerindeki demir tozlarnn alttaki mknats tarafndan toplanmasn
andryor. Beni bitmi olan bu incelemeye bu eki yapmaya zorlayan da, bu artc toplanma
olmaktadr.
Neler kmad ki? Bir: Acaba Blent Hanm, bizi okuduktan sonra m, kocas Cem Adler'i boamaya
karar verdi, soru'dur. Blent Er-soy'un kocasnn, sanki ad "cem" olunca, soyad "adler" olmak zo-
rundadr, zmirli olduunu reniyoruz. Osmanl dnemlerini, bir tarikat iinde toplayan Sabetay Sevi,
Alias Mehmet Efendi de zmirli idi ve zmir'de varlar.

* Apoloj: Mazur gsterme. "MHPyi mazur gsteren aheserler."

44

ki: Milliyette yakn bir zamanda "Susurluk Silahs banda" balyla bir haber yaymlanyordu; ad,
"Erta" ve soyad "Tinar", biliyoruz. Bu garip isimli adamda iki tane -er var ve Mossad'dan . ald suikast
silahlarn, Mehmet Aar'n ynetiminde, Emniyet Genel Mdrl'ne hibe ettiini hatrlyoruz.
Silahlarn kayd ve kendileri eksik olmakla birlikte, faili mehul cinayetler bol miktarda mevcuttur. srail
ile ilikilerin ok girift bir nitelik ald bir srada, Dileri Bakan'nn bir "konversos", Franszca
"converti" ve Trke "dnme" olduunun kesinlikle, aradaki silah komisyoncusunun da byk bir
ihtimalle bilinmesi, beni, Einstein'in o nl ve akn fotorafndaki kadar artmaktadr.
: Tarkan'dan ne ky olur, ne kasaba. Zamanm olursa, Trkiye'nin yalanc "n" yaratma
fabrikasnn bir verisi olarak yazabilirim: Amerika'da yapamadlar ve Avrupa nemli deildir. Avrupa'da,
aalama anlamnda deil, teknik anlamda "pi", ne Trkiyeli ve ne Avrupal bir teen-ager kua var,
paralan var, salonlar doldurup, lk atabilirler, Amerika bakadr. Fakat imdi yeni bir n'e ulamak
zere olduumuzu anlyorum; gazetelerin yazdna gre, tm Amerika, Sertab Erener'e baylmak
zeredir. Fakat artc deil mi, bu beinci "dnyaca nl" adaynn, ismindeki -er'i ihmal edecek
olursak, soyadnda iki tane -er buluyoruz. Buna ek olarak bir de kabbalist veya sabetayist mistisizme ok
denk den "Makber" okumaya da balamtr. Bir iddiam yok, ancak teoriye uyum tamdr.

Drt: Tarihinin kaynaklarndan birisi mezar talar ve zerinde yazanlardr. Amatr tarihi ben de, lm
ilnlarna pek dknmdr; Glin Telci'nin, oligopoller dnyasndan ald haberler ve neeli bi-emi
benim de dikkatimi ekiyordu, btn lm ilnlarm okudum. kardklarm unlardr: a) Bir AA
haberinden, babas brahim Efen-di'nin "Selanik Erafndan" olduunu reniyoruz. Ayn haberde, Telci'nin
ili Terakki ve Robert Kolej'den getii yazldr. Birazdan grlecek, Orhan Pamuk da ayn merdivenlerden
kyor, usl olduunu biliyoruz; b) lm ilnndan Glin Telci'nin, Bezmen, Edin, n-gt Aileleri'ne
akraba olduunu karyoruz. Bylece Glin Telci'nin de bir sabetayist olduuna netlikle ulayoruz;

45

c) Kukusuz, bunlar, Glin Telci'nin, solcu bir yaamdan sonra, ileri saylabilecek bir yata ve birdenbire
Milliyet'te ykselmesinin ve lmne hep birlikte alamamzn nedeni deildir. Telci'nin bunlara hakk vardr.
Ancak ben, Yaar Kemal, Cem Mansur, Leyla Gencer ve Orhan Pamuk'ta olduu gibi, Glin Telci'nin de
hakkndan biraz fazlasn zimmetine geirip geirmediini merak ediyorum, bilim eilimim byledir.

Bilim mi? Bu dizide, sadece, baz alanda grdklerimi yazmak istemedim, bir de, itenlikle "nasl
gryorum" sorusunu soruyordum. nk ben, benim, nasl grdm bilmiyorum. "Cem" ismi zerinde
dnmek verimlidir, imdi anlyoruz, ancak, nasl oldu da benim iime bu dt, bunu merak ediyorum.
imdi Osmanl devletinin yedi yznc yln kutluyoruz. Peki, kutladmz gerekten Osmanist bir devlet
mi? Babas Ertogrul, amcas Tundar, olu Orhan peki neden kendisi "Osman" oluyor. Bu soru da iime
dmtr. ngilizcesi, "ottoman"; azmz, Amerikallar tr arptarak syleyecek olursak, "ataman"
kyor, olamaz m? Orhan'n olunun ad da Murat'tr ve peki ben, ne zaman ve nasl oldu da, "murat" adnn
biz Trklerin z isimlerinden olduundan kuku duymaya baladm? Byle sorularm var.

Kuku duymak m? Eer bilimsel ise, dnyada bundan daha rahatsz edici ve ayn zamanda yce bir haz
olmadn syleyebiliyorum. Byk bir younlamadr ve yaptklarm ok hzl olarak zetlemek istiyorum:

1) Trkiye'den Paris'e, szlk getirttim, Ali Pskllolu'nun Trk simleri Szl, "murat" ismini Trk
ismi saymyor; 2) Paris'in sokaklar byleyicidir, Monsieur le Prince sokanda ise kk kk kitaplar
var, en ucunda, Maral Ermeni Samuelyan Kardeler'in sahaf dkkn yer alyordu. Burada, bulabildiim,
Fransa'da doan Araplar iin yazlm, Arap isimleri szlklerinin ou "muraf' Arap ismi saymyor; Parisli
Arap dostlarm ise bana ok az kullanldn ve bir tr dnmeler tarafndan tercih edildiini haber
veriyorlard; 3) Maral Ermeni Samuelyan'dan satn aldm, Fransa'daki Ermeniler iin yazlm Ermeni
isimler szl ise, Arapa "muraz" szcnden "murat" adnn ok sevilen bir Ermeni ismi olduunu
retiyordu.

46

PekiErmenilereneoldu?Busorudabamartyor.Birnedeni,hakkmdakisayszDgm
iddianamelerininbirisinde,benden"icapszolarakErmenistan'danszediyordu"denmesidir.Bu
nedenlebuaramahkemelereErmenimalmatvermekledemegulm;biryanbiliniyorvedieryan
pekbilinmiyor,zerindedurmamgerekmektedir.Bilinentarafudur:Alpaslan,Anadolufethine,Roma
taksimatnagre"Ermenya"denilenblgeilebalamtr;1066merkezAnive1071Malazgirtzapt
edilmitir.Genlergmvekalanlarkalmtr;rnekmi,"An"hlizlerinitamaktadr,emeler,
isimlerbukokuyuveriyorlar.Pekiinsanlar?Yoksaonlarmkonversosoldularveyakarkevlenmeler
dolaysylamelezletilermi?Soru,bilimseldir,ancakpratikcevapdaolabilir,bunedenlebusoruyu
An'lMehmetAar'atevcihetmeyineriyorum.Azbilinentarafiseyledir.Alpaslan'nbubykfethi
zerineRomamparatoru,Ermenya'dayaayanlara,ikincibiryurtlukvermitir;merkezi"Sis"olanbu
yeniyreye,tarihte,KkErmenistandadiyoruz.Aslmerkez,imdiolmayan"Sis"veimdiolan,
Kozan,Bahe,Osmaniye'dir.Pekiburadakilerneoldular,dndlermi,melezlerortayaktm,bu
soruyuda,"Bahe"doumluolduunusandmz,OsmanlsaylavDevletBaheli'yeyneltmek
yerindedir.Nedeolsa,Gaziniversitesi'ndeasistanmzidi.Buarada"dnmelerdahaOrtodoks
olurlar"msorusudaeklenebilir,nedeolsaikisidesaylavmzdr.

Buaradamehepe-fil,Mhp-phil,mehepeseverdemektir,fkrayazarlarnaenazbilgivermedende
edemiyorum;buszcnasl"devle"olmaktadr.Szckanlamnda"nbet"var;islmdabirzengin
drtealabiliyor,peki,bugecehangieegidecek,ite,zenginkocannyataagelmesi,bukadniin
"nbet"saylyor,belki"devle"szcndeki"refah"veya"memnunetme"anlamburadangeliyor,
"devletkerim"diyoruz.Peki,Trkiyeaydnvesolununykseliindensonrabir"devletpolitikas"olan
Trk-slmTaarruzu'nuveMhpileFparasndakiilikiyidebirleikkaplarteorisierevesinde
anlayacakolursak,buaraFp'dedisiplinsizlikgrendevlet,nbetiMhp'yemiverdi;buteoridoruysa
ylebiroypatlamasndanszetmekzorlamaktadr.

47

Artk hazrlklarmz tamamlanmtr ve Orhan Pamuk'a gelebiliriz, arkadalarm, bana yazlanlardaki

btn kukulan datan bir kaynak gnderdiler. Fakat yine de nce, kendi adn mstear olarak kullanan
Fehmi Koru'nun, Yeni afakla. "Taha Kvan" adyla kan "ifte Standardn Bylesi" balkl fkrasna
deinmek gerektiini duyuyorum. Kvan, Nisan Sonu'nda bu konuyu ele almakta, ancak bizim
incelememizi okumad iddiasndadr. Dorusu Mslman samimiyet ve drstlnden kukuya dm
bulunuyorum. Bunun tesinde, yakn zamanda, Mhp'den saylav olan, ilahiyat profesr, Doktor
Abdurrahman Kk'n doktora tezini tavsiye etmektedir; okumadn dnyorum, okusayd tavsiye
etmezdi, nk bilgi vermiyor. Bu kitaptan biz sadece yeni milletvekilinin genliinde sa-sol atmasnda
yer aldn, Mamak'ta, solcular tarafndan evinin yakldn, lin edildiini, ldne inanlarak sokaa
brakldn reniyoruz. Bunun dnda, Kvan, srail'in, ran dnmelerini vatandala kabul ettiini ve
Trkiye dnmelerini reddettiini haber vererek, bunun bir adaletsizlik olduunu, Trk dnmelerini
gizlenmeye zorladm haber veriyor; isyan, buradaki adaletsizlie kardr.
imdi 1993 ylnda baslan ve benim yeni grdm, Lizi Behmoaras'n, yapt mlakatlar, "Trkiye'de
Aydnlarn Gzyle Yahudiler" balyla yaymlad kaynak kitabna geliyoruz. Bir dizi aydn var, neden
bunlar seilmi ve nasl seilmi bilmiyorum; ben sadece ikisi zerinde durmak istiyorum.
zerinde durmak istediim aydnlardan birisi, Profesr Doktor Osman Erer'dir. Erer'in verdii cevaplar,
adndaki -er fonemi ile tutarldr. Erer, "aynaya bakyorum, Yahudi insanla benim aramda fark grmyorum"
demektedir. steliyor, "peki, bugn benim burada oturan Yahudi vatandatan farkm ne" diye srdryor ve
eskiden Yahudilerin ivesinden fark edildiini, imdi bunun da kalktn ileri sryor. ok retici; Profesr
Erer, edebi eserlerinde Yahudileri

48

ileyen ve sempati ile yazan iki yazardan zellikle bahsediyor. z-can Ergder ve Nazl Eray'n isimlerini
reniyoruz. Birisinde iki, dierinde bir -er var, ipucudur. Lizi Behmoaras, bu mlakattan sonra, Profesr
Erer ile birlikte bir sinagogda ayine gittiklerini, Erer'in bu trende "gerek bir sevin" duyduunu haber
vermektedir.

Behmoaras'm, Orhan Pamuk mlakatn ise; "itenliin inkr zerine kurulmu bir roman anlaynn
yerli temsilcileri, syletiklerim arasnda sorularma en iten yantlar veren olmakla beni artyor"
szleriyle balatyor; katlyorum, Pamuk, cevaplarnda kendisini vermektedir. Behmoaras'm, Pamuk'a
cesaretle sorduu soru udur: "Selnikli olsaydnz syler miydiniz?" Orhan Pamuk'un bu soruya verdii ve
gerekten artc lde iten cevab ise yle oluyordu: "Yirmi yandayken sylemeyene kzardm. Ama
imdi insanlarn kendi imgelerini istedikleri gibi gsterme hakkna sahip olduklarna inanyorum. Olsa olsa
bunu syletmeyecek kadar bask yapan topluma kzyorum." Cevabn son derece dramatik olduunu kabul
etmemek ve bunu syleyene sempati duymamak imknszdr. Pamuk, ldrldkten sonra, Abdi peki
hakknda "Selnikli olduuyla ilgili bir eyler" yazlmasn bu arada kaydediyor.

Ama ok derinde kkler olduunu, artk korkunun igdye dndn biliyoruz. Naim Gleryz'n pek
yararl "Trkiye Yahudileri Tarihi" kitab bize, spanya'da kalabilmek iin Yahudilerin Hristiyanla dnmeye
zorlandn, "konversos" ve ancak, bununla da yetinilmeyerek, on bin dnmenin, konversos, "gizli
Yahudisiniz" gerekesiyle atete ve diri diri yakldn retiyor; Osmanl topraklarna gelmeden nce
yaadklarnn ok kk bir blm budur. Yine Gleryz, zengin bir konversos olan Dona Gracia'nn,
Venedik'te kz kardei tarafndan "gizli Musevi" olduu nedeniyle ihbar edildii ve tutuklandn
anlatmaktadr: Kanuni, Dona Gracia'y kurtaryor ve Trkiye'ye gelince, gerekten de dnmediini ve Musevi
olduunu iln ediyor. Telaviv'de Pamuk'un romann yaymlayan Sucyelopedia Judaica, Dona Gracia'y
Museviliin en byk kadn olarak saymaktadr. Bu nedenle bu korku ok insani ve ok anlalabilir bir
durumdur.

49

Orhan Pamuk, mlakatta u bilgileri de veriyordu: "Nianta'nda dodum, bydm, ili Terakki'den
sonra Robert Kolej'de okudum. Yahudilerle birlikte bydm..." Bir de u "akll" tavsiyede bulunuyordu:
"Demek ki hayatta mkemmel olmak ya da diyelim devletin size gsterdii, at yollarda ilerlemek
istiyorsanz, sizi eksik yapan aznlk olma gibi unsurlarnz unutursanz, iyi olur." Kukusuz iyi olur, ancak
"Yaln Kk, aklamazsa..." bunu da sylemek mmkndr; ancak ben, Orhan Pamuk'u rahatlattm
dnyorum. Hem yapay olan, emperyalist krklemeyi sndrerek, hem bir toplumsal aybmz delerek
rahatlattma inanyorum.
Belki de bunu yapmaya en uygun insan ben oluyorum. Nedenleri var: a) n' sevmemek bir yana
anlamyorum; b) Bu yakn zamanlarda Hrriyet gazetesinde fkra yazan ve bana olmadk kfr ve iftiralar
dzen bir eski arkadam, hakkmda yazlan romanlardan birisinin, Cumhuriyet gazetesinde tefrika edildiini
duyuruyordu. Hakkmda roman yazlmtr; c) Trkiye dnda da hakkmda biyografik roman yazlmtr,
bir bakentte yabanc basn kulbnde-ki tantma toplants -ben ve btn stanbul medyas temsilcileri
vard- gerek anlamda sokaa tayordu. Onlar duyurmayarak bana zarar verdiklerini sanyorlard, ben,
kendi arkadalarma da duyur-mamalarn sylyordum, haberleri yoktur ve ben nl olmay hi
istemiyorum. Ancak sokakta yryemeyecek kadar nlydm, hakkmda yazlan romann Londra'da da
baslmas, film ve televizyon dizisi olmas sz konusuydu; d) Bunun iin New York'a arldm, ama ben
zindan tercih ettim; e) Ancak asl nemli olan ise udur: Roman yazan ve ok nl bir televizyoncu olan
hanm, bana, "Yaln, bunlar nemli deil; bizim memlekette, bir-bir buuk ay sonra asl eletirmenler
okurlar, yazarlar, bunu beklememiz lazm, iyi mi kt m greceiz" diyordu, ben beklemedim, nk
gardiyanlarm beni bekliyordu. Fakat nemli olan budur ve Orhan Pamuk'un da buna hakk var.
Doan Hzlan yazarsa, belki bir iki gn, bir iklet de fazla satar, nemli olan, estetiin ve eletirmenin
grdr. nemli olan Pa-

50

muk'un u veya bu politik gr deildir, burada tam zgr saylmaldr; nemli olan roman yazabiliyor
mu, bunu bilmeye ihtiyacmz var. nemli olan Telaviv veya New York'a gre deil, "bize gre", gzel
roman yazyor mu, bunu bilmeye ihtiyacmz kesindir. Art k pek byk Erasmus'un, Delilie Methiyede ok
gzel syledii zere, "bakalarnn aklyla bilge olmaktansa, kendi aklmzla deli olmay" tercih etmeliyiz,
amacm, bunu gstermek olmutur.
Not: Bu incelemeyi bitirdikten sonra, Hrriyet gazetesinde (4 Mays 1999) byke bir
haber grdm; "Kanada dan ABD'ye g eden Trk yazar" baln tayordu, Kuzey
Amerika'da yeni bir yalarmzn nlendiini haber veriyordu. Ad Yeim Ternar'd; ben
Trke isimlerdeki garip -er ve -ar seslerini, Yahudi dnmelisinin, teknik szckle
sabetayist oluun iareti sayyordum. Yeni Trk romancmzn Trkede yadrganabilecek
soyadnda iki tane -er, -ar olduunu gryoruz.
Haberde u da var: "Rembrandt's Model, 17. yzyl Yahudi Seferadi tarihi ile zmirli sahte
mesih Sabetay Sevi'nin yksnden yola karak din ve lke deitirmenin trajikomik
yanlarn bir reenkarnasyon kurgusu iinde anlatyor." Yazdklarmzdan sonra da Hrriyet,
yeni nl ve Trk romanc Y. Ternar'n Yahudi dnmesini nemsemiyor; ancak haberden,
Ternar'n, Pamuk'a rakip olmas ihtimalini karabiliyoruz. "Remrandt's Model", Ternar'n
romannn addr.

51

DEFTERLERDEN - 3 ENTELEKTEL SPAZM

Aydnlk Zndan'da ubat'n Bir'inden-On'ne
Haymana Defterleri'ne ubat'n Bir'i, gn yaandktan sonra, "Dn unlar oldu" balyla
notlanabilmi.
1) Gazeteleri vermediler. Sabah sekizbuukta bir grevlinin getirdii gazeteler, ilk kez gelmedi.
ok srar zerine akam zeri aldk.
2) Savc Bey geldi, "Kou deitirme isteimizin kabul edildiini" syledi. "Hemen" dedi.
Ben dier kouun ihtiyalarnn alnmas iin zaman istedim.
3) Avukatlar gecikti.
Sonradan rendik. Ynetim, "vekaletnameniz" demi ve Savclk'a gndermi, grmz engellemek
istediler.
Olmad. Grtk.

Bir nceki gnn notland ubatn ikisinde Ankara Bir Numaral Dgm'de duruma var. Hazrlklar tam
olmasna karn, nce, "yazy bulamyoruz" haberi geliyor. Ardndan bir ikinci haber daha. "Haymana'ya
savclk'a" diyerek, Ankara'ya gtrmeyeceklerini belli ediyorlar. Saat on; kimse uramadna gre
Haymana Savcl'ndan da vazgeilmie benziyor. Gtrmyorlar.

27 Ocak '99 tarihli davada yapt aklamann ve sunduu dilekenin ortal kartrm olduu kesin.
Yaln Kk btn bunlar yaarken, karsndakini saptamaya alyor ve notluyor; Karmzda
Babakanlk var.

52

Neler olup bittiini daha iyi kavrayabilmek iin, ocak aynn son gnndeki notlara ksa bir dn
yapmamz gerekir: "Bugn basnda hibir haber yok. Milliyet'teki kk aptalca haber hari; stelik
televizyonlar da habersiz grndler. lgin?"
"Apo suikast aklamasna kar, Mit, tam bir mdafaa sava izliyor; kontrol ettii yerlerde, Hrriyet
ve Cumhuriyet, izi bile yok, net bir durumdur."
"Baz televizyonlar vermi ve veriyorlar. Biz devam ettireceiz. Bu i Susurluk kadar nemlidir."
Oul sevgisine ait ksa bir not buraya uysa da uymasa da alacam; nk yeni yln ilk ay yaanan
onca gerginliklere karn u tmceyle sonlanyor: "mer'cim geldi. zlemitim. Ben mer'i grnce hep
seviniyorum."
Kendi ocuklaryla birlikte, btn ocuklar sevme cesareti gsteremeyenler gene homurdanacaklardr,
zaten ben de bu notu onlar kzdrmak iin, bile bile alntladm.
Haymana Defterleri, ubat aynn ilk haftasnda, 27 Ocak'tan bu yana yaananlarn sonularn, birka
cepheden derleyebiliyor.
"Mesut Ylmaz, Mit Mstear enkal Atasagun ayn gn, Emin laan bir gn sonra beni 'deli' ve
'PKK ua' olmakla itham ettiler. Ylmaz sadece 'akl hastas' dedi.
ok doru yere iaret ettiimiz ortaya kyor. Ylmaz taraf, iller taraf ile Erbakan tayfasna
'kapatalm' diye yalvaryor. Ylmaz bana tazminat davas am. Ah zavall ocuk... Grecei var.
laan ise, iller'e, 'Yaln Kk'n oyununa geliyorsun' ve 'Yaln Kk'e mi muhta hale geldin'
diyor, tehdit ediyor ve uyaryor. Zavall Emin, bana kfrederek, Ylmaz' ve Mit'i kurtarmak istiyor. Artk
kolay grnmyor."

53

"stanbul matbuaat, byk bir skandal yayor: Utan verici durumu aa kmtr. nc, Akit
gazeteleri ve BTV televizyonu srekli soruyor: Semdin Sakk'n sylemediklerini tefrika ediyordunuz, ne
oldu?
Tuncay zkan, Cneyt Arcayrek bir yanda, Melih Ak, Hikmet etinkaya dier yanda, skandal yok
saymakla birlikte, yar ate ayorlar; devam eder mi?
'Sol' okuyucuya hitap etmeye alan Cumhuriyette,, kk bir haber var; 'Y. Kk'e mahkmiyet'
haberini sevine sevine vermiler. Ben Atatrk'e hakaret etmiim, bunu duyuruyorlar. Baka gazetelerde yok,
herhalde, Mit vermi olmaldr.
Benim korkum bu idi; izlenmeyen bir dava olmas mmkndr. Bilirkii istemek gerekiyor, benim haberim
yok, savunmam yok; ne aceledir! Temyizde kendimizi anlatrz. Yeter ki temyiz sresi gemesin."
"Milliyete gre Mesut Ylmaz, suskunluunu bozacakm, ben, onu suskunlua mahkm ettim.
'nc' gazetesinde Nusret Demiral, benim aklamalarm zerine, Ylmaz hakknda soruturma almas
gerektiini sylyor; 'Eski Dgm Basavcs, asl san grmeye balyor mu?' diye dnmemiz gerekiyor.
Baka konumalar da var.
'Ylmaz yarglanmaldr' sesleri yaylyor."
* * *
"Karmzda kim" var sorusu, daha ayn ilk gnlerinde Aydnlk Zndan'da allmn dnda yaanan
baz farkllklara dayanarak, "Babakanlk" eklinde yantlanm da olsa, bunca ok cephede sava vermek
zorunda kaldn anlayan bir Sava'nn, sinirlerinin, elikten olmas gerekmez mi?
elikten deil, hayr! Btn sistemi ayn uyanklkta ama, krlganlktan uzak deil, kendini "hl ayn
ocuum" diye tanmlyor; Bana alan davalar ve benim atm davalar; hi kaygm bulunmuyor, ocuk
kadar safm.
Ancak sreler, bilinmezlik, ihmal onu zor duruma sokabilir. Bu

54

kaygyla olabilir, bir sredir, erkenden, bir bayram ocuu gibi uyanyor. Midesinden, sanki snm bir
yangnn dumanlan ykseliyor. Gzlerini yeniden kapatmay denese de nafile, kapal gzlerinde, byyen
bir yangnn gzkamatran alevleri var.
Btn sinirleri uyank; sorumluluk ve eksiksiz olabilmenin onu dirilttiini dnyor ama, hemen ard sra
eski deneylerine dnk bir kayg saryor iini. "Bir sre sonra vcudum bu dirilie dayanamyor."
Ya gene dayanamazsa? Ya yllar ncesi sk sk yaad, "Entelektel Spazm" denilen ve dayanlmaz
arlarla seyreden hastal gene yaprsa yakasna?
Sinirleri elikten deil hayr! Bunca cephede birden sava vermek zorunda braklan Sava, zindann her
ne kadar aydnlattysa da, bir anlama eli kolu bal, aya prangal ve yedi kat yerin dibindedir hl.
Kendini yakarak aydnlansa da, zindan koullarnda bylesi bir spazm' yaamann, ncekilere oranla
ok daha bezdirici olacan dnyor.
Neyse ki kayglarnn gerekletiine dair bir not yok. Spazm, entelektelce bir anlayla, Sava'nn
yakasna yapmak isteyenleri sayca yeterli sayp, bu koullarda bir de kendini konu etmekten kanarak,
isabetli bir karar vermi olabilir.
Sava'nn, btn bu koullarda bile, ilgi alan gene ok geni; Mano'nun lmnden esinlenerek
yazdklar geni bir daire iziyor.
"lm'leri bayram saymaya baladk. Sslenip, hazrlanp l evine gidiyoruz, cenazeleri ok
seviyoruz.
Yangnlar ok seviyoruz. Tadn kara kara anlatyoruz.
Piyango ve loto eki gnlerini 'milli' gn yapyoruz.
Hepsinin ortak bir noktas var; Gn'ne gvenmemek.
Yaam artk ireti'dir.
'Precarite' denilebilir.
Bu, insan, kapitalizmin ve daha dorusu burjuva transformasyonunun gerisine ekmektir. Gn'ne
gvenmemek de bununla ilgili oluyor; planlama, ancak istikrarl ilikiler varsa, sz konusudur. Artk
planlanamayan akl ise yoktur.

55

TrafikCanavar'veya'EnflasyonCanavar'daayndzlemdeyeralyor;akldzleminibozucu
darbelerdir.'CanavarveTanr'herikisideakladarbedir.Trkede'dev',Farsa'div'szcnden
geliyor,Tanr'yayakndr.

Apomanyasdaburadadr.

ApomanyasileKrthareketinideakldzlemidnaatmakistiyorlar."

Azncekitehisimideitirmekistiyorum;EntelektelSpazm'n,Mano'danbalayarakApo'ya
kapananboyleibirdaireninneresindenszacanbilemediiiin,YalnKk'nyakasna
yapmaktanvazgemiolmasokdahammkn;Evrenazyla,"Bennapimbyleaydn"demitir,
AydnlkZndan'terkedip,digeirebileceibirbakaentelektelaramayabalamadannce,bir
ayakmeyhanesineurayarak,bir-ikitekatmolmasbilemmkn,dev-div,tanr-canavar,oneyav?

BirokcephedebirdensavamakzorundakiSava,beklenenarlarnisabetliyokluunda,arzuhalci
daktilosunundasrarylabasnaklamalaryazyor.Bunlardanbiri,AnkaraDgm'yegtrlmeyiiyle,
dieriderdnKralHseyin'incenazesinde,Demirel,Cemvezkk'n,saraydakatafalknnde
fatihaokumalardr.Skandal.

EntelektelSpazm'asaknbunlardanszetmeyin,zavallnnkafasiyicekaracak;yahu,Dgm'ye
gtrlmeyisin!anladmda,zkk'nFatihas'ndansananebeadam?

lgialanngeniletirkensavacephelerideisteristemezgenileyenSava,aresizlikduyuranu
notazorlanabiliyorkimizaman:HeryerdeAmerikavar.okkimsesizkaldk!

Sava'nnyanarakaydnlattzindanise,arzuhalcidaktilosuylaibirliihalinde,kafakafayaverip,
defterebakabirnotdyorlar:nemliolanaydnhareketiyaratmamzdr,rencihareketi,ii
hareketiyaratmalyz,hzlayaratmalyz.

NihayetubatOn'edlensonnot:Yarnyenikouageiyorum.Hapistekoudeitirmek,yar
dnyadeitirmektir.

56

DEFTERLERDEN-3
EKLER: AYDIN DOAN'IN AYDINLARI-1
BLME VG
23 Mays
Zihni Anadol da gm...
iyilii isteyen, iyi yzl, iyi bir sosyalistti, zlerim... ansna.
Stefan Zweig, lmeye yatmadan nce yazd mektubunda, insanln renme sevincini yitirmesinden
yaknyordu;renme sevincinin kayb, bu dnyadan iradi gn nedenidir. Katlyorum, gerekten de,
renme sevincimiz, insan olmann vazgeilmez en son sevincidir; bizi zindanda her gn yeniden
douruyor ve mezarda, bitmez tkenmez bir yaam cokusuyla dolduruyor. Bitkide ve hayvanda, herhalde,
yoktur; Yce Gk'e krediyorum, bizim renme sevincimiz var. Bu sevincimizin en yce hali bilime
vg'dr ve ben, imdi, ilme methiye ile balamak istiyorum.
Bilim diyorum ve "Marksizm" demiyorum, bilerek yapyorum, ancak istenirse, "Marksizme vg" de
demek mmkndr. Bana gre daraltyor, bilimi "tekiletiriyor", bu szc "yabanclatrma" anlamnda
neriyorum; nk Marx'n yapm olduu, zamannda, bilimi en mkemmel kodifiye etmektir. Bulmad,
yaratmad; olan yaratc bir biimde btnletirdi. Btnletirmek, devrimciletirmektir; yapt, bu oldu.
Tasnif de deniyor, bilim snflandrma ile balyor ve ben de bir snflandrma yapmak istiyorum. Bir snfta,
Adalet Aaolu, Profe-

57

sr Mina Urgan, Fethi Naci, Fakir Baykurt, Erhan Bener var ve dier snfta, Hocam Profesr Cahit Tala,
her zaman gen ve scak Suphi Karaman dostum, Profesr Leziz Onaran, akalarn zlediim ihtilalci
Albaymz Ahmet Yldz, Doktor Alparslan Berktay, her zaman temkinli ihtilalci Albaymz Suphi
Grsoytrak ve diyelim, yzba-hukuku-retim yesi dostumuz Fatih Gm ile sevgili Genel
Mdrmz Veli Deveciolu yer alyor. Soru udur; bu snflar nasl ortaya kyor? lk cevaplar hemen
gryoruz; bir eilim olarak, birinci snfa, "stanbullu" diyebiliriz ve ikinci snf "darl" olmaktadr.
Baka bir adan bakarsak, birinci snf, "libre" ve ikinci snf daha ok brokratik bulabiliriz; eer Erhan
Bener ile zel bilgim eksik Doktor Berktay' analiz dnda tutarsak, birinci snftakiler sadece kendilerini
ynetmiler ve ikinci snftakiler ihtilal yapmlar, bakanlk yapmlar ve hep ynetmilerdir. Demek,
tasnifimiz, benzerlerini iine alacak ve benzemeyenleri dta tutacak bir mkemmelliyete sahiptir; bu
mkemmelliyete, ekonometrik bir syleyii tercih edecek olursam, "goodnes of fit", bir de birinci snfta
olanlarn dp ve ikinci snftakilerin ise Sol Gbirlii adaylar olduunu eklemem halinde, bilime vg
yolunda nemli bir mesafe katetmi oluyorum, en azndan ben byle dnyorum. nk, bilim, bireyleri
ve kiileri aarak, kavramlarla bir tiyatro kurma sanatdr.
Peki? Eer burada duracak olursak, yaptmz, sadece pozitivist bir bilimselliktir; bu ise, bilimin
dmandr. Daha nce vard, btn byk dinlerde ve byk bilimsel yaratc abalarda olmutur; ancak
Kapitalde. Marx, bize, unutamayacamz bir biimde, "eer grnt ile z ayn olsayd bilim olmazd"
szn retmi bulunuyor ve bu nedenle, neden birinci snfta olanlar birinci snfta ve dierleri ikinci
snftadr, sorusu, hl karmzda durmaktadr. Yaam, renme sevinci ile tanmlam bir Zweig eer bunu
yitirdiyse, lm semeye zgr mdr mahkm mudur? Kendisini emeki halk ve lke tutkusuyla
tanmlam bir ben, bir aydn tepkisiyle ktm gnll srgnden, tepkimin amacna ulatn
dndm

58

bir zamanda, belki de bir mr boyu srecek bir hapislie gelmeye zgr muydum mahkm muydum; soru
budur. Peki adlarn andmz aydnlarmz setikleri snflarda olmaya zgr mydler veya mahkm mu
oldular; asl soru buradadr.
Eer birinci snfa bakacak olursak, buradaki objelerin hepsinin -ricardien-marxien terminolojiyi
kullandmzda- kendilerini yeniden retebilmek iin, medya trstne baml olduklarn gryoruz.
Bunlarn tmnn, Babli'de baslacak bir roman, bir makalesi, bir ans var; satlar, trstn manipule
ettii "best-seller" listelerine baldr ve hepsi Doan Hzlan'n sayfalarnda adlar grld srece
yaadklarna inandrlmlardr. Zihinsel zgrlkleri deil, iinde olduklar retim ilikileri, bunlar dp
listesinden aday olmaya mahkm etmitir ve ok ok ilgi ekicidir, hepsi de ilk kez bir politik listeye
isimlerini yazdryorlar, ok ac, ancak mthi mahkm olduklarn gryorum.
Engels'in formlasyonlarna ayr bir dknlm olduunu bilenlerin bulunduunu sanyorum; byk
adam kaldrn, yerinde bir boluk greceksiniz, diyordu. Peki, Zeynep Oral'n "oyum dp'ye" ilnat
kaldrldnda, yerinde ne kalacaktr; boluk mu? Zeynep'in patronu, Dsp-Anap koalisyonuna eer eksik
kalrsa Mhp ile birlikte karar vermiti ve bir parti trnden hareket ediyordu ve bunun iin, birka yl
ncesinin byk keifleri iller'e kar hibir l ve ilkesi olmayan bir sava srdryordu. iller taraf
buna kar, basn trstnn bir st brokrat ile hazine bakan arasndaki utandrc telefon konumalarn
yaymladlar; dp genel bakan -sanki lkemizde ilk kez telefon dinleniyor- ieriine deil, telefon
dinlenmesine tepki aklayarak, Aydn Doan'n yannda yer ald. Bu arada, iller, hakknda balatlan bir
kovuturmann, trstn muhabirlerinden birisinin ihbar zerine olduunu kantlad; dp burada da, her bir
gn bir ekranda, "kendimi Taksim'de asarm" diyen ve asmayan Aydn Doan'n destekiliini stlendi.
Benim daha nceleri, tekellerin irin ocuu tabir ettiim, iktisat asistan bakan, buradaki ekonomi politik
dersleri bile kavramayarak, medya trstne bal bir sivil toplumcu trnden hareket ediyordu.
Dolaysyla, Zeynep,

59

p'i veya Hadep'i destekleyeceini iln etse, burada Engels'i hatrlyoruz, ite o an, masasnda bir boluk
ortaya kaca kesindi; basn ve kanal trstnde, "isteyen" dp'yi destekleyeceini ilna mah-km'dur,
yoksa isizlik kanlmaz grnyordu.
Yrttm mantk geerli mi; eer geerliyse ben yle olduunu dnyorum, lkemizin iine
girdii bilimsellik mengenesi ok artcdr. Bu mengene, altml yllarn ar hrn ve kimseyi
beenmez sosyalisti Fethi Naci'yi, tek dii kalm bir mnekkid olarak, baemeyi vaaz eden karalamalarn
meddah haline getirebilmitir; bu eski dostumuz da artk televizyonlarn ba eletirmeni olmutur, yalnz
ben, zindanda, rastladka kelmn, sabr ve ihtimamla dinlemekle birlikte, szlerinin anlam ve nemini
bir trl zemiyorum. Bu nedenle de ikinci snfta yer alan, Cahit Hocamn, milli birliki dostlarmn,
Leziz Hoca'nn ve Veli Bey dostumun yaymlataca bir roman veya tenkidi olmamasn zgrlkleri
sayyorum. Ancak bu zgrlkleri, onlar diri tutuyor; Babli bataklnda kendini yeniden retme
zorlamas ise, eskiden kkrtc sohbetlerini sevdiim dostum Fethi'nin artk hepsi resmi televizyonlardaki
tatsz-tuzsuz diskurunu, mezarda bile ekilmez yapyor. Bu ise, bilime vg ile tutarldr.
Artk yazacaklarma balayabileceimi dnyorum; fakat bunun iin de uyarcya ihtiyacm var.
Birincisi, kii plannda, Aydn Doan' abartmamak durumundayz; nitekim son televizyon performanslar da
abartmak iin bir neden olmadn gsteriyordu. 1979 ylnda Milliyet gazetesi el deitirdiinde, ben, imdi
yasakl, "Bir Yeni Cumhuriyet in" adl kitabmda, Gazete'nin Ko ailesine getiini yazyordum ve sonra
yanldm dnerek dzelttim. imdi ok daha teorik ve ters bir dzeltme neriyorum; tekelli dzende
mlkiyet, kapitalizmdeki hukuki katln kaybediyor ve bir tr feodalitedeki sistem ii nitelii yeniden
kazanyor, bu nedenle, yine de, trst'n Tsiad ve son zamanlarda bunun liderliini yeniden ele geiren Ko
tarafndan kontrol edildiini dnmek yerindedir. Washington, bu kontrol sisteminde doal bir bileendir.

60

kincisi, bu gelitirmeleri, ad geen aydnlara kar bir mahkmiyet karar ve zellikle dp'ye ynelik
bir olumsuzluk olarak da almamak gerekmektedir; seimlerde dp'yi ok baarl bulduumu ve bundan da
byk bir umut ve gven kardm aklam bulunuyorum. Tekrarlyorum, yalnz, bizim ideolojik ve
onur sorunumuz hl ortadadr. Aydnmz ve solumuz, emperyalizmden ve tekellerden bamszl her
zaman yksek tutmutur; ideolojik sorunumuz buradadr. Yirmiden fazla parti seime girdi, bunlardan sadece
birisinin genel bakan, maan devletten alyordu; bu dp'dir ve bu dp'li veya deil, btn aydnlara bir
hakarettir.
Mina Urgan anlarnda, Mehmet Ali Aybar ile Behice Boran'n dostluu ile vnyor; bir lde
onlarn onurlu yaamn yazmak ve hatrlatmak zorundadr. Mina Hocamz, Behice ve Nevzat Hatko'nun,
Karaky'deki bir handa, karanlk tercme brolarna hi gitmedi mi, neden yazmyor; Nevzat Bey, fellidir,
bitkisel haldedir, Behice Hanm, bro ile kocasnn bakm arasnda mekik dokumaktadr, brodan aldm,
kolkola Karaky'de yol alyoruz, "Yaln, grmyor musun halimi, beni neden zorluyorsun" diyordu, ben
de, "Behice Hanm, yry durmaz, bamzda olmalsnz" diyordum, o zamanlar beni ok dinliyordu.
Aydn ve sol tarihimiz ok onurludur ve bizim dp ile aramzda bir onur sorunumuz var.
ncs, Profesr Cokun zdemir ile ilgilidir; Behice Hanm'dan bir salk sorunu olduu zaman, hep, ya
"Esat" ya da "Cokun" szcn iitirdim, ayn "Cokun" mu, bilmiyorum. Profesr zdemir, benim bu
teoriletirme emamda nerede duruyor, soru budur ve bana gre mkemmel bir yerdedir. dp'den aday ve
ancak ayn zamanda sol birlik almalar iinde yer alyor; bana gre yapt dorudur. Fakat teorik model
erevesinde mkemmel uyum daha derindedir; nk Cokun Hoca, Babli bataklna sunacak bir
roman veya an kitabndan zgr ve ayn zamanda, bataklktan uzakta kendisini yeniden retebilecek bir
formasyona sahiptir. Tsiad ile Washington solun glenmesini, btnlemesini istememektedir; Cokun
Hoca zgrdr ve doru yndedir.

61

Belki bilenler var, Avrupa'da Krt efleri, Parlemente Kurdistane Dere vey Welate ileri gelenleri, Yaar
Kaya-Serhat Bucak, zgr Politika ve Med-Tv, beni, "Krtler arasnda Kemalizmin ajan" veya am
Bykelisi olan yakn ile birlikte calan', Devlet'e teslim eden, "Krtler arasnda Trk Devleti'nin kula"
olarak niteliyorlar; ben ise kendimi hep, Krt-Eli'nde, Trk aydnnn ve Trkiye Dev-rimi'nin keif kolu
olarak gryordum, artk aklyorum. Keif Kolu, tehlikeli bir itir; ancak yaptklarmdan honutum. Sorun,
byk aclar sonucu, zme, fiilen ok yaklamtr; Trk aydn ve Trkiye Solu'na nihai zm realize
etmek dmektedir. Tek zc, Trk aydn ve Trkiye Solu'dur ve bu amala, Krt siyaseti ile Kemalistleri
birbirine yaklatrmaya ve birbirini anlamaya zendiriyorum, sosyalistler gerekli halkadr. Fakat
bilincindeyim, bu da bir keif kolu iidir ve bunun da kfrleri var, duyuyorum.
Sra tarihsel sahnenin hazrlanmasndadr.
Bir: Trkiye Solu ve Devrimi, post-Kemalist* lke iin yola kt. Belki bilincinde deillerdi, altml
yllarda, Aybar ve Boran ile Deniz ile Mahir -sadece sembolik adlar seiyorum bu yolun yolcusuydular.
Dzen, i sava ile karlk verdi, imdi, pre-Kemalist** bir tarihteyiz.
ki: Sahne, Kemalist deil, Hamidist'tir. Sultan Hamid'in adndan kardmz Hamidizm,
modernizasyon ile vesveseyi bir arada srdrmeyi anlatmaktadr. Dzeni modemize ederek ayakta tutmak ve
ayn zamanda en kk zgrlk almndan tir tir korkmak, Hamidist bir tiyatrodur; bugn her yerde
Hamidizm var.
: Oyunlar, Kemalist deil Enverist'tir. Enver ve Kemal, Hamidist tiyatroda iki ayr slp ve iki ayr
senaryodur. Enverizm, bir byk emperyalist gce dayanarak, Devlet-i Ali'ye yeni corafyalar ve olmazsa
yeni nfuz alanlar yaratma denemesidir. Bugn Trk Devleti'nin, Kosova'da, Kuzey Irak ve Kafkasya'da
izledii politikalar kesinlikle Kemalist deil ve tmyle Enverist zdedirler; mobilite-

* Post-Kemaiist: Kemalizm sonras
** Pre-Kemalist: Kemalizm ncesi

62

si vurucu bir askeri g yaratmay amalamasnn yannda, Tsiad emsiyesi altnda toplanan tekellerin
yaylmac zembereklerine ve Washigton'un yeni haritalarna dayanmaktadr.
Sahneyi hazrladm, yazm, perdelidir; birinci perdede Adalet Aaolu'nun romannn ne zaman
tkendiini incelemek istiyorum. kinci perdede, Mina Urgan'n dinozor olmadn gsterebilmeyi
umuyorum, dinozor olmak, o kadar kolay deildir. Yalnz Mina Hocamz fazla zlmemeli, anlarnda, "Adm
Mina olacana Mine olsayd keke" diyor, zlmesin, ad, Mine'dir. Hocamz adnn Farisi olduunu
biliyor, sonrasnda bir mr yanlyor; Farsa'dan "Mina" olarak aldmz ismi, biz Trkler, "Mine" olarak
syleriz. Farsa'da "Minkar", mineci demektir. Biz Bat Trkleri, uzun 'la-n sevmeyiz, Farsa'dan aldmz
isimlerde oklukla a'lar "e" yaparz, Gldan' Glden, Buland' Blent'e eviririz; Mina da Mine'dir. Bunu,
Mina Hocamn yazm honutlukla karlamas iin nceden haber veriyorum; son perde ise "et cetera"
zerinedir.

63

Basn Aklamas Prof. Dr. Yaln Kk Haymana, 4 ubat 1999

GEREKLERDEN KORKANLAR
BEN MAHKEME NNE IKARMAKTAN DA KORKTULAR
* Paris'ten zgr irademle, Dgm nnde de olsa gerekleri
savunmak iin geldim.
* Susurluk ebekesinin ve suikast tertiplerinin reklendii
yerin Babakanhk'a bal olduu ortaya kmtr. calan'a suikast hazrln Mesut
Ylmaz'n bildirdii haberini sansr eden Babakanlk Mit Mstearl ve enkal
Atasagun'dr.
* "Ylmaz' korumak lazm" diyen sal-sollu stanbul Mat-
buat ve Mtareke Muharirleri, cinayet ebekelerine kol kanat
gerdiklerini renmek zorundadrlar.
Altm kadar davaya ve muhtemelen yz elli yldan fazla ceza tehdidine karn, st kadar temiz
olduumu bildiim iin, Paris'ten zgr irademle lkeme, benim byleyici hapishaneme dndm.
Gerekleri, Devlet Gvenlik Mahkemeleri'nde aklamaya baladm. Sansr ve antaj ile karlatm.
imdi ise, Dgm nnde yarglamay bile ok gryorlar. 2 ubat 1999 tarihli durumaya karlmadm.
Gereklerden ve benden korkuyorlar. Daha mfrit ve daha terrist tertipler ihtimaline kar sorumlular
ve sorumsuzlar uyaryorum.
27 Ocak 1999 tarihli Ankara Dgm Durumas'nda 1995 seimlerinden hemen nce, zamann babakan
Tansu iller'in

64

emriyle Mit'in, calan'n zerine gnderdii suikast timlerinin Mesut Ylmaz tarafndan haber verildiini
ve boa karldn aklamtm. 2 ubat 1999 tarihli durumada aklamalarmn devam edecei tabii
idi. Daha nce gn verilmesine karn, benim, Dgm nne bile karlmamam, bu yanyla yarg
organnn ne lde siyasiletiini ve yrtme gcne balandm ve dier yandan da Mit'in yargya
mdahalesinin boyutlarn gstermektedir. Mit, stanbul Matbuat zerindeki kontroln, yarg zerinde
de perinlemek durumundadr.
Ben de Dgm ve dier mahkemeler nnde unu sylyordum ve sylyorum: "Benim ne
yaptklarmda, ne de sylediklerimde su unsuru yoktur. Ben Mit raporlarnda yazld ve Washington'un
hegemonyasna kar ktm iin yarglanyorum ve zindana konuyorum." Sylediklerim doru kmtr.
Sylediklerim doru kt iin artk benim hapisten kmam nemli deildir. nemli olan lkemizin bu
kskatan kmasdr.
Ben, lkemiz, polis ve ajan kskac ile Amerikan boyunduruundan kt zaman hapisten kmak
istiyorum. Gerisi yalandr.
Korkmaz Yiit'i Krklareli'nden stanbul Dgm'ye, titi sanklar, Ersever'i Kastamonu'dan Ankara Dgm'ye
gtren yarg, beni Haymana'dan mahkemeye karamamaktadr. smet Paa, byle durumlarda "hadi canm
sende" diyordu. Adalet bunun neresinde?
u ortaya kmtr: Ecevit babakanlnda hkmet, artk Mesut Ylmaz' deil, kendisini, Mit
Mstearl'n ve Ylmaz'n atad Mstear Atasagun'u korumaktadr. Byk devletlerin, Washington'un,
alar-rtk dzeninin esiri olmu, artk eroinman tr, polis ve Mit haberlerine alm stanbul ve
Mtareke Matbuat da "iller'e kar Ylmaz' savunma" ucuz mantnn arkasna snarak, hem Susurluk
ann stn rtmekte hem de aziz halkmz, Apo-manya haline getirmek istemektedir.
rtk-alar dzeni iin, Susurluk ebekesi'ne de Apo-manyaklarna da ihtiya vardr.

65

66

67

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

101

102

103

104

105

106

107

108

109

110

111

112

113

114

115

116

117

118

119

120

121

122

123

124

125

126

127

128

129

130

131

132

133

134

135

136

137

138

139

140

141

142

143

144

145

146

147

148

149

150

151

152

153

154

155

156

157

158

159

160

161

162

163

164

165

166

167

168

169

170

171

172

173

174

175

176

177

178

179

180

181

182

183

184

185

186

187

188

189

190

191

192

193

194

195

196

197

198

199

200

201

202

203

204

205

206

207

208

209

210

211

212

213

214

215

216

217

218

219

220

221

222

223

224

225

226

227

228

229

230

231

232

233

234

235

236

237

238

239

240

241

242

243

244

245

246

247

248

249

250

251

252

253

254

255

256

257

258

259

260

261

262

263

264

265

266

267

268

269

270

271

272

273

274

275

276

277

278

279

280

281

282

283

284

285

286

287

288

289

290

291

292

293

294

295

296

297

298

299

300

301

302

303

304

305

306

307

308

309

310

311

312

313

314

315

316

317

318

319

320

321

322

323

324

325

326

327

328

329

330

331

332

333

334

335

336

337

338

339

340

341

342

343

344

345

346

347

348

349

350

351

352

353

354

355

356

357

358

359

360

361

362

363