FAO Za Sajt

Prof.
dr Milan Gli{i}
FUNDIRANJE
ARHITEKTONSKIH OBJEKATA
BETONSKE KONSTRUKCIJE - PRVO POGLAVLJE
Beograd, 2004
Prof. dr Milan Glii
FUNDIRANJE ARHITEKTONSKIH OBJEKATA

BETONSKE KONSTRUKCIJE - PRVO POGLAVLJE
Beograd, 2004
FUNDIRANJE ARHITEKTONSKIH OBJEKATA

BETONSKE KONSTRUKCIJE PRVO POGLAVLJE
Dr Milan Glii, dipl.ing.arh.

vanredni profesor Arhitektonskog fakulteta
Univerziteta u Beogradu
Recenzenti:
Prof. dr Milan Lazi, dipl. ing. arh.
Akademik prof. dr Vojislav Kujundi, dipl.ing.arh.
Izdavai:
Arhitektonski fakultet Univerziteta u Beogradu
i
Orion Art, Beograd
Direktor
Nadeda Kovaevi
Glavni i odgovorni urednik
Dragorad Kovaevi
ISBN 86-80095-66-4
tampa
Bakar, Bor
Tira 300 primeraka
__________________________________________________________________________
Naslovna strana:
Fundiranje objekta na uglu ulica 27. marta i uine u Beogradu
Autori:
Mr. Selimir Lelovi, dipl.gra.ing, Vojislava Popovi, dipl.ing.arh.
Mr. Nenad ekularac, dipl.ing.arh. i Mr. Dejan Vasovi, dipl.ing.arh.
Dizajn korica: Milo Dimi, stud. arh. i Goran Radulovi stud. arh.
PREDGOVOR
Projektovanje fundamenata arhitektonskih objekta je oblast ininjerskog
konstrukterstva koje zahteva multidisciplinarni pristup. Neophodno je
poznavanje geomehanikih svojstava tla, postupke dimenzionisanja
armirano betonskih konstruktivnih elemenata, interakciju tla i konstrukcije
temelja i tehnologije izvoenja radova u tlu.
Ovom knjigom obuhvaene su oblasti fizikih i mehanikih osobina tla,
naina dimenzionisanja plitkih i dubokih temelja, tehnologije izvoenja
pojednih vrsta temelja i konstruktivne pojedinosti koje su neophodne za
praksu. Pored teorijskih postavki i objanjenja pojedinih oblasti dati su
numeriki primeri, kao i preporuke vezane za pojedine specifine probleme
prilikom projektovanja i izvoenja temeljnih konstrukcija.
Ovaj udbenik sadri celokupnu materiju iz nastavnog programa
obrazovanja studenata arhitekture na beogradskom Arhitektonskom
fakultetu na predmetima u okviru osnovne nastave (Betonske konstrukcije) i
u okviru izborne grupe predmeta Konstruktivni sistemi (Fundiranje
arhitektonskih objekata). Smatram da ova kniga moe posluiti i mladim
ininjerima i arhitektima kao svojevrsni prirunik prilikom projektovanja
fundamenata arhitektonskih objekata.
Podnaslov ovog rukopisa glasi "Betonske konstrukcije prvo poglavlje".
Razlog za ovo je sadran u injenici da autor priprema za izdavanje jo dva
poglavlja iz oblasti betonskih konstrukcija. To su "Projektovanje armirano
betonskih konstrukcija arhitektonskih objekata" i "Sanacije, rakonstrukcije i
adaptacije arhitektonskih objekata".
Veliku zahvalnost dugujem prof. dr Milanu Laziu, dipl.ing.arh. i
akademiku prof. dr Vojislavu Kujundiu, dipl.ing.arh. za detaljno izvrenu
recenziju rukopisa, sugestijama, savetima i pomoi da ovaj udbenik bude
objavljen.
Zahvaljujem se asistentu pripravniku Aleksandri Nenadovi, dipl.ing.arh.
na pomoi prilikom izrade numerikih primera dimenzionisanja. Dugujem
zahvalnost Zagorki Komad, dipl.ing.geol. koja mi je pomogla ustupanjem
geomehanikog elaborata koji je prikazan u ovoj knjizi.
Na kraju elim da istaknem strpljenje i razumevanje kojim je moja supruga
Sanja pratila rad na ovoj knjizi i da joj na tome zahvalim.
U Beogradu, marta 2004. godine
Autor
SADRAJ
I. OSNOVNI POJMOVI O TLU .................................................................1
1. Poreklo tla ...................................................................................1
2. Klasifikacija tla ...........................................................................1
3. Struktura tla ................................................................................2
4. Fizike osobine tla ......................................................................2
5. Mehanike osobine tla ................................................................5
5.1. Vodopropustljivost ..............................................................5
5.2. Otpornost tla ........................................................................5
5.3. Deformabilnost tla ...............................................................6
6. Granini pritisci na tlo ................................................................6
7. Dozvoljeni pritisci na tlo ............................................................8
8. Rasprostiranje pritiska po dubini ................................................9
9. Aktivni zemljani pritisak ...........................................................11
10. Pasivni otpor tla .........................................................................14
II. OSNOVNI TIPOVI TEMELJA ............................................................15
1. Trakasti temelji .........................................................................16
1.1. Trakasti temelj od nearmiranog betona ..............................16
1.1.1. Primer dimenzionisanja trakastog
temelja od nearmiranog betona ......................................18
1.2. Trakasti temelj od armiranog betona .................................20
1.2.1. Primer dimenzionisanja trakastog
temelja od armiranog betona .......22
2. Temeljna kontra greda ..26
2.1. Primer dimenzionisanja temeljne kontra grede ......29
3. Temeljna kontra ploa ...............................................................42
4. Temelji samci ....45
4.1. Primer dimenzionisanja temelja samca ..47
3.2. Primer odreivanja napona u tlu za ekscentrino
optereen temelj samac ......................................................57
5. ipovi ........................................................................................60
5.1. Drveni ipovi ......................................................................61
5.2. elini ipovi .....................................................................63
5.3. ipovi od nearmiranog i armiranog betona .......................63
5.3.1. Prefabrikovani ipovi ............................................63
5.3.2. ipovi izvedeni na samom terenu .........................65
5.3.3. ipovi postavljeni ispod postojeih temelja ..........67
5.4. Nain postavljanja ipova ..................................................68
5.5. Proraun nosivosti ipa ......................................................70

5.5.1. Primer odreivanja nosivosti ipa
tipa Frenki 72
5.6. Odreivanje sila u ipovima ...73
III. POTPORNI ZIDOVI ...76
1. Primer dimenzionisanja potpornog zida ...79
2. Uticaj podzemne vode na potporni zid .....88
3. Uticaj kohezije tla na potporni zid ............................................89
IV. ZATITA TEMELJNIH JAMA ..........................................................91
1. Obezbeenje rovova ..................................................................91
2. Dijafragme .................................................................................92
2.1. Primer odreivanja uticaja na dijafragmu ..........................94
3. Obezbeenje temeljnih jama razupiranjem i ankerovanjem .....95
V. PRORAUN FUNDIRANJA NA ELASTINOJ PODLOZI .............98
1. Primer odreivanja vrednosti koeficijenta posteljice tla .........100
2. Uporedni prikaz rezultata prorauna po pretpostavci
nedeformabilnog temelja i bez uticaja deformabilnosti
tla, i temelja fundiranog na elastinoj podlozi ........................101
VI. KONSTRUKTIVNE POJEDINOSTI TEMELJENJA........ ..............103
1. Meusobna povezanost temelja ..............................................103
2. Temeljenje na istoj i razliitim kotama ..................................104
3. Zatita armature temelja .........................................................106
4. Minimalna dubina fundiranja .................................................107
5. Nain izvoenja potpornih zidova .........................................107
VII. GEOMEHANIKI ELABORAT ....................................................110
VIII. LITERATURA ...............................................................................114
I. OSNOVNI POJMOVI O TLU

1. POREKLO TLA
Zemljina kora je nastala hlaenjem magme od koje su formirane
stenske mase. Tokom milijardi godina dolazi do fizikog i
hemijskog raspadanja stenskih masa, to ima za posledicu
stvaranje rastresitih naslaga zemljine kore koje nazivamo tlom.
Zavisno od mesta nastanka i naina transporta raspadnutog
materijala, tlo se moe podeliti u sledee grupe:
a/ Eluvijalno tlo - nastaje na mestu svog prvobitnog postanka. Iz
njega su ispirane sitnije estice erozivnim dejstvom vode.
b/ Deluvijalno tlo - materijal je transportovan planinskim potocima i
taloen na blagim padinama. Ovo tlo je heterogenog sastava.
c/ Aluvijalno tlo - materijal je transportovan na rekama na velike
udaljenosti i taloen u dolinama.
d/ Glacijalno tlo - nastaje drobljenjem stena prilikom kretanja
lednika.
e/ Eolsko tlo - materijal je transportovan vetrom na velike udaljenosti
(peane dine i lesne zaravni).
f/ Marinsko tlo - nastaje taloenjem u moru materijala doneenog
vodenim tokovima.
2. KLASIFIKACIJA TLA
Tlo se satoji od zrna i estica razliitih veliina, koji formiraju
granularni skelet tla. Prema krupnoi frakcija od kojih se sastoji, tlo
se deli na:
-
nekoherentna tla (drobina, obluci, ljunak i pesak)

koherentna tla (praina, glina i koloidi).
1a. Homogene podloge
1b. Slojevite podloge

Slika 1. Vrste podloga
- 1 -
1c. Heterogene podloge
Meusobni poloaj tla moe biti raznovrstan, i zato je teko napraviti

preciznu klasifikaciju prirodnih podloga. Osnovna podela moe se
izvriti na:
- homogene podloge (Slika 1a), gde je zastupljena samo jedna vrsta
tla;
- slojevite podloge (Slika1b), gde su razliite vrste tla postavljene u
priblino paralelnim slojevima;
- heterogene podloge (Slika 1c), gde razliite vrste tla zauzimaju
meusobno nepravilne poloaje.
3. STRUKTURA TLA
Tlo je formirano od zrna i estica, i pora izmeu njih. Pore mogu biti
ispunjene vodom, vazduhom ili vodenom parom. Nekoherentna tla
mogu biti rastresita (Slika 2a) ili dobro sloena (Slika 2b i 2c).
a.
b.
c.
Slika 2. ematski prikaz struture tla
Poroznost tla je manja to je zastupljeno vie razliitih frakcija.
4. FIZIKE OSOBINE TLA

Fizike karakteristike odreuju stanje u kom se tlo nalazi. Osnovne
karakteristike se odreuju ispitivanjem uzoraka u laboratoriji, a
izvedene osobine se odreuju raunskim putem iz osnovnih.
Ako posmatramo prizmu tla (Slika 3) i uvedemo sledee oznake:
- ukupna zapremina uzorka;
- zapremina estica granularnog skeleta;
- zapremina pora;
- zapremina vode u porama;
- teina estica granularnog skeleta;
V
Vs
Vp
Vw
Gs
- 2 -
Gw
G
- teina vode koja se nalazi u porama, i

- ukupna teina uzorka,
onda je
Jedinina (zapreminska) teina granularnog skeleta tla:
s =
Gs
Vs
(1)
U tabeli I date su pribline vrednosti jedininih teina granularnog

skeleta tla s
Tabela I. Vrednosti jedininih teina granularnog skeleta
Vrsta materijala
s(kN/m3).
25,5 - 26,5
25,5 - 26,5
26,5 - 27,0
27,0 - 28,0
ljunak
pesak
les
glina
Jedinina (zapreminska) teina tla u prirodnom stanju glasi:
G
V
(2)
Vlanost tla, koja se izraava u procentima je:
w=
Gw
Gs
(3)
Wx
Wq
W
Wt
Slika 3. ematski prikaz prizme tla
Poroznost tla - je odnos zapremine pora prema ukupnoj zapremini

uzorka tla:
n =
Vp
V p + Vs
s G - Gs
s G
- 3 -
(4)
Koeficijent poroznosti tla e je odnos zapremine pora prema

zapremini granularnog skeleta
Vp
e=
Vs
n V
n
=
V - n V 1 - n
(5)
Za vrednosti e<0.6 smatra se da je podloga dobra za fundiranje

objekata. Kod peskovitih podloga gde je e>0.8 i glinovitih podloga
gde je e>1.0 mora se izvriti poboljanje graevinskog tla.
2/1
2/1
2.o
2/1
Slika 4. ematski prikaz uzorka tla
Ako posmatramo uzorak tla oblika kocke stranice 1.0 (Slika 4), tada
je:
Jedinina (zapreminska) teina tla u apsolutno suvom stanju ( d )
d = s (1 - n)
(6)
Jedinina (zapreminska) teina tla u prirodnom stanju ( )
= s (1 - n) + w d
= s (1 - n) (1 + w)
(8)
= ( s - w ) (1 - n)
(9)
(7)
Jedinina (zapreminska) teina tla pod vodom ( )

gde je w - jedinina (zapreminska) teina vode
Jedinina (zapreminska) teina vodom potpuno zasienog tla( z )
z = s (1 - n) + n w
(10)
- 4 -
5. MEHANIKE OSOBINE TLA

5.1. Vodopropustljivost
Propustljivost vode kroz tlo meri se koeficijentom vodopropustljivosti
(k), koji predstavlja brzinu kretanja vode kroz tlo.
5.2. Otpornost tla
Naruavanje stabilnosti u tlu nastaje kao posedica smicanja, i
manifestuje se klizanjem jednog dela tla u odnosu na drugi deo.
Ako su u nekoj taki tla tangencijalni naponi smicanja vei od
otpornosti na smicanje, doi e do klizanja izmeu estica tla.
Otpornost na smicanje, izraena preko ukupnih napona (Slika 5a),
prema Coulombovom (*) izrazu je
n = c + n tg
(11)
Slika 5. Grafiki prikaz sluajeva otpornosti tla na smicanje
______________________________________________________
(*) Dr. Stevan Stevanovi: FUNDIRANJE I
- 5 -
gde je
tg
- normalni napon koji deluje u ravni napona n

- specifina kohezija
- konstanta proporcionalnosti koja izraava linearnu zavisnost
smiueg napona n i normalnog napona n .
Granini sluajevi izraza (11) nastaju kada ne postoji kohezija (Slika

5b), kod peska i ljunka, odnosno kada ne postoji trenje izmeu
estica (Slika 5c), kod vodom zasienih glina.
5.3. Deformabilnost tla
Deformabilnost tla uslovljena je elastinou granularnog skeleta
tla, promenom poroznosti i promenom vlanosti .
Dinamiko optereenje izaziva znatna sleganja temelja na
nekoherentnom tlu, a relativno mala na koherentnom. Dugotrajna
optereenja, obrnuto, izazivaju velika sleganja temelja na
koherentnom tlu, a mala na nekoherentnom tlu.
U zavisnosti od vremena trajanja optereenja tla deformacije mogu
biti: trenutne, koje nastaju istovremeno sa promenom naponskog
stanja, i dugotrajne, koje se odvijaju u funkciji vremena koje je
proteklo od trenutka nanoenja optereenja. Deformacije
nekoherentnog i koherentnog tla male vlanosti nemaju izraeno
vremensko trajanje, dok kod koherentnog tla velike vlanosti,
naroito ako je tlo zasieno vodom, deformacije se obavljaju u
dugom vremenskom periodu i zavise od brzine istiskivanja vode iz
pora tla.
6. GRANINI PRITISCI NA TLO
Granini pritisak na tlo je maksimalni pritisak temelja na tlo pri
kome dolazi do proloma u tlu. Vrednost graninog pritiska na tlo
moe se odrediti prema empiriskom izrazu, koji je postavio
Terzaghi (*):
(12)
Pgr = (1 + 0,3 B/L) c N c + D f N q + 0,4 B N
______________________________________________________
- 6 -
gde su
B - irina osnove stope temelja;
L - duina osnove stope temelja;
c - kohezija tla;
Df - dubina fundiranja;
Nc, Nq i N - faktori nosivosti u funkciji ugla unutranjeg trenja, koji
se mogu odrediti na osnovu grafikona datog na slici 6.
Slika 6. Grafiki prikaz faktora Nc , Nq i N prema Terzaghiju
Vrednosti Nc, Nq i N zavise od ugla unutranjeg trenja tla i iznose

Nq = tg2 (45o + / 2) etg
(13)
Nc = (Nq - 1) ctg
(14)
Nr = 1.8 (Nq - 1) tg
(15)
- 7 -
7. DOZVOLJENI PRITISCI NA TLO

Dozvoljen pritisak na tlo, odnosno dozvoljeni napon u tlu, odreuje
se iz odnosa graninog pritiska na tlo i koeficijenta sigurnosti
zdozv. =
Pgr
Fs
(16)
Koeficijent sigurnost, prema naim propisima (*), kree se u

granicama 2 F s 3 , zavisno od vrste objekta i pouzdanosti
podataka na osnovu kojih se odreuje vrednost graninog pritiska na
tlo.
I pored injenice da u svakom pojedinanom sluaju podaci iz
geomehanikog elaborata daju vrednosti dozvoljenoh pritisaka na
tlo, ovde se daje tabelarni pregled (Tabela II) priblinih vrednosti
nosivosti tla prema prof. Kasagrandeu (**) a koji su bili definisani
standardom DIN 1054.
Tabela II. Pribline vrednosti dozvoljenih nosivosti tla
Vrsta tla
1. Vezana tla (ilovaa, glina, laporac):
a. kaasta konzistencija
b. mekana (lako gnjeiva)
c. tvrda (teko gnjeiva)
d. poluvrsta
e. vrsta
2. Zbijena nevezana tla
a. sitni i srednji pesak veliine do 1 mm.
b. krupan pesak veliine zrna 1 do 3 mm.
c. ljunkovit pesak sa sadrajem ljunka najmanje 1/3 i
ljunak sa veliinom zrna do 70 mm.
MPa
0,00
0,04
0,08
0,15
0,30
0,20
0,30
0,40
Vrednosti, date u ovoj tabeli, su orijentacione i ovde su prikazane sa

ciljem da se shvati red veliine dozvoljenih napona pojedinih vrsta
tla.
______________________________________________________
(*) Pravilnik o tehnikim normativima za temeljenje graevinskih objekata
(**) Kasagrande: GEOMEHANIKA OMOGUUJE UTEDU
- 8 -
8. RASPROSTIRANJE PRITISKA PO DUBINI

Pritisak temelja na tlo, neposredno u temeljnoj spojnici, rasprostire
se po dubini u funkciji ugla unutranjeg trenja . Whitlow (*) u
praktinim proraunima usvaja vrednost ugla =30o.
Ako su b i b irine dva temelja (Slika 7) optereenih istim
ravnomernim optereenjem po , pritisak po dubini, z, bez uticaja
sopstvene teine tla iznosi:
'
p0 b
'
(17)
=
'
b + 2 z tg
p b
"
"
"
(18)
+ 2 z tg
Slika 7. Rasprostiranje pritiska po dubini
kako je b > b , to je:
p z'
< 1; p z,, > p z'
''
pz
(19)
Odnosno, na odreenoj dubini ispod temelja pritisci u tlu su vei kod

irih temelja, a za isti pritisak u temeljnoj spojnici.
______________________________________________________
(*) Roy Whitlow: BASIC SOIL MECHANICS
- 9 -
Obzirom na rasprosiranje pritisaka po dubini, prilikom konstruisanja

temelja, mora se voditi rauna o njihovoj meusobnoj udaljenosti.
Kada su temelji na meusobno malom odstojanju (Slika 8) moe
doi do superponiranja pritisaka u tlu, i do prekoraenja dozvoljenih
pritisaka u tlu i pored toga to se oni nalaze u granicama
dozvoljenih pritisaka na nivou temeljnih spojnica.
Slika 8. Superponiranje pritisaka u tlu
Promena napona pritska u tlu zavisi i od zapreminske teine tla

(Slika 9). Napon u tlu, u temeljnoj spojnici, je
P
P
=
F b 1,0
(20)
gde je P sila koja deluje u temeljnoj spojnici, a F je povrina temeljne

stope.
Slika 9. Promena napona pritska u tlu u zavisnosti od zapreminske teine tla
- 10 -
Na dubini h napon pritiska je u funkciji ugla i teine tla iznad

posmatranog nivoa
p
odnosno
b + 2 z tg
b + 2 (h D f ) tg
+ z
(21)
+ (h D f )
(22)
9. AKTIVNI ZEMLJANI PRITISAK

U sluajevima kada se projektuje kaskadno oblikovan teren, ili
ukopana konstrukcija, vri se zasecanje tla. Tako profilisan teren nije
u stanju da samostalno stoji i da ne doe do obruavanja, kao
posledice savlaivanja unutranjeg trenja izmeu estica tla. Pritisak
zemlje koji bi doveo do obruavanja naziva se zemljani pritisak. On
se prihvata potpornim konstrukcijama.
Intenzitet aktivnog zemljanog pritiska (Slika 10) odreuje se iz
uslova da se tlo iza potporne konstrukcije nalazi u stanju granine
ravnotee, da ne postoji trenje izmeu potpornog zida i tla iza zida,
i da je teren na vrhu zida horizontalan.
Slika 10. Odreivanje aktivnog zemljanog pritiska
- 11 -
Vertikalni napon na dubini z je
2 = P + z
(23)
Horizontalni napon, prema Rankinovoj teoriji (*), na istoj dubini je:
gde je
tg (45 2 ) =
2
(24)
- koeficijent horizontalnog zemljanog pritiska

2
(25)
a = tg (45 2)
0
Za ovako odreene funkcije promene vrednosti napona

i
,
1
2
dobijamo vrednosti horizontalnih pritisaka u karakteristinim
nivoima (po jedinici povrine) izraenih u kN/m2
p0 = p a
pz = ( p + z) a
ph = ( p + h ) a
(26)
(27)
(28)
Tada je ukupna horizontalna sila pritiska

H=
p 0 + ph
2
(29)
koja deluje u teitu povrine dijagrama horizontalnih pritisaka

s=
h 2 p 0 + ph
3 p 0 + ph
(30)
U sluaju kada postoje dva sloja tla, sa razliitim karakteristikama

tada se moraju uzeti u obzir koeficijenti horizontalnog zemljanog
pritiska, a zavisno od toga u kom sloju se vri proraun pritiska
(Slika 11).
______________________________________________________
- 12 -
Slika 11. Odreivanje aktivnog zemljanog pritiska u sluaju dva sloja tla
sa razliitim karakteristikama
Vrednosti koeficijenata horizontalnih zemljanih pritisaka za slojeve I i

II su
2
0
(31)
= tg (45 2)
a1
= tg (45 2)
2
a2
(32)
Horizontalni pritisci u karakteristinim nivoima su
= p
(33)
a1
p = ( p + h )
p = ( p + h )
p = (p + h + h )
1
(34)
a1
(35)
a2
a2
(36)
Horizontalna sila pritiska sloja I je
H1 =
koja deluje na udaljenju
s1 =
p 0 + p1
2
h 1 2 p 0 + p1
3 p 0 + p1
(37)
(38)
Horizontalna sila pritiska sloja II je:
H2 =
s2 =
p 2 + p3
2
h2
h 2 2 p 2 + p3
3 p 2 + p3
- 13 -
(39)
(40)
Ukupna horizontalna sila pritiska
= H1 + H 2
(41)

s=
H 1 ( s1 + h 2 ) + H 2 s2
H
(42)
Sa ovako odreenim vrednostima horizontalnog zemljanog pritiska

vri se dimenzionisanje potporne konstrukcije, odnosno potpornog
zida, koja prima te uticaje.
10. PASIVNI OTPOR TLA
Pasivni otpor tla javlja se kod konstrukcija koje prouzrokuju
deformacije usmerene ka tlu. On predstavlja granini otpor koji se
moe suprostaviti prinudnom pomeranju potporne konstrukcije
prema tlu. Deformacija mora biti toliko velika da aktivira unutranji
otpor tla.
Pasivni napon tla dat je izrazom
2
0
(43)
= tg (45 + ) = p
1
gde je p - koeficijent pasivnog horizontalnog zemljanog pritiska

2
p = tg (45 + 2)
0
(44)
Za ovako odreene funkcije promene napona vrednosti napona

i
, dobijamo vrednosti horizontalnih otpora tla u
1
2
karakteristinim nivoima (po jedinici povrine):
(45)
p0 = p p
= ( p + h) p
(46)
Tada je ukupna horizontalna sila pasivnog otpora tla:

p + ph
(47)
H= 0
h
2
Kao to se iz izloenog moe videti postupak odreivanja pasivnog
otpora tla analogan je postupku odreivanja aktivnog zemljanog
pritiska, s tom razlikom to u izrazima za odreivanje koeficijenta
horizontalnog pritiska umesto znaka "-" pojavljuje znak "+" (izrazi 24,
25, 43 i 44).
- 14 -
II. OSNOVNI TIPOVI TEMELJA

Temelj je jedan od najvanijih elemenata konstrukcije objekta. Preko
temelja se optereenje od objekta prenosi na tlo, pri emu se mora
obezbediti stabilnost tla, a deformacija temelja treba da bude u
dozvoljenim granicama u zavisnosti od naponskoog stanja u
konstrukciji objekta i eksploatacionim potrebama objekta.
Osnovna podela vrste fundiranja je na plitke i duboke temelje.
Plitki temelji prenose optereenje od objekta na tlo preko kontaktne
povrine izmeu temelja i tla. U ovu grupu temelja spadaju:
- trakasti temelji (nearmirani i armirani);
- temeljne kontra grede (postavljene u jednom ili dva ortogonalna
pravca, kada formiraju temljni rotilj);
- temeljne kontra ploe;
- temelji samci.
Duboki temelji prenose optereenje objekta na tlo preko kontaktne
povrine izmeu temelja i tla, kao i preko bonih strana temelja. Kod
ovih temelja odnos visine H prema irini temelja B je jednak ili vei
od etiri.
H
4
B
U ovu grupu temelja spadaju:
- ipovi;
- dijafragme;
- bunari;
- kesoni.
- 15 -
1. TRAKASTI TEMELJI
Trakasti temelji se postavljaju ispod nosivih zidova (zidanih opekom
ili od armiranog betona). Odreivanje dimenzija temelja vri se iz
uslova nosivosti tla (irina temelja - B) i uslova nosivosti betonskog
preseka na savijanje (visina temelja - H).
1.1. Trakasti temelj od nearmiranog betona
irina temelja (Slika 12) odreuje se iz uslova dozvoljenih napona:
z =
(48)
Ft
gde je V zbir svih vertikalnih sila koje deluju na temeljnu spojnicu, a

Ft povrina temeljne spojnice (Ft=B 1.00). Tada je
V
(49)
B=
z dozv.
Slika 12. Trakasti temelj od nearmiranog betona
- 16 -
Visina stope temelja odreuje se iz uslova dozvoljenih napona

zatezanja od savijanja na konzolnom prepustu.
Moment savijanja u preseku c-c za vrednost napona tla u temeljnoj
spojnici, izazvanog vertikalnim optereenjem bie
Mc =
z' c 2
(50)
gde je z' reaktivno optereenja tla od sile V koja deluje u zidu
z' =
V
, bez uticaja teine tla iznad stope, sopstvene teine stope i
B
korisnog optereenja p.
Otporni moment preseka c-c je:
1, 00 H 2
(51)
Wc=
6
Kada u izraz za odreivanje napona zatezanja u betonu izazvanog
savijanjem
bz =
Mc
Wc
(52)
unesemo jednaine 50 i 51, dobijamo izraz kojim se odreuje visina

stope od nearmiranog betona u funkciji veliine slobodnog prepusta
duine "c", napona u temeljnoj spojnici i dozvoljenog naprezanja na
zatezanje u betonu izazvanog savijanjem
H = c
3 z'
(53)
bz
U tabeli III date su vrednosti dozvoljenih napona zatezanja u betonu

izazvanih savijanjem.
Tabela III. Vrednosti dozvoljenih napona zatezanja u betonu
izazvanih savijanjem
MB (MPa)
bz (MPa)
10
15
20
30
40
0,20
0,35
0,50
0,80
1,00
- 17 -
1.1.1. Primer dimenzionisanja trakastog temelja od nearmiranog

betona
Za date podatke izvriti dimenzionisanje trakastog temelja od
nearmiranog beton (Slika 13).
Podaci:
Vertikalna sila u zidu neposredno iznad temelja V= 100 kN/m1
Debljina zida dz= 25 cm
Ukupna teina poda i korisno optereenje na podu - p=5.0 kN/m2
Dozvoljeno naprezanje tla z dozv. = 0.12 MPa
Dubina fundiranja Df= 1.00 m
Zapreminska teina tla = 18.0 kN/m3
Marka betona MB 20
Slika 13. Primer trakastog temelja od nearmiranog betona
Prvo se odredi priblina irina stope B. Obzirom da je nepoznata

dimenzija stope, pa time i njena sopstvena teina, teina tla iznad
stope i optereenja poda u irini stope, to treba proraun poeti sa
- 18 -
pretpostavkom da je ukupna sila koja deluje u temeljnoj spojnici V

vea za odreeni procnat u odnosu na silu V koja deluje u zidu.
Teko je odrediti za svaki poseban sluaj za koliki procenat treba
poveati silu V. U ovom primeru taj procenat uveanja usvojen je
25% od sile V. Kasnijim proraunom, ako se ova pretpostavka
pokae ne tanom moraju se izmeniti dimenzije stope temelja.
B=
z dozv
1.25 V
z dozv
1.25 100 10 3
= 1.04 m
0.12
Usvojeno: B = 1.05 m
Dimenzija konzolnog prepusta iznosi
c = (B-dz)/2 = (1.05-0.25)/2 = 0.40 m
Reaktivno optereenje koje deluje tako da savija konzolni prepust
duine "c"
z' =
100 10 3
= 0.095MPa
1.05
pa je visina H
H=c
3 z'
= 0,40
bz
3 0.095
= 0.30 m
0.5
Usvojeno: H = 0.35 m
Za ovako usvojene dimenzije izvri se kontrola stvarnog napona u tlu
na nivou temeljne spojnice.
Kontrola napona za usvojene dimenzije
Analiza optereenja:
- vertikalna sila
- optereenje od zemlje iznad stope
(1.05-0.25) 0.6518.0
- sopstvena teina stope
1.050.3524.0
- optereenje od poda
(1.05-0.25) 5.0
V = 100.00 kN/m1
= 9.36 "
= 8.82 "
= 4.00 "
V = 122.18 kN/m1
Ukupno optereenje
- 19 -
Stvarni napon u tlu na nivou temeljne spojnice iznosi

!{!tuw/ =
122 ,18 10 3
W
=
C 2-11
1,05 1,00
!{!tuw/ = 0,116!NQb!! !{!ep{w/ = 0,12!NQb

Stvarni napon u tlu je u granici dozvoljene vrednosti.
Sada se odredi stvarni napona zatezanja u betonu.
Reaktivno optereenje od vertikalne sile, V je
r>
W
100.00
=
= 95.24 lO n 3
C 2/11 1.05 1.00
Moment savijanja u preseku c-c
Mc =
q c 2 95.24 0.4 2
=
= 7.26 kNm
2
2
Otporni moment preseka c-c
Wc =
H 2 1.00 0.35 2 1.00

=
= 0.0204 m 3
6
6
Stvarni napon zatezanja u betonu
!c{!tuw/ =
3
M !d 7,62 x10
=
= 0.373MPa < !c{/ = 0.50MPa
0.0204
X !d
Znai da je napon zatezanja u betonu u granicama dozvoljenih

vrednosti.
1.2. Trakasti temelj od armiranog betona
irina temelja (Slika 14) odreuje se istim postupkom kao i kod
temelja od nearmiranog betona (izraz 48).
- 20 -
Slika 14. Trakasti temelj od armiranog betona
Visina stope odreuje se prema izrazima za visinu preseka armirano

betonskih preseka optereenih momentom savijanja u preseku c-c.
Reaktivno optereenje tla od vertikalne sile V je
Z' =
V
B
(54)
i izaziva moment savijanja u preseku c-c
z' c
M kr = sr M c
(55)
gde je M kr kritini moment koji se dobija mnoenjem stvarnog

momenta Mc koeficijentom sigurnosti sr.
Tada je statika visina preseka
h = rkr
M kr
(56)
1,00
odnosno visina stope

H= h + a
Zategnuta armatura u preseku bice
(57)
(58)
kr
kz h
vi
- 21 -
Kontrola napona u tlu

Po usvajanju konanih dimenzija temelja vri se kotrola napona u tlu,
u nivou temeljne spojnice. Stvarni napon u tlu ne sme da prekorai
dozvoljene napone.
V
(59)
z stv. = B 1, 00 z dozv.
1.2.1. Primer dimenzionisanja trakastog temelja od armiranog
betona
Za date podatke izvriti dimenzionisanja trakastog temelja od
armiranog betona (Slika 15).
Podaci:
Vertikalna sila u zidu neposredno iznad temelja V= 220 kN/m1
Debljina zida dz= 15 cm.
Ukupna teina poda i korisno optereenje na podu - p=10.0 kN/m2
Dozvoljeno naprezanje tla z dozv.= 0.18 MPa
Dubina fundiranja Df= 1.30 m
= 18.5 kN/m3
Zapreminska teina tla Marka betona MB 20
Kvalitet elika GA 240/360
Prvo se odredi priblina irina stope B, sa pretpostavkom, kao kod
trakastog temelja od nearmiranog betona, da je sopstvena teina
stope, zemlje iznad stope i poda u irini stope 25% od sile V
B=
zdozv
1.25 V
zdozv
1.25 220 10 3
= 1.52 m
0.18
Usvojeno: B = 1.55 m
Tada je duina prepusta "c"
c = (B-dz)/2 = (1.55-0.15)/2 = 0.70 m
Minimalna visina se usvaja H = 0.35 m1
- 22 -
Slika 15. Primer trakastog temelja od armiranog betona
Za ovako usvojene dimenzije izvri se kontrola stvarnog napona u tlu

na nivou temeljne spojnice.
Kontrola napona za usvojene dimenzije
Analiza optereenja:
- vertikalna sila
(1.550.15+(1.55+0.25) 0.50.20) 25.0
0.412525.0
- optereenje od zemlje iznad stope
(1.551.30-0.4125-0.15 (1.3-0.35)
- optereenje od poda
(1.55-0.15) 10.0
V = 220.00 kN/m
= 10.31 "
= 27.01 "
= 14.00 "
V = 271.32 kN/m
Ukupno optereenje
- 23 -
Tada stvarni napon u tlu na nivou temeljne spojnice iznosi
zstv
B 1.00
271.32 10 3
= 0.175 MPa
1.55 1.00
z stv.= 0.175 MPa < z dozv.= 0.18 MPa

Stvarni napon u tlu je u granici dozvoljene vrednosti.
Po odreivanju napona u tlu pristupa se odreivanju potrebne
armature za prijem momenata savijanja konzolnog dela.
Reaktivno optereenje tla koje izaziva moment savijanja konzolnog
prepusta duine "c" iznosi
z' =
220.00
V
=
= 141.94 kN/m2
B 1.00 1.55 1.00
Tada moment u preseku c-c iznosi
Mc =
z' c 2
2
141.94 0.70 2
= 34.77 kNm
2
Kritini moment po teoriji graninih stanja je
M kr = g M g + p M p
sr =
1.6 g + 1.8 p
q
za pretpostavljeno
g 12 kN / m 2 i p = 2kN / m 2 sr iznosi
1.6 12 + 1.8 2
sr =
= 1.63
14
kritini moment savijanja iznosi
M kr = sr M c
M kr = 1.63 34.77 = 56.67 kNm
- 24 -
Za zadani kvalitet betona MB 20 i armature GA 240/360 i usvojenu

minimalnu visinu H min = 35 cm , odredi se statika visina preseka h.
h = H - a = 35.0 - 3.0 = 32.0 sm
(zatitni sloj je minimum 2 cm. kod temeljnih ploa)
tada je
rkr =
h
M kr
b
r kr = 1. 344
0.32
56.67 10 3
1.00
= 1.344
a = 10 ; b = 1.05 ; k z = 0. 9665
Potrebna povrina aramature je
Fa pot
M kr
56.67 10 3
=
=
= 7.63 10 4 m 2 = 7.63 cm2
vi k z h 240 0.9665 0.32
za usvojen profil 10 ( fa = 0 . 79 cm 2 ) razmak armature je
t=
fa
0 . 79
100 =
100 = 10 . 354 cm
Fa
7 . 63
Usvojena je glavna armatura 10 / 10

Podeona armatura iznosi
F a pod = 0 . 2 F a = 0 . 2 7 . 63 = 1. 526 cm 2
za usvojen profil6 ( fa = 0 . 28 cm 2 ), razmak armature je
t=
fa
0 . 28
100 =
100 = 18 . 348 cm
Fa
1. 526
Usvojena je podeona armatura 6/16.5
- 25 -
2. TEMELJNA KONTRA GREDA

Temeljne kontra grede postavljaju se ispod vie stubova u nizu, i u
statikom smislu prestavljaju kontinualni nosa optereen
reaktivnim optereenjem od tla (Slika16). Dimenzije se odreuju iz
uslova nosivosti tla (irina temelja - B i duina temelja - L) i uslova
nosivosti betonskog preseka na savijanje i smicanje (visina
konzolne ploe - H, irina grede - b, i visina grede - D) (Slika17).
Slika 16. Statiki sistem kontra grede
Slika 17. Popreni presek kontra grede
- 26 -
Uslov ravnomernosti raspodele napona u tlu, na nivou temeljne

spojnice, je da poloaj rezultante sila, R, od sila u stubovima, P(i),
gde je i=1,2,...,n (n - broj stubova), koji se oslanjaju na kontra gredu
bude na sredini duine temelja, L. Momenti i transverzalne sile po
nosau odreuju se iz uslova ravnotee sila za svaki karakteristian
presek (M i T) i to na mestu stubova i u poljima za maksimalne
momente.
Pre kontrole dilatacija i odreivanja potrebne armature neophodno
je izvriti kontrolu naprezanja tla u temeljnoj spojnici, za usvojene
dimenzije temelja.
z stv =
stv
z
V
Ft
dozv
V
Ft
zdozv , gde je
(60)
- stvarni napon u tlu na nivou temeljne spojnice;

- dozvoljen napon u tlu;
- zbir svih vertikalnih sila koje deluju na povrinu
temeljne spojnice;
- povrina temeljne spojnice.
Reaktivno optereenje konzolne ploe iznosi
q=
R
BL
(60.1)
U najveem broju sluajeva, iz tehnolokih razloga, temeljne kontra

grede imaju konstantnu irinu B po celoj svojoj duini. Tada je
reaktivno optereenje po gredi ravnomerno i iznosi
q' = q B =
R
L
(60.2)
U sluajevima kada zbog nemogunosti postizanja jednake duine

kontragrede sa obe strane rezultante sila, mora se izvesti
trapezoidna osnova temeljne ploe. U tom sluaju irine temeljne
ploe odreuju se iz uslova da se rezultanta sila R nalazi u teitu
trapezoidne osnove temeljne ploe (Slika 18).
To znai da mora biti ispunjen uslov
e=
P1 a + P 2 (a + b) L B1 + 2 B 2
=
P1 + P 2
3 B1 + B 2
- 27 -
(60.3)
Slika 18. Temeljna kontra greda sa promenljivom irinom konzolne ploe
U ovom sluaju reaktivno optereenje konzolne ploe iznosi
q=
R
( B1 + B 2) L
2
(60.4)
Tada je reaktivno optereenje po gredi linearno promenljivo u funkciji

irine konzolne ploe (Slika 19).
Slika 19. Reaktivno optereenje po gredi u sluaju promenljive irine konzole ploe
Vrednosti q1' i q 2' iznose
q1' = q B1 i q 2' = q B2
- 28 -
(60.5)
2.1. Primer dimenzionisanja temeljne kontra grede

Za date podatke izvriti dimenzionisanje temeljne kontra grede (Slika
20).
Podaci:
Rasponi izmeu stubova: l1=6.00 m, l2=8.00 m
Kod stuba 1 prepust je ogranien na a=2.00 m
Sile u stubovima neposredno iznad temelja:
P1=1500 kN, P2=2500 kN, P3=2000 kN
Ukupna teina poda i korisno optereenje na podu - p=10 kN/m2
Dimenzije poprenih preseka stubova su 45/45 cm.
Dozvoljen napon u tlu na koti fundiranja - zdozv.=0.25 MPa
Dubina fundiranja - Df=1.40 m
Zapreminska masa tla - =18.0 kN/m3
MB 30, RA 400/500
Slika 20. Statika ema kontragrede
Prvo se odredi poloaj rezultante vertikalnih sila R

Rezultanta sila je
R = Pi = P1 + P2 + P3 = 1500 + 2500 + 2000 = 6000 kN

- 29 -
Odstojanje rezultante vertikalnih sila R od take A iznosi
e=
e=
(Pi e i )
R
1500 2.0 + 2500 8.0 + 2000 16.0

= 9.17 m
1500 + 2500 + 2000
Tada je ukupna duina temeljne grede
L = 2 e = 2 9.17 = 18.34 m
odnosno duina prepusta "x"
x = L (a + l1 + l 2 ) = 18.34 (2.00 + 6.00 + 8.00 ) = 2.34 m

Povrina temeljne stope Ft odreuje se iz uslova dozvoljenih napona
u tlu. Obzirom da nisu poznate dimenzije poprenog preseka
temelja, tla iznad temelja i podne povrine koja se nalazi iznad
temeljne grede, odnosno stvarno optereenje na tlo to se usvaja
pretpostavka da je masa navedenih optereenja 25% od ukupne sile
R. U sluaju da usvojena predpostavka nije tana mora se izvriti
ponovno usvajanje dimenzija poprenog preseka temeljne
kontragrede.
Ft =
dozv
1.25 6000 10 3
= 30.0 m2
0.25
Odnosno irina temeljne stope je
B=
Ft
30.0
=
= 1.64 m
L 18.34
Usvojeno: B=1.65 m
Usvojena visina prepusta stope: H=0.35 m
Preporuka je da se visina grede usvoji prema sledeem izrazu
l max
8
- 30 -
odnosno
D=
8.00
= 1.00 m
8
Usvojeno D=1.00 m
Slika 21. Popreni presek kroz kontragredu
Kontrola stvarnog napona u tlu na nivou temeljne spojnice

Analiza optereenja
- P(i)
18.34(0.551.00+2 (0.35+0.15) 0.50.55) 25
15.1325
- teina tla iznad temelja
(1.401.6518.34-15.34) 18.0
- teina poda
1.6518.3410.0
Ukupno optereenje - V
- 31 -
= 6000.00 kN
= 378.26 "
= 490.24 "
= 302.61 "
= 7171.11 kN
Stvarni napon u tlu iznosi
z =
stv
7171.11 10 3
= 0.24MPa < zdozv = 0.25 MPa
1.65 18.34
Napon u tlu je u granicama dozvoljene vrednosti.

Postupak dimenzionisanja
Konzolna ploa
Dimenzionisanje se vri u svemu kao kod trakastog temelja od
armiranog betona.
Reaktivno optereenje od tla
q=
BL
6000
= 198.28 kN/m2
1.65 18.34
Moment savijanja u preseku c-c je
Mc =
q c 2 198.28 0.55 2
=
= 29.99 kNm
2
2
Kritini moment u preseku c-c je
M kr = sr M c = 1.63 29.99 = 48.88 kNm
Odreivanje potrebne armature za MB 30 i RA 400/500

h=H-a=35.0-3.0=32.0 cm
rkr =
h
=
M kr
b
rkr = 1.447
Fa pot =
0.32
48.88 10 3
1.00
= 1.447
a = 10 ; b = 0.776 ; k z = 0.97
M kr
48.88 10 3
=
= 0.00039m 2 = 3.9 10 4 m 2 = 3.9cm 2
vi k z h 400 0.975 0.32
- 32 -
za 8 (fa'=0.50 cm2), razmak glavne armature

f
0 .5
t = a 100 =
100 = 12.75cm
usvojeno: R8/12.5
Fa
3 .9
Podeona armatura: F a pod = 0 . 2 F a = 0 . 2 3. 9 = 0 . 784 cm 2
za 8 (fa'=0.50 cm2), razmak podeone armature
t=
fa
0. 5
100 =
100 = 63. 775 cm
Fa
0 . 784
usvojeno: R8/30
Greda
Momenti i transverzalne sile odreuju se iz uslova M i T za svaki
karakteristian presek.
Raunsko reaktivno optereenje po kontragredi iznosi
q'=P(i)/L=6000/18.34=327.15 kN/m
Transverzalne sile:
T11=q' a=327.152.00=654.30 kN
T12=T1l-P1=654.30-1500.0= - 845.70 kN
T21=T12-q'l1= - 845.70+327.156.00=1117.20 kN
T23=T21-P2=1117.20-2500.0=-1382.80 kN
T32=T23+q'l2=-1382.80+327.158.00=1234.40 kN
T3d=T32-P3=1234.40-2000.0=-765.53 kN
Momenti savijanja:
2
M1=-q' a /2=-327.152.0 /2=-654.30 kNm

2
M =-q' x /2=-327.152.342/2=-895.67 kNm
3
M2=(-q'(a+l1) /2)+P1l1
M2=(-327.15(2.00+6.00) )/2+1500.006.00=-1468.80 kNm
- 33 -
x1=T12/q'=845.70/327.15=2.58 m
M =(-q'(a+x )2)/2+P1 x
I
1
2
MI=(-327.15(2.00+2.58) )/2+1500.002.58 =438.78 kNm

x2=T32=1234.40/327.15=3.77 m
2
MII=(-q'(x2+x) )/2+P3 x2
MII=(-327.15(3.77+2.34) )/2+2000.003.77=1433.40 kN
Slika 22. Dijagram transferzalnih sila i momanata savijanja kontra grede
Statika visina preseka je

h=D-a=100.00-6.00=94.00 cm
za
= 10, b = 3.5 , r kr = 0 . 510
Nosivost jednostruko armiranog preseka je
M kr
b
h
=
rkr
0.94
b 0 =
0.55 = 1.868MN = 1868 kNm
0.510
- 34 -
Oclonac 1
M 1kr = sr M 1 = 1.63 654.3kNm = 1066.5kNm

rkr =
h
kr
1
M
b0
0.94
1066.5 10 3
0.55
= 0.675
rkr = 0.675 a = 10%; b = 2.05%; k z = 0.9355

Fa pot
M 1kr
1066.5 10 3
=
=
= 0.00303m 2 = 30.3cm 2
vi k z h 400 0.9355 0.94
usvojeno 7R25
(34.36 cm2)
Oslonac 2
M 2kr = sr M 2 = 1.63 1468.8kNm = 2394.4kNm > M bkr = 1868kNm

M 2kr = M 2kr M bkr = 2394.4kNm 1868kNm = 526.144kNm
M bkr > M 2kr a = 10, b = 3.5, k z = 0.892
Fa = Fa2 =
M 2kr
526.144 10 3
=
= 0.001461m 2 = 14.61m 2
vi (h a ) 400 (0.94 0.04 )
Fa = Fa1 + Fa2 =
Fa =
M bkr
M bkr
M 2kr
M 2kr
+
=
+
vi z vi (h a ) vi k z h vi (h a )
1868 10 3
526.144 10 3
+
400 0.892 0.94 400 (0.94 0.04 )
Fa = 0.005595m 2 + 0.001461m 2 = 0.007056m 2 = 70.56cm 2

Fa = 70.56cm 2
- ukupna zategnuta armatura
usvojeno 15R25 (73.64 cm2)
Fa = 14.61cm 2 - ukupna pritisnuta armatura

- 35 -
Oslonac 3
M 3kr = sr M 3 = 1.63 895.67kNm = 1459.94kNm < M bkr = 1868kNm

h
rkr =
kr
3
M
b0
0.94
1459.94 10 3
0.55
= 0.577
rkr = 0.577 a = 10 ; b = 2.7; k z = 0.916

M 3kr
1459.94 10 3
=
=
= 0.004238m 2 = 42.38cm 2
vi k z h 400 0.916 0.94
Fa pot

Polje I
35 + 15
= 0.55 + 20 0.25 = 5.55m
2
= b 0 + 0.25 l 0 = 0.55 + 0.25 0.8 6 = 1.75m (l 0 = 0.8 l )!
b p1 = b 0 + 20 dp sr = 0.55 + 20
bp2
b p 3 = = B = 1.65m
b p min = b p 3 = 1.65m
Za usvojene dimenzije grede vri se ispitivanje preseka u polju kao
"T" preseka.
M Ikr = sr M I = 1.63 438.78kNm = 715.2 kNm

Prva pretpostavka: x < d p
Neutralna osa je u ploi te se nosa i u polju tretira kao pravougaoni
presek irine bp.
rkr =
h
M Ikr
bp
0.94
715.2 10 3
1.65
= 1.428
rkr = 1.428 a = 10; b = 0.78; k z = 0.9745; s = 0.072

x kr = s kr h = 0.072 94cm = 6.768cm < d pmin = 15cm
- 36 -
Pretpostavka x < d p je tana.
Fa =
M Ikr
715.2 10 3
=
= 0.00195m 2 = 19.5cm 2
vi k z h 400 0.9745 0.94
usvojeno 4R25
povijeno 2R25
(19.64 cm2)
Polje II
bp = 1.65m
M IIkr = sr M II = 1.63 1433.4kNm = 2336.442kNm
x < d p rkr =
a
0.94
= 0.79
2336.44 10 3
1.65
= 10; b = 1.6; k z = 0.950; skr = 0.138
xkr = skr h = 0.138 94cm = 12.97cm < d p min = 15cm

Pretpostavka x<dp je tana.
Fa =
2336.442 10 3
= 0.00654 m 2 = 65.4 cm 2
400 0.950 0.94

povijeno 9R25
Kontrola glavnih kosih zateuih napona kod oslonca 2 prema
osloncu 3
Transverzalna sila kod oslonca 2 je
T23=1382.80 kN
Granina vrednost transverzalne sile, tj. merodavna transverzalna
sila iznosi
Tu,23=Tmu,23=srT23=1.631382.80 kN=2253.96 kN
- 37 -
Prema lanu 95 pravilnika BAB87 (*), transverzalne sile, u oblasti

oslonca, mogu da se umanje za iznos
c
Tu = + 0.75d q u
2
gde je
c - irina oslonca, d - visina preseka, qu- granino optereenje
q u = sr q = 1.63 327.15 = 533.25kN
0.45
c
+ 0.75 1.0 533.25 = 0.975 533.25 = 519.92 kN
Tu = + 0.75d q u =
2
2
Tu ,23, r = Tmu ,23, r = 2253.96 519.92 = 1734.04 kN

Odstojanje nulte taake transverzalne sile od ose oslonaca iznosi:
T
2253.96
x 0 ,23 = u ,23 =
= 4.226 m
qu
533.25
Raunski (nominalni) naponi smicanja
T
1.734
n ,23, r = u ,23, r =
= 3.726MPa
bz
0.55 0.9 0.94
Za MB 30 r=1.1 Mpa
3r=3.3 MPa < n , 23 = 3.726MPa < 5r=5.5 Mpa
Slika 23. Dijagram napona

__________________________________________________________________
(*) Pravilnik o tehnikim normativima za beton i armirani beton, 1987
- 38 -
Na delu nosaa gde je ispunjen ovaj uslov beton ne uestvuje u

prijemu uticaja od transverzalne sile i tada je Tbu= 0 ; TRu= Tmu ,
odnosno celokupne zateue napone prima armatura. Na ostalom
delu nosaa gde je n < 3r , deo transverzalne sile Tmu se prema
jednaini
1
Tbu = ( 3 r n ) b z
2
poverava betonu.
Mesto gde je n= 3r:
T3r = 3r b z = 3.3 0.55 0.9 0.94 = 1.535 MN= 1535 kN
x 3r =
2253.96 1535.0
= 1.34 m
533.25
Mesto gde je n= r:
Tr = r b z = 1.1 0.55 0.9 0.94 =0.512 MN = 512.00 kN
x r =
2253.96 512.0
= 3.26m
533.25
Na delu od xr - x3r =3.26 - 1.34 =1.92 m, tj. na delu gde je

n< 3r , treba izvriti redukciju poprene sile (deo sile se poverava
betonu).
Horizontalna sila veze Hv :
H vu, 23, n f3 r = 0.75 d n, 23 b +
n, 23 + 3 r
x3 r (c / 2 + 0.75 d ) b +
2
3 r x r x3 r
b =
2
= 0.75 1.0 3.726 0.55 +
3.726 + 3.3
[1.34 0.975] 0.55 +
2
3.3 1.92
0.55 = 1.537 + 0.705 + 1.742
2
H vu, 23, n f3 r = 3.984MN
Iz polja je povijeno nad oslonac 9R25 (44.18 cm2).
- 39 -
Voditi rauna da se armatura povija iz gornje zone preseka polja u

donju zonu preseka kod oslonca.
Sila koju primaju povijeni profili iznosi
Hvkg=44.18110-4400 2 =2.499 MN
Preostali deo nose uzengije:
Hvuz=3.984 - 2.499 = 1.485 MN
H vuz 1.485
=
= 0.0037 m 2 = 37cm 2
vi
400
23 = xr - c/2 = 3.26- 0.225=3.035=303.5cm
F uz =
U odnosu na prenik glavne armature R25 usvojene su dvosene

uzengije R10 (au=0.79cm2).
Razmak uzengija iznosi
t uz ,23 =
m a u
2 0.79
23 =
3.035 = 0.129m = 12.9cm
Fuz
37
Ukoliko se dobije tuz,potr 10 cm treba usvojiti etvorosene uzengije

m=4 (mintuz=10 cm).
Maksimalno rastojanje uzengija max tuz na duini osiguranja iznosi
h / 2
94 / 2 = 47
max tuz() b
tj. max tuz() 55
25 cm
25cm
25cm
Usvojeno kod oslonca 2 prema osloncu 3:

dvosene uzengije U.R10/12.5 na duini =312.5 cm
Na preostalom delu nosaa, gde je n<r ,usvaja se minimalna
(konstruktivna) poprena armatura, odnosno uzengije U.R10/25
*Napomena:
Postupak obezbeenja od glavnih kosih zateuih napona sprovodi
se kod svih ostalih karakteristinih preseka (levo i desno od taaka
1, 2 i 3) analogno ovde sprovedenom postupku.
- 40 -
Na slikama 24. i 25. date su eme armiranja kontra grede u

poprenom i podunom preseku.
Slika 24. ema armiranja poprenog preseka
Slika 25. ematski prikaz usvojene armature u podunom preseku
- 41 -
3. TEMELJNA KONTRA PLOA

Temeljna kontra ploa primenjuje se u sledeim sluajevima:
- kada trakasti temelji, kontra grede ili temelji samci ne mogu, u
granicama dozvoljenih napona u tlu, da prenesu optereenje
objekta na tlo, odnosno kada su dimenzije tih temelja tolike da
obuhvataju vei deo osnove objekta;
- kada je jedna ili vie etaa objekata ispod nivoa podzemnih
voda, pa je potrebno primiti hidrostatiki potisak vode i
istovremeno postaviti hidroizolaciju.
Postoje vie naina projektovanja temeljnih kontra ploa (Slika 26).
Temeljna kontra ploa prima reaktivno optereenje od tla
prouzrokovano od vertikalnih slila u konstrukciji objekta. Ploe mogu
biti sistema proste grede, kontinualne ploe, krstato armirane ploe,
kada optereenje prenosi do stubova i zidova preko temeljnih greda
(Slika 26a i 26b), ili peukarste konstrukcije (Slika 26c).
Temeljna rebra mogu se postavljati sa gornje ili donje strane ploe.
Postavljanje temeljnih greda ispod ploe je ekonomski isplatljivije jer
ima manje radova iskopa tla, ali ovaj nain onemoguava
postavljanja instalacija kanaliacije. Zato, kada je potrebno izvesti
instalacioni razvod u nivou temeljne konstukcije, temeljne grede
postavljaju se iznad ploe, pa se prostor izmeu poda i ploe koristi
za instalacioni razvod.
Proraun temeljne kontra ploe radi se u svemu isto kao i proraun
ploa tavanica, stim da je optereenje ploe jednako koliniku svih
vertikalnih sila i povrine temeljne ploe (q' = V/Ftploe) i deluje
suprotno od optereenja tavanica.
Kontra ploe se u statikom smislu tretiraju kao ploe koje nose u
jednom ili dva pravca, zavisno od odnosa raspona i poloaja kontra
greda.
- 42 -
Slika 26. Sistemi temeljnih kontraploa
- 43 -
Slika 27. Aksonometrijski prikaz kontra ploe sa optereenjem
Na slici 27. dat je aksonometrijski prikaz kontra ploe sa

optereenjem u stubovima i reaktivnim optereenjem tla koje deluje
na plou.
- 44 -
4.TEMELJI SAMCI
Temelj samac (soliter) postavlja se ispod stuba, i prima sve
statike i dinamike uticaje koji deluju na stub (Slika 28). Dimenzije
temelja se odreuju iz uslova nosivosti tla (irina - B i duina -A) i
uslova prodora stuba kroz stopu temelja (visina - H). Proraun
armature u zategnutom delu poprenog preseka odreuje se
prema momentima savijanja koje prouzrokuje reaktivno
optereenje tla, koje je izazvano silom u stubu. Usvaja se
pretpostavka da je konstrukcija stope temelja nedeformabilna,
odnosno da su naponi u tlu jednaki ispod cele povrine temeljne
stope.
Slika 28. Temelj samac
Pre odreivanja potrebne armature, neophodno je izvriti kontrolu

naprezanja tla u temeljnoj spojnici, za usvojene dimenzije temelja.
z stv =
V
zdozv
Ft
(61)
Oblici stope temelja zavise od oblika preseka stuba, tako da mogu

biti kvadratni, pravougaoni, kruni ili poligonalni, kao i meusobnog
poloaja stubova i pravca delovanja dominantnih sila koje
optereuju temelj. Uzimajui u obzir kako se vri rasprostiranje
pritisaka po dubini tla (izrazi 17, 18. i 19.), za vertikalno dejstvo sila
- 45 -
u temeljima optimalano je da odnos stranica osnove temelja bude u

funkciji jednakog odstojanja izmeu temelja (Slika 29). Ako se
nastoji da armatura temelja bude jednaka u oba ortogonalna pravca
tada prepusti c treba da budu jednaki (Slika 30).
Slika 29. Odreivanje optimalnih odnosa strana temelja u funkciji raspona stubova
Slika 30. Odnos strana temelja u funkciji jednakih prepusta c u oba pravca
U sluajevima kada u jednom ortogonalnom pravcu momenti ili

horizontalne sile imaju dominantne vrednosti, neophodno je
poveati stranicu u ijem pravcu deluju ti uticaji. Time se poveava
otporni moment osnove temelja u pravacu delovanja tih sila. Na slici
- 46 -
31. dat je ematski prikaz delovanja horizontalne sile, Hx, u pravcu x

ose, i momenta, My, koji deluje oko y ose, a u ravni V-x. Da bi se
umanjili naponi u tlu izazvani ekscentrinim optereenjem,
neophodno je da otporni moment osnove temelja oko y ose bude
vei od otpornog momenta osnove temelja oko x ose, odnosno
Wy>Wx, to znai da je A>B.
Slika 31. Odnos strana temelja u funkciji dominantnih uticaja na temelj
4.1. Primer dimenzionisanja temelja samca

Za date podatke izvriti dimenzionisanje temelja samca.
Podaci:
Vertikalna sila u stubu ...................................................... V=1200 kN
Dimenzije stuba . a/b=60/40 cm.
Odnos irine i duine osnove temelja ........................................ 1/1.5
2
Ukupna teina poda i korisno optereenje na podu ......... p=10kN/m
Dozvoljen napon u tlu na koti fundiranja ...............zdozv.=0.22 MPa
3
Zapreminska masa tla =18.5 kN/m
Kvalitet betona i elika . MB 30, GA 240/360
Postupak prorauna poinje sa odredeivanjem priblinih dimenzija
stope. Kako se unapred ne znaju dimenzije stope kao i zapremina tla
iznad stope, to se ne moe pouzdano znati kolika je ukupna sila koja
deluje na nivou temeljene spojnice. Zato se za odreivanje osnove
- 47 -
stope vertikalna sila koja deluje u stubu uveava za odreen

procenat.
U ovom primeru usvojeno je poveane sile u stubu za 25%.
Potrebna priblina povrina osnove stope iznosi
1.25 1200.00 10 3
Ft =
= 6.82m 2
0.22
A
A2
Ft = A B = A
=
A = 1.5 Ft = 1.5 6.82 = 3.198m
1.5 1.5
A 3.198
B=
=
= 2.132m
1.5
1.5
Usvojeno je A/B=3.20/2.15 m
Stvarna povrina stope je
Ft stv = 3.20 2.15 = 6.88m 2

Izvri se usvajanje visine stope temelja pa se po tom vri kontrola
napona smicanja u betonu od uticaja vertikalne sile V.
Usvajanje visine stope H vri se po eksperimentalnom obrascu
H=
V
1,20
=
= 0,78m
2 (a + b ) r 0,8 2 (0,6 + 0,4) 1,1 0,8
gde su a i b dimezije preseka stuba, r dozvoljen napon smicanja

betona i 0,8 je korektivni koeficijent.
Usvojeno je H=80,0 cm.
Za ovu usvojenu vrednost izvri se kontrola stvarnih napona
smicanja (Slika 32).
Kako je dozvoljen napon smicanja
r =
V q ( d kp2 / 4)
h d kp
gde je:
V - sila u stubu;
q - reaktivno optereenje tla;
- 48 -
dkp - dimenzija kritinog preseka ( d kp = d + h za kruni presek,

odnosno
d kp = 1,13 a b + h za pravougaoni presek dimenzija
stranica a i b)
h - statika visina preseka
Slika 32. Odreivanje kritinog preseka dkp
to je
d kp = 1,13 0,60 0,40 + 0,03 = 0,434m

q=
1,20
= 0,174kN / m2
6,88
r =
1,2 0,174 ( 0,434 2 / 4)

= 1,10 MPa
0,77 0,434
Tabela IV. Dozvoljni naponi smicanja u betonu
MB
15
20
30
40
50
60
r(MPa)
0.6
0.8
1.1
1.3
1.5
1.6
- 49 -
H =
1200.00 10 3
= 0.80m
2 (0.6 + 0.4 ) 1.25 0.6
Zadovoljava usvojena visina H=0.80 m

U sluajevima kada je ograniena visina stope H, a naponi smicanja
prekorauju dozvoljene vrednosti, tada deo sile V koji se ne moe
preneti smiuim naponima prihvata kosom armaturom Fak.
Ako je Vb deo sile koji prima beton tada je razlika koju treba da primi
kosa armatura (Slika 33)
V = V Vb
pa je potrebno dodati kosu armaturu pod uglom od 45o koja treba da
primi silu V .
V
o
Fak = cos 45
vi
Slika 33. Prikaz postavljanja kose armature
- 50 -
Slika 34. Usvojene dimenzije temelja
Kontrola stvarnog napona u tlu na nivou temeljne spojnice

Za usvojene dimenzije temelja (Slika 34) izvri se kontrola stvarnog
napona u tlu na nivou temeljne spojnice.
Analiza optereenja:
- V (vertikalna sila u stubu)
[2.153.20.2+0.6/3 (2.153.2+0.50.7+
+ (2.15 3.2 ) (0.5 0.7 ) )]25
= 1200.00 kN
3.13225
- teina zemlje iznad stope
(2.153.21.3-3.132-0.40.60.5) 18.5
- teina poda
(2.153.2-0.40.6) 10
Ukupno optereenje V
- 51 -
78.31 "
= 107.52 "
= 66.40 "
= 1452.23 kN
z =
stv
1452.23 10 3
= 0.211MPa < 0.22MPa
6.88
Stvarni napon u tlu je u granici dozvoljenog.

Odreivanje potrebne armature (Slika 35)
Slika 35. ema optereenja temeljne stope za odreivanje momenata savijanja
Odreivanje potrebne armature:

Reaktivno optereenje od sile V iznosi
q =
V 1200.00
=
= 174.42 kN/m2
6.88
Ft
Presek c-c
Povrina na kojoj deluje sila Qc
- 52 -
(B + b ) c = (2.15 + 0.4) 1.3 = 1.66
Fc =
m2
Sila Qc je jednaka je proizvodu reaktivnog optereenja q i povrine

Fc .
Qc = Fc q = 1.66 174.42 = 289.54 kN

Poloaj sile Qc je u teitu povrine trapezoida.
ec =
c 2 B + b 1.3 2 2.15 + 0.4

= 0.80 m
=
3 B+b
3
2.15 + 0.4
Moment Mc je moment sile Qc u odnosu na ravan preseka c-c
M c = Qc ec = 289.54 0.80 = 231.63 kNm

Statika visina preseka iznosi
hc=H-a=80.00-3.00=77.00 cm
Za MB 30 i GA 240/360 pristupa se odreivanju potrebne armature.
Po odreivanju kritinog momenta odreuje se potrebna armatura.
Kritini moment savijanja u preseku c-c dobija se kada se moment
Mc pomnoi sa koeficijentom sigurnosti sr
M ckr = sr M c = 1.63 231.63kNm = 377.55kNm

rkr =
hc
0.77
= 0.887
M ckr
377.55 10 3
b + 2 0.05
0.4 + 0.1
rkr = 0.887 a = 10; b = 1.8, k z = 0.944
Fac =
M ckr
377.55 10 3
=
= 0.002164m 2 = 21.64cm 2
vi k z h 240 0.944 0.77
- 53 -
Fac je ukupna potrebna povrina armature za presek c-c.

Po jednom metru irine preseka:
Fac' =
Fac 21.64
=
= 10.065 cm2/m1
B
2.15
za usvojenu armaturu 12 povrine f a = 1.13cm 2 razmak t je
t=
f a
1.13
100 =
100 = 11.22cm
Fa
10.065
Usvojeno 12/10
Presek d-d
Analogno predhodnom postupku sledi
3.2 + 0.6
A+a
d =
0.875 = 1.663m 2
2
2
Qd = Fd q = 1.663 174.42 = 289.97kN
Fd =
d 2 A + a 0.875 2 3.2 + 0.6
= 0.54m
3 A+a
3
3.2 + 0.6
M d = 289.97 0.54 = 156.57kNm
ed =
Statika visina preseka je manja za dve polovine prenika armature

u c i d pravcu (2x/2), zbog nemogunosti da se armatura c i d
pravca postavi u istu ravan, tako da je, pod pretpostavkom da su
prenici armature maksimalne vrednosti 20 mm.
hd=hc-=77.00-2.00=75.00 cm
za MB 30 GA 240/360
- 54 -
M dkr = sr M d = 1.63 156.57 = 255.21kNm

rkr =
hd
0.75
= 1.242
M dkr
255.21 10 3
0.6 + 0.1
a + 2 0.05
rkr = 1.242 a = 10; b = 1.15, k z = 0.9635
Fad
M dkr
255.21 10 3
=
=
= 0.00147m 2 = 14.7cm 2
vi k z h 240 0.9635 0.75
Fad' =
Fad 14.7cm 2
=
= 4.594cm 2
A
3.2
za usvojenu armaturu 8 povrine f a = 0.5cm 2 razmak t je
t=
f a
0 .5
100 =
100 = 10.88cm
Fa
4.594
Usvojeno 8/10
Slika 36. Skica usvojene armature temelja samca
- 55 -
Obzirom da temelj nije apsolutno krut ve da je deformabilan to se

momenti savijanja raspodeljuju tako da su uticaji momenata
savijanja vei u sredinjem delu temelja i da opadaju ka ivicama
temelja. Prema raspodeli momenata savijanja to se i armatura
rasporeuje prema intenzitetima momenata. Pojedini autori (Lser i
Winterkorn(*)) dali su predloge za raspodelu usvojene armature.
Ovde se daje reenje koje je sa praktine strane optimalno i zasniva
se na predlozima navedenih autora (Slika 37).
Treba imati u vidu injenicu da usvajanje ovakve raspodele ima
svoju opravdanost kada je B 4 H .
Slika 37. Raspodela armature kod deformabilnih temelja samaca
______________________________________________________
- 56 -
4.2. Primer odreivanja napona u tlu za ekscentrino optereen

temelj samac
Za temelj datih dimenzija i uticaja (Slika 38) koji deluju na njega
ispitati napone u karakteristinim takama temeljne spojnice.
Slika 38. Skica temelja iz primera 4.2.
- 57 -
Podaci:
Dimenzije temelja:
A=4.00 m; B=2.00 m; H=0.80 m
3
=25 kN/m
Zapreminska teina stope temelja
Uticaji koji deluju u taki "c":
Vertikalna sila
V=450.00 kN
U ravni "V-x" horizontalna sila
Hx=25.00 kN
moment savijanja
My=30.00 kNm
U ravni "V-y": horizontalna sila
Hy=10.00 kN
moment savijanja
Mx=15.00 kNm
Kordinate take "c", u ravni "x-y", su
x=-0.50 m; y=0
Dozvoljen napon
zdozv.=0.12 MPa
Reenje
Svi uticaji se redukuju na temeljnu spojnicu.
Teina stope iznosi G = 4.0 2.0 0.8 25 = 160.00 kN
Ukupna vertikalna sila koja deluje u teitu osnove stope temelja
V=V+G=450.00+160.00=610.00 kN
Ukupni moment sila u odnosu na teinu osu xt osnove stope
temelja
M x t = H y H + M x = 10.00 0.8 + 15.00 = 23.00 kNm

Ukupni moment sila u odnosu na teinu osu yt osnove stope
temelja
M y t = V 0.5 + H x H + M y = 450.00 0.5 + 25.00 0.8 + 30.00 = 175.00 kNm
Povrina osnove temeljne spojnice je F t = 4 . 00 2 . 00 = 8 . 00 m 2

Otporni momenti osnove temeljne spojnice iznosi
2.00 2 4.00
Wx =
= 2.67 m 3
6
2.00 4.00 2
Wy =
= 5.33m 3
6
- 58 -
Naponi u karakteristinim takama su

V M xt M yt
i =
Ft
Wx
Wy
gde je i=1,2,3,4
610.00 10 3 23.00 103 175.00 10 3

+
+
= 0.1176MPa
1
8.00
2.67
5.33
3
103 175.00 103
2 = 610.800.0010 23.00
+
= 0.1004 MPa
2.67
5.33
610.00 10 3 23.00 10 3 175.00 10 3
3 = 8.00 2.67 5.33 = 0.0344 MPa
3
10 3 175.00 103
4 = 610.800.0010 + 23.00
= 0.0516 MPa
2.67
5.33
max = 1=0.1176 MPa < zdozv.=0.12 MPa

Naponi su u granicama dozvoljenih.
Slika 39. Dijagram napona u temeljnoj spojnici
- 59 -
5. IPOVI
ipovi su takva konstrukcija temelja (Slika 40) koja uticaje od objekta
prenose na tlo putem trenja izmeu ipa i tla, po njegovom omotau,
i pritiska na tlo na njegovom vrha.
ip je takav konstruktivni element ija je duina znatno vea od
dimenzija poprenog preseka, i na njemu razlikujemo "vrh" koji se
nalazi na njegovom donjem kraju, i "glavu" koja se nalazi na njgovom
suprotnom kraju.
Sila od konstrukcije objekta (zida ili stuba) prenosi se na jedan ili
vie ipova putem armirano betonskog veznog elementa koji se
naziva "jastuk". Jastuk ima ulogu, osim da prenese silu sa objekta na
ip, da povee ipove kako bi solidarno primili pripadajuu silu.
Slika 40. ematski prikaz ipa

Materijali od kojih se mogu izvoditi ipovi su raznovrsni (Slika 41):
drvo (a), elik (b), nearmirani beton (d) i armirani beton (c i e).
- 60 -
Slika 41. Vrste ipova
5.1. Drveni ipovi

Drveni ipovi (Slika 42) najee se izvode od bora, smreke ili jele.
Duine su do 20 metara. Ree se koriste tvrda drva, kao hrast ili
bukva. Njihove duine su do 15 metara.
Vrh ipa ojaava se "kapom" od elinog lima radi lakeg probijanja
tla i spreavanja da zailjen vrh drveta ne otupi tom prilikom. Glava
ipa ojaava se prstenovima od elinih traka iz razloga da se drvo
ne raspukne usled siline udaranja malja po ipu.
- 61 -
Slika 42. Drveni ip
Ovi ipovi izvode se pobijanjem pomou malja i makare (Slika 43).

Makara je ureaj koji dri ip u predvienom poloaju i vri njegovo
pobijanje putem uestalog podizanja i putanja malja na glavu ipa.
Drveni ipovi, obzirom na proces truljenja drveta u vlanom tlu,
koriste se za privremene objekte. Ovo je i najvei nedostatak ovih
ipova.
Najee se koriste na umskim terenima.
Slika 43. Nabijanje ipa u tlo
- 62 -
5.2. elini ipovi

elini ipovi (Slika 44) izvode se od profila raznih oblika poprenog
preseka. Duina su do 35 metara.
Slika 44. elini ip
Vrh ipa se izvodi zakoen kao bi se mogao lake pobijati u tlo.

Ovi ipovi se pobijaju pomou makare, kako je objanjeno kod
drvenih ipova. Primenjuju se kod privremenih objekata gde su
velike sila (do 900 kN) koje treba preneti na tlo.
Nedostatak njihove primene je to su podloni koroziji i imaju veliku
cenu u odnosu na druge vrste ipova.
5.3. ipovi od nearmiranog i armiranog betona
ipovi od nearmiranog i armiranog betona najee su korieni u
praksi. Prema nainu izvoenja dele se na prefabrikovane i izvedene
na samom terenu.
5.3.1. Prefabrikovani ipovi
Prefabrikovani ipovi (Slika 45) redovno su armirani.
- 63 -
Slika 45. Prefabrikovan armirano betonski ip
Duzina su do 20 metara. Popreni presek je kvadratan, jer je vea

povrina omotaa kvadratnog preseka od krunog preseka iste
povrine poprenog preseka.
Armatura ipa proraunava se za dve faze:
- za prijem aksijalne sile od objekta (faza eksploatacije);
- za prijem momenata savijanja koji nastaju tokom vaenja ipa iz
kalupa, manipulisanja i transporta (faza transporta), gde su
dominantni momenti savijanja (Slika 46).
Slika 46. Statika ema ipa u fazi manipulisanja i transporta
- 64 -
Uzengije kod ovih ipova izvode se spiralnog oblika, s tim da su

proguene kod glave i vrha ipa zbog poveanih uticaja izazvanih
koncentracijom optereenja tih elemenata ipa od udaranja malja
odnosno probijanja tla. Vrh ipa ojaan je "papuom" od elinog
lima.
Ovi ipovi koriste se na gradilitima gde se eli njihovo brzo
izvoenje, s tim da se pre otpoinjanja radova ipovi proizvedu u
fabrici betona.
5.3.2. ipovi izvedeni na samom terenu
ipovi izvedeni na samom terenu mogu biti nearmirani (Slika 41d) i
armirani (Slika 41e). Po nainu izvoenja mogu biti izvedni
postupkom utiskivanja u tlo i buenjem.
Sistem utiskivanja u tlo (Slika 46) izvodi se pomou makare koja
podizanjem i sputanjem malja potiskuje u tlo elinu cev koja je do
jedne treine visine napunjena peskom. Prilikom udara malja u
pesak, obzirom da se stvaraju horizotalne sile od peska na elinu
cev, to cev, zajedno sa peanim epom, prodire kroz tlo. Ovim
nainom stvara se kruni otvor projektovane dubine. Po dostizanju
projektovane dubine elina cev se fiksira tako da se onemogui
vertikalno pomeranje i sa nekoliko naknadnih udaraca malja u
ljunni ep formira se proirenje na vrhu ipa. Po zavretku ovog
postupka elina cev se izvlai.
Slika 46. Postupak izvoenja ipa utiskivanjem eline cevi u tlo
- 65 -
U sluaju da je ip armiran, u otvor u tlu postavlja se unapred

postavljen armaturni ko. Po tom se vri betoniranje. Ovaj sistem
ipova u praksi je poznat pod imenom "Franki ipovi".
Nedostatak primene ovog postupka je u tome to udari malja
izazivaju potrese tla, to nije preporuljivo raditi na lokacijama koje
su blizu postojeih objekata, posebno ako nisu otporni na
horizontalne uticaje. Ovo se posebno odnosi na zidane objekte koji
nisu obezbeeni za prijem propisanih seizmikih uticaja.
U ovim sluajevima buenje rupa za ip izvodi se pomou svrdla
prenika koji odgovaraju preniku ipa (Slika 47). Postupak
armiranja i betoniranja ipa je u svemu isti kao kod sistema
utiskivanja.
Slika 47. Postupak izvoenja ipa buenjem tla
- 66 -
5.3.3. ipovi postavljeni ispod postojeih temelja

Pored napred navedenih tipova ipova, postoje i ipovi koji se koriste
za poveanje nosivosti temelja postojeih objekata prilikom
nadogradnje. Ovaj sistem ipova poznat je u naoj praksi pod
imenom "Mega" ip (Slika 48).
Slika 48." Mega" ip
Mega ip sastoji se od segmenata duine oko jednog metra, s tim da

je prvi segment, koji je vrh ipa, zailjen i ojaan elinim limom, u
svemu kao kod betonskog prefabrikovanog ipa. Segmenti se
meusobno povezuju elinim "trnovima" kako bi se prilikom
izvoenja spreilo bono smicanje susednih elemenata.
Ova vrsta ipova izvodi se na sledei nain. Ispod postojeeg
trakastog temelja, iskopa se tlo za pristup radnika i opreme, a irine
oko 1,5 metara. Postave se hidraulina presa koja se razupire na
postojei temelj putem valjanih elinih profila i na prvi segment ipa.
- 67 -
Stvaranjem pritiska u presi ona potiskuje prvi element do dubine

njegove duine. Po tom postavlja se drugi element i postupak se
ponavlja.
Meusobno se ipovi povezuju armirano betonskim serklaom.
Prilikom izvoenja ove vrste ipova veoma je vano voditi rauna o
kontroli projektovanog pritiska u hidraulinoj pumpi, kako se ne bi
dogodilo da ip u sluaju prekoraenja projektovane sile izvri
odizanje temelja i zida, to bi za posledicu imalo njihovo oteenje.
Po izvoenju ipa prostor izmeu ipa i temelja se podbetonira.
Zatim se prelazi na sledei ip, tako da se niz ipova izvodi
sukcesivno jer nije mogue potkopati u isto vreme temelj po celoj
njegovoj duini.
Ovde treba napomenuti da se ova vrsta ipova ne moe primenjivati
za poduhvatanje postojeih objekata prilikom izvoenja temeljnih
jama susednih objekata jer isti nemaju mogunost prijema
horizontalnih potisaka tla. U tim sluajevima koriste se elini ipovi.
Postupak je u svemu isti kao i kod betonskih "Mega" ipa s tim da
se elini ipovi izvode od cevastih profila koji se nastavljaju
meusobnim varenjem. Tako formirani ipovi, obzirom da po celoj
svojoj duini imaju nastavke koji su vareni, mogu da prime
horizontalne potiske tla ispod postojeeg objekta i da time obezbede
temeljnu jamu.
5.4. NAIN POSTAVLJANJA IPOVA
Osnovni princip postavljanja ipova je da se sila od stuba ili zida
prenese ravnomerno na dva ili vie ipova, pri emu se nastoji da se
izbegne ekscentrino unoenje sile u ipove. ipovi se postavljaju u
grupe, koje su meusobno povezane jastukom (Slika 49).
Elemet koji prenosi sile stubova i zidova na ipove ("jastuk")
proraunava se na uticaje momenata savijanja i prijem glavnih kosih
zateuih napona.
ipovi se mogu postavljati i pod uglom u sluajevima kada postoje
dominantne horizontalne sile i momenti koje ne mogu primiti samo
verikalno postavljeni ipovi (Slika 50).
- 68 -
Slika 49. Naini postavljanje ipova u grupe
Slika 50. Nain postavljanja ipova pod uglom
- 69 -
5.5. PRORAUN NOSIVOSTI IPA

Nosivost ipa, prema Whitlow-u (*), (Slika 51) proraunava se prema
nosivosti ipa na pritisak na vrhu (Sv) i nosivosti ipa trenjam po
omotau ipa (So), tako da je nosivost ipa data izrazom
S = Sv + So
(62)
Slika 51. Proraun nosivosti ipa
Nosivost vrha ipa izraunava se tako da se prvo odredi dozvoljen

napon na koti vrha ipa
gde je
v = 02 + f g
g = 2 h2 + 1 (h1 + Df - 2,00)
(63)
(64)
02 je nosivost na dubini 2,0 metra, Df je dubina fundiranja, f je

koeficijent koji zavisi od vrste tla kako je dato u tabeli V.
Tabela V. Vrenosti koeficijenta f
Vrsta tla
f
Nevezani ljunak
2,5
Peskovite gline
2,0
Gline
1,5
Les
1,0
______________________________________________________
- 70 -
a h1 i h2 su visine slojeva tla u kojem se nalazi ip, odnosno 1 i 2 su

zapreminske teine odgovarajueg tla.
Tada je nosivost vrha ipa
Sv = 2 F v
(65)
gde je F popreni presek ipa.

Nosivost ipa trenjem po omotau data je izrazom
So = 1,2 (O h1 t1 + O h2 t2)
(66)
gde je O obim poprenog preseka ipa, a t1 i t2 su dozvoljeni naponi

trenja izmeu ipa i tla, i kreu se u granicama od 0,01 do 0,04 MPa,
zavisno od vrste tla i materijala og kojeg je napravljen ip.
ipovi koji svojim vrhom ne doseu nosivo tlo nose samo trenjem
izmeu omotaa i tla (Slika 52A), i oni se u praksi nazivaju "lebdei"
ipovi.
Slika 52.
Oni ipovi koji svojim vrhom ulaze u nosivo tlo nose trenjem izmeu
omotaa i tla, i pritiskom vrha na tlo (Slika 52B). U praksi ovakvi
ipovi nazivaju se "oslonjeni".
- 71 -
5.5.1. Primer odreivanja nosivosti ipa tipa "Franki":
Slika 53. ematski prikaz "Frenki" ipa
Za zadate podatke, a prema skici datoj na slici 53, odrediti nosivost

ipa:
Df = 3,00 m1
ipa=50 cm.
f = 1,50
02 = 0,12 MPa
h1 = 8,00 m1, 1 = 18,00 kN/m3, t1 = 0,02 MPa
h2 = 4,00 m1, 2 = 19,50 kN/m3, t2 = 0,03 MPa
Prvo se odredi vrednost g.
g = 19,50 4,00 + 18,00 (8,00 + 3,00 - 2,00) = 240,00 kN
Doputeni napon na koti vrha ipa iznosi
v = 0,12 + 1,50 240,00E-3 = 0,48 MPa

tako da je nosivost vrha ipa
Sv = 2 (3,14 0,502 / 4) 0,48 = 0,188 MN
Kako je obim ipa
O = 0,50 3,14 = 1,57 m1
- 72 -
to je nosivost ipa po omotau

So = 1,2 (1,57 8,0 0,02 + 1,57 4,00 0,03) = 0,528 MN
Ukupna nosivost ipa je
S = Sv + So = 0,188 + 0,528 = 0,716 MN
5.6. Odreivanje sila u ipovima
Kada su vertikalni ipovi, meusobno povezani jednim armirano
betonskim jastukom, optereeni vertikalnom silom a pri tom je
horizontalna sila mala, to je najei sluaj kod fundiranja
arhitektonskih objekta, ipovi se postavljau simetrino u odnosu na
vertikalnu silu (Slika 54).
Slika 54. Nain rasporeda ipova
- 73 -
Cilj ovoga je da se vertikalna sila ravnomerno rasporedi po svim

ipovima. U tom sluaju ukupna sila V sa ravnomerno deli na svaki
vertikalni ip pa je sila S u svakom ipu
S=
V +G
n
(67)
gde je G sila od mase armirano betonskog jastuka, a n je broj

ipova.
Horizontala sila H deli se ravnomerno na sve ipove
Hs =
H
n
(68)
U praksi dolazi do odstupanja prilikom postavljanja ipova, ili se

pojedini ipovi ne izvedu, odnosno dogodi se lom ipa tokom
izvoenja. U tim sluajevima moraju se odrediti vrednosti sila u svim
ipovima obzirom na eksentricitet sile V na teite izvedenih ipova
(Slika 55).
Slika 55. Odreivanje sila u ekscentrino izvedenim ipovima
- 74 -
Verikalna sila V na udaljenjima e xt i e ty od teita ipova moe se

zameniti silom koja deluje u teitu T i odgovarajuim momentima
M x = V e ty
(69)
M y = V e xt
(70)
oko x ose i
oko y ose.
Primenjujui izraze za odreivanje teita povrine, momenta
inercije i napona u pojedinim takama preseka izloenog
eksentrinom pritisku, a obzirom da su povrine poprenih preseka
ipova jednake, to povrinu jednog ipa moemo prikazati Fs = 1 .
Tada je poloaj teita T je odreen izrazima
eixt
xt =
n
(71)
eiyt
n
(72)
yt =
gde su eixt i eiyt udaljenja teita ipova od referentnih osa Y i X, a n

je ukupan broj ipova.
Sila u i - tom ipu iznosi
Si =
My
Mx
V
y
eix
i
2
2
x
y
n
ei
ei
( )
( )
(i = 1,2,3,...., n)
x
i
y
i
gde su e i e udaljenja teita i - tog ipa od take teita T.
- 75 -
(73)
III. POTPORNI ZIDOVI

Potporni zidovi su konstrukcije koje prihvataju aktivni zemljani
pritisak, na mestima gde su projektovane kaskade ili useci u terenu.
Dimenzionisanje zidova vri se iz uslova dozvoljenih napona u tlu,
stabilnosti na klizanje i stabilnosti na preturanje.
Odreivanje napona u tlu
Naponi u tlu odreuju se za zbirne uticaje momenata i vertikalnih sila
koji deluju u tezitu spojnice T (Slika 56). Za zbirni moment M i
vertikalnu silu V, naponi u vlaknima 1 i 2 su :
V M
+
z.dozv.
F W
V M
=
0
F W
=
(78)
(79)
gde je M = H s moment sile H u odnosu na teite temeljne

spojnice T, F povrina temeljne spojnice, i W otporni moment
temeljne spojnice.
Za odreivanje zemljanog pritiska vidi poglavlje I-9., izrazi od 23 do
42.
Slika 56. ematski prikaz potpornog zida
- 76 -
U sluaju kad je 2<0 (Slika 57), odnosno kada spojnica beton-tlo

ne moe da primi napone zatezanja, mora se odrediti irina stope
koja na celoj povrini trpi napone pritiska. Ova irina se odreuje iz
uslova iskljuenja zone zatezanja. Polozaj sile V odreen je
izrazom
e=
M
V
(80)
Odstojanje od ivice jezgra preseka do maksimalno pritisnute ivice

preseka je
c=
B
e
2
(81)
Slika 57. Kontrola napona u sluajevima pojave napona zatezanja u temeljnoj

spojnici
pa je irina aktivnog preseka koji prima pritiske, pri naponu 2=0,

jednaka 3 c , odnosno sila je na ivici jezgra preseka. Kako su u, tom
sluaju, lanovi sa desne strane jednakosti 79. meusobno jednaki,
to je
max 1 = 2
V
zdozv
3 c
(82)
Stabilnost na klizanje
Stabilnost na klizanje je odreena iz uslova da je koeficijent klizanja
nk =
V tg
k
H
- 77 -
(83)
gde je k - dozvoljeni koeficijent sigurnosti na klizanje a je ugao

unutranjeg trenja tla.
Vrednosti dozvoljenog koeficijenta sigurnosti na klizanje k zavise od
vrste tla i optereenja
k = 1.5 (1.8) - za peskovito i ljunkovito tlo;
k = 2.0 (2.5) - za glinovito tlo.
Navedene vrednosti vae za ukupno dejstvo svih sila, ukljuujui i
seizmiko dejstvo, a vrednosti u zagradama vae samo za dejstvo
glavnih optereenja.
Stabilnost na preturanje
Stabilnost na preturanje odreuje se iz uslova da ne doe do
preturanja oko take 1, odnosno najisturenije take poprenog
preseka zida. Koeficijent stabilnosti na preturanje dat je izrazom
np =
s 1.5
Mp
(84)
gde je Mp moment preturanja, odnosno moment svih sila koje deluju

tako da tee da preture zid oko take 1, a Ms je moment stabilnosti,
odnosno moment svih sila koje deluju tako da spree preturanje oko
te
take.
- 78 -
1. Primer dimenzionosanja potpornog zida

Za dati potporni zid i navedene podatke (Slika 58), izvriti kontrolu
nosivosti potpornog zida.
Slika 58. Primer potpornog zida
Podaci:
hk = 2.50 m - slobodna visina zida
Df = 1.00 m - dubina fundiranja
- 79 -
= 18.0 kN/m2 - zapreminska tezina tla

p = 5.0 kN/m2 - korisno opterenje na tlu
zdozv. = 0.14 MPa - dozvoljeno naprezanje u tlu
= 30 - ugao unutranjeg trenja
nk = 1.8 - dozvoljen koeficijent stabilnosti na klizanje
np = 1.5 - dozvoljen koeficijent stabilnosti na preturanje
MB 20
GA 240/360
Prvo odreujemo koeficijent aktivnog zemljanog pritiska
a = tg2(45-30/2) = 0.333
Slika 59. Uticaji na potporni zid
Horizontalni pritisci u karakteristinim nivoima su

po = 5.0 0.333 = 1.665 kN/m
p1 = (5.0+18.0 3.50) 0.333 = 22.644 kN/m
Sila horizontalnog pritiska H1 iznosi
H1 = (1.665+22.644) 0.5 3.50 = 42.54 kN
Poloaj sile H1 nalazi se u teitu dijagrama horizontalnih sila
pritisaka
s1 = (3.50/3) (2 1.665+22.644)/(1.665+22.644) = 1.25 m
- 80 -
Horizontalna sila pritiska H2 se odreuje analogno prethodno

navednom postupku
p2 = 18.0 1.0 0.333 = 5.994 kN/m
H2 = (5.994 1.0)/2 = 2.997 kN
s2 = 1.0/3 = 0.333 m
Tada je ukupna horizotala sila koja deluje na potporni zid
H = H1 - H2 = 42.54 - 2.997 = 39.54 kN

Moment horizontalnih sila u odnosu na ravan temeljne spojnice je
Mh = 42.54 1.25 - 2.997 0.333 = 52.18 kNm
Za pretpostavljene dimenzije potpornog zida, odreuju se vertikalne
sile:
V1 = 1.80 0.40 25.0 = 18.00 kN
V2 = 0.30 3.10 25.0 = 23.25 kN
V3 = 1.10 3.10 18.0 = 61.38 kN
V4 = 0.40 0.60 18.0 = 4.32 kN
V5 = 1.10 5.0
= 5.50 kN
V
=112.45 kN
Kontrola stabilnosti na klizanje
Koeficijent sigurnosti na klizanje je
112.45 tg 30 o
nk =
= 1.64 1.5
39.54
Ukoliko je koeficijent sigurnosti na klizanje manji od dozvoljenog,
mora se korigovati geometrija stope.To se moe postii formiranjem
zakoenja u ravni temeljne spojnice ili poveanjem irine stope to
nije ekonomino obzirom na poveanje utroka materijala za
potporni zid.
Nain obezbeenja od klizanja potpornog zida zakoenjem u ravni
temeljne spojnice dat je na slici 60.
- 81 -
Slika 60. Zakoenje temeljne spojnice
Zakoenje temeljne spojnice izvodi se tako da rezultanta svih

vertikalnih i horizontalnih sila R deluje pod uglom od 90o na tu kosu
ravan.
R = H 2 +V 2
(85)
pa je tada ugao nagiba ravni temeljne spojnice
= arctg
H
V
Kontrola stabilnosti na preturanje

Moment preturanja u odnosu na taku 1 je
Mp = 42.54 1.25 = 53.18 kNm
Moment stabilnosti u odnosu na taku 1 je
Ms = 2.997 0.333+18.00 0.90+23.25 0.55+61.38 1.25+4.32
0.20+5.50 1.25
Ms = 114.45 kNm
- 82 -
(86)
Koeficijent stabilnosti na preturanje je
np =
114.45
= 2.15 1.5
53.18
Kontrola naprezanja u tlu

Kontrola naprezanja u tlu na nivou temeljne spojnice vri se u
odnosu na teite preseka 1-2.
Moment savijanja u odnosu na teite preseka je
Mt = Mh + V(i) x e(i), i=1,2,3,4,5
gde je e(i) odstojanje i-te sile V(i) od teita preseka T.
Mt = 52.18+23.25 0.35-61.38 0.35+4.32 0.70-5.50 0.35
Mt = 39.94 kNm
Povrina stope temelja je
F = 1.00 1.80 = 1.80 m2
Otporni moment stope temelja iznosi
W = 1.00 1.802/6 = 0.54 m3
Tada su naponi u takama 1 i 2 (Slika 61)
1 = 112.45 10-3/1.80 + 39.94 10-3/0.54 = 0.137 MPa < zdozv.
2 = 112.45 10-3/1.80 - 39.94 10-3/0.54 = -0.0115 MPa < 0
Slika 61. Dijagram napona u tlu
- 83 -
Kako je 2 < 0 to se koriguje irina stope temelja koja prima samo

pritiske.
Slika 62. Dijagram napona u tlu sa iskljuenim naponom zatezanja
Ekscentricitet vertikalne sile iznosi

e = 39.94/112.45 = 0.36 m
gde je c udaljenje sile od ivice preseka
c = 0.90-0.36 = 0.54 m
Obzirom da je dimenzija jezgra preseka B/3 to za sluaj kada je sila
na ivici jezgra preseka maksimalni napon je
max 1 = 2
V
112.45 10 3
= 2
= 0.139 MPa < zdozv = 0.14MPa
3c
3 0.54 1.0
Zakljuak: potporni zid, usvojenih dimenzija, zadovoljava sva

merodavna parametra.
tri
Prema odredbama Pravilnika o tehnikim normativima za temeljenje

graevinskih objekata (lan 64) napon u tlu se odreuje iz uslova da
ekscentrino postavljena sila deluje centrino u teitu dela povrine
temeljne spojnice (Slika 63).
- 84 -
Slika 63. Odreivanje napona u tlu prema Pravilniku o tehnikim normativima za

temeljenje graevinskih objekata
Tada je napon u tlu za irinu stope (2 c) koja prima silu V u svom

teitu
max z
112.45 10 3
V
=
=
= 0.104MPa < zdozv = 0.14 MPa
2c
2 0.54
Napominje se da postupak sa kontrolom maksimalnih ivinih

naprezanja u tlu u odnosu na propisima datog postupka daje stvarno
stanje napona pa time i podatak o realnom sleganju ivice temelja
koje je u funkciju napona u tlu.
Odreivanje potrebne armature u zidu u spojnici c-c
Pritisak zemlje meraodavan za spojnicu c-c iznosi
p3 = (5.00+3.10 18.0) 0.333 = 20.246 kN/m
pa je merodavna sila
H3 = (1.665+20.246) 0.5 3.10 = 33.96 kN
koja deliuje na udaljenju od preseka c-c
s3 = (3.10/3) (2 1.665+20.246)/(1.665+20.246) = 1.111 m
- 85 -
Analogno napred navedenom postupku

p4 = 0.60 18.0 0.333= 3.596 kN/m
H4 = 3.596 0.60 0.5 = 1.08 kN
s4 = 0.60/3 = 0.20 m
Moment u preseku c-c je
Mc = 33.96 1.111-1.08 0.20 = 37.48 kNm
Za pretpostavljenu debljinu zida 30.0 cm. odreuje se potrebna
armatura (veliki ekscentricitet).
dz=30cm
h=30.0-3.0=27.0cm
M ckr = sr M c = 1.63 37.48 = 61.09kNm

Vkr = 1.63 23.25 = 37.89kN
e=
M ckr 61.09
=
= 1.61m
Vkr
37.89
M akr = Vkr ea
ea = ekr + 0.5 d z a = 1.61 + 0.5 0.3 0.03 = 1.73m
M akr = 37.89 1.73 = 65.55kNm = 0.06555MNm

Za MB 20 i GA 240/360 a=10, b=3.5 rkr = 0.618
kr
b
h
=
rkr
0.27
kr
b =
1.0 = 0.19MNm > M a = 0.06555MNm
0
.
618
Presek e biti jednostruko armiran.
- 86 -
rkr =
0.27
= 1.054
M akr
65.55 10 3
1.0
b
rkr = 1.054 a = 10; b = 1.42; k z = 0.9555
Fa =
M akr
V
65.55 10 3
37.89 10 3
kr =
vi k z h vi 240 0.9555 0.27

240
Fa = 10.6cm 2 1.578cm 2 = 9.02cm 2

za 12 f a = 1.13cm 2
t=
f a
1.13
100 =
100 = 12.52cm
Fa
9.02
usvojeno 12/12.5
Fa pod = 0.2 Fa = 0.2 9.02 = 1.804cm 2

za 6 f a = 0.28cm 2
t=
f a
0.28
100 =
100 = 15.52cm
Fa
1.804
usvojeno 6/15
ematski raspored potrebne armature dat je na slici 64.
Slika 64. ematski prikaz rasporeda potrebne armature
Napominje se da se na spoljnoj povrini zida usvaja konstruktivna

armatura 6/20, u oba ortogonalna pravca. Cilj ove armature je da
primi napone zatezanja u betonu, koji se javljaju usled velikih
temperaturnih promena kojima je izloen zid u spoljnom prostoru
- 87 -
(Slika 65). Na istoj slici dat je prikaz usvojene armature koja je data
sprovedenim proraunom.
Slika 65. Nain armiranja potpornog zida
2. Uticaj podzemne vode na potporni zid

U sluajevima kada u tlu iza potpornog zida postoji prisustvo
podzemnih voda tada se ukupna horizontala sila koja potiskuje zid
poveava za vrednost horizontalnog potiska vode (Slika 66).
Slika 66. Uticaj podzemen vode na potporni zid
- 88 -
Kako je intenzitet potiska vode pw jednak visini hw to je potisak vode

na potpornu konstrukciju
Hw =
hw p w
2
(87)
i deluje na visini
sw =
hw
3
(88)
pa je moment sile u odnosu na temeljnu spojnicu
M w = H w sw
(89)
Ovi uticaji se superponiraju sa aktivnim pritiskom tla koji je odreen

izrazima 29 i 30. Tada je ukupna horizontalna sila koja deluje na
potporni zid
H = H1 H 2 + H w
(90)
Odnosno merodavni moment iznosi
M = H 1 s1 H 2 s 2 + H w s w
(91)
O ovoj pojavi treba vodi rauna jer ako se potporni zid projektuje bez
uticaja podzemne vode a tokom eksplaotacije dodje do pojave
podzemnih voda, poveanje potisaka od podzemne vode moe
dovesti do ruenja potporne konstrukcije.
Spreavanje stvaranja prisustva podzemnih voda moe se
najednostavnije postiii postavljanjem drenanih otvora u zidu kako
bi se omoguilo dreniranje vode u tlu iza potpornog zida, odnosno
smanjila visina nivoa podzemnih voda. Nain za drenau tla iza
potpornog zida dat je u poglavlju Konstruktivnii detalji.
3. Uticaj kohezije tla na potporni zid
Kada tlo poseduje koheziju c tada uticaj kohezije smanjuje aktivni
zemljani pritisak na potporni zid (Slika 67).
- 89 -
Slika 66. Uticaj kohezije tla na potporni zid
Horizontalni uticaj kohezije iznosi
H c = c sc
(92)
Tada je momet koji je rezultat sila kohezije
M c = H c sc
(93)
hc
2
(94)
gde
sc =
Ukupna horizontala sila koja deluje na potporni zid iznosi
H = H1 H 2 H c
(95)
Odnosno merodavni momet iznosi
M = H 1 s1 H 2 s 2 H c s c
(96)
Iz navedenih izraza uoljivo je da kohezija tla moe znatno smanjiti

uticaje na potporni zid pa time se mogu reducirati njegove dimenzije.
Napominje se da u praksi treba biti veoma oprezan sa uzimanjem
kohezije u proraun uticaja na potporne konstrukcije, posebno u tlu
koje se sastoji od gline ili lesa. Naime, naknadnim provlaavanjem
tla koje se moe pojaviti tokom eksploatacije konstrukcije vrednost
intenziteta kohezije opada. U tim sluajevima stabilnost potpornog
zida je ugroena jer vrednosti Hc i Mc postaju beznaajno male u
izrazima 95. i 96. to za posledicu ima znatno poveanje uticaja na
potpornu konstrukciju a za koje nije kontrolisana.
- 90 -
IV. ZATITA TEMELJNIH JAMA

Prilikom iskopa temeljnih jama za izvoenje temelja objekta koju su
projektovani na kotama niim od fundiranja suseda, ulice ili okolnog
terena, neophodno je, u fazi izrade temelja, izvriti njeno
obezbeenje kako ne bi dolo do obruavanja zaseene zemlje.
Postoje vie naina za obezbeenje temeljnih jama. Ovde su data
neka od reenja koji se koriste u praksi.
1. Obezbeenje rovova
Rovovi se izvode radi postavljanja instalacionih razvoda u tlu.
Slobodna visina rova bez obezbeenje mogue je izvesti do visine
od 1,5 m1 jer do te visine eventualno obruavanja tla ne moe
ugroziti radnike u jami.
Za sve zaseke u tlu koje ima malu vrednost kohezije mora se izvriti
obezbeenje i to posebno sa stanovita bezbednosti radnika u rovu.
Slika 66. Dijagram napona pritiska tla za dubine do 5,0 m1
Za dubine do D = 5,0 m1, shodno odredbama Pravilnika o tehnikim

normativima za temeljenje graevinskih objekata (lan 137) moe se
- 91 -
usvojiti pojednostavljena ema potisaka tla kako je dato na slici 66,

gde je
D dubina iskopa
a = tg 2 (45 0 / 2) - koeficijent horizontalnog zemljanog pritiska
- zapreminska masa tla
c - kohezija
- ugao otpornosti protiv smicanja
p = 0,8 D a
Po dobijanju dijagrama pritisaka tla, dimenzionise se konstrukcija
obezbeenja temeljne jame. Ta konstrukcija moe biti od drvene
grae ili od elinih profila.
2. Dijafragme
Dijafragame su takve konstrukcije koje svojim ukljestenjem u tlo
ispod kote iskopa formiraju sistem konzole koja nosi horizontalne
potiske tla i time obezbeuju temeljnu jamu.
Postoji vie metoda za proraun stabilnosti ove konstrukcije i
presenih sila. Ovde se daje reenje autora Roja Whitlow-a (Slika
67).
Slika 67. Odreivanje uticaja na dijafragmu
- 92 -
Aktivni pritisak tla je
Pa =
1
a ( H + d ) 2
2
(97)
gde je
a = tg 2 (45 0 / 2)
- zapreminska masa tla
Pasivni otpor tla je
Pp =
1
p d 2
2
(98)
gde je
p = tg 2 (45 0 + / 2)
Za uslov da je suma momenat u taki C jednaka nuli
Mc=0
(99)
uz uvoenja faktora sigurnosti F=2, moment savijanja u taki C je
1 Pp d 1
= Pa ( H + d )
3 F
3
(100)
1
1
a d 3 = F a ( H + d ) 3
6
6
(101)
M c = 0 =
Kada se jednaina rei po d
d 3 = F a 2 ( H + d ) 3
(102)
tada je dubina ukopavanja dijafragme
d=
(
p 2
F
1
3
) 1
- 93 -
(103)
Preporuka, na osnovu eksperimentalnih istraivanja, je da se ova

vrednost povea za 20%, pa bi ukupna dubina ukopavanja
dijafragme bila
Ds = 1.2 d
(104)
Maksimalni moment savijanja na dijafragmi bie na mestu zs ispod
take B gde je suma transverzalnih sila nula
1
1
p z s2 / F = a ( H + z s ) 2
2
2
z s2 = F a 2 ( H + z s ) 2
(105)
(106)
tada je
zs =
H
p
F
(107)
Maksimalni moment je
M max . =
1
1
a ( H + z s ) 3 p z s3 / F
6
6
(108)
Kako dijafragme mogu biti projektovane kao armirano betonske

konstrukcije ili od profilisanih elinih limova, to se prema momentu
savijanja datom u izrazu 108. vri njihovo dimenzionisanje.
2.1. Primer odreivanja uticaja na dijafragmu
Za dijafragmu datu na slici 67. i zadate sledee podatke:
H = 6,00 m1
= 18,00 kN/m3
= 30 (ugao unutranjeg trenja tla)
F=2
odrediti dubinu ukopavanja dijafragme kao i maksimalni momnet
savijanja.
Koeficijent aktivnog pritiska tla je
a = tg 2 (45 0 30 / 2) = 0.333
Koeficjient pasivnog otpora tla je
p = tg 2 (45 0 + 30 / 2) = 3.000
- 94 -
Dubina ukopavanja dijafragme iznosi
6.00
d=
1
3
3.00
) 1
2
= 9.23m1
ova vrednost se poveava za 20% pa je ukupna dubina ukopavanja
d s = 1.2 9.23 = 11.08m1

Mesto maksimalnog momenta je
zs =
6.00
= 5.35m1
3.00
1
2
Maksimalni moment savijanja dijafragme iznosi

M max . =
1
1
0.333 18.0 (6.00 + 5.35) 3 3.00 18.0 5.35 3 / 2 = 771.59kNm
6
6
3. Obezbeenje temeljnih jama razupiranjem i ankerovanjem

Dijafragme se mogu razupirati meusobno ako to omoguava
geometrija jame (Slika 68).
Slika 68. Razupiranje dijafragmi
- 95 -
Na mestima gde postoji mogunost postavljanja horizontalnih zatega

izvodi se prihvatanje dijafragmi zategama koje se ankeruju u
ankerne blokove (Slika 69) i u vertikalne privremene ipove (Slika
70).
Slika 69. Ankerovanje dijafragmi u ankerne blokove
Slika 70. Ankerovanje dijafragmi za ipove
Kod velikih visina iskopa temeljnih jama koriste se sistemi

prednapregnutih zatega koji se ankeruju u tlo putem injektiranja
betona u zonu ankerovanja. Ovaj sistem omoguava otkop temeljne
- 96 -
jame u vie koraka tako da je tokom svih faza iskopa obezbeena

stabilnost tla (Slika 71).
Slika 71. Ankerovanje dijafragmi pomou prednapregnutih zatega
Kod ovog naina ankerovanja bue se otvori u tlu u koje se

postavljau kablovi za prednaprezanje i injektiraju sitnozrnim
betonom. Po ostvarivanju proraunate marke injektiranog betona vri
se utezanje kablova ime se postie stabilnost dijafragme.
Prihvatanjem dijafragmi putem razupiranja ili ankerovanjem u
gornjim delovima, obzirom na promenu statike eme, smanjuju se
momenti savijanja u poprenom preseku dijafragme, kao i dubina
ukopavanja.
- 97 -
V. PRORAUN FUNDIRANJA NA ELASTINOJ PODLOZI

Obzirom na deformabilnost tla i injenice da temeljna konstrukcija
nije apsolutna kruta, to se uzimajui u obzir interakciju tla i temeljne
konstrukcije prilikom prorauna presenih sila u temeljnoj konstrukciji
i deformacija tla dobijaju rezultati razliiti od onih kada se
proraunava sa usvojenom pretpostavkom da je temeljna
konstrukcija apsolutno kruta i da se napon u tlu linearno rasporeuje.
Ova metoda prorauna zasniva se na kompatibilosti deformacija
temeljne konstrukcije i tla u funkciji njihovih deformacionih
karakteristika. Postupak se praktino svodi na proraun temeljne
kostrukcije optereene silama od objekta oslonjenom na nizu
elastinih oslonaca. Ovaj proraun se u praksi sprovodi nekim od
kompjuterskih programa kao to su STAAD, SAP i Radimpex.
Temeljna konstrukcija se oslanja na tlo koje je simulirano elastinim
osloncima (Slika 72).
Slika 72. Simulacija elastinih oslonaca tla
Temeljna konstrukcija ima svoje karakteristike preseka (moment

inercije i povrinu poprenog preseka) i modul elastinosti (Eb).
Elastini oslonci definisani su koeficijentom posteljice tla, koji
pretstavlja odnos stvarnog napona u tlu, zstv. , i istovremene
deformacije, odnosno sleganja, tla, s.
k=
zstv.
(109)
s
- 98 -
Da bi se reio ovaj izraz potrebno je odrediti sleganje tla za stvarnu

vrednost napona zstv. .
Za vrednost modula stiljivosti tla Ms i Poasonov koeficijent tla
odredi se modul elastinosti tla Eo
2 2
E o = M s 1
1
(110)
Poasonov koeficijent tla zavisi od vrste tla i dat je u tabeli VI

Tabela VI. Vrenosti posaonovog koeficijenta za pojedine vrste tla
Tlo
ljunak
Pesak
Praina
Glina
0.25
0.30
0.35
0.40
Sleganje temelja s iznosi
s=
(1 ) p k
2
(111)
Eo F
gde je p dodatni pritisak u tlu od objekta umanjen za teinu

iskopanog tla
p = ( zstv. D f ) F
(112)
U ovom izrazu je zapreminska masa tla, D f je dubina fundiranja
odnosno visina iskopanog tla i F je povrina temelja.
Koeficijent k je odnos dimenzija osnove temelja (duine L i irine B)
ija je vrednost data u tabeli VII.
Tabela VII. Vrednosti koeficijenta k za odnose dimenzja temelja L-B
L/B
1
2
3
4
5
k
0.88
0.86
0.83
0.80
0.77
- 99 -
1. Primer odreivanja vrednosti koeficijenta posteljeice tla

Za zadate vrednosti
Ms = 9000 MPa
zstv. = 0.09 MPa
Vrsta tla: glina
Dimenzije temelja: L = 21.00 m1, B = 7.00 m1
Df = 3.00 m1
Zapreminska teina tla: g = 18.50 kN/m3
odrediti koeficijent posteljice tla.
Prvo se odredi modul elastinost Ms tla s tim da je = 0,4 za
glinovito tlo.
2 0 .4 2
E o = 9000 1
1 0 .4
= 4200 MPa
Povrina temelja je
F = 21.00 7.00 = 147.00m 2

Dodatni pritisak na tlo umanjen za teinu iskopanog tla iznosi
p = (90.0 18.5 3.00) 147.00 = 5071.50kN

Sleganje iznosi
s=
(1 0.4 ) 5071.50 0.83 = 0.006m

2
4200 147.00
= 6.00mm.
Tada je vrednost koeficijenta posteljice tla
k=
0.09
1000 = 15000kN / m 3
0.006
- 100 -
2. Uporedni prikaz rezultata prorauna po pretpostavci

nedeformabilnog temelja i bez uticaja deformabilnosti tla, i
temelja fundiranog na elastinoj podlozi
Za skicu temelja datog na slici 72. sa datim vrednostima sila P =
360.00 kN, raspona l = 8.0 m1, dimenzija poprenog preseka temelja
b/d = 100/60 cm., MB 30, napona u temeljnoj spojnici = 0.09 MPa i
koeficijenta posteljice tla k = 15000 kN/m3, dati su uporedni rezultati
prorauna po pretpostavci
nedeformabilnog temelja i bez uticaja
deformabilnosti tla, i temelja fundiranog na elastinoj podlozi.
Na slici 73. dati su rezultati prorauna po pretpostavci
nedoformabilnog temelja i bez uticaja deformabilnosti tla.
90
360
360.0
360
[dT]
720.0
360.0
(kN)
[dM]
fY
0.89
(kNm)
(cm)
Slika 73. Rezultati prorauna po pretpostavci nedeformabilog temelja
Rezultati prorauna koji je raen uzimajui u obzir deformacione

karakteristike tla i temelja prikazani su na slici 74.
- 101 -
Dijagram momenata savijanja (kNm)
Dijagram napona u tlu (kN/m2)
Dijagram sleganja tla deformacije temelja (mm.)

Slika 74. Rezultati prorauna po metodi fundiranja na elastinoj podlozi
Uporeujui rezultate prorauna uoljive su sledee razlike:

- Moment savijanja u temelju je za 21% manji u kada se
proraunava po metodi fundiranja na elastinoj podlozi.
- Naponi u tlu za sluaj prorauna metodom fundiranja na
elastinoj podlozi nisu ravnomerni po celoj duini temelja ve
su vei ispod sila P a manji na sredini raspona. Ovo je
sasvim logino obzirom da su u proraunu uzete
deformacione karakteristike tla i temelja.
- Sleganje tla, odnosno deformacija temelja, za sluaj
prorauna metodom fundiranja na elastinoj podlozi su vea
ispod sila a manja na sredini raspona.
Iz napred navedenog moe se zakljuiti da primena metode
prorauna temelja na elastinoj podlozi u odnosu na proraun
temelja kao nedeformabilne konstrukcije daje manje momente
savijanja u temeljnoj konstrukciji pa time i ekonominiji utroak
armature u temelju, i realan raspored napona u temeljnoj spojnici
kao i deformacije temeljne konstrukcije.
- 102 -
VI. KONSTRUKTIVNE POJEDINOSTI TEMELJENJA

Prilikom projektovanja i izvoenja temeljnih konstrukcija neophodno
je voditi rauna o odreenim principima i detaljima koji su propisani
Pravilnikom o normativima za temeljenje graevinskih objekata
(Slubeni list SFRJ, br.:15/89) i Pravilnikom o tehnikim normativima
za izgradnju objekata visokogradnje u seizmikim podrujima
(Slubeni list SFRJ, od 25.02.1981. godine).
1. MEUSOBNA POVEZANOST TEMELJA
Temelji moraju biti meusobno povezani veznim gredama u oba
ortogonalna pravca (Slika 75).
Slika 75. Nain povezivanja temelja
- 103 -
Vezne grede se usvajaju kao konstruktivni elementi priblinih

dimenzija 40/40 cm. sa minimalno propisanim procentom armiranja.
Njihova uloga je dvostruka - da spree meusobno razmicanje
temelja i da smanje diferencijalna sleganja susednih temelja.
2. TEMELJENJE NA ISTOJ I RAZLIITIM KOTAMA
Treba teiti da temelji objekta budu fundirani na istoj dubini. Razlog
za ovo je sadran u injenici da temelji fundirani na vioj koti
prouzrokuju horizntalne pritiske tla koji se prenose na konstrukciju
objekta koja je na nioj koti fundirana.
Kako ovo nije uvek mogue ostvariti, bilo zbog projektantskih
zahteva ili prirodnog nagiba terena, tada se vri postepeno
kaskadiranje temelja (Slika 76).
Slika 76. Kaskadiranje temelja
U ovakvim sluajevima denivelisanje temelja se izvodi u kaskadama

odnosa visine prema duini 1/2, odnosno u praksi 50/100 cm.
Na ovaj nain vri se kaskadiranje kako trakastih temelja, tako i
veznih greda i kontra ploa.
U sluajevima fundiranja uz, postojee, susedne objekte obaveza je
da se temelji novog objekta izvedu na dubini fundiranja susednog
objekta. Tu postoje dva sluaja:
- 104 -
a/ Temelj suseda je dublje fundiran od potrebne kote fundiranja

novog objekta (Slika 77). Tada se temelj novog objekta mora spustiti
na kotu fundiranja susednog objekta.
Slika 77. Sluaj fundiranja kada je postojei temelj dublje fundiran od

novoprojektovanog
b/ Temelj suseda je plie fundiran od potrebne kote fundiranja novog

objekta (Slika 78). Tada se vri sputanje temelja suseda na kotu
fundiranja temelja novog objekta. Ova operacija se radi pre
izvoenja novog objekta.
Slika 78. Sluaj fundiranja kada je postojei temelj plie fundiran od

novoprojektovanog
- 105 -
Sputanje postojeeg temelja na projektovanu kotu izvodi se putem

podbetoniranja istog. Da bi se izvelo podbetoniranje, potrebno je
prvo izvriti iskop ispod temelja, pa potom betonirati prostor ispod
temelja. Da bi se obezbedio dobar kontakt izmeu postojeeg
temelja i podbetoniranog dela, potrebno je donju povrinu
postojeeg temelja dobro oistiti od zemlje, a da bi umanjili efekte
skupljanja betona deo prostora visine oko 25 cm. ispod postojeeg
temelja betonira se betonom sa malim vodocementnim faktorom
(beton "vlaan kao zemlja"). Ovaj sloj betona ugrauje se nabijanjem
pomou drvenih oblica ili vibratorom.
Kako nije mogue izvriti podbetoniranje temelja odjednom po celoj
njegovoj duini, jer bi se ugrozila stabilnost objekta, to se postupak
iskopa zemlje i podbetoniranje vri u lamelama duzine 1,0 do 1,2
metra, sa preskokom ("u ah poretku"), kako je prikazanona slici 78.
Ovim nainom se spreavaju deformacije postojeeg temelja i zida
iznad njega.
3. ZATITA ARMATURE TEMELJA
Prilikom izvoenja armiranih temelja neophodno je da armatura bude
postavljena na istu podlogu. To podrazumeva da se ne sme
postavljati armatura direktno na tlo kao to su glina, peskovita glina i
les, jer zaprljana armatura ne moe ostvariti atheziju sa betonom.
Zato se ili izvodi sloj "mravog" betona (beton vrstoe MB5 do
MB10) debljine 5 cm. na koji se postavlja armatura (Slika 79), ili se,
u sluajevim postavljanja tampon sloja ljunka armatura postavlja
direktno na lunak (Slika 80).
Slika 79. Izvoenje temelja na sloju betona male vrstoe
- 106 -
Slika 80. Izvoenje temelja na tampon sloju ljunka
4. MINIMALNA DUBINA FUNDIRANJA

Minimalna dubina fundiranja uslovljena je sa dva parametra:
- oslanjanje temalja na nosivo tlo;
- dubina mrnjenja tla.
Temelji se moraju postaviti tako da zadovolje oba navedena uslova.
esto pri samoj povrini tla nalaze se slojevi sa organskim
primesama, koje su podlone truljenju. U ovim sluajevima
temeljenje se obavlja na dubini ispod ovih slojeva.
Dubina mrnjenja tla zavisi od lokalnih klimatskih uslova. Temelji se
moraju postaviti na dubinu 10 do 20 cm. veu od dubine smrzavanja
tla. U suprotnom voda koja se nalazi u porama tla, prilikom
mrnjenja menja zapreminu pa time dolazi do promene uslova
oslanja temelja na tlo i do razaranja samog tla.
U naim klimatskim prilikama preporuka je da se objekat fundira na
dubini od najmanje 80,0 cm.
5. NAIN IZVOENJA POTPORNIH ZIDOVA
Potporni zidovi se izvode u segmentima, odnosno duinama od 4.00
do 5.00 metara (Slika 81). Razlozi za ovaj nain izvoenja je
sadran u sledeim injenicama:
- 107 -
Prilikom iskopa, odnosno zasecanja tla, veih duina

potrebno je obezbediti da se ceo zaseeni front zemlje ne
obrui;
Obzirom da ovakvim nainom izvoenja elementi potpornog
zida su meusobno dilatirani, time je spreen negativni efekat
uticaja temperaturnih dilatacija koje na veim duinama
popreni presek zida ne moe da prihvati pa bi dolo do
pojave prslina u zidu.
Slika 81. Postupak izvoenja potpornih zidova po fazama
Ovaj nain izvoenja potpornih zidova u praksi naziva se "izvoenje

u kampadama".
Kod potpornih zidova potrebno je voditi rauna i o sledeim detaljima
(Slika 82).
Slika 82. Detalj izvoenja potpornog zida
- 108 -
Prednju, vidnu, stranu zida treba izvesti sa otklonom od vertikale za

5 do 10 cm. Ovo treba uiniti iz dva razloga:
Obzirom da su naponi u temeljnoj spojnici vei u taki 1 nego
u taki 2, to e i sleganja tla biti vee u taki 1. Iz tog razloga
moe doi do delimine rotacije potpornog zida pa se
predvienim otklonom spreava mogunost da zid zauzme
poloaj sa negativnim otklonom.
U sluaju kada je zid izveden tako da je prednja strana zida
apsolutno vertikalna i da nema nikakvog otklona, u tom
sluaju, a posebno kod veih visina zida, pojavljuje se
neprijatan psiholoki efekat kod ljudi koji se nalaze ispred
zida.
Da bi se spreila pojava podzemnih voda iza potpornog zida i time
se poveala sila pritiska na zid koji bi mogao da ugrozi stabilnost
zida, posebno ako zid nije raunat na pritisak od podzemne vode,
izvode se otvori za dreniranje vode iza zida. Ti otvori se postavljaju
na meusobnom razmaku od 1.00 do 1.20 m1. Popreni presek
otvora je oko 5.00 cm. U praksi ovi otvori se nazivaju "barbakane".
U cilju da se obezbedi pouzdano dreniranje tla iza zida prvo se
nasipa sloj krupnozrnog ljunka, zatim se nasipa sloj sitnozrnog
ljunka i na kraju sloj tla koje je uzeto iz samoniklog tla prilikom
iskopa.
- 109 -
VII. GEOMEHANIKI ELABORAT

Ovo poglavlje obuhvata objanjenja ta projektant konstrukcije
dostavlja inenjeru geomehanike i koje podatke dobija u
geomehanikom elaboratu a neophodni su za korektni projekat i
proraun fundiranja objekta.
Slika 83. Situaciona podloga sa prikazanim buotinama
- 110 -
Projektant dostavlja geomehaniaru osnovu objekta na situacionom

planu (Slika 83), presek kroz objekat (Slika 84) gde je definisana
kota planiranog fundiranja objekta, spratnost, konstruktivni sistem i
optereenje od objekta.
TAVAN
IV SPRAT
IIII SPRAT
II SPRAT
I SPRAT
PODRUM
Slika 84. Presek kroz objekat sa prikazom slojeva tla
Na osnovu datih podataka inenjer geomehanike vri ispitivanje tla

na kojem e se obaviti fundiranje objekta. Na licu mesta se rade
istraene buotine i jame. Tom prilikom uzimaju se uzorci tla. Na
osnovu uzoraka tla odreuju se dubine pojedinih slojeva tla, njihov
meusobni poloaj, geomehanike karakteristike svakog sloja tla i
nivo podzemnih voda (*).
______________________________________________________
(*) Podaci uzeti iz Geomehanikog elaborata preduzea Omni Projekt, Beograd
- 111 -
Slika 85. Prikaz nalaza uzoraka uzetih iz buotine
- 112 -
Dubina ispitivanja tla odreena je sledeim izrazom
D=
pB
100
(113)
Gde je D dubina ispitivanja izraena u metrima, p proseno

specifino optereenje u temeljnoj spojnici izraeno u kN/m2 i B
irina objekta pri dnu temelja izraena u metrima.
U geomehanikom elaboratu za svaku buotinu daju se navedeni
podaci sa opisom svakog sloja tla (Slika 85).
Takoe, daju se preseci kroz istrane buotine iz kojih se vide
dubine i meusobni poloaj slojeva tla (Slika 84).
U okviru geomehanikog elaborata projektant konstrukcije objekta
dobija sledee podatke:
1. Saglasnost geomehaniara da se fundiranje obavi u
predvienom sloju ili sugestiju da se fundiranje izvri u
nekom drugom sloju ako je to neophodno.
2. Sugestiju geomehaniara za nain fundiranja i eventualne
intervencije u tlu ako se za njih ukae potreba, kao to je
zamena tla na primer.
3. Geomehanike karakteriske tla kao to su modul stiljivosti
Ms, ugao unutranjeg trenja , vrednost kohezije c, jedinina
zapremiska teina tla , dozvoljena nosivost tla zdozv. ,
predvieno ukupno sleganje objekta s i razliku sleganja
pojedinih taaka temelja po duini objekta odnosno
diferencijalna sleganja s.
Svi navedeni podaci predstavljaju podlogu za projetovanje i
dimenzionisanje temelja predmetnog objekta.
- 113 -
VIII. LITERATURA
Stevanovi Stevan:
Fundiranje I, Nauna knjiga, Beograd, 1989
Whitlow Roy:
Basic Soil Mechanics, Longman, New York, 1989
Vujii edomir:
Fundiranje I, Nauna knjiga, Beograd, 1985
Vujii edomir:
Fundiranje II, Nauna knjiga, Beograd, 1991
Todorovi Tiosav:
Osnovi geotehnike u bujiarstvu, Univerzitet u Beogradu,

Beograd, 1991
Bowles J.E.:
Foundation Analysis and Design, Mc Graw-Hill Book Co.,

New York, 1970
Leonhardt F.:
Forlesungen uber Massivbau, Dritter Teil, Berlin, 1977
Dimitrijevi Milorad:
Osnovi mehanike tla, AS 0.3.7, Arhitektonski fakultet,

Beograd, 1974
Kasagrande L.:
Geomehanika omoguuje utedu, Graevinska knjiga,

Beograd, 1955
Pravilnik o normativima za temeljenje graevinskih
objekata, Slubeni list SFRJ, br.:15, 1989
Pravilnik o tehnikim normativima za izgradnju objekata
visokogradnje u seizmikim podrujima, Slubeni list
SFRJ, 25.02.1981
Pravilnik o tehnikim normativima za beton i armirani
beton, Slubeni list SFRJ, br.: 11, 1987
- 114 -
Prof. dr Milan Gli{i} , dipl.ing.arh., ro |en je u

Beogradu 1949. godine. U svojoj dugogodi{njoj
praksi radio je na izradi projekata konstrukcija
arhitektonskih objekata, izvo|enju i nadzoru
radova, a dvadeset pet godina u ~estvujeu nastavi
na Arhitektonskom fakultetu Univerziteta u
Beogradu na Katedri za statiku konstrukcija.
Poslednjih petnaest godina dr`i predavanja na
predmetima : Betonske konstrukcije, Fundiranje
arhitektonskih objekata i Konstruisanje skloni{ta.

FAO Za Sajt

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

FAO Za Sajt

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Prof.

Prof. dr Milan Glii

FUNDIRANJE ARHITEKTONSKIH OBJEKATA

FUNDIRANJE ARHITEKTONSKIH OBJEKATA

Dr Milan Glii, dipl.ing.arh.

5.5. Proraun nosivosti ipa ......................................................70

I. OSNOVNI POJMOVI O TLU

nekoherentna tla (drobina, obluci, ljunak i pesak)

1a. Homogene podloge

1b. Slojevite podloge

1c. Heterogene podloge

Meusobni poloaj tla moe biti raznovrstan, i zato je teko napraviti

Slika 2. ematski prikaz struture tla

Poroznost tla je manja to je zastupljeno vie razliitih frakcija.

4. FIZIKE OSOBINE TLA

- teina vode koja se nalazi u porama, i

U tabeli I date su pribline vrednosti jedininih teina granularnog

Jedinina (zapreminska) teina tla u prirodnom stanju glasi:

Vlanost tla, koja se izraava u procentima je:

Slika 3. ematski prikaz prizme tla

Poroznost tla - je odnos zapremine pora prema ukupnoj zapremini

Koeficijent poroznosti tla e je odnos zapremine pora prema

Za vrednosti e<0.6 smatra se da je podloga dobra za fundiranje

Slika 4. ematski prikaz uzorka tla

Jedinina (zapreminska) teina tla u prirodnom stanju ( )

Jedinina (zapreminska) teina tla pod vodom ( )

5. MEHANIKE OSOBINE TLA

Slika 5. Grafiki prikaz sluajeva otpornosti tla na smicanje

- normalni napon koji deluje u ravni napona n

Granini sluajevi izraza (11) nastaju kada ne postoji kohezija (Slika

Slika 6. Grafiki prikaz faktora Nc , Nq i N prema Terzaghiju

Vrednosti Nc, Nq i N zavise od ugla unutranjeg trenja tla i iznose

7. DOZVOLJENI PRITISCI NA TLO

Koeficijent sigurnost, prema naim propisima (*), kree se u

Vrednosti, date u ovoj tabeli, su orijentacione i ovde su prikazane sa

8. RASPROSTIRANJE PRITISKA PO DUBINI

Slika 7. Rasprostiranje pritiska po dubini

kako je b > b , to je:

Odnosno, na odreenoj dubini ispod temelja pritisci u tlu su vei kod

Obzirom na rasprosiranje pritisaka po dubini, prilikom konstruisanja

Slika 8. Superponiranje pritisaka u tlu

Promena napona pritska u tlu zavisi i od zapreminske teine tla

gde je P sila koja deluje u temeljnoj spojnici, a F je povrina temeljne

Slika 9. Promena napona pritska u tlu u zavisnosti od zapreminske teine tla

Na dubini h napon pritiska je u funkciji ugla i teine tla iznad

9. AKTIVNI ZEMLJANI PRITISAK

Slika 10. Odreivanje aktivnog zemljanog pritiska

Vertikalni napon na dubini z je

- koeficijent horizontalnog zemljanog pritiska

Za ovako odreene funkcije promene vrednosti napona

Tada je ukupna horizontalna sila pritiska

koja deluje u teitu povrine dijagrama horizontalnih pritisaka

U sluaju kada postoje dva sloja tla, sa razliitim karakteristikama

Vrednosti koeficijenata horizontalnih zemljanih pritisaka za slojeve I i

Horizontalni pritisci u karakteristinim nivoima su

Horizontalna sila pritiska sloja I je

Horizontalna sila pritiska sloja II je:

Ukupna horizontalna sila pritiska

koja deluje na udaljenju

Sa ovako odreenim vrednostima horizontalnog zemljanog pritiska

gde je p - koeficijent pasivnog horizontalnog zemljanog pritiska

Za ovako odreene funkcije promene napona vrednosti napona

Tada je ukupna horizontalna sila pasivnog otpora tla: