You are on page 1of 7

NATYRA E SANKSIONEVE PENALE N T DREJTN KANUNORE DHE

MNYRA E VNIES N ZBATIM T TYRE Emiliano Aliu



1

NATYRA E SANKSIONEVE PENALE N T DREJTN KANUNORE
DHE MNYRA E VNIES N ZBATIM T TYRE

Shprehja shqiptare, pr t drejtn zakonore shqiptare, sht Kanun
1
, burimet e t cils jan: Kanuni i
Sknderbeut, Kanuni i Malsis s Madhe, Kanuni i Labris, Kanuni i Lek Dukagjinit (KLD). N kt
tem do t trajtohet kodi penal n Kanunin e Lek Dukagjinit (KLD), kanuni m i njohur nga shqiptart.
E drejta zakonore, sipas KLD, sht i ndar n 1263 nene dhe n 12 libra. Kanuni rregullonte si
shtjet civile ashtu edhe ato penale. Ky kod pr shum shekuj me radh ishte n t njjtn koh edhe
kushtetuta e shqiptarve.
KLD prmban rregulla statutore, familjare juridike, civilo-juridike, penalo-juridike si dhe rregulla
konkrete mbi procedurn penale dhe civile. Gjithashtu, Kanuni i Lek Dukagjinit njeh kto sanksione
penale: dnimin me vdekje, gjakmarrjen, dbimin nga bashksia, bojkotin etj, t cilat shqiptoheshin ndaj
autorit q kishte kryer veprn penale e n raste t caktuara edhe ndaj familjes s tij.
E drejta penale n kanun ishte nj przierje mes t drejts penale publike dhe vetgjyqsis. Sipas ksaj t
drejte zakonore, vet personi ishte i aft pr t mbajtur drejtsi, ku dhe bhej dallimi mes vet personit
dhe pjesve shtes. Pr arsye t ktij dallimi, e drejta zakonore shqiptare mbronte t mirat e trupit dhe t
shpirtit, ndrsa n pjesn shtes t nj personi hynin veprimet dhe raportet.
T mirat e trupit sipas t drejts zakonore shqiptare cnoheshin nga znka, gjymtimi apo vdekja.
a. Znka
Znka ishte nj konsekuenc e inatosjes, nj ngatrres me fjal apo krcnim. Ngatrresa ndrmjet t
rriturve n njrn an dhe e fmijve nga ana tjetr trajtoheshin n mnyr t ndryshme. Nj ngatrres, e
cila ndodhte mes dy t rriturve, dhe nse prej saj rridhte gjak, konsiderohej m shum si cenim i nderit
sesa si cenim i trupit. Nse dmtimi i trupit nuk ishte aq i madh, i dmtuari kishte t drejt q ta nxirrte
dmtimin (n trup) n t njjtn mnyr. Ngatrresa ndrmjet fmijve nuk merrej seriozisht. Edhe nse
nj fmij rrahej nga nj burr i farefisit, presupozohej se kjo kishte ndodhur si "dnim".

1
Shprehja shqiptare pr t drejtn zakonore shqiptare sht Kanun. Kjo fjal sht marr nga gjuha sumeriane (gi, Rohr) dhe
ajo akadiane (qanu, Rohr), pr t ardhur tek gjuha Hebraike (qane, Rohr) dhe q andej sht marrun tek greqishtja (kanna,
Rohr) dhe kshtu sht zhvilluar mtutje n kanon, dhe kishte kuptimin e "rregull, norm". Me konceptin kanun n shqip
kuptohet e drejta zakonore.
NATYRA E SANKSIONEVE PENALE N T DREJTN KANUNORE DHE
MNYRA E VNIES N ZBATIM T TYRE Emiliano Aliu

2

b. Gjymtimi
Sipas kanunit, gjymtimi konsiderohej nj plag, e cila shkaktohej me arm. E drejta zakonore nuk bnte
dallim t madh ndrmjet gjymtimit t qllimt dhe atij t paqllimt. Gjymtimi i paqllimt gjykohej m
me tepr lshim. Arsyeja e ktij ndryshimi jo t theksuar, mund t qndronte n faktin q autorit t`iu hiqte
mundsia, q t deklaronte n mbrojtje t tij, se akti ka ndodhur pa dashje, edhe kur ai ta kishte shkaktuar
plagn. Nse dikush, duke prdorur arm shkaktonte nj plag me ose paqllim mbi dik tjetr, i
plagosuri kishte t drejt t hakmerrej sipas principit "plag pr plag".
c. Vrasja dhe Gjakmarrja
Natyra e gjakmarrjeve qndronte n at se, secili kishte t drejt pr gjakmarrje pr vrasjen e nj t afrmi
t tij. Kanuni bnte dallimin ndrmjet hakmarrjes dhe gjakmarrjes. Hakmarrja vinte n shprehje, nse
dikush dmtohej nga nj vjedhje. I dmtuari kishte t drejt pr pronn e tij t vjedhur t kryente nj
hakmarrje, sipas maksims "vjedhje pr vjedhje". Ndrsa gjakmarrja ishte nj konsekuenc e nj vrasjeje
t menjhershme, ose dhunimit t nderit. Ata q prfshiheshin n nj vrasje ose gjakmarrje, ishin
ndihmsit simahort,hjeksit.
2
Prjashtoheshin nga gjakmarrja grat, fmijt, prifti, t vjetrit dhe t
smurt, si dhe t smurt psikik.
Vrasja pa qllim nuk ndjekej me pushk. Autori, sidoqoft, duhej t qndronte i fshehur pr nj koh t
gjat, si quhej n Kanun, sa "gjaku sht i nxeht", dhe derisa shtja shqyrtohej mir e sqarohej. N
kt koh, ndrmjetsit (t ashtuquajturit "gjindja e urt") vinin, n mnyr q t konfirmonin, se vrasja
ka qen vrtet e paqllimt. Nse ndrmjetsit deklaronin se vrasja ishte e paqllimt, autori duhej t
paguante vetm mimin gjakut dhe dorzanitet.
3

Gruaja mbetet e prjashtuar nga gjakmarrja. Kundr tyre (grave), askush nuk guxonte t ushtroj
gjakmarrje. N ann tjetr, nse nuk ka asnj burr n shtpi, dhe familja nuk e kishte marr gjakun,
ather gruaja duhej t hakmerrej. Ajo mund t vritet vetm n rastin e tradhtis, prndryshe vrasja e nj
gruaje, me ose pa qllim, konsiderohej si turprim i madh.
Nse autori, pa t drejt ushtron gjakmarrje (pr dik tjetr), shtpia e tij digjej dhe shembej, t gjitha
pronat e tij t tundshme konfiskoheshin. Ai duhej t largohej nga prona e tij, dhe rajoni ku banonte, me t
gjith familjen, dhe t paguante edhe nj dnim.

2
Kanuni i Lek Dukagjinit ( 831), ( 766). Shih: http://www.home.no/dukagjin/kanuni/Kanuni.html h13.20, dt.23-10-2010
3
Kanuni i Lek Dukagjinit ( 934). Shih: http://www.home.no/dukagjin/kanuni/Kanuni.html
NATYRA E SANKSIONEVE PENALE N T DREJTN KANUNORE DHE
MNYRA E VNIES N ZBATIM T TYRE Emiliano Aliu

3

Me t mirn e shpirtit kuptohej m tepr nderi. Sipas t drejts zakonore shqiptare, m mir pranohej
vdekja, se sa dikush t prekej n nderin e tij. Cenimi i nderit bhej n tre raste: prdhunimi i grave,
'armatosja dhe shkelja e rregullave t mikpritjes. Kto raste t shkeljes s nderit ishin aq t rnd, sa ato
mund t laheshin vetm me gjak.
a. Prdhunimi i grave
Prdhunimi i grave, si krim ndodhte tepr rrall. Por, nse merrej vesh se nj grua ishte prdhunuar,
prdhunuesi ndiqej dhe dnohej duke e paguar "me gjakun e vet" pr aktin e br. Nse vrtetohej se
marrdhnia seksuale ka ndodhur me dshirn e gruas, ather t dy paguanin kt akt me gjakun e tyre.
Nse dikush shkonte me nj vajz t fejuar, ather familja e autorit binte n gjak me familjen e t
fejuarit. Nderi i gruas, ishte pjes e nderit t burrit. Nse burri 'nderohej nprmjet gruas, konsiderohej si
cnimi m i rnd i nderit t tij.

b. Cnimi i nderit me grabitje t armatosur
Cnimi i nderit me vjedhje t armatosur mund t bhej n dy forma: at publike dhe t fsheht. Grabitja
publikisht e arms, ndodhte nse dikush duhej t dorzonte armn me forc ose detyrim. Kur grabitja e
arms ndodhte publikisht, trajtohej si turprim i t vjedhurit dhe njkohsisht pr at (q iu ishte grabitur
arma) ishte edhe cenim i nderit t tij. Pr kt arsye i nderuari nuk dilte n publik, derisa ai me gjak e
lante "poshtrimin e madh" q i ishte br. Sanksionet pr vjedhjen e fsheht, ishin t moderuara.
Cenimi i nderit mund t paguhej vetm me derdhje gjaku ose me pajtim pas ndrmjetsimit t
dashamirve t mir.
c. Shkelja e rregullave t mikpritjes
Pr t kuptuar m s miri shkeljen e rregullave t mikpritjes, bhej nj dallim tjetr, sipas s drejts
zakonore shqiptare, mes nderit vetjak dhe nderit shoqror.
c.a. Nderi vetjak
Kanuni i maleve shqiptare nuk e veonte nierin prej nierit.
4
Pr cenimin e nderit vetjak, Kanuni thoshte:
"n da, fale: po deste, laje ballin e vrugnuem
5
, d.m.th merr hak. Marrja e nderit vetjak nuk mund t
shpaguhej me gjra, por vetm me gjak (vrasje) ose pajtim.

4
Kanuni i Lek Dukagjinit ( 593). Shih: http://www.home.no/dukagjin/kanuni/Kanuni.html
5
Kanuni i Lek Dukagjinit ( 595). Shih: http://www.home.no/dukagjin/kanuni/Kanuni.html
NATYRA E SANKSIONEVE PENALE N T DREJTN KANUNORE DHE
MNYRA E VNIES N ZBATIM T TYRE Emiliano Aliu

4


c.b. Nderi shoqror
Nderi shoqnor mbulon shtjen e mikut n shtpi, mikpritjen dhe t drejtn e shtpis. Ekskluzivisht
kjo prfshinte t drejtn e mbrojtjes s mikut. Ktu bhej dallimi n mes shkeljes s mikpritjes dhe t
drejts s shtpis.

Vjedhja dhe grabitja
Sipas Kanunit, me grabitje kuptohej fitimi i pronsis me forc mbi ndonj send t huaj, ndrsa vjedhja
ndodhte fshehtas. Cubi, sipas Kanunit, ishte ai, i cili kishte vjedhur me dorn e vet.
6
Grabitja me forc
kuptohej si cenim i nderit.

a. Ndihmsi/bashkfajtori
Pjesmarrs n nj vjedhje, sipas Kanunit ishin cubi, simahort dhe ajo shtpi ku kishin ngrn ose kishin
marr buk hajdutt. Ndihms ose bashkfajtor, ishte gjithashtu ai q fshehte mallin e vjedhur. Nse
dikush ndihmonte dik t nxirrte hakun, edhe pse ai nuk ishte n gjak, ai binte n gjak. Sanksionet pr
vjedhje t pasuris rregulloheshin sipas parimit "dy pr nj". "Dy pr nj" praktikohej si pr bagti t
vogla, po ashtu edhe pr t mdha si dhe pr sendin e vjedhur.

b. Hjeksi
Nj form tjetr e fajtorsis n Kanun ishte hjeksi. Hjeksi ishte ai, q ndihmonte dik n nj aktivitet
kriminal. Dnimet pr nj ndihm t till ishin t ndryshme. N rastin e dhnies s ndihms pr grabitje t
nj gruaje, ndihmsi binte n gjak dhe duhej t'i paguante fshatit nj gjob prej 100 grosh; gjithashtu edhe
ai q jepte ndihm n vrasje binte n gjak dhe duhej t'i paguante fshatit nj gjob prej 500 groshsh, po
ashtu edhe pr do vjedhje tjetr, q bhej n fshat, ai gjobitej pr veprn e tij si ndihms, sipas rregullave
t Kanunit, "menjher sapo hetohej".
7

Gjyqsia
E drejta zakonore shqiptare njihte si gjyq kanunin e pleqve. Pleqt, ishin t part e vllazrive ose krert e
fiseve. Pa pjesmarrjen e tyre, do vendim apo veprim ishte i pavlefshm. Pleq thirreshin edhe burrat me
za pr urti e q jan regj ndr gjygje e pleqni. Kanuni i pleqve ishte i prbr nga njerz t

6
Kanuni i Lek Dukagjinit ( 768 shkronja a.). Shih: http://www.home.no/dukagjin/kanuni/Kanuni.html
7
Kanuni i Lek Dukagjinit ( 767). Shih: http://www.home.no/dukagjin/kanuni/Kanuni.html
NATYRA E SANKSIONEVE PENALE N T DREJTN KANUNORE DHE
MNYRA E VNIES N ZBATIM T TYRE Emiliano Aliu

5

zakonshm, pa dallim t gjendjes s tyre sociale, prejardhjes s tyre apo dallimeve tjera. Ata bheshin
gjykats t popullit vetm nga aftsia e tyre q kishin pr t'i kuptuar shpejt rrethanat dhe si gjykats pr t'i
interpretuar ato me arsye dhe pr t vendosur sipas rregullave t Kanunit.
a. Llojet e gjyqeve
E drejta zakonore shqiptare njihte dy lloje kanune pleqsh. Pr pleqni t vogla
8
merreshin m t vjetrit n
fshat, t cilt merrnin vendime pr mosmarrveshje t vogla. shtjet serioze, t cilat cenonin nderin e
gjith fshatit dhe fisit, gjykoheshin prej Pleqvet e katundit e prej krenvet t Flamurit.
9
Q t mund t
merrej nj vendim, pleqt dhe krert e flamurit, duhej ti ken me veti Pleqt e Strapleqt e katundit, n t
cilin gjendej fajtori. Nse nj vendim kishte t bnte me t gjith fshatin, apo fisin, nj plak i vetm nuk
kishte t drejt ta merrte shtjen n dor. N ksisoj rastesh, "kto peshoheshin prej Pleqvet e Krenvet t
kanus s Katundit e t Flamurit". Kanunit t pleqnis i nnshtroheshin t gjith.
b. T drejtat dhe detyrimet e pleqve
Edhe pleqt, t cilt vepronin si gjykats, kishin sipas Kanunit t drejtat dhe detyrimet e tyre. Pleqt
kishin t drejt t mnjanonin do mosmarrveshje dhe krcnim dmesh e krcnim pr vrasje, ku me
urti, ku me fuqi bashk me gjith fshatin. Ndrsa, pr krcnime serioze mund t lypnin krahin e
Krenvet e t djemvet t Flamurit, pr me pru n mend t dalunin mendsh. Pr m tepr, nse dikush nuk
donte t respektonte vendimin e paanshm, pleqt mund t thirrnin takim me gjith fshatin. Nse vendosej
pr nj shtje dhe palt pendoheshin q i kan dhn pengun Pleqvet, ata nuk kishin m mundsi t`i
ndrrojn pleqt e as t`ua srmarrin pengun. Detyrimi i pleqve ishte t mos mbanin an dhe pa u thye
prej mendoresh a t folmesh prej njait a tjetrit. Nse ndodhte q kto detyrime shkeleshin nga ndonjri
prej pleqve, ai nuk zgjidhej m n kanunin e pleqnis. Para se procesi t fillonte, pleqt betoheshin se ata
nuk do t gjykonin me anim dhe se ata nuk do i shtrembronin dhe as do abuzonin me rregullat e Kanunit,
por do t jepnin nj gjykim t drejt n baz t ndrgjegjes dhe gjith njohurive q kishin.
c. Instancat gjyqsore
N t drejtn zakonore shqiptare vlente parimi: "Gjygj mbi gjygj e Plak mbi Plak kanuja nuk ban".
Bazuar n kt rregull, mund t vijm n prfundimin, se Kanuni njihte vetm nj instanc gjyqsore.
Nj ankes kundr vendimeve t pleqve mund t bhej vetm n raste t veanta, dhe konkretisht ajo

8
Kanuni i Lek Dukagjinit ( 998). Shih: http://www.home.no/dukagjin/kanuni/Kanuni.html

9
Kanuni i Lek Dukagjinit ( 1003). Shih: http://www.home.no/dukagjin/kanuni/Kanuni.html
NATYRA E SANKSIONEVE PENALE N T DREJTN KANUNORE DHE
MNYRA E VNIES N ZBATIM T TYRE Emiliano Aliu

6

(ankesa), nuk mund t bhej nga palt. Nj ankes t till kishin t drejt ta bnin vetm ata q iu ishte
besuar pengu (d.m.th vet pleqt q kishin vendosur). Nse m von konstatonin se kishin gjykuar jo
drejt, Pleqt nuk e kthenin pengun, por ishin t detyruar, si thuhej n Kanun, "me e dlir vedin".
d. Zri i popullit n gjyq
Nse nj gjykim i pleqve nuk e knaqte popullin, ose ndodhte q ata vendosnin gabim, populli kishte t
drejt t mos e ndiqte vendimin e tyre. N nj rast t till, krert dhe m t vjetrit, detyroheshin ta
trajtonin prsri shtjen.
e. Dshmit (provat)
E drejta zakonore shqiptare, sipas procedimeve n Kanun, njihte dshmit (provat) vijuese: pohimi i t
pandehurit, fjala e nderit, kapucari, personi q tregonte veprn e dikujt, p.sh. pr nj vjedhje apo vrasje t
fsheht, betimi (beja), porota ose betar
10
, dshmitart, ekspertt, ndjekja e gjurmve
11
, garantt
(dorzant) dhe flagranca.
f. Llojet e dnimeve
Llojet e ndshkimeve n t drejtn zakonore shqiptare ishin: dnimi me vdekje, largimi nga fisi, djegia
dhe shkatrrimi i shtpis, prishja e toks, prerja e pemve, dnimi me bagtit e gjalla, dnimi me para,
dhe litja, djegia gjall e nj gruaje, nj t veje apo vajze, q ishte e ndyr.
Nse shikojm prapa historin shqiptare, do t konstatojm se territori shqiptar ishte i lidhur ngusht me
t gjith popujt q luajtn nj rol n Ballkan. Duke filluar nga koha e galve, romakve, gotve,
emigrimin e sllavve n Iliri, Perandorin e Maqedonis, Mbretrin Bizantine, si dhe normant,
venedikasit, serbt, Perandorin Osmane, Perandorin Austro-hungareze, Italin, t cilt njri pas tjetrit
sunduan tokat shqiptare, populli shqiptar, pasardhs i ilirve, nuk mundi ta zhvillonte nj jet shtetrore t
pavarur n mnyr kontinuitive. Pas 24 vjetsh rezistenc nn drejtimin e Sknderbeut kundr
Perandoris Osmane, Shqipria u b pjes e ksaj t fundit, q nga mesjeta deri n shek. XX. E drejta
zakonore shqiptare ishte gjithmon e drejt plotsuese dhe njkohsisht konkurrente e s drejts
shtetrore turke, t shtetit shqiptar pas 1912, konkurrente pr t drejtat e administratave pushtuese n
luftn e I-r dhe t II-t botrore.

10
Kanuni i Lek Dukagjinit ( 1044). Shih: http://www.home.no/dukagjin/kanuni/Kanuni.html
11
Kanuni i Lek Dukagjinit ( 769). Shih: http://www.home.no/dukagjin/kanuni/Kanuni.html

NATYRA E SANKSIONEVE PENALE N T DREJTN KANUNORE DHE
MNYRA E VNIES N ZBATIM T TYRE Emiliano Aliu

7

BIBLIOGRAFIA

Historia e Shtetit dhe s Drejts n Shqipri (Botimi i Katrt, 2007)
Kanuni i Lek Dukagjinit, Prmbledhur dhe kodifikuar nga Shtjefn Gjeovi, Prishtin 1972,
q gjendet n website-in: http://www.home.no/dukagjin/kanuni/Kanuni.html
http://sq.wikipedia.org
http://www.arbeninet.4t.com
http://www.mesohu.org/historia-shqiptare.html
http://www.albanien.ch/nla/nr06/Art03.html

You might also like