Razliqiti metodi rexavaa geometrijskog problema

Vladimir Balti
baltic@galeb.etf.bg.ac.yu
Lepota matematike se ogleda u razliqitim putevima za rexavae problema. Nastavnici i profesori
bi trebalo veliki broj zadataka da rexavaju na nekoliko razliqitih naqina, da bi uqenici videli da
su nekoliko naizgled nepovezanih oblasti, meusobno vezane preko datog zadatka. Kada me uqenici (kao i
studenti) pitaju qemurexavamo jedan zadatak na dva, tri ili ponekad i vixe naqina, qesto im dam sledei
primer (koji moe i slikovito da doqara, kao i da poboxa atmosferu na qasu):
Zamislite boksera koji zna samo jedan udarac, npr. direkt. On je savrxeno uvebao taj udarac, ali ne zna
nijedan drugi. Kada izae u ring, iskusan protivnik e to veoma brzo primetiti i blokirae sve egove
udarce. Ali da on zna i kroxe i aperkat, sigurno bi mogao oqekivati boi rezultat. Ista situacija je i u
matematici. Ako znamo vixe razliqitih metoda dati problem moemo napasti sa raznih strana, te su nam
stoga vee xanse da ga savladamo.
Mi emo se ovde osvrnuti na rexavae 2. zadatka sa Osme juniorske balkanske matematiqke olimpijade
(odrane u Novom Sadu od 26. do 30. juna 2004.) i to pomou nekoliko suxtinski razliqitih geometrijskih
rexea, kao i pomou trigonometrije, analitiqke geometrije i kompleksnih brojeva. Zadatak glasi:
Neka je 4ABC jednakokraki trougao, AC = BC, neka je M sredixte dui AC i neka je ` prava koja
prolazi kroz taqku C, a ortogonalna je na AB. Krunica kroz B, C i M seqe ` u taqkama C i Q.
Izraziti polupreqnik kruga opisanog oko trougla 4ABC preko m = CQ.
Zadatak su predloili Bugari. Od 69 takmiqara potpuno taqno (za 10 poena) ga je rexilo 33 takmiqara
(4+5 naxih, 6 Rumuna, 5+1 Bugara, 3 Makedonaca, 3 Kazahstanca, 2 Moldavca, 2 Turqina, 1 Grk, 1 Bosanka).
Samo jedan uqenik je imao nepotpuno rexee sa 8 poena, dok su ostali imali ili 10 poena ili 6 poena i
mae. Nixta znaqajnije na zadatku nije uradilo 20 uqenika (0 poena je imalo 6 takmiqara, a 1 poen je imalo
14). Prosek poena je bio 6,029.

I (zvaniqno rexee)
Oznaqimo sa P centar krunice kroz taqke B, C i M . Neka je K sredixte dui M C. Tada je 4KP C
= 4KP M
(imaju sve tri stranice jednake), a odatle dobijamo da je ^CKP = ^M KP = 90 , odnosno KP CM . Analogno
je i M O CA, xto nam daje KP k M O. Oznaqimo sa L presek pravih ` i KP . Kako je K sredixte dui
M C, iz Talesove teoreme primeene na trouglove 4CKL 4CM O, dobijamo da je L sredixte dui OC,
tj. OL = CL. Kako i O i P pripadaju simetrali dui BC imamo da je OP BC. Sada imamo sledee
jednakosti uglova sa normalnim kracima ^KLC = ^BAC = i ^P OC = ^ABC = , xto nas sa jednakoxu
unakrsnih uglova ^KLC = ^P OL vodi do qienice da je trougao 4OP L jednakokraki, tj. P O = P L. Sada
iz podudarnosti trouglova 4CLP
= 4QOP (iz jednakokrakih trouglova 4OLP i 4QCP dobijamo jednakosti
svih odgovarajuih uglova, kao i OP = OL i QP = CP ) dobijamo da vai CL = QO, xto nam sa OL = CL
konaqno daje CO = 23 CQ, odnosno R = 23 m.

K
L
P
M
O

C1

Kuq za bodovae ovog zadatka (koji je ustanovila komisija) je bio sledei:

1 poen uvoee taqke K, 1 poen KP k M O, 2 poena L sredixte OC,
3 poena 4OP L jednakokrak, 2 poena CL = QO, 1 poen konaqan rezultat.
Meutim niko od takmiqara nije zadatak rexavao na ovaj naqin.
1

II
Neka je CR preqnik krunice opisane oko 4ABC, T teixte 4ABC i C1 sredixte stranice AB.
Iz sliqnosti 4CBP 4CC1 B (jedan ugao im je ^RCB, a drugi je 90 ) CB 2 = CC1 CP .
Iz podudarnosti 4ACC1
= 4BCC1 (AC = BC, AC1 = C1 B, ^CAB = ^CBA) ^ACR = ^BCR, a iz tetivnog
qetvorougla M CBQ ^M BC = ^M QC. Odatle imamo sliqnost 4CBT 4CQM CB 2 = 43 CC1 CQ .
Iz ove dve jednakosti nalazimo 2R = CR = 43 CQ = 34 m, tj. R = 32 m.

M
T

Q
A

C1

III
Isto kao u prethodnom naqinu dobijamo da je ^ACC1 = ^BCC1 , a kako su oni periferijski uglovi nad M Q
i BQ dobijamo da su ove dve tetive jednake, tj. BQ = M Q. Kako je Q na simetrali dui AB dobijamo i da
je AQ = BQ, odnosno AQ = BQ = M Q. Kako je 4AQM jednakokrak, imamo da je podnozje normale iz Q na
AM , taqka Q1 , sredixte osnovice AM . Sada iz sliqnosti pravouglih trouglova 4COM 4CQQ 1 imamo
CQ1 : CM = CQ : CO, odnosno 43 a : 12 a = m : r, odakle je R = 32 m.

T
Q1

C1

IV
Isto kao u prethodnom naqinu dobijamo da je AQ = M Q. Oznaqimo sa D taqku simetriqnu taqki A u odnosu
na Q. Kako su 4AQM 4ADC (homotetija iz A sa koeficijentom sliqnosti 2), dobijamo da je i 4ADC
jednakokrak, pa mu je du DM i visina i teixna linija. Kako je OM AC dobijamo da O DM , odnosno
DM ` = {O} i kako je AM = M C i AQ = QD, dobijamo da je O teixte 4ADC, pa je CO = 32 CQ, tj. R = 23 m.

V
Isto kao u II naqinu dobijamo da je ^ACC1 = ^BCC1 , a odatle sledi sliqnost pravouglih trouglova 4CM O
a2
.
4CC1 B CO : CB = CM : CC1 , tj. R : a = 12 a : h R =
2h
Iz sliqnosti 4CQB 4CM T (opet ^ACC1 = ^BCC1 , a iz tetivnog qetvorougla CM QB je ^CQB = ^CM T )
CQ : CM = CB : CT , tj. m : 21 a = a : 32 h m =

3a2
.
4h

Iz gore dve jednakosti dobijamo R = 32 m.

O
T

C1

VI (rexea Makedonaca

radili na pripremama Ptolomejevu teoremu)

Isto kao u III naqinu dobijamo da je M Q = BQ = x. Primenimo Ptolomejevu teoremu na tetivan qetvorougao
3ax
.
CM QB: CM BQ + BC M Q = M B CQ, tj. 12 a x + a x = M B m M B =
2m
Iz sliqnosti 4CT M 4BT Q (unakrsni ^CT M = ^BT Q i periferijski u tetivnom qetvorougla CM QB:
3ax
2hx
=

^M CT = ^QBT i ^CM T = ^BQT ) M C : CT = QB : BT , tj. 12 a : 32 h = x : 23 M B M B =

a
2m
4hm = 3a2 .
Iz sliqnosti pravouglih trouglova 4CM O 4CC1 B CO : CB = CM : CC1 , tj. R : a = 21 a : h R =

a2
.
2h

Odavde dobijamo da je R = 23 m.

VII (rexio Aleksandar Kirilov Daskalov uqenik iz Bugarske sa maksimalnih 40 poena)

Neka je k krunica opisana oko 4ABC, sa centrom u O, ` k = {R}. Oznaqimo sa = ^BAC = ^ABC i sa
a = AC = BC. Kako je O centar opisane krunice, ona pripada simetrali dui AB, tj. O `. Dokaimo da
su na pravoj ` taqke poreane u redosledu C, O, Q, R.
Iz krunice k, imamo sledee uglove nad lukom BC: ^BOC = 2^BAC = 2 i ^BRC = ^BAC = . Iz
tetivnog qetvorougla BQM C dobijamo da je ^BQC = ^BM C. Kako je spoaxi ugao ^BM C = ^BAM +
^ABM = + ^ABM ^BM C > (jer je M taqka sa dui AC). Kako je ^ABM < ^ABC = dobijamo
^BM C < 2 < ^BQC < 2 ^BRC < ^BQC < ^BOC taqka Q je izmeu O i R, a O je izmeu C i Q.
Time smo pokazali da je na pravoj ` redosled taqaka C, Q, O, R.
Kako je 4BOR jednakokrak (OR = OB = R) i iz ^BOC = 2, dobijamo da je ^BOR = 180 2 = ^ACB.
Iz tetivnog qetvorougla BQM C je ^BQO = ^BM C, xto nam daje sliqnost 4BQO 4BM C BC : CM =
BO : OQ, tj. a : 21 a = R : OQ OQ = 21 R. Sada, s obzirom na redosled taqaka na pravoj `, dobijamo da je
m = CQ = CO + OQ = 32 R, odnosno R = 23 m.

M
O
T

Q
A

C1

Q
B

C1

VIII (rexea 2 Kazahstanca

trigonometrijom)
Oznaqimo sa = ^BAC = ^ABC i sa a = AC = BC i izrazimo ostale dui u trouglu preko a i . AM =
M C = 21 a, CC1 = a sin , AC1 = a cos AB = 2a cos . Ako primenimo kosinusnu teoremu na 4ABM
dobijamo M B 2 = AM 2 + AB 2 2AM AB cos , tj. M B 2 = 41 a2 + 4a2 cos2 2 a2 2a cos cos = 14 a2 (1 + 8 cos2 ).
1
2
Kako su BM i CC1 teixne dui 4ABC, to je ihov presek T teixte i vai T M = M B, T B = M B
3
3
2
i T C = CC1 . Ako sada primenimo potenciju taqke T u odnosu na krunicu opisanu oko taqaka B, C i M
3
2
2
2
(ili iz sliqnosti 4BT Q 4CT M ) imamo da je T M T B = T C T Q, odnosno M B 2 = CC1 (CQ CC1 ), tj.
9
3
3
3a
2
1 2
12 a (1 + cos ) = a sin (m 3 a sin ), xto nakon sreivaa daje m = 4 sin . Iz sinusne teoreme u 4ABC
a
a
2
imamo da je
= 2R, odnosno R =
= m.
sin
2 sin
3

IX (rexee Kazahstanca Pak Alekseja analitiqkom geometrijom)

Neka je S sredixte dui BM . Isto kao u III naqinu dobijamo da je M Q = BQ, tj. 4BQM je jednakokrak, pa
je SQ BM .
Uvedimo koordinatni sistem na sledei naqin: A(4, 0), B(4, 0), C(0, 4a). Tada je M (2, 2a), S(1, a) i
x 1 y2 x 2 y1
y1 y 2
x+
. Jednaqina prave
C1 = (0, 0). Jednaqina prave kroz dve date taqke (x1 , y1 ) i (x2 , y2 ) je y =
x1 x 2
x1 x 2
1
M B je y = a3 x + 4a
3 . Prava SQ je normalna na M B, pa je en koeficijent kSQ = k b i kad ubacimo S SQ,
m
2
dobijamo SQ: y = a3 x+a a3 . Presek ove prave i y-ose je taqka Q(0, a a3 ). Rastojae CQ = 4a(a a3 ) = 3 a a+1 .
Povrxina trougla 4ABC je jednaka P = 21 AB CC1 = 12 8 4a = 16a, a AC BC AB = BC 2 AB = (16 + 16a2 ) 8.
a2 + 1
abc
dobijamo R = 2
= 23 m.
Iz formule P =
4R
a

M
T
S
Q
A

C1

Napomena: Moemo iskoristiti i formule, da ako su date koordinate

temena
je egova

4ABC tada
trougla

x A yA 1
4 0 1

0 1 | = 16a.
povrxina data pomou apsolutne vrednosti determinante P = 12 | xB yB 1 | = 21 | 4
x C yC 1
0 4a 1

X (kompleksnim brojevima)

Oznaqimo kompleksne brojeve koji odgovaraju taqkama odgovarajuim malim slovima.

Uzeemo da je o = 0, tj. da su taqke A, B i C na jediniqnoj krunici sa centrom u koordinatnom poqetku (na taj
naqin se veliki broj formula znaqajno pojednostavuje, a nismo izgubili na opxtosti jer na kraju sve moemo
1
homotetiqno preslikati, pri qemu se quvaju svi odnosi): a = a, b = a = , c = 1. Tada M , sredixte dui
a
a+1
a+c
=
. Kompleksna koordinata preseka Q krunice kroz B, C i M i
AC, nalazimo po formuli m =
2
2
mc mq
:
R.
prave ` je qisto realna (q R) i dobijamo je iz uslova da 4 taqke pripadaju krunici: k =
bc
bq
1
a+1
1
mc bq
aq 1
a q
Sredimo ovaj izraz: k =
a+1
=

= 21
. Da bismo ovaj razlomak oslobodili od
bc mq
1 + a 2q
a 1
2 q
imaginarnosti u imeniocu treba i imenilac i brojilac da pomnoimo sa konjugovano-kompleksnim brojem od
imenioca: k =

aq 1
1 + a 2q
(aq 1) (1 + a 2q)
aq 1 2q 2 a + 2q + aa q a )
=

=
, tj. dobijamo
2
1 + a 2q 1 + a 2q
|1 + a 2q|
|1 + a 2q|2
k=

q + 1 2q 2
1 + 3q (a + a )
+a
2
|1 + a 2q|
|1 + a 2q|2

(ovde smo koristili da je aa = 1 jer je A na jediniqnoj krunici). U prethodnom izrazu za k prvi sabirak
je qisto realan (a + a = 2 Re a), a drugi je kompleksan broj a pomnoen realnim brojem. Stoga, da bi k bio
qisto realan broj, potrebno je da vai q + 1 2q 2 = 0, odnosno dobijamo kvadratnu jednaqinu qija su rexea
q1 = 1 i q2 = 12 (krunica i prava ` imaju dve preseqne taqke). Prvo rexee odgovara taqki C (Q 6= C),
2
te je q = 12 . Stoga je m = |QC| = |c q| = 23 , te je R = 1 = m.
3
A
M

C1

Na ovaj naqin niko nije radio zadatak na takmiqeu. Ovu metodu smo pokazivali uqenicima Matematiqke
gimnazije u Beogradu.

Kroz ovih 10 razliqitih rexea dotakli smo se mnoxtva geometrijskih pojmova, teorema i ideja. Tako
se u ovom osvrtu javaju Talesova i Ptolomejeva teorema, tetivni qetvorougao, odnos periferijskog i centralnog ugla, odnos spoaxeg i unutraxeg ugla, zbir uglova u trouglu i qetvorouglu, potencija taqke u
odnosu na krug, pakovae zadatka da je O teixte trougla 4ADC (rexee IV), homotetija, osobine visine
jednakokrakog trougla, Kosinusna i Sinusna teorema, kao i sreivae trigonometrijskih izraza, analitiqko
rexavae zadatka, koeficijent pravca prave, presek dve prave, povrxina trougla (i preko determinanti
tu je mogue podsetiti se sva tri naqina za izraqunavae determinanti: Sarusovog pravila, Laplasovog
razvoja i svoea na trougaoni oblik), rexavae geometrijskih zadataka primenom kompleksnih brojeva.
Takoe, sva rexea su detano ispisana (ne kao u veini kiga i zbirki), da bi uqenici videli xta se od
ih oqekuje da pokazuju.