I.

Dnya Sava Sonunda Suriye Cephesi ve Mustafa Kemal Paa

Yrd. Do. Dr. S. Hatipolu (1994 ylnda IV. Hatay Tarih ve Follor Se!po"yu! u #ildiri$i%
Sanayi &nl'()nn neti*e$i olara (a+layan oloni"a$yon hareetleri, -vrupallar ara$nda uuru!a
vara*a (oyutta ar at+!a$na neden ol!u+tur. #u ar at+!a$ (.y. devletler ara$nda (lola+/
!alara yol a!+ ve (u (lola+!alar $onu*unda I. D.nya Sava+ patla ver!i+ti. #u $ava+ta 0$!anl
Devleti -l!anya)nn liderliini yapt &tti1a Devletleri 2ru(unda yer al!+t. #iro *ephede $ava+a
2iren 0$!anl Devleti, Sina/Fili$tin 3ephe$i)nde de &n2ili"lerle etin !uhare(elere 2iri+!i+ ve (u
!uhare(elerde ade!e ade!e 2eri eilere, Suriye)de tutun!aya al+!+t.
#ilindii 2i(i (.t.n *ephelerde $ava+ +iddetli (ir +eilde $.reren, Suriye 3ephe$i)nde Yldr! 0rdu/
lar)nn da a(eti iyi 24r.n!.yordu. 5rup 6o!utan 5eneral Falenhein, Suriye)dei (u (a+ar$"l
y.".nden 2eri arl!+ ve Yldr! 0rdular 5ru(u 6o!utanl)na da 7are+al 8i!an von Sander$ 2etiril/
!i+ti. #u arada Sultan V. 7eh!et 9e+at)n 4l.!. ."erine, VI. 7eh!et Vahideddin 4 Te!!u" 191:)de
padi+ah oldutan $onra 7. 6e!al ;a+a < -u$to$ 191:)de iin*i de1a, Fili$tin)de (ulunan <. 0rdu o!u/
tanlna tayin edil!i+ ve 191: ylnn -u$to$ ay ortalarnda o!utay devral!+t. 7. 6. ;a+a o!utay
devraldnda <. 0rdu =a(lu$)un 2.neyi ile, >eria =ehri ara$nda onu+lan!+t. -yr*a <. 0rdu)nun
$anda :. 0rdu, $olunda >eria, ara$nda 4. 0rdu (ulunuyordu. 7. 6e!al)in (u $rada yaptrd e+i?er
ve al!+ olduu i$tih(arat $onularna 24re, (ir d.+!an taarru"unun (a+la!a ."ere olduu te$pit
edil!i+ti
1
. Dier yandan, 191: ylnn ya" aylarn (ir taarru" ha"rl ile 2eiren &n2ili" 5eneral -llen(y,
@A.AAA i+i olara d.+.nd.. T.r uvvetlerini yen!e !a$adyla, (u de1a BAA.AAA i+ili (ir uvvet
ha"rlayara, Ya1a)nn u"eyinde ve y (4l2e$inden $aldrya arar ver!i+ ve uvvetlerinin d4rtte ..n.
(urada topla!+t
B
.
#u ha"rllar $e"en ve &n2ili"ler)in 19 Cyl.l $a(ah $aldrya 2ee*eini tah!in eden <. 0rdu 6o!utan
7. 6e!al, duru!dan Sander$)i ha(erdar ettii haldeD *iddiye aln!a!+t. #unun ."erine 7. 6. ;a+a
herhan2i (ir $aldrya ar+ $ade*e endi (irlilerini ha"r (ir duru!a 2etir!i+ti. 1: Cyl.l a+a! 7.
6e!al, 2ereli 4nle!leri al!+ oldularndan e!in ol!a iin, e!rindei ii olorduya o!uta eden
arada+lar &$!et ve -. Fuat)la tele1onla+t. Daha tele1onu hen." apat!+t i, &n2ili" topu (o!(ard/
!annn il $e$ini duydu
@
. #4yle*e =a(lu$ 7uhare(e$i (a+la!+ ve &n2ili"ler 19 Cyl.l 2.n. de (.y. (ir
taarru"a 2e!i+lerdi. T.r uvvetleri (u $aldrya ar+ "a!an "a!an etin (ir diren!e 24$ter!elerine
ra!en, eil!eye (a+la!+lard
4
. #u $aldrlara 7. 6e!al ;a+a)nn <. 0rdu$u dayanren, :. 0rdu
*ephe$i yarl!+t. #unun ."erine <. ve 4. 0rdular eil!eye (a+la!+lard. #u eil!e $ra$nda (ile, 7.
6e!al at $rtnda d.+!anla te!a$ e$!eyere, en $on eratnn yannda ve iinde (ulunara, ordu$unu
2."el (ir d."en ieri$inde 2eri e!i+ti
E
.
Dier tara1tan i$yan* -raplarn, T.r ordu$unu aradan vur!alar (uralarn o a(u 4!e$ine $e(ep
ol!u+tu
F
. &+te (u a$ilerden C!ir Fay$al uvvetleri de 2.neyden ilerle!eteydi. #undan $onra BE
Cyl.l)de -!!an d.+!.+ ve @A Cyl.l)de de &n2ili" uvvetleri >a! yanlarna adar 2el!i+lerdi
<
. Faat
ayn 2.n >a!) $avun!ala 24revlendirilen 2eneral +ehirden ayrl!+D olordu o!utanlarndan (iri de
a$erlerini d.+!ana te$li! edere, #eyrut)a a!+ ve (undan dolay >a! elden !+t
:
. -yr*a Fran/
$" ve &n2ili" uvvetleri deni"den donan!a yard! alara, 1 Ci!)de #eyrut)u da i+2al et!i+lerdi
9
. #u
1 kr Tezer, Atatrkn Hatra Defteri, Ankara 1972, s. 172; F. Rfk A tay. ankaya, stan!" 19#$, s. 1%#&1%9. s'et
n(n, Hatra"ar, ). 1. Ankara 19#*, s. 12+ ,-.
2 .ay i/in kz., F. Ar'a01"!, .iyasi Tari2. 19+1, s. +2#; 3. H. 4ay!r, Trk nk. Tari2i, ). 5, 6s' 5, Ankara 1991, s. $$9 ,-.
5 kr Tezer, a.7.e., s. 175; 80r- 6inr0ss, Atatrk, e,., 9e)-et .an-er, stan!" 19#$, s. 19$&19*; 1#:19 ;y"" 7e)esi 7.
<r-! )e=2esin-e >i--et"i '!2aree"er a>"a'>t. 19 ;y"" saa2 ise saat %5.5%-a #. <r-!n!n sa1 kana-n-aki
7r!!n tn si=er"eri sa2i"-en -a1"ara ka-ar, >i--et"i ir t0=/! ate>i a"tna a"n'>t. 4! k0n!-a -a2a 7eni> i"7i i/in
kz., 8i'an ,0n .an-ers, Trkiye-e 4e> 3", e,., ?. e,ki 3az'an, stan!" 19+#, s. 515 ,-., 9e)'ettin ;sin, @4irin)i
Ai2an .a,a>n-a <s'an" '=arat0r"!1!n!n .0n 3""arn-a Atatrkn B(r>"eriC, A!'2!riyetin *%. 3"n-a Ar'a1an.
Ankara 1975, s. 2*.
$ Ae'a" Da>a, Hatra"ar, Haz. 4e2/et Ae'a", stan!" 1977, s. 2+$; s'et n(n. Hatra"ar, ). 1, Ankara 19#*, s. 15% ,-.,
A"i F!at Aees0y. ?i""E ?)a-e"e Hatra"ar, ). 1, stan!" 19*5, s. 1% y-. . .reyya Ay-e'ir, ;n,er Da>a, ). 5, stan!"
19#*, s. 55$; ;rik Fan Fr)2er, ?i""i ?)a-e"e-e tti2at/"k, e,. 9z2et .a"i201"!, stan!" 19#7, s. 1+9; ATA;, 4irin)i
Dnya Harin-e Trk Hari .ina&Fi"istin Ae=2esi, ). $, 6s' 2, Ankara 19#+, s. +2# ,-., Ai2at Ak/akaya"01"!, Atatrk
60'!tan, nk"a=/ ,e De,"et A-a' 3(n"eriy"e, Ankara 19##, s. #1.
* 3"'az A"t!1, Trk nk"a= Tari2i, stan!" 19#*, s. 27.
+ Ara= yar'a-asn-a, Ara="ar-an sa-e)e 'a' 3a2yann y(neti'in-eki 3e'en, <s'an" De,"etine a1" ka"'>t. 4!
k0n!-a kz., 3. A"t!1, a.7.e., s. 27.
7 . Tezer, a.7.e., s. 175; Fa2ir Ar'a01"!, .iyasi Tari2, Ankara 19+1, s. +2#.
# 8. 6inr0ss, a.7.e., s. 199.
9 Deter ?ansGe"-, T2e .!))ess0rs T2e <tt0'an ;'=ire, 80n-0n, 1975, s. $*; F. Ar'a01"!, a.7.e., s. +2#. 8. ,0n .an-ers,
a.7.e.., s. 5$2.
olaydan $onra da Yldr! 0rdularnn Halep)te toplan!a$na arar veril!i+ti
1A
.
#u eil!e e$na$nda <. 0rdu, 6o!utan)nn 2.l. +ah$iyetinin $ev ve idare$i altnda d."enli (ir +eilde
ve d.+!an ar+layara, +iddetli taarru"larn 4n.nde e"il!eden ve terti(atn (o"!adan eil!eteydi.
7. 6e!al, &n2ili" (a$nndan dolay deil, <. 0rdu)nun $a anadn oruyan :. 0rdu al!ad iin ve
ayr*a u+atl!atan an!a a!a*yla eil!eteydi. #u olaylar ."erine 7. 6. ;a+aGnn dou$undai 4.
0rdu da u"eye doru 2eri eil!eye (a+la!+t
11
. 6u+atl!a tehlie$i ar+$nda <. 0rduD BB/B@ Cyl.l
191: 2.nlerinde, >eria =ehri)nin dou$una 2eere, endi$ini u+atl!atan urtar!+ ve Yldr!
0rdular 5rup 6o!utanl)ndan al!+ olduu e!irle deD 7. 6e!al <. 0rdu)yu $.ratle 2eri eere,
Halep)in 5.neyi)nde topla!aya (a+la!+t
1B
.
7eydana 2elen (u eil!e $ra$nda 7. 6e!al, -li Fuat ve -l(ay &$!et, in$an.$t. (ir 2ayretle, ta! (ir
dal+ 4nle!eye al+!+lard. Faat d.+!an u"eye doru 2ittie 2.lenen uvvetlerle ilerle!e/
teydi
1@
. #u duru!a paralel olara, Yldr! 0rdular 5ru(u 6o!utan Sander$ F Ci!)de Halep)e 2el!i+,
(urada ayn 2.n B. 0rdu 6o!utan =ihat ;a+a, <. 0rdu 6o!utan 7. 6e!al ;a+a ve y.$e r.t(eli $ivil
!e!urlarla toplanara 24r.+!.+ ve +u $onu*a var!+lardH >ehirde 2.venliin ve Halep i$ta$yonunda
da d."enin $alan!a$D ayr*a $ahilde -rap hareetinin 2eni+le!e$inin 4nlen!e$i, 0rdular 5ru(unun
2eri ile (alant$nn urul!a$ ve 0rdu 6o!utan =ihat ;a+a)nn, &$enderun veya 7er$in)den d.+!ann
ar!a yap!a ihti!aline ar+l, -dana)ya 24nderil!e$i ararla+trl!+t. =ihayet 4. 0rdu)nun ay/
(nn 1a"la ol!a$ nedeniyle 1@ Ci!)de lavedil!i+ ve (undan $onrada 4. 0rdu arar2ahyla (.t.n i
talan <. 0rdu e!rine veril!i+ti. #u $uretle Suriye *ephe$ine ait (.t.n i+ler ve va"i1eler <. 0rdu)ya, yani
7. 6e!al)e devredil!i+ oluyordu
14
. #4yle*e, Yldr! 0rdular 7. 6e!al)in Halep)tei <. 0rdu)$undan ve
(ir de (u hareetlere atl!ayan ve -dana)da (ulunan B. 0rdu)dan i(aret al!+t. #u $rada Yldr!
0rdular 5ru(u 6u!andan 8i!an von Sander$ ve arar2ah -dana)ya var!+t. Suriye 3ephe$i art <.
0rdu)nun elindeydi
1E
.
Faat +ura$ da (ir 2ereti i, Halep !nta$nnD uvvetli, (ilha$$a $.vari ve "rhl va$talarla taviyeli
d.+!ana ar+, $avunul!a$ !.!.n 24r.n!.yordu. D.+!an ordu$una ar+ d.+.n.len (u $avun!a
an*a Halep)in u"eyindei dal (4l2ede !.!.n ola(ilirdi. #u duru!u 24"4n.nde (ulunduran
Yldr! 0rdular 5ru(u 6o!utanl <. 0rdu 6o!utanl)na, $e(ep$i" (ir ar+ topra ter edil!e!e$i
e$a$ ol!ala (era(erD d.+!ann .$t.n uvvetleri ar+$nda Halep *ivarnn ter edil!e$i ve !uave/
!etin dal $!da yapl!a$ iin tali!at ver!i+ti
1F
.
#u $rada 7. 6e!al ;a+a, Yldr! 0rdular 6o!utanl)ndan al!+ olduu e!ir ."erineD <. 0rdu)yu
yeniden d."enle!eye al+!+, 6olordu 6o!utanlar &$!et ve -li Fuat)n (a+anlnda reor2ani"a$yon
o!iteleri ur!u+ ve yava+ yava+ ii yeni t.!en !eydana 2etir!i+ti. 7. 6e!al (u yeni d."enle!eye
24re, 1< Ci! 2.n. 1. ve 11. T.!enler)den II. 6olordu)yuD B4. ve 4@. T.!enler)den, HI. 6olordu)yu
olu+tur!u+ ve (4yle*e <. 0rdu)yu i+e yarar (ir hale 2etir!i+ti. #undan $onra da 7. 6e!al, II. 6olor/
du)yu Halep *ivarnda, III. 6olordu)yu i$e dier 2ereli yerlerde ve B4. T.!en)i Halep u"eyinde
6at!a)da, 4@. T.!en)i 2ene Halep u"eyinde 7.$li!iye)de !ev"ilendir!i+ti
1<
.
#u eili+ hareat e$na$nda 7u$ta1a 6e!al ;a+a)y rahat$" eden (4(re $an*lar, Halep)e 2eli+inden
a" $onra ;a+a)y yataa d.+.r!.+ ve Cr!eni ha$tane$inde yat!a$na neden ol!u+tu. ;a+a)nn ha$tala
ar+ 24$terdii diren, dotorlar da +a+rt!+t. #u arada 7. 6e!al ;a+a, Ha$ta(a*larn otur!a oda/
$nda !ahalli idare*iler ve 2enerallerle toplantlar da yap!+t.
#u $rada &n2ili"ler)in "rhl aralardan urulu (ir ileri (irlii, T.r artlar ile .. (ir arp+!adan $onra
+ehire yala+!+ ve te$li! ol!alar iin T.rler)e ha(er 24nder!i+ler$e deD T.rler te$li! ol!ay reddet/
!i+lerdi
1:
. #unun ."erine &n2ili"ler, taviye (irlileri 2elin*eye adar ii 2.n (ele!i+ler ve (u arada
+ehrin $avun!a te$i$lerini e+1e al+!+lard.
1% Ae'a" Da>a, a.7.e., s. 2+$; 3. A"t!1, a.7.e.. s. 27.
11 F. 4"an)0 Hi""a"ta, Atatrk, ey. Fati2 Izs!, Ankara, 19#2, s. 22*. 4! '!2aree"er-e, )e=2e-eki 0r-!"ar arasn-a ya"nz
?. 6e'a"in e'rin-eki ir"ik"er 2e' sa,a>arak ,e 2e' -e ta' ir intiza'"a /eki"'ek s!retiy"e Ha"e=e 7e"'i>ti, 4!
2!s!sta -a2a 7eni; i"7i i/in kz., . Tezer, a.7.e., s. 175.
12 s'et n(n, a.7.e., s. 15% ,rt., 8. ,0n .an-ers, a.7.e., s. 55%, 5$$, 5$*; @AtatrkC, s"a' Ans.). 1, stan!" 197#, s.
727&72#.
15 . .reyya Ay-e'ir, Tek A-a', ). 1, stan!" 19#*, s. 517.
1$ 8. ,0n .an-ers, a.7.e., s. 5$+ ,-.
1* 8. ,0n .an-ers, a.7.e., s. 5$#; . .. Ay-e'ir, a.7.e., ). 1, s. 517; @AtatrkC, s"a' A., s. 72#.
1+ @AtatrkC, s"a' Ans., ). 1, s. 72#.
17 8. 6inr0ss, a.7.e., s. 2%%; ATA;, a.7.e., ). $, 6sra 2, s. 712; . .. Ay-e'ir, Tek A-a', ). ", s. 517.
1# 25 ;ki' 7n, ir n7i"iz yza>s 7(r>'ek iste1iy"e J. T'enin e'niyet =0stasna 7e"erek T'7enera" ?a)an-re,
K.. n7i"iz .,ari T'en 60'!tanL i'za" ir 'ekt!= 7etir'i>ti. ?ekt!a 7(re; tes"i' tek"iG ,e !na enzer 'ana
ifa-e et'eyen yaz"ar ,ar-, @<r-! k0'!tan !na )e,a= ,er'eye i"e "z!' 7(r'e'i>tirC kar>"1y"a, n7i"iz yza>
e'niyet 2at"arnn ->na /kar"arak 7ere1i ya="'>t, ! k0n!-a kz., ATA;, a.7.e., s. 72%.
Sal d."elditen $onra #aron 0teli)ne yerle+en 7u$ta1a 6e!al ;a+a, (unu i"leyen 2.nlerde (uray
ayn "a!anda arar2ah olara ullanyordu
19
. #u arada Cl. 6olordu 6o!utan -l(ay &$!et #ey &$tan(ul)a
tayin olduu iin Halep)ten ayrl!+t. #undan $onra 7u$ta1a 6e!al ;a+a)nn, "a!an "a!an (era(erinde
(ulunan II. 6olordu 6o!utan -li Fuat ;a+a)ya Jirlerini at ve (u 4t. 2idi+in 0$!anl Devleti hudut/
lar iinde T.rlerle !e$un $ahalarda yeni (ir devlet ur!a $uretiyle telaJ$inin !.!.n ola(ile*eini
anlat!aya al+t (ilin!etedir
BA
.
Kte yandan, B@ Ci! 191:)de ileri hatlarda (a+layan !uhare(e, BE Ci! 191:)de Halep)in 2.neyine
intial et!i+, Halep o 2.n 4ne!li vaalara $ahne ol!u+tur. #ir tara1tan Halep)in 2.neyinde !uhare(eler
oluren, 4te yandan &n2ili"lerle hareet eden -raplar ile >eri1 Fay$al)n uvvetleri de, doudan +ehire
h.*u! edere Halep)e 2ir!i+ler ve 6ale ile H..!et onan da ele 2eir!i+lerdi. Daha $onra <. 0rdu
6arar2ah)nn (ulunduu 7ere" 6o!utanl)na h.*u! edere (ura$n da ele 2eirdiler$e deD (ira"
$onra 2eri atldlar, +ehir ahali$inden (ir $! -raplar da $ilahlanara i$yan* #edevilere atln*a $oa
!uhare(eleri (a+la!+t
B1
. 7. 6e!al (u olaylar +u +eilde anlat!atadr
BB
.
L>ehrin +ar !edhalinde (ir ala(aln iine 2irdiD (unlar a$eri ya1etini ta+yan ur(an ve (edevilerdi,
e$ir ol!u+tu. Yan!da uvvet olara (ir te ne1er yotuD !uha*i! (edeviler oto!o(ilin etra1n $ardlar
ve her tara1na y.lendiler. Teha*.!. 24r.n*e +o14reH DurM C!rini verdi!. Cli!de Tah$in #ey)in
B@
ver/
dii r(ala ayaa alara, onlara anlaya(ile*ei li$anla $ordu!H 9ei$ini" nerededirN 3evap verdilerH
Hepi!i" rei$i"M Derhal arar ver!e la"!dD r(ala vur!aa (a+layaraH OeilinM Diye (ard!. 5ayr/i
ihtiyari eildilerD e!retdi!H Oa(u rei$ini" ar+!a 2el$inM 9ei$leri 2eldiD ona dedi! iH #en $i"in yard!
ettiini" va"iyeti 2ale(e ald!D here$ !alu(dur. Faat $i"in i+tiraini"i de !a"ur 24r.yoru!D (u
a+a! yan!a 2elini"D $i"inle 24r.+e*eleri! var. C!reder$ini" dedi ve u"ala+t
B4
. >o14reH Oa(u 2eriye
e!rini verdi!. Hale()in iindei arar2aha d4nd.!D (ira" $onra +eyh 2eldi. 6endini onun anlaya(ile*ei
!era$i!le a(ul etti! ve $ordu!H #enden ne i$tiyor$unu"N >i!dili (in altn, $ilah, *ephane, dedi. #in
altn o a+a! verdi!D $ilah ve *ephane iin vaad etti!.P
Cli!i"de (ulunan Cdip 6"ldal)nn 19FA ylnda -ntaya)da yaynlanan Son Ha(er 5a"ete$i)ndei,
L-tat.r).n Halepliler)e Son &htarP (a+ll ya"$nda daD 7. 6e!al ;a+a, Halep)e -rap Devleti
BE
tara/
1ndan tayin edilen Valiye ha(er 24nderereH 0$!anllar)a ait ne adar para ve y!etli evra var$a
derhal te$li! edil!e$ini e!ret!i+ti. Vali e!rini dinle!e!i+. #unun ."erine de 7. 6e!al erte$i $a(ah
H..!et 6ona)na 2idip, valiyi ha+la!+ ve Qiraat #ana$, #elediye, 7aliye hu$u$i !uha$e(e a$ala/
rndai y!etli evra ve paray alara otele d4n!.+t.
BF
.
-yr*a 7. 6e!al ;a+a anlarna +unlar da ele!i+tir
B<
H LCrte$i 2.n, yine rahat$" olara arar2ahta
u"an!+ yatyordu!. #ir aral Halep +ehrinin iinde (ir ate+ optuD (alona p $oaa (at!H Here$
heye*an iindedir ve (ir ala(al otele h.*u! halindedirD here$ (ana doru 2eliyorR va"iyeti avra/
d!D r(a*!la evvela ala(al otel hari*ine ard!. -lt attai taraaya indii! vait, Halep u!an/
dan heye*andan ouya!ad (ir raporu (ana tevdi ettiD $.unetle oudu!. 9apordan anla+lyordu i,
Halep h.*u!a !aru" al!+t. #ulunduu! otelin ap$ndan $aa $apara y.r.nd.. "a!an (ir
d4rtyol a"na te$ad.1 olunur, o notaya adar 2eldi!. #.t.n yollar tuttur!u+tu!D d.+!an tayyare/
$inden atlan (o!(alara (a" da!lardan atlan (o!(alar in"i!a! ediyordu. #u (eni 2.ld.rd.. O.n.
(en Hale()i !uha1a"a et!ei d.+.n.yordu!P.
Yine 7. 6e!al ;a+a olaylar +4yle nalet!eye deva! et!etedir
B:
H L-+a! vati idiD (ulunduu!
19 80r- 6inr0ss, a.7.e., s. 2%%&2%1; ATA;, 4irin)i Dnya Harin-e Trk Hari .ina&Fi"istin Ae=2esi, ). $, 6s' 2, s. 712.
2% @AtatrkC, s"a' A., ). 1, s. 72#.
21 8. ,0n .an-ers, a.7.e., s. 5$9&5*%; 8. 6inr0ss, a.7.e., s. 2%1.
22 Atatrkn An"ar K1917&1919L, Hz., Fa"i2 Rfk Atay M ?a2'!t .0y-an, .a-e"e>tiren, s'et 40z-a1, Ankara 19#2, s.
79; .e-at D01r!er, 3"-r'n Aketi, stan!" 1927, s. 2++ ,-.; ;-i= 6z"-a1". @Atatrkn Ha"e="i"ere .0n 2tarC,
An"atan, I'er Ha)ey01"!, .0n Haer K27 <)ak 19+%L, Antakya, 19+%.
25 Ta2sin 4ey, .!riye Ha"isi ,e fa2ri 4ina>, ! k0n!-a kz., .e-at D01r!er, a.7.e., s. 2++; Atatrkn An-an
K1917&1919L, s. #%.
2$ Atatrkn An"an K1917&1919L, s. #%; .. D01r!er, a.7.e., s. 2++ ,-.; ;-i= 6z"-a1", a.7.'., .0n Haer K27.1.19+%L,
Antakya, 19+%.
2* 3"-r' <r-!"ar Br!= 60'!tan"1n-an ,eri"en i"7iye 7(re; 0r-!"ar'z -a2a H!'!s! terk et'e-en (n)e Ha'a
?!stafann 7(re,ini rakt1' ,e !n-an fay-a"anan Ara="arn ir Ara= 2k'eti k!rarak i"an ettik"erini; Br!=
60'!tannn, st rte-en ir ki>iyi '!tasarrN1a tayin etti1ini; a>ka ir 2k'et te>ki"inin i)an-a si"a2 ,e !/ak
k!""anarak en7e""en'esinin e're-i"-i1ini 0r-!ya i"-iriy0r-!. 4! 2!s!sta kz., ATA;, a.7.e., s. 715.
2+ ;-i= 6z"-a1", a.7.'., .0n Haer K27.1.19+%L, Antakya 19+%.
27 Atatrkn An"an K1917&1919L, s. #1; .. D01r!er, a.7.e., s. 2+7; 8. 6inr0ss, a.7.e., s. 2%1; F. R. Atay, a.7.e., s. 1""; ayr)a
! 2!s!sta ;-i= 6z"-a1", ! 0"ay"ar izzat ya>ayan ki>i"er-en -er"e'e ya=t1 i/in s(z 7e/en 0"ay"ar
-01r!"a'akta-r, kz., ;-i= 6z"-a1", a.7.'.. .0n Haer K27.1.19+%L. Antakya, 19+%; F. 4"an)0 Hi""a"ta, a.7.e., s.
252&255.
2# Atatrkn An"an K1917&1919L, s. #2; Ha"e=te )ereyan e-en ! s0kak '!2aree"eri 2akkn-a .an-ersin an"arn-a
yerden ilerde, (iro ada!larn yere $erildiini 24r.yordu!D (unlar, (eni yaln" $anara h.*u! eden
"avalllard. #en Halep +ehrinde ta! deyi!iyle (ir $oa har(i y4netti!. Saldranlar, ta!a!en yenil!i+
ve (o"2una ura!+ olara atldlar ve ovalandlar +ehirde duru!a ta!a!en hai! oldu ve $.unet
urulduP.
7eydana 2elen (u olaylardan $onra, 7. 6e!al ;a+a Halep)te daha u"un (ir $.re al!ann anla!$"
olduunu 1aredere, #a(/el Fara)ta Saat 6ule$i yannda Halepliler)eD yaplan $ava+lar neti*e$inde
Halep)ten ayrla*alarn (elirttiten $onra endilerine hitapla
B9
D LR-$erleri!den (iri$ine !.dahale
eder$eni", Halep)te ta+ .$t.nde ta+D 24vde .$t.nde (a+ (ra!a!M &tidalini"i !uha1a"a edini". -(e/
tini"in ne ola*an (il!iyoru!. Si"i 2ene -llah)a e!anet ediyoru!.) diyere, $aat ule$inin yanna
2el!i+ olan &n2ili" 2enerali ile vedala+t. -tna (indi ve a$erleri ile (era(er !unta"a! (ir +eilde ayn
e!niyet terti(at altnda Se(il !eviindei arar2aha doru +ehirden eiliren hain (ir ur+un patlad.
Derhal T.r !itraly4"leri *evap verdiler. &n2ili" 6olonel vurulara yerlere yuvarland. -rt i!$e T.r)le
+aa yapla!aya*an anla!+t. Se(il arar2ahna eilen a$erin ar+$ndai -l!an +la$n &n2ili"ler
i+2al et!i+lerdi. T.rler onun etra1n evirdiler ve &n2ili"ler)eD Cer (ir daha ur+un $arlar$a +lay
olduu 2i(i uura*alarn (ildirdiler. Kld.r.len &n2ili" 6oloneli iin de 4".r dilediler. #u hadi$e i$ten!e/
yere ol!u+tu.P
Yine olaylarn $on $!n da 7. 6e!al)in anlarndan ataral!.
@A
H L-+a! yala+!+t. Soa har(ini
y4nettii! notann yannda +o14r (eliyordu, i+aret etti!, (ulunduu! notaya yala+t. 0to!o(ile
(in!eden 4n*e Halep o!utanna e!irleri!i ve yapa*a i+leri $4yledi!. S4yledileri!in idinde $r olan
+u notalardH #u a+a!, Halep ileri$indei uvvetleri 2eri ee*ei!. Yarn, Halep)in u"ey(at$nda
&n2ili" ve -raplar)la $ava+a tutu+a*a!. #una 24re hareetini"i d."enleyini".P #4yle*e <. 0rdu talar
Halep)in E !. u"eyine eil!i+ ve ordu arar2ah da 6at!a)ya naledil!i+ti. 0laylar 7. 6e!al ;a+a)nn
i$tedii 2i(i 2eli+!i+ti. 5ereten erte$i $a(ah, yani BF Ci! 191: 2.n. T.r uvvetlerinin 2eri eildi/
ini $anan -rap ve &n2ili"ler, $evinere $aldrya 2etiler, 1aat 7. 6e!al)in ald d."en ar+$nda
+iddetli (ir !uave!etle ar+la+!+lar, !alup ve peri+an edil!i+lerdi
@1
.
7. 6e!al)in (ir $.re 4n*e yatt ha$tanede (.t.n $ava+ (oyun*a alan ii &n2ili" he!+ire$inden (iri,
#irin*i D.nya Sava+)nn $on !uhare(e$ini de +4yle anlat!atadr
@B
H LSa(ahn $aat alt$nda $ilah $e$leri
+ehrin her yann $ar!+t. 54ten $ani ur+un yayordu. Deil $oaa, (alona (ile !aya i!an
yotu. -raplar $oalar tut!u+, ra$2ele ate+ ediyorlard. Cvlerin ounu ya!a eden -raplar apa*aa
adar ne (ulurlar$a alp 24t.r.yorlard. 6ar+!"dai (ir eve $aldrp 2irdilerini ve ele 2eirdileri yata,
ya$t 2i(i her t.rl. e+yay atlarna y.leyip 24t.rd.lerini 24".!."le 24rd.. Saat $ei" olun*a (i"i!
ordunun 4n.nden 2elen Hi*a"l -rap (irlileri (arp +arlar $4yleyere +ehre 2irdiler. -tlarn d4rt nala
$.r.yor ve t.1elerini, llarn, (ayralarn havada $allyorlard. &n2ili"lerin de u"ata ol!adn
(iliyordu. Saat dou"da (a+ !i1erli a$erleri!i"in "rhl ara(alarla +ehre 2iri+lerini 24rere $evindi.
>.ran duy2ular!" ii!i"den ta+yordu. D+ardailerin al+lar ve ya+a $e$leri ara$nda endi
(ayra!" eti. Ha$tane!i"in ar+$na d.+en tepelerden $iyah (ir i"2inin 2it2ide yala+!ata
olduu 24r.l.yordu. Cn $onunda atllar!" da +ehre 2irdi. Yar! $aatlitir !oladan $onra !ev"i al!a
."ere +ehrin u"eyine 2etiler. Ya" i T.rler orada pu$uya yat!+lard. #irden h.*u!a aln*a
a$erleri!i"den (ir $! *an verdi ve (irou da yaraland.P
#4yle*e Halep)in u"eyinde &n2ili" S.vari 0rdu$u ve $ilaha $arl!+ a$i -rap uvvetleri ile BF Ci!
191:)de yapt #irin*i D.nya Sava+)nn $on !uhare(e$i olan 6at!a 7eydan 7uhare(e$i)ni a"anara
d.+!an ordu$unun (e+y." ilo!etreli h"l ilerle!e$ini, (u2.n. 2.ney $nr!"n ."erinde durdur/
!u+tu. 7. 6e!al ;a+a (u "a1erden $onraD L#ir hat te$pit etti! ve $nrlad!. 6uvvetleri!e e!ir etti! iD
d.+!an (u hattn ileri$ine 2e!eye*e.P =itei! 2e!e!i+tir
@@
. &+te (u !uhare(e ile Toro$ 5eitlerini
d.+!ana ta!a! ile apat!+t. 5eri eili+ e$na$nda da Suriye dahilindei +i!endi1er hatlar ve yollar
iyi*e tahrip edil!i+ olduundan &n2ili"lerin ileri talarn $.ratle taviye$i i!an ortadan al!+t.
-n*a $ahilden ilerliye(ilirlerdi. #u $uretle T.r *ephe$i Halep)in E !. u"eyinde i$tirar (ul!u+ olu/
yordu
@4
. #undan $onra da 7. 6e!al ;a+a)nn <. 0rdu$u (iro taarru"a ura!+$a da, (unlarn hep$ini
2eri p.$.rt!eyi (a+ar!+t
@E
.
Kte yandan B< Ci! 191: a+a! #a+o!utanl 6ur!ay #a+an &""et ;a+a)dan 2elen (ir +i1redeD &til'1
0"-!k/a i"7i !"!n'akta-r. 4! 2!s!sta kz., 8. .an-ers, a.7.e.. s. 5.1 ,-; .. D01r!er, a.7.e., s. 2+7 ,-.
29 ;. 6z"-a1", a.7.'., .0n Haer K2#.1.J9+%L, Antakya 19+%.
5% Atatrkn An"an K1917&1919L, s. #2; 8. 6inr0ss, a.7.e., s. 2%1; F.R. Atay, ankaya, stan!", 19#$, s. 111.
51 Atatrkn An"ar K1917&1919L, s. #2; ATA;, a.7.e., s. 72# ,-., 3. Hik'et 4ay!r, a.7.e., ). 5, 6s' 5, s. $+2.
52 8. 6inr0ss, a.7.e., s. 2%1&2%2.
55 Atatrkn An"ar K1917&1919L, s. #2; 9e)'ettin ;sin, a.7.'., s. 2+.
5$ A"i F!at Aees0y, a.7.e., ). 1, s. 1$.
5* 8. ,0n .an-ers, a.7.e., s. 5*2; 8. 6inr0ss, a.7.e., s. 2%2.
Devletleri)nin 0$!anl Devleti ile (ir !.taree i!"a$n a(ul ede(ile*elerini (ildir!i+lerdi. #u hu$u$ta
il +art olara -l!anlar)n e!niyet altnda 2eri d4n!eleri i$ten!i+ti. #ira 2.ne adar *evap 2el!e$i
ihti!ali vard. #unun iin -l!an talarnn $a $.re $onra 2eri eil!e "orunda ala*a he$a(a
atl!a$ onu$u (elirtil!i+ti. -ld (u e!ir ."erine 7. 6e!al ;a+a)nn 0rdular 5ru(u 6o!utanl)n
."erine ala*ana dair i+aret (elir!i+ti. O.n., (u onuda <. 0rdu)nun (u yolda ala(ile*e hi(ir ted(iri
yotu
@F
.
#undan $onra -rap 2ruplarnn, 7.$li!iye)den -ntep i$tia!etini tuttularna ve (unlar &n2ili" uvvet/
lerinin taip et!ete oldularna dair (il2i aln!a$ ."erine, <. 0rdu 6o!utan, B: Ci! a+a! 6ili$)e
2idere orada 2ereen te+ilat ur!u+ ve -ntep)tei o!utanla 2ereli e!irleri ver!i+ti. 6ili$)e 4@.
T.!en)den .. (ir !.1re"e 24nderilere, (urada urula*a olan te+ilatn eirdeini olu+tur!u+tu.
#u $rada B: Ci! 2.n. d.+!ann yine (a" e+i1 olu te+e((.$leri ol!u+, yaplan ate+lerle 2eri p.$.r/
t.l!.+t.. -yr*a <. 0rdu 6o!utanl)nn a$eri hareata ait, verdii B: Ci! tarihli e!ir, ordunun $on
e!riydi. #u e!ire 24reD alnan ted(irlerle T.r $.n2.leri (u (4l2edei !illi hududu!u"u i"!i+ (ulun/
!atayd. #una 24re <. 0rdu &$enderun ve ylaryla (irlite 9eyhanl, 6rhan, #elen, Der el 3e!al,
Tel el 9i1at ve douya u"anara 2enel hattn oru!atayd. #ir ii 2.n $onrada -ntaya ve evre$ini
$nr iine al!+ (ulunaraD ordu arar2ah, @A Ci!)de 9a*o)ya ta+n!+t
@<
.
Sonu olara +unlar $4yleye(iliri"D d.+!ann deva! eden taarru"larna ra!en <. 0rdu Halep)in u"e/
yinde tuttuu $on hatt !uha1a"a et!i+ ve ii 2.n $onra da -ntaya)y (u hat ieri$ine al!+tr. 7. 6e!al
(u $uretle -ntaya)dan Halep)in u"eyine 2een, yani tari(en 2.neyde (u2.n. hududu!u"a uyan (ir
hatt elde (ulundur!u+ ve yeni T.r Devleti)nin !illi hududunu T.r a$erinin $.n2.leriyle Jilen (urada
te$pit et!i+tir. #urada olan !uhare(e I. D.nya Sava+)ndai &n2ili"ler)le $on $ava+!" ve urtulu+ Sava/
+)nn da il !uhare(e$i ve "a1eri $ayla(ilir. O.n. $onradan *ereyan ede*e (iro vaalar, -tat.r).n
!illi (ir !.*adele ile vatann urtarl!a$ handai d.+.n*elerinin daha (urada ien e$inle+tiini ve
Jili hareetlerle (una (a+la!+ olduunu teyid et!etedir
@:
.
&+te (u (ala!da 6at!a)dai arar2ahnda 7. 6e!al ;a+a, il e!irlerini yaynlayara $onradan vatann
$avun!a$ iin urula*a 7.da1aa/i Huu te+ilatlarnn il h.*relerini !eydana 2etire*eti. T.rler)in
(ir 2.n endi 4" topralar iin $ava+!a "orunda ala*alarn 4n*eden tah!in et!i+ ve 1a"la $ilahlar
(4l2e halna datara i+ 24re*e LOete Har(iP iin !ili$ uvvetlerinin urul!a$n planla!+t. #u olaya
(al olara, (u $rada arada+ -li 3enani #ey)le 6at!a)da ar+la+an 7. 6e!al ;a+a, 0)na nereye 2itti/
ini $or!u+, 0 da aile$inin ya+ad -ntep)e 2ide*eini, T.r 0rdu$u)nun eil!ete olduu iin d.+!a/
nn -ntep)i ele 2eirip ya!a et!eden 4n*e oradai aile$ini daha e!in (ir yere 24t.r!e i$tediini
$4yle!i+tir. 0 "a!an 7. 6e!al ;a+a (una +u +eilde *evap verirH L7e!leette ada! al!ad !N
6a!ay deil, endini"i !.da1aa et!eyi d.+.n.n."MP #u *evap ar+$nda -li 3enani +a+raraD (unu
na$l yapa(ile*eini $or!u+, (u $oruya 7. 6e!al)deD LTe+ilat urunM 7illS 6uvvetler !eydana 2etirin ve
endini"i oruyunM &$tediin $ilahlar (en $ana veriri!P de!i+tir
@9
.
#u $rada 0$!anl Devleti @A Ci! 191:)de i!"alad 7ondro$ 7.taree$i)ni ordulara (ildir!i+ti. #u
!.taree 2erei T.riye)de (ulunan -l!anlar)n ayrl!alar la"! 2eldiinden @1 Ci! 191: 2.n.
7u$ta1a 6e!al ;a+a Yldr! 0rdular 5ru(u 6o!utanl)na atan!+t. #unun ."erine 7. 6. ;a+a, ordu/
$undai $u(aylar toplayara yap!+ olduu duru! deerlendir!e$inden $onra, -l!an $u(aylarnnD
L-rt harp (it!i+tirP de!elerine ar+lD L0nlar iin harp (it!i+ ola(ilir. #i"i! iin yeni (a+lyorP *eva/
(n verditen $onra, LHar(/i 6e(ir (it!i+tir, Har(/i Sa2ir (a+laya*atrP dedi
4A
. &+te (u LHar(/i Sa2irP
(i""at 7. 6e!al tara1ndan T.riye #.y. 7illet 7e*li$i)nde alan!+ ve (unun L(a+nda "a(it (ulunan
.. !.1re"elerin olu+turduu 2erilla te+ilatnnP ad olduunu vur2ula!+t. #u $4"lere dayanara 7.
6e!al ;a+a 7illS #a!$"l Sava+!"n il d.+.n*e$ini (urada ala!+tr diye(iliri".
#u olaylardan $onra 7. 6e!al ;a+a, @1 Ci! 191: 2.n. e!ri altndai II. 6olordu 6o!utan -li Fuat
;a+a)yaD L8i!an ;a+a ard. -dana)ya 2idiyoru!. Qanneder$e! 0rdular 5ru(u)nun u!anda$n (ana
devrede*etirP dedi ve $onra ilave ettiD LTa(ii $i"de <. 0rdu)nun e!ir ve u!anda$n deruhte eder$ini"P
dediten $onra 7. 6e!al ;a+a Yldr! 0rdular 5ru(u 6o!utanl)n e!ri altnda toplaya(il!e iin o
2.n 4leden $onra 5rup 6arar2ah)nn (ulunduu -dana)ya hareet et!i+ ve (urada endi$ini (eleyen
8i!an von Sander$)ten ayn 2.n o!utay te$li! al!+tr
41
.
5+ ATA;, a.7.e., s. 729&75%.
57 .. D01r!er, a.7.e., s. 27%; ATA;, a.7.e., s. 75%.
5# @AtatrkC, s"a' A., ). 1, s. 729; 9e)'ettin ;sin, a.7.'., s. 2+; F. Rfk Atay, ankaya, s. 111.
59 F. 4"an)0 Hi""a"ta, Atatrk, e,. Fati2 Izs!, Ankara 19#2, s. 255; F. Rfk Atay, ankaya, s. 112&115.
$% T4?? BO8 Ae"se Oat"ar, ). 1, Ankara, 19#*, s. 7%; ,-; ?e2'et Tekin, Tari2te Hatay ,e Hatay De,"eti, Antakya
19#7, s. 1$.
$1 kr Tezer, Atatrkn Hatra Defteri, s. 175; A"i F!at Aees0y, ?i""i ?)a-e"e Hatra"ar, ). 1, stan!" 19*5, s. 2+; F.
Rfk Atay, ankaya, s. 115; 8i'an ,0n .an-ers, Trkiye-e 4e> 3", e,. ?. e,ki 3az'an, stan!" 19+#, s. 5*5; .e-at
D01r!er, 3"-r'n Aketi, s. 27%.
1918 Sonbaharnda Filistin ve Suriye Cephesi ve M. Kemal Paa
Fi"istinP-e 2., $., 7. ,e #. <r-!"ar-an 0"!>an 3"-r' <r-! Br!! 60'!tan"1 A"'an
Fa"ken2aynP-an a"n= yine A"'an 8i'an ,0n .an-ersPe ,eri"'i>tir.
7 A1!st0s 191# ?. 6e'a" Da>a, Fi"istin-e !"!nan 7. <r-! k0'!tan"1na tayin e-i"'i>tir
4! sra-a n7i"iz"er 1*% in ka-ar 7/"e 3afa k!zeyin-e sa"-rya 2azr-r"ar
1# ;y"" Trk taraf n7i"iz sa"-rsnn a>"ya)a1 7n 19 ;y"" 0"arak 2aer a"'>ken 8i'an ,0n
.an-ers k0n!ya i"7i 7(ster'ez ,e ek"enen n7i"iz sa"-rs 1# ;y"" ak>a' a>"a'>tr.
#. <r-!n!n )e=2e-e -ayana'a'as zerine $. ,e 7. <r-!"ar k!zeye -01r! /eki"ir"er
22&25 ;y"" 8. ,0n .an-ers e'riy"e 7. <r-! eria 9e2ri -01!s!na 7e/erek Ha"e= (n"erine /eki"ir
2* ;y"" ;'ir Faysa" i-aresin-eki Ara= k!,,et"erinin -e yar-'y"a n7i"iz"er A''anP i>7a" e-er
5% ;y"" n7i"iz"er a' )i,arna !"a>'>"ar-r
1 ;ki' n7i"iz&Fransz -0nan'a"arnn -a katksy"a 4eyr!t n7i"iz"er)e i>7a" e-i"ir
15 ;ki' 6ay="ar artan $. <r-! -a1"r ,e ka"an ir"ik"er 7. <r-!ya ,eri"ir. 4(y"e)e 3"-.<r-. Br!!
?ersin tarafna /eki"en 2. ,e .!riyeP-eki 7. <r-!-an iaret 2a"e 7e"'i>tir. 8. ,0n .an-ers
karar7a2n A-anaPya, 7. <r-!n!n -a Ha"e= k!zeyin-e -a1"k a"ana /eki"'esini ister.
2+ ;ki' 4! sra-a (rek"erin-en ra2atsz"anan ?. 6e'a" ir sre 2asta2ane-e yatarken ir"ik"eri
Ha"e= )i,arn-a k0n!'"an-rr. n7i"iz"er 6at'aP-aki s0n sa,a>ta ?. 6e'a"Pe yeni"ir"er.
51 ;ki' De,"et 'tarekeyi i'za"a-1n-an ?. 6. Da>a A-anaP-a ,0n .an-ersPten 7(re,i -e,ra"r.
4! 2arita-a 19
;y"" tari2in-e
<s'an" ,e
n7i"iz
k!,,et"eri
-!r!'!
7(r"'ekte-ir.
M.K. Paa ,
anaale ,e
!itlis Pten
s0nra ir kez
-a2a s0n an-a
.!riye
)e=2esine
7(n-eri"'i> ,e
-!r!'!
k!rtar'as
ek"en'i>tir.
ngilileri son
sava
Katma!da
yenere"
Misa" Milli
gney snrn
#elirlemitir.
Mustafa Kemal $tatr" %eri &a#an '
?i""i ?)a-e"e In)esi ?.6. Da>aPnn B(re,"eri
D01!'!n-an I"'ne 6a-ar 6aynak/a"
Atatrk Bn"1
?!stafa 6e'a" Atatrkn Hayat K1##1&195#L
Atatrkn .0sya" ,e 6"tre" D0"itika"ar
D01!'!n!n 12*.3"n-a ?. 6e'a" Atatrk
Atatrkn Fikir ,e D>n)e"eri
9!t!k
9!t!k ;k"eri 4e"7e ,e Harita"ar
Konumalar
Atatrk'n Okuduu Kitaplar Listesi
Mustafa Kemal $tatr"!n Kurtulu Sava (n)esi *+rev ve ,aarlar
&arih *+rev veya -lde -dilen ,aar
15 ;ki' 19%7 Y."(a+ olara 24reve (a+ladtan $onra HalepGte @. 0rdu 6arar2ahna atand.
22 Haziran
19%#
19A: (a+nda SelaniGe 2eere $onunda &ttihat ve TeraiGye atld.
@. 0rdu 24revine e olara 9u!eliGde 7.1etti+lie atand.
.0na2ar 19%# &ttihat ve Terai tara1ndan duru!u in*ele!e ."ere Tra(lu$2arpGa 24nderildi.
9isan 19%9 @1 7art -yalan!a$na ar+ Hareet 0rdu$u 6ur!ay #a+anl yap!+tr.
1* ;ki' 1911 Tra(lu$Gta &talyanlara ar+ $ava+ iin 24n.ll. olara (u (4l2eye 2it!i+tir.
27 6as' 1911 Tra(lu$ 24revi $ra$nda r.t(e$i #in(a+la y.$eltildi.
2$ ;ki' 1912 #alan Sava+ nedeniyle &$tan(ulGa d4nd. ve B1 6a$!Gda 5eli(oluGya atand.
4a2ar 1915 #olayrGda 6olordu 6ur!ay #a+anlna atand.
Haz.&Te''.1915 B. #alan Sava+Gnda 6olordu 6ur!ay #a+an olara 24rev yapt.
CdirneGnin urtarl!a$ $aland.
27 ;ki' 1915 So1yaGda -$eri -ta+e!iliterlie atand. 1914Gte #el2rad $oru!luluuda verildi.
1 ?art 191$ 9.t(e$i Yar(ayla y.$eltildi.
2% <)ak 191* So1yaGdan alnara ati1 24rev olara Teirda 19. T.!en 6o!utanlna atand.
2* !at 191* 19. T.!enle (era(er 24rev yeri C*ea(at y4re$ine aydrld. 1 Ha"iranda r.t(e$i
-l(ayla y.$eltildi ve Oanaale (a+arlar iin =i+an verildi.
191* Oanaale Savun!a$Gnda 7u$ta1a 6e!al ;a+aGnn (.y. yararllar 24$ter!e$i
$onu*u &n2ili"ler 2eri eildi, (u *epheden 2eere 9u$larla (irle+!eleri en2ellendi.
1$ <)ak 191+ DouGda 1F. 6olordu 6o!utanlna atand.(=erde $nt var$a he!en oraya 24nderiliyorM%
!.&?art 191+ Cr"uru! ve #itli $ 9u$ 0rdularn*a i+2al edildi.
19 ?art 191+ 9.t(e$i Tu2enerallie y.$eltildi. (Haettii r.t(eler de "ar/"or veriliyorM%
# A1!st0s
191+
Dou i+2alinde Diyar(arGa in!ete olan 9u$lar #itli$Gte yenilip 2eri p.$.rt.ld..
7u+ ve #itli$ (era(er urtarlara &n2ili"lerin 9u$larla *ephede (irle+!e$i 4nlen!i+tir.
#u (a+ar 7.6e!al ;a+a adna LDouGdai OanaaleP olara anla+la(ilinir.
1# Ara"k 191+ B. 0rdu 6o!utanlna vealeten atand.
17 ?art 1917 B. 0rdu 6o!utan olara a$aleten atan!+tr.
+ ;ki' 1917 B. 0rdu 6o!utan olara terar atan!+tr.
1* Ara"k 1917 Veliaht Vahdettin C1endiGnin !aiyetinde -l!anya "iyaretine atld.
1* A1!st0s
191#
<. 0rdu 6o!utan olara Suriye 3ephe$iGne atand. &n2ili"ler 19 Cyl.lde Suriye 3ephe/
$inde $aldrya 2etiler. 7.6.;a+a BF Ci!de HalepGin u"eyi 6at!aGda &n2ili"leri durdu/
ra(il!i+tir. Oanaale 2i(i SuriyeGde de 24revi 8i!an von Sander$Gten devral!+tr.
51 ;ki' 191# C olara Yldr! 0rdular 6o!utanl da verilere 7ondro$ 7.taree$iGnin uy2ulan/
!a$ yolunda 0rdularn datl!a$ 24reviyle ar+ ar+ya ald. &n2ili"lere te$li!i
yerine (ir $! $ilah ve *ephanenin Toro$lar ard a$a(alarda 2ei*i depolan!a$ ve
7illi 7.*adele uvvetlerinin 6ili$/=ide ara$ (4l2ede 4r2.tlen!e$ine 4naya oldu.
5% 9isan 1919 -nadoluGya 2eere 7illi 7.*adele yolunda deva! iin 9. 0rdu 7.1etti+liine atand.
,itmeyen
*+rev
S.reli ouyara tarih ve (ili!in her dalyla il2ilen!i+, (at ile ara!"da olu+!u+ @AA
yll 2eli+!e 1arn apat!a iin 7illi arlara uy2un ve evren$el politia yap!+tr.
-yrntl (il2i ve
aynalar
= utu , =utu/e/(el2eler , -tat.rG.n 0udular ve Kn*e$i/Sonra$yla -tat.r ve De!ora$i
6endi .t.phanelerinde 4.4@@ ita( (elirlen!i+ ayr*a .niver$ite itaplndan yararlan!+tr.