Fusha magnetike

stacionare

 Dukurit Mmagnetike n form

elemntare,sikurse dukurit elektrike,
jan t njohur qysh n Greqin e vjetr.
Q ather sht konstatuar se xehja e
hekurit (Fe3O4) trhjek materjalet
preth
M von kjo dukuri u quajt
Magnetizem ,simbas vendit ku isht
xehrorja e hekurit Magnezija n Azin e
vogl.

 Prve magnetve t prhershm,q

paraqesin forma t posame t
magneteve ,njerzit shum hert kan
msuar si t bejn magnete artificial.
Kinezt shum hrt kan msuar se
nse n afrsi t magnetit t
prhershm sillt donj shufr pjes
e hekurit t pastr ai shndrohet n
magnet t prhershm.

 Nse kjo shufr leht e lir n

hapsir ajo dohr dot tregon
prafrsisht drejtimin veri jug.
Ndrtimi i magneteve artificial dhe
ndrtimi i busullave t para n
Evrop dstojn nga shekulli XII dhe jan
shfrytzuar pr orjentim n det t
hapur.

 Magnetet nuk kan veti t trhjekin

vetm hekurin dhe legurat e tij por
edhe Niklin dhe Kobaltin.
Vetit magnetike jan m t
shprehura n skajet e magnetit ,
kurse duke u afruar n mes t
magnetit ato dobsohen.
Skajet e magneteve ku vin n
shprejhje m tepr vetit magnetike
quhen POLE t magnetit.

 Sikurse orjentohet gjilpra magnetike

q tregon drejtimin Veri Jug astu
emrohen edhe polet e magnetit.
Poli i Veriut N (north)
Poli i jugut
S(sud)

 Xhilberti n 1600 konstati se

magnetet me pole t njejta
refuzohen kurse me pole t kundrta
trhiqn (sikurse ngarkesat elektrike
pozitive dhe negative )
Duke u bazuar n vetite elektrike
Xhilberti fut kuptimin e masave
magnetike.

 Masa e grumbulluar preth polit t

veruit meret pozitive kurse masa e
grumbulluar pr reth polit t jugut
meret si negative.
Simbas botkuptimeve t Xilbertit
nuk ekziston anj lidhje ndrmjet
dukurive elektrike dhe magnetike.

 Zhvillimi i mtutjeshm i shkencs

dhe tekniks i hudh posht
botkuptimet e Xhilbertit pr nj
arsye t thesht:
Ngarkesat elektrike negative dhe
pozitive mund t ndahen dhe izolohen.
Masat magnetike nuk mund t ndahen
dhe t izolohen , sht i njohur
eksperimenti i ndarjes s nj magneti.

 Analiza e drejt e dukurive magnetike fillon

t shpjegohet n decenien e dyt t shekullit
IX me zbulimin e lidhjes s ngusht ndrmjet
dukurive magnetike dhe elektrike.
Kontribut t veant n kt drjetim jep
filozofi dhe shkenctari Erstedi me zbulimin e
tij :
N qoft se n afrsin e nj prusi ku sht
vendosur rryma elektrike afrohet gjilpra
magnetike ajo mer kahje dhe drejtim t caktuar
d.th. Ajo vepron me forc mbi gjilprn
magnetike.
Pas fatkeqsive lelementare ai konstatoi se
gjilpra magnetike dridhet ka vibracione.

 Amperi (shkenctari francez) sht i

pari q konstatoi bashkveprimin e
dy prusve ku sht vendosur
rryma elektrike me forca t caktuar.
Amperi i pari konstatoi se bobinat
npr t cilat rrjedh rrym eltrike
sillen njsoj sikurse magnetet n
form t shufrave :
Bobinat me rrym elektrike trhiqen dhe
shtyhen njsoj sikurse magnetet.

Bobina

Bobina

 Amperi i pari e dha hipotezen :

do molekule e magnetit t prhershm
sillet si magnet.
do molekule e magnetit t prhershm
mund t identifikohet me nj kontur
rrymore me veti magnetike dhe
momente t caktuar magnetike.
Vetit magnetike t do magneti mund
t logariten si shum e prgjithshme e
momenteve magnetike t do molekule
t magnetit.

 N fillim hipoteza e Amperit hasi n

vshtrsi pr disa arsye:
Nuk mund t shpjegohet mkmbja e
rrymave dhe mbajtja e tyre konstante n
molekulat e magneteve pa harxhim
energjie.
Sot hipoteza e Amperit vrteton me dhe
spjegon n mnyr bashkohore vetit
magnetik t materjeve.Vetit magnetike te
nj mateje vijn si rezultat i rotullimit t
elektronit reth brthms s atomit dhe
rotullimit t elektronit reth boshtit t vetSPINI

 Zbulimet e Erstedit dhe Amperit si

dhe disa punime shkencore jan nj
baz shum e shndosh q t hudhet
si e pa sakt teoria e masave
magnetike.

 Gjat shpjegimeve te dukurive magnetike ,sikurse

edhe vetive elektrike,parashtrohet pyetja
fundamentale :
Si relizohet bashkveprimi i dy magneteve (bobinave) n
distanc.
Sikurse te dukurit elektrike edhe ktu ,duke e eliminuar
teorin e veprimit n distanc,duhet futur kuptimin e
fushes magnetike.
Simbas botkuptimeve bashkohore fusha magnetike sht
simptomi kryesor i ekzistencs se rryms elektrike dhe
lvizjes s ngarkesave elektrike n prgjithsi.
Simbas botkuptimeve bashkohore (Maksvelli dhe
Faradei) dukurit magnetike dhe elektrike jan shum
ngusht t lidhur sa q nuk mund t ekzistojn ndaras
por thjesht mund t bisedohet pr dukuri (fush )
elektromagnetike