Professional Documents
Culture Documents
PUNIM MASTERI
Lavdim ZEQIRI, inxh. i dipl. i Teknologjisë
PUNIM MASTERI
Mentori: Kandidati:
Prof. Dr. sc. Shefqet RASHANI Lavdim ZEQIRI, ing. dipl
The goal of project is that in theoretical way and through different calculation with
analytical methods to define information for gases which are released during process of
combustion of lignite in Kosovo.
Worthwhile that the project on base part have an structure that talk for combustion
substance and lignite of Kosovo entirely, than fields resources with lignite in Kosovo, to
continue after with combustion that is an important process in KEK for profit of
Electrical Energy. After this part are the following chart results which I have calculated
on analytical way and are given respective diagrams to show those results.
During my working time didn’t missed nor difficulties regarding with this project which
I have over fulfilled with assistance of Prof. Shefqet Rashani, prof ord. whom I am very
grateful for the help that he offered to me. As well I want to thank certificated engineer
Lulzim Korenica official at MEM for the given assistance to me from practical aspect.
At the end of this I want to thank my family that they assist me financially and morally
during my education where without their help can’t realize my dreams.
a - sasia e hirit,
w – lagështira,
s – sulfuri,
p - presioni i ajrit,
K - koeficienti i difuzionit,
A - sipërfaqja e jashtme e kokrrizave të koksit,
z - koha e djegies,
T - temperatura absolute e ajrit,
d - diametri i kanaleve të vegjel të lëndës djegëse,
l - gjatësia e kanaleve,
Cfix – karboni fiks,
Hs – efekti i sipërm termik,
Hp – efekti i poshtëm termik,
c – karboni i djegshëm në masë,
h – hidrogjeni djegshëm masor,
o – oksigjeni djegshëm masor,
n – azoti masor,
Omin – konsumi minimal i oksigjenit,
Lmin – konsumi minimal i ajrit
λ – koeficienti i tepricës së ajrit,
Q – sasia e nxehtësisë,
−ΔH R - nxehtësia e reaksionit e liruar në procesin e djegies.
ΔH a
Ta
T0
- entalpia e parangrohjes së ajrit.
2. PËRPUNIMI I QYMYREVE...................................................................................22
2.1. VEPRIMET E PËRPUNIMIT TË LËNDËVE DJEGËSE TË
NGURTA........................................................................................................................22
2.1.1. Veprimet fizike-mekanike të përpunimit të qymyreve…..…..22
2.1. 2. Përpunimi fizik – kimik i qymyrit……………….…………...26
2. 1. 3. Procesi i karbonizimit….…….……………………………….27
2.1.4. Karbonizimi në temperaturë të ulët-gjysëmkoksimi...............28
2.1.5. Karbonizimi në temperaturë të lartë – koksimi…….……….29
2.1.6. Koksi formit…………………………………………….………30
2.1.7. Hidrogjenizimi i qymyreve…………………….………………31
8. DISKUTIMI I REZULTATEVE.............................................................................68
9. PËRFUNDIMI...........................................................................................................70
10. CONCLUSION.......................................................................................................72
LITERATURA..............................................................................................................74
REGJISTRI I TABELAVE..........................................................................................75
REGJISTRI I ILUSTRIMEVE...................................................................................75
PUNIM MASTERI
Historia e përdorimit të lëndëve djegëse është e lashtë, që kur njeriu filloi ta përdor zjarrin
për qëllimet e tij. Krahas drurit ai përdori edhe shtresime qymyrore, bitum apo zhavorre
bituminoze të dalë rastësisht në sipërfaqe. Me kalimin e kohës u kuptua që këto lëndë nuk
përmbanin vetëm potencial energjetik, por mund të shërbenin edhe si burim lëndësh të para.
Pikë kthesë në vlerësimin e tyre shënoi revolucioni industrial. Zhvillimi i ndustrisë,
transportit, kimizimi i industrisë, etj gjetën te lëndët e djegshme burimin e energjisë termike
dhe njëkosisht bazën e pazëvendsueshme dhe të shumëllojshme të lëndëve të para, duke
filluar që nga koku i metalurgjisë e deri te përgatitjet më të holla farmaceutike1.
Teknologjia e lëndëve të djegshme studion: qymyrin, naftën dhe gasin në funksion të
gjetjes së rrugëve më të përshtatshme për nxjerrjen prej tyre të energjisë termike dhe të
produkteve të gatshme apo gjysëm të gatshme të nevojshme për sinteza të mëtejshme1.
1. LËNDËT DJEGËSE
Lëndë djegëse paraqesin materiet të cilat gjatë nxehjes në prani të oksigjenit (ajrit) në
mënyrë intensive reagojnë me oksigjenin duke liruar sasi të madhe të nxehtësisë. Kjo
nxehtësi mund të shfrytëzohet për nxehje, për prodhimin e energjisë mekanike dhe
elektrike2. Në pikëpamje të gjendjes agregate lëndët djegëse ndahen në tre grupe të mëdha
siç janë:
• Lëndë djegëse të ngurta,
• Lëndë djegëse të lëngëta dhe
• Lëndë djegëse të gazëta.
Lëndët djegëse sipas origjinës mund të jenë: natyrore dhe artificiale.
7
PUNIM MASTERI
Natyrore: Artificiale:
Duke parë këtë grupim të lëndëve të djegshme, bie në sy që lëndët artificiale burojnë nga
ato natyrore, pra përftohen prej tyre me procese të ndryshme teknologjike4. Kështu gazet e
djegshme të furrave të koksit që përbëhen nga monoksidi i karbonit, metani, hidrogjeni, etj.,
përftohen gjatë pirolizës së qymyreve në temperatura deri 10000 C.
Ndonëse lëndët djegëse kanë shumë karakteristika të përbashkëta (elementet që përbëjnë
masën organike të djegshme, aftësinë për të liruar nxehtësi apo produkte të ngjashme gjatë
trajtimeve termokimike), për shkak të gjendjes fizike dhe të shpërndarjes së ndryshme të
8
PUNIM MASTERI
Lëndët djegëse përbëhën parimisht prej dy grupe komponimesh: nga grupi i materieve
(komponimeve) të djegëshme dhe nga grupi i materieve të padjegëshme. Grupin e
materieve të djegshëm në karburantët e ngurta dhe të lëngëta e përbëjnë: karbonin,
hidrogjeni dhe squfuri, ndërsa për lëndët djegëse të gazta gazet e djegëshme: hidrogjeni,
oksidi i karbonit, gazi sulfuror dhe hidrokarburet e gazta të tipeve:
Cn H 2 n+2 ; Cn H 2 n dheCn H 2 n−2 . Grupin e materieve të padjegëshme në lëndët djegëse të ngurta
dhe të lëngëta e përbëjnë: hiri, lagështia, azoti dhe oksigjeni, ndërsa në lëndët djegëse të
gazta e përbëjnë gazet e inerta siq janë: oksigjeni, azoti, dyoksidi i karbonit, e tjera. Nëse
përbërja kimike shprehet në raportet masore të komponenteve, atëherë 1 kg i masës së
karburantit ka përbërjen që vijon;
c + h + s + o + n + a + w = 1kgl.d . (1. 1)
Azoti në lëndën djegëse rrjedhë nga vetë substanca, ndërsa oksigjeni edhe nga lagështia
përbërëse (konstitucionale), higroskopike dhe e lir në lëndën djegëse. Hiri paraqet
9
PUNIM MASTERI
mbeturinën e ngurtë e cila mbetet pas procesit të djegëjes dhe është e përbërë nga përbërësit
mineral të pranishëm në lëndën djegëse. Me nxehjen lëndës djegëse të ngurtë pa praninë e
ajrit, gradualisht largohen prej saj lagështira dhe pas saj edhe substancat e avullueshme siç
janë: dyoksidi dhe oksidi i karbonit, hidrogjeni dhe hidrokarburet etj. Kështu që si tepricë
mbetet koksi (qymyri) së bashku me përbërësit mineral të lëndës djegëse. Për lëndët
djegëse të gazta karakteristike është mënyra e shprehjes vëllimore e përbërjes kimike.
Kështu në njësinë e vëllimit të lëndës djegëse ka komponente të veçanta në raportet vijuese
vëllimore:
rH 2O + rCn H n + rH 2S + rCO + rCO2 + rO2 + rN2 =1 (1.2)
Analiza e saktë kimike e lëndës djegëse do të duhej të përgjigjej në pyetjen se prej cilave
komponime dhe në cilat sasi përbëhet lënda e dhënë djegëse. Te lëndët djegëse të ngurta
deri më sot nuk ekziston metoda e cila në të gjitha rastet do të mundësonte përcaktimin e
përbërjes kimike. Me zhvillimin e kromatografisë së gazeve janë mundësuar analizat
sasiore dhe cilësore të hidrokarbureve të ndryshme. Kromatografía e gazeve mundëson që
të përcaktohen komponentet të cilat bëjnë pjesë në përbërjen e lëndëve djegëse të lëngëta të
përftuara me përpunimin e naftës. Për qymyret mund të thuhet se janë të përbërë nga
komponimet e panjohura kimike. Në shumicën e rasteve për përcaktimin e përbërjes së
lëndëve djegëse të ngurta dhe të lëngëta shfrytëzohet analiza elementare e cila mundëson
përaktimin e sasisë së karbonit, hidrogjenit, azotit, squfurit, oksigjenit, përmbajtësve
mineralë (hirit) dhe lagështisë. Përbërja e lëndëve djegëse parimisht shprehet në përqindje
masore (% masore). Analiza elementare tregon se vetëm prej cilëve elemente dhe në çfarë
raporte vetanake të tyre përbëhet lënda djegëse e dhënë, mirëpo nuk mundëson të
konstatohen një varg i vetive të lëndës djegëse të cilat janë funksione të komponimeve nga
të cilat përbëhet lënda e dhënë djegëse. Duhet cekur se përmbajtja e hirit në realitet nuk
paraqet sasinë e materieve minerale të cilat gjinden në lëndën djegëse punuese, por tepricën
minerale pas djegëjes sepse mund të bëhet transformimi i komponimeve kimike të cilat
përmbahen në përbërjen e tyre. Si p. sh. komponimi i karbonatit feror ( FeCO3 ) transferohet
gjatë djegëjes në oksid feror ( FeO ) dhe dyoksid të karbonit ( CO2 ) . Për këtë arsye te
10
PUNIM MASTERI
Për përcaktime praktike të djegëjes shpeshëherë janë të nevojshme të dhënat të cilat i ofron
analiza teknike. Kjo analizë është më e thjshtë dhe përmban përcaktimet e disa
karakteristikave të rëndësishme të lëndëve djegëse dhe pikë së pari efektit termik. Te
qymyret me analizan teknike përcaktohet lagështira, materialiet e avullueshme, Cfix dhe
hiri. Përmbajtja e këtyre komponenteve po ashtu shprehet në përqindje masore.
1.1.1 Druri
11
PUNIM MASTERI
Me gjithë se ka një varg dobësishë, druri akoma përdoret si burim i energjisë termike,
sidomos në vendet e pazhvilluara. Sipas të dhënave në botë nga energjia totale e prodhuar
druri merr pjesë me 10 %. Kjo pjesëmarrje e drurit në Kosovë është shumë e madhe. Përveq
si burim energjetik druri shërben edhe si lëndë e parë mjaft e rëndësishme për industrinë
kimike. Në industrinë kimike druri përdoret për prodhimin e qymyrit të drurit, të katranit, të
celulozës, të leshit artificial si dhe të substancave të ndryshme organike: acetonit, acidit
formik, acidit acetik etj.
1.1.2. Qymyret
Qymyri së bashku me naftën dhe gazin natyror i takojnë grupit të lëndëve djegëse
me origjinë organike prandaj në gjeologji njihen si materiale kaustobiolitike. Qymyret
shërbejnë si burim energjetik dhe si lëndë e parë për shumë degë të industrisë kimike. Nën
grupi i qymyreve të murrme përfshinë: linjitet dhe qymyret me shkëlqim, ndërsa grupi i
qymyrgurëve përfshin: qymyret e lyrëshme (të yndyrshme) dhe të pa lyrëshme (të pa
yndyrshme)2.
Shtresat e qymyrgurit dhe të antracitit janë formuar para qindra miliona vjetësh, në
epokën e paleozoitit dhe të mezoitit. Në këto epoka në kushtet e klimës së ngrohtë dhe të
lagësht dhe në atmosferë të pasur me dioksid të karbonit ekzistonin pyje të dendura me
drunjë të mëdhenjë3. Bimët dhe drunjët e vjetër dhe të vdekur mbeteshin në vend dhe
12
PUNIM MASTERI
mbuloheshin me baltë, ujë dhe me bimë të tjera. Po ashtu lëvizjet e mëdha tektonike
karakteristike për epokat e caktuara kanë shkaktuar mbulimin e komplekseve të mëdha
pyjore me dhe. Në të dy rastet për shkak të mungesës së ajrit dhe të oksigjenit, në fillim
pjesërisht dhe më vonë plotësisht është bërë procesi i kalbjes (shpërbërjes) së masës së
drurit me ndihmën e mikroorganizmave. Si rezultat i proceseve të shpërbërjes së masës së
drurit është formuar torva. Pocesi i kalbjes dhe i formimit të pellgjeve (vendburimeve) të
sotshme të qymyrit është në të vërtetë një proces mjaft i ngadalshëm dhe i ndërlikuar.
Faza e dytë e procesit të formimit të qymyrit vazhdon në brendësinë e tokës dhe në
kushtet e temperaturës dhe presionit të lartë. Ky process përfshin karbonizimin e lëndës së
kalbur, me që rat ajo merr formën e sotëshme ose të ngjashme me te. Për eksploatimin e
qymyreve egzistojnë dy metoda kryesore: metoda nëntokësore dhe ajo sipërfaqësore (rasti i
linjitit të Kosovës).
Metodat nëntokësore përdoren parimisht për përfitimin e qymyrgurit dhe të
antracitit.
Metodat e mihjes sipërfaqësore përdoren kryesisht për përfitimin e linjiteve,
qymyreve të murrme, shtresat e të cilave gjinden në thellësi relativisht të vogla.
Qymyret në Kosovë janë hulumtuar në mënyrë komplekse. Me këto hulumtime të shumta
janë definuar konturat e baseneve qymyrmbajtëse, sasitë e qymyrit, vlerat kalorike dhe
përbërja kimike si në kompozit ashtu edhe nëpër shtresa. Basenet e qymyrit në Kosovë
janë:
1. Baseni i Kosovës,
2. Baseni i Drenicës,
3. Baseni i Dukagjinit,
4. Baseni i Gjilanit.
Në figurën 1. 3 është paraqitur harta e Kosovës që ka për qëllim sjpegimin e vendndodhjes
së këtyre baseneve13.
13
PUNIM MASTERI
14
PUNIM MASTERI
vlerat e tyre termike. Në bazë të analizës kimike elementare mund të konstatohet shkalla e
karbonizimit të qymyrit si dhe mosha e tij gjeologjike.
Tabela 1. 1 Përbërja elementare dhe efektet termike të disa qymyreve6
Vlera e
Përbërja elementare poshtme
Lënda djegëse
termike, Hp
C H2 O2 N2 S [MJ/kg]
Përbërja kimike e substancës organike në lëndën djegëse ende nuk është sqaruar tërësisht.
Në bazë të shumë hulumtimeve janë vërejtur vetëm disa elemente strukturore të
makromolekulave të substancës organike. Në këtë pikëpamje nuk mund të flasim për
ndonjë komponim kimik të caktuar, por për përzierje të ndërlikuara të shumë komponimeve
të shumta organike me molekula të mëdha. Supozohet se pjesën më të madhe të këtyre
makromolekulave e përbëjnë shumë bërthama të kondensuara dhe të pakondensuara
aromatike.
Duke bërë ekstraktimin e substancës organike nga qymyri me benzol, prej tij veçohet një
sasi e caktuar e asfaltit (serës së bitumit). Nëse mbeturina pas ekstraktimit (nxjerrjes së
torvës apo qymyrit) të murrëm përpunohet (trajtohet) me tretësirën e ndonjë baze alkalike,
përftohen acide humike të cilat përmbajnë grupet karboksile dhe metoksile.
Nëse qymyri nxehet në mungesë të ajrit do të shkaktohet shpërbërja (zbërthimi) termik, me
që rast prej masës së qymyrit ndahen substancat e gazta dhe të avullueshme dhe tepron
mbeturina e ngurtë. Nëse nxehja bëhet në temperaturë 500 – 600 0 C si produkte përftohet
gjysmë koksi, ndërsa në temperatura të mëdha (1000 – 1100 0 C) si produkte fitohet koksi.
Sasia e substancave të gazta dhe të avullueshme që ndahen prej qymyrit e shprehur në
përqindje të masës së qymyrit quhet ndryshe edhe rendiment i produkteve të avullueshme.
Rendimenti i aglomerimit dhe i produkteve të avullueshme janë karakteristika shumë të
15
PUNIM MASTERI
rëndësishme të qymyrit, sipas të cilave çmohet vlera e tij dhe mundësia për shfrytëzim për
qëllime në industrinë kimike. Rendimenti i substancave të avullueshme po ashtu varet edhe
nga lloji i qymyritit. Sasia e substancave të avullueshme është: për qymyrin e murrëm 45 –
55 %, për qymyrgurin 10 – 50 %, për Antracitin deri 8 %.
Eksperienca shumëvjeqare ka vërtetuar se nuk është e mundur që në bazë të substancave të
avullueshme dhe të koksit të bëhet një klasifikim i përgjithëshëm (universal) i qymyreve.
Për herë të parë një klasifikim sistematik të qymyreve e ka bërë Regnault – i në vitin 1837
dhe më vonë Grünner – i e ka modifikuar këtë klasifikim ( 1874 ). Më vonë shumë autorë
kanë punuar në përsosjen dhe adaptimin e klasifikimit sipas Regnault – Grünner-it.
Në tabelën 1. 2. është paraqitur njëra nga klasifikimit e modifikuara sipas Regnault –
Grünner-it.
Tabela 1. 2. Klasifikimi i qymyreve sipas Regnault – Grünner-it6.
Rendimenti i
Lloji i Qymyrit Produkte të avullueshme, %
kokësimit, %
Substancat minerale dhe përmbajtja e tyre në llojet e ndryshme të qymyreve janë po ashtu
karakteristikë e rëndësishme e qymyreve. Kufiri i poshtëm (sasia minimale) e përmbajtjes
së substancave minerale në qymyr është 2 %, ndërsa kufiri i sipërm (sasia maksimale) varet
nga llojet e qymyreve dhe ajo sillet deri në 18 %. Substancat minerale në masën e qymyrit,
pas procesit të djegijes së tij mbeten në mbeturinën e ngurtë të procesit të djegëjes duke
formuar hirin. Nga aspekti i përbërjes kimike të hirit, mund të konstatohet se ai varet nga
cilësia dhe përmbajtja e mineraleve në qymyr, si për shembull, hiri i linjitit të Kosovës
është karakteristik ndaj hireve të tjera me përmbajtjen e madhe të kalciumit dhe
përmbajtjen e vogël të dioksidit të silicit. Hiri i qymyrit zvogëlon vlerën termike të tij. Për
shkak të përmbajtjes së madhe të substancave minerale (hirit), vlera termike e linjitit të
Kosovës është dukshëm më e vogël kundrejt qymyreve të vendeve të tjera. Sasia e hirit ka
16
PUNIM MASTERI
rëndësi të madhe sidomos për qymyret që do të përdoren për prodhimin e koksit, pasi ai
kalon tërësisht në masën e koksit dhe keqëson vetitë e tij.
Squfuri është i pranishëm po thuajse në të gjitha llojet e qymyreve. Sasia e tij në llojet e
ndryshme të qymyreve parimisht është mjaft e ndryshme. Squfuri në qymyr mund të ketë
origjinë inorganike dhe organike. Squfuri inorganik rrjedh nga mineralet sulfurore dhe
sulfatet. Lagështia e qymyrit varet nga lloji i qymyrit dhe vetitë e tij. Përveç kësaj sasia e
lagështisë në qymyr varet edhe prej kushteve të eksploatimit, madhësisë së kokrrizave
(copave) dhe lagështisë së temperaturës së ajrit në mjedisin e eksploatimit dhe deponimit.
Lagështia e qymyrit mund të jetë e brendshme (konstitucionale) dhe lagështia e jashtme
(higroskopike).
17
PUNIM MASTERI
e qymyrit për 1 vit do të jetë: 2. 224 x 7200 = 16 ⋅106 t hi/vit. Problema primar në TC “
Kosova “ është çështja e pazgjidhur e hirit dhe ndotja e tepërt e atmosferës dhe tokës. Për
deponimin e hirit të liruar duhen sipërfaqe të mëdha të tokës. Hiri i deponuar shërben si
burim i aerondotjes rreth KEK-ut (rasti i fshatit Dardhishtë) dhe i ujërave nëntokësore dhe
sipërfaqësore. Në tabelën 1. 3 dhe 1. 4 janë paraqitur analizat elementare dhe teknike të
linjitit të Kosovës i cili shfrytëzohet për djegëje në TC “ Kosova “.
Tabela 1. 3. Analiza teknike e linjitit të papërpunuar sipas kategorive2.
18
PUNIM MASTERI
1.3.2 Qymyrgurët
19
PUNIM MASTERI
Linjiti i Kosovës ka ngjyrë të zezë në të errët, gjithnnjë në vete përmban një sasi të
konsiderueshme të lagështirës e cila në kontakt me ajër shpejt humbet.
Caktimi i cilësisë së linjitit mund të ndahet në këto klasa10:
• Klasës së parë i takon linjiti që ka vlerë kalorike 9.211 [kJ/kg] dhe [12 %] hi,
• Klasës së dytë i takon linjiti që ka vlerë kalorike 7.536 - 9.211 [kJ/kg] dhe [12 – 17
%] hi,
• Klasës së tretë i takon linjiti që ka vlerë kalorike 5.862 - 7.536 [kJ/kg] dhe [17 - 21
%] hi,
• Klasës së katërt i takon linjiti që ka vlerë kalorike deri: 5.862 dhe mbi [21 %].
Përbërja e hirit dhe përqindja e tij në qymyr është anëtar litologjik shumë i rëndësishëm, i
cili merr pjesë në ndërtimin litologjik të shtresës qymyrore dhe ka ndikim direkt në
kualitetin e qymyrit. Përbërja e hirit në qymyret e Kosovës sillet prej 6.5 – 25 %.
20
PUNIM MASTERI
P2O5 0. 20 – 0. 50
TiO3 0. 35
K2O 1. 50 – 2.00
21
PUNIM MASTERI
2. PËRPUNIMI I QYMYREVE
Produktet e djegies së lëndëve djegëse paraqesin burimin themelor teknik të nxehtësisë. Në
kuptim teknik lëndët djegëse janë materiet të cilat gjatë procesit të oksidimit lirojnë një sasi
të dalluar të energjisë termike. Procesi i oksidimit si dhe proceset e tjera kimike mund të
analizohen në pikëpamje termodinamike2.
Ndarja themelore e lëndëve djegëse shqyrtohet në pikëpamjen e gjendjes agregate:
• Të lëngët,
• Të gazët dhe
• Të ngurtë.
Çdo lëndë djegëse përbëhet nga pjesa e cila digjet dhe e cila aktivisht merr pjesë në
procesin e oksidimit, si dhe nga pjesa e cila është pasive gjatë procesit të djegies.
Pjesën djegëse të lëndës djegëse e përbëjnë: karboni (C), hidrogjeni (H2) dhe një pjesë më e
vogël e squfurit. Në pjesët jo djegëse hyjnë: uji (H2O) dhe hiri (mineralet e ndryshme),
ndërsa në sasi më të vogla dallojmë edhe azotin (N2) dhe oksigjenin (O2).
22
PUNIM MASTERI
23
PUNIM MASTERI
Granulacioni në mm
Parametrat +150 -150+120 -120+60 -60+30
Lagështia, % 46,25 47,29 ,47,12 46,68
Hiri, % 10,32 12,49 14,49 19,20
Stot.,% 0,76 0,58 1,67 1,11
Sdjeg.% 0,28 0,14 0,20 0,38
Koksi 27,80 31,05 29,50 27,34
Cfix, % 17,87 20,63 17,01 13,17
Mat. e avull., % 24,50 21,65 23,38 25,98
Mat. e djeg., % 43,37 42,38 40,39 39,09
Vlera kalorike:
E sipërme, kJ/kg 12060 10900 9750 9250
E poshtme, kJ/kg 9250 8900 8210 7950
Karboni, % 27,38 25,40 25,00 21,30
Hidrogjeni, % 2,10 3,20 2,01 3,02
Sdjeg., % 0,28 0,14 0,20 0,38
O+N, % 10,97 13,50 15,97 14,13
Stabilimentet për terjen e linjitit në KEK sipas metodës së Fleisner-it kanë patur kapacitet
prej 600.000 t/vit të qymyrit të terur. Për kapacitetin prej 600. 000 t/vit qymyr të terur
nevoitet kjo sasi e qymyrit :
24
PUNIM MASTERI
⎛t⎞
GW = GQ. p. − Qt = 900.000 − 600.000 = 300.000 ⎜ ⎟ …………………………………….(2.4)
⎝h⎠
përkatësisht:
⎛t⎞
Gw = 125 − 83.34 = 41.66 ⎜ ⎟ …………………………………...………………………(2.5)
⎝h⎠
Sipas normativit për 1 kg të ujit të larguar nga qymyri konsumohet sasia e avullit prej 0.565
kg avull/kg ujë të larguar.
Sasia e konsumuar e nxehtësisë për orë është:
⎛ kJ ⎞
Qh = 0.565Gwi ,, = 0.565 ⋅ 41.66 ⋅103 ⋅ 2800 = 65.9 ⋅106 ⎜ ⎟ ……………………………..(2.6)
⎝ kg ⎠
Hulumtimet e ekspertëve për një periudhë të gjatë kanë konstatuar se sasia e qymyrit të
terur në raport me qymyrin e sharëzhuar të përpunuar është rreth 66.7%, sasia e ujit të
larguar nga qymyri i papërpunuar është 27 t/seri; sasia e avullit të kondensuar 14.66 t/seri;
sasia e ujit të largurar për 1 t qymyr të terur është 0.505 t/ t qymyr të terur2. Uji hedhurinë
(41.66 t/h) i cili përftohet në procesin e terjes së qymyrit përbëhet nga kondensati i avullit
të ujit të përdorur. Siapas gjendjes egzistuese uji hedhurinë i terrores paraqet burime
permanente për ndotjen e ujërave sipërfaqësore dhe nëntokësore me komponime organike
në veçanti me fenole. Këto ujra hedhurinë pas derdhjes dhe qëndrimit në deponin e hirit të
termocentraleve lëshohen në ujërrjedhësin e sitnicës duke shkaktuar ndotjen e ujërave të
sitnicës.
Metoda tjetër e pasurimit teknik të qymyreve është metoda e distilimit e cila përdoret në
veçanti për qymyret e murrme. Kjo metodë është përdorur për herë të parë në Gjermani më
1860. Procesi i përpunimit të qymyrit sipas kësaj metode nënkupton nxehjen e tij në
tëmperaturë prej 1800 C. Si produkte të këtij përpunimi përftohen:
- përzierja e gazeve (hidrokarbureve, hidrogjenit, monoksidit dhe dioksidit të
karbonit)
- vajrat e ndryshme
- parafini dhe
- koksi i qymyrit të murrmë.
25
PUNIM MASTERI
26
PUNIM MASTERI
2. 1. 3. Procesi i karbonizimit
Nga temperatura deri në të cilën nxehet lënda djegëse varet sasia dhe përbërja e
përmbajtësve të avullueshëm. Sasia e përbërësve të avullueshëm të ndarë dhe përmbajtja e
gazit pandërprerë rritet me rritjen e temperaturës. Përmbajtja e rrëshirës në përmbajtësit e
avullueshëm e arrinë vlerën maksimale në temperaturë rreth 750 K, ndërsa me rritjen e
vazhdueshme të temperaturës zvogëlohet çdo gjë që rrjedhe nga shpërbërja termike e
rrëshirës në temperatura të larta ku zvogëlohet përmbajtja e hidrogjenit.
27
PUNIM MASTERI
Temperatura, K 1000
800 Tresti dhe druri
600 linjiti dhe qymyri
Qymyrguri
400
Antraciti
200
0
1
Llojet e lëndëve djegëse të ngurta
Karbonizimi në temperatura të ulta ka pasur për qëllim prodhimin e gazit dhe ai kryhet në
temperaturë 900-10000C. Por sot qëllimi themelor i karbonizimit në temperaturë të ulët
(773-8230 C) është prodhimi i qymyrit pa tym i cili edhe është i njohur m emrin
gjysmëkoks.
28
PUNIM MASTERI
29
PUNIM MASTERI
e qymyrit gjendet në gjëndjen plastike në të zhvillohet shpërbërja termike. Gazi dhe teri të
cilët gjatë kësaj formohen në masën plastike krijojnë fluska. Me shtimin e temperaturës
bitumet termike shpërbëhen dhe masa ngurtësohet. Bitumet termike të qymyreve të cilët
nuk kalojnë gjatë nxehjes nëpër masën plastke shpërbëhen shumë shpejtë për ç’arsye
formohet edhe koksi i kokrrizuar. Në furrat plastike të koksimit qymyrit gjendet në komorët
vertikalë dhe nxehet nga jashtë. Temepratura e qymyrit gradualisht rritet prej murit kah
mesi dhe pastaj nga lartë dhe dalin (largohen) nga masa e qymyrit . Në fund të proceset
temeperatura në tërë shtresën sillet rreth 1400 K. Kur procesi i koksimit arrin deri në mesin
e shtresës për shkak të kontraksionit i cili paraqitet gjatë kalimit nga gjendja plastike në
koks, shtresa copëtohet sipas mjedisit në dy pjesë. Gazi i cili del nga dhomat e baterisë së
koksimit quhet gaz i drejtpërdrejtë ose gaz primar (parësor) i koksimit. Me të dalur nga
dhoma e koksimit dhe para se të hyjë në gypin përmbledhës horizontal gazi i drejpërdrejtë
fillon të ftohet dhe prej tij ndahet produkti kryesor i lëngët – katrani i kokësit. Katrani i cili
ndahet rrjedhë nëpër gazpërques dhe mblidhet në enë me fund konik ku bëhet ndarja e tij
prej ujit. Katrani me dendësi më të madhe bjen në fund të enës prej nga lëshohet kohë pas
kohe dhe dërgohet në përpunim të mëtejmë.
30
PUNIM MASTERI
Raporti (thyesi) masor i karbonit ndaj hidrogjenit (C/H) te lëndët e ngurta djegëse
sillet prej 11 te linjiti (te linjiti i Kosovës më i vogël) deri në 30 te antraciti. Me krahasimin
e këtyre raporteve tregohet se qymyret përbëhen nga makromolekulat e pangopura
organike. Me hidrogjenizimin e qymyreve zvogëlohet përbërshmëria e makromolekulave,
gjatë të cilit proces ato ngopen për që arsye zvogëlohet raporti C/H në to. Pasi qymyret
përmbajnë sasi të konsiderueshme të oksigjenit, në procesin e hidrogjenizimit ai
shndërrohet (kalon) në ujë. Hidrogjenizimin e qymyrit i pari e ka ekzekutuar Bergius-i më
1913, ndërsa deri kah fundi i shekullit XX procesi i hidrogjenizimit të qymyreve është
përsosur deri në aplikimin teknik. Kah gjysma e shekullit XX në Gjermani janë ndërtuar një
numër i madhë i objekteve për hidrogjenizimin e qymyrit të murrmë, qymyrgurit dhe të
terit si dhe të mbeturisë nga përpunimi i naftës. Në këto objekte për një periudhë të gjatë
kohore me sukses janë prodhuar lëndë djegëse të lëngëta me cilësi të lartë. Një objekt i tillë
është ndërtuar edhe në Britani të madhe më 1935. Hidrogjenizimi i qymyrit kërkon
përgatitjtet paraprake: terjen, largimin e substancave minerale në qymyr (zakonisht me
flotim), përmbajtja e të cilave nuk lejohet të jetë më e madhe se 2.5%, përzierja e qymyrit të
imtësuar me vaj ose tretësirë që jep një lloj kreme, shtimi i katalizatorëve në kremë (masë
homogjene). Vetë procesi i homogjenizimit ekzekutohet në dy faza – të lëngët dhe të avullit
(gazët). Masa e përgatitur në formë të homogjenizuar futet në reaktor në të cilën sillet
hidrogjene.
Hidrogjenizimi ekzekutohet në presion prej 25 MPa deri 100 Mpa dhe në temperaturë prej
600 - 800 K. Produktet e hidrogjenizimit parcial janë vajrat e lehta të cilat në reaktor tjetër
shëndrrohen në fazën e avullit dhe përsëri i nënshtrohen procesit të hidrogjenizimit. Përveq
produkteve të lëngëta gjatë këtij procesi krijohen edhe ato të gazta kryesisht metani. Pas
ndarjes së produkteve të hidrogjenizimit në formë të gazit dhe avullit mbeturana (teprica)
përmbanë vajin e rëndë, qymyrin e pareaguar dhe substancat minerale. Pas vitit 1950 duke
ju falenderuar çmimit të ulët të naftës dhe shtimit të çmimit të qymyrit, objektet për
31
PUNIM MASTERI
32
PUNIM MASTERI
33
PUNIM MASTERI
Torva 225
Qymyrguri 325
Linjiti 250
34
PUNIM MASTERI
Shpejtësia e djegies është në të vërtetë shpejtësia e zgjerimit linear të flakës për njësi të
kohës. Shpejtësia e djegies ka vlerë më të madhe se sa vlera e koeficientit të tepricës së
ajrit. Autori Nusselt më 1916 formuloi shprehjen e vet për djegien e koksit e cila ka
formën:
K 0.274 ⋅ p 0.786 ⋅W 0.786 ⋅ F ⋅ z ⋅ O2
G = 0.1376 ......................................................................(3.1)
T 0.472 ⋅ d 0.16 ⋅ l 0.054
Me gjithë që formula e Nusselt-it nuk ka ndonjë rëndësi të madhe për praktikën e
përditëshme të procesit të djegies, ajo tregohet qartazi se sa është i komplikuar dhe ende i
pashpjeguar procesi i djegies si dhe numrin e faktorëve prej të cilëve varet. Për qëllime të
përditshme praktike përdoret formula më e thjeshtë:
G
z=m λ …………………………………………………………………...………….(3.2)
F
Raporti G/F (kg/m2) përfaqëson koeficientin e sipërfaqes së jashtme të lëndës djegëse.
Autori Authäuser më 1917 me teorinë e tij jep shpjegimin fizik të procesit të djegies6.
Procesin fizik të djegies ai e ndan në katër stade të cilat janë:
a) Faza e parë - terja e lëndës djegëse
b) Faza e dytë - distilimi i lindës djegëse
Lënda Djegëse ⎯⎯
O2
→ koksi + s.a
Koksi = C fix + a
35
PUNIM MASTERI
1
Xhuli paraqet punën që bënë forca prej 1 Njutoni në largësi prej një metri që në rastin konkret mund të
identifikohet në energjinë e nxehtësisë që duhet të konsumohet për ngritjen e temeperaturës së masës prej 239
g ujë për një shkallë të celsiusit (prej 14.5 – 15.5 0 C).
36
PUNIM MASTERI
pavarësisht nga gjendja agregate e lëndës djegëse. Në rast të tillë kur djegia është jo e plotë
efekti termik i reaksionit është më i vogël se në rastin e djegies së plotë. Efekti termik i
lëndëve djegëse varet nga përbërja kimike e saj dhe e kushteve të djegies. Në produktet e
djegies lajmërohet edhe uji i cili rrjedhë nga lagështia e lëndës djegëse si dhe nga
hidrogjeni i djegur. Varësisht nga presioni dhe temperatura e produkteve të djegies së
lëndës djegëse, uji i pranishëm mund të jetë në gjendje agregate të lëngët ose të gazët. Siaps
gjendjes agregate të ujit në produktet e gasta të procesit të djegies dallojmë dy lloje të
efektit termik.
a) efekti i sipërm termik, kur uji në produktet e djegies gjendet në formë të lëngët – Hs
dhe
b) efekti i poshtëm termik, kur uji në produktet e djegies gjendet në formë të gaztë
(avullit) - Hp.
Efekti i sipërm termik quhet edhe nxehtësi e djegies. Në njësimet termoteknike përdoret
kryesisht efekti i sipërm termik, ose shkurt nxehtësia e djegies. Për shndërrimin e djegies
së lëngët të ujit në atë të gaztë (avullit) konsumohet nxehtësia, për këtë arsye efekti i
poshtëm termik është më i vogël kundrejt efektit të sipërm termik, për vlerën e energjisë të
konsumuar për transformimin fazor të ujit. Efekti termik i lëndës djegëse në shumicën e
rasteve përcktohet në temperaturë (0 C), për të cilën nxehtësia e avullimit prej 1 kg ujë është
Δhav ( 0 0→C ) = 2.500kJ / kg . Efekti termik i lëndës djegëse përcaktohet ekesperimentalisht
(me kalorimetër) kur efekti termokimik i djegies së plotë të lëndës djegëse me oksigjen
kryhet në stabilimentet specifike. Djegia izohorike (V=const) e lëndës djegëse ekzekutohet
në bombat kalorimetrike, ndërsa djegia izobarike kryhet në kalorimetrat sipas Junkers-it
gjysëmempirike duke shfrytëzuar formulën me ndihmën e të cilave përcaktohet vlera e
përafërt termike e lëndës djegëse.
37
PUNIM MASTERI
Përbërja kimike e lëndëve djegëse në përgjithësi dhe në veçanti atyre të ngurta dhe të
lëngëta është mjaft e ndërlikuar dhe e pa studiuar sa duhet. Nga kjo rrjedhë edhe konstatimi
se me anë të njësimit është vështirë të caktohet vlera e aftësisë termike të lëndës djegëse.
Mirëpo për njësimet e thjeshta, por relativisht të sakta, termoteknike ne mbështetemi në dy
supozime kryesore:
38
PUNIM MASTERI
njësohet nga barazimet empirike me të cilat bëhet lidhja e aftësive termike të karbonit,
hidrogjenit dhe të squfurit me nxehtësinë e avullimit të ujit.
- efekti termik i sipërm:
⎛ o⎞
qs = 33.9c + 142.3 ⎜ h − ⎟ + 10.46 s ( Mj / kg ) .................................................................(3.4)
⎝ 8⎠
- efekti termik i poshtëm:
⎛ o⎞
q p = 33.9c + 112.4 ⎜ h − ⎟ + 10.46s − 2.51w ( Mj/kg ) .....................................................(3.5)
⎝ 8⎠
Barazimet 13 dhe 14 japin vlerat e përafërta të efektit termik të lëndëve djegëse, nëse në to
zavendësohen raportet masore si madhësi jodimensionale. Vlera e oksigjenit (o) paraqet
raportin masor të oksigjenit elementar (kimikisht të lidhur) në masën e lëndës djegëse
punuese.
39
PUNIM MASTERI
Ligji i parë i termodinamikë paraqet ligjin mbi ruajtjen e energjisë dhe matematikisht
shprehet për sistemin e mbyllur me barazimin:
dU = dQ − dW
(3.6)
Ku madhësia dU paraqet shtimin e energjisë së brendshme të sistemit, dq – nxehtësinë e
këmbyer me ambient dhe dW – punën e këmbyer me ambient. Energjia e brendshme e
ndonjë substance definohet si shumë e energjive kinetike dhe potenciale të molekulave.
Nëse sistemi për shkak të ndonjë ndrrimi fizik ose për shkak të reaksionit kimik ndrron
gjendejn prej 1 deri 2 ndrrimi i energjisë së brendshme do të jetë:
ΔU = U 2 − U1 = Q − W (3.7)
Ku U2-U1 ndrrimi i energjisë së brendshme në gjendjen 1 dhe asaj 2, q – nxehtësia e cila
këmbehet me ambientin, W – puna e cila këmbehet me ambientin.
Madhësia ΔU varet vetëm nga gjendja fillestare (nistore) dhe përfundimtare e sistemit.
Madhësia q- W varet nga rruga sipas të cilës relizohet kalimi i sistemit nga gjendja 1 në
gjendjen 2. Nëse sypozohet se puna e vetme të cilën sistemi kimik e kryen me ekspandim
(zgjerim) ose ngjeshje (komprimim) atëherë puna në p=const është:
w = p(v2 − v1 ) = pΔU (3.8)
Pas zavendsimit të barazimit 3.7në atë 3.8 do të kemi:
ΔU = q − p (v2 − v1 ) = q − pΔV (3.9)
Barazimi 3.9 mund të shkruhet edhe në formën:
q = ΔU + pΔV = (U 2 − pv2 ) − (U1 − pv1 ) duke ditur nga më parë se shuma U+pv e cila
është quajtur entalpi ose përmbajtja e nxehtësisë barazimi i fundit merr formën:
q = Δ (U + pV ) = H 2 − H1 = ΔH (3.10)
40
PUNIM MASTERI
Duke u bazuar në ligjin e parë të termodinamikës për kushtet izohoro – izobarik (p, v =
const) mund të shkruajmë:
ΔU v = U1 − U 2 = Qv (3.13)
ΔU p = U1 − U 2 = Q p = W (3.14)
Qv = Q p + W (3.15)
Qv = Q p − W (3.16)
Efekti termik i lëndës djegëse përveç matjes në kalorimetër mund të njësohet edhe në
mënyrën analitike nëse është e njohur përbërja kimike e lëndës djegëse. Për njësimin termik
të lëndëve djegëse të ngurta dhe të lëngëta përdoren edhe këto barazime me qëllim të
njësimeve të shpejta termoteknike:
a) Barazimi i Dullon – it
⎛ o⎞ ⎛ kJ ⎞
H p = 339 ⋅ c + 1172 ⎜ h − ⎟ + 105 ⋅ s − 25 ( 9 ⋅ h + w ) ⎜ ⎟ (3.17)
⎝ 8⎠ ⎝ kg ⎠
b) Barazimi i Wondarchek – ut:
o kJ
H p = (33 − 0.26)c + 1130.45(h − ) + 105s − 25 ( 9 ⋅ h + w ) ( ) (3.18)
8 kg
c) Barazimin e Karagov – it:
MJ
H p = H s − 2.5(9 ⋅ h + w)( ) (3.19)
kg
41
PUNIM MASTERI
42
PUNIM MASTERI
Në mungesë të oksigjenit të mjaftueshëm djegia nuk është e plotë dhe si rezultat i saj
përftohet oksidi i karbonit (CO).
1
C + O2 = CO2 ……………………………………………………………………...….(4.7)
2
32 28
1kg (C ) + kg (O2 ) = kg (CO) ……………………………………………………(4.8)
2 x12 12
ose
43
PUNIM MASTERI
32 28
ckg (C ) + kg (O2 ) = kg (CO) …………………………………..………………….(4.9)
24 12
ckg (C ) + 1.333ckg (O2 ) = 2.333ckg (CO) ……………………………………………….(4.10)
¾ Djegia e hidrogjenit
1
H 2 + O2 = H 2O
2 …………………………………………………….(4.11)
32
2kg ( H 2 ) + kg (O2 ) = 18kg ( H 2O)
2
Për djegien e një kilogrami hidrogjen (1 kg H2) dhe raportit masor të hidrogjenit h, në një
kilogram lëndë djegëse, barazimi stekiometrik do të jep masën e nevojshme të oksigjenit
dhe masën e ujit të krijuar.
32 18
1kg ( H 2 ) + kg (O2 ) = kg ( H 2O) …………………………………………………..(4.12)
2⋅2 2
Hidrogjeni për djegie mund të shfrytëzohet edhe në gjendjen e gazët. Në qoftë se sasirat në
barazimin stekiometrik shprehen në njësitë vëllimore, atëherë kërkohet të definohet gjendja
0
e gazit. Le të jetë temperatura t = C dhe presion 101.325 kPa dhe raporti vëllimorë i
( )
hidrogjenit rH 2 , për njësinë e lëndës djegëse do të vlej varësia:
m3 22.4 m3 m3
22.4 ( 2)
H + ( 2)
O = 22.4 ( H 2O ) …………………………………(4.13)
kmol 2 kmol kmol
1
rH 2 m3 ( H 2 ) + rH 2 m3 (O2 ) = rH 2 m3 ( H 2O ) ........................................................................(4.14)
2
- djegia e sulfurit
S + O2 → SO2 ..................................................................................................................(4.15)
44
PUNIM MASTERI
Sasia e konsumuar e oksigjenit dhe masa e dyoksidit të squfurit të krijuar mund të shprehet
në njësinë vëllimore ashtu që për gazin në presion p=101.325 kPa dhe temperaturë t = 0 0 C
do të vlej:
skg ( S )+ sm3 (O2 ) = 2 ⋅ skg ( SO2 ) .....................................................................................(4.18)
Ose
22.4 22.4
skg ( S )+ s ⋅ m3 (O2 ) = s ⋅ m3 ( SO2 ) ....................................................................(4.19)
32 32
skg ( S )+ 0.7 sm3 (O2 ) = 0.7 sm3 ⋅ ( SO2 ) .............................................................................(4.20)
- djegia e oksidit të karbonit
1
CO + O2 → CO2 ..........................................................................................................(4.21)
2
32
28kg (CO) + kg (O2 ) = 44kg (CO2 ) ............................................................................(4.22)
2
Barazimi stekiometrik i djegies së CO në vëllim rCO i pranishëm në një metër kub (1 m3) të
lëndës djegëse i shkruar në njësitë vëllimore për të gjithë pjesëmarrësit në reaksion do të
jetë:
m3 22.4 m3 m3
22.4 (CO) + (O2 ) = 22.4 (CO2 ) ...................................................(4.23)
kmol 2 kmol kmol
Apo për raportin vëllimor rCO :
- djegia e hidrokarbureve ( Cm H n )
n n
Cm H n + (m + )O2 = mCO2 + H 2O ............................................................................(4.25)
4 2
n n
1molCm H n + (m + )molO2 = mmolCO2 + molH 2O ...................................................(4.26)
4 2
n n
m3Cm H n + (m + )m3O2 = m3CO2 + m3 H 2O ..............................................................(4.27)
4 2
45
PUNIM MASTERI
Gjatë djegies së hidrokarbureve CmHn duhet të dihet formula kimike e kompozimit. Nëse të
gjithë pjesëmarrësit në reaksion janë në gjendje të gazët atëherë gjatë djegies së një metri
kub (1 m3 ) të gazit, koeficientët stekiometrik do të kenë vlerat:
⎛ n⎞ n
rCm H n ( Cm H n ) + rCm H n ⎜ m + ⎟ m3 (O2 ) = mrCm H n m3 (CO2 ) + rCm H n m3 ( H 2O) ..................(4.28)
⎝ 4⎠ 2
Këto barazime mundësojnë të njësohet masa e domosdoshme (sasia, vëllimi) i oksigjenit
për djegien e plotë të lëndëve djegëse si edhe masën e produkteve të krijuara të reaksionit
kimik, pra edhe të gazeve të djegies. Në njësimet termoteknike përdoren dy terme për
sasinë e ajrit dhe të oksigjenit për djegie: sasia minimale ose teorike e cila rrjedh nga
barazimet e djegies së komponentëve të djegshëm dhe sasia e vërtetë ose sasia e cila i
përgjigjet karakterit të lëndës djegëse dhe karakteristikave teknike dhe konstruktive të
agregatit (stabilimentit) për djegie. Sasia minimale e oksigjenit (Omin) e nevojshme për
djegie të plotë të lëndës djegëse me përbërje të njohur kimike, gjendje të caktuar agregate si
edhe të raportit të njohur të oksigjenit në lëndë djegëse, njësohet sipas barazimeve:
c h s o ⎛ kmolO2 ⎞
Omin = + + − ⎜ ⎟ (4.29)
12 4 32 32 ⎝ kg.l.d ⎠
⎛ kmolO2 ⎞
Omin = 2.667c + 8h + s − o ⎜ ⎟ (4.30)
⎝ kg.l.d ⎠
⎛ kmolO2 ⎞
Omin = 1.867c + 5.6h + 0.7 ( s − o ) ⎜ ⎟ (4.31)
⎝ kg.l.d ⎠
46
PUNIM MASTERI
Siq është cekur më parë në shumicën e rasteve si burim i oksigjenit të nevojshëm për djegie
shërben ajri.
Sasia minimale e ajrit për djegie (Lmin) njësohet duke u nisur nga relacionet e njohura të
përmbajtjes së oksigjenit në ajër. Siq dihet ajri përmban oksigjen në raportet masore 23%,
d.m.th gO2 = 0.23 përkatësisht në raporte vëllimore përmban 21% ose rO2 = 0.21 . Duke
Omin ⎛ m3 ⎞
Lmin = ⎜ ⎟ .....................................................................................................(4.33)
0.23 ⎝ kgl.d . ⎠
Në varësi nga gjendja agregate, llojit dhe karakteristikave të tjera të lëndës djegëse,
përzierja e lëndës djegëse me ajër do të realizohet në mënyra të ndryshme në hapësirën
reaktive (skaren). Në praktikë shpeshëherë paraqiten vende me tepricë ose mungesë të
oksigjenit të nevojshmë prë djegie të plotë të lëndës djegëse. Duke u nisur nga mundësia e
cekur në praktikë preferohet që për kushtet reale të djegies së lëndëve djegëse duhet të
sigurohet më tepër ajër (dhe me atë edhe oksigjen) se sasia teorike e nevojshme për
47
PUNIM MASTERI
( λ < 1) djegia e lëndës djegëse nuk është e plotë. Gjatë kësaj djegie ( λ < 1) karboni i
pranishëm në lëndën djegëse pjesërisht kalon përveq në CO2 edhe në CO. Proceseve të
djegies në këto kushte duhet shmangur, përveq proceseve të cilat shfrytëzohen për
përpunimin e lëndëve djegëse. Në njësimet stekiometrike përqindja e gazeve të inerta të
cilat hyjnë në përbërjen e ajrit parimisht i shtohet përmbajtjes së azotit, ashtu që zakonisht
mirret se përmbajtja e azotit në ajër është 79% përqindje vëllimore, ndërsa 21% vëllimore
të oksigjenit. Tek gazet ideale raportet molare dhe vëllimore janë të njejtë, nga raporti i
përmbajtjes së azotit ndaj përmbajtjes së oksigjenit të shprehura në % vëllimore njësohet
raporti i tyre molar d.m.th. 79/21=3,26. Nga kjo rezulton se në ajër në 1 mol oksigjen vjen
3.76 mole azot. Prandaj barazimi stekiometrik i djegies së karbonit me ajër do të jetë:
C + O2 + 3.76 N 2 = CO + 3.76 N 2 .................................................................................(4.36)
Nga barazimi (4. 36) rezulton se për djegien e 12 g karbon nevojiten 32 g oksigjen me të
cilin sjellen 3.76x28=105.28 g azot, ndërsa sasia e nevojshme e ajrit për djegien e 12 g
karbon është 137.28 (O2 +N2=32+105.28). Lëndët djegëse të gazta zakonisht janë përzierje
e shumë komponentëve nga të cilat disa janë të djegëshëm dhe një pjesë e padjegshme.
Komponentet themelore të djegshme të lëndëve djegëse janë hidrogjeni, oksidi i karbonit
dhe hidrokarburet e gazëta. Përveq komponentëve të djegshme lëndët djegëe të gazta
shpeshëherë përmbajnë azot, dyoksidin e karbonit dhe avullin e ujit. Përbërja e lëndëve
djegëse të gazta në shumicën e rasteve shprehet në përqindje vëllimore të të gjitha
48
PUNIM MASTERI
49
PUNIM MASTERI
Me djegien e lëndëve djegëse krijohen produkte në formë të tymërave dhe zgjyra. Për këtë
arsye gjatë projektimit të stabilimenteve duhet projektuar që në mënyrë të pandërprerë nga
hapësira e djegies të largohen gazet e liruara dhe mbeturina (zgjyra). Nga kjo rezulton se
gjatë projektimit të stabilimenteve të tilla termodinamike duhet të jetë e njohur masa i
produkteve të djegies. Masa e zgjyrës së përftuar është proporcionale raportit masorë të
substancave të padjegshme në lëndë djegëse. Duke u nisur nga përbërja e njohur e qymyrit
lehtë mund të njësohet përbërja kimike e afërt e zgjyrës. Zgjyrën parimisht e përbëjnë
oksidet dhe sulfatet e metaleve alkalino tokësore. Nëse zgjyra nuk përdoret për qëllime të
caktuara (rasti i KEK-ut) ajo zakonisht deponohet në deponi të caktuara. Në kohët e fundit
preferohet rekultivimi i hapësirave të deponive duke ju shtuar shtresave të caktuara të
dheut. Masa e zgjyrës (hiri + qymyri i padjegur) gjatë procesit të djegies drejtpëdrejtë varet
nga shkalla e djegies së komponentëve të djegshëm në qymyr. Prandaj gjatë procesit të
djegies duhet të sigurohet sasia e mjaftueshme e oksigjenit (ajrit) që djegia të jetë e plotë.
Në figurën 5.1 është paraqitur skema e thjeshtë e djegies së lëndëve djegëse e cila
mundëson paraqitjen e bilancit material të pjesëmarrësve në procesin e djegies.
Gjatë djegies së plotë të 1 kg karbon mesatarisht përftohen 33.9 MJ energji në formë të
nxehtësisë, ndërsa në rast të djegies jo të plotë të 1 kg karbon dhe krijimit të CO përftohet
vetëm 10 MJ energji në formë të nxehtësisë.
Në rastin e qymyrit të basenit të Kosovës, kjo sasi e liruar e nxehtësisë është diçka më e
vogël për shkak të cilësisë së dobët të qymyrit. Sasia e përftuar e hirit gjatë procesit të
djegies, po ashtu varet nga lloji i lëndës djegëse, p.sh. qymyri i basenit të Kosovës përmban
mesatarisht 18% hi, llogaritur në masën e qymyrit të djegur. Kjo sasi e hirit zakonisht është
më e madhë për shkak se në kushtet ekzistuese të TC “Kosova" është shumë vështirë të
realizohet djegia e plotë e qymyrit.
50
PUNIM MASTERI
Gjatë procesit të djegies së lëndëve djegëse duhet bërë përpjekje që të realizohet djegia e
plotë e substancave të djegshme në lëndën djegëse. Në gazet e djegies parimisht gjenden:
dyoksidi i karbonit (CO2), uji (H2O), dyoksidi i squfurit (SO2), azoti dhe oksigjeni i
pashfrytëzuar në procesin e djegies. Nëse procesi i djegies është i plotë pa tepricë të ajrit,
d.m.th koeficienti i tepricës së ajrit është i barabartë me një, λ=1 ( që shumë rrallë ndodhë)
në gazet e djegies nuk gjendet oksigjeni i lirë.
Gazet e liruara gjatë procesit të djegies (rasti i termocentraleve në Kastriot) nëpër tymtar
largohen në atmosferë. Këto gaze të liruara gjatë procesit të djegies, duhet të pastrohen për
të parandaluar procesin e ndotjes së mjedisit jetësor. Për pastrimin e këtyre gazeve përdoren
filtrat, por efekti i tyre nuk arrinë vlerat e caktuara të largimit të kokrrizave të ngurta (nëpër
tymëtarët e termoelektranave të KEK-ut lirohen sasira të mëdha të kokrrizave, për shkak të
mos punës efikase të filtrave, të cilat lëshohen në atmosferë). Për shkak të ndotjes enorme
të mjedisit jetësor, me gazet e tymëtarëve dhe hirit, qytetarët e Lajthishtes dhe të tjerët
kërkojnë shpërngulje në vende më të sigurta nga ndotja. Për ta parandaluar ndotjen e
atmosferës, kërkohet të njësohen (përcaktohen) masa dhe vëllimi i gazeve të tymëtarëve.
Në figurën 5. 2 është ilustruar ndotja e mundshme të ambientit me gasra në vitet e
ardhshme si dhe shtetet prej të cilave pritet më tepër ndotje9.
51
PUNIM MASTERI
Për këtë qëllim shfrytëzohen barazimet stekiometrike të djegies si dhe analizat kimike. Të
sypozojmë se procesit të djegies i nënshtrohet sasia prej 1 kg lëndë djegëse në kushtet
stacionare, atëherë në bazë të bilancit të masës mund të shkruajmë:
m = 1 + L − a = 1 + λ Lmin − a ........................................................................................(5.1)
Përbërja kimike e gazeve zakonisht përcaktohet me analizatorët e gazeve. Por në raste kur
është e njohur përbërja kimike e lëndëve djegëse dhe koeficienti i tepricës së ajrit, masa dhe
vëllimi i gazit mund të përcaktohen drejtpërsëdrejti nga barazimet stekiometrike të djegies
së lëndës djegëse.
52
PUNIM MASTERI
22.4 ⎛ m3CO2 ⎞
VCO2 = c = 1.867c ⎜ ⎟
12 ⎝ 1kgl.d . ⎠
Vëllimi i ujit në temepraturë 0 0 C dhe p=101.325 kPa i cili lirohet gjatë procesit të djegies,
njësohet sipas barazimit:
22.4 22.4 22.4
VH 2O = h+ CO = ( 9h + w ) = 1.245 ( 9h + w ) .........................................(5.3)
2 18 18
⎛ m 3 H 2O ⎞
Nga barazimi (5.3) shuma (9h+w) paraqet masën ⎜ ⎟ e ujit të liruar gjatë djegies së
⎝ kgl.d . ⎠
1 kg lëndë djegëse.
⎛ m 3 H 2O ⎞
mH 2O = 9h + w ⎜ ⎟ ............................................................................................(5.4)
⎝ kgl.d . ⎠
Uji në gazet e tymëtarëve rrjedhë nga lagështira në lëndën djegëse (qymyri i Kosovës
përmban rreth 48 % lagështi), lagështira e ajrit të shfrytëzuar si dhe nga reaksionet e djegies
së hidrogjenit. Duke u nisur nga barazimi (5.4) rezulton se në të nuk është përmbajtur uji i
sjellur me ajrin e njomë ose i sjellur në forma të tjera. Kjo sasi e ujit mund të njësohet me
ndihmën e koeficientit të tepricës së ajrit dhe gjendjes së ajrit si edhe në normat teknike mbi
masën e nevojshme të ujit të sjellur për të qenë procesi i djegies më efikas. Squfuri i
pranishëm në lëndën djegëse gjatë djegies parimisht kalon në dyoksid. Masa dhe vëllimi i
dyoksidit të squfurit të krijuar njësohet sipas barazimeve:
64 ⎛ kgSO2 ⎞
mSO2 = s = 2⋅ s⎜ ⎟ ........................................................................................(5.5)
32 ⎝ kgl.d . ⎠
dhe
53
PUNIM MASTERI
22.4 ⎛ m3 SO2 ⎞
VSO2 = s = 0.7 ⎜ ⎟ ......................................................................................(5.6)
32 ⎝ kgl.d . ⎠
Në gazet e djegies të pranishëm janë edhe azoti i sjellur me ajër dhe oksigjeni i
pakonsumuar gjatë procesit të djegies. Nëse është i njohur koeficienti i tepricës së ajrit
( λ ) dhe kemi të bëjmë me djegie të plotë, sasia totale e azotit në gaze njësohet sipas
barazimit:
⎛ kgN 2 ⎞
mN 2 = 0.77 L + n = 0.77λmin + n ⎜ ⎟ .....................................................................(5.7)
⎝ kgl.d . ⎠
ndërsa vëllimi:
22.4 ⎛ m3 N 2 ⎞
VN 2 = 0.79 L + n = 0.79λmin } + 0.8n ⎜ ⎟ ........................................................(5.8)
28 ⎝ kgl.d . ⎠
Sasia e oksigjenit në gazet e djegies rezulton nga ajri i sjellur dhe oksigjeni i përmbajtur në
lëndën djegëse. Masa dhe vëllimi i tij njësohen sipas barazimeve:
⎛ kgO2 ⎞
mO2 = 0.23 ( λ − 1) Lmin ⎜ ⎟ ...................................................................................(5.9)
⎝ kgl.d . ⎠
⎛ m3O2 ⎞
VO2 = 0.21( λ − 1) Lmin ⎜ ⎟ ....................................................................................(5.10)
⎝ kgl.d . ⎠
Duke u nisur nga barazimet (5.1 – 5.9) për 1 kg lëndë djegëse masa e gazeve të liruara
mund të jetë:
k
m = ∑ mk = mCO2 + mH 2O + mSO2 + mN 2 + mO2
i =1 ..........................................................(5.11)
= 3.667c + 9h + w + 2s + 0.8n + 0.21( λ − 1) Lmin
Nëse dihet masa e gazeve të djegies (m), vëllimi(V), lehtë mund të gjendet , njësohet
vëllimi i hapsirës së djegies, diametri i gypave për sjelljen e ajrit dhe largimin e gazeve.
54
PUNIM MASTERI
55
PUNIM MASTERI
Duhet të ceket se e tërë nxehtësia e cila lirohet në procesin e djegies i dorëzohet produkteve
të djegies. Në realitet procesi i djegies është i shoqëruar me humbje të nxehtësisë ashtu që
0
temperatura e vërtetë është e ultë për: 20 – 25 C nga temperatura teorike e djegies së
lëndës djegëse. Në shumicën e stabilimenteve industriale dhe në amvisni djegia e lëndëve
djegëse realizohet në kushtet izobarike (p=konst). Të supozojmë se procesit të djegies i
nënshtrohet njësia e masës së lëndës djegëse (ml.d.) dhe masa e vërtetë e nevojshme e ajrit le
të jetë (L), ndërsa masa e gazeve të tymtarit (m), ndërsa sasia e liruar e nxehtësisë është e
barabartë vlerës së poshtme termike (qp). Për sistemin e tillë të hapur termodinamik në
kushtet stacionare do të vlej:
• • • •
Qcv m ( q ) = ∑ m h ( p
l .d . p p p p , Tp ) − ∑ mr hr ( pr , Tr ) ...................................................(5.13)
•
Ku ∑ m p hp paraqet entalpinë e produkteve të procesit kimik (gazet e tymëtarëve+hiri),
•
ndërsa shuma ∑ m h paraqet entalpinë totale të reaktantëve (ajri +lënda djegëse).
r r
Në qoftë se për gjendjen referente aprovohet (mirret) se Tref = 0 dhe entalpia e substancës
në këtë gjendje është Href(p, Tref) = 0 atëherë do të vlej:
- Për reaktantët (ajër+lëndë djegëse)
∑ m h ( p T ) − ∑ m h ( p,T ) = Lh
i i i i i i ref c + hg = λ Lmin c pLTL + cgTg ...................................(5.14)
∑ m hj ( p T ) − ∑ m h ( p,T ) = mh + ah = (1 − a + λ L ) c T + ac T ..................(5.15)
j j j j j ref a min p a a
∑ Δν ΔHi i
Td
T0 - entalpia e produkteve të djegies në temperaturën e djegies Td
Në qoftëse kryhet parangrohja e ajrit dhe lëndës djegëse në barazimin e bilancit termik
(5.16) bënë pjesë edhe entalpia e parangrohjes së ajrit.
Duke u nisur nga kjo mund të shkruajmë:
56
PUNIM MASTERI
0 0 0
Entalpitë vetanake të prangrohjes së ajrit dhe lëndës djegëse si dhe entalpia e produkteve të
djegies, njësohen nëpërmjet barazimeve:
T
ΔHi T = ∫ c p dT = ai (T − T0 ) +
T
0
2
(
b 2
T − T02 ) + (T 3 − T03 ) ............................................(5.18)
c
3
T0
⎛ _ ⎞
ose nëpërmjet të kapaciteteve të mesme molare termike ⎜ c pi ⎟ për intervalin e temperaturave
⎝ ⎠
T0 deri T, d.m.th.:
_
ΔHi T = c pi (T − T0 ) ....................................................................................................(5.19)
T
0
57
PUNIM MASTERI
djegies. Temperatura teorike (adiabatike) e djegies përfitohet duke djegur njësinë e masës
së lëndës djegëse.
Temperatura teorike e djegies do të jetë:
qp λ Lmin c pLTL + cl .d .Tl .d . acaTa
T= + − .................................(5.20)
(1 − a + λ Lmin ) c p (1 − a + λ Lmin ) c p (1 + a + λ Lmin ) c p
Barazimi (5.20) shfrytëzohet për të njësuar temperaturën e djegies për të gjitha llojet e
lëndëve djegëse. Ky barazim jep mundësinë për të vlerësuar ndikimin e madhësive
vetanake në temepraturën teorike të djegies së lëndëve djegëse. Kështu temperatura e
djegies do të jetë më e madhe për lëndët djegëse me aftësi më të madhe termike ( q p ) .
58
PUNIM MASTERI
59
PUNIM MASTERI
të hedhura të gazifikimit në flakën e madhe si dhe nga paisjet për përfitimin e acidit nitrik.
Faktorët që ndikojnë në shkallën e emisionit të SO2
Gjatë procesit të djegies së linjitit janë:
• Temperatura dhe
• Lloji dhe përbërja kimike e linjitit.
Në bazë të hulumtimeve eksperimentale është vërtetuar se emisioni i SO2 i cili sajohet gjatë
procesit të djegies së linjitit është në varësi direkte nga temperatura e ndezjes.
Përkatësisht me rritjen e temperaturës shkaktohet rritja e emisionit të SO2 dhe atë gjer në
temperaturën 12500 C ku e arrinë vlerën e fundme.
Përkatësisht për emisionin e SO2 gjatë procesit të djegies së qymyrit është fondament
përshkrues i emisionit vetë temperatura e ndezjes e jo vlera e përmbajtjes së sulfurit të
ndëzshëm që gjendet në qymyr. Është vërtetuar gjatë procesit të ndezjes së qymyrit gjer në
temperaturën 8000 C emitohet sulfuri i ndezëshëm nga qymyri, përkatësisht ai inorganik
dhe piritor. Në temperatura mbi 8000 C vie deri tek dekompozimi si dhe emitimi i lidhjes
iorganike, kryesisht i formës së sulfatit të sulfurit.
Emisioni i SO2 në masë të madhe varet edhe nga lloji dhe përbërja kimike e qymyrit, si dhe
formës së sulfurit që gjendet në qymyr. Nëse përcillet shkalla e emisionit të SO2 varsisht
nga temperatura e ndezjes dhe lloji i qymyrit, në rastin tonë për linjit, atëherë do të arrijmë
60
PUNIM MASTERI
Me rastin e oksidimit të linjitit në skarë vjen deri te oksidimi i sulfurit në SO2 dhe SO3 të
cilët së bashku me gazet tymyese lirohen në atmosferë. Gjatë reaksioneve të oksidimit e më
vonë gjatë daljes nga komora ndezëse SO2 reagon me CaO, i cili fitohet me kalcinimin e
CaCO3 duke dhenë CaSO4.
Sulfati i kalciumit i fituar së bashku me hirin del në elektrofiltër deri te bunkerët e hirit prej
nga me anë të transportuesit shiritor dërgohet në depon e mbeturinave.
61
PUNIM MASTERI
Mundësia e depërtimit të qymyrit me pikë shumë të ulët të shkrirjes deri te hiri sjelle deri te
efektet e shumëfishta negative.
Mundësohet procesi i gërryerjes së sipërfaqeve nxehëse të kazaneve për që arsye duhet që
të mbahen temperatura të larta në skarë që të mund të vazhdojnë procesi. Në temperatura të
larta mbi 9000 C vjen deri te pasivizimi i CaO për shkak të mbylljes së poreve në të cilat
zhvillhoet reaksioni, në këtë mënyrë shkalla e desulfurimit zvogëlohet në mënyrë rapide.
Në varësi nga sasia e karbonit të lirë dhe nga temperatura e skarës zhvillohet reaksioni i
reduktimit të CaSO4 deri në CaO dhe SO2 sipas reaksionit12:
CaSO4 + 2C → CaS + 2CO2
CaS + 2CaSO4 → 4CaO + 4SO2
4CaSO4 + 2C → 4CaO + 4SO2 + 2CO2
Sypozohet se redukimi i CaSO4 deri në CaS bëhet përmes CO i cili fitohet në temperaturë
më të lartë se 7000 C. Prania e SiO2, Al2O3, Fe2O3 shpejtojnë reaksionin e përfitimit të SO2
nga CaSO4 në prani të CO.
Në temperatura mbi 9000 C dukshëm rritet mundësia e zhvillimit të reaksionit NOx.
Nëse vjen deri te rritja e temperaturës së gazeve dalëse mbi 2500 C vjen deri te zvogëlimi i
efikasitetit të elektrofiltrit.
62
PUNIM MASTERI
Tabela 7.2. Të dhënat të cilat kanë të bëjnë me harxhimin specifik të thëngjillit dhe
për peshën e gasërave të thata në dalje të tymëtarëve
1 Hargjimi specifiki thëngjillit t/MW 1.15 1.48 1.58 1.32 1.26
2 Pesha e gasërave të thata në dalje kg/kg. l 4.2 4.7 4.5 4.7 4.2
63
PUNIM MASTERI
1.8
1.6
1.4
1.2
1 Hargjimi specifik i
t/MW
4.8
kg/kg.l.d 4.7
4.6
4.5
4.4 Pesha e gasërav e të
4.2
4.1
4
3.9
1 2 3 4 5
t
64
PUNIM MASTERI
Rezultatet e fituara në mënyrë analitike gjatë kalkulimeve janë dhënë në tabelën vijuese.
Këtu janë dhënë tri rste të veçanta të shpenzimit të komponentëve përkatëse në: kg/kg. L,
t/MWh dhe t/h. Vlenë të ceket se për këto raste janë bërë kalkulimet në mënyrë të veqantë
dhe për çdo njërin rastë janë fituar rezultate të caktuara. Pos këtyre jemi marrë edhe me
përcaktimin e emisioneve të mundshme të tri komponentëve, por me rëndësi është të ceket
se te rasti i përcaktimit të oksideve të azotit jemi shërbyer me dy forma të mundshme të
përcaktimeve me atë të Carl Brows dhe SI’ 84.
Tabela 7.3. Rezultatet e fituara në mënyrë analitike gjatë kalkulimeve që i kamë bërë
Komponentet Njësia I II III IV V
CO2 kg/kg.l 0.83 0.858 0.568 0.615 0.84
CO2 t/MWh 0.95 1.27 0.857 0.813 1.067
CO2 t/h 326 262 191 187 213.1
3
Emisioni i CO2 g/m n 271 256 181 182 206.5
SO2 kg/kg.l 0.012 0.006 0.006 0.006 0.009
SO2 t/MWh 0.014 0.009 0.009 0.008 0.009
SO2 t/h 4.7 1.8 1.9 1.8 1.843
3
Emisioni i SO2 mg/m n 1096 490 511 497 499.5
3
Emisioni I NOx sipas Carl Bros mg/m n 1450 1128 1245 1123 1166
3
Emisioni I NOx sipas SI' 84 mg/m n 326 291 304 291 295.8
Emisioni i CO2
300
g/m3n
250
200
Emisioni i CO2
150
g/m3n
100
50
0
1 2 3 4 5
65
PUNIM MASTERI
mg/m3n
1000
800
600
Emisioni i SO2
mg/m3n
400
200
0
1 2 3 4 5
1400
mg/m3n
1200
1000
Emisioni I NOx sipas
200
0
1 2 3 4 5
t
66
PUNIM MASTERI
1400
Emisioni i CO2
1200
g/m3n
Emisionet në mg/m3n
1000
Emisioni i SO2
800 mg/m3n
0
1 2 3 4 5
koha (t)
67
PUNIM MASTERI
8. DISKUTIMI I REZULTATEVE
Nga paraqitja dhe shikimi i diagrameve dhe tabelave të dhëna në këtë punim bazuar në
kalkulimet që kamë bërë mund të konkludojmë si në vijim:
68
PUNIM MASTERI
rrezikojnë zhivillimin e jetës normale për botën e gjallë bimmore, shtazore dhe
njerzore në tokë në ato vende ku janë të pranishme këto gasra të cilat lirohen nga
tymëtarët e ndryshëm si ç’është rasti te KEK –u.
• Pasojat të cilat mund të vijnë si shkak i këtyre gasrave janë: shirat acidike, mjegullat
e ndryshme dhe smogu fotokimik, që të gjitha këto janë shumë me rëndësi për
çrregullimet e jetës së gjallë në tokë.
69
PUNIM MASTERI
9. PËRFUNDIMI
Bazuar në materialin i cili është shtjelluar gjatë këtij punimi si dhe në bazë të kalkulimeve
që janë bërë kemi ardhur deri te ky përfundim:
¾ Shfrytëzimi i lëndës së parë në Kosovë, fjala është për linjit të bëhet në mënyrë sa
më të drejtë dhe sa më racionale.
¾ Kur është fjala për djegien e linjitit në bazë të këtij punimi është kuptuar se gjatë
djegies lirohen sasi të mëdha të emisioneve gasrave të ndryshme që në shumicën e
rasteve i kalojnë kufijtë e lejuar dhe në këtë mënyrë paraqesin rrezik për ambientin
ku jetojmë.
¾ Duke marrë parasysh se vlerat e mëdha të emisioneve të CO2 mund të qojnë në të
ashtuquajturën ngrohje globale dhe kjo do të ketë pasoja katastrofale për tërë botën
është e nevojshme që të shkohet në hapa serioz të cilët ndikojnë në ndalimin apo
zvogëlimin e këtyre emisioneve në atmosferë pasi që jeta në këto zona është e
rrezikuar.
¾ Duke ditur se Kosova ka edhe potenciale të tjera për prodhimin e energjisë elektrike
si fjala vjen me anë të lumenjve, me erë, me rrezatime solare është mirë që në të
ardhmën të mendohet edhe në këto forma të shfrytëzimit me qëllim të përftimit të
energjisë.
¾ Duke ditur se diku rreth 97 % e përftimit të energjisë elektrike në Kosovë është prej
linjitit atëherë dihet se edhe ndotjet e mundshme të mjedisit janë evidente.
¾ Bazuar në këtë që është folur më lartë është me rëndësi që të gjitha format e
mundshme për prodhimin e energjisë të aplikohen në mënyrë që të kemi rezultate të
kënaqshme, furnizim me rrymë dhe sa më pak ndotje të ambientit.
¾ Në raste të kundërta nëse nuk i përmbahmemi këtyre rregullave mund të kemi
pasoja në të ardhmën e këto pasoja mund të sjellin deri te rënia e shirave acidike të
cilat janë me pasoja serioze për florën dhe faunën.
¾ Aplikimi i metodave më të reja dhe më të sofistikuara të cilat do të lejonin sa më
pak ndotjen e atmosferës gjatë djegies së linjitit.
70
PUNIM MASTERI
¾ Duke u folur për teknologjitë e reja mendohet në zgjedhjen e filtrëve të cilët janë më
të avancuar dhe në këtë mënyrë lirojnë sasi më të vogla të emisioneve në atmosferë.
¾ Është me rëndësi të ceket se duhet bërë matje të vazhdueshme me qëllim të
përcaktimit më të saktë të shkallës së ndotjes sepse mund të ketë divergjenca të
mëdha sa i përket përcaktimit të shkallës së ndotjes.
71
PUNIM MASTERI
10. CONCLUSION
Based on material which is explained during this project and on base calculation which are
done we can conclude:
72
PUNIM MASTERI
• Speaking about new technologies, understanding on filters choice which are more in
progress and in this way are realizing small quantity of emissions in environment.
• It’s very important to mention that is in need to do continuous measurements with
purpose to definite more precisely the level of contamination because can have
massive divergence as to determination of contamination level.
73
PUNIM MASTERI
LITERATURA
[1]. A. Malja, M. Frashëri, M. Bimbashi: Teknologjia kimike (II) – shblu – Tiranë 1995.
[2]. Sh. Rashani, Termodinamika dhe Termoteknika, FXM - Mitrovicë, 2007.(në shtyp)
[3]. www.epa.gov/ttn/chief/ap42/ch01
[[fg[4]. www.intuser.net/ufes131.php
[5]. Raportet e shfrytëzuara nga Ministria e Energjisë dhe Minierave, 2006
[6]. F. Agolli, Teknologjia kimike Inorganike . Mitrovicë, 1983
[7]. Materiale të shfrytëzuara nga laboratori i INKOS – it, 2006
[9]. www.inforse.org/europe/dieret/WHY/why.html
[10]. Energy sektor technical assistance project (ESTAP) Kosovo, World bank grant
No. TF – 027791.
[11]. M. Nika, Punim Seminari, studimet e magjistratures. FXM, Mitrovicë 2004
[12]. I. Adili, Punim Diplome, FXM, Mitrovicë, 1995.
[13]. Hulumtime të cilat i ka bërë MEM , 2006
[14]. F. Krasniqi, A. Muriqi, Përmbledhje detyrash nga termodinamika, Prishtinë, 1995
74
PUNIM MASTERI
REGJISTRI I TABELAVE
Tabela Faqja
1. 1. Përbërja elementare dhe efektet termike të disa qymyreve 15
1. 2. Klasifikimi i qymyreve sipas Regnault – Grünner‐it 16
1. 3. Analiza teknike e linjitit të papërpunuar sipas kategorive 18
1. 4. Analiza elementare e linjitit të papërpunuar sipas kategorive 18
1. 5. Cilësia e linjitit e dhënë për disa vende të ndryshme 19
1.6. Të dhënat e përafërta të disa llojeve të qymyreve 19
1. 7. Përbërësit mineralogjik të hirit 21
2.1. Analiza teknike dhe elementare e linjitit të Kosovës sipas granulacioneve 24
2.2. Shpërbërja e lëndëve djegëse të ngurta në intervale të temperaturave
të ndryshme 27
3.1. Temperatura e ndezjes për disa lëndë djegëse 34
7.1. Të dhënat që kanë të bëjnë me cilësinë e linjitit 63
7.2. Të dhënat të cilat kanë të bëjnë me harxhimin specifik të
thëngjillit dhe për peshën e gasërave të thata në dalje të tymtarëve 63
7.3. Rezultatet e fituara në mënyrë analitike gjatë kalkulimeve që i kamë bërë 65
REGJISTRI I ILUSTRIMEVE
75
PUNIM MASTERI
76