www.matematikclub.

com, 2006

MC Kümeler
Cebir Notları
Gökhan DEMĐR, gdemir23@yahoo.com.tr

KÜME KAVRAMI
Kümenin tanım yoktur. Bundan dolayı kümeyi tanıtmaya
çalışalım. Küme kavramında bir topluluk, bir kolleksiyon
ifadesi vardır. Kümeye ait olan şeylere kümenin elemanı
denir. Hiç elemanı olmayan kümeye boş küme denir ve
simgesi ile gösterilir.
Küme üç türlü ifade edilir.
EŞĐT KÜMELER
Elemanları aynı olan kümelere eşit kümeler denir.
Örneğin A = {0, 1, 2, 3}
ve B = { x | 0 ≤ x < 4, x ∈Z }
kümeleri eşit kümelerdir. (A = B)
Bir A kümesinin eleman sayısı s(A) olarak belirlenir. s(A)
= 4 gibi. Ya da n(A) ile belirlenir.

ALT KÜME
A kümesinin her elemanı B kümesinin bir emelanı ise A
1. Liste Yöntemi : ya B nin alt kümesi veya B, A kümesini kapsar denir.
Kümeye ait olan şeyler iki paragraf parantezi içine liste A ⊂ B biçiminde gösterilir.
olarak yazılır. (Bir eleman küme de ancak bir kez yazılır.) Hata!
Örneğin; {1, 2, 3, 4} Örneğin
{a, b, c, d, e} A = {0, 2, 4} ve B = {0, 1, 2, 3, 4, 5} ise
kümeleri liste ile yazılmıştır. A ⊂ B dir.

Alt Kümenin Özellikleri :

2. Koşullu Yöntem (Ortak Özellikli Yöntem) :
Kümeyi oluşturan şeylerin ortak özellikleri varsa bu yön-
temle yazılır. Kümeye ait olan şeyleri bir harfle gösterir,
bir çizgi veya (:) koyarak ortak özelliği belirten gerek ve
yeter koşuluna uyarız. Bunu da iki paragraf parantezi
arasında gösteririz.
B = { x | 0 < x < 5, x ∈Z }
(Bu kümeni elemanlarının olduğunu görüyoruz.)
1. Ø, Her A kümesinin bir alt kümesidir.
2. Her küme kendisinin alt kümesidir.
∀A, A ℘ A (yansıma özelliği)
3. A ℘ B , B ℘ A ♠ A ℘ C (geçişme özelliği)
4. A ℘ B , B ℘ A ♠ A = B (Ters simetri özelliği)
n elemanlı bir kümenin alt kümelerinin sayısı 2n dir.

3. Şema Đle Gösterme :

kümeye ait şeyleri bir kapalı eğri içinde yazarız.
ÖZ ALT KÜME
Örneğin B = {1, 2, 3, 4} ise bunun şema ile gösterimi:
B Kendinden başka alt kümelere öz alt küme denir.
1 2 n elemanlı bir kümenin öz alt küme sayısı 2n–1 dir.
3 n elemanlı bir kümenin r elemanlı alt kümelerinin sayısı:
4 n n!
( r ) = (n–r)! r! formülü ile kullanılır.
şeklindedir.
Kümenin elemanı ( ∈ ) ile belirlenir. Örneğin yukarıdaki
küme için 2 ∈ B, 3 ∈ B gibi.
5 ∉ B (5, B nin elemanı değildir.)

NOT :
n elemanlı bir kümede r elemanlı alt kümelerin sayısı n –
r elemanlı alt küme sayısına eşittir.
 www.matematikclub.com

ÖRNEK : ÖRNEK :
Bir A kümesinin üç elemanlı alt kümelerinin sayısı iki Bir kümenin 3 den az elemanlı alt kümelerinin sayısı
elemanlı alt kümelerinin sayısına eşitse bu küme kaç 16 ise o küme kaç elemanlıdır?
elemanlıdır?
Çözüm :
Çözüm : 3 den az elemanlı, , bir elemanlı ve 2 elemanlı alt
n elemanlı kümede r elemanlı alt kümelerin sayısı n – r küme sayısı demektir. Küme n elemanlı ise
elemanlı alt kümelerin sayısına eşittir. n n n
( 0 ) + ( 1 ) + ( 2 ) = 16
r = (n – r) = n olduğu için
n! n! n!
3 + 2 = 5, A kümesinin eleman sayısıdır.
n! 0! + (n–1)! 1! + (n–2)! 2! = 16,
n(n–1)
1+n+ 2 = 16
2 + 2n + n2 – n = 32
n2 + n – 30 = 0
(n – 5) (n + 6) = 0 ♠ n = +5 ve n = –6 eleman sayısı
ÖRNEK :
negatif olamaz.
A = {a, b, c} kümesinin kaç tane alt kümesi, kaç tane Kümenin eleman sayısı 5 dir.
özalt kümesi vardır?

Çözüm :
Alt küme sayısı 23 = 8,
Öz alt küme sayısı 23 – 1 = 7 dir.
ÖRNEK :
A = { 1, 2, 3, 4, 5, x, y } kümesinin, içerisinde x, y
elemanları bulunmayan, dört elemanlı alt kümesi
kaç tanedir?

ÖRNEK : Çözüm :
x, y elemanları bulunan dört elemanlı alt küme sayısı
A = {a, b, c, d, e, f} kümesnin üç elemanlı alt küme- 5 5!
lerinin kaç tanesinde b elemanı vardır? ( 2 ) = 3! 2! = 10.
A kümesinin 4 elemanlı alt küme sayısı:
Çözüm : 7 7!
Aranılan alt kümelere {b, ., .} biçimindedir. (.) ların ye- ( 4 ) = 4! 3! = 35 dir.
rine kümenin b den başka 5 tane elemanından 2 tane- x, y elemanları bulunmayan dört elemanlı küme sayısı
5 5! : 35 – 10 = 25 dir.
si gelecektir. O halde; ( 2 ) = 3! 2! = 10.
10 tane üç elemanlı alt kümede b vardır.

ÖRNEK :
Dört elemanlı alt kümelerin sayısı, üç elemanlı alt kü-
melerinin sayısına eşit olan bir kümenin kaç tane beş
elemanlı alt kümesi vardır?
SONLU KÜME
Kendi öz alt kümelerinden hiçbiri ile 1 – 1 eşlenemeyen
kümelere sonlu küme denir.
Örneğin A = {1, 2} kümesi sonlu kümedir.

Çözüm :
Kümenin eleman sayısı: 4 + 3 = 7 dir.
O halde yedi elemanlı kümenin 5 elemanlı alt küme
7 7!
sayısı: ( 5 ) = 5! 2! = 21 bulunur.
ÖRNEK :
Öz alt küme sayısı 31 olan bir kümenin 3 elemanlı
alt kümesi kaç tanedir? (Bu küme sonlu mudur?)
 www.matematikclub.com

Çözüm : A B

n elemanlı kümenin öz alt kümesi

2n – 1 = 31 →2 n = 32 = 25
n = 5 bulunur. Bu küme sonludur. 5 elemanlı kümenin
üç elemanlı alt küme sayısı ise
5 5! A∩B
( 3 ) = 3! 2! = 10 bulunur.
dır.
KESĐŞĐMĐN ÖZELLĐKLERĐ (↔
↔)
1. A ↔ A = A
2. A ↔ = ↔A=
3. A ↔ B = B ↔ A (Değişme)
KÜMELERDE ĐŞLEMLER
4. (A ↔ B) ↔ C = A ↔ (B ↔ C) (Birleşme)
5. (Α ℘ B) → A ↔ B = A
BĐRLEŞĐM ( ∪ ) :
6. (A ℘ B) → (A ↔ C) ℘ (B ↔ C) (∀C, için)
Tanım : A ve B kümelerinin birleşimi :
7. (A ℘ B) → (A ↔ C) ℘ B (∀C, için)
A ≈ B = { x : x ∈ A veya x ∈ B } dir.
8. (A ℘ B) → (A ↔ C) ℘ (B ≈ D) (∀C, D için)
Örneğin A = {a, b, c} B = {c, d, x, y} ise
9. (A = B) → (A ↔ C) = (B ↔ C) (∀C, için)
A ≈ B = {a, b, c, d, x, y} dir.
10. (A ↔ C) = (B ↔ C) olması A = B olmasını ge-
Şema ile rektirmez.
A B
11. (A ↔ C) ℘ (B ↔ C) olması A ℘ B olmasını ge-
a d rektirmez.
c x
b
y
Not: Kesişimin eşitlik ya da alt küme olmada sadeleşme
taralı bölge A ∪ B dir.
özelliği yoktur.

BĐRLEŞĐMĐN ÖZELLĐKLERĐ (≈
≈)
Kesişimin birleşim üzerine dağılma özelliği vardır.
1. A ≈ A = A A « (B » C) = (A « B) » (A « C)
2. A ≈ B = B ≈ A (Değişme)
3. (A ≈ B) ≈ C = A ≈ (B ≈ C) (Birleşme)
4. A ≈ = ≈A=A
5. (A ℘ B) → A ≈ B = B
6. (A ℘ B) → (A ≈ C) ℘ (B ≈ C) (Her C için)
Birleşimin kesişim üzerine dağılma özelliği vardır.
7. (A ℘ B) →A ℘ (B ≈ C) (Her C için)
8. (A = B) →(A ≈ C) = (B ≈ C) (Her c için) A » (B « C) = (A » B) « (A » C)
9. (A ≈ C) = (B ≈ C) olması A = B olmasını ge-
rektirmez. A ve B kümelerinin birleşimlerinin eleman sayıları
10. (A ≈ C) ℘ (B ≈ C) olması A ℘ B olmasını ge- A B
rektirmez.
(9. ve 10. da görüldüğü gibi birleşimde sadeleşme özelliği
yoktur.)
s(A » B) = s(A) + s(B) – s(A « B)

A, B, C kümelerinin birleşiminin eleman sayısı :

KESĐŞĐM ( ∩ ) A B
A ve B kümelerinin kesişimi:
A ↔ B = { x | x ∈ A ve x ∈ B }
Örneğin A = { 1, 2, 3, 4} ve B = {1, 3, 5, 7, 9}
A ↔ B = {1, 3} tür.
Şema ile A ∩ B nin gösterimi
C

s(A»B»C)=s(A)+s(B)+s(C)–s(A«B)–s(A«C)–s(B«C)+s(A«B«C)
 www.matematikclub.com

AYRIK KÜMELER EVRENSEL KÜME VE TÜMLEME

A↔B= → A ve B ayrık kümedir. Verilen kümeyi alt küme kabul eden kümeye onun evren-
Ayrık kümelerde sel kümesi denir. E ile gösterilir.

s(A » B) = s(A) + s(B) Örneğin, A = {0, 1,2 3, 4} ise

E = {0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7}, veya
E = {x | x 0 ≤ x < 20, x ∈ N} ya da
E = N olarak alınabilir.

Not: Evrensel küme verilmemiş ise biz en dar olanını ter-

ÖRNEK : cih ederiz.
Bir sınıfta bulunan öğrencilerin tümü voleybol veya
basketboldan en az birini oynamaktadır. 21 öğrenci vo-
leybol, 24 öğrenci basketbol ve 7 öğrenci de herikisini
de oynadığına göre bu sınıfta kaç öğrenci vardır?
TÜMLEME
Bir A kümesinin elemanı olmayıp da onun evrensel kü-
Çözüm :
mesinin elemanlarından oluşan kümeye A nın tümleyeni de-
V: Voleybol oynayanların kümesi, ~
nir. Ve A' yada A biçiminde gösterilir.
B: Basketbol oynayanların kümesi ise,
s(V ≈ B) = s(V) + s(B) – s(V ↔ B)
= 21 + 24 - 7
A'
= 38 bulunur.
A

Venn şeması ile çözün:

E
Önce ikisini oynayanlar yaz›l›r.

V B

14 7 17 (S(B) = 24 ⇒ 24 - 7 = 17) ÖRNEK :

E = {0, 1, 2, 3, , 5} ve A = {0, 2, 4} ise A nın tümleyeni;
A' = {1, 3, 5} kümesidir.
(S(V) = 21 ⇒ 21 - 7 = 14)

s(V ≈ B) = 14 + 7 + 17 = 38 bulunur.

ÖRNEK :
Bir spor kulübünde futbol oynayan 60, voleybol oyna- TÜMLEME ÖZELLĐKLERĐ
yan 42 ve basketbol oynayan 40 kişi vardır. Bu kulüpte
futbol – voleybol oynayan 18, futbol basketbol oynayan 1. (A')' = A
16, her üçünü de oynayan 14 kişi bulunuyor. Bu ku- 2. '=E
lüpte kaç sporcu vardır?
3. E' =
4. (A≈B)' = A'↔B'
5. (A↔B)' = A' ≈ B'
Çözüm :
s(F≈B≈V) = 60 + 42 + 40 – 20 – 18 – 16 + 14 = 102 6. A ℘ B → B' ℘ A'
sporcu 7. A↔B= = A ℘ B' ve B ℘ A'
8. A ≈ A' = E
Venn şeması ile çözüm:
F V 9. A ↔ A' =
Venn şeması ile çözümde daima
en çok kesişen bölgeden başlanır.
38 6 18
Oyuncu sayıları şekilde görüldüğü
gibi yerleştirilir. Toplamı 14
2 4
38+6+14+2+18 + 4 + 20 = 102 bu-
lunur. 20

B
 www.matematikclub.com

FARK KÜMELERĐ ÖRNEK :

A ve B kümelerinin farkı A \ B = {x | x A ve x B} olarak
(A \ B) \ C nin eşiti aşağıdakilerden hangisi ola-
tanımlanır.
maz?
Örneğin; A = {1, 2, 3, 4} ve B = {1, 3, 4} ise
A) A ∩ B' ∩ C' B) A \ (B ∪ C)
A \ B = {2, 4}
C) A ∩ (B ∪ C)' D) (A \ B) ∩ C'
A B
E) A ∩ B ∩ C'
2 1
5
4
3

Çözüm :
A\B A/B
(A\B) \ C = (A \ B) ∩ C'
= (A ∩ B') ∩ C'
= A ∩ (B' ∩ C')
= A ∩ (B ∪ C)'
= A \ (B ∪ C)
Burada bulunan eşitlikler A, B, C, D seçeneklerinde
ÖRNEK :
var. O halde
A = {x | 2≤ x < 7, x ∈ R} Cevap : E dir.
B = {x| 5 < x ≤ 11, x ∈ R} ise
A \ B kümesini bulunuz?

ÖRNEK :
Çözüm :
A B C
A ve B kümelerini reel sayı ekseninde gösterelim.
A

2 5 7 11

B Taralı bölge aşağıdakilerden hangisidir?

A \ B = {x | 2 ≤ x ≤ 5 x ∈ R} A) A ∩ B ∩C B) A ∩ (B ∪ C)'
Bunu x ∈ [2; 5] şeklinde de gösterebiliriz.
C) (A ∩ C)' ∩ C D) B ∩ (A ∪ C)'
E) B ∩ (A ∩ C)'

FARK KÜMELERĐNDE ÖZELLĐKLER

1. A \ A = ∅
Çözüm :
2. A \ ∅ = A
Taralı bölge B nin içinde A ile C nin dışında olduğu için
3. ∅ \A= ∅ B ↔ (A ≈ C)' cevapdır.
4. A \ B = A ∩ B' Cevap : D
5. (A\B) ∪B=A ∪B
6. (A \ B) ↔ B =
7. (A \ B)' = A' ∪ B
8. (A \ B) ∪ (B \ A) = (A ∪ B) \ (A ∩ B)
9. (A \ B) ∩ A=A\B
ÖRNEK :
10. (A \ B) ∪ A=A
11. (A \ B) ∪ (A ∩ B) = A s(A \ B) = 5, s(A ∩ B) = 2 ise s(A) nın eşiti nedir?
A) 3 B) 4 C) 5 D) 6 E) 7
 www.matematikclub.com

Çözüm : ÖRNEK :
A B
s(B') = 13, s(A') = 10 ve s(B) = 8 ise s(A) kaçtır?
5 2
Çözüm :
(A \ B) ∪ ∩ (A ∩ B) = A olduğu için s(A) = 5 + 2 = 7 s(B) + s(B') = s(E) O halde
bulunur. s(E) = 13 + 8 = 21 dir.
Cevap : E s(A) + s(A') = s(E) olduğundan
s(A) = 21 – 10 = 11 bulunur.

ÖRNEK :
s(A) = 2s(B), s(A \ B) = 10 ve
s(A ∩ B) nin alt kümelerinin sayısı 16 ise A ∪ B
kümesinin eleman sayısı kaçtır?
A) 15 B) 16 C) 17 D) 18 E) 20 KONU TESTĐ – 12

1. A = {a, b, c, {a, b} } kümesi için aşağıdakilerden

hangisi yanlıştır?
Çözüm : A) {a, b} ∉ A B) { {a, b} } ∉ A
A B C) {a, b} ∈A D) {a, b, c} ∉A
E) {a} ∈A
10 4 3

(A \ B) ∪ (A ∩ B) = A olduğu için 10 + 4 = s(A) ve

1
s(B) = 2 s(A) olduğundan s(B) = 7; s(B \ A) = 3 bulu-
nur. Bunları Venn şemasına yerleştirirsek 2. {1, 2, 3, 4, 5} kümesinde üç elemanlı alt küme kaç
s(A ≈ B) = 17 tanedir?
Cevap : C A) 6 B) 10 C) 15 D) 18 E) 32

ÖRNEK :
Bir E evrensel kümesinde verilen A ve B kümeleri için 3. {1, 2, 3, 4, e} kümesinin üç elemanlı alt kümelerinin
s(A) + s(B') = 18, s(B) + s(A') = 24 ise bu evrensel kaç tanesinde e elemanı vardır?
küme kaç elemanlıdır?
A) 4 B) 5 C) 6 D) 10 E) 15
A) 20 B) 21 C) 22 D) 23 E) 24

Çözüm :
S(A) + s(A') = s(E) ve s(B) + s(B') = E olduğu için veri-
lenleri taraf tarafa toplayalım.
s(A ) + s(B′) = 18 4. {a, b, c, d, e, x, y} kümesinin beş elemanı alt küme-
+ s(A ′ ) + s(B) = 24 lerinin kaç tanesinde x ve y elemanı yoktur?
s(A ) + s(A′ ) + s(B) + (B ′) = 42
A) 10 B) 11 C) 12 D) 14 E) 16

2 s(E) = 24 → s(t) = 21 bulunur.

Cevap : B

5. Üçten az elemanlı alt kümelerinin sayısı 22 olan

küme kaç elemanlıdır?
A) 9 B) 8 C) 7 D) 6 E) 5
 www.matematikclub.com

6. A, B, C kümeleri için aşağıdaki gerektirmelerden 11. Bir kümenin iki elemanlı alt kümelerinin sayısı üç ele-
hangisi yanlıştır? manlı alt kümelerinin sayısına eşitse bu küme kaç
A) A ∈ B → (A ∩ C) ∉ B elemanlıdır?
B) A ∈ B → (A ∩ C) ∉ B ∩ C A) 3 B) 4 C) 5 D) 6 E) 8
C) A ∈ B → A ∉B ∪ C
D) A ∈ B → (A ∩ C) ∉ (B ∪ C)
E) (A ∩ B) = ( B ∩ C) → A = B

7. s(A) = s(A ∪ B) ise aşağıdakilerden kaç tanesi

doğrudur? 12. Öz alt küme sayısı 127 olan bir kümenin üç ele-
I. B = II. A = B III. A ∉B manlı kaç tane alt kümesi vardır?
IV. B ∉A V. A ∪ B=B A) 8 B) 21 C) 35 D) 36 E) 42

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

13. Öz alt küme sayısı 63 olan bir A kümesinde a, b, c

8. Bir sınıfta bulunan öğrenciler futbol ve voleyboldan en elemanları vardır. A kümesinin beş elemanlı alt kü-
az birini oynuyor. Bu sınıfta 27 kişi futbol, 20 kişi vo- melerinin kaç tanesinde a, b, c elemanları vardır?
leybol ve 11 kişi de her ikisini de oynuyor. Futbol oy- A) 1 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6
namayan yalnız voleybol oynayan öğrenciler, tüm
sınıfın kaçta kaçıdır?
1 1 1 2 3
A) 3 B) 4 C) 5 D) 5 E) 10

14. A = {1, 2, 3, 4}, B = { x|2 < x < 7, x N} ise

A ≈ B kümesi hangisidir?
A) {x | 0 < x < 7 x ∈ N}
B) {x | 1 < x ≤ 6 x ∈ N}
C) {1, 2, 3, 4, 5}
9. A ve B dersanelerine giden 136 öğrenciden 60 ı A
dersanesine gidiyor. A dersanesine gitmeyen 40 kız
D) {x | 0 < x < 7 x ∈ R}
öğrenci vardır. B dersanesine giden kaç erkek öğ- E) {x | 0 < x < 7 x ∈ R}
renci vardır?
A) 26 B) 30 C) 36 D) 40 E) 46

15. 29 dan 317 ye kadar (317 dahil) sayılardan kaç ta-

nesi 3 veya 7 ile bölünebilir?
10. A = {x | (x – 5) (x2 – 1) = 0 x R} kümesinin boş ol- A) 13 B) 41 C) 95 D) 123 E) 126
mayan öz alt küme sayısı kaçtır?
A) 6 B) 7 C) 8 D) 14 E) 30
 www.matematikclub.com

16. Bir yolcu bulunan bir uçakta 20 si Đngilizce, 16 sı Fran-

sızca ve 13 üde Almanca biliyor. Ancak bunlardan 7 si
Đngilizce ve Fransızca, 6 sı Fransızca ve Almanca bil-
mekte. 5yolcu da bu üç dilden hiç birini bilmiyor. Bu
uçakta üç dili bilen kaç yolcu vardır?
A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6

17. (A' ∪ B) ∩ A kümesinin eşiti hangisidir?

A) A B) A' C) B' D) B E) A↔B

18. s(A ∪ B) – s(A) = s(B) ise aşağdakilerden hangisi

doğrudur?
A) A ∪ B=A B) A ∪B=B
C) A = B D) A ∩ B=
E) A ∩ B=A

19. Şekilde taralı bölge hangisidir? A B

A) A ↔ B ↔ C
B) (A ↔ C) ↔ B'
C) (A ↔ B) ↔ C'
D) (A ↔ B) ≈ C'
E) A ↔ B ≈ C
C

20. A = [–1, 4], B = (2, 8] ise A \ B kümesi hangisidir?

A) [–1, 2] B) [–1, 2) C) [2, 4]
D) (4, 8] E) [–1, 8]