1

MHMMD FZUL

SRLR

ALTI CLDD
II CLD

"RQ-QRB"
BAKI-2005

Bu kitab "Mhmmad Fzuli srlri. Alt cildd, II cild" (Bak, "Azrbaycan "
nariyyat, 1996) nri sasnda tkrar nr hazrlanmdr.

Trtib edni:

Hmid Arasl

Redaktoru:

Teymur Krimli

894.3611 - dc 21
AZE
Mhmmd Fzuli. srlri. Alt cildd. II cild. Bak, "rq-Qrb", 2005, 336 sh.
Orta srlr Azrbaycan dilind yksln erin n uca zirvsi Fzuli yaradcldr. Yalnz
Azrbaycan xalqnn deyil, btn trk xalqlarnn dbiyyatna Nvaidn sonra qvvtli tsir
gstrmi bu n byk sntkar doma dilin el imkalarn kf etmidir ki, ondan sonra
dbiyyatmzda fars v rb dillrind yazb-yaratmaa bir ehtiyac qalmamdr. Azrbaycan eir
dilinin mdrik, qanadl v ibrtli poeziya sviyysin ykslmsi n tarixi i grm Fzuli ana
dilind yaratd srlri il trkcni d rqd hakim dil sviyysin qaldrmdr.
Duyu dnyasnn sonsuz alarlarn yaaya-yaaya onun trk dilindki bnzrsiz ifadsini z
xarm Fzulinin "Leyli v Mcnun"u - eq haqqnda dastan deyil, eq mqamna yksln,
mcnunlaan erin zdr. Bu mvzu erimizd Fzuli il balamayb, amma Fzuli il qurtarbd.
lmz bstkarmz zeyir Hacbyli 1908-ci ild yaratd ilk Azrbaycan operasn mhz bu
poema zrind qurmudur.
Fzuli srlrinin tqdim olunan ikinci cildind rqin bu n smimi, n hssas airinin "Leyli
v Mcnun"undan baqa alleqorik poemalarndan "Bng Bad". "Shbt l-smar", elc d ana
dilind yazd digr srlri - mmmalar, mhur ikaytnamsi, mktublar v .Camidn bdii
trcmsi -"Hdisi-rbin" toplanmdr.

ISBN 9952-418-51-2
"RQ-QRB", 2005

N SZ YERN
Fzuli srlrinin ikinci cildin airin "Leyli v Mcnun" sri, alleqorik
poemalarndan "Bng Bad" v "Shbt l-smar", ana dilind yazd
mmmalar, mhur "ikaytnam"si, Qazi laddin, hmd by, Bayzid
lbiy yazd mktublar v bdrrhman Camidn trcm etdiyi "Hdisirbin" daxil edilmidir.
Bellikl, I v II cildlr Fzulinin qsidlrindn v "Hdiqt s-sda"dan
baqa ana dilindki btn srlrini hat edir.
"Leyli v Mcnun" Fzuli yaradclnn yksk zirvsidir. rq xalqlar
irisind ox geni yaylm bu mvzunun qdim bir tarixi vardr. Hl qdim
zamanlardan rb ifahi dbiyyatnda mvcud ola bu mvzuda ilk df 1188ci ild Nizami Gncvi epik poema yazm, sonralar onlarca rq airi bu
mvzuya mracit etmilr. "Leyli v Mcnun" trk dbiyyatnn da sevimli
mvzularndan olmu v hl XV srdn balayaraq trk dilind bir ox "Leyli
v Mcnun" srlri yaranmdr ki, bunlarn irisind geni hrt qazanb
nadir snt nmunsi kimi bdiln Fzuli poemas olmudur.
Fzuli znn hssas sntkar tbitin ox uyun olan bu mvzunu
slflrindn frqli bir kild ilyrk, sr bir ox yeni epizodlar v mvzu
il bal trk xalq dbiyyatnda yaylan rvaytlr lav etmkl insann mnvi
zmti, insan gzlliyinin lviliyi v mhbbtin qdrtini trnnm edn
lmz snt abidsi yaratmdr. Saf, tmiz eqin mnvi qlbsini tsdiq edn
bu srind air bir sra ictimai msllr d toxunmu, sevgi azadl,
mhbbt almind brabrlik, insan xsiyytin hrmt, vfa, sdaqt,
fdakarlq, dyant kimi gzl siftlrdn bhs etmidir. Poemada Fzulinin
flsfi-irfani dnclrin d geni yer verilir. V hm d bu problemlr burada
da yen insan qlbinin bu ali hissil bal kild z bdii-fikri tutumunu
tapmdr. air elc d nsan v tbit probleminin hllind bu zmindn x
edir. Poemada "hnr v kamal hli" olan zka sahiblrinin msibti, mqdds
arzular nn xan manelrin keilmzliyin etiraz da ba mvzu il ustalqla
laqlndirilir.
srd xsusi diqqti kn problemlrdn biri d orta sr qadnlarnn
hquqsuzluuna, kl vziyytin etiraz v usyandr. srin qadn qhrman
Leylinin dilindn deyilmi aadak stirlr diqqt edk:
Mn gvhrm, zglr xiridar,
Mnd deyil ixtiyari-bazar.

Dvran ki, mni mzada sald,

Bilmn kim idi satan, kim ald.
Olsayd mnim bir ixtiyarm,
Olmaz idi sndn zg yarm.
Bu stirlrd, elc d Leylinin ama, prvany, aya, sbaya, buluda
mracitlrind air qvvtli bdii mumildirm il qadnn mnvi azadlq
istyini ifad edir.
Zmansinin ictimai drdlrini mahir sntkar qlmil gstrn bu poema
hm ideya baxmndan, hm d bdii gzlliyi il klassik rq poeziyasnn
misilsiz nmunlrindn biri kimi tannmaqdadr. Son drc maraql
kompozisiyas, sad, zngin dili il seiln bu sri air lirik rictlr, ba vern
hvalatlarn ruhuyla ssln gzl tbit tsvirlri il daha da znginldirmi,
hadislr v qhrmanlarn hvali-ruhiyysin uyun ecazkar qzl
nmunlriyl zintlndirmidir. Bdii sz zrgr dqiqliyi il yanama
bacaran ustad sntkar doma dilin zngin ifad imkanlar v klassik poetikann
qayda-qanunlarndan mhartl bhrlnmi, eirin mna tutumuna tsir edn v
zahiri gzlliyini artran bdii vasitlri bir-biril vhdtd iltmidir. Poemada
xalq danq ifadlri, xalq msllri, sad el deyimlri, xalq dbiyyatnn drin
hikmtini znd ks etdirn aforizmlr ustalqla sas mzmuna balanr.
Fzuli hl gnc yalarnda yazd "Bng Bad" srind d zmansinin
ictimai drdlrin toxunmu, alleqorik kild da olsa Beng v Badnin
timsalnda mlk-torpaq stnd gedn qanl kimlr, hrt, ad-san,
mnmlik un aparlan qsbkarlq vurumalarna qar xaraq Bng il
Badnin bir-birin meydan oxuyan hcum v thdidlrind dvrnn tarixi
hadislrin iar vurmudur.
Fzuli zmansind grdy ictimai atmazlqlara, ba vern bs
kimlr elc d "Shbt l-smar" srind z mnasibtini bildirmi,
yersiz qrur, mnasz ynmlrin fayda vermdiyini, bir-birinin eyblrini
sylmkl z mziyytlrini triflyn meyvlrin mbahissind gstrmidir.
Meyvlrin xasslri v onlarn hr birinin insan orqanizmin tsirini gzl biln
airin bu sri zahirn uaqlar n yazlm sad sr kimi grns d z
flsfi-nsihtamiz ruhu il diqqti clb edir. srd ictimai daltsizliy etiraz
edn, dnyann vfaszlndan ikaytlnn air yazr:
Dnya iinin mdar yoxdur,
He kimsy etibar yoxdur.
Eylr birisini sahibi-tac,
Ol birisin eylr ona mhtac.

Anadilli Azrbaycan dbiyyati tarixind bdii nsrin ilk nmunlrini

yaradan Fzulinin Sultan Sleymana yazd "ikaytnam" adl bdii
mktubunda zmansinin vaqf ifadlrindki rvtxorluq va srndrmilik
tnqid olunur. Xalq mal hesab ounan vqf pullarn mmurlar trfindn
mnimsnildiyini, zbanalq v qanunsuzluu casartl aks etdirn bu srd
eyni zamanda istedadl adamlarn qiymtlndirilmmisin ciddi etiraz ifad
olunmaqdadr. Fzulinin zmansinin daltsizliklrini ifad edn bu sri bdii
dyri, mntiqi kskinliyi v airin mhartl nmayi etdirdiyi bdii
umumildirmlri il sevilir. El ona grdir ki, indi d z hmiyytini
itirmmi, "Salam verdim, rvt deyildir dey almadlar. Hkm gostrdim
faidsizdir dey mltfit olmadlar" - cmllri hyati mnasn saxlayaraq,
zrbi-msl kimi ilnmkddir.
Fzulinin Qazi laddin, hmd by v Byazid lbiy yazd
mktublar da bdii nsrimizin yax nmunlri kimi adbiyyat tariximiz n
hamiyytlidir.
airin fars-tacik airi bdrrhman Caminin "Hdisi-rbain" srinin
trcmsi bdii trcm tariximizd zunmaxsus grkmli yerlrdn birini
tutur.
Fuzuli mmmalar da yazm v Azrbaycan dilind bu janrn diqqtlayiq
nmunlrini yaratmdr.
Byk airin bu cild daxil olan srlri hllik n qdim v mtbr saylan
lyazmalar, da basmalar v nrlri ssasnda trtib edilmidir.
Hmid Arasl

RBALR
I
Ey n'ti-hsni-eq t'sir qlan!
Eqif binayi-kvni t'mir qlan!
Leyli sri-zlfini girehgir qla!
Mcnuni-hzin boynuna zncir qlan!
II
Tutsam tlbi-hqiqt rahi-mcaz,
fsan bhansil orz etsm raz,
Leyli sbbil vsfm etsm aaz,
Mcnun dili il etsn izhari-niyaz.
III
Ltf il bi-midimi ruz eyl!
qbalm tvfq il fruz eyl!
Leyli kimi lfzimi dilfruz eyl!
Mcnun kimi nzmimi cigrsuz eyl!

10

BU, HZRT-ZZTDN HMD L

STMDAD-MTALBDR
v
ASAR-KR L
STD'AY-STR-LABDR
lhmd livahibil-mkarim,
V-kr lisahibil-mrahim.
V hvl-zliyy fil-bidayt,
V hvl-bdiyy fin-nhayt.
Qd a bi-snihi-byanl,
Ma zm fil-bqai-nh.
Sbhanllahi-zhi Xudavnd,
Biibh rik misl mannd.
Mateyi-nvrusi-alm,
Gvhrkei-silki-nsli-Adm.
Srrafi-cvahiri-hqaiq,
Kafi-qvamiz dqaiq.
Peydakoni-hr nan ki, bad,
Ponhankoni-hr oyan ki, bad.
Memari-binayi-afrini,
Sirabkoni-riyazi-bini1.
Ya Rb, mddi ki, drdmndm,
Aftv zar mstmndm!
z feyzi-hnr xbr ndarm,
Cz bihnri hnr ndarm.
li-cbi giriftm pi,
Pi psi-u tmam tvi.
Sngist brahm uftad,
Bhrist mra hras dad.
Tvfiqi-tom gr nbad,

Trcmsi: ziz v mrhmtli Allaha krlr olsun. O, zli v bdidir. Allah snti il
tanmaq mmkn oldu. O n byk, n ykskdir! Bnzri, riki, misli v oxan olmayan Allah pak
v mnnzhdir. Tz glin kimi gzl olan bu almi bzyn, insan nslini yaradan Odur. Hqiqt
cvahirinin srraf, tin v anlalmazlqlar kf edndir. Yaran binasnn memar, dnya
baasnn suvancsdr.

11

Vr ltfi-to rahbr nbad.

Mkil ki, drin giriveyi-tng
L'li bedrarm z dili-sng.
Mkil ki, murad rox nmayd,
Zin bhr dri bdstm ayd.
An kon ki, dilm fru gird,
Lvhm rqmi-sfa pzird.
Ayineyi-xatirm vd pak,
Rvn grdd irai-idrak.
Qofli-dri-arizu betabm,
Hr iz tlb konm beyabm.
Bxd be riyazi-dvltm ab,
bri-krmi-Rsul shab11.

Trcmsi: Ey Allah, mn imdad et ki, drdliym, aqnam, zar v mhzunam. Hnr

hrtindn xbrim, hnrsizlikdn baqa hnrim yoxdur. Qarma ox tin birml
qoymuam, onun vvli v sonu qorxulu v qarqdr. O, yolun zrins dm bir da v mni
qorxuya salan bir dnizdir. gr snin ltf v uurun mn rhbrlik etmes, bu dar drdki dan
qlbindn bir llin xarlmas, bu dnizdn lim bir drrn yetimsi v mqsdimin glmsi
tindir. ryimi iqlandran sinamin lvhsin saf yazlar nq etdiln ilri gr ki, xatirimin aynas
pak, qlimin ra parlaq olsun. Dvltimin baasna Peymbr v onun shabnn nemt
buludlar su versin.

12

BU, KUFEY-GLZAR-TVHDDR
v
NVBAVEY-BUSTAN-TMCDDR
Ey munisi-hli-zvq yadn,
bvabi-oral kilidi adn!
Ey gnci-ta tilismi ismin,
Sn gnci-nihan, cahan tilismin!
Ey cudi vcudi-kvn vahib,
Zati kimi e'tiraf vacib.
Ey silsileyi-vcud nazim,
Rzzaqi-razil azim.
Ey prdkei-rmuzi-mbhm,
Msthfi intizami-alm.
Ey nqtrazi-sfheyi-xak,
Sahibrqmi-xtuti-flak!
Ey mhtsibi-chati-rkan,
Kani-ghri-vcub imkan!
Ey mbdi-feyzi-afrini,
Sndn rvn irai-bini!
Ey prdeyi-masiva niqabn,
Sndn zg snin hicabn!
Ey sirri-vcudun mri-mlum,
Mvcud hmin sn, zg mdum!
Ey yeddi gl doquz glstan
Feyzi-krminl sbz xndan!
Ey var yox eylyn, yoxu var,
Yox varlnda znn inkar!
Ey ahidi-qeyb prddari,
Fikrin gli-m'rift bhari!
Ey alm feyzi-cud sndn,
Xlq rfi-vcud sndn!
Ey cml cahan sn rizacu,
Sndn xali, sninl mmlu!
Ey m'i-zl fitilsuzi!
Bzmi-bd ncmnffiruzi!
Ey irk rikdn mnzzh,

13

Sirri-zl bddn agh!

Ey bari Xudayi-almaray,
Thsin iin hmin ola ray!
hsnt, zhi hkimi-kamil!
N kr ola sn'n mqabil?
Fitrt rqmin kn zamanda,
Hqqa ki, bir mri-"kn fkanda";
Hktn etdin ki, n ola hval,
N vz' il izgn mh sal.
Dvran n zamanda ola axir,
Hr dvranda n oia zahir.
Nec ola frdi-os-Adm,
Hr frdi onun n ed hr dm.
yaya ox etmozm thyyr,
Snd yanadr hmin tfkkr.
ya cb olmaz olsa zahir,
n var snin kimi mzahir,
rama sn qdimdir zat,
drak son yetrmi, heyhat!
drakimiz kmali-heyrt,
Tvhidin bsdrr dlalet.
ndieyi-zat qlmaq olmaz,
Bilmk bu yetr ki, bilmk olmaz.
Ol dm ki, urub binayi-mhkm,
kdin rqm-nizami-alom,
Hqqa ki, xo intizam verdin,
Arayiini tmam verdin.
Etdin gryin gr az, gr ox,
Bir nsn grkli yox ki, ol yox.
Bir nv ilo eyldin mhyya
Kim, gldi qsurdan mbrra.
yad gri raz oxdur,
Ol kim ola razm onda yoxdur.
ya nec sndn olsun agah,
lqdrt vl-bqa lillah.1

Qdrt v byklk Allaha mxsusdur.

14

BU, MNACAT DRYASINDAN

BR CVHRDR
v
TZRR' M'DNNDN BR GVHRDR

Ya Rb, krm et ki, xar zarm,

Drgah bsi midvarm.
Torpaq idim, eyldin bir insan,
Mstvcibi-ql qabili-can.
Gr can is xaki-drghindir,
Vr ql is saliki-rhindir.
Mn glni-can iind xarm,
Ayiney-ql bir qbarm.
Nm1 var ki, laf edm zmden,
Mhv eyl mi mnim gzmdn.
Ol gn ki, yox idi mnd qdrt,
Qldn mn qeybtimd rbt.
Can verdin sahibi-dil etdn,
draki-mur qabil etdin.
Gr sfheyi-surt misalim
okmzdi qza, nolurdu haiim?
Hala ki, hvalgahi-cudm,
Mqbuli-sadti-vcudn,
Yz kr ki, yox sn xilafm,
nsafm var, var e'tirafim.
yl degilm ki, bu arad
Sdd ola slukim e'tiqad;
Hr lehz qidm ola zail,
Tvhidin istym dlail.
Rahi-tlbind biqrarm,
mma tlbimd ermsarm.
Doru yola getmdim' n hasil?
Bir mnzil yetmdini' n hasil?
Hr rsd hr sr ki, grdm,
Snsn deyib ol sr, ygrdm;

Nyim

15

n verdi xyal ona xm pi,

Mn mnfil oldum, ol sr hi.
Mn qldn istrm dlalt,
qlim mn gstrr zlalt.
Thqiq yolunda ql netsin,
mav qrib qanda getsin?
Tvfiq edsn mgr rfqim,
Ta shl ola iddti-triqim.
Gr hirsimi, istginc ver kam,
Sndn iqbal mndn iqdam.
Elmind yandr e'tiqadm,
Snsn, sndn hmin muradm.
Dnya ndir tllqati?
ndieyi-mvtdr hyati.
mma demzm yalandr ol hm,
Sermenzili-imtohandr ol hm.
Billah ki, bu dilfirib mnzil
yl mn verdi rahti-dil
Kim, ski mqamm unutdum,
Sandm vtnim, mqam tutdum.
Mkl glir indi trkin etmk,
Bir zg mqam dxi getmk.
Mn byl qlrdm e'tibari
Kim, bunda olur knl qrari;
Bundan dxi yey mqam olmaz,
Zvq bu yerin tmain olmaz.
mma snindrr bu gftar
Kim, dnyadan zg axirt var;
Oldur ki, mqami-cavidandr,
Kami-dil rahti-rvandr.
Gftanna e'tiqad qldm,
Ol yaxraq olduunu bildim.
Bildim bu imi snin muradn
Kim, hli-kmal ola ibadn.
Bunda yet rtbeyi-kmal,
Onda yet dvlt-vsal.
Frz oldu bir zm czm qlmaq

16

Me'raci-kmal zm qlmaq.
Bu rahdn etmk olmaz ikrah,
Xo rahdurur sn gedn rah.
vvld ltffin oldu m'lum,
Axr gn d hm etm mhrum!
n yadi-vsal edib rvanm,
zmi-rhi-qrbn ed canm,
Ol lhz hm etm fqtin km,
Tvfiqin ql rfiq hr dm!
n ql il can mantindir,
Mnd sri-inaytindir,
Bunlar mniml zar qlma,
Bir ne zizi xar qlma!
Ta kim, bu mqam trk ednd,
Sndn yana zm edib gednd,
Mndn cz' il getmsinlr,
Drgah ikayt etmsinlr.
um olmasn onlara vsalim,
Olmasn olardan infialim.

17

BU, VACBL-VCUD SBATINA

BRHAN-QATE 'DR
v
BQA-SAR MVCUDATA
DLL-MANE'DR
Etmok grk hli-feyzi-bini,
Thqiqi-vcudi-afrini.
Bilmk grk onu kim, cvahir
N gnci-nihandan oldu zahir?
N dairdir bu dvri-flak,
N zabitdir bu mrkzi-xak?
Cism rzi kim etdi qaim,
Nar ndn oldu nur lazim?
Hr xilqt gri bir sbb var,
Aya, sbbi kim etdi izhar?
Gr kaf il nundan oldu alm,
Aya, ndn oldu kaf nun hm?
Bihud degil bu karxan,
Bifaid grdii-zman.
Haa ki, bu bargahi-ali
Bir dm iyosindn1 ola xali.
Haa ki, bu trf nqi-qrra
Nqqandan ola mbrra.
Fikr eyl v gr, ndir bu slub,
N saniedir bu vez'i-mnsub?
Hr zrreyi-zahirin zhuri
Bir zgy baldr zruri.
Gr qayt eylsn tmml,
Zahir olur onda mzhri-kll.
Versn zn fnayi-mtlq,
sbat olur ol fna il hq.
Gr var is m'rift mzaqi,
Fani sn bs dlili-baqi.
Hqqa ki, hmin vcud birdir,

Yiysindn, sahibindn

18

Bir zat vcud mnbsirdir

ksidir onun vcudi-yar,
M'nid yox, e'tibar il var.
Var olani xlq yox sanrlar,
Yox varhma aldanrlar.
Yoxdur bu vcudun e'tibari,
Hq ayindir, cahan qbari.
Ey q!, dob riayt eyl,
Bu bilmk il kifayt eyl!
Thqiqi-sifai qane oll,
ndieyi-zat mane ol!
Ol prdy kims rah bulmaz,
Thqiq bil, onu bilmk olmaz.
Gr yets idi bu sirr idrak,
Demozdi Rsul "marfhak1
Xlq oldu bu bbri-heyrt qrq,
Ta xlqdn ola Xaliq frq.
Hr rit ki, Haqq yan edibdir,
Srritsini nihan edibdir.
Bir kims gr olayd agah
Kim, xlqi nec yaradr Allah,
Mmkn ki, iradtil ol hm
Xlq ed bilydi zg alm.
Vermz kmali-hikmti-Hq
Thqiqi-rmuz rahi mtlq,
Fa oldu ki, sirri-Hq nihandr,
Almd nian biniandr.

Sni tanmadq

19

BU, ZHAR-E'TRAF-CHALTDR
v
QRAR-SRAF-M'SYTDR
Ey hikmt baxmayan nzrsiz,
hvali-zmandn xbrsiz!
T'n etm ki, rx bivfadr,
Daim ii cvr il cfadr.
rh eyl mn ki, rx netdi?
Ondan n cofa zhura yetdi?
Nn1 var idi kim, lindn ald,
N mrtbdn aa sald?
Dvrana gtirdi mehr mahi,
Axtd sfidiv siyahi.
Gh at zcri-ab verdi,
Gh bad qmi-trab verdi.
m'i-mlin mnvvr etdi,
Hr n dildin myssr etdi.
Qld sni hidn bir adm,
sbabi-tn'mn frahm.
rxin xud ii sninl byl;
Sn neyldin onun l, syl?
Hr dm onu bivfa oxursan,
"Dunsan" - dey bddua oxursan.
n ol sn qld mehribanlq,
Yaxla eylm yamanlq!
Ey ruh ki, cami-chl edib nu,
Hbbi-vtn eyldin framu,
Kim sald sni bu tng rah,
Qandan ddn bu damgah?
Sn trk qlb dm diyarin,
Bulduqda vcud e'tibarin,
Qlmd sninl hikmtllah,
cnasi-hvas qli hmrah.
Ta alm gldigin zamanda

Nyin

20

Bazari-trdddi-cahanda
Srmaylrindon edsn sud,
Ol sud ndir? - Rizayi-M'bud.
Hala ki, xsart oldu vaqe,
Srmaylrin tmam zaye.
Heyran mkddr thidst,
hval xrab rtbsi pst.
Dnsn yen gldign raqam,
Qabilmi drsn ehtiram?
lbtt, zlil xar olursan,
Bu fel il rmsar olursan.
Ey nfsprst cismprvr,
Olma qmi-hirs il mkddr!
Chd eyl, zabi-gur yma!
S'y eyl, mtayi-mur yma!
Alma l sari-meyi-nab
Kim, qrq edr sni bu girdab!
Olma nigrani-sbzeyi-bng,
K'ayineyi1-dinin salr jng!
Df kimi kksd lhv qoyma!
Ney kirni hvayi-nfs uyma!
Damani-triqi-r'i tutl!
Hr n ki, xilafi-r' unutl!
Thqiqi-vseyi-vsul et!
Tqlidi-riti-Rsl et!

Ki ayineyi

21

BU, SRDFTR-NBYANIN
KTAB VSAFINDAN BR VRQDR
v
SRVR-SFYANIN
GLZAR-LTAFTNDN BR TBQDR
Ey padhi-sriri-lvlak,
Mqsudi-vcudi-xak flak!
Olmu flak xaki-rahin,
kmi flak xak cahin.
Ey raqimi-nsxeyi-mani,
M'mureyi-elmi-din bani!
ahnhi-msndi-risalt,
Rssami-qvaidi-dalt!
Ey rnvaz frprvr,
Dftrdari-hesabi-mhr!
Srdftri-nbiyayi-mrsei,
Onlara hn axir hm vvl!
Ey vazei-istilahi-iman,
Hqdn sbbi-nzuli-frqan!
Snsn sultan qeyr xeylin,
Sndn zg snin tfeyn.
Ey xlvti-qrb m'i-mhf,
Cibril trdddn mnzil!
Hqq mri sninl xlq cari,
Qvlnl ol mrin e'tibari.
Ey qiblnmayi-hli-tat,
Gncineyi-gvhri-fat,
Taci-sri-r xaki-payin,
mi-bi-qdr nuri-rayin.
Ey vasiteyi-nizami-alm,
'yani-vcuda sdri-'zm.
rfani-sifat zat arif,
Keyfiyyti-kainat vaqif!
Ey zatn n br vcudi
Admd sn mlk scudi! "
Yasin" sdfi-dri-sifatn,

22

"Taha" gli-bustani-zatn.
Ey mktbi-dani mllim,
Mhruseyi-hkmi-r' hakim!
Drgahin nbiya rcui,
T'zimin asiman rkui.
Thsin sn, ey xcstfrcam
Kim, v'z qlb triqi-islam,
Keyfiyyti-hal rvn etdin,
Xeyr r iin myyn etdin.
hvali-vamr nvahi,
M'lum eldin biz kmahi.
Sn bildirdin ki, kimdir Allah,
Snsiz kim olurdu ondan agah?
Gmrahlar triq saldn,
ftadlrin lini aldn.
Fa oldu nsihtin chan,
Sn qoymadn ortada bhan.
mma biz yoxdur ol sadt
Kim, hifzi-triqin ola adt.
Ehmal edriz itatind,
Tqsir dayi-xidmtind.
Hr nec kif xud rmsarz,
Bu crm il hm midvarz
Kim, feyzi-vatifi-mimin
ad eyly knln hli-bimin.
Asilrin olasan pnahi,
Nomidlrin midgahi.
Snsn fi-hr masi,
N qm gr olsa kims asi.
Gr mnd ola tmam tat,
zhar ndn bular fat?
Snsn bu srir padahi,
Bu mlkd olann pnahi.
Hr srd bir nbi zhuri,
Hr dvrd bir rsul nuri
Fitrt yolunu mzyyn etdi,
zn mi il rvn etdi.

23

Ta glmg rvn ola rahin,

Budur rh rsmi padahin.
Xabi-dm ir xsi-alm
Grmd vcuddn mqddm
Kim, lm'eyi-nurdn bir fsr
Geymi, vermi zn ziyvr.
Bidar olanda ol yuxudn
Getmidi qrari arizudn.
n istdi ol mam t'bir,
Sndn ona mjd verdi tqdir.
Dnyay pyami-feyzi-nurin,
Tnbihi-sadti-zhurin
Xlq verib intizari-mqdm,
Ol dm gldi ki, gldi Adm.
Dnya tlbind oldu qaim,
Dvr il sni dilrdi daim.
Bir-bir yetib zg nbiyay,
Me'rac xard pay-pay.
Gzmzdi sninl say hmrah,
Guya ki, nihali-qddin, ey mah,
Bu alm vermi idi vay,
Ol alm salm idi say.

24

BU, B-ME'RAC BYANDR

v
TLU-AFTAB-ASMANDR
n feyzi-vcudin il, ey pak,
Rki-flk oldu rseyi-xak,
Didarn grmgi mlklr,
Pabusuna yetmgi flklr
ox eylyib iztirab peyda,
Allahdan etdilr tmnna.
Bir yax zaman, rfli sat
Rf oldu dualara icabt.
Cibril yetib, yetirdi frman:
-Key srvi-riyazi-elm irfan!
Xuridini r say qll,
Me'raci blndpay qll!
Ey qdri blnd padih, dur!
Ltf et, bi-qdr qdrin artur!
Rf eyl hicabi-masvani,
Seyr eyl mkani-lamkani!
Mtaqi-cmaldr mlklr,
Mhtaci-vsaldr flklr.
Eyvani-sipehrd sitar
Min-min gz abdr intizar.
Xo ol ki, minib Braqi xohal,
Buldun drcati-izz iqbal.
Basdn ayan bs ar tae,
xdn drcati-nhrva.
N'leynin srtd z mehi-nv,
Xurid rxndn ald prtv.
Gstrdi tarid ehtiramn,
Xtt verdi ki, mn snin qulamn.
Nahidin edib fzun niatn,
Bzmi-trb eyldin bsatn.
qbaln olub qrini-xurid,
grtdi Msih resmi-tcrid.

25

Tiind bulub nizam yyam,

T'limi-cat ald Bhram.
Brcis msaid oldu iqbal,
Feyzi-qdmindn oldu xohal.
Keyvan bi-qdrin eyldin ruz,
Oldun ona m'i-mclisfruz.
R'yt sfi-sabitata kdin,
Ol mzr mehr toxmun kdin.
Qldn flk etlsini rngin,
Ol mhfil verdin zg ayin.
Lvh qlmi mzyyn etdin,
Krs il ri rvn etdin.
Cibrili qoyub, Braqi saldn,
Tvhid yolunda frd qaldn.
Rf oldu sn hicabi-mabeyn,
Nzhtghin oldu qab-qvseyn.
Getdin o yer ki, getmk olmaz,
Yetdin o yer ki, yetmk olmaz.
Bizdn Hq rzlr yetirdin,
Hqdn biz mjdlr gtirdin.
Ltf etdi sn inayti-Hq,
Tvfiq nifaz mri-mtlq;
Hm mxzni-m'rift kilidi,
Hm ne'mt mrhmt midi.
Dryad olub qni ghrdn,
Zvq il dnnd ol sfrdn,
Grm idi hnuz xabgahin,
Cnbd qbari-xaki-rahin.
nsaf hmin ola siyaht,
Byl sfr il istiraht.
Oldu sn feyz bunca hasil,
Ol vaqidn zman qafil.
Qafillri eyldin xbrdar,
srari-nihani etdin izhar.
Adn dri-tifat n'am
Verdin gryinc har ks kam.

26

n fqti-amin oldu mqsum,

Ltf eyl, meni hm etm mhrum.
Biar Fzuliym ki, zarm,
Zilli-gnh il rmsarm.
Tdbird sstm sbkray,
Sn bir mdd etmsn mn, vay!
Ey m'leyi-triqi-tarik,
Vey rahnmayi-rahi-barik!
Ehsann hadiyi-triq et,
Bir feyzi-nzr mn rfiq et,
K'alayii1-ixtilafdan pak,
Peyrvliyin eylyim trbnak.
Glzari-vcudum ed sirab,
Barani-riyazi-al shab!
QSD
Ya mnbl-mkarimi v ya m'dnl-vfa,
Ya mcml-mhasini v ya mnbl-ta.
ntl-lzi bist ileyna mbirn,
Vxtarkl-ilah nil xlqi vstfa.
t'l-lzi tfzzlhl-qrb vl qbul,
Vntl-lzi tfrrdhl-izz vl-la.
Mn irtica biltfik maxab vntfi,
Mn iqtda bir'ik maza vhtda.
Ya vn mn tfqqdh ind iddtin,
Ya khf mn tbssn fizzri vnnca.
sa nmirsd be to dr qdr mnzlt,
Br rx gr nhd ze sri-iqtidar pa.

Ki alayii

27

Me'rac yafti to v br Tur od Klim,

Frq z to ta Klim ze rst ta sma.
Abi-to bud k'ati-Nrarudra niand,
Ruzi ke, krde bud dr ati-Xlil ca.
qrari-kaforist ze r'i-to inhiraf,
Brhani-gmrhist beqeyri-to iqtida.
Ta mnqt' n grdd z asibi-ixtilaf,
od bste br to silsileyi-silki-nbiya.
Ba nbiyast nesbti-zati-to un lif,
Hm ibtida toi be hqiqt, hm intiha.
Tqdir coz rizayi-to kari nmikond,
Peyvste tati-to da mikond qza.1
Ey afitabi-zatin hr zrr bir nbi,
Min r' din diyarin hr zrrdn ziya.
Sn qayti-vcudsn zglr tfeyl,
Sn padiahi-mlksn zglr gda.
Carubi-grdi-rhgzrin bali-Cbril,
Taqi-rvaq drghin eyvani-kibriya.

Trcmsi: Ey krmlr manbyi, ey vfa mdni. Ey gzllr mcmyi, ey sxavt mnbyi!

Sn o adamsan ki, biz mjd vermy gndrildin v Allah sni byndi, xalqdan sni frqlndirdi.
Sn el gldin ki, yaxnla v qbula stn oldun. Sn cl gldin ki, zizlikd v yksklikd tksn.
Kim ltfn snsa zrr kmz, mnft tapar, kim ritin uysa azmaz, doru yol tapar.
Ey byk linliklrd kmki. Ey qurtulu v zrurt zaman maaras qalaya dnn! sa
fly ayaq bassa da qdr-qiymtd sn ata bilmz. Sn mraca getdin, Klim (Musa) Tura, sninla
Klimin frqi yerl gy qdrdir. Xlil odda olan zaman snin suyun Nomrudun odunu sndrd.
Snin ritindn dnmk kafirlikdir, sndn baqasna uymaq aznlq lamtidir.
xtilaf blasndan zlmmk n peymbrlr silsilsi sn baland. nbiyalarla snin
nisbtin lif kimidir, vvli d snsn, axr da. Tqdir snin razlndan baqa bir i grmr. Qza
hmi snin itatini yerin yetirir.

28

Darfayi-hard bimari-m'siyt
hdi-fatindn umar rbti-fa.
Ey aryari-kamilin 'yani-nlki-din,
rbabi-sidq m'dlt rift hya.
Dvrn bu drd fsl il bir m'tdil zaman,
er'in bu drd rkn il bir m'tbr bina.
Ya Mustfa, Fzuliyi-mhtac rhm edb,
zhari-iltifat il ql hactin rva.

29

BU, RZ-DM-QDRTDR
v
ZR-FQD-QVVTDR
Arayii-shbt eyl, saqi!
Ver bad, mrvvt eyl, saqi!
Bir cam il ql dimam tr,
Ltf eyl, bir iltifat gstr!
Qm mrhlsind qalmam frd,
N yar, n hmniin, n hmdrd.
Hmcinslrim tmam getmi.
Sz mlkndn nizam getmi,
Bu bzmd sn qalbsn mn,
Bu bzmi gl edlim mzyyn!
Sn ver bad, mn eylyim nu,
Mn nzm oxuyum, sn ona tut gu!
Bir dvrdym ki, nzm olub xar,
'ar bulub ksadi-os'ar.
Ol rtbd qdri-nzmdir dun
Kim, kfr oxunur klami-mvzun.
Bir mlkdym ki, gr udub qan,
Mzmuni-ibart kib can,
Min rity trf l'l ksm,
Min rvzy naznin gl ksm,
Qlmaz ona hi kim nzar,
Derlr gl xar, l'l xar.
Ancaq demzm ki, xaki-Badad
Alayii-nzmdndir azad.
Yoxdur bir mlk bu zamanda
Kim, nzm rvac ola onda:
N Hind, n Fars, n Xorasan,
N Rum crn, n am irvan.
Olsayd birind bir sxnsnc,
lbtt, yan olurdu ol gnc.
Gncineyi-nzm gizli qalmaz,
Sanmn1 gn olsa, nur salmaz.

Sanmayn

30

Kan nec kim nihan tutar da,

Eylr onu l'l alm fa.
Hala mgr iqtizayi-dvran
Oldur ki, ola o gnc pnhan.
Dvran il mn nqiz seyrm,
Dvr hlindn mgr ki, qeyrm.
Dvran istr ki, xar ola nzm,
Biizzt e'tibar ola nzm,
Mn mntzirm verm rvacn,
Bimar is, eylym lacn.
Ol nfyi-kemali-hikmt eylr,
Lazm bilirm xsart eylr.
T'miri-xrab qalibm mn,
nallah ki, qalibm mn.
SAQNAM
Saqi, mdd et ki, drdmndm!
Qm silsilesin paybndm.
Qem df in cami-mey dvadr,
Tdbri-qm eylmk rvadr.
Sndn n inayt olsa vaqe,
Fikr etm ki, mnd ola zaye.
Mn bir sdfm, sn bri-niysan,
Ver qtrv al drri-qltan.
Snsn xurid mn siyh xak,
Ver at al cvahiri-pak.
Rhm et ki, qrib xaksarm,
Bimunis yar qmksarm.
Ol bir ne hmdmi-mvafiq,
Y'ni rayi-dvri-sabiq
Tdrc il gldilr chan,
T'zim il oldular rvan.
Dvran olar mzzm etdi,
Hr dvr birin mkrrm etdi.
Hr birin hami oldu bir ah,

31

Zvqi-sxnindn oldu agah.

Trk rb cmd yyam
Hr air vermi idi bir kam.
ad etmi idi bunvas
Haruni-xlifnin tas.
Bulmudu sfayi-dil Nizami,
irvanh db girami.
Olmudu Nvaiyi-sxndan
Mnzuri-hnhi-Xorasan.
Sz gvhrin nzr salanlar,
Gncin verib ghr alanlar
n qalmad, qalmad fsaht,
rbabi-fsaht ir raht.
Ol taif kdi xirqye ba,
Haltlrin etmz oldular fa.
Ta olmaya rsmi-e'r mfqud,
bvabi-fnuni-nzm msdud,
Lazm mn oldu hifzi-qanun,
Zbti-nsqi-klami-mvzun.
Naar tutub triqi-namus,
Rahtdn olub mdam m'yus,
hdi sz stvar qldra,
'ar demk ar qldm.
n xlq xilafi-mddaym,
Onlar z'minc sst raym.
Hr sz ki, glir zhur mndn,
Min t'n bulur hr ncmndn.
Eylr hsd hli balayb kin,
Thsin vzin nefy nifrin.
mmid ki, rf olub kdurt,
Tyirpzir ola bu surt.
Ol qvm bu gln girnd,
Bu gln iind gl drnd,
Gl taz idiv sbz nvxiz,
Tprndikc nsimi-glriz,
Onlar gl drdilr, mni-zar

32

Hala dilrm drm xs xar.

Bu bzm olar vernd tzyin,
Mey saf idi, bzm hm nvayin.
Mey safi olara oldu ruzi,
Qald mn dai-drd suzi.
Bu drd mn olmuam hvaxah,
Bir n' verrmi, bilmzm, ah!

33

BU, SAQY-BZM BAD N

XTABDIR
Saqi, krm eyl, cam gzdir!
Durma, qdhi mdam gzdir!
Dvran ox e'tibar qlma,
Gzdir qdhi, qrar qlma!
Tk alb l gm srahi,
Zr sar ruhbx rahi.
Srf eyl riaytimd ltaf,
Tnhalm gr, eyl insaf!
lm bu bsat iind oxdur,
Sndn zg, mddi yoxdur.
Hmdmligim il ar qlma!
Mndn nifrt ar qlma!
Gr bilmz isn ki, mn n zatm,
N zlmti-emeyi-hyatm,
Feyzi-hnrim rabdan sor,
Suzi-cigrim kbabdn sor.
Tutsan lini mni-fqirin,
Hqq ola hmi dstgirin.
Mn airi-Musiyi klamn,
Sahirlr m'czi-tmamm.
Mn sahiri-Babili njadm,
Harut bu id ustadm.
Sz drkin srf edib frast,
mlakna bulmuam ryast.
Gh trzi-qsid eylrm saz,
hbazn olur blndprvaz.
Gh d'bi-qzl olur arm,
Ol d'b rvan verr qrarm.
Gh msnviy olub hvsnak,
Ol bhrd istrm dri-pak.
Hr dild ki, var, hli-razm,
Mcmui-fnun eqbazm.
Bir kargrm hzarpi,
Canlar kib istrm hmi
Dkkanm ola rvaci-bazar,
Hr istdigin bula xiridar.

34

BU, BR TRQ L KSR-NFSDR

V
MQDDMEY-MDH-PADAH-SRDR

Saqi, n idi bu cami-glgun

Kim, eyldi halm digrgun?
Srmst olubam, szm hbadr,
Hr lafki, eylrm - xtadr.
T'siri salb dima tvir,
Tviri mcazm etdi tyir.
Mn qandan laf-hsni-gftar
Kim, sz demy olan szavar?
Olsayd mnim szmd bir hal,
lbtt, olurdum hli-iqbal.
Mstvcibi-izz cah olurdum,
aysteyi-bargah olurdum.
Mqbul drdim asitan,
Mnzuri- hnhi-zman.
Ol padihi-blndbini
Kim, xaki-rhidir afrini,
Msthfizi-din, pnahi-islam,
Mxdumi-zman, mlazi-yyam.
br istehsan brq kin,
ahnhi-Mkkev Mdin.
Mstlzmi-hq, mxilli-batil,
Sultani-muradboxi-adil,
rbabi-hnr midgahi,
Trk rb cm pnahi.
Drya kimi eylyn dmadm
ndieyi-qrb b'di-alm.
Lutfil vern yaxna l' lu,
bril iraq gndrn su,
L'lsini eylyn cahantab,
Lbtnlri dr il sirab.
Grdun kimi ltf ednd zahir,
Damn-damn tkn cvahir.
Gn kimi olanda cudo mzhr,

35

Xrmn-xrmn nisar edn zr,

Turaymisai-Ali-Osman,
Sultani-siphikn Sleyman!
Yerd dr olsa feyzi xak,
T'n eyly xak ruhi-pak.
Gyd nzr ets gr hmay,
Xurid salr hmay say.
Gr rq ura sinani-srk,
Gn kimi xar sipehro at.
Gr qrb alarsa tii-brran,
Grdun yetr fq kimi qan.
Dn rx yana nigah qldm,
Nzzareyi-vhi-mah qldm,
Grdm bu xti ki, xameyi-xur
Ol lvhd eylmidi mstur:
Ya Rb ki, mzffr ola daim
Zatil binayi-dl qaim.
ayst ona srir fsr,
Almlr dli saygstr.
BU QSD
PADAH-SLAM 'NNDDR

Zhi-kamil ki, qli-nktdan drkind heyrandr,

Vcudi-bimisali intixabi-nv'i-insandr.
Flk bir drc, onun zati-rifi gvhri-yekta,
Cahan bir cism, onun hkmi-rvani, filmsl, candr.
sasi-hkmidir, m'nid bir sddi-Sekndr kim,
Onun Y'cucdur bir yaniv bir yani insandr.
Binayi-qdrdir m'nid ol ali imart kim,
Mqms tai-grdun ol imartdn bir eyvandr.
Mzffr daima Sultan Sleyman xani-adildir
Ki, hr kim tabeyi-frman olmaz - namslmandr.

36

Cahangiri ki, gntk mlk tsxirin zm ets,

Mhqqr cilvgahi rseyi-ran Turandr.
Sxi tb'i, mrvvt pieyi kim, bhri-ltaf
Tmvvc qlsa mvc fqr bnyadin tufandr.
Kmin kimsy kmtr tasi hasili-drya,
Mhqqr mclis bzli-hqiri bhreyi-kandr.
Vcudi-pak il Hq rhmtidir alm nazil,
taot hlin gstrdiyi dl il ehsandr.
Sleyman bargahidir yqin heybtli drgahi
Kim, onda divlr tabe, prilr bndfrmandr.
Mzzm lkridir bir bulud kim, dmn ondan
Firngilr sdas r'd, toplar da barandr.
Smndi sgridnd lame' olmu xtri-Saqib,
Sipahi tprnnd mvc glmi bhri-mmandr.
Sfrd kmk n hmt iqbal osbabn,
rab r lvhi, ordusu grduni-grdandr.
Zmanind yetib cm'iyyti-sbab ariflr,
Olub drhn hmin mhbublar zlft priandr.
Xlayiq sbhtk xndan olub mehri-cmalindn,
Dili-suzan il dvrnd ancaq m' giryandr.
Hvadisdn mcazi-mlk t'mirin imkan yox
Kmali-dl il ta mlk Osman olu sultandr.
Bihmdllah, bu gn xvf xtadan r' namusun
Bulub tvfiqi-nsrt saxlayan Sultan Sleymandr.
Niani-feyzdir ol nsrt iqbal kim, hala
N yan kim, zm qlsa rhbri t'yidi-Yzdandr.

37

Dil candan Fzuli zmi-iqbalin ol ahn,

Rizayi-Hqq n daim duaguyi-snaxandr.
oldur hamiyi-islam, vacibdir onun mdhi,
N kim, mdhindn zg sz demi, ondan peimandr.
lahi, baqi olsun daim insanprvr iqbali
Cahani-fani ir ta bqayi-nv'i-insandr.

38

BU, SBB-NZM-KTABDIR
v
BAS-RTKAB-ZABDIR
Saqi, tut lim ki, xsthalm!
Qm rhgzrind payimalm.
Snsn mni-mbtlaya qmxar,
Sndn zg dxi kimim var?
Mkl i dmm, mdd ql,
Mey hirzi il blam rd ql!
Hll eyly gr bu mklat,
Km etm qulundan iltifat!
Bir gn ki, meyi-Sheylt'sir
Vermidi mizaci-pak tyir,
Hmrngi-bhar olub xzanm,
Dnmd qiq z'franm.
Cm idi yanmda ittifaqi:
Saz mzv rab saqi.
Peyvst lbalb peyapey,
Nu eylr idim qdh-qdh mey.
Zvq zr mey artnrd zvqm,
vq zr ziyad olurdu vqm.
Ol bzm idi afiyt bhar,
Mn blbli-zar biqran.
Bir hdd iridi n'eyi-cam
Kim, qalmad hli-bzm aram.
srari-dil oldu aikara,
Msdud oluban dmi-mdara.
Olmudu rfiq hmzbanm,
Ayineyi-tutiyi-rvanm
Bir ne zrifi-xtteyi-Rum,
Rumi ki, dedin, qziyy m'lum.
Y'ni ki, qamu hqaiq hli,
Hr ms'ld hqaiq hli,
Hm elm fnind nktdanlar,
Hm sz rviind drfanlar.

39

Kim eylr idi hqaiqi-raz,

eyxidn hmdidn aaz.
Kim sylr idi gb kelami,
vsaf-Cliliy Nizami.
Bilmilr idi ki, hsni-gftar
Qdrim qdrinc mnd hm var.
n var idi mstlikd lafm,
Ta anlana sidqim xilafra,
Mn xstyi etdilr nian
Bir rng il tiri-imthan.
"Ltf eyle! - dedilr, - ey sxnsnc!
Fa eyl chan bir nihan gnc!
Leyli-Mcnun cmd oxdur,
trakd ol fsan yoxdur.
Tqrir gtir bu dastan,
Ql taz bu ski bustam".
Bldim, bu qziyy imthandr,
Zira ki, bu bir blayi-candr.
Sevdas diraz bhri kutah,
Mzmunu fan nalv ah.
Bir bzmi-msibti-bladr
Kim, vvli qm, sonu fnadr.
N badsin niatdn rng,
N nmsin frhdn ahng.
drak verr xyal azar,
fkan edr mlal fgar,
Olsayd tvcch mnasib,
Tvcihin ox olurdu raib.
Olsayd tsrrfnd raht,
ox kamil ona qlrd rbt.
Billah ki, n xo demi Nizami,
Bu babd xtm edib klami:
"sbabi-soxn niat nazst,
Zin hr do soxn bhansazst.
Meydani-soxn frax bayd,
Ta tb' svareyi nomayd.

40

Dr grmiyi-rig sxtiyi-kuh
Ta nd soxn rvd benbuh?"1
Bir i ki, qlr ikayt ustad,
agird olur rcui bidad.
Gri bilirm, bu bir sitmdir,
Tklifi bunun qm zr qmdir.
mma nec etmk olur ikrah?
Bir vaqedir ki, dd nagah.
Yeydir yen zrdn ruim,
Bu id tvkkl rcuim.
Ey tb'i-ltif qli-vala!
draki-blnd nitqi-guya!
Dd sfrim diyari-drd,
Kimdir mn yar bu sfrd?
Hr kimd ki, vardir istitat,
Drd qm mhnt qnat,
Oldur bu msafirtd yann,
Zvq hlin yoxdur e'tibarm.
Mrkb grk olsa zmi-rah,
Bsdir biz xamv siyah.
Vr tueyi-rah olursa mtlub,
Mzmuni-xo ibarti-xub,
zm eylylim, tlll etmn!
Mnzil kslim, tafl etmn!
Ey bxt, vfasz olma sn hm!
Hmrahlq et biziml bir dm!

Trcmsi:

adlqdr, eyhamdr szn arac,

Bunlarla dzlir sz ehtiyac.
Grk sz meydan gen olsun mdam,
Atn drd yana syirtsin ilham.
Qumsala, dala ilham gedrmi?
Gets d, torpaa tsir edrmi?
Trcm Smd Vurunundur

41

BU, SADTL
BY HZRTLRNN MDHDTR
Ey xameyi-srki-sbkxiz,
Vqt oldu ki, olasan ghrriz!
Mon acizm b mr mkil,
mdad dmidir, olma qafil!
Asari-mrvvt eyi izhar,
Bir tprn, gr mrwtn var!
Sn ql hnori, mon alaym ad,
Sn k lmi, mn olaym ad.
n nxli-hdiqeyi-hnrsn,
Miftahi-xzaneyi-ghrsn,
Chd eyl xar cvahiri-pak,
Fikr etm ki, yoxdur hli-idrak!
Dem ki, bolub ksad bazar,
Bulmaz bu mtaimiz xiridar.
Yetmzmi sn miri-kamil,
Srdari-zman, Veysi-adil?
Ol bhri-tav kani-ltaf
Kim, 'nio gldi dlii insaf.
Srdari-mzzm mkrrm,
Cananeyi-mlk cani-alm.
Zatnda ormn hmi mvcud
Elm db cat cud.
dlindn gr traneyi-ng
Fa eyly bzmd bir ahng,
Yel m' dxi trrz etmz,
Prvany m' zlm yetmz.
Hsni-db il eyl m'tad,
Yannda n vqt qlsalar yad,
Ol sz demz ki, ola tkrar,
Ta yetmy saysmd azar.
slubi-cat zr mahir,
Xuridsift cahanda zahir.
Hm xas onu sylmkd, hm am,
Hm Rum dolu ad il, hm am.

42

Gr cudin kims olsa talib,

Mmkn ola ltfi qhr qalib.
Y'ni mn yrdib sxavt,
Bir hacti istmk n hact?
Olmu ona xaneyi-mart
Bu drd bina il imart.
Ey dustnvaz dmnndaz,
ahinrvi blndprvaz!
Dzdm sn trf aiyan,
Y'ni abedi niatxan.
M'mur edibn binayi-ali,
Cnnt sifti, rm misali.
Ta ruzi-bd bunu mqam et,
Bidd irti-mdam et!
Billah ki, degil yaman sr bu,
Gr adis mdda yetr bu.
Mn kim, sn olmuam snaxan
Sultan Veys nec ki, Slman.
Budur qrzim ki, cavidani
Adn tuta rseyi-cahani.
Ta baqi ola bu sbz gln,
Hm mn olum hli-zikr, hm sn.

43

BU, TURAY-MSAL-MHBBTDR
v
DBAEY-DVAN-MHNTDR
Dehqani-hdiqeyi-hekayt,
Srraf-cvahiri-rvayt
M'ni mnind gl diknd,
Sz ritesin ghr knd
Qlm bu rvid nktdanlq,
Glrizlig ghrfanlq
Kim, xeyli-rbd bir cvanmrd,
Cm'iyyt izz cah il frd,
Mstcni-cmleyi-fzail
Bulmudu ryasti-qbail.
mrin rb mtj mnqad, Ch
Bir mqam, gah Badad.
Bir bq'd olmayb qrar,
Gzmld kerdi ruzigar.
Hr lhz urard ol yegan
Sreimlr siyah xan.
Seyr eylr idi srb tn'm,
Gzlr izr misali-mrdm.
vzai-xiyami-mikfami
Xlq bi-qdrtk girami.
Hr mnzil kim, gzar edrdi,
Shrayi bnfzar edrdi.
Glzarlar ir lal a,
Bnzrd evin lal da.
mvalm cmii-cinsdn ox,
mma bu chanda varisi yox.
Gr qlsa onu tlf hvadis,
Yox bir xlfi ki, ola varis.
Frzndiz admi tlfdir,
Baqi edn admi xlfdir.
Nsl il olur bqayi-insan,
Nzmi-rer nizami-dvran.
Can cvhrin bdldir vlad;

44

vlad qoyan, qoyar hmin ad.

Xo ol ki, xlfdn ola xodil,
Dnyada bir olu ola qabil.
Pirayosi ola dstgah,
Srmaysi ola zz cah.
Ah, r ola bir sfih srke,
tvari krih xlqi naxo.
Tni' oxuna olub nian,
Bizar ola ondan at-an.
lqiss, ol fzli-qbail,
Ol piri-hmidtl-xsail
Frznd olub hmi talib,
Thsili-bqayi-nsl raib,
ox mahqa snmlr ald,
ox trf zmin txm sald.
ox nzrlr etdi hr mzar,
ox qld niyaz kirdigar,
T'sir qlb fan ahi,
vn etdi inayti-ilahi.
Bir gec ald babi-rhmt,
Buldu sri-dua icabt.
Mqsud m'i mnvvr oldu,
Snduqi-ml dr il doldu.
Tdric il qld kilki-tqdir
Nqi-qrzi rhimd tsvir.
Br verdi nihali-bai-mqsud,
Ald gli-hodiqeyi-cud.
n v'd iridi, dodu bir ay,
Xurid rxiyl almaray.
ad oldular ondan at-an,
kran verildi ox xzan.
lqiss, dmdn oldu peyda
Bir tifli-mzkkr mzkka.
Xurid kimi kmal qabil,
sa kimi tiflilikd kamil.
Ol dm ki, bu xakdan dd,
Haln bilib fan dd.

45

Axr gnn vvl eylyib yad,

Axtd sirik qld fryad,
Y'ni ki: "Vcud dami-qmdir;
Azadlrin yeri dmdir.
Hr kim ki, sir olur bu dam,
Sbr ets grk qmi-mdam".
Olmudu zbani-hali guya,
Sylrdi ki: "Ey, cfa dnya!
Bildim qmini snin ki, oxdur,
Qm kmy bir hrif yoxdur.
Gldim ki, olam qmin hrifi,
Gl, tcrb eyl mn zifi!
Hr qanda qm ola, qlma ehmal,
Cm' eyl, dili-hzinim sal!
Hm ver mn qm yemk kmali,
Hm almi qmdn eyl xali!
Peyvst mni siri-qm ql!
Km qlma nsibimi, krm ql!
Zvq il keirm ruzigarm,
Fani olana yox e'tibarm.
Ey eq, qribi-alm oldum,
Avareyi-vadiyi-qm oldum,
Tdbiri-qm etmk olmaz oldu,
Gldim, geri getmk olmaz oldu.
Sndn dilrm mdd ki, daim
Tmkinim ola sn il qaim.
Bu bzmd kim, rab qandr,
Saqi-clladi-biamaldr,
Bir mey mn sun ki, mst mdhu
Daim zm qlm framu.
N gldigimi bilim chan,
N onu ki, necdir zman.
Alm gzm grnmy hi,
Bu ritd bulmaym xm pi".
Day onu pak qld qandan,
Qaldrd bit tir xakdandan.
Qsln verib abi-erai-trdn,

46

Sd yerin verdi qan cigrdn.

qvam qbaili olub ad,
Ol nvrs Qeys qoydular ad.
Can il qlrd day e'zaz,
sbabi-kmali-trbiyt saz.
Lakin, ol edib hmi nal,
Xonud degildi he bu hal.
'zasn edib lil fgar,
Eylrdi mdam nalv zar.
Sd is sanrd kim, ir qan,
mck grnrd ona peykan.
Yox idi firib il qrar,
Yannda firibin e'tibar.
Bir gn onu gzdirirdi day,
Drdini yetirmy dvay,
Bir evd mgr ki, bir priv
Ol tifli bsi grb mvv,
Rhm etdi, lin ald bir dm,
Tfl onu grnc, oldu xrrm.
Hsnn baxb qrar tutdu,
Fryad fann unutdu.
Olduqca lind, oldu xndan;
Ddkd lindn, oldu giryan.
Mahiyytini day bildi,
Ol mah ona nis qld.
Oldu bu dxi onunla m'tad,
N day, n an eyldi yad.
Zatnda var idi mhbbt,
Mhbubu grnc tutdu lft.
Eq idi ki, oldu hsn mail,
Hsn n bilirdi tifli-qafil.
M'lum idi hli-hal ol hal
Kim, nsxeyi-eqdir bu timsal.
lbtt, bu tifli zar edr eq,
Aftyi-ruzigar edr eq.
lbtt, qlr bu sbh tsir,
Xurid xb olur cahangir.

47

n trbiyti-dib day
Verdi sri-tmam ol ay,
Gn-gndn edib kmal hasil,
Ol mahi-nv oldu bdri-kamil.
Gldikc meyi-vfadan yyam,
Hr dvrd sundu ona bir cam.
Ta qld onu Emam srmst,
Tdric il dami-eq pabst.
n sr't il dnb zman,
On yain yetdi ol yegan;
Atasna mqtzayi-adt
Frz oldu ki, onu ed snnt.
Cm' etdi haliyi-diyari,
Hr sahibi-izz etibari;
Bzl eyldi ol qdr zr sim
Kim, yetdi qiyas frqdn bim.
Xlq onda grnd ksrti-mal,
Bim oldu ki, mn'kis ola hal.
Ol safzmir, pakmrb
Bir bzmgh eyldi mrttb
Kim, grmdi onu emi-sar,
Cmiddn zgy myssr.
tmam yetib triqi-snnt,
T'limi-lum yetdi nvbt.
sbab ona eylyib mrttb,
Verdilr onunla zibi-mktb.

48

BU, BNYAD-BNAY-BLADIR
v
MQDDMEY-LM-BTLADIR
Mktbd onunla oldu hmdm
Bir ne mlkmisal qz hm.
Bir sf qz oturdu, bir sf olan,
Cm' oldu behit hurqlman.
Olanlara qzlar olsalar yar,
Eq bulunur rvaci-bazar.
Qz nrgisi-mst edib fsunsaz,
Olana satanda ivv naz
Olan nec sbr pi qlsn?
Vr sbri hm olsa, ni qlsn?
Ol qzlar iind bir porizad
Qeys il mhbbt etdi bnyad.
Bir trf snm ki, qli-kamil
Grdkd onu olurdu zail.
Zlfeyni-mslsli girehgir,
Can boynuna bir blal zncir.
brusi xmi blayi-aq,
Hm cft ltaft ir, hm taq.
Hr kipriyi bir xdngi-xunriz,
Peykani-xdngi qmzeyi tiz.
Dryayi-bla cbini-paki,
in cnbi mvci-shmnaki.
emi-siyhin srmdn ar,
Hindusin srm hm giriftar.
Rxsarin rngi-azdn nng,
Hrgiz ona az vermmi rng.
Gz mrdmkindn olsa xali,
Gz mrdmki olurdu xali.
L'l dri gstrirdi hrdm,
vraqi-gl ir iqdi-bnm.
bvabi-tkllm ets mftuh,
mvat verrdi mjdeyi-ruh.
madi-ltifin mrkkb,

49

Sibi-znx turunci-bb.
ndami ltifeyi-ilahi,
Dryayi-ltaft ir mahi.
hbaz baxl, ahu gzl,
irin hrktli, hd szl.
Rah rvii mdam qmz,
Badan-ayaa tmam qmz.
Ayruqca kl xoca peykr,
Yaxca snm, gzlc dilbr.
Alm sri-muyinin tfeyli,
Mhbubeyi-alm, ad Leyli.
Qeys onu grb hlak oldu,
Min vq il drdnak oldu.
Ol nadir hm ki, Qeysi grd,
Min zvq bulub, zn itirdi,
Grd ki, bir afti-zman,
Misli dxi glmmi chan.

50

BU, SFT-MCNUNDUR
v
BTDA-MHNT-FZUNDUR
Bir dilbri-srvqdd glruy,
Srvi-xo glrx smnbuy.
irin lbi - mni-ltaft,
R'na qdi - durduil aft.
vsafi-ltaftind sz ox,
ltafi-mlahtind sz yox.
hla gz - nrgizi-prfsun,
Ziba qa - nrgis zrki nun.
Hsni gl laleyi-fqfam,
Zlfi xmi - lal zrki lam.
Az siftin xud etmk olmaz,
srari-nihan yetmk olmaz.
Zlfi sz - zikri-hlqeyi-raz,
L'li-lbi - abi-emeyi-naz.
Dvri-mhi-ruyi - emeyi nur,
Xaki-kfl-payi - srmeyi-hur.
Bir qayt il maili-xub
Kim, Leyli olanda ona mtlub,
Bir gzgy gr ab gzn,
Gzgd grydi z-zn,
z arizin olurdu meyli,
Qlmazd hvayi-hsni-Leyli.
Ol iki smnbr shiqd
Bir-birin oldular mqyyd.
Ol iki xrabi-badeyi-zvq
Bir camdan idilr meyi-vq,
Girdabi-blay oldular qrq,
Qalmad aralarnda bir frq.
vzai-mxalif oldu yeksan,
Guya iki tnd idi bir can.
Hr kim sorar olsa Qeys bir raz,
Leylidn ona yetrdi avaz.

51

Kim Leyliy qlsa bir xitab,

Qeys idi ona vern cavab.
Eylrlr idi xti-vfa mq,
Artard dmadm onlara eq.
Leylid oxumaq iztirab
Olsa, rxi-Qeys idi kitab.
Mq etmy Qeys alsa bir xt,
Leyli qa idi ona srxt.
Xtt zr qlrd ol gzllr
Min naz il bhslr, cdllr.
mma n cdl - kmali-lft,
N bhs - nhayti-mhbbt.
n bir ne mddt ol iki pak
vqat keirdilr trbnak.
Eq olduu yerd mxfi olmaz;
Eq ir olan qrar bulmaz.
Eq atin budur lamt
Kim, ba k 'leyi-malamt.
Hsn afti-eq olub dmadm,
Gldikc radt oldu mhkm,
Bir qayt yetdi n'yi-hal
Kim, oldu hvas ql pamal.
Qalmad zban tabi-gftar
Kim, eylylr mhbbt izhar.
Keyfiyyti-hali qlmaa fa
Gtmidi tkllm gz qa.
Eylrdi gzil bu xitab,
Qail verrdi ol cvab.
Qa gz il olan tkllm,
Hm qlmad dfi-znni-mrdm.
Mrdmden olam, dem, knar!
Mrdm gz iinddir, n ar?
Hmraz ikn ol iki vfadar,
Dmsaz ikn ol iki cigrxar,
Rf' odu hicabi-ahidi-raz;
Eq oldu mlamt il dmsaz.

52

Aiqlr gizli qalmad hal;

M'lum oldu cmii-hval.
Grd ayineyi-niat dd,
Minb'd i ehtiyat dd.
Sylmy ol iki yegan
Qalmad sbb, mgr bhan.
Ta olmaya raz aikara,
Dvran il qldlar mdara.
Bir nv bhan il hrdm
Knln qlrd Qeys xrrm.
Qsdn unuduurdu drsin ol zar,
Leyliy deyirdi: "Ey vfadar!
Hifzi-sboq etdi barm xun,
Mndn bilirm, bilirsn fzun,
Mn bilmdigim mn oxutgil,
Drsim oxuyam qulaq tutgil!"
n lvhlr zr xot yazard,
mdn xtini qlt yazard.
Y'ni ki, xta tvhhm ed,
Ol gl alb tbssm ed,
Gftar gl ki: "Bu, qltdir,
Trk et ki, xilaf-rsmi-xtdir!"
Ola sbbi-tkllmi-yar,
Fhm etmy mddayi yar.
tfal qlanda dvr bnyad,
Vari1 bel eylynd fryad,
Ol, yarna rzi-hal edrdi,
zg dvrn xyal edrdi.
Qlmazlar idi szn m'lum,
Bilmzlr idi szn mfhum.
Mktbdn olan zamanlar azad,
Vsl n edrdi hiyl bnyad:
Qsd il nihan edib kitabn,
Hddn arard iztirabn,

Hams

53

Leyli yolunu tutub durard,

"Sn grdn ola?" - deyib sorard.
Y'ni bu bhan il bir dm,
Yarn gr, ola ad xrrm.
Elmi-xt mrn eylyib srf,
Mq etmi idi hmin iki hrf:
Bir sfhd "lam" "ya" mkrrr
Yazard, onu qlard zbr1
Kim: "Bu iki hrfdir muradm,
Rvn bular ildir svadm".

rb lifbasnda(L)- v(Y)-hrflrinin tkrarndan"Leyli"- sz yaranr.

54

BU, LEYLY ANASI TAB ETDGDR

v
BHAR-VSLN XZAN YETDGDR
n mkr il Qeysi-bdsrncam,
Bir ne zaman keirdi yyam.
Tdbir il eq zvq vermz,
Tdbir diyari-eq girmz.
Eq ilo riya degil mvafiq,
Rsvay grk hmi aiq.
Dildn-dil dd bu fsan,
Fa oldu bu macra chan
Kim: "Qeys oluban siri-Leyli,
Leyli dxi salm ona meyli".
Tdrici-mbadi il nagah
Leylinin anas oldu agah,
Odlara tutudu, yas batd,
Ol qndhan dil uzatd.
Yanar od olub, kib zban,
Ol glrx dedi yan-yan:
"K'ey1 ux! Ndir bu gftgulr,
Qmaq sn t'n eybculr?
Nyn zn ziyan edirsn?
Yax adn yaman edirsn?
Nyn sn t'n ed bdgu?
Namusuna layiq imidir bu?
Nazik bdn il brgi-glsn,
mma n deyim ikn ynlsn!
Lal kimi snd ltf oxdur,
mma n deyim, zn aqdur.
Tmkini cnun qlma tbdil!
Qzsan, ucuz olma, qdrini bil!
Hr surt ks kimi baxma.
Hr grdgn su kimi axma.
Mey gri sfa verir dima,

Ki ey

55

Axd n dr ya.
Gzg kimi qat zl olma!
Nrgis kimi xiyr gzi olma!
Gzdn grk olasan nihan sn,
Ta demk ola sn ki, cansn.
Sn m'sn, uymagil hvay
Kim, m'i hva verr fnay.
L'bt kimi ziinii bztm,
Rvzn kimi kulr gztm.
Sar kimi gzmgi hram et,
Nm kimi prdd maqam et.
Say kimi hr yer z urma,
He kims il oturma, durma!
Sn sadsn, zg hli-neyrng,
Chd eyl verilmsin sn rng.
Derlr sni eq mbtlasn,
Biganlr il ainasn.
Sn qandan eq zvqi qandan?
Sn qandan dust vqi qandan?
Olan cb olmaz olsa aiq,
Aiqlik ii qza n layiq?
Ey iki gzm, yaman olur ar!
Namusumuzu itirm, zinhar!..
Biz alm iind niknamz,
M'rufi-tmami-xas amz,
N nng il dxi edlim laf?
Biz demylim, sn eyl insaf!
Tut kim, sn qymazam mni-zar,
Mndn ulu bir mdbbirin var.
Neylrsn gr atan eits?
Qhr il sn siyast ets?
Minb'd gl eyl trki-mktb,
Bil bcdini hmin cd b.
Etm qlm il mqdn yad,
Suzn tut nq eyl brtyad.

56

tfaldan eyl qt'i-lft,

Hmraz yetr yannda l'bt,
Bt kimi bir evd eyl mnzil,
Olma dxi hr ynay mayil.
nqa kimi zlt eyl pi,
yl rvi eyl ki, hmi
Gri adn ola dild mzkur,
Grmk sni ola qeyri-mqdur.
Xo ol ki, qz hmi gizlr,
Xud gizli grk hmi qzlr".

57

BU, NKAR L LEYL ANASINA

CAVAB VERDGDR
v
SRAY-MHNT GRDGDR
Leyli bu itab n eitdi,
z knlnd mqrrr etdi
Kim, 'bdeyi-sipehri-zalim
Trh eyldi nqi-namlayim.
yyami-vsal yetdi hicran,
Vqt oldu cigrlr ola bryan.
mma n desin, nar qlsn,
Tdbir n olduun n bilsin?!
Naar tutub triqi-inkar,
Asari-tcahl etdi izhar.
Glzar- itab ab verdi,
Giryan-giryan cvab verdi:
"K'ey, munisi -ruzigann ana!
Drci-dri-ahvann ana!
Szlr dersn ki, bilmzm mn,
Mzmununu fhm qlmazam mn.
Dersn muq eq aiq,
Mn sadzmir tifli-sadiq;
Bilmn ndir ol bdis mzmun?
Syl, nec olmaym digrgun?
Eqin qlmazd kims yadn,
Ha sndn eitdim indi adn.
Billah, ndir, an, eq mfhum?
Bu sirri-nihan eyl mlum!
Hadiyi-rhi-muradm oll,
Bu ivd ustadm oll!
Mn mktb r'yim il getmn,
Bir li xilafi-r'yin etmn.
Hm sn drsn ki: "Mktb var!"
Hm dersn son ki: "Getm, zinhar!"
Qan sz e'tiqadm olsun?
Sn nec e'timadm olsun?

58

Mn hm degilm bu zacr qail

Kim, hrdm olub irai-mhf,
Nacinslr il hmdm olam,
Bir yerd mqyydi-qm olam.
Hr diddn ed-ed prhiz,
vqat ke kduratamiz.
Peyvst mlm eylyib cvr,
Gahi sbq oxuda, ghi dvr.
Billah mn hm bu idi mqsud,
Mktbd olurmu tifl xonud?
Ayrq bu sz mkrrr etm,
Ltf eyl, mni mkddr etm!"
n ana eitdi bu cvabi,
Trk etdi ikayt itabi.
ksiz ona rvn oldu kol1 mah,
Aiqlikdn degildir agah
Bihuddir ol qamu fsan
Kim, aiqdir filan flan.
n vaqe k mhlli oldu,
Ol vaqedn tslli oldu.
Leyli hm oturdu evd naar,
Dzd sdfin drri-hvar...
Bir brcd sabit oldu xtr,
Mhbusi-xzan oldu gvhr.
L'l oldu siri-sineyi-sng,
Hbs oldu glab ieyi-tng.
Qmdn siyh oldu ruzigar,
Nomid dili-midvar.
Ah eylr idi, vli, n hasil?
Ol yel aamazd qneyi-dil.
Gz ya tkrdi, leyk n sud,
Bitmzdi onunla nxli-mqsud.
Zlfi kimi pi tab dd,
Heyran qalb iztirab dd.
Az kimi xlqn etdi qm dar;

Ki ol

59

emi kimi cismi oldu bimar.

N drdini saxlasa, qrari,
N rhi-qm ets, qmksari.
Fanusi-xyal dnd ol m',
Knln qlb xyal il cm',
Hrdm kib ol qm ir min ah,
Sbr etdi zrurt il ol mah.
Drd il dzb traneyi-qm,
Bu bir qzli oxurdu hr dm:
QZL-LEYL
Flk ayrd mni cvr il cananmdan,
Hzr etmzmi cb, nalv fganmdan?
Oda yandrmasa gr 'l il nh flki,
N bitr ati-ahi-dili-suzanmdan?
Qmi-pnhan mni ldrd, bu hem bir qm kim,
Glrxm olmad agh qmi-pnhanmdan.
Ah idi hmnfsim, ah ki, ol hm axr
xd ikrah qlb klbeyi-hzanmdan.
Mn, n hact ki, qlam da-nihanm rhin?
Aqibt zahir olur aki-giribanradan.
Hq bilir, yar degil can dilimdn qaib,
Nola gr qaib is dideyi-giryanmdan.
Can gr xsa tnimdn sri-mehri il,
sri-mehrini sanman ki, xar canmdan.
Ltf edib sn mgr, ey bad, bu gndn byl
Versn bir xbr ol srvi-xuramanmdan.
Ey Fzuli, qmi-hicr il priandr hal,
Kims agah degil hali-prianmdan.

60

TMAMY-SXN
Saqi, gtir ol meyi-muani
Kim, unudalm qmi-chani!
Rhm eyl ki, qsdi-can edr qm,
Barm sitm il qan edr qm.
Ql qlimi bad zail,
rxin sitmindn eyl qafil.
Fryad ki, rx bivfadr,
Daim ii cvr il cfadr.
Bir adt il mdar yoxdur,
Dvrannn e'tibar yoxdur.
Gr hmnfs ets iki yan,
Bir yer gtirs iki zar,
lbtt, sbb salar aray,
Onlar sir edr blay.
Billah n yamandr ainalq,
n vaqe olur yen cdalq.

61

GZAR-HAL-MCNUN
Glzari-klam babani
Byl bzmi bu bustani
Kim, srvi-riyazi-mhnot drd,
Svdazd Qeysi-drdprvrd
Hr sbh gedrdi mktb ad,
Mktbd olurdu qmdn azad,
Mqi-xti-hsni-yar edrdi,
Df i-qmi-ruzigar edrdi.
Zvq il tutub triqi-sabiq,
Adt zrin sbhi-sadiq
Gldi yen mktb frhnak
Ta kim, qla zvqi-vsli idrak.
Grd ki, behit hur glmz,
Gn xd, hnuz nur glmz.
Xuridsiz oldu raz ta b,
Oldu bana qaranqu mktb.
Bildi ki, sipehri-'bdbaz
Bir 'bd eylyibdir aaz.
lbtt, cfayi-t'ni-yar
Ol gl yoluna buraxd bir xar.
Nomid olub etdi nal bnyad,
Dedi: "Ndir, ey flk, bu bidad?
Netdim sn, qsdi-canm etdin,
Qt'i-rhi-dilsitanm etdin?
Ksdin tlbi-qrzd rahim,
Bildir mn kim, ndir gnahim?
vvl mni eyldin mkrrm,
Vsli-snm il ad xrrm,
Dndn niy byl, cvr edrsn?
Ol dvr nqiz dvr edrsn?
Vhm eylmdinmi kim, kib ah,
Suzi-cigr il bir shrgah
Yandram oda doquz rvaqn,
Suzin sn bildirm fraqn?
Tdbir ql, ey mllimi-pir,

62

Et sehr il ol priyi tsxir!

Ancaq mn sanma yetdi bu qm
Kim, yetdi mn yetn sn hm.
D, ey lif, istiqamtindn,
rm eyl bu qdd qamtindn!
Qddi hvsil dm urarsan,
Ol getdi, cb ki, sn durarsan!
Ey nun! nihandr obruyi-yar,
Sn dxi nzrd durma, zinhar!
Ey mim! az oldu qaib,
Oldu sn hm edm mnasib!
Olsan nola, ey dvat, diltng?
Ayineyi-xatirin tutub jng,
Ol trreyi-mikbudan ayru
Hicran qara barn eylmi su.
Ey xam, sirikbar olubsan,
Srgtv biqrar olubsan!
Guya bu gim etmmi myssr
Dvran sn dstbusi-dilbr.
Ey lvh, o xttin eyl yadn,
Ql sind nq qm svadn!"
Bir ne gn ol siri-hicran.
Mktbd gzib qlrd fan.
Hr raz fan il ta b,
T'zib krdi hli-mktb.
b hm qlban fan zari,
Eylrdi mxatb ol nigari:
"Key gz nuri, knl sruri!
Snsiz gzmn yox oldu nuri.
vvl n idi bu ainalq?
Axr niy eyldin cdalq?
vvl niy eyldin mni mst,
zhari-mhbbt il pabst?
Axr n n xumar saldm,
Bu mhnoti-intizar saldn?
Saldn dili-zar nari-firqt,
Qldn gzm pr abi-hsrt!

63

Knlm odu qld yan-yan

Ahng fqtk asman.
Yam suyu oldu var-var
Bir bhr ki, yox ona knar.
Mn ismzm bu gnd hmdm,
Yanmdan itt xyaln hm!
Olmaya db xyaln, ey mh,
Oda yana, suya bata nagh.
Srmsti-rabi-itiyaqm,
Mdhui-thyyri-fraqm,
Qoyma qmini mniml hmrah,
Fa eylrm onu xlq nagah.
Srmstd ixtiyar olmaz,
Mdhuda e'tibar olmaz.
Can oldu qmin yolunda brbad,
Tvii-fnadn oldum azad.
Gstrdi mn qrain mzaqi
Eyi-bdi, niati-baqi.
Gr gls cl, mnim nm ala?
Can xud yoxdur, mgr qm ala.
m'i-bi-mehnt blaym,
Afteyi-cnbi-hvaym.
Suzi-dil il tkls yam,
Tii-qm il ksils bam,
Candan xarb hvayi-eqi,
Trk eylmzm blayi-eqi.
Bu gnlri kim, qm ir zarm,
Hicran lmil biqrarm,
Gr nameyi-mr kilki-tqdir
Gndr deyibn qlrsa thrir,
Eylr mni ol hesab mbun
Kim, surti-haldr digrgun.
Gn rti demilr afitabi,
Billah ki, bu nktdir hesabi.
Hr gn ki, grnmz afitabm,
Mn gn demzm, budur hesabm.
Yox kims bu drdi-dildn agah,

64

Bu drdi-dil il neylyim, ah?!

Drdim sz gldiginc artar,
Oddur, yel il zban dartar".
yyam-vsal eylyib yad,
Ol xst bu e'ri etdi bnyad:
QZL-MCNUN
Ey xo ol gnlr ki, mn hmraz idim canan il,
Ne'mti-vsn grb, nazra krdim can il.
Grmmidi glni-eyim xzani-tfriq,
Olmamd tir yyamm bi-hicran il.
Mhvimdn, dustlar, dvran cda istr mni,
Dmnimdir, hi bilmn netmim dvran il?
Yets gr aiqlrin flak fgam, n sud,
Yetmk olmaz mahvlr vslin fan il.
Yanb1 saxlardm eldn dai-hicrann, gr
Etmk olsayd mdara dideyi-giryan il.
Zvqdn diba baland kitabi-mrm,
Qoymad dvran ke vqatm ol nvan il.
Ey, Fzuli, xtribxtim msaid olmad
Kim, olam bir dm mqarin ol mhi-taban il.
TMAMY-SXN
Sz mxtsr: ol siri-sevda
Bir nv il oldu xlq rsva
Kim, Qeys ikn, oldu ad Mcnun,
hvaln etdi qm digrgun.

Gizldib

65

BU, LEYLY MCNUN

GZRD MQABL OLDUUDUR
va
GN MQABLND HLAL-MEHR BDR-KAML
OLDUUDUR
Bir gn ki, bahari-almfruz
Vermidi chan feyzi-novruz,
Salmd niqab hrdn gl,
kmidi srudi-nal blbl.
bnm meyi-nabi l lal
Doldurmu idi qzl piyal.
Olmudu gl il sbzeyi-tr
Firuzfruz, l'lprvr.
Bir ne msahibi-vfadar
Mcnuni-ikstyi grb zar,
Hr yan dedilr ki: "Ey blak!
Gl adr, olmagil mvv!
Bu fsld admi grk ad,
nduh bolav qmdn azad!
n br degilsn, olma giryan,
n seyl degilsn, etm fan!
Gl kimi buraxma sinn ak!
Sbz kimi etm bstrin xak!
Kmtr zn siri-qm ql,
Ltf eyl, xram gl, krm ql!
Shra tutalm, mey ilim ad,
nduh il olma byl m'tad!
Ey qndhan srvqamt,
Gl, oyna, zmani et frat!
Pakiz vcud heyfdir qm,
Byl dxi qalmaya bu alm,
ayd ala gli-muradn,
Mhkem ql sasi-e'tiqadn!
Seyr zr bu nvbahar fsli
ayd buluna nigar vsli".

66

Mcmuni-hzin yaa durdu,

Shralr seyr n z urdu.
Giryan-giryan qlrd seyran,
Heyran-heyran gzirdi hr yan,
Gh sbzy rzi-raz edrdi,
Gh laly min niyaz edrdi,
emin srrdi lal dan,
Aiq sanban pb ayan.
Nrgis gzn nigah edrdi,
Yarn gzn anb, ah edrdi.
Sylrdi bnfy qmi-dil
Kim, syly, yar olsa vasil.
Blbllr rh edrdi haln,
Qumrilr mhnt mlaln.
Hr trf ik grb kib ah,
Mnzil-mnzil gzrdi, nagah
Bir mnzil dd rhgzari
Kim, seyrd idi onda yari.
Bir ne prirx il hmdm,
Mcnuni-ikstdn mqddm
Leyli gzr etmi ol fzay,
Salm gl lal zr say.
Bir sbzy sbz xrgh urmu,
Mh shni-mnd hal qurmu;
Qn kimi ol ltif xrgah,
Gl brgi kimi iind ol mah.
Mcnun mqabil oldu Leyli,
Bhri-qm yetdi drd seyli.
Leyli dem - m'i-mclisfruz,
Mcnun dem - ati-cigrsuz.
Leyli dem - cnnt ir bir hur,
Mcnun dem - zlmt ir bir nur.
Leyli dem - vci-hsn bir mah,
Mcnun dem - mlki-eq bir ah.
Leyli dem - bir yeganeyi-dhr,
Mcnun dem - bir fsaneyi-hr.

67

Leyli - mni-bla nihal,

Mcnun - flki-vfa hilal.
Leyli - mhi-asimani-hmt,
Mcnun - hi-kivri-mlamt.
Leyli - sfi-hli-hsn miri,
Mcnun - sri-kuyi-qm fqiri.
Leyli ii - ivv kirim,
Mcnun gz ya em-em.
Leyliy niati-hsn kami,
Mcnun blayi-eq dami.
Leyliy ltafti-dilaray,
Mcnun mlamti-qmfzay.
Leylid kmali-hsn il zvq,
Mcnunda cmali-Leyliy vq.
Leyli - sdfi-hyay bir dr,
Mcnuna onunla min tfaxr.
Leylid vsali-dust meyli,
Mcnunda hm arizuyi-Leyli.
Ol iki shiqd smnbr
Bir-birin oldular brabr;
Fulad satad sngi-xar,
Od dd qrar ixtiyar.
Bir saz dzld ol iki tar,
Grm oldu rvaci-naleyi-zar.
Ol baxd buna niat buldu,
Bu grd onu mqyyd oldu.
Mcnunda qrar tutmayb hu,
Dryayi-thyyr eyldi cu.
Bir dm baxa bmdi ol ay,
Dndi yer zr misli-say.
Leyli hm itirdi ixtiyarn,
Bir dm gr bilmdi nigarn,
Heyranl ol mqam yetdi
Kim, dd ayaqdan, usu getdi.
Gl suyu spib rvan zn,
Leylini gtirdilr zn.

68

Hr yan dedilr ona ki: "Ey mah!

Nagh, olur atan-anan agah
Kim, qeyr il aina olubsan,
Bir dilbr mbtla olubsan.
Vermz bu rvi nticeyi-xub,
ayst degil sn bu slub!
Yax nzr eylsn yamandr,
Hm biz v hm sn ziyandr!"
Ondan gtrb bsat xrgah,
Ol mahliqayi xah naxah
z brcn qldlar rvan,
Ta olmaya vaqif at-an.
Sz demdilr bu macradan,
N gncdn n jdhadan.
Mcnunu hm etdi emi-xunbar
Sular saban zn, bidar.
Grd ki, nigardan nian yox,
Bir cismi-fsrd var, can yox.
Divan qalb, pri gedibdir,
Salb onu dilbri gedibdir.
ak eyldi cam, kdi nal,
Hal bdl oldu zg hal.
Trk etdi libasi-lalguni,
Rxt oldu tnin ki-xuni.
Gr matm n misali-xam,
Sarmd baa siyh mam.
Cizgindi bana dudi-ahi,
Yandrd mameyi-siyahi.
krah il xd pirhndn,
Ar etdi hidi-qm kfndn.
Nlyni buraxd ol blacu
Kim, aiqin payibnddir bu.
Hmdmlr zr qld aaz:
"Key bir ne hmniin hmraz!
Seylabi-hcumi-k yetdi,
Mn ifthal qrq etdi.

69

Olman mni-xst il hmdm,

Ta batmayasz bu suya siz hm.
Mnrngi-mlamt boyandm,
Sevdazdlik oduna yandm.
lbtt, bu od ki, dd can,
Axr tutuub kr zban.
Dvar blam shl sanmn!
Siz dxi mnim oduma yanmn!
Mndn siz dmsin bir oxgr,
n dgmdi xeyr, dgmsin r.
Sevda siyh etdi ruzigarm,
Eq ald inani-ixtiyarm.
Mn bir quam, udum aiyandan,
Mn qandan meyfi-xan qandan?!
Qlmn mn ev hekaytin ox,
Dxi mnim onda getmgim yox!
Sizdn sorar olsa ata halm,
Keyfiyyti-mhnt mlalm,
Syln ki: "Fnay verdi rxtin,
yyam siyah qld bxtin.
Ey piri-iksthal naad,
Tanrn limdn eylm dad!
Dem ki, "ndir bu macralar?"
Sndn mn yetdi bu blalar!
Mn bilmz idim qmi-chan,
Tvii-zmin asiman.
Asud sraeyi-dmd
N qssd idim n qmd.
Bilmzlik il xo idi halm,
N hsn, n eq idi xyalm.
Sn vasiteyi-vcudim oldun,
Sn manei-feyzi-cudim oldun!
Uradun ki, mniml olasan ad,
Drda ki, midin oldu brbad.
Mn yox olubam, sn indi var ol!
zg xlf midvar ol.

70

M'zur tut, ey ziz, m'zur!

Mn qsd il sndn olmadm dur.
ox sidq il eyldim ona zm
Kim, dvlti-vslin edm czm,
Su sald yoluma ki-hsrt,
Damanm tutdu xari mhnt".
Thrir qlb mnasibi-hal,
Bu e'ri hm etdi ona irsal:
QZL
Fzayi-eqi n grdm, slahi-qldn durm,
Mni rsva grb, eyb etm, ey naseh ki, m'zurm!
gr aki-giriban eylsm, mn' eylmn, n mn
Mtai-nngdn ari, libasi-ardn urm.
Mn shrayi-vht, mnzil etmm afiyt kncn,
siri-dami-zlmt olmazam, n talibi-nurm.
Tmrrd, ql frmanndan etsm, dustlar, billah,
Mni r'yiml sanman, eq sultanin m'murm.
Mn kim tn eylr, kin nsiht hli-almdn,
Xoam ki, e'tibari-eq il hr dild mzkurm.
Blayi-eq drdi-dust trkin qlmazam, zahid,
N mtaqi-behitm sn kimi, n talibi-hurm.
Xyali-ini-zlf taqi-brusil zvqm gr,
Sanasan hmt il ksriym, qdr il ffurm.
Qrz bir ad imi almd, mn hm eylrm bir ad,
Bihmdlah, Fzuli, rind rsvalqda mhurm.

71

TMAMY-SXN
Ol iveyi-eq iind mahir,
Qaldqda vsiyytini axir,
Qld, gzdib triqi-vht,
shabdn inqitai-lft.
Shray db gn misali,
Tnha yrr oldu labali.
Hr da ki, yetdi tkd yan,
L'l eyldi kuh dt dan
Gzyan bs ki, tkd hr su,
Hr mrhldn axtd min cu.
Bir bri-bla idi, gvahi:
Baran - siriki, brq - ahi.
Baran il brqi cism candan,
Bir mrtbd ki, bundan, andan
Dryalr yets lm'yi-tab,
Shralr ds qtreyi-ab,
Dryalar olurdu cml shra,
Shralr olurdu cml drya.
Fryad il doldurub bu deyri,
Fryad gtirdi vh teyri.
ran yetirdi asiman,
At salb ah il chan.

72

BU, MCNUN ATASININ

VAQF-HAL OLDUUDUR
v
ONU BYABAN-MHNTD
BULDUUDUR
Gncingayi-gncgftar
Olmu bu da il ghrbar:
K'ol bir ne biqrar mhzun
Naar qlb vidai-Mcnun,
Nomid dnb ikstv xar,
Qldlar atasn xbrdar.
Ol pir vaqif oldu hal,
Mcnun kimi etdi ah nal.
Shralr tutdu seyltk z,
Vadilr ad emtk gz,
ox arad, gzdi hr mkam,
Bulunmad olunun nian.
Ta aqibt ol iksthali
Bir gud grd labali.
Dm yer, xaksar qmnak,
hval xrab sinsi ak.
Dnm gli-srxi z'fran,
madi-ltifi xeyzran.
Ayinsini qubar tutmu,
Jngi-qmi-ruzigar tutmu;
Etmi lifin sitm yk dal,
Qlm qlmin flk qmi nal.
Hmshbti mur hmdmi mar,
Tkyghi xak bstri xar.
Xar zr ona dlik-dlik tn,
Am qm evin drl rvzn.
Ol pir, grd surti-hal,
Surt kimi qald bir zaman lal.
Bir lhz onu thyyr ald,
Heyrt gz il baxa qald.
Sonra yaxa yrtb etdi fryad:
"K'ey blbli-bustani-bidad!
Hali-dilini mn byan et,

73

srari-nihanini yan et.

Kim ald lindn ixtiyarn?
Kim eyldi tir ruzigarn?
Billah, net biqrar olubsan,
Afteyi-ruzigar olubsan!
N seyrdsn, sn tlb n,
Bu naleyi-zarin sbb n?
Dryad is sn dri-kam,
Sn syl, mn eylyim srncam.
Zlmtd is m'i-mqsud,
Rvn ql mndn ist mvcud".
Mcnun dedi: "Ey mn vern pnd,
Danayi-sxnvr xirdmnd!
Kimsn, ndrr bu gftgulr,
Bifaid batil arizulr?
Get, drdim sn dva degilsn,
Bigansn, aina degilsn!
Mn byl kmal tutmazam gu,
Leyli sz syl, yoxsa xamu!"
Dedi: "Mnm atan, ey blak,
Mn sngi-mlamtm, sn al!"
Dedi: "Ndir, at, yoxsa an?
Leyli grk, zgdir fsan".
n grd itatind ehmal,
Bildi ki, fqir zgdir hal,
Verdi bu firib il tslli
Kim: "Dur gedlim, ard Leyli!
Leyli biz gldi, mihmandr,
L'li tlbind drfandr".
Mcnun ki, eitdi Leyli adn,
Sand ki, flk verr muradn.
"Lobbeyk" deyib aya durdu,
Ol K'beyi-mqsd z urdu.
Pir il cvani-dilikst,
Gldi ev dfigar xst.
Banda hvayi-vsli-Leyli,
N ata qmi, n ana meyli.
Gah ata nsiht etdi aaz,
Gah anas oldu pndprdaz.

74

BU, MCNUNA ANASI

PND VERDGDR
v
BUSTAN-MLAMTDN
XAR-NBAMT DRDGDR
"Key rahti-can nuri-did!
Frzndi-yeganeyi-gzid!
'nind ryasti-rb var,
Mirasi-cat db var.
tvari-mluki tut hmi,
Ayini-cat eyl pi.
bruyi-xm is gr muradn,
Sst etm kman e'tiqadn!
Mjgani-siyahdn gtr dil,
Ol navki-cansitan mayil!
Olsan nigrani-qdd qamt,
Ql nizeyi-xunfan rbt!
Gr zlf il grmk istsn xal,
Gr hey'ti-nqt, peykri-dal!
Knln gz qa olsa mftun,
Gr dideyi-eyn bruyi-nun!
Sn srvsn, olmagil giranbar!
Azad ola gr, n kim giriftar!
Sn l'lsn, olmagil sbksng,
Dndrm gn grb rvan rng!
Etm zn hbabmannd
Banda olan hvay xrsnd!
Kim, yoxdurur ol hvay bnyad,
Ban olur ol hvay brbad.
Srgrmlik etm m'nisbt,
Suzi-qmi-eq il mrvvt.
Gr m'i nec dr blay,
Bana gedn, gedr fnay.
Zvqi-dil did qlma adt!
Salma mey ahid iradt!
Mhbub mey il bslyn can

75

Sanma olur hli-ql iman!

qlimi olur mdam mstin?
mani olurmu btprsin?
e'r hvs etm kim, yamandr,
Yax deselr onu, yalandr!
Hala qla gr kmal hasil,
Fvt etm mcal, gzm qafl!
Ey bai-midimiz nihali,
Qlma bizi nng payimali!
Mhbub hm istsn, km olmaz,
Biz kim, sniniz, sn qm olmaz.
Vardr bu hmd rain qbil,
Hor taif ir min cmil.
Bir-bir qlalm qamu sn rz,
Yetsin yerin biz olan frz.
Bir srvi-shiqdii smnbr T
zvicini edlim mqrrr,
T'yin edlm sn mh sal,
Srf eyly bildiginc mval.
Sn tutma hmin triqi-vht,
Qt'i-nsb eylm mant!
Bizdn bu nsihti qbl et!
Hr lhzo bizi, yetr mlul et!
aq sefahtin qlb yad,
Bu e'ri n xo demi bir ustad:
QZL-USTAD
Can verm qmi-eq ki, eq afti-candr,
Eq afti-can olduu mhuri-cabandr!
Sud istm svdayi-qmi-eqd hrgiz
Kim, hasili-svdayi-qmi-eq ziyandr!
Hr bruyi-xm qtlin bir xncri-xunriz,
Hr zlfi-siyh qsdin bir fi ilandr!

76

Yax grnr surti mhvlrin, mma

Yax nzr etdikd, srncam yamandr!
Eq ir zab olduun ondan bilirm kim,
Hr kims ki, aiqdir, ii ah fandr!
Yad etm qara gzllrin mrdmi-emin,
Mrdra deyib aldanma kim, idiklri qandr!
Gr ders Fzuli ld: "Gzllrd vfa var",
Aldanma ki, air sz, lbtt, yalandr.

77

BU, MCNUNUN
NSHT QBUL ETMDGDR
v
ATASININ DRD DRMANA
YETMDGDR
Mcnun ki, eitdi bu xitab,
Verdi bu da il cvabi:
"K'ey ruhi-rvann at, an!
Kami-dil canm at, an!
Thqiq edibm, iim xtadr,
Hr n desniz mn rvadr.
Aludeyi-rngi-dudi-ahm,
Zilli-gnh il rusiyahm.
Mn hm olubam bu idn agah,
mma n deyim, n sylyim? Ah!
Yoxdur bu iimd ixtiyarm,
Zbtimd inani-iqtidarm!
ql oldu zif eq qalib,
Xatir nigaran, nigar cazib.
Tutdu tn canm qmi-yar,
Qeyrl-mhbub leys fiddar.1
Mnd dxi nec mnlik olsun,
Mndn mni istyn n bulsun?
Tqdir byldir, n tdbir,
Tqdiri edrmi kims tyir?
Olsayd mn niat ruzi,
strmi idim bu drd suzi?
Gr shht qadir olsa bimar,
Drd zn eylmz giriftar.
l vers gday padialq,
Sanman ki, qlr dxi gdalq.
Fitrtd n halt olsa mqsum,
Rf olmaddr mri-m'lum.
slahma eylmn tmml

Sevgilidn baqa kims yoxdur.

78

Kim, gl tikn olmaz tikn gl.

Keyfiyyti-ab cvhri-xak,
Dnmk olam qbuli-idrak?
Su sflligindn ayrlrm?
Od yandra bilmy bilirmi?
Ol gn ki, rhimd kilki-qdrt
cadma verdi zibi-surt,
Doldurdu hva il dimam,
Sevda il balad ayam.
Doldu bdnimdki rg pust,
Badan-ayaa mhbbti-dust.
Mlk eyldi knlm blay,
Vqf eyldi canm cfay.
Yox mnd bu hkmdn txllf,
Ol maliki-vqfdir tsrrf.
Drdi-zli dva bulurmu?
Mehri-bdi fna bulurmu?
Mn m'i-sraeyi-fraqm,
Suzi-cigr il xomzaqm.
Mndn dilyn bu suzi zayil,
Bidadim olmu ola mayil.
m'in ki, hyat oldu at,
Hal onun atildir xo.
Oddan dilyn onun nocatn,
Fani dilmi ola hyatn.
Dmnliy dustluq qlb ad,
Tdbiri-nicatn eylmn yad.
Mn qrqeyi-bhri-vqi-yarm,
Brhmzdeyi-qmi-nigarm,
Ancaq sbbi-qrarm oldur,
Arami-dili-figann oldur.
Onunla edin bu drd mrhm,
Urman1 dxi zg kimsdn dm.

Vurmayn.

79

Dersiz mn var dilrbalr,

Leyli kimi ox priliqalr...
Billah, demniz bu hrf zinhar!
Almd bir ondan zg kim var?
Blbl gl n qlanda nale,
Drdin dva olurmu lal?
Xosrov degilm ki, mn dilbr
irin ola gah, gah kkr!
Mn yekchtm triqtimd,
Tyir ii yox cibilltimd".
zrn byan edib hm ol dm
Tqrir gtirdi bir qzl hm:
BU QZL MCNUN-DLPZRNDR
Eq drdi, ey malic, qabili-drman degil!
Cvhrindn eylmk cismi cda asan degil!
Dvr cvrndn ikayt edn aiq demn,
Eq msti vaqifi-keyfiyyti-dvran deg!
hrdn shray bir frq olduun hr kim bilir,
Bilmi ol kim, eq shrasnda srgrdan degil.
Hr kim idrak eylr z keyfiyyti-haln, hnuz
Dst rxsarin eyni-vq il heyran degil.
Can canan ittihad fari eylr cismdn,
Cismdn agah olan can vasili-canan degil.
Der imi dmn ki, hmdmdir Fzuli yar il,
Hr sz bhtan is, hqqa bu sz bhtan degil.

80

BU, MCNUNUN ATASI

LEYLY XASTARLIIDIR
v
LEYL ATASININ
MCNUNDAN BZARLIIDIR
Saqi, gtir ol rabi-nabi Kim,
yetdi nisab qm hesabi.
Qm dmni-cani-mbtladr,
Df eyly gr ki, bir bladr!
Sz cvhrin olan xiridar,
Bu nv il qld grm bazar
Kim, aciz olub qm ir ol pir,
Mcnununa qld fikri-zncir.
Bildi ki, gr olmaz olsa Leyli,
Mmkn degil olma tslli,
Qld tlbin zn lazim,
Cm' etdi aliy azim.
mmid il balad umub kam,
Ol K'beyi-arizuy ehram.
n Leyli atas bildi hali,
Uydurdu kabir ali,
Qarlarna olub rvan,
Qld olar il zmi-xan.
"hlnv shln!" deyib dmadm,
Min gz dedi: "Ola xeyr mqdm!"
n m'sift olar oturdu,
Ol srv kimi ayaa durdu.
Ortaya buraxd trf xanlar,
Ta kami-dil ala mihmanlar.
Olmudu dolub kbab il xan,
Cdy Hml il asimansan.
mma, cb r qla xirdmnd,
Ol xanlar asiman manond,
Hr kim qrzin bulurdu xandan,
Bu mmkn olurmu asimandan?
Xanlar gtrldgnd ol pir

81

Tqrib il drdin etdi tqrir:

"K'ey, qdrl qibleyi-qbail!
Sndn qamunun murad hasil,
sl nsbim sn yandr,
Hkmm ne min ev rvandr.
Mhuri-qbailm sxad,
M'rufi-tvaifm tad.
Hm var mhbbtimd t'sir,
Hm var davetimd tvir.
Srdftri-hli-ruzigarm,
Hr nec desm, yz onca varm.
Nxli-mlim smr veribdir,
yzd mn bir ghr veribdir.
Hala dilrm bu trf l'lu
Bir l'l il ola hmtrazu,
Ta l'l olanda l'l vasil,
Trkib qlam mfrrihi-dil.
ox kanlara tiv z urdum,
ox ll hqiqtini sordum.
Hr kanda gri l'l oxdur,
Bir l'l ki, layiq ola yoxdur.
Bir l'lin eitmim snin var
Kim, lo'lm odur szavar.
Ltf eyl, inayt kro ql!
Ol l'l il drr mhtrm ql!
Qlsn gl srv sayprvr,
Olsun gl srv saygstr.
Fhm et szm, tafl etm,
Bir xeyr iidir, tlll etm!
Gr hasil olur bu kam sndn,
Hr n ki, dilrsn, ist mndn.
Onca qlayn sn rvan gnc
Kim, yer zn eyly nihan gnc.
Onca ghr eylyim rvan
Kim, bulmayasan ona xzan".
Ol srvi-smnbrin atas,
Ol gnci-nihann jdhas

82

Ltf il dedi ki: "Ey xirdmnd!

Mn kimi siri-dani-frznd!
Sn xo gldin, sfa gtirdin,
Torpaqlardan bizi gtrdn.
Mklc xitabdr xitabn,
Bilmn nec verrin cvabn?
Qrbn, bilirm, mn rfdir,
mma xlfin cb xlfdir.
"Mcnun" - dey t'n edr xlayiq,
Mcnuna mnim qzm n layiq?
Leyli demyim ki, naznindir,
Bir tir knizi-kmtrindir,
Olmazm kniz cinsi-mrdm?
Yoxdurmu kniz hm trhhm?
Div il pri olurmu hmdm?
Olmaz, sz ama bsm, bsm!
Divany zayc eym rnc,
Viran grk ona, ndir gnc?
Tdbir il dndrib mzacn,
Sevdasnn eylsn lacn,
Leyli onun olsun. eyldim hd,
Var indi, sn et lacna chd!"

83

BU, MCNUN ATASININ HRMANIDIR

v
QEYR BABDN TDBR-DRMANIDIR
Ol sahibi-nng nam namus
Dnd ev, gldi xar myus.
Mcnuna dedi ki: "Ey cfak!
Hact bitr, olmal mvv!
ql il alr ol mmma,
Leyliyi sn verrlr, mma
rti bu ki, olasan xirdmnd,
rbabi-xirddn alasan pnd.
Rf ola lamti-cnunun,
ql ola hmi rhnmunun".
Mcnun dedi: "Ey dibi-kamil!
Divaneyi-eq olurmu aqil?
Gr mnd bir ixtiyar olayd,
Tdbirim e'tibar olayd,
vvldn db ar edrdim,
Tmkinimi stvar edrdim.
Olmazd bu hal ehtiyacm
Kim, ola zab il lacm.
Mnd bu lac yox mdara,
Min gz qmim etmn aikara.
Yoxdur rviimd inqilabm,
vvlki cvabdr cvabm.
Sn hli-xirdsn, eyl tdbir,
Tdbirin ed mgr ki, t'sir,
Leyliyi dxi mn etmyim yad,
Mn aqili-vqt olam, sn azad".
Ol piri-iksthal heyran
Tdbiri-lac edib firavan,
Hr qanda eitdi bir tbibi,
Glzarnn oldu ndlibi.
zhar edib ona ehtiyacn,
Bimarna istdi lacn.
Bimarna min tbibi-haziq

84

Bir rbt iirmdi mvafiq.

Hr yerde ki, bildi bir nzirgah,
Varb ona oldu xaki-drgah.
ox ol gotrb dualar etdi,
ox nzr verib talar etdi.
R'yil mlulun etmy ad,
Min pirdn almad bir irad.
ox sehr oxunub yazld t'vid,
ox mkrlr tutuldu mmid,
Edilmdi he biril ar,
N ar qzayi-kirdigar?
Bir gn dedilr ona ki: "Ey pir!
Almd sn bu qald tdbir
Kim, K'by iltsn sirin,
Ola ki, Hq ola dstgirin.
Tvfi-hrm olsa ona hasil,
Srgtlik ondan ola zail.
Ursa Hcri-mbarak ba,
Yumaya, gr ola qara da".

85

BU, MCNUN-BARNN K'BY Z

URDUUDUR
v
MNACATLA SEVDASI ARTDIIDIR
Ol pir bu xeyr i qalb chd,
Mcnuna mrttb etdi bir mhd.
Ald onu, zmi-rah qld,
zmi-hrmi-ilah qld.
n K'by irdi ol nikuxu,
Mcnuna dedi ki: "Ey blacu!
Tut K'by ruy, tat eyl!
Tmkin db riayt eyl.
T'zim raitin oda ql,
xlasi drst edib dua ql.
Ola ki, qbul ola niyazn,
Hq fqti ola arsazm.
Bu yerd qbul olur dualr,
Bu bq'd bx olur talr.
Ql tvb ki, hsni-mldir,
Chd eyl nicat kim, mhldir".
Mcnun bulub ol mqamdan zvq,
Sald n rx n'yi-vq.
Suz il kib cigrdn avaz,
rz etdi binayi-K'by raz:
"K'ey sqfi blnd qdri ali,
Mehrabi-azirm al
Ey qibleyi-hli-izz iqbal,
Rxsari-zmin nbrin xal!
Ey mzi-vfay kisvtin pust,
Hmrngi-plasi-xaneyi-dust!
Ey glbni-qneyi-ibadt,
Snduqi-cvahiri-sadt!
Ey daim olan mniml hmdrd,
mma n mnim kimi cahangrd!
Kksn uran Hcr kimi da,
Zmzm kimi gzdn axdan ya!

86

Peyvst siyh qlan libasn,

Knlnd nihan tutan hvasn!
Billah, kimsn bu yerd aiq?
Syl ki, nisinm mvafiq.
Olmu sn eq feyzi hasil,
Qlm sni qibleyi-qbail.
Ya Rb, bu hrmsra hqin,
Bu m'bdi-prsfahqin,
Ql mnd binayi-eqi daim,
Manndi-sasi-K'b qaim!
Sal knlm drdi-eqdn qm,
Hr lhzv hr zman hr dm!
Eq ir mdam vqm artr,
vq il hmi zvqm artr!
Hr qanda ki, alm ir qm var,
Ql knlm ol qm giriftar!
ndieyi-qldn cda ql,
Eq il hmi aina ql!
Artr mn zvq vqi-Leyli,
Daim mn onda ql tclli!
oxdur bni-adm ir bidad,
Et knlm vht il m'tad,
Bir mlkd ver mn qrari
Kim, yetmy admi qbari".
Ol zairi-K'byi-inabt
strdi dua qlb icabt,
Tyani-bladn etmyib fikr,
Bu e'r idi hr dm etdigi zikr:
QZL MCNUN-DLPZRNDR
Ya Rb, blayi-eq il ql aina mni!
Bir dm blayi-eqdn etm cda mni!
Az eylm inaytini bli-drddn,
Y'ni ki, ox blalr ql mbtla mni!

87

Olduqca mn, gtrm bladn iradtim,

Mn istrm blan, istr bla mni!
Tmkinimi falayi-mhbbtd qlma sst,
Ta dust t'n edib demy bivfa mni!
Getdikc hsnn eyl ziyad nigarmn,
Gldikc drdin betr et mbtla mni!
Mn qandan mlazimti-e'tibar cah,
Ql qabili-sadti-fqr fna mni!
yl zif ql tnimi firqtind kim,
Vslin mmkn ola yetirmk sba mni!
Nxvt qlb nsib Fzuli kimi mn,
Ya Rb, mqyyd eylm mtlq mana mni!

88

BU, K'BDN MCNUNUN

MRACTDR
v
VHU L MSAHBTDR
Bir-bir eidib szn atas,
Bildi ki, qbul olur duas,
fzun olur ol qm mlamt,
Mmkn degil oluna slamt.
ox qld fan nalv zar,
Olundan midi ksdi naar.
Ol pir qalb orada heyran,
Mcnun tutuban rhi-biyaban,
Tnha sfr ixtiyar qld,
zmi-sri-kuyi-yar qld.
Gndz gz ya hadiyi-rah,
Gec yolu m'i 'leyi-ah.
Grdi-rehi-yari yad edrdi.
Gh otura, gh dura gedrdi.

89

BU, MCNUNUN DA L
MSAHBTDR
v
CAR OLAN EM L
MNASBTDR
Bir da iridi yolda nagah,
Qddin libasi-vhm kutah.
Tnd uqab-rx qam,
Mzmr kmrind l'l kan,
Mn'im sifti, libas faxir,
Cib bli dolu cvahir.
Drya qrban ona tzrr'
Eylerdi zxirsin tvqq'.
Shra edibn ona tvlla,
Eylrdi mitin tmnna.
Ol emlr eylyib rvan,
Olmudu olara ata-an.
T'zim il qlm onu hq yad,
Qur'anda "lcibalu ovtad".
Mcnun ona eylyib tmaa,
Bir odlu srud qld ina.
Olduqda srud il nvasaz,
Ondan hm eitdi ksi-avaz,
Sand ki, zil hmnfsdir,
Dedi: "Mna bir rfiq bsdir.
Yz kr ki, yari-qar buldum,
Gzdim bu chan yar buldum".
Eq odun ona hm etdi rvn;
"K'ey gumini-pakdamn!
Suzi-cigrimdn oldun agah,
hsnt, hsnt, barkallah!
Bir aiqi-mbtla imisn,
Drd hlin aina imisn.
Snsn mn hmdmi-mvafiq,
Da il olur hmi aiq.
Bidad il kksn urub da,

90

Drd il gzndn axdb ya,

Noldu sn, byl mst olubsan,
Qm damin paybst olubsan?
Qan il dolubdurur knarn,
N gldn ola bu lalzarn?
Barn gorrm olubdurur su,
N srvqdin hvasdr bu?
Gl, alayalm bu macray,
Bir dm qoalm sda-sday!"
n bir dm onunla alad zar;
Drdi-dili-zann etdi izhar.
zm eyldi xaki-kuyi-yar,
Leylinin evi olan diyar.

91

BU, MCNUNUN QZAL L

MQALATIDIR
v
EQ BABINDA ONUNLA
OLAN HALATIDIR
Grd ki, bir ovu dam qurmu,
Damin qzallr z urmu.
Ol dam cfayi-rxi-qddar
Bir ahunu eylmi giriftar.
Boynu burulu, aya bal,
hla gz nmli, can dal.
hvalna rhm qld Mcnun,
Baxd ona, tkd ki-glgun,
Knln qat glib bu bidad,
Yumaq-yumaq dedi ki: "Syyad!
Rhm eyl bu mikbu qzal!
Rhm etmzmi kii bu hal?
Syyad, bu natvan qyma!
Ql canna rhm, can qyma!
Syyad, saqn, cfayamandr!
Bilmzsnmi ki, qana qandr?
Syyad, mn bala qann!
Yandrma cfa oduna cann!"
Syyad dedi: "Budur mam,
Aman yan, gedrs bam.
Qtlind bu seydin etsm ehmal,
tfal yalma nolur hal?"
Mcnun ona verdi cml rxtin,
Pak eyldi brgdn dirxtin.
Ol trf qzaln ad bndin,
ad eyldi cani-drdmndin.
z urdu zn, qld fgan,
Gz srd gzn, oldu giryan:
"K'ey badiygrd badnavrd!
Nazik bdnil nazprvrd!
Sn zinti-hr gili-zminsn,

92

Gl kimi ltif nazninsn

Ey, sbzeyi-cuybari-vht'
R'na smni-bhari-vht!
Tnha qoyma mni-zbuni,
Oll mn dt rhnmuni!
Gz bir ne gn mniml hmrah,
nsan deyib etm mndn ikrah!
Yam kimi getm emi-trdan,
Ksm yan bu rhgzrdn!
Sremeyi-emim eyl mnzil,
Srmnzilimizdn olma qafil!
Olsun bbgim qrargahn,
k mj ab il giyahn.
Ey emi-nigar yadigari'
Shl eyl mn qmi-nigari!
Qldqda xyali-emi-Leyli,
Sn ver mni-xsty tslli".
n ol, briyytin unutdu,
Ahu hm onunla ns tutdu,
Onun sbbil hm ox ahu,
Shrad onunla tutdular xu.

93

BU, MCNUNUN KBUTR

RH-HALIDIR
v
ONDAN LTMAS-TDARK-MAFLBALIDIR
Bu mnzil yetdi zar mztr,
Bir damd grd bir kbutr.
Hr rvzni-dami bir dri-qm,
Min qm mtvcceh ona hr dm.
Mcnun ona baxd, yand can,
Ya kimi cu gldi qan.
Syyadna eyldi tzrr',
Qurtarman eyldi tvqq'.
Syyad dedi ki, mn fqirm,
Fqr bu hmamtk sirm.
Haa ki, bu mri-tizrftar
Azad ola, mn qalan giriftar.
Gr var s qiymtin da ql,
Ondan bunu damdn rha ql!
vvl mni eyl qssdn ad,
Ondan bunu dami-qmdn azad!"
Var idi qolunda bir dri-tr,
ffaf dideyi-kbutr,
Verdi onu, ald ol siri,
ftadnin oldu dstgiri.
Srtd qdmin emi-prxun,
Onca ki, ayan etdi glgn.
Hr dm ona rzi-raz edrdi,
Min nmeyi-vq saz edrdi:
"K'ey tizpr blndprvaz!
rbabi-vfay mhrmi-raz!
Bu rngi-libasi-nilfamn,
nduh mlamti-mdamn
zhar qlr nianeyi-qm,
Kim qld sni siri-matm?
Gr aiq isn, sn ey cahangrd,
Qama ki, mnra sninl hmdrd.

94

Bir lhz mniml hmniin ol,

Gncineyi-razim min ol!
Bam tkn aiyan qll,
Gz yam ab dan qll,
Sn qasid imisn, ey hmam,
Mndn hm ilt nigar nam!
Gr hicri-rxnd iztirabm,
Peyamm ilt, gtir cvabm.
Billah, sri-kuyin gednd,
Hr cizginibn tvaf ednd,
Yad eyl mni, svabma gir,
Bir tvf svabn mn ver.
Qon xaki-drin, ist dan,
Ql zn danni bhan.
Olduqca mcaln etm namus,
Mndn yetir ol yer zminbus!"
Onca dedi ona hm qmi-dil
Kim, qld onu hm ns mayil.
Banda olub b aiyani,
Gndz olur oldu pasibani.
Zatnda grb nianeyi-xeyr,
Hm vh mtii oldu, hm teyr.
Ram oldu bhaim ol figar,
Bir fvc yld var-var.
Ol zar idi mlki-drd ahi,
Xeyli-dd dam onun sipahi.
Olmudu brdn yl bizar
Kim, z ksin sanrd yar.
Dartb gy dudi-'leyi-ah,
z saysin istmzdi hmrah.

95

BU, LEYL HVALINDAN

BR XBRDR
v
M'UQ AQ TVARINDAN
BR SRDR
Saqi, mtllimi-xumarm,
Mtaqi-rabi-xogvarm!
ftadligim gr, etm ehmal,
Rhm et, bir eya il lira al!
zhar qlb sfayi-mrb,
Bu bzmi eyldin mrttb,
Bzm hlin nvbt il ver cam,
Hm xas riayt eyl, hm am!
Mcnun hmin rab tutma,
Leyliyi k, sldir unutma!
Dehqani-fsihi-farsizad
Bu gln byl dikdi mad
Kim, ol mni-vfa bhari,
Dai-qmi-eq lalzari,
Y'ni rvii-vfad mhkm,
Leyli, sdfi-cvahiri-qm
Girmidi hsar gncmannd,
Urmudu aya pnddn bnd.
N bir frhi, n bir niati,
N kims il bir ixtilati.
Bizar atadn anadn,
Bigan cmii-ainadn.
Yanna olurdu xublr cm',
Prvansift hvaliyi-m',
ad olmaa xatiri-hzini,
ylnmy tb'i-naznini
Min trfec-trfc fsan
irin sz il kib byan,
Eylrlr idi zaman-zaman yad,
Tqrib il, lhz-lhz bnyad.
Ol trk qlb niat raht,

96

Bir zvn eylyib craht,

Eylrdi bhan il nal,
Dmzdi olar dn xyal.
Qzlar qaa vers vsmdn rng,
Can gzgsn salard ol jng.
Qzlar z qoysa nildn xal,
Ol nil krdi rxt filhal.
Qzlarda xyal-nqi-diba,
Ol nqi-xyal il kiba.
Qzlarn li hnad glgun,
Onun li ki il prxun.
N ignd, n ipkd meyli,
Mjgan tkrdi k seyli.
Qzlar qlb arizuyi-ziyvr,
Gr rity kslrdi gvhr,
Ol dxi krdi eylyib rk,
Tari-bdnin gvhri-k.
Mcnundan idi crtuni fzun,
"Leyli" deyn deyrdi "Mcnun!"
Dnlr ki, gedib yanndan ol cm',
Bir gud ol qalrdv m'
m' qmi-dil byan edrdi,
Suzi-cigrin yan edrdi.

97

BU, LEYLNN RALA

MACRASIDIR
v
ONDAN AREY-DRD-DL
TMNNASIDIR
"K'ey didsi bal, bar dal'
Ba qaral, aya bal!
Gl, olal hmnfs mn sn,
Razi-dili-zarin eyl rvn!
N drd sni nizar edibdir,
Alftv zrd zar edibdir?
Badan ayaa ndir bu yanmaq,
Dudi-dil dmbdm boyanmaq?
N cinsdir slin, ey blak
Kim, abi-hyatn oldu at?
rhi-dili-grm emi-tr ver,
Srriteyi-razdn xbr ver!
Hr lhz drsn iztirab,
Hm at qrqsn, hm ab.
N sehr qlrsan, ey shrxiz
Kim, atin abdn olur tiz?
Mn suxtdn hm olma qafil,
Mnd dxi var bir qmi-dil.
Mn hm sn bnzrm vfad,
Blk ne mrtb ziyad.
Sn gec hmin yanarsan, ey zar!
Mn gecv gndzm giriftar.
Snd sri-hva ziyandr,
Nisbt mn rahti-rvandr.
Xodur sn sirrini, tkb ya,
Mclislr iind eylmk fa.
Knln degil vfad qaim,
Knlndkidir dilind daim.
Mn sabiti-rseyi-blaym,
Ney kimi xzaneyi-hvaym.
Olmam olur-olmaz il dmsaz,

98

Bam ksilirs sylmn raz.

Derdim sn sylym qmi-dil,
Snd dxi tab yox, n hasil?
Doymaz cigrim bu rhi-raz,
Ahm gtirr sni gdaz.
Bir yar bu drdi eyldim fa,
Olmad mn bu yolda yolda.
Sbr eylmdi bu drd da,
Qatlanmad, dd daa-da.
Yannda snin hm urmayam dm,
Ta qamayasan ira sn hm".
m'in grrdi yox zban,
Dm urmaa yox yarmda can,
Prvany rh edrdi razn,
rz eylr idi olan niyazn.

99

BU, LEVLNN PRVANY

KF-RAZIDIR
v
ONUNLA FLCML
ZHAR-NYAZIDIR
"K'ey, tairi-aiyaneyi-eq!
Srgteyi-ab daneyi-eq!
Snsn rhi-eq iind sadiq,
Aiqsn, mma tmam aiq.
Bir grmg yar can verrsn,
Bir zvq iki cahan verrsn.
Xodur tlbi-vfad haln,
Guya ki, fnaddir vsaln.
Hr nec ki, hreyi-cahansan,
Eq ir sramdi-zamansan,
Mkl ki, mnim kimi olub zar,
Mnc ola snd vqi-didar.
Sn seyrdsn hmi srmst,
Mn dami-blad drd pabst.
Dnlr sn dust hmniindir,
Hicran mn mttsil qrindir.
Bir 'ly sn nisar edib can,
Dvar qmin qlrsan asan.
Mn can il istrm km qm,
Min can dilrm qm ir hr dm.
Mnc sn yox qmi-nihani;
Gr var desn, qan1 niani?
Qan nmi-emi-krizin?
Qan dmi-srd grmxizin?
Qan sitm blay durmaq?
Eq duruub cfay durmaq?"
Prvand hm grrdi nqsan,
Bulmazd onunla drd drman.
Naar qlb thmml sbr,

Han

100

Ol ksra dilrdi qeybdn cbr.

Yan geclr ki, emeyi-xab
Gzlr mnin qlrd sirab,
Zlmat drdi nuri-bini,
Aram bulurdu afrini,
Yuxuya gedrdi yar yar,
Drd hli hmin qalrd bidar,
Shraya xard evdn ol mah,
Kamnca qlard nalv ah.
Fryadn edib blndpay,
Razi-dilini aard Ay.

101

BU, LEYLNN AY L MNAZR QILDIIDIR

v
XURD KM VQ ODUNA YAXILDIIDIR
"K'ey gah qdim kimi xmid'
Gahi pr olan misali-did!
Gh zahir olan mn qmimtk'
Gh qaib nis hmdmimtk!
ahiddir ona bu inqilabn
Kim, aiqisn bir afltabn!
Hicran il nizar olubsan,
Srgteyi-ruzigar olubsan.
Ey mhnti-eqdn xbrdar,
Gr, Tanr n, n mhntim var!
Ql 'leyi-ahim nzar'
Gr var is rhmin, eyl ar!
Seyr eyl fzayi-hr diyari,
Gz cmleyi-dt kuhsari.
Gr qandadr ol mnim pnahim'
ahim, mahim, midgahim!
Hali-dilim ona rz eyl,
Billah, nec grdn is syl!"
Ta vqti-shr bu idi hali,
Tvidn olmaz idi xali.
Mri-shri knd avaz,
Eylrdi bir zg nvh' aaz:
"K'ey vay, tkndi mayeyi-mr!
Xurid iridi sayeyi-mr!
Dmdir dri-frst ola msdud,
Mkl grn boyani-mqsud.
Dmdir oyana yuxudan yar,
rhi-qmi-drdim ola dvar.
Mn xtri-brci-itiyaqm,
Mn m'i-sraeyi-fraqm.
Gndz hbsim, gec nicatm,
Gndz mvtim, gec hyatm.
Olmu dnm gnm mtabiq,
Gn grmz imi blal aiq!"

102

BU, LEYLNN SBAYA PYAM-HVALIDIR

v
MD L DF'-MLALIDIR
Eylrdi sbaya drdin izhar:
"K'ey badi-sba, dur indi, zinhar!
El qafil ikn bu macradn,
Suitan sna yetir gedadn.
Gr munis qmgsan kimdir,
Bizdn ki usand, yar kimdir?
Knl kimin ildir tslli,
Yadna glirmi hi Leyli?
rz eyl ki: "Ey gzl hnah!
Haqdr sn bnddn bu ikrah...
vvl ki, bu dilfigan grdn,
Bir tazv tr bhan grdn.
Hala ki, siri-dami-drdm,
Manndi-xzan zifu zrdm.
Meyl eylmisn1 mni-nizar,
Dndis iradtin, n ar?
Mn brgi-xzanm, olmuam xar,
Sn taz bharsn tlbkar.
Hr nec ki, xar xakisarm,
Hm fqtin midvarm.
Trk etm vatifi-mimi,
Yad eyl mvddti-qdimi!"
b ta shr ol bti-smnbr
Bidar qalb misali-xtr,
Eylrdi bu suzi il ivn,
Ol dm ki, olurdu ruz rvn,
Nm kimi prddar olurdu,
Bir prd iind zar olurdu.
Daim keirrdi ol cigrsuz
vqat bu rsm il b ruz.
Peyvst krdi ol glndam
ndieyi-sbh mhnti-am.

Eylmirsn

103

BU, LEYLNN BAHAR YYAM

SEYR-GLZAR ETDGDR
v
GLZARDA MURADINA YETDGDR
Bir gn ki, bahari-almaray
Zvq hlin oldu rahtfzay,
Ayineyi-dvrdn gedib jng,
Dvr etdi zmini asimanrng.
Feyzi-bi-kimiya srdn,
T'siri-mameyi-shrdn
Ald xmi-bnvdn tab,
bnm gl sad l'li-nab.
Glzar hva bir tkd,
Shray qbari-mik kd.
Yadrd shab jal dan,
Ol da il yard qn ban,
Zxmin urub kuf mrhm,
Pambq yenilr ona dmadm.
Sbz gl verdi mik bacn,
Gl sbzy mlknn xracn.
Xo rng il ydlar tcmmt,
Firuzv l'l sbzv gl.
Drk eyldi qn rmz iyma,
Gl adna ad min mmma,
Mzmuni-rbaiyi-nasir
Feyz olduu xlq oldu zahir.
Susn vrqi uub hvay,
Hr sbzy kira, salard say,
Ol sbzy urayb axan cu,
Fulad gr verydi bir su,
Fulad dmind can bulurdu,
mirsift zban bulurdu.
Arayii-sbzdn zman
Bnztdi zmini asiman.
Xurid, irai-emi-alm,
Gydn yer ddgnd hr dm

104

Thqiq edibn xb gmandan,

Bilmzdi zmini asimandan.
Glzarlar oldu irtabad,
Hr yerd olundu bzm bnyad.
Hr gud hr kim ald bir kam,
Hr bq'd hr kim idi bir cam.
Leylinin anas grd mtlq
Yox Leyliyi-natvanda rvnq,
Meyli-gl srv sbz qlmaz,
Min qn ald, ol almaz.
Srf etdi kuftk dirmlr,
Cm' eyldi naznin snmlr,
Shray xard ol nigar,
Qld gl rz nvbahan,
Ta qssv qmdn ola azad,
Bir dm gl, oynaya, ola ad.
Ol bir ne bikri-pakdaman,
Hmrah olub oldular xuraman,
zdn gtrb db niqabn,
Rf eyldilr hya hicabn.
Hr kim n bilirs l'b ya lhv,
zhar gtirdi etmyib shv.
Gah eylyibn srudlr saz,
Blbllr oldular hmavaz.
Gah gstrib oynamaqda halt,
mad yetirdilr xcalt.
Lakin hvs eylmzdi Leyli,
Olmazd bu lhv l'b meyli.
Artrm idi bahar drdin,
Gl zvq rxi-nigar drdin.
strdi frat il bir dm,
Tnha tuta bir bucaqda matm.
Ayrlmayb ol priliqalr,
Artrd blasna blalr.
n eyldi ksrt onu diltng,
Neyrng il verdi onlara rng:
"K'ey srvlr, eylmn iqamt,

105

Ta evd kilmy ndamt!

Durun, qlalm trf-trf gt,
Seyr eylylim hvaliyi-dt
Sancb bel naznin tklr,
Cm' eylylim gzl iklr!
ox drmg hr kim olsa qadir,
Oldur bu snmlr ir nadir."
Bir yaniye getdi hr priv,
Dald rr, tutudu at.
Tnha qalb etdi nalv zar,
Qld gzn brv ghrbar.

106

BU, LEYLNN BR L
ZHAR-NYAZIDIR
v
EQ BABINDA KF-RAZIDIR
br il tkllm etdi aaz:
"K'ey ahim il hmi hmraz!
Gz yan il gy yetrsn,
Sanma mni-zardn betrsn!
rz eylm r'd brq baran,
Bhs etm mniml ruzi-hicran!
Fryad qlb dmi-shrgah,
flak knd 'ley-ah,
Seylabi-sirik ednd cari,
Gl gr mni-zari-biqrari!
Ey br, hr ksilnd suyin,
Dryalr tkm abi-ruyin!
Al suyi bu emi-xunfandan,
Dryalr hm bala ondan!
Ey br, mn dmi vfa ql,
Dd sn hactim, rva ql!
Var ol z gl nigar mndn,
Zar ala v syl yar mndn:
K'ey trf nigari-nazninim,
V'ey1 arizuyi-dili-hzinim!
Gl gr ki, qmind nec zarm,
Snsiz nec zar biqrarm!
Gl gr ki, ndir qmind halm,
Rngi-rxi-zrd ki-alm!
Can bari-bdn gtrmz oldu,
Gz rngi-vcudu grmz oldu.
Canm can, gzmn ra,
Rhm eyl ki, gldi rhm a!
Mn bilmz idim, bel imi eq,
Bir drdli macra imi eq.

V ey

107

Derdin ki: "Bla yolunda frdm,

Eq ir sn riki-drdm.
Saldn mni-xstyi bu hal,"
Drd mni eyldin hval!
Hr drd ki var, Leyli ald,
M'lumdurur, sn n qald.
Ey, mrd mnm, - dey uran laf,
nsafmdr bu? Qan insaf!?
Tut kim, xs xari-rhgzarm,
Torpaq kimi yolunda xarm.
Xurudi-cmaln, ey mhi-nv,
Topraa nola buraxsa pertv?
Barani-vsaln, ey dri-nab,
Qlsa xs xar nola sirab?
Olma meyi-qflt il mdhu;
Hmshbtin eylm framu!
Ey yari-mvafiq vfadar!
Ey mn kimiv mn szavar!
Gl yanim, ksm ainalq,
Yaxm olur bu bivfalq?
Derlr sni aiq, ey nikuru!
Aiqlr bylmi olur xu?
Hr kim grk z iind kamil,
Aiq n rva ki, ola kahil,
Aiq grk olmayb qrar,
Tvf ed mdam kuyi-yar.
Dmz bu yana snin gzarn,
Var ola mgr br zg yarn?
Yarn mn ism, mn nzr ql!
Gahi bu yanay bir gzr ql!
Gr snd olan frati-dil,
Bir dm mn olsa idi hasil,
Geysuyi-mslsl girehgir
Boynumda gr olmasayd zncir,
V'1 balamayayd bndi-xlxal

V gr

108

Qeyd il yam mh sal,

Eyb il kilmsydi adm,
Billah, bu idi hmin muradm
Kim, say misal sndn, ey nur,
Olduqca vcudum, olmayam dur!
mma n edim? siri-qeydm,
Bir boynu, ya bal seydm.
Bildirmg mhnt mlalm
Bu e'r yetr byani-halm:"
BU QZL LEYLY-DLPZRNDR
Eq damin giriftar olal zar olubam,
N bladr ki, ona byl giriftar olubam?
Dil demkdn ksilib, tn hrktdn, vh kim,
Knci-qmxany bir surti-divar olubam.
Qdrtim yox ki, qlam kimsy rhi-qmi-dil,
yl kim, arizeyi-hicril bimar olubam.
Hzrim t'ndn ol qayt yetmidir kim,
Yar yar olub, yarm il yar olubam.
Demzm dxi: "Sn aiqm", ey gl! Zira
Sn aiqligim izhar edli xar olubam.
ql sbr dil din getdi, bihmdillah kim,
Sfri-sahili-dryay sbkbar olubam.
Yox, Fzuli, xbrim mtlq zmdn, bs kim,
Valehi-nqi-xyali-rxi-dildar olubam.

109

BU, LEYLNN KNC-QMD

GRYANLIIDIR
v
MCNUNUN VADV-EQD
SRGRDANLIIDIR
Zar alar ikn bu rsm ol mah,
Bir trf sda eitdi nagah.
Bir kims oxurdu e'ri-Mcnun,
Bu nkt ibartind mzmun:
"K'ey n'yi eqdn uran dm!
Mcnunu saqnma Leylidn km!
Mcnun il Leylini brabr
Gr kims deyrs, qlma bavr!
Leylid gri drd oxdur,
Mcnuni-hzinc drdi yoxdur.
Leyli li igndndir fgar,
Mcnuna qlclar eylmz kar.
Leyli istr ki, ksil qm,
Mcnun qmin artrar dmadm.
Leylini edr hrir dilgir,
Mcnuna verr niat zncir.
Mcnundur olan qm giriftar,
Leyli kim olmu ola qmxar?
Mcnuna yetr iknceyi-tb,
Leyli kimdir tbib, ya Rb?
Mcnundur siri-dami-Leyli,
Leyli kim salm ola meyli?"
Leyli tutub ol trany gu,
z nmsin eyldi framu.
Thqiq il bildi bu hesab
Kim, yox rrind 'l tab.
lbtt, blav drdi grdun
Mcnuna veribdir ondan fzun.

110

BU, LEYLNN BN SLAMA

GRFTAR OLDUUDUR
v
YARDAN MHRUM V
MQYYD-YAR OLDUUDUR
Me'mari-sraeyi-ibart
Byl bu evi qlr imart:
Kim, seyrdn olmayb tslli,
z mnzilin dnnd Leyli
Vermidi zn drl zivr,
Hr zivr bir ntic mzmr.
Ta mhv ola gzdn axdan xun,
Hm kmlyi, hm donuydu glgun.
Ta kim, ola dudi-ah mannd,
Balanm idi bnv srbnd.
Ta kim, ola svti-nal pamal,
Qullanm idi sdal xalxal.
Ta olmaya k zd mlum,
Rxsarna l'l idi mnzum.
R'na baa srpbn lklr,
Nazik bel sancban tktr,
Prvansiz eylmzdi m'in,
Eylrdi diri-sirik cm'in.
R'na-r'na yrrd ol mah,
Bir kl il kim, tbarkllah!
Ol srd var idi rbd
Bir m'tbr sld, nsbd.
Mnzuri-azim ali,
Mqbuli-kabiri-hali.
drak blnd hsni dilk,
tvan xcest, siyrti xo.
Vermi Hq onun olan muradn,
Bxt bni Slam qlm adn.
Ol trf hmayi-vci-qbal,
Asudzmir farilbal
Ov qsdin eylmidi prvaz,

111

Altnda qab, lind hbaz.

Bir rahgzrd ol nigar
Urad v qld bir nzar,
Can cigrind qalmad tab,
Mehv oldu, nec kim, odda simab.
Trk etdi zimti-ikan,
Gldi ev, getdi ixtiyar.
Trh etdi binayi-resmi-peyvnd,
Tdbir il buldu bir xirdmnd
Kim, ltf il sz qlanda tqrir,
Tqriri verrdi da tyir.
n'am edibn ona bsi mal,
Leyli tlbin qld irsal.
rt eyldi ol blndxtr
Kim, olsa bu kami-dil myssr,
Srf eyly gnc mali-alm,
Canan yolunda, blk can hm.
n gldi bu razi-dil byan,
Oldu ona raz at-an.
Ol Mtriy verildi Zhr,
ayst grld Mah Mehr.
n bni Slam yetdi peyam,
Tnbihi-niat mjdeyi-kam,
Dryayi-niat gldi mvce,
Ba kdi nihali-bxti vc.
Mxzn-mxzn cvahir ad,
Xrmn-xrmn nisar sad.
Ad dri-gnci-gvhr zr,
Fqr hlini eyddi tvangr.
Ol srvin aya bal oldu,
Azado ikn adal oldu.

112

BU, NVFLN MCNUNLA

MQDDMEY-XTLATIDIR
v
OL CVAHR-PAKDAN NBSATIDIR
Saqi, yen qsdi-can edr qm,
Ver cam lbalb dmadm!
Biks qalbam mni-sbkray,
Sn eylmsn mn mdd, vay!
Mn iftnin pnah oll!
Bikslr midgah oll!
Chd eylv qlma bir i hd,
Vr hd elsn, vfaya ql chd!
miri-mbarizi-fsan
Bu rzmd byl batd qan
Kim, var idi bir xcstfrcam,
Ol srd adil nikunam,
Tiil msaf mkili hll,
M'rufi-zman, ad: Nvfl.
Hm eq yolunda ox ygrm,
Hm ox sitmi-zman grm.
Bzmind misali-drri-mknun
Bir gn oxunurdu e'ri-Mcnun.
Qaytd byndi trzi-pakn,
Mzmuni-klami-suznakn.
Sordu siftin, dedilr: "Ey ah,
Aft qlbdr onu bir mah.
Rsvalq edib zn pi,
Dam dd il gzr hmi".
Nvfl qlb arizuyi-Mcnun,
shab il qld zmi-hamun.
Bir gud grd zar mhcur,
Hal nsqi-slahdn dur.
trafn teyr vh alm,
Vht onu bir hsar salm.
n daireyi-siba hail,
Qt' etdi, siph grb slasil.

113

Mcnuna yetidi ol vfadar,

Asari-tlttf etdi izhar:
"K'ey xst, ndir bu kdigin rnc,
Virand zaye etdiyin gnc?!
Vhi n bilir snin mqamn?
Hmcinslrindn ist kamn!
Hal hlisn, ist hli-hali,
Sbralr dm labali.
Dvlt dilsn, hmaden ist,
Gnc istsn, jdhadn ist!
Qm km ki, mn olunca qmxar,
Yarn sn nqrib olur yar.
Gr olsa zr il i srncam,
Yk-yk tklim zr, alalm kam,
Vr olsa qrz msaf mhtac.
Biz qan tklim, sn eyl tarac.
Ancaq ola gr mniml hmdm,
Mn kim sninm, snindir ol hm".

114

BU, MCNUNUN NVFL L

DRD-DL DASIDIR
v
RH-TFSL-MACRASIDIR
Mcnun dedi: "Ey yeganeyi-hd!
Tdbirim oxlar etdilr chd,
ox hli-zaim etdi tdbir,
Olmad pri bu div tsxir.
Topraqlara tkld ox zr,
Olmad bi kimiya myssr.
Snd bilirm ki, ltf oxdur,
N sud, u mnd bxt yoxdur?!
Srm, bilirm ki, artrr nur,
N faid, gz gr ola kur?
qbalma yoxdur e'timadm,
Mkl grnr mnim muradm.
Ah r qlasan bu l iqdam,
R'yinc i olmaya srncam,
Hm dustum olmaya mn yar,
Hm dmn ola n dust kim var.
Bxtim, bilirm, mnim yamandr,
Sud istdigin mn ziyandr.
Bxtim siftind bir qzl var
Daim qlram mn onu tkrar:"
BU QZL MCNUM-ZARNDR
Vfa hr kimsdn kim, istdim, ondan cfa grdm,
Kimi kim, bivfa dnyada grdm, bivfa grdm.
Kim kim, drdimi izhar qldm, istyib drman,
zmdn hm betr bir drd onu mbtla grdm.
Mkddr xatirimdn qlmad bir kims qm dfn,
Sefadan dm uran hmdmlri hli-riya grdm.

115

gr su damnin tutdum, rvan dndrdi z mndn,

V gr gzgdn umdum sidq, ksi-mdda grdm.
Ayaq basdm dri-mmid, srgrdanlq l verdi,
Hnr srritsin tutdum, limd jdha grdm.
Mn gstrdi grdun tir bxtim kvkebin yz gz,
Mni-bdbxt ona hr gah kim baxdm, qara grdm.
Fizuli, eyb qlma z evirsm hli-almdn,
Ndn kim, hr kim z tutdum, ondan yz bla grdm.

116

BU, NVHLN MCNUNA

MDVARLIQ VERDGDR
v
HSN-MSAHBTL RZASINA
GRDGDR
Nvfl dedi: "Ey dibi-kamil!
Feyzi-nzrimdn olma qafil!
Llahhmd qeyrtim var,
Qeyrt qdrinc qdrtim var.
Sn chd el ki, yar ola hl,
n yardr hl, kardr shl".
Mcnun hm mid il olub ad,
Trk etdi triqi-tb'i-m'tad,
Hm sdi qbari-frqi-geysu,
Hm eyldi qt' naxun mu.
Hm cismin verdi zibi-cam,
Hm bana zivri-mam.
Bzmi-trbi mqam tutdu,
Meyli-trb etdi, cam tutdu.
Nvfl hm olub mlazimi-hd,
mdadna qld can il chd.
Ald l mkbar xam,
Leyli hmin yazd nam:
"K'ey taifeyi-blndpay,
Biganlik etmn ainay!
Edib mni iltifata mmnun,
Leylini edin rfiqi-Mcnun!
Ol lal is, bu nstrndir,
mad is ol, bu narvndir.
Ol buna bu onadr szavar,
Ey hli qrz, ndir bu azar?!
Kam olsa nizasz myssr,
Ha, gnci-dr xzaneyi-zr!
Vr olsa bu xeyr id txir,
Ha, t'ni-sinan zrbi-mir!"

117

Ol qvm rvn oldu hval,

Oldu bu cvab olardan irsal
Kim: - "Bizd cnun lac yoxdur.
Divanlr ehtiyac yoxdur.
Gnc dr eylm tfaxr!
Bsdir biz gncimizdki dr!
Laf il qlncdane urmal dm
Kim, var qlncmzbizim hm!"

118

BU, NVHLN LEVL HMTL

RZM ETDGDR
v
RZMD QALB OLMAYIB
SLH ZM ETDGDR
Novfl ki, eitdi bu cvab,
Trk eyldi ahid rab,
Cm etdi sipahi-binhayt,
aldrd nfr kdi r'yt.
Ol qvm bm oldular xbrdar,
Cm eyldilr sipahi-xunxar.
Rf oldu iki trfdn azrm,
Hngameyi-rzmi etdilr grm.
Bir sbh ki, qld xosrovi-Rum
am hn Hind fthini um;
Syyardn ald mehr meydan,
ald qlncn, gtrd qalxan,
Gn xncri oldu aikar,
Grdun zirehini etdi par,
trncsift ol iki lkr
Bir-birin durdular brabr.
Gh niz qlrd cansitanlq,
Gh navk edrdi xunfeanlq.
Ol bnzr idi qdi-nigar,
Bu qmzeyi-dilfiribi-yar.
Eylrdi zbani-t'ni-mir
hvali-dm vcud tqrir.
hvalna xlqin alayb zar,
emi-zireh olmu idi xunbar.
Grz il olurdu xrd hr su,
Cvnlr stxani-phlu.
Rzm oldu bla yal bir mi,
R'd brqi tfng il ti.
Gstrdi gzar grz peykan,
Qalxanda zireh, zirehd qalxan.

119

Mcnun olara qlb nzar,

kmidi zn bir knar,
Durmudu lmmisal bibak,
Bir rsd rmsar qmnak.
kmidi bu lkr ir rayt,
Ol lkr n dilrdi nsrt.
Bunlar il hay-huy edrdi,
Fth onlara cstcuy edrdi.
Bu lkr ona min qmxar,
Ol talibi-fthi-lkri-yar.
Gr z siphind grs mqtul,
kr eylmy olurdu mul.
V'r grs qtili-qvmi-dildar,
Drd il qlrd nalv zar.
Sbz kimi, olsa gr myssr,
z lkrin urard xncr.
Bir kims dedi ki: "Ey siyhruz!
Xsmini dilrmi kims firuz?
Biz can qlrz yolunda pamal,
Sn dmn n dilrsn iqbal?
ql bu i eylmz dlalt,
Gr aqil isn, ndr bu halt?"
Mcnun dedi: "Mn fdayi-yarm,
Vslin onun midvarm.
n lkri-yardr qlan rzm,
Ol rzm n layiq eylmk zm?
n dust sipahidir edn cng,
Dmnliy xo degildir ahng.
Xodur ki, bulam vsal frst,
Yarm trfind ola nsrt.
Canm ola dust dilpziri,
Ya ktsi ola, ya siri.
Bu m'rkd niatmndm,
Ol silsild siri-bndm.
Mkl i olmuam giriftar,
yarm yar yarm yar.

120

Gr qtlim dust ks mir,

Yox mnd rizadan zg tdbir.
Xonud degilmiym bu hal
Kim, can verm, yetm vsal?!"
n byl cvab eitdi sail,
Ol fzl kmala oldu qail.
Gldikc olub ziyad aub,
Az qald ki, Nvfl ola mlub.
lqiss, myssr olmayb kam,
Ol gn cdl oldu sbh ta am.
n oldu yan tliyi-b,
Meydani-sipehri tutdu kvkb.
Asayi hasil oldu frst,
Can almaa verdi mrg mhlt.
Hr sf bir arada tutdu mnzil,
Bir-birin qondular mqabil.
Hmdmlr razn ad Nvfl
Kim: "Mkli-halm qln hl!
Mn c'i-hti-ruzigarm,
Xuridi-sipehri-karzarm.
Yox kimsd tabi-tii-tizim,
ndieyi-taqti-sitizim.
Bu rzmd bilmzm ndir hal
Kim, fthim nsrt eylr ehmal?
lbtt ki, Hq rizasdr bu,
Bir hli-Hqin duasdr bu".
rz eyldilr ki: 'Ey cahandar!
Mcnundan olubmusan xbrdar?
Biz can qlrz onun fdas,
'damzadr onun duas.
Biz qsd edriz onun muradn,
Ol dmn balar e'tiqadn".
Nvfl ki, eitdi ol klam,
Qalmad ol mr ehtimam.
Bilmidi ki, sahibi-nzrdir,
lbtt, duas m'tbrdir.

121

Bildi ki, myssr olmaz ol kam,

T'sir qlr dua srncam.
n vsl degildi hkmi-tqdir,
Mkl ki, sr verydi tdbir.
Vhm etdi ki, mn'kis ola hal,
Rzmind mbark olmaya fal.
Kirdarn grmdi mnasib,
Nzr etdi ki, gr olursa qalib,
Zikr etmy dxi Leyli adn,
Trk ed bu mr n inadn.

122

BU, NVFLN KNC NVBT

RZM EDB QALB OLDUUDUR
V
FAY-HD KAZB OLDUUDUR
n ti kib mbarizi-Rum,
am hlini etdi mr mbkum,
Fth oldu sipahi-trk mnsub,
Oldu rbin sipah mlub.
Adtc yen ol iki lkr
Rzm etmgi etdilr mqrrr.
Ti ald lin phlvanlar,
Balar ksilib tkld qanlar.
Can eyldi trki-xaneyi-tn,
Ol xmaa ad tir rvzn.
Balarda blan ox grb ql,
Bir zg mqama eyldi nql.
Peykan zireh ir oldu peyvnd,
Gl axlrind qnmannd.
lqiss, xilafi-rzmi-vvl,
'day mzffr oldu Nvfl.
Xsm etdi qbul hkmi-tat,
Baland tzrr' fat.
Leylinin atas ad ban,
Doldurdu gzn qanl yan,
cz il dedi ki: "Ey xudavnd!
ahnhi-adil xirdmnd!
Gr Leyli ndr iztirabn,
krah il vermzm cvabn.
mma rh rsmdir mqrrr,
Bir vrt eybdir iki r.
Leyli bu hmd namizddir,
qd il mqyydi-bddir.
n hkmn edr bu rsmi pamal,
Bari, onu qeyr verm, sn al!
Glbrgimizi hvaya verm!
Namusumuzu fnaya verm!"
Nvfl dedi: "Ey gzid raf!

123

Yox mnd xilafi-dl insaf.

Mn mhz mrvvt vfaym,
Gncineyi-gvhri-taym!
Bidad sitm degil arm,
dl ir tmamdr yann.
Mn hm xcilm bu macradn,
Acizlr qldm cfadn.
Hqqa bu degildir e'tiqadm
Kim, hasil edm mn z muradm.
Bir snma mumiya dilrdim,
Bir xst n fa dilrdim.
Grdm grnr bu mr mkil,
Bimar degil laca qabil.
Bidaddn olmuam peiman,
fv ed mgr bu shvi Sbhan.
Glmz gzm yal maln,
Maln snin olsun yaln.
Var, indi sen eymn ol xtrdn,
Minb'd tvhhm etm rdn".
Bunu dedi, ad alti-rzm,
z mmlktin eyldi zm.
Mcnun dri-e'tiraz edib baz,
Ol srvr t'n etdi aaz:
"K'ey bihud qvln qrarn!
hdind bumudur e'tibarn?
N faid sikksiz dirmdn?
N sud nticsiz krmdn?
Sayn uludur, vli, n hasil
Kim, feyz dmind oldu zail".
Hr nec ki, etdilr mraat
Kim, "eylylim buna mkafat,
Ondan yegin edlim, sn yar,
Asan iini gl etm dvar!"
Mtlq sr etmdi ona pnd,
Znciri-hva qaan tutar bnd?
fan kib etdi xirqsin ak,
Shralara dd zar qmnak.

124

BU, MCNUNUN ZNCR ZN

MQYYD ETDGDR
v
BHAN L LEYL TRFN GETDGDR
Bir gn shr ol mcaviri-dt,
Eylrdi gruhi-vhl gt.
Bir piri-hzin grnd nagah,
Zncirli bir sir hmrah.
Mcnunun sir yand can,
Ol piri-hzin sordu an
Kim: "Bu n sirdir, byan et?
Crmn mni-mcrim yan et!"
Sirri-dilin etdi pir rvn
Kim: "Dustdur, degil bu dmn.
Mn xstv bsteyi-yalm,
Fqr il ikn iksthalm.
Bu hm mni-zardn betrdir,
Avarv xar drbdrdir.
Bir ruzi n olub fsunsaz,
Hr dm qlrz fsunlar aaz.
Ta hasil ola mai-tfal,
Bir 'bddir bu grdyn hal.
Bu, qanlla qlbdr iqrar,
Mn eylmim bunu giriftar.
Sahib diytm mn bu xuni,
Gr vchi-ma n fsuni.
Ta kim, gzib eyly gdalq,
Bndin qla girehgalq;
Hr n qazanr gznd ev-ev,
Tqsim edriz arada cv-cv.
Qismtd hm etmiiz qrar,
Mn yaryam bu xs yan!.
Mcnun dedi: "Shv edibsn, ey pir!
Divanlr grk bu zncir.
Gl hactimi mnim rva ql,
Bnd eyl mni, bunu rha ql!

125

Sayntk olub sninl hmseyr,

Mn hli-krmdn istyim xeyr.
Hr n ylrsa bi, ya km,
Varm sn eylyim msllm.
Qsdim bu ki, eylym mni-zar,
Evdn-ev seyr Mtrivar.
ayd ki, bir evd ola mmkn,
Ol Zhry olmam mqarin".
Pir oldu midi-nf il ad,
vvlki sirin etdi azad...
Zncir girib rmid Mcnun,
rbabi-cnun verdi qanm.

126

BU, MCNUNUN ZNCR RH-QMDR

v
BYAN-SLSLEY-LMDR
Ol silsily olub hmavaz,
Alard ki, "Ey, mniml hmraz!
Sn gnci-blay jdhasan,
Srriteyi-mhnt blasan.
rhi-qm var min dhann,
Tprndikc xar fann!
Badan-yaa dlik-dlik tn,
Knlndki raz etdi rvn.
Ey muntziri-nzareyi-yar,
Nzzareyi-yar min gzn var!"
Gzmk hvsil xan-xan,
Ol pir il oldular rvan.
Tvfiq olub onlar il hmrah,
Leyli hmi grnd nagah.
Mcnun rsni lind ol pir,
Ev-ev hmi gzrdi bir-bir:
Leyli evin iridi nvbt,
Ol xsty qalib oldu heyrt.
Srgteyi-alm oldu pabest,
Meyxan nnd dd srmst.
n kdi bir ixtiyarsz ah,
Leyli ev iind oldu agah;
Bir ah il qld xeymsin ak,
Mzlumuna ad emi-nmnak.
Grd ki, grnmz olmu ol zar,
Olmu qm il zif bimar.
Qa kimi qamti bklm,
Ya kimi peykri tklm.
Cismi qm iind can bihi,
Drki, nzri, qmi bdihi.
Didar il ol hi-ltaft
Mehmanna eyldi ziyaft.
Razi-dili-zarn etdi ifa,
Bu e'ri-bdihi qld ina:

127

BU QZL LEYL DLNDNDR

Yar rhm etdi mgr nalv fanimiz
Ki, qdm basd bu gn klbeyi-hzanimiz?
k baran mgr qld sr kim, nagah
Bitdi bir axi-gli-taz glstanimiz?
Biz ah atinin yand ondan bilinir
Ki, ira eyldi rvn bi-hicranimiz.
Bu vsal yuxu hval demk mmkn idi,
gr olsayd yuxu dideyi-giryanimiz.
Bir xyal olsa mgr grdgmz, yoxsa nigar,
Mtlqa xatir glmz ki, gl yanimiz.
Yar mehmanmz oldu, glin, ey can knl,
Qlalm serf nmiz1 var is mehmanimiz!
Dilbrin can imi qsdi, Fzuli, gl kim,
Can verib dilbr, minnt qoyalm canimiz.

Nyimiz

128

BU, MCNUNUN LEYLY MQABL OLUB

HVLIN BLDRDGDR
v
FRSTL RAZ-PNHANIN
YAN ETDGDR
Mcnun ki, ona nzar qld,
Razi-dilin aikar qld,
kdi flk fan ah,
Sultannn oldu dadxah:
"K'ey qdri blnd padahm,
Bildir mn kim, ndir gnahm?
Frmana mxaliftmi qldm?
'daya mvafiqtmi qldm?
Bdxahlrinmidir bu tdbir?
Qmmazlrinmidir bu tzvir?
Mn m'tqidm bu asitan,
Ya Rb, nola rddim bhan?
Kimdndir ola, bu mkr hiyl,
Kim oldu ola buna vsil?
Ta xaki-drindn olmuam dur,
Aftv xsthal rncur,
Gahi krm iknceyi-qm,
Gahi oluram blaya hmdm.
Tnha ker oldu ruzigann,
Shrada n munis n yarm.
Sn xud gzlim, qmim yemzsn,
"Ol ift qandadr" - demzsn.
Mndn bu tafln cbdir,
Guya ki, nianeyi-qzbdir.
Mn byl nen zbun xarm,
Ha gldim, gr gnahkarm.
kdm yer grdnimd zncir,
Bismillah, gr olursa t'zir,
Frman sndn, qbul mndn,
Olma, gzlim, mlul mndn!

129

Zlf mj, xncar rsn bs,

Hkmn yerit, hm as hm ks!
Gr arada bir qbar' qoyma,
ldr mni, rmsar qoyma!
T'zirim eylsn tlll,
Lazm mni ldrr tafl.
Ey lalzar nbrin mu,
Gncincmal mar geysu!
Ta zlfn olmuam giriftar,
Znciri-cnuna rbtim var.
Qm silsilsin paybndm,
Divanlr ir srblndm.
Svdad dnb ziyana sudim,
Peyvst bu e'rdir srudim:
BU QZL MCNUN DLNDNDR
Kfri-zlfn salal rxnlr imanimiz,
Kafr alar bizim hvali-prianimiz.
Sni grmk mtzzir grnr byl ki, k
Sn baxdqda dolar dideyi-giryanimiz.
Cvr ox eylm kim, olmaya nagh tkn,
Az edib, cvr cfalr qlban canimiz.
skik olmaz qmimiz bunca ki, bizdn qm al
Hr gln qmli gedr, ad glib yanimiz.
Var hr hlqeyi-zncirimizin bir az,
Mttsil vermg ifa qmi-pnhnimiz.
Qmi-yyam, Fzuli, biz bidad etdi,
Glmiiz cz il dad etmg sultanimiz.

130

TMAMY-SXN
Bir lhz qlb bu rsm fryad,
Suitanin zlmi-eqdan dad,
Zncirini etdi par-par,
Tutdu yen xlqdn knar.
ndam ikst, emi nnmak,
Rsvav xrab mst bibak.
Ardnca qoun-qoun uaqlar,
hvalna kim glr, kim alar.

131

BU, MCNUNUN KORLUQ BHANSL

DLDAR CMALIN GRDGDR
v
DDEY-MDN TUTYAY-MQSUD
YETRDGDR
Bir gndxi ol bhanprdaz
Bir zg bhan qld aaz:
Balad iki gzn ki, kurm,
hvali-chan biurm.
rz eyldi z'f binvalq,
Ev-ev gzib eyldi gdalq.
Tqribil zmi-yar qld,
Leyli evin gzar qld.
Ol dusta zahir eylyib raz,
"Ya dust!" deyib, yetirdi avaz.
Leyli ki, eitdi ol sday,
Bildi eigindki gday.
Evdn xb etdi rzi-didar,
Qld sdq zkati-rxsar.
Pnhan baxban ol afitab,
Mcnun yen gldi bu xitab:
"K'ey xali-siyah gz svad,
Can arizusn, knl murad!
Gr bal is gzm rvadr;
Sremeyi-lcceyi-bladr.
Bnd eylmsm nn dmadm,
Seylab gedr tmami alm.
Gz kim, seni eylyib nzar,
Rsva qlr hli-ruzigar,
Thqiq edibm ki, dmnindir,
Mn qydm ona, riza snindir.
Drgahin baladm gtirdim,
Ba zr yana yetirdim.
Ey qmzv l'li hd mir,
Xah fv el onu, xah t'zir.
Drgahin gldigimd, ey hur

132

Srmay idi gzmdki nur,

grtdi mn qmin ticart,
Yz kr ki, qlmadm xsart.
Gz nurini xaki-pay verdim,
Az cinsimi ox bhay verdim.
ahim, nzr et mni-gday,
Biganlik etm ainay!
Can bana qm nihal dikdin,
Tn mlkn drd txm kdin!
Ol txm nihal nf hasil
Oldu nmi-k suzii-dil.
Gl mlkn, bana gzr ql,
Mhsul mnafe nzr ql".
Bunu deyib ol qrib heyran
Tutdu rhi-badiy kmakan.

133

BU, BN SLAMIN LEYL VSLN

RAB OLDUUDUR
v
BU D'VADA SBH-MD
KAZB OLDUUDUR
Saqi, biz rahti-rvan ver,
Canszlara himmt eyl, can ver!
Ql mst bizi meyi-muandan,
vvl xo xrrm eyl, ondan
Sor kim, necdir sbati-alm,
ncami-frh, nhayti-qm.
Dnya ii e'tibarszdr,
rxin rvii qrarszdr.
ox kimsn gnc n kr rnc,
Qeyrin onun nsib olur gnc.
Gr onu ki, hr nihali-srk
Sudndir srf eylr at.
Tqdirdir sli-mri-mnsub,
Xodur bu ki, talib ola mtlub.
n bni Slam bildi hali,
Meydani-murad grd xali,
Cm' etdi kabirin diyarn,
'yann hli-ruzigarn,
Gndrdi nikah n bsi mal,
rt etdigin etdi cml rsal.
Min zrrin n'l, sbi-tazi,
Misriv raqiy Hicazi.
Min cariyv qulami-ziba,
Piraylri hrir diba.
Min naq nbat qnd ykl,
Nsrin drili, bnv tkl.
Min tbl bir nbr mk,
Yz yk ghri-tr zri-xk.
sbabi-nikah olub rvan,
Kabini ksildi nqdi-can.
Leyli bu cfadan oldu agah

134

Kim, buldu bhanna xzan rah.

mmidi-gzn doldu topraq,
Mqsudi-nihali tkd yapraq.
ksi-qrz oldu surti-hal,
dbar mbddl oldu iqbal.
Gl istr ikn satad xar,
Nur istr ikn tutudn nar.
fan il matm etdi suri,
Matmkd mhfili-sruri.
Mat dilrdi zlf xaln
Artrmaa zib il cmaln.
Ol ah sirik il dmadm
Xal gm edrdi, zlf brhm.
gmzdi hilal vsmy ba,
Gzdn gedirrdi srmsin ya.
Geysusi krdi andn sr,
Bir bar idi grdnind gvhr.
Gzguy kdr verrdi ah,
Zlmati-xt istmzdi mah.
Pabusin bulmayb hna dst,
Etmidi onu qm il pabst.
klil rx urard at,
Buyi-xo ona glirdi naxo.
T'n tiknindn etmyib bak,
Gl kimi qlrd geydigin ak.
Hr lhz qlrd ah fryad,
Derdi ki: "lindn, ey flk, dad!
Sndn bumidi mnim muradm?
Dvranna bal e'tiqadm?
Vslin tvqqe etdigim yar,
Billah, bu degil, yanlma, zinhar...
Ol - nqi-shifeyi-vfadr,
Bu - trzi-crideyi-fnadr.
Ol - qrqeyi-bhri-zvqi-candr,
Bu - mhvi-tn'mi-cahandr.
Ol - xeyr yoluna rahbrdir,
Bu - balad triqi-rdir.

135

Canansi n ol dilr can,

z can n dilr bu canan.
Mn onunam, ol mnim zldn,
Saxla bu laqyi xalldn.
Ey rx! Bu qd olanda mhkm,
Blk yox idin arada sn hm.
Gl trki-tllb sitm ql,
Tanrn arada gr, krm ql!
Verm qviy zif maln,
Dmnlr dustlar hlaln!
Mcnunumu sanma kimsdn km,
Bir mrdi-rhi-bladr ol hm.
Ey bni Slami-bisrncam,
Bilsn sn mkr edibdir yyam;
Mcnuna qoyubdur ad - Leyli,
Eylr sni ad il tslli.
Sn kami-dil ist, mn blayam,
Sn gnc dil, mn jdahayam.
mma demzm iin xtadr,
Nisbt mn qayti-tadr.
Qurtar mni atadan-anadan,
Bir qm yey olur iki bladan!"
Drd il qlrd nalv ah,
sbabi-tcmmlndn ikrah.
Dvrandan edib fan fryad,
Bu e'ri oxurdu ol prizad:
BU QZL LEYL DLNDNDR
Xilafi-r'yim il, ey flk, mdar etdin!
Mni, gl istr ikn, mbtlayi-xar etdin!
Mruri-mrd bir dnmdin muradmla,
Dn-dn mn zlm etmyi ar etdin!
hantimd ndir, bilmzm, muradn kim,
zizi-alm ikn xar xakisar etdin!

136

midvar idim vvl ki, bir niat grm,

Binayi-mhntimi indi stvar etdin!
Cfa lil qlb ak prdeyi-sbrim,
Nihan olan qmimi xlq aikar etdin!
Vfada vermg can vermdin mn mhlt,
Mni bu hd vfasnda rmsar etdin!
Bir zgni mn yar eylmkl sn guya
Mniml yar olan zg il yar etdin!
Mgr bilindi, Fzuli, sn flk hal
Ki, varn bu chann yox e'tibar etdin!
TMAMY-SXN
Ol nv grnlr iztirabn,
Tzyin ciladn ictinabn.
Eylrlr idi gman ki, ol zar
Bir zg blaydir giriftar.
Qlmdr ol afitab mztr
Hicr-pdr fraqi-madr.
Drlrdi: "Haqndr, ey smnbu!
Tutmudun atan-anan il xu,
Hala ki, bulardan ayrlrsn,
Qrbt sitm olduun bilirsn!
fanin hi mn' yoxdur,
Sn kimi yanan fraqa oxdur.
mma, bu imi xlq adt,
Sn hm cz eylm ziyadt.
Qz daim ata evind qalmaz,
Peyvst anaya mehr salmaz.
Lazm meyi-qflt eylyib nu,
Eylrsn atan-anan framu.
" Leyli bu sz qlrd iqrar,

137

Demzdi bir zg mhntim var.

Grmzdi onu zn layiq
Kim, t'n ed ona xlayiq.
Qz hr nec olsa yar talib,
lbtt, grk hyas qalib.
Bir hli-hya, min hli-ibram,
syan il olmaz i srncam.
El t'nsi il xah naxah,
Tklif db bzndi ol mah.
Ol ziynt ziyb ziyb ziynt
Bir kl il verdi ziybi-surt
Kim, onu grnd derdi grdun:
nsaf... kmali-sbri-Mcnun!
Piraysiz ol mh idi aft,
Piraydn artrb ltaft,
Bir hdd iridi afitabi
Kim, oldu niqab hsni tabi.
n tutdu rusi-xlvti-am,
Tmkin il xlvtind aram,
Zlmat ziyay oldu qalib,
Yandrd mailin kvakib,
ncm ghri olub bfruz,
Qld bi-tari qeyrti-ruz.
Glhr snmlr oldular cm',
Hr bir snmin lind bir m',
Rsmi-trb etdilr mrttb,
Be yz bti-glrx krlb.
Yz qn dhnli mahpar
Gl suyu sprdi rhgzar.
Yz glrx lind mcmri-ud
Eylrdi hvay nbralud.
Yz mahliqa olub qinasaz,
Qomudu sdayi-saz avaz.
Yz nrgisi-mst gzdirib cam,
hbab verrdi cami-glfam.
Yz gl ba zr yz tbq zr
Olmudu nisar n mqrrr.

138

Bir txti-rvan iind Leyli,

N vkt, n kuh meyli,
Hr lhz fan ah edrdi,
Srgtv mztrib gedrdi.
ndieyi-zvq eydn pak,
Seylabd san gedrdi xaak.
n yetdi hrmsray ol mah,
Dald olan rfiq hmrah.
Gl xivti oldu shni-glzar,
Dur oldu bsatdan xs xar.
Bxt bni Sfam etdi agah
Kim, oldu sn msllm ol mah.
Ol talibi-gvbri-yegan
Gvhr hvsil girdi kan,
N grd? Niqab iind bir nur,
Gzdn rxi-dilfruzi mstur.
Grm oldu mhbbtin mzaq,
Tprndi vsal itiyaq.
l urdu ki, aa ol niqab,
Rf eyly ortadan hicab,
Leyli dedi: "Ey hrifi-qabil,
Snsn sr srvri-qbail!
vsafn eitmim ziyad,
Kamilsn dbdv hyad.
M'lum edibm ki, Qaf ta Qaf,
nsafna el veribdir insaf.
Mn kim, degilm qni, fqirm,
Mehman demyim, sn sirm!
Zlm eylmk etm mn sir,
zhari-trhhm et fqir!
Gr can tnimd iztirabm,
Sor hali-dilim, eit cvabm!
Mn mktb getdigim zamanlar,
Hifzi-sbq etdigim zamanlar;
Bir xs mn grnd nagah,
Oldum pri olduundan agah.
Cinnilr iind ol prizad

139

lft mnim il qld bnyad.

Hr lhz durar mn brabr,
Der kim: "Bniadm etm hmsr!
Yoxsa qlaram dmind fani,
Bir zrb il hm sni, hm ani!"
ox mkr qlnd, oldu tdbir,
Boynumdan alnmad bu zncir.
Df olmad bu bliyy hrgiz,
Hm ata, hm ana oldu aciz.
n bulmad kims areyi-kar,
Mndn ata-ana oldu bizar.
eydalm oldu alm fa,
Nifrt qlr oldu yar yolda.
Sn hm ki, bizim diyara yetdin,
lbtt, bu qissni eitdin.
Hala ki, sninl dd bazar,
Oldun dri-qdim xiridar.
Qarmda hm ol pri durubdur,
Qeyrt qlcna l urubdur.
Trk et ki, bu vsl bimi-candr,
Hm zn, hm mn ziyandr!
Bir ne zaman thmml eyl,
Drmann el, tvkkl eyl!
Ola ki, myssr ola mqsud,
Sndn ala bu bab-msdud.
Qt' ola zbani-t'ni-dmn,
Hm sn yetsn murada, hm mn.''
Ol sadzmir ona inand,
Cinni xbrin shih sand.
Vhm etdi ki, olsa yara vasil,
Nqsan ola can caha hasil.
Canan yolunda mr cah
Ol naqisin oldu sddi-rah.
Bir rsmi-qdimdir cahanda:
Sud istyn, istmk ziyan da.
Canan dilyn cfaya dzmk,
Gnc istyn jdhaya dzmk.

140

Eq hli mhbbt ets izhar,

vvl onu imtahan edr yar.
Gr grs onun cfaya sbrin,
Ksrini edr tmam cbrin.
Gr grms cvr ehtimaln,
Salmaz ona sayeyi-vsaln.
n bni Slama bimi-nqsan
Ol vsld ruzi etdi hicran,
Meyl etmdi mtlq ol nigar,
Hrgiz ona qlmad nzar.
Tdbiri-laca durdu qaim,
Drdin dva sorard daim,
Hr qanda grrdi hli-tsxir,
Divansin dilrdi zncir.

141

BU, ZEYD VFADARIN MCNUNA

XBR GTRDGDR
v
BN SLAM L LEYLNN PEYVND
MJDSN YETRDGDR
Sahibxbri-fsanprdaz
Bu trz il qld qiss aaz
Kim, var idi bir ndimi-nadir,
Zeyd adl, vfayi-hd qadir.
Mhur idi fzliv kmal,
M'ruf idi hsnv cmal.
Olmudu sir bir nigar,
Bt ziybli Zeynb adl yar.
kmidi mhbbtin cfasn,
Grmd mlamtin blasn.
Ol aiqi-mstmndi-mhzum
Eylrdi hmi meyli-Mcnun,
Sylrdi ona kmali-eqin,
Ustadna gstrrdi mqin.
Leyli r getdigindn ol zar
Thqiq il oldu n xbrdar,
Mcnuna zn yetirdi filhal,
Rngi-rxi-zrdi kdn al.
Dolmu gz, peykri pozulmu,
Nitqind tkllm tutulmu.
Mcnun dedi: "Ey vfal yarm!
Qm mrhlsind qmgsann!
Adtc grnmz ixtilatn,
Hr gnky bnzmz niatn.
Noldu sn, syl, zar olubsan?
Bitaqt biqrar olubsan?!
qrbd idi bu gn mgr mah,
K'etdin1 bu yana zimti-rah?
Qandan bu kdurt oldu hasis?

Ki etdin

142

Noldu sbbi-mlalti-dil?"
Zeyd ol xsi-xk urdu at,
Suz il dedi ki: "Ey blak!
Dn xtri-bxtin oldu tir,
Dvran sitm etdi sn fqir.
Yar bni Slam ruzi oldu,
Ruzi sn drd suzi oldu.
Yar zgy oldu m'i-mhfil,
Qald sn tabi-ati-d.
yar il oldu yar Leyli,
Var, indi sn ondan ol tslli.
Zaye snin ol fan ahn,
Suzi-b ahi-sbhgahn".
Mcnun ki, xbrdn oldu agah,
Grduna yetirdi 'leyi-ab.
Vhilr iind ol giriftar
Bir drd il qld nalv zar
K'fgan1 gtirdi mar muri,
Alatd vhui, hm tyuri.
Xam kimi ya tkb dmadm,
Nam kimi qamtin qlb xm,
Yazd alban lin xam,
Dildarma bir itabnam.

Ki fgan

143

BU, MCNUNDAN LEYLY

BR NAMEY-TABAMZDR
v
PEYAM-KAYTNGZDR
"Dibaeyi-nam nami-M'bud,
Qyyum qdim hyy mvcud.
Ol perdki-hicabi-srar
Kim, almi yoxdan eyldi var.
Gn gzgsn eylyn mclla,
Dn trrsin eylyn mtrra,
n bir ne hmd toxmun kdi,
Drdi-dilini byan kdi
Kim, bu mthmmili-bladn,
Srgtv zar mbtladn
Bir nam ki, mhz drd qmdir,
zhari-ikayt sitmdir,
Ol dilbr kim, vfas yoxdur,
Bu aiqin cfas oxdur.
Ey hd vfas olmayan yar,
yarim gl olan, mn xar!
Noldu sn nqzi-hd qldn?
Sndrmaa hdi chd qldn,
Tnhalma gtirmdin tab
Kim, eyldin arizuyi-hmxab?
Tar oldumu olduun niimn
Kim, eyldin onda m' rvn?
ncitdimi drdi-dil mzacn
Kim, oldu tbib ehtiyacn?
Pjmrdmi oldu srvi-dcu
Kim, chdl vermk stdin su?
Bdxahn etdi qsdi-glzar
Kim, byl uruldu rxneyi-xar?
N bim il hifzi-gvhr etdin
Kim, bsteyi-qdi-vhr etdin?
Mvcib n idi mni unutdun,
Trkim qlb zg yar tutdun?!

144

Hr lhz olub gvahi halm,

Xaki-drin siriki-alm
Mtlq gzr eylmzmi oldu,
Mndn xbr eylmzmi oldu?
Aya n idi bu bivfalq,
Biganlr il ainalq?
kdin yeni yarn knar,
Rxstmidir indi ski yar?
Mndn idi mhnt mlaln,
Xo oldu ola onunla haln?
Mn hd vfaya aldanrdm,
hdind vfa ola, sanrdm.
Bilmzdim ola zif rayn,
Nqsan ola tmam Ayn.
Gftarn ola mniml daim,
Knln ola zg il qaim.
Zahird mniml olasan yar,
Batind tutasan zg dildar.
Sndn mn olam cahanda bdnam,
Bir nam nian yox ala kam.
M'zursan, ey nigar, m'zur!
Bu dvr ildir zman mhur.
Gl qnliyind xar ilndir,
Alsa bir zg yar ilndir.
slind tikan kr zabn,
Fslind hkim alr glabn.
Ey arizuyi-dili-figann,
Qhri ox mehri az nigarm!
Ey ad olan vfada mzkur,
Cismimdki can, gzmdki nur!
Sevdayi-dimamn lac,
Bazari-cnunumun ravac!
Sn mehrcmal mhcbinsn,
Qaytd ltif nazninsn.
Mn xarmizac xak xuym,
Bs tndzban, tirruym.
Sn hali-dil il eylyib ar,

145

Dersn ki: "Sn n nisbtim var?"

Mn hm sn syldim mvafiq
Kim, mn sn, sn mn n layiq?
Mn xud olubam xyala qane,
Sn layiqin istsn, n mane?
mma mn sndn zg oxdur
Kim, szlri bizdn zg yoxdur.
Grdkd mn eylyn vfay,
Bildikd sn eylyn cfay,
Aya kim bivfa deyrlr?
Kimin iini xta deyrlr?
Yaxmdr eylmk yaman ad
Kim, qlmaya kims xeyr il yad?
Son gri tutub xilafi-adt,
Bir zgy baladn iradt,
oxdur sn mn kimi cigrxun,
Hr kim ki, baxdn, oldu mcnun.
Mn kim, ksyin derm slam,
Sndn akyin bu intiqam,
Tutmaq dilrm snin kimi yar,
mma cb, r1 snin kimi var?!
Peyvndini qeyr il eitdim,
Billah ki, bsi tccb etdim.
Ey emeyi-abi-zindgani!
Sn canm iindsn nihani!
Bir lhz gzmdn olmadn dur,
Vslin nec oldu qeyr mqdur?
Gr bni Slama nuri-Leyli
Bir vch il eylmi tclli,
Leylidn olan xyal grm,
z vahimsil ey srm,
Leyli demsin, mn qrindir
Kim, ona xyal hmniindir.
Mcnundan edrmi ol cdalq
Kim, qeyr il ed ainalq?

gr

146

Ey gvhri-tac, taci-tark!
Mqsuduna yetdigin mbark!
shab yb, trb qlb ad,
Bu xeyr ii eylynd bnyad,
ox zvq il kdim intizar
Kim, yad edesn mni-figan.
Sn xud demdin ki, bir qulum var,
Boynunda triq il yolum var.
Gr sandn is ki, bihzurm,
ayisteyi -srvti-srurm,
rt idi mn hm etmk e'lam,
Ta mn hm alam bu bzmdn kam.
Lillahilhmd lim degil dar,
Can kimi nquda qdrtim var.
V'r sandn is ki, natvanam,
Azrdeyi -mhnti-chanam,
Hm rt idi zr qlmaq irsal,
Etmk mni bir soz il xohal.
N byl edib, n yl, ey gul,
Yaxmdr eylmk tafl?!
Ey canm iind cana dmn!
Hr nec ki, dmnm sn mn,
Ayini-qdimini unutma!
Min yar tut, zg xuy tutma!
Qeyr il olanda ad xrrm,
Tqribil yad ql bizi hm.
Nq et bu mrabbe'i hrir,
Gr onu, bizi gtir zmir:
MRBBE'
Qeyr il hr dm ndir seyri-glstan etdigin?
Bzm edib, xlvt qlb, yz ltf ehsan etdigin?
hd bnyadn mrvvtdirmi viran etdigin?
Qan, ey zalm, biziml hd peyman etdigin!?

147

Lhz-lhz mddilr pndini gu eyldin,

Qan-qan qeyr cami-vqmi nu eyldin,
Var-var hd peyman framu eyldin,
Qan, ey zalm, biziml hd peyman etdigin!?
Qeyr salb mehrini bizdn sovutdun aqibt,
Trki-mehr etdin, triqi-zlm tutdun aqibt,
hdlr, peymanlar etmidik, unutdun aqibt,
Qan, ey zalm, biziml hd peyman etdigin!?
Crmmz noldu ki, bizdn eyldin bizarlq?
Biz qmin kdik, sn etdin zgy qmxarlq?
Sizd adt bumudur? Byl olurmu yarlq?
Qan, ey zalm, biziml hd-peyman etdigin!?
rxtk bdmehrlik rsmini bnyad eyldin,
Yax adn var ikn, dndn yaman ad eyldin,
Dn-dn bizi qmnak, zgni ad eyldin,
Qan ey zalm, biziml hd peyman etdigin!?
Knlmz minb'd zlfnn prian olmasn,
Barmz l'lin hvasil dxi qan olmasn,
Bivfasan! emimiz yadnla giryan olmasn,
Qan, ey zalm, biziml hd peyman etdigin!?
V'deyi-vsl il aldn sbrimiz, arammz,
Olmad bir gn vsalndan myssr kammz,
Kedi hicr il, Fzulidn betr yyammz,
Qan, ey zalm, biziml hd peyman etdigin!?
TMAMY-SXN
Payan yetdi s'yi-xam,
Tslim olundu Zeyd nam.
Mktubla Zeyd olub sbkpr,
zm eyldi yl kim kbutr.

148

n yetdi nigar olan diyar,

Mkr il vsal qld ar.
fsun il urdu sehrdn dm,
Ta bni Slam oldu hmdm.
Leylinin eitdi vsfi-halin,
Keyfiyyti-mhnt mlalin,
Dedi: "Bilirm ndir dvas,
U yazl mnddir duas".
Baland onun szn ixlas,
Xlvtghi-qrb qldlar xas.
n Leyliy Zeyd oldu vasil,
Mqsudini etdi bxt hasil.
Bir dm oturub glib qiyam,
l urdu rvan xard nam.
"T'viz" dedi v qld t'zim,
vvl pb ondan etdi tslim.
n namni ald Leyliyi-zar,
Ol namdn ald buyi-dildar.
Bildi ki, bir zg qeyddir bu,
N nsxeyi-mr Zeyddir bu.
n namey qald bir nzar,
Can kisvtin etdi par-par.
Ol feyzi bilib zn iqbat,
Gz mrdmn buyurdu filhal
Kim, drr ala bhri-emi-trdn,
L'l ala xzaneyi-cigrdn,
Ol namnin eyly nisarn,
fzun ed qdr e'tibarn.
n drcdn ald drri-mknun,
Mktubu oxudu bildi mzmun,
Fhm etdi maniy ibart,
Bildi nydir olan iart.
Canna qlb itab t'sir,
Ol nam cvabn etdi thxir.

149

BU, LEYLNN MCNUNA

PEYAM-CAVABIDIR
v
ZR TABIDIR
Bu trz il kilki oldu cari
Kim, vvli-nam, nami-bari,
Me'mari-binayi-qd peyvnd,
Vhhabi-tayi-mal frznd.
zhari-vcud edn dmdn,
cadi-hdus edn qidmdn,
Mateyi-ahidi-zman,
Sultani-blnd asitan,
Bu nam ki, bir figardndir,
Y'ni mni biqrardndir,
Bir sahibi-izz e'tibar,
Y'ni Mcnuni-dilfigar.
Ey xakbsati xarbastr,
Kami-dili-tng dideyi-tr!
Hr t'n ki, eylsn rvadr,
Sndn xcilm, zm qradr.
Bsdir mn kdigim xcalt,
rmndligimdki mlamt.
n m'trifm ki, var gnahun,
z ltfn eyl zrxahm.
Mn gvhrm, zglr xiridar,
Mnd degil ixtiyari-bazar.
Dvran ki, mni mzad sald,
Bilmn kim idi satan, kim ald?
Olsayd mnim bir ixtiyarm,
Olmaz idi sndn zg yarm!
Gr thmt olmuam giriftar,
krah il mndn olma bizar.
Bir dr degilm ki, ola hkkak
Aldqda tsrrfnd alak.
Gr ibni Slam dilfruzm,
m'i-b afitabi-ruzm,

150

Qanedir iraqdan ala bir nur,

Mn ondan mndt ol ola dur.
Dur olsa grr furu tabm,
Olduqda yaxn, kr zabm.
Fikr etm ki, mn niatmndm,
Bir dami-qm ir paybndm,
N zhreyi-seyri-kuv kuy,
N tabi-tpaneyi-sr ruy.
Gahi hvs eylsm fan,
vvl ona istrm bhan.
Ya atav ana eylrm yad,
Ya shbti-hmniin hmzad.
Ger rxtimi etmk istsm ak,
Xyyatna oluram qzbnak
Kim, eyblidir bu damn ceyb,
Chd eyl ki, zahir olmaya eyb.
Gahi tlb eylsm vsaln,
Bilmk dilsm ki, noldu haln,
Bir em yana olub rvan,
Qsli-bdn eylrm bhan,
Tnha oluram orada ryan,
Muy-srim eylrm prian,
Ayind eylrm nigahi,
Haln grrm snin kmahi.
Boynumda yox zg tvqdn bar,
L'lmd bulunmaz zg gftar.
Boynum qolunu dilr hvadan,
L'lim lbini sorar sbadan.
Candan qmin ir namidm,
miri-cfa il hidm.
Qanl kfnimdir al prd,
Mn gurdym, saqnma rd.
Gl m'i-mzarm eyl ahn,
Zibi-lhd et qbari-rahn.
Mn blbli-bai-firqtm zar,
mma qfs irym giriftar.
Bilmn bu qfsd nola halm,

151

Sndrd bla pr il balm.

Bir vhi il gr etmim xu,
Mstvcibi-srzni degil bu.
Vhilr imi sninl hmdm,
Hmrng olubam sninl mn hm.
Ey aiqi-mstmnd mhcur,
Tutl mni-mstmndi m'zur!
Sbr et ne gn, ola ki, grdun
Bu gnlri eyly digrgun.
Ancaq zn nizar sanma,
Srgteyi-ruzigar sanma!
Bu e'ri gr oxusan dmadm,
M'lumun olur mnim qmim hm:
BU MRBBE' LEYL DLNDNDR
Giriban oldu rusvalq lil ak, damn hm,
Mn rsvahmda dustlar t'n etdi, dmn hm.
Rhi-eq ir can qldm giriftari-bela, tn hm,
Bu yetmzmi ki, bir drd artrrsan drdim sn hm?
gr tutsam qmim eldn nihan, sbr qrarm yox,
V gr rhi-qmi-pnhanm etsm, qmgsanm yox,
siri-bndi-zindanm, limd ixtiyann yox,
Bu yetmzmi ki, bir drd artrrsan drdim sn hm?
Olubdur ki-xunab il glgun breyi-zrdim,
Yanbdr ati-hicran cani-drdprvrdim,
Cfayi-rxi-kcrftar lindn var min drdim,
Bu yetmzmi ki, bir drd artrrsan drdim sn hm?
Ghi vqi-vsal gh blayi-hicr il zarm,
zm hm bilmzm drdim ndir, mn nec bimarm?
Qmi-eq ir bir drman yox drd giriftarm,
Bu yetmzmi ki, bir drd artrrsan drdim sn hm?

152

Cda sndn blav drdi-hicran il tutdum xu,

Qlr hr dm mn bidad dord ayru, bla ayru.
Blav drd ddm, ruzigarm byl, halm bu,
Bu yetmzmi ki, bir drd artrrsan drdim sn hm?
Tbibi-eq n izhar qldm drdi-pnhan,
Mni-bimar mtlq olmad bir shht imkan,
zldn var min drdim ki, yoxdur hi drman,
Bu yetmzmi ki, bir drd artrrsan drdim sn hm?
Fzuli, hr zaman bir t'n il barm qlrsan qan.
cb, bilmzmisn kim, eqdn kemk deil asan?
Bilirsn, dmm bir drd kim, yoxdur ona drman,
Bu yetmzmi ki, bir drd artrrsan drdim sn hm?
TMAMY-SXN
Yazld namy qmi-dil,
Zeyd dedi: "Ey hkimi-kamil,
T'vizin il xo oldu halm,
Zayil oluban qm mlalm.
Xttin mn nsxeyi-sfadr,
T'vizin sr qlr, duadr.
Hr gn gl yaz byl t'vid,
Ta shht tutmaq ola mmid.
Bir yazl nsx var mnd,
Billah, bel al onu gednd.
Gri bilirm onu ki, xtdir,
Bilmm ki, shih, ya qltdir.
laqin ver kmali-izah,
Gr var is shvi, eyl islah".
Tqrib il verdi Zeyd mktub,
Byl grk hli-ql slub.
Mcnun nam oldu vasil,
Dr grd qiqin mqabil.
Mfhumdan etdi ksbi-mqsud,
Leyli trfindn oldu xonud.

153

BU, MCNUNU ATASI

SHRADA BULDUUDUR
v
NSHTL SLAHINDAN
ACZ OLDUUDUR
Thrir qlanda hli-ina
Byl bu misal kdi tura
Kim, qsseyi-dhr mbtlas,
Mcnuni-ikstnin atas
Qalmd mlamt ir dn-gn,
N gn gn idi, n dn dn.
Getmi idi ldn ixtiyar,
Gndz sbri, gec qran.
Qlmazd trdddnd tqsir,
Bulmazd bu drd hi tdbir.
Bir gn onu etdilr xbrdar,
"Key piri-iksteyi-dilfgar!
Dn Leyli atas, ol siyhdil,
Ol mn'imi-sfl, piri-cahil
Srxeyli yannda dad edrdi,
Mcnmi-hzini yad edrdi
"Kim, bu dli hkm olmayb ram,
Xlq bizi eylr oldu bdnam.
Peyvst biz yetr blas,
Nvfl qzbindn et qiyas.
Hr nec ki, tnd can vardr,
Namusumuza zyan vardr.
n mhz r oldu zati-f i,
Vacib gornr mdam dfi.
Namus bizim degil, snindir,
Df eyly gr ki, dmnindir."
n kim zrrind grdlr nf,
zm eyldilr ki, edlr df.
Yadn degil, eyl olunu yad!
Ql ar ki, dmn olmaya ad."
Ol pir db min iztirab,

154

Naar zn verib zab,

Shralara tutdu seyltk ru,
Chd il ygrd gzdi hr su.
Manz-mnzil siriki qann,
Rhbr qlb istdi niann.
n gecy gndz oldu tyir,
Oldu gec zlmti cahangir.
Rf' oldu lameyi-mnaz,
Ol pir trddd oldu mkil.
Srgt gzrkn eylyib ah,
Bir 'l ona grnd nagah.
Ol pirin olub dlili-rah,
Ruz etdi ol od bi-siyah.
Sand odu yandran rbdir,
Xeyl hm ol oda sbbdir.
Pervan kimi z urdu nar,
n yetdi v eyldi nzar,
Grd ki, bu 'l bir nfsdir,
N 'leyi-cirmi-xar xsdir.
Mcnunundur bu ahi-srk,
kmi, urmu cahana at.
Qt'i-nzr eylmi cahandan.
Kemi sr em cism candan.
N mlk, n mal cstcusu.
N ata, n ana arizusu.
Getmi yel brgi-e'tibar,
Ol qalm marg intizar.
Ol pir grd olu haln,
Tkd rxi-zrd ki-aln.
Yannda oturdu zar qmnak,
l urdu ki, hrsin ed pak.
Ol ift ad emi-pmm,
"Kimsn - dedi, - ey mniml hmdm?
Gr eli isn, yetir pyamn,
Ver mjdsin ol mhi-tmamn!
V'r yolu isn, oturma qafl,
zm eyl, gzt bir zg mnzil!"

155

Ol pir tzrr' etdi aaz:

"K'ey nqdi-hyata kisprdaz!
Mn drcm sn dri-bfruz,
Y'ni atanam mni-siyhruz!
Ey hasili-mzri-vcudim!
V'ey mr xsartind sudim!
Ey cvhri-canmn hvas!
V'ey dideyi-bxtimin ziyas!
Derdim olasan mnim pnahm,
Fxrim, rfim, midgahm.
Mndn bu srir olanda xali,
Sn olasan hli-mlk vali.
Xlq ed sni grnd yadm,
Baqi snin il ola adm.
Gr tifliliyind mst bibak
Shraya db, yaxan qlb ak,
Oldun rhi-eq iind mhur,
M'zur idin ol zamanda, m'zur!
Hr vqtddir bir mr qalib,
Hr hdddir bir i mnasib.
Nvrslr eq bir hnrdir,
Srhddi-kmala rahbrdir.
Hala ki, mqami-ql buldun,
Thsili-kmala qabil oldun,
Sndn n rva bu macralar,
Srmayeyi-eyb olan sdalar?
Gr qafil idin, ol indi aqil,
Shralra dm, gzm qafil!
Vhilr il ndir bu birlik,
nsan il xo degilmi dirlik?
Vhi il vhi, teyr il teyr,
Hmcins il xodur eylmk seyr.
Rhm et mni-zar namurad,
Qoyma bu mqqt blad.
Kafurv oldu miki-nabm,
Bu sbhd snsn afitabra!
Olmaq lifim qrineyi-dal.

156

Meylim sin olmanadr dal1.

Dvran sitmib can yetdim,
Mn zg diyar zmin etdim.
Gl, tapraym sn mqamm,
Zbt eyl bsat ehtiramm.
N sud hmi mstlikdn,
N faid btprstlikdn?
Ey mst, kmali-hiddtindn
Yoxdur xbrin qbahtindn!
Ol lhz ki, huiyar olursan,
lbtt ki, rmsar olursan.
Ey btkdlr snmprsti!
n rf ola bu hicabi-msti,
Mzmum olub etdigin bu halt,
lbtt, sn yetr xcalt.
Bir dilbr ver knl ki, daim
Bnyadi-sbat ola qaim.
Gr olsa yolunda bu cahan xak,
Daman ola qbardan pak.
Sn seydi olan xcst hbaz
Hr lhz qlr bir ld prvaz.
Gh Nvfldir mtii-frman,
Gh bni Slama munisi-can.
Sn - byl blalara giriftar,
Ol - yl irai-bzmi-yar.
rm eyl bu eqbazlqdan,
Bifaid cangdazlqdan!
Yoxdur bqas ruzigarn,
Frz eyl ki, oldu yar yarn,
Vsl etm onunla kim, bilirsn
Bir gn olur ondan ayrlrsan.
Trk eyl bu hrz-hrz seyri,
Yad eyl ilahi, amma qeyri
Kim, nfs mad mrc oldur,
Qt' et ona sz ki, mqt' oldur.

Yni belimin bklmsi qbr trf yaxnlamama dlalt edir.

157

Hq sanei-dhr karghdir,
Bunda ml etmmk gnhdir.
Hr kims grk gln mhld,
Bu kargh ir bir mld.
Hr kim n ml qlrsa bnyad,
Muzdunu verr mlc ustad.
Ey karghi-cahana daxil,
Sn hm ml eyl, olma qafil!
Vqt oldu sfr qlam cahandan,
Avar olam bu xakidandan.
Vqt oldu verm fnaya txtim,
Qdr il km bqaya rxtim.
Gl yanma, eyl fikri-halm!
Bigany verm mlk malm!
n onu ynca kmim rnc,
Qyma ki, nsibi-qeyr ola gnc.
Eqin bilirm ki, byl qalmaz,
Daim sni qm bu hal salmaz.
Bxtin oyananda bu yuxudan,
Hirsin yorulanda cstcudan,
Qorxum bu ki, zg ola halm,
Dnyada n mn qalam, n malm.
Bikslik olub sn mqrrr,
Biks olasan mdam, bizr.
Aqil kii durbin grkdir,
Dnyada mid bir dirkdir."
n pndi tktdi ol xirdmnd,
Mcnuna tfavt etdi ol pnd.
Dvltli szn oldu mayil,
Bir fikr eldi ki, ola aqil,
Qt' ed slasili-cnunu,
Svdasnn olmaya zbunu,
Trk eyly arizuyi-ddar,
Eq dxi olmaya giriftar.
mma yen eq hriyar
Frmanna kdi ol figar:
"K'ey var olan mnim cahanda!

158

Nn1 var snin bu cism canda.?

Cana tm' etm kim, mnimdir!
Trk eyl tni ki, msknimdir!
Mndn ke can tndn ayrl!
Qoy varln, znl sn bil!"
Glbn kimi qan cu gldi,
Blblsifti xru gldi:
"K'ey eyni-slah olan byan!
V'zi mn afiyt nian!
Mn hm buna qailm ki, pndin,
Mzmuni-klami-sudmndin
Nisbt mn xeyrdir, degil r,
Gr olsa eitmyi myssr.
Gri szn qulaq tutdum,
N sud, eitdim unutdum.
Sn dem ki, tut xbr szmdn
Kim, yox xbrim mnim zmdn.
Eq aldi drinm birunim,
Getdi yel sbr il skunim.
Mn ql tvcch eylrm ox,
Sevda yolumu tutar ki: "Yox, yox!
Sn qandan trki-eq qandan?
Eqi-zli xarm candan?"
T'nin sitmil cana yetdim,
Trk eyl mni trkin etdim!
Ltf eyl, zaman-zaman verib pnd,
slahma olma arizumnd!
Artar lmim bu macradan,
At kimi cnbi-hvadan.
Bir i ki, oldu par-par,
Peyvndin hi varm ar?
Tklifimi qlma xaniman,
Gr srti-grdii-zman.
n sn hm onu qoyub gedirsn,
Onda mni ylyib nedirsn?

Nyin

159

Ancaq mn rz-mlk mal et!

Olunu zn kimi xyal et!
Frz eyl ki, mal oldu vali,
Getdi, yen qeyr qoydu mali".
Ol kivri-eq padiah,
Ol vci-blav drd mah
zr il qlrd eylyib ah,
Babasna rhi-qm ki, nagah
Lrzan oluban tni-hzini,
Qan doldu qolundan astini.
l verdi atasna thyyr,
Mcnun dedi: "Eylm tfkkr!
Fsd eyldi ol bti-prizad,
Ni urdu onun qoluna fssad.
Ol zxm sri grnd mnd,
Biz bir ruhuz iki bdnd.
Bizd ikilik nian yoxdur,
Hr birinin zg can yoxdur.
Sn sanma ki, oldur ol, mnm mn,
Bir can il zinddir iki tn.
Xrrm oluram, ol olsa xrrm,
Qm yets ona, mn yetr qm".
Ol pir vaqif oldu hala,
nsaf gtirdi ol kmala.
Bildi ki, degil bu nq batil,
Olmaz hiyl il eq zayil.
Minb'd nsiht etmz oldu,
T'n il fziht etmz oldu.
Trk etdi triqeyi-nizain,
Nomid olub eyldi vidain.

160

BU, MCNUN ATASININ

TRK-NZA ETDGDR
v
NAAR HSRTL VDA ETDGDR
"K'ey riteyi-gvhri-muradm!
Ayineyi-hsni-e'tiqadm!
Bir lhz mn trhhm eyl,
Gftanm eit, tkllm eyl!
Prvayi-mni-iksthal et,
zmi-sfr eyldim, hlal et!
Naxo sn mndn idi hval,
Mn getmli oldum, indi xo qal!
Zinhar ikayt etm mndn,
ncikli hekayt etm mndn!
Dirlikd sndn almadm kam,
Tvsnliy ddn, olmadn ram.
Budur krmindn iltimasm
Kim, tutasan ldgmd yasm!
Hr lhz edib fan zari,
Toprama edsn gzari.
Tklifi-niat ey qlmn
Kim, sn deysn, "bu rsmi bilmn".
Fryad fandr sli-matm,
Sn xud bu rvidsen msllm.
z adtin il nal eyl!
crini mn hval eyl!
Budur qrzim ki, dustu dmn
Grsn sni, eylynd ivn.
Biksligim olmaya mn ar,
M'lum edlr ki, varisim var".
n qld vsiyyt ol prian,
Dndi ev gldi zar giryan.
Drd lm etdi onu rncur,
Qalmad hyat m'in nur.
Drdin bulunmaz oldu drman,

161

"Mcnun!" dedi, verdi aqibt can.

Dnyaya mid tutmaq olmaz,
Hrgiz lm unutmaq olmaz!
Xo xaneyi-eydir bu alm,
Drda ki, degil sas mhkm.

162

BU, MCNUNUN ATASI VFATINDAN

XBRDAR OLDUUDUR
v
MZARINA YOL BULDUUDUR
Saqi, meyi-lalfam yoxmu?
Dzmn bu xumara, cam yoxmu?
ldrd mni qmi-nihani,
Yoxdurmu rabi-rvani?
Qm df in, durma, eyl tdbir!
ldn glni gl etm tqsir!
Dnya ki, nigari-dilrbadr,
Zinhar, inanma, bivfadr.
Sn gri olubsan ona mftun,
Oldur tlbind sndn fzun.
Snsn ona chl il tlbkar,
Oldur sn elm il hvadar
Hr nec ki, ona mihmansan,
Ey trbil kamiransan.
Ondan sfr ixtiyar ednd,
Qrbi-Hq z tutub gednd,
Gz srmsi eylyib qbarn,
Ta mhr olur nigahdarn.
Yolunda zn verr fnaya,
Saxlar, sni taprar bqaya.
Hm kim ki, bu nktdndir agah,
Dvrani-flkdn etmez ikrah.
Hm dirlikd zab olmaz,
Hm mvtdn ictinab olmaz.
Bir gn axdb siriki-glgn,
Ncd zr oturmu idi Mcnun.
Min t'n il bir cofa syyad
Ol zara yetidi, qld fryad:
"K'ey ardan el iind ari!
V'ey naqis olan yari-kari!
Yox snd niani-nam namus,
fsus ki, arszsan, fsus!

163

nsaf degil sitmd israf,

nsafsz olduuna insaf!
Dirlikd atan etmdin ad,
Ban ql onu lnd bir yad!
Can verdi mhbbtind ol pir,
Yad eylmdin, ndir bu tqsir?
Yoxdurmu cibilltind azrm?
Allahdan eylmzmisn rm?"
Mcnuna buraxd ol sda suz,
Artrd fann ol siyhruz.
Baran kimi daa urdu ban,
Mey kimi yaa tkd yan.
Qbrin sorub istdi nian,
Oldu gz yatk rvan.
n grd atasnn mzarn,
m' eyldi ona cismi-zarn,
Tari-tn drdi tab verdi,
Dil at did ab verdi.
Lvh eyldi kksn mzar,
Drnaq il qld par-par.
Barna basb mzari-pakn,
Gl yarpa etdi lvhi-xakn.
fan il taz qld matm,
fgan iind drdi hr dm:
"K'ey baniyi-bnyeyi-vcudim!
syan ziyan, rizas sudim!
radn bilmdim qnimt,
Yz vay ki, fvt olundu frst.
Yz heyf ki, tutmadm triqin,
Bir ne gn olmadm rfiqin.
Feyzin mn olmad myssr,
Sn xeyr dedin, mn eyldim r.
Cvr il sn cfalar etdim,
Yanl vardm, xtalar etdim.
Ey dvltim, olma dur mndn!
V'ey m', gtrm nur mndn!
Olsam qmi-alm giriftar,

164

Ancaq sn idin nis qmxar.

Hmrazm idin ikaytimd,
Dmsazm idin hekaytimd.
Noldu qmim gtirmdin tab?
Qorxutdu mgr sni bu girdab?
Noldu sbb, eyldin zimt?
Mndnmi idi sn hzimt?
Ey mnei-cvhri-hyatm,
Xonudluundadr nicatm!
Bildim iimi, gnahkarm,
Gldim sn, xar rmsarm.
Dnyada sni mn eyldim zar,
qbada mni sn eylm xar!
Yaxdn mni ati-cfaya!
Saldn qm mhnt blaya!
Sn my-fraq raht etdin,
Bir knc tutub frat etdin!
Kim eyldi hll mkilatn?
Kim verdi bu qssdn nicatn?"
b ta shr ol siri-hicran
Matm tutub etdi ah fgan.
n mik tkld grdi-kafur,
Zlmata buraxd prtvn nur,
Ehya qlban mrasimi-vcd,
Tutdu rhi-gurxaneyi-Ncd.
TMAMY-SXN
rbabi-kmala ol yandr
Kim, hsn il eq tovmandr,
Hsn ayineyi-cahannmadr,
Keyfiyyti-eq ona ciladr.
Hsn olmasa, eq zahir olmaz,
Eq olmasa, hsn mahir olmaz.
Hsn olmasa, eqdn n hasil?
M'uq edr hli-eqi kamil.

165

Olmaz is eq, hsn olur xar,

Eq ildir hli-husna bazar.
cnun idi sam'i-mclisafruz,
Leyli ona ati-cigarsuz.
Mcnun idi cami-rahtfza,
Leyli ona badeyi-msaffa.
Leylidn idi kamali-Mcnun,
Hsn ila olurdu eqi fzun.
Macnundan idi cmali-Leyli,
Eq idi edn camala meyli.
Bir gn Macnuni-dilikst
Shrada gzirdi zaru xst,
Bir shfd grd iki kr,
Leyli cnun il msavvar.
Mhv eyldi nqi-dilsitann,
Qoydu znn hmin niann.
Sordular ona hqiqti-hal:
"Kim, ni bir oldu iki timsal?"
Dedi: "Biz birdrr hqiqt,
Birlikd yaramaz iki surt.
Olmaq grk ahli-dan agah
Kim, biz ikilikdniz munzzh".
Sail dedi: "Bu degilmidir ar
Kim, yar ola yox, san olasan var?
Sn net qalrsan, ol olur hkk?
Bar onu qoy, sn qlm k!"
Dedi: "Rhi-eqd n layiq
Muq ola niqabi-aiq?
aq tn hbib candr,
Tn zahir tnd can nihandr.
M'uq n bak, olursa mstur,
Aiq gerk el iind mhur
Kim, alm aiq axdan ya
M'uq kim olduun qlr fa".

166

BU, MCNUNUN
MMEY-KEYFYYT-HALIDIR
V
B'Z SFAT-KMALIDIR
Mcnun idi mulki-drd ah,
Xeyli-dd dam onun sipah.
Ahunun alrd miki-bacn,
Rubah smurunun xracin.
Bir sarvar idi krim adil,
Cuml ded dam adl amil.
Xuni-cigrindn ol vfadar
Xunxarlar qlrd xunxar.
Xunabi-cigar tkb dmadm,
Qlmazdi siba' rizqini km.
Dvrnd drndlr olub ram,
Tutmudu bir-biril aram.
Gur olmu idi plng hmraz,
Grg olmu idi gvzn dmsaz.
ir olmu idi nisi-nxcir,
Nxcir mrdi irdan ir.
Yaninda tutardi mur xana,
Goz yaindan yigardi dana.
Gahi olub k seyli qaim,
Seylaba gedordi min bhaim.
Gah odunu tando tab edrdi,
Min canavari kabab edrdi.
Bel olmu idi alinda drnaq,
Yerdn sovurardi baa topraq.
Muyinda qtibar olub frahm,
il kib zaman-zaman nm,
Abubara sabzazari oldu,
Gulzari-nun bahari oldu.
Gor tutsa idi gvzn il xu,
Axardi gzndn ol qdr su
K'ol sudan olurdu tazv tar,

167

Hm brg verrdi axi, hm br.

Hr lhz alb lin bir mar,
Xrsnd oluban deyirdi ol zar:
"K'ol snbli-mikbuyi tutdum,
Srriteyi-arizuyi tutdum".
Qaplan kimi cana urdu min da,
Arslansifti uzatd drnaq,
Arslanlarn oldu pivas,
Qaplanlarn oldu mqtdas.

168

BU, MCNUNUN SDQ L

MNACAT ETDGDR
v
NAVK-DUASI HDF-CABT
YETDGDR
Bir gec ki, zlmti-ziyasuz
Zlfi-bi etdi brqeyi-ruz,
Bir l'li edib sipehr nayab,
Gstrdi yerin min dri-nab.
Bir sanca eylyib nigunsar,
Min mheyi-rayt etdi izhar.
Qtr-qtr hkimi-flak
Xaxalarnda tutdu tiryak.
Dan-dan rusi-grdun
Qaftanna tikdi drri-mknun.
Girdaba db sfineyi-mah,
Qld zn Mcrrdn rah.
Sald taridin rnidad,
Artrd bu sefhy savad.
Zhr dadb siyah geysu,
Geysusi iind gizldi ru.
Xurid nihan olub, sitar
Gz ad triqi-intizar.
Tprndi sri-sinani-Bhram,
Fth oldu ona vilayti-am.
Brcis girib siyh libas,
Xurid qmind batd yas.
Ayin olub sipehri-grdan,
Baxd ona, ks sald Keyvan.
Grduna svabit oldu mismar,
Ta tkmy dn bsati-prgar.
Gyd Hml oldu aikar,
Ahubr xd sbzzar.
Gavi-flk oldu gavi-nbr,
Doldurdu cahana nbri-tr.
Cvza kmri mrss oldu.
Grdun bdni mfmm oldu.

169

Xrng qlb shr yelin df',

Xasiyyti verdi zlmt nf.
Oldu sd Afitabdan dur,
Prdud misali-m'i-binur.
Geysusin verdi Snbl tab,
Mik stn tkd nbri-nab.
Mizan edib flk trazu,
Srraf-zmin kdi l'lu.
qrb buraxb kmndi-prxm,
Divi-b qld qeydi mhkm.
Qvsini qurub sipehri-laib,
Atld xdngi-ncmi-saqib.
Bzaleyi-asiman tkb mu,
Gy shfsin eyldi siyhru.
Dlvi dlib afti-zman,
Min qtr sald asiman.
Hut eyldi hbsi-Yunisi-ruz,
Brqi-fq oldu asimansuz.
rz eyldi xb cinasn,
Cbh dxi cbhsin ziyasn.
Hm Hq' cmala verdi zivr,
Hm Hn' mklll etdi fsr.
rteyn Bteyn, Smak klil
Nur etdilr asimana thvil.
Ta Sadir Varid, Naim
Srf eyly srf il daim.
Tzyin n etdilr mhyya,
L'lin Dbran, drn Sryya.
Verdi rvii-sipehr xtr,
Trtibi-Mqddm Mxxr.
Mcnun mthyyir prian
Qalmd sipehr iind heyran.
Grduna aard dideyi-tr,
Yer zn doldurard xtr.
Hr xtr rzi-hal edrdi,
Min arizuyi-mhal edrdi.
vvl olub asimana mayil,
rh etdi tarid qmi-dil:

170

"K'ey hli-hesaba karfrmay!

Mstvfiyi-ql mrfi-ray.
Ey nasixi-nsxeyi-mani,
Fehristi-rmuzi-asimani!
Qssami-mqasid mtalib,
Rssami-mnasib mratib!
Drdi-dimin hesab oxdur,
Sndn zg dbir yoxdur.
Bir namey drdimi rqm ql,
Sultanma rz et, krm ql!
ayd sr ed feyzi-xamn,
T'vizi-cnunim ola namn".
Grd ki, tarid anlamaz raz,
Bir zg trnnm etdi aaz.
Dndrdi z ondan alayb zar,
Mrrix niyazn etdi izhar:
"K'ey valiyi-msndi-cat!
mirin alm hli-tat!
Sn sahibi-nsrt zfrsn,
rbabi-silaha taci-srsn!
Mn aczm qvidir yar,
Mn biks xsmdir sitmkar.
Acizlr ltf edib mdd ql!
Bikslrdn blan rd ql!
k tiini, eyl df i-dmn,
Ta dusta hmniin olam mn!"
n grd blnd yerddir kam,
N Tir yetr ona, n Bhram.
Ti il qlmdn oldu nomid,
Tutdu rehi-barigahi-tvhid.
Drgaha tutub rxi-niyazn,
M'budin rz qld razn:
"K'ey ti min kilk rhbr!
Bhram - qulam Tir - akr.
Ey frqi-ml klahduzi,
Sahibrqmi-brati-ruzi!
Rhm et mni-zar binvay,
Drdi-dimi yetir dvay!

171

Leyliyi sn eyfdin priv

Kim, cana cmah urdu at.
Sn qldn onu blayi-alm,
Ol etdi mni iksteyi-qm.
Verdin ona hsni-almfruz,
Sald mn ati-cahansuz.
Drd il mni sn eyldin zar,
Mn qandan Leyliyi-cfakar?
Leyli ki, mni blaya sald,
Bir grmk il qrarm ald.
Yoxdur rviind ixtiyar
Kim, dndr ald qrar.
Biardir z iind ol hm,
Sndn bulunur bu zxm mrhm.
Hm sn krmindn et lacm,
Ks qeyri kiidn ehtiyacm!
Ey drd qlan mni giriftar!
Kimdir mn sndn zg qmxar?
ox-ox hkmaya syldim hal,
Txisi-mrzd oldular lal;
Bildim ki, hkimi-frd snsn!
Danayi-cmii-drd snsn!
Gr drd v gr dva snindir!
Hakim snsn, riza snindir.
Y'ni ki, gtir kmala zvqm,
Gndn-gn ql ziyad vqm!
Sal emim l'linin xyaln,
Ver tb'im hsnnn kmaln.
Daim onu mnd zahir eyl,
Ltf et, iki surti bir eyl!
Qdrim, qmi ir m'tbr ql!
Drdin, mn ruzi ol qdr ql!
Kim, kimsy ol olub myssr,
Kims mn olmaya brabr.
Grmk rxn olmaz olsa mqdur,
Xunbar gozmd olmasn nur.
Zvqi-lmi olursa nayab,
Mcruh tnimd olmasn tab.

172

BU QZL
MCNUN-HZN DLNDNDR
Ya Rb, kmali-mrtbeyi-Mustfa hqi!
Sidq sfayt-silsileyi-nbiya hqi!
Sndn yetr vlilr t'yid iqtidar,
Sn mqtdayi-alm edn rhnma hqi!
Dmz hrimi-qrbn biganlr yolu,
Ol barigah mhrm olan aina hqi!
Qhrindki siyast asib xvf n,
Ltfndki ltafti-feyz rca hqi!
aq yar qld cvr cfa n,
M'uq aiq etdiyi mehr vfa hqi!
Leylid zahir eyldigin feyzi-hsn n,
Mcnuna verdigin qm drd bta hqi!
Fqr fna sadti ltf et Fzuliy,
Onda olan sadti-fqr fna hqi!
TMAMY-SXN
Eylrdi bu suz il mnacat,
Mhntlr istyib mkafat.
K'ald1 gli-hdiqeyi-ruz,
Gstrdi gn cmali-firuz.
Mri-dmi-sbh kdi avaz,
Zai-bi-tir qld prvaz.
Hm sfheyi-alm oldu rvn,
Hm daneyi-ncm oldu xrmn.

Ki ad

173

Gn ayindar oldu grdun,

Tkd qdmin drri-mknun.
Sbh urdu sfayi-sidqdn dm,
Ald gli-niati-alm.
T 'siri-sfayi-cami -Xurid
Gy glnin etdi bzmi-Cmid.
Lal kimi da xd Mcnun,
Nzzary ad emi-prxun.
Grd ki, glir ndimi-kamil,
Hmrazi-qdim, Zeydi-qabil.
Rxsarnda niatdn nur,
Behct gzn cmah mnzur.
Yox zrrc qssv mlal,
Mcnuna cb grnd hali.
Sordu ki: "Ndndir inbisatn?
Adtc grnmyn niatn?
Mqsudin dstrsmi oldun?
Dildarin hmnfsmi oldun?
N qdr il srblnd olubsan?
Noldu ki, niatmnd olubsan?"
Zeyd ad dri-xzaneyi-raz:
"Key trf hmayi-vci-e'zaz!
Dn tvfi-diyari-yar qldm,
Ol srv yana gzar qldm.
T'viz vsilsil bir dm
Oldum hrmi-vsala mhrm.
Grdm mhi-arizin ziyasz,
Ayineyi-tl'tin cilasz.
N l'li-lbind qtreyi-ab,
N mah rxnd zrreyi-tab.
L'li-tr ki gvhrngiz,
Brgi-gl nrgisi ghrriz.
Grd mni etdi nalv zar,
Raz ad mn ki: "Ey vfadar!
Dd ola Ncd rhgzarn,
Grdn ola haln ol figarn?

174

Mcnunumu grdn is, billah,

Eyl mni-zar ondan agah!
Nec ker ola mah sal,
Kim ola rfiqi, nola hal?
Billah, gzr etsin ol yanaya.
Rhm et mni-zar mbtlaya,
Mndn ona rhi-z'fi-hal et!
Haln mni-xstdn sual et!
Syl, necsn hcumi-qmdn?
Tyani-mqqt sitmdn?
Matmzd olduun eitdim,
Qldm yaxa ak ivn etdim.
Ol srv ki, xd bu mndn,
Mngn getdi, degil ki, sndn.
Ancaq bir ol idi kim, kib qm,
strdi mni sninl hmdm.
ox grd biz sipehri-qddar
Yz min yar iind bir yar.
Bir zlmdrr bu aikar,
ldn n glir, buna n ar!
Bu drdi ki, az degil, ygdr,
Hm sbr edlim ki, sbr xodur.
Mn, tut ki, mqyydi-hsarm,
Mhbusi-hicabi-nng arm.
Gr m' alsa rhi-razm,
Saymdn olur min ehtirazm.
Gr saym sylsm qmi-dil,
m'in hsdi glir mqabil,
N yazmaa nam ixtiyarm,
N etmy rz razdarm.
Qn kimiym mni-prian,
Azm tutulu, iim dolu qan.
Sn kim, hi-kivri-rizasan,
Hr kim dilrsn ainasan.
Yox hkm sn xam qeyrin,
z banadr hmi seyrin.

175

Aya n n qlrsan ehmal,

Hali-dilin eylmzsn irsal?
z nzmi-ltif dilkindn,
Mzmuni-ibarti-xoundan
Ltf il qlb hmi thrir,
Gndrmdigin degilmi tqsir?
Sndn degilm bu id razi,
Hala krm et xilafi-mazi,
Nzm eylyibn byani-haln,
rhi-rxi-zrd ki-aln,
rsal ed gr mni-hzin,
K'ol cvhr can edim xzin.
lfazi olub hmi zikrim,
Bu kargh ir bikri-fikrim.
Trzi-qm ednd cana tsvir,
Ol nqdn ola anigir".
Hm hali-dilin qlrd izhar,
Hm bu qzli qlrd tkrar:
BU QZL LEYLY-DLPZRNDR
Nen ol m' kafur zr kilkin mikbar etmz?
Yazb bir rq' min ltf bizi mmidvar etmz?
Mniml dust ltfn az edib, ox t'n edr dmn,
Nen ltf eylyib, dmnlri bir rmsar etmz?
Gl, ey gz, yar xttin namd grmk hvs qlma
Ki, xtti-nam df i-drdi-hicri-xtti-yar etmz!
Kbutrdn umardm namsin, gr zf tale kim,
Grb ahm odun mndn yana ol hm gzar etmz.
Fzuli, nameyi-dildar bir t'vizdir guya
Kim, onsuz xstdillr xatiri bir dm qrar etmz.

176

TMAMY-SXN
Mcnun ki, eitdi ol pyam,
Bxti-mtmrrid oldu rami.
qbalna e'tiqad oldu,
Dildarna e'timad oldu.
Xunabi-sirikdn kib nm,
Glzari-zmiri oldu xrrm.
Hm gld z ralartk.
Hm knl ald dalartk.
Zeyd dedi: "Ey rfiqi-sadiq,
Mn vhiy hmdmi-mvafiq!
n mjdeyi-mrhmt yetirdin,
Yarm xbrin mn gtirdin,
Mndn hm ona yetir snalar,
rz eyl drudlar, dualar.
Xaki-drin yetir niyazm,
Drgahin rz eyl razm:
"K'ey canma dadlu drd da,
Knlm frhi, gzm ra!
Lillahlhmd yar imisn,
Mn istdigimc var imisn.
hdind vfa bulundu axr,
hdind fa bulundu axr.
Bildim ki, mni sevirsn, ey mah!
hsnt, hsent, barkallah!
Ltfn xbri qrarm ald,
irin szn ixtiyarm ald.
Ltfn eidib olur cigr tab,
irin szn gtirmzm ab.
Ah, r qlb zg rsm bnyad,
Nagh tutasan triqi-bidad,
Tlx ola szn misali-bad,
Ltf olmaya, qhr ola arad.
Xuban ii cvr il cfadr,
Sndn grnn mn vfadr.
Qurban sn zg nazninlr,

177

drakna yz min afrinlr!

Kims sn vfada yetmz,
Cann sn kims vers itmz.
M'uq ikn olub vfadar,
Aiqligini hm etdin izhar.
Aiq der imi mn xlayiq,
Grmn buna hm zm layiq.
Mn naqism, ey harifi-qab,
Snsn rhi-eq iind kamil.
Thsin ki, yeganeyi-zmansan,
Can vermk olur sn ki, cansan.
Hr uxd gr olayd bu tvr,
Sn olmaz idin yeganeyi-dvr.
Ger qeyr bu hal olayd mqdur,
Sn olmaz idin cahanda mhur.
Yad eylmgindn olmuam ad,
Sn ad olasan hmi, mn yad.
Ha byl mni-hzini ad et!
Gah-gah trhhm eyl, yad et!
Ey srvi-smnbri-glndam,
Taraci-mtai-sbr aram!
Ey xosrovi-kivri-mlaht,
Mhtabi-bi-niat raht!
n bndy rhmt eylr oldun,
zhari-mhbbt eylr oldun,
Minb'd triqi-mehr tutl,
vvlki triqini unutl!
Qoyma xa hsrt il canm,
Hddn t nalv fanm!
Meyli-mni-zar biqrar et,
Gahi bu yanaya bir gzar et.
Hmdrdim isn, mniml yar ol,
Hmdrdligin yox is, var ol!
Sn - yl mqimi-msndi-naz,
Mn - byl blav drd dmsaz.
Sn - mhfili-ey kamikar,
Mn - gueyi-drd dilfigar.

178

Eq ir, gzm, rvamdr bu?

Rah rvii-vfamdr bu?
Gr doru is vfada lafn,
Mndn n ndr inhirafn?
Gl, rf edlim qmi-fraq,
Yandralm oda itiyaq,
Olsun dn gn mniml seyrin,
n mn sninm, sn olma qeyrin!
Vr bni Slam mane olsa,
Sddi-rhi-vsl vaqe olsa,
Bildir, qlayn siyah bxtin,
Bir ah il tarmar txtin".
n razi-dilin tktdi ol yar,
Zeyd eyldi zmi-kuyi-dildar.
Prvan szn deyib ira,
Blbl xbrin yetirdi ba.

179

BU, BN SLAMIN
KEYFYYT-VFATIDIR
v
LEYLNN OL BLADAN
NCATIDIR
Saqi, flkin gr inqilabn!
Gstr qdh ir mey hbabn!
Mey ayineyi-cahannmadr,
Xaki zr edn bu kimiyadr.
Bu faid bs degilmi ondan
Kim, fari edr qmi-cahandan?
Bir xab xyal imi bu alm,
Bu xab xyala olma xrrm!
hvali-zeman mnqlibdir,
Ondan xird hli mctnibdir.
Qm matrain eylynd bnyad,
Neyyah bu nv kdi fryad
Kim, bni Slam etdi grdun
Amaci-xdngi-ahi-Mcnun.
Ol sddi gtrmg aradan,
k oldu rvan iki yanadan.
Ol nvrsi-natvan, dmadm
vq il krdi mhnt qm.
Hsrt lmi yaman lmdir,
Qm bdriqeyi-rhi-dmdir.
Drd qmi-hsrti-nihani
Srvi-qdin etdi xizrani.
z urdu pozulmaa tilismi,
Bir qayt yetdi z'fi cismi
Kim, peykri nqi-bstr oldu.
R'na qdi bstr istr oldu.
Gn-gndn olub xrab hal,
Qalmad saalmaq ehtimal.
Drdin dva bulunmaz oldu,
Rncin fa bulunmaz oldu.

180

ndieyi-mr oldu batil,

Cat verdiv Hqq oldu vasil.
Kimdir ki, glib cahana getmz?
Kim kamil olur, o zavala yetmz?
Budur rh rsmi ruzigarn
Kim, ola xzan hr bharn.
Leylini gtirmg fan,
Ol vaqe oldu bir bhan.
Matm tutub etdi ol giriftar,
Drna il zn fgar.
ak etdi frat il cam,
Fa etdi fan xas am.
Yandrd evin, qopard txtin,
Taraci-fnaya verdi rxtin.
Geysuyi-mnbr etdi brbad,
flaka yetirdi ah fryad.
Grdun kimi rxti niyl urdu,
At kimi baa kl sovurdu.
Derlr, bu idi rbd adt
Kim, r gr ls, qalsa vrt,
Bir il, iki il tutard matm,
Fryad fan edib dmadm.
Xo gldi bu adt ol nigar,
Fryad fana buldu ar.
Matmkd eyldi mqamn,
Matmd keirdi sbh amn.
Bir ne gn onda alayb zar,
Hm ata evin dnd naar.
mma dn gn fan edrdi,
Xunabi-cigr rvan edrdi.
Fryad glnd gah bigah,
z knlnd deyrdi ol mah
Kim: "bni Slama rhmti-Hq,
Eqim raviin verdi rvnq.
Rf eyldi prdeyi-mdara,
Pnhan qmim etdi aikara".

181

Ol vaqeden olub xbrdar,

Tutdu rhi-dt Zeydi-qmxar,
Grd ki, iksthal Mcnun
Durmu dd dam iind mhzun,
n verdi slara, qld e'lam
Kim, bni Slama netdi yyam.
Verdi bu qziyydn bart
Kim: "Qld marizin xsart.
Dhr bni Slam qld pamal,
Leyi z evin dnd xohal.
Mcnun kib ah, qld nal,
fgan edib aladi bu hal.
Heyrtlr dd Zeydi-qafil;
Bu halt ona grnd mkil
Kim, fvti-rqib eits aiq,
Glmk grk, alamaq n layiq?!
Thqiqi-byani-hal qld,
Ol vaqeden sual qld.
Mcnun dedi: "Ey vfal yarm!
Yoxdurmu bu yolda nng arm?
Canany can verib yetibdir,
Can vermyn arada itibdir.
Ol dostum idi, degildi dmn,
Hm ol ona aiq idi, hm mn.
Ol cann verdi vasil oldu,
z mrtbsind kamil oldu,
Nqsim mnim irmdi kmal,
Eyb eylm alasam bu hal".
QZL
Aiq oldur kim, qlr cann fda cananin,
Meyli-canan etmsin hr kim ki, qymaz canin.
Canm canan vermkdir kmal aiqin,
Vermyn can, e'tiraf etmk grk nqsanin.

182

Vsl yyam! verib canan can, raht bulan,

Yeydir ondan kim, salr cann qmi-hicranin.
Eq rsmin aiq yrnmk grk prvandn
Kim, gyr grdkd m'in ati-suzanin.
Fani ol eq ir kim, bnzr fnas aiqin
Feyzi-cavid il Xzrn emeyi-heyvanin!
Eq drdinin dovas qabili-drman degil,
Trki-can derlr bu drdin m'tbr drmanin.
Hi kim canan n can verraogo laf etmsin
Kim, glibdir bu sift ancaq Fzuli anin.

183

BU, LEYLNN BN SLAMDAN SONRA

MACRASIDIR
v
ZAVVEY-MHNTD
VAQE OLAN BLASIDIR
n ata evin dnd Leyli,
fana olub hmi meyli,
Tutmudu triqi-hli-matm,
Tcdidi-za qlb dmadm,
Hr qanda bilirdi var bir zar,
nduh msibt giriftar,
Cm' edib olurdu ncmnsaz,
Eylrdi srudi-nvh aaz.
Gr bni Slam idi bhan,
Mcnun idi bais ol fan.
Aznda idi bir zg zikri,
Knlnd idi bir zg fikri.
zhar qlrd zg adn,
Pnhani edrdi zg yadn.
Bu rng il daim ol prizad
Eylardi frat il fryad.
Suzi-dilin gtirmyib tab,
Bir gec dald yar shab,
Ancaq ona m' qald hmdm,
Sndrd bir ah il onu hm.
Y'ni n rva bi-siyahm
m' isty qeyri-brqi-ahm?!
Tnha qalb etdi naleyi-zar,
Drd qm qld czin izhar:
"K'ey drd qmi-zman, billah,
Olman bu gec mtiml hmrah!
Tnhalq il mn eylrm xu,
Siz zg msahib tutun ru!"
Grd qm drd yox nihayt,
Qld bi-tirdn ikayt:
"K'ey bxti-siyahmn nziri,
Aft qlan mni-siri!

184

vvl yox idi snin qrarn,

Seyr il kerdi ruzigarn.
Hala n n qrar edibsn,
Trki-rvi ixtiyar edibsn?
Srmnzilmi zn yetirdin?
Ya zlmt iind yol itirdin?
Matmzdsn, siyh libasn,
Kimdn ola, nidir bu yasn?
Drd lmim dnizi dad,
Seylabi-bla bamdan ad.
Tiri-flk nian oldum,
Tahuneyi-rx dan oldum.
Matmkddir bu gec alm,
Mn bxtiqara bir hli-matm.
N sbr qalbdurur, n aram,
Bilmn ki, nolur mn srncam.
Olmu bu gec tmam kvkb
Azarm n flkd qrb.
Sbh ayinsini jng tutmu,
Feyzi-shri flk unutmu.
Ey sbh, snin n oldu haln,
Dm urmaa qalmam mcaln?
Knln xo is, tbssm eyl!
Mehrin var is, trbhm eyl!
Fryadma hmdm et xorusu,
Avazma qo sdayi-kusu.
Mri-shri gtir zban,
Gstr dmi-sbhdn nian!"
ox alad, etdi nalv zar,
Drdi-dili-zarn etdi tkrar.
Grd mddin sbh yetmz,
b derdi-dilin ar etmz,
z tutdu ona ki, feyzi-ami
kmi bu mdar sbh ami.
Razi-dili-zarn etdi aaz:
"Key vaqifi-hal arifi-raz!
Yoxdur qmi-drdim nihayt,
Qmdn kim eylyim ikayt?
Qm bihd mn bsi zifm,

185

Mn byl qm qaan hrifm?

Ya ver mn mhntimd taqt,
Ya taqtim olduunca mhnt.
Gr cameyi-sbrim eylsm ak,
Hkmn yolu grnr xtrnak.
V'r knlm versm istimalt,
Taqtc degil qm mlalt.
Namusdan eylsm cdalq,
Mcnun il qlsam ainalq,
Qorxum bu ki, israt ola pamal,
Frmana mvafiq olmaya hal.
Qlsam bu hvada hifzi-namus,
M'mureyi-vslim ola mhrus.
Qorxum bu ki, dudi-ahi-Mcnun
hvalm eylay digrgun.
Sadiqlrin ah m'tbrdir,
Ondan hzr etmmk xtrdir.
Ol yl, bu byl neylyim, vay!
Bilmn mni-aciz ndir ray?
Ya Rb, mthyyirra mni-zar,
Mhntlr olmuam giriftar!
Srmnzili-mn rah bilmn,
Sndn zg pnah bilmn.
Gr badeyi-qflt il mdhu,
Ql prdeyi-ltfn xtapu!
Derilr ki, sitmrsid Mcnun
Olmu mni-mbtlaya mftun.
Mn bisr pa ona n layiq
Kim, hsnm ola kims aiq ?
Mn zrreyi-xar xaksarm,
Grdi-rhi-xaki -rhgzarm.
Ruhum ki, bdnddir, -snindir,
Hr n' ki, mnddir, - snindir.
Gncineyi-hsnn minm,
Snsn sbbim ki, nazninm.
Ya Rb, mdd et ki, bu mant
Mhfuz ola ta dmi-qiyamt!
Ta qrb tvcch etdigim a,
Alnm aq olav zm a!"

186

BU QZL LEYL DLNDNDR

Ya Rb, kmali-barghi-kibriya hqi!
Y'ni furui-nuri-rxi-Mustfa hqi!
Ql qrq bhri-eq vcudim sfinsin,
Frmani-Xizr Musa edn iqtida hqi!
Sbhi-vsal eyl bdl ami-hicrimi,
Sbhn dmindki nfsi-dilga hqi!
Drd blam rahi-mhbbtd qlma km,
Rahi-mhbbtindki drd bla hqi!
hli-zlaltm, mn gstr hidaytin,
Ehdayi-rahi-rast qlan rhnma hqi!
nduh drd knlm sahibthmml et,
Drd thmml eylyn hli-riza hqi!
xlasm et duaya Fzuli kimi drst,
Drgahda icabt layiq dua hqi!
TMAMY-SXN
cz il dua qlrd ol mah,
zhari-niyaz edib ki, nagah
kdi crs rrhil avaz,
Rsmi-hdi etdi sariban saz.
K oldu, ald barghlr,
Bxtilr mhd kdi mhlr.
Bir mhmil girdi Leyliyi-zar,
Kuhi-qmin etdi nqy bar.
fgan edib crs nn pst,
Eqi meyi etdi naqni mst.

187

BU, LEYLNN NAQY RZ-RAZIDIR

v
ZBAN-HAL L ZHAR-NYAZIDIR
n naqd grd n'yi-hal,
Qld ona hm byani-hval:
"K'ey qaliymuy nbrinbuy,
Glhrv xar-xar, xoxuy!
Ey ba aq, aya yaln,
Bulmu ne gz hrm vsaln.
Svdazd nidir diman?
Kksnd ndir bu ski dan?
Kimdn sn yetdi zlm bidad,
Hr lhz ndir fan fryad?
aq triqidir triqin,
Gr aiq isn, mnm rfiqin.
Nalan qmi-eqi-yardansan,
Sn dxi bizim qatardansan.
Mn kimi yox id ixtiyarn,
Bir zg linddir mharn.
n dd sninl ittifaqm,
Rhm eyl mn, gr itiyaqm.
Ltf eyl, binayi-kari-xeyr et,
Mcnunum olan diyara seyr et!
Bu iftyi yetir ol ay,
Bu drdi yetidir ol dvay".
Nagah, gedrdi, oldu bihu,
Mtlq zn eyldi framu.
Bihuluunda dd ol nur,
Hmrah olan gruhdn dur.
Ol nv idi zlmti-bi-tar
Kim, olmad sariban xbrdar.
n gldi zn ol priv,
Oldu bu qziyydn mvv.
Gz ad, zn grd itmi,
Hmrah buraxm onu, getmi.
Drd zr mzaf oldu drdi,

188

Tprtdi hyuni-rhnvrdi.
ox chd il eyldi tkapu,
ox yol arayb ygrd hr su.
N rah, n rahibr bulundu,
N qafildn sr bulundu.
Tnha yrr oldu ol smnbr,
Zlmtd misali-mahi-nvr.
n seydi-flkd Leyliyi-mah
b qafilyi itirdi, nagah
Leyli siftind gn xb frd,
Cmmazy kdi mhmili-zrd.
Dd gzr ol smnzar,
Mcnuni-hzin olan diyar.
Hr yan nigran gzrdi ol mah,
Bir xsi-hzin grnd nagah,
Sormaa lameyi-mnazil,
Ol xsi-hzin oldu mayil.
Ltf il tkmml etdi aaz:
"Kimsn?" - deyibn yetirdi avaz.
Ba qaldrb ol siri-mhzun,
Dndrdi cvab ona ki: "Mcnun!"
Leyli dedi: "Ey zn mrur,
Haa dey jdha szn mur!
Haa dey za, blblm mn,
Ya laf ura xar kim, glm mn!"
Mcnun dedi: - "Ey dri-yegan,
Mcnuna bilirmisn nian?
Ol iftnin ndir nian,
Grdkd ndn bilirsn an?"
Leyli dedi: "Ol priliqadr,
Rxsarl qddi dilrbadr.
Sn iftsn, siri-matm,
Rxsar ikst, qamti xm.
Sn xarsan, ol zizi-alm,
Sn bisr pasan, ol mzzm."
Mcnun dedi: "h-eq olur xar,
Hsn hlindir sfa szavar."

189

Leyli dedi: "Ey bhanprdaz!

Qeydi-dili-zarim fsunsaz!
Peykr, tutalm tkld qmdn,
Ya qamtin oldu xm sitmdn.
Mcnunu deyrlr hli-idrak,
'an ltiffi lhcsi pak.
Snd qan ol dayi-dilsuz,
'ar hekayti-diffruz?"
Mcnun dedi: "hli-hal olur lal,
Bsdir nmi-k ahidi-hal.
Trtibi-ibart fsaht
Eq hlindir dlili-raht.
Rahtdn olan mnim kimi dur,
Gr samit ola degilmi m'zur?"
Leyli dedi: "n sn kim var,
Mcnun isn, eyl haln izhar,
Leyliyi sevirsn, eyl bnyad
Bir e'r, ken zamann et yad!"

190

BU, MCNUNUN LEYLY

ZHAR-HAL-ZAR ETDGDR
Mcnuni-hzin eitdi svgnd,
Grd onu e'r arizumnd,
Tfsili-qmin verdi icmal,
Qld ona rzi-surti-hal:
"K'ey sbzeyi-drdim vern ab!
Srriteyi-razdan aan tab!
Sorma nec kedi ruzigarn,
Eq ir n oldu hali-zarn?
Ddar qminmi sylyim, ah,
Ya pndi-mhibb t'ni-bdxah?
kdim ne gn cfayi-mktb,
Hr ruz mqqt il ta b.
Axr ki, ox oldu t'ni-yar,
Ayrld mni-ikstdn yar.
Fa oldu alm fsanm,
Tdbirim dd atm, anm.
Gh ddeyi-tbib grdm,
Gh s'y il K'by ygrdm.
Almad hi babdn bab,
Tdbirim aciz oldu hbab.
Gah Nvfl eyldim tzrr',
Feyzind bulunmad tvqq'.
Geh bni Slama yar olub yar,
Verdi dili-mbtlaya azar.
Gh Zeyd pyamna inandm,
Hr v'd ki, verdi doru sandm.
mmid il mrm oldu zaye,
Halm betr etdi z'fi-tale.
lqiss, vcudum oldu brbad,
Bir lhz flkdn olmadra ad".
Knln qlb fraq t'sir,
Bir trf qzl hm etdi tqrir:

191

QZL
Ah kim, bir dm flk r'yimc dvran etmdi,
Vsl drmanil df i-drdi-hicran etmdi.
Yardan min drdi-dil kdim, bu hm bir drd kim,
Biluin drdi-dilim, bir drd drman etmdi.
Vadiyi-qrbtd can verdim, mni ol ahi-hsn
Bir gec xani-vsal zr mehman etmdi.
Dustlar, aki-giribanm grb eyb eylmn,
K'ol kim grd kim, aki-giriban etmdi?
Fqr mlkn tut, gr istrsn kmali-sltnt
Kim, mlkn fthini ffur xaqan etmdi.
Tii - bidad il hr dra qanm tkmk ndir?
Ey flk, hr kim dm urdu eqdn, qan etmdi.
hd peyman etdi yarm kim: "Sne yarm", vli,
Yarlq vqti vfayi-hd peyman etmdi.
ql meydann zindani-bla bilmz hnuz,
Kim ki, bir mddt cnun mlkn seyran etmdi.
Sirri-eqin etmdi ancaq Fzuli aikar,
Bu mbark ii hr kim etdi, pnhan etmdi.

192

BU, LEYLNN MCNUNDAN

XBRDAR OLDUUDUR
v
MTA-VSLN NQD-CANLA
XRDAR OLDUUDUR
n bdi kim olduunu Leyli,
Rxsarna axd k seyli,
Giryan dedi: "Ey gzm ra!
Vhilr el, mniml ya!
Sn men dedigim hbib imisn,
Drdi-dilim tbib imisn.
Snsn dn gn dilimd zikrim,
Knlmd olan xyal fikrim.
Gr tanya bilmdim rvadr,
Mstm mn mst ii xtadr.
Kims ki, zndn ola qafil,
Bir zgyi bilmy n qabil?
Ol dm ki, dimaa yetdi buyin,
Gz grd ai-mahi-ruyin,
Can bixbr oldu, ql eyda,
Tn qld min iztirab peyda,
Dryayi-thyyr olub qrq,
yardan etmdim sni frq.
M'zur tut, ey snm, bu halm,
T'n eylm, verm infalm.
Snsiz mn idim ikstxatir,
Yz kr, sn yetidim axir.
Glzari-midim oldu sirab,
Ya Rb, bu xyaldrm, ya xab?
Ey trbim ra yand,
Bxtim yuxudan mgr oyand?
Ey dil ki, edrdin ah nal,
Daim nigran olub vsal,
Ha, dvlti-vsl zvq-didar!
Billah, dxi etm nalv zar!
Ey did, tkb siriki-glgun

193

Hr dm der idin ki: "Qan Mcnun?"

Mnzurun olubdur ol smnbr,
Ql mqdmin nisar gvhr!
Ey can ki, krdin intizar,
Grmk dilyib hmi yar,
Yetdin ona, gl, x indi tndn,
Get yar, ks ixtilat mndn".
Drdini deyirkn ol pnzad
Suz il bu e'ri etdi bnyad:
BU QZL LEYL DLNDNDR
Amad knlm flk, ta barm qan etmdi,
Qlmad xrrm mni, ta zar giryan etmdi.
Qlmadan bidad yz par prxun knlm,
Bu mnd gl kimi bir lhz xndan etmdi.
kr kim, verdi flk kamm, mni nomid edib,
iveyi-mehr mhbbtdn peiman etmdi.
Drd yoxdur kimsd, yoxsa tbibi-feyzi-eq
Kimd grd drd kim, ol drd drman etmdi?
Sbr yoxdur mrdmi-almd, vrn ruzigar
Qans mkldr ki, tdric il asan etmdi?
Tutdu seylabi-d emim yerzn, mraa xoa
Kim, binasn sbrimin ol seyl viran etmdi.
Eq svdasnda sud etdin mtai-vsldn,
Ey Fzuli, can vern canana nqsan etmdi.

194

BU, MCNUN-HEYRANIN
NHAYT-HEYRTDR
v
LEYLDN STN L QFLTDR
Mcnun dedi: "Ey aan mn raz,
Ltfil qlan mni srftaz,
Kimsn? Mn zahir eyl adn!
Bu badiyd ndir muradn?
Can tazlnir fsahtindn,
B lhceyi-prmlahtindn.
Xlqi xo lfzi canfzasan,
Byl grnr ki, ainasan.
Billah n diyardan glirsn?
N rahigzardan glirsn?
Gr lal isn, na dadansan?
V'r susn isn, n badansan?
irin-irin tkllmn var,
Hali-dilim trhhmn var.
Bigandn ummazn bu hali,
Bir lftdn degil bu xali.
Bihud degil bu knlm almaq,
Glmk, bam zr say salmaq.
ql olsa idi mniml hmrah,
hvalndan olurdum agah.
Qm knlm etmsydi bitab,
Gz prdsi olmayaydi ximab,
Qflt xllindn ayrlardm,
lbtt, kim olduun bilrdim.
n mnd yox ehtimali-idrak,
Sn syl zn ki, kimsn, ey pak?"

195

BU QZL MCNUN DLNDNDR

yl srmstm ki, idrak etmzm dnya ndir,
Mn kimm, saqi olan kimdir, mey shba ndir.
Gri canandan dili-eyda n kam istrm,
Sorsa canan, bilmzm kami-dili-eyda ndir.
Vsldn n aiqi mstni eyler bir vsal,
Aiqa m'uqdn hrdm bu istina ndir?
Hikmti-dnyav mafiha biln arif degil,
Arif oldur, bilmy dnyav mafiha ndir.
Ah fryadn, Fzuli, incidibdir almi,
Gr blayi-eq il xonud isn, qova ndir?

196

CVAB-LEYL
Leyli dedi: "Ey qrineyi-ruh,
Kami-dili-mbtlayi-mcruh!
Mjd ki, zman verdi kamn,
Doldu meyi-irt il camn.
Mjd ki, myssr oldu mqsud,
Svda il axr eyldin sud.
Mjda ki, muradn oldu hasil,
Mqsud sni Hq etdi vasil.
Leyli mnm, arizuyi-cann,
Kami-dili-zar natvann.
Mtaqi-cmal idin hmi,
Mhtaci-vsal idin hmi.
Hala ki, myssr oldu didar,
Tqsiri-tlll etm, zinhar!
Gr dvlti-vslimi qnimt,
Gl yanma, fvt qlma frst!
Dil nzri-vsali-qamtindir!
V'r canm is, mantindir.
n dd mcaln, etm ehmal,
Gl nzrini tut, mantin al!
Gr xst isn, mnm tbibin,
V'r aiq isn, mnm hbibin.
Gl bzmi-vsala mhrm oll!
Bir lhz mniml hmdm oll!
Ver nrgis lal il rvnq,
Reyhani-tr il zibi-znbq.
Firuzyi et qrini-yaqut,
Ql tutiy qndi-nabdn qut.
Peyvndi-gl eyl ervan,
Xzra yetir abi-zindgan.
V'r aiqi-mbtla degilsn,
Mcruhi-qm bla degilsn,
Tqlid il gstrib lamt,
Qlma zn, mni mlamt!
Bir ql frast eyl peyda,

197

Ancaq, bizi etm xlq risva!

Ey gl, bu mn degilmidir nng
Kim, olmayasan mniml hmrng?
Mn rz edm afitabi-rxsar,
Sn qlmayasan hrart izhar?
Mn cam tutam, deyim ki, "gl al!",
Sn durmayasan ayaa filhal!
zhari-camaln eylmk gl,
Blbl grb eylmk tafl?
ox tcrb etmim olur az:
M'uqin aiq eylmk naz".
Tqrib il ol bti-dara
Bir trf qzl hm etdi ina:
BU QZL LEYL DLNDNDR
Ey qlan eyda mni, mndn bu istina ndir?
Ni sormazsan ki, hvali-di-eyda ndir?
Gr mn xlq ir prva qlmadn, m'zursan,
Byl tnhalqda qlmazsan mn prva, ndir?
Shldir gr bilmyib halm, trhhm qlmamaq,
Halm bilmk, trhhm qlmamaq mda ndir?
Gl tmnnasnda derlr blbln qvalarn,
n gl grdkd qlmaz meyl, bu qva ndir?
Ol pri mtlq mni-rsvay qlmaz iltifat,
Ey Fzuli, bilmzm crmi-mni-rsva ndir?

198

BU, LEYLY MCNUNUN

STNASIDIR
v
SBAT-SFAY-MLASIDIR
Mcnun dedi: "Ey bti-priv!
Xaaki-zif urma at!
Yandrmama yetr xyaln,
Yoxdur mn taqti-vsaln.
Zinhar, gtirm, ey smnbr,
Ayineyi-arizin brabr.
Bir zrry kim, vcud yoxdur,
Ayindn ona sud yoxdur.
Ol gn ki, gzmd var idi nur,
Gzdn zn yardm, ey hur!
Hala ki, nzarn oldu mkil,
Durmaq n n mn mqabil?
Eq etdi binayi-vsli mhkm,
M'nid mni sninl hmdm,
Rf oldu bu e'tibari-surt,
Haa ki, olam ikari-surt.
Lzzt rxi-yari-dilsitandan
Candr bulan, ey diri candan!
Canm gedli bsi zamandr,
Cismimdki indi zg candr.
Snsn hala tnimd canm,
Gzd nurim, cigrd qanm.
Mndn bri eyldin mni sn,
rz kim eylyim sni mn?
Mnd olan aikar snsn,
Mn xud yoxam, ol ki var - snsn!
Daim sn mnddir tclli,
Mn qeyrdn olmuam tslli.
Gr mn mn sm, nsn sn, ey yar?
V'r sn sn isn, nym mni-zar?
n mn olubam sninl mmlu,
Vhdt rviind xo degil bu

199

Kim, drada istym niann,

Bir zg mkan bilm mkann.
vvl bu ii ednd bnyad,
Mn tifl idim zman ustad.
Etmidi sn mni mqyyd,
Guya oxudurdu drsi-bcd.
Hala qlbam kmal hasil,
bcd sbqin oxurmu kamil?
n yetdi kmala srxti-eq,
Srxt grb ancaq eylrm mq,
Rsvala n mn etmim ad,
Sn hm bu sluki etm bnyad.
Tut prdeyi-ismt ir aram,
Rsvay mnm, sn ol nikunam!
"Mcnun" mn derlr hli-alm,
Ancaq mndir cnun msllm.
Sn olma fsaneyi-xlayiq,
Mcnun ii Leyliy n layiq?
Mcnun mnm, ey vfal dildar!
Divanliy mnm szavar!
Sn eylm haln digrgim,
Leyli n rva ki, ola mcnun?
Qmxarsan, ey bti-priru,
Qmxarln hmin yetr bu
Kim, prdniin olub hmi,
Daim qlasan hicab pi.
Gn kimi xb mdam seyr,
Gstrmysn cmal qeyr
Kim, snd n olsa rsm adt,
tvarmadr mnim hadt,
Mn eq gzrghind xakm,
El cml bilir mni ta, pakm,
Rhm et mn, ey bti-vfadar,
T'n hlinin azn ama, zinhar!
n mn rh rsmi-eq tutdum,
Namus triqini unutdum.

200

Namusunu saxla hr xtldn,

Sn ql tegini qoyma ldn".
Tqrib il olsiri-mhcur
Bu nadir e'ri etdi mzkur:
BU QZL MCNUN DLNDNDR
Xyalil tsllidir, knl meyli-vsal etmz,
Knldn dra bir yar olduun aiq xyal etmz.
Hqiqi eq n mstvcibi-nqsan degil, mtlq,
zn hli-hqiqt valehi-hsn cmal etmz.
Kmali-eq talib mhtrizdir hsni-surtdn
Ki, qeydi-hsni-surt aiqi sahibkmal etmz.
Dlili-chldir eq hlin surtprst olmaq
Ki, aqil iftiraq mmkn il ittisal etmz.
Knld dust tmkin bulsa, olmaz gzd cvlan,
Mhbbt sabit olsa, z yerindn intiqal etmz.
Svadi-masivadan lvhi-dil xali grk daim,
Mvhhid sfheyi-idraka nqi-xtt xal etmz.
radt zaye etmz hli-m'na surtn hrgiz,
Hqiqt cvhrin chli-mcaza payimal etmz.
Mqyyd olmaz hli-surtin rngin hal hli,
Fzuli kim, mqyyddir, mgr idraki-hal etmz?

201

BU, LEYLNN MCNUN TVARINA

THSNDR
v
HSN-E'TQADINA HSN-YQNDR
Leyli dedi: "Ey vcudi-kamil,
Qrbi-Hq ismt il qabil!
Me'raci-kmaln snardm,
Keyfiyyti-haln snardm.
Oldum nec olduundan agah,
Xo mrtbdir bu, barkallah!
hsnt ki, zati-pak imisn,
Pakiz vcudi-xak imisn.
nsaf hmin ola qnat,
Tskini-bvaya istitat.
Eqind riya gman edrdim,
tvarn imthan edrdim.
lminnt lillah oldu m'lum,
Vsl olduu mrbind mznum.
Qmnak idim, eyldin mni ad,
Bu qeyd tllqndn azad.
Bir qafili-xudprst idim mn,
Ch! il mdam mst idim mn.
Arayii-zlf xal edrdim,
Peyvst munu xyal edrdim
Kim, sn tlbi-vsal edrsn,
Nzzareyi-zlfii xal edrsn.
Hala mn rvn oldu haln,
Me'raci-hqiqti-kmaln.
Mn bsldigim bu zlf xal,
emi-siyh zari-al
z canm n degil, b ruz,
Nezri-nzrindir, ey dilfruz!
Ta eylysn dmi nzar,
Tskin versn dili-figar.
Hm sn olasan murada vasil,
Hm ola mn svab hasil.

202

Yoxdur nzar meyli snd,

Neylr bu cmali-xub mnd.
Tn drcndir dri-rvanm,
Gnci-bdnimd nqdi-canm
Derdim ola srfi-rhgzarn,
Grdkd rvan qlam nisarn.
Tvfiq vsaln edm idrak,
ndieyi-hicrdn olam pak.
Hala ki, myessr olamaz kam,
Olmaq n rva arada bdnam?
Nsxi-xti-e'tibar qldm,
Rahi-dm ixtiyar qldm.
Ta nec ver qbari-surt
Ayineyi-zatma kdurt?
Vqt oldu ki, rvn ola mir'at,
Mstni ola sfatdan zat.
Vqt oldu bu qn ola xndan,
T'sir ed sbhi-feyzi-canan.
Xunabi-qmil doldu knlm,
Qnsifti tutuldu knlm.
Frz oldu ki, tey qlam bsatm,
Qt' edm zmdn ixtilatm.
Sitri-tt edm dm hicabn,
Rxsara km fna niqabn.
Ta hsni-rxm ki, istmz yar,
Olmaya nsibi-emi-yar.
Zira ki, nsibi-hsni-qabil
Oldur, ona aiq ola mayil.
Hsnmd yox qbuli-aiq,
Nqsan il olmam n layiq?"
Bu hala mnasib ol prizad
Filhal bu e'ri etdi bnyad:

203

BU QZL LEYL DLNDNDR

N dilbr kim, dmadm aiq rzi-cmal etmz,
Qalr naqis, bulub feyzi-nzr ksbi-kmal etm.
Degil czb etmyn aq m'uq olmaa qabil,
N has hsni-surtdn ki, czbi-hli-hal etmz.
Grk rxsareyi-m'uq mxfi qeyri-arifdn
Ki, arif olmayan idrak sn'i-zlclal etmz.
Hvayi-vsldir kim xublr vslin talibdir,
V gr n, eqi-kamil frqi-hicran vsal etmz.
Olan nqdi-hyatn aiqin m'uq srf eylr,
Bu zlm, ah, gr m'uqin aiq hlal etmz.
Mcaz hlin xublar cilveyi-naz eylsinlr kira,
zn hli-hqiqt mbtlayi-xtt xal etmz.
Fzuli, almi-surtd srgrdan gzr zahid,
Zhi qafil, bu sevdann srncamn xyal etmz.
TMAMY-SXN
Xtm eylmdn szn ol mah,
Bir naqniin grnd nagah.
Naq il bir nfr sbkxiz,
Grd ki, glir nsimtk tiz.
Bildi bti-glrx smnbuy
Kim, z ndr ol tlc puy.
Bildi ki, rqib bdgmandr,
nduhi-dil blayi-candr.
Ol mahiv olduunda qaib
Olmu ona srt il talib.
Glzara hnuz yetmdn xar,

204

Gl qld vidayi-shni-glzar.
Ol halna vaqif olmadan qeyr,
Tprtdi cmazeyi-sbkseyr.
Cuynd grb ol afitab,
Trk etdi itab iztirab.
Tvfiqi-murada oldu xodil,
Dd n, qld zmi-mnzil.
hbaz yetirdi aiyana,
Taprd nihah baibana.
Mcnun yen qald zar mhcur,
Hmshbti mar hmdmi mur.
N durmaa taqt qran,
N gzmy ld ixtiyar.

205

BU, MCNUNUN ME'RAC-FZALDR

v
BYAN-MRTBEY-HSN-XSALDR
ahnhi-mlki-mhnt drd,
Y'ni Mcnuni-drdprvnd
Bir pak idi ki, bu rseyi-xak
Onun kimi grmmidi bir pak.
Mmureyi-qrbi-Hq mqam,
rvaha friz ehtiram.
n nifrti-m'-nsli-adm
Qld ona vhti msllm,
Hr vhi donunda bir firit
Yar oldu ol admisirit.
Zahird rfiqi vhl teyr,
Batind mlaik il hmseyr.
Qlmd kmali-e'tidali
Ksrt lmindn onu xali.
kmzdi cahanda ol cahangrd
ndieyi-grm qsseyi-srd.
Bilmidi cahann e'tibarn,
Yox yerin satm idi varn.
Tutmudu triqi-hli-tvhid,
Bulmudu kmali-trk tcrid.
Olmudu vcudi-pak prnur,
Alayii-kl rbdn dur.
Thsil qlb sfayi-siyrt,
Grmd mcazdan hqiqt.
'yana yox idi e'timad,
Nqqa idi nqdn murad.
Mvzun idi tb'-nktdam,
Hr nktde vaqifi-man.
Avazi idi bsi mlayim,
slubu drst, sulu qaim.
Thrir il hr knd avaz,
Qulara tutard rahi-prvaz.
Gahi qzl ghi qsid

206

na qlb ol sitmrsid
Suz il oxurdu gah bigah,
Bir ne ziz onunla hmrah,
Yazarlar idi tmam e'rin,
Oxurlar idi mdam e'rin.
Almlr ol qrib mhcur
ksr bu sbbdn oldu mhur.
Avaziy zehniy cmal
Qlmd mqyyd hli-hal.
Kim olsa bu kmala qabil,
Demk olur ona zati-kamil.
Peyvst qlb kmaln izhar,
Bu beytlri qlrd tkrar:
BU QZL MCNUN DLNDNDR
Biz cahan m'mursin m'nid viran bilmiiz,
Afiyt gncin bu viran ir pnhan bilmiiz.
Gr zn dana bilir tqlid il surtprst,
Almi-thqiqd biz onu nadan bilmiiz.
Bixbrlr rbti-raht bilirlr badyi,
Biz hkimi-vqtiz, onu tkmz, qan bilmiiz.
Bilmiiz kim, mlki-alm kimsy qlmaz vfa,
Ol zamandan kim, onu mlki-Sleyman bilmiiz.
Ayr bilmisn, Fzuli, mscidi meyxandn,
Sehv imi ol km, sni biz hli-irfan bilmiiz.

207

BU, LEYLNN
BAHAR-MR XZANA RDGDR
Saqi, gz gldi n'yi-mey,
Bir ne qdh yrt peyapey!
zmi-trb etdin, ehtimam et,
Zvqn trb hlinin tmam et!
Bzm hlin cami-lalgun tut,
mma mn cmldn fzun tut!
Zira ki, hnuz nimmstm,
Qm silsilsin paybstm.
Xodur trb hlinin bu bzmi,
Dalmaa olmasayd zmi.
Tarixnvisi-halieyyam,
Bu qissy byl verdi itmam
Kim, vsldn olmayb tslli,
Mcnundan olanda dur Leyli
Ksmidi tllqn cahandan,
Qt'i-nzr eylmidi candan.
Bir fsl ki, dsti-qarti-dey,
Glzar bsatn eyldi tey,
Matmkd oldu rseyi-ba,
Matmd srud naleyi-za.
Leyli kimi oldu lal mstur,
Mcnun kimi axi-rvan ur.
Rnci-yrqandan oldu car
Lrzan zif zrdrxsar.
Snd gl lalni ra,
Srsr yeli zlmt etdi ba.
Gl bimi-trrzi-hvadan,
Lal sitmi-dmi-sbadan
Rxtini yard1 balarda,
L'lini itirdi dalarda.
Bir mar misal oldu hr nhr.
Hr lrzd su msabeyi-zhr.

Gizltdi

208

Gydn yer endigind baran,

Hr qtr olub misali-peykan,
Guya ki, yetirdi ba bidad
Kim, 'bdeyi-thrrki-bad
Bir sehr il ab ahn etdi,
Ondan tni-ba cvn etdi.
Bir gn bu hvada Leyliyi-zar
Qm df'in etdi meyli-glzar.
Grd gl laldn sr yox,
nvai-crd brg br yox.
Shni-mnin sfas getmi,
Nqsani-sfa kmala yetmi.
N sbz tnind tab qalm,
N brg znd ab qalm.
Matmkd grd busitan,
Riqqt oduna tutudu can.
Suzi-cigril yan-yan,
rh etdi qmini busitan:
"K'ey ba, ndir bu ahi-srdin?
Mn xsty zahir eyl drdin!
Mn dxi srtin kimi nizarm,
Bir gldn iraq zrd zarm;
N dvlti-qrbn qbulum,
N rvzeyi-kuyin vsulum.
Sn gri xzansn giriftar,
lbtt, bhar yetmgin var.
mmidi-vsal mnd yoxdur,
Sndn qm qss mnd oxdur!"
Artrd qm aladqca drdin,
Giryan gy tutdu ruyi-zrdin.

209

BU, LEYLNN ANASINA

VSYYT ETDGDR
v
DUST YADI L DNYADAN
GETDGDR
M'budin rz qld razn,
Bildirdi knldki niyazn:
"K'ey hakimi-rseyi-qiyamt!
Sultani-sriri-istidamt!
Nomidilik atin yandm,
Billah, bu vcuddan usandm!
n dust yannda naqbulam,
Billah, bu hyatdan mlulam!
Mn m'i-bi-fraqi-yarm,
Suzan siyah ruzigarm.
Yandrd mni cfayi-alm,
Dinlnmzm, lmyinc bir dm.
Drdim ki, vcudum ola baqi,
ayd d vsl ittifaqi...
Prtv brcnd afitabm,
Bildim ki, vcud imi hicabm.
Ya Rb, mni et fnaya mlhq
Kim, rahi-fna imi rhi-Hq."
Pak idi, duas etdi t'sir,
Filhal mizac oldu tyir.
T' siri-hvayi-namnasib
Trkibin qld z'f qalib.
Gldikc ziyad oldu drdi,
Tblrz fratin gedrdi.
Mhv oldu tb ir ol priv,
Bir m' kimi ki, gr at.
ksildi rqd hsni-tab,
Bir gl kimi kim, gedr glab...
Z'fi-tni ol mqam yetdi
Kim, bstr iind cismi itdi.

210

Bstrd tlb qlan niann,

Grmzdi vcudi-natvann.
Rf oldu nianeyi-slamt,
Mvtin grnd min lamt.
zm eyldi olmaa msafir,
Rehlt sri oldu zahir,
Rf etdi hicab ehtirazn,
Fa etdi anay gizli razn:
"K'ey drdi-dilim dvas ana!
m'i-mlim ziyas ana!
Qm gizlmk il can yetdim,
Ta mmkn idi, thraml etdim.
Hala ki, mqrrr oldu getmk,
Frz oldu bu sirri zahir etmk.
Olsun sn, ey zif, rvn
Kim, tii-hva hlakyam mn.
Cismimd yox zg drd tab,
lla qmi-eq iztirab.
Mn aiqi-zar binvayam,
Bir mahliqaya mbtlayam.
Sevdas il yox oldu varm,
Kedi hvsil ruzigarm.
ox arizu eyldim cmaln,
Bir dm gr bilmdim vsaln.
Hala gedirm knld szi,
ldn n glir, bu idi ruzi.
Ancaq degilm mni-prian
Ol yar qmind zar giryan.
Ol hm mni-zar mbtladr,
Srgteyi-vadiyi-bladr.
Mndndir onun cnuni fzun,
Qeys ikn olubdur ad Mcnun.
Daim keirr qmimd yyam,
Bir gn ona hasil olmayb kam.
Rsvayi-zman oldu mndn,
Afaq fsan oldu mndn.

211

Bihud degil fan ah,

Yaqmazm mni onun gnah!?
Mn kim, gedirm bu xakidandan,
Drdim bu ki, rmsarm ondan,
Ey munisi-ruzigarm ana,
Qmxanm qmksarn ana!
Mn dari-bqaya zm ednd,
Dnyaya vida edib gednd,
Mnsiz kib ahlar, fanlar
Shralra ddgn zamanlar
Ds yolun ol olan diyara,
rzi-qmim eyl ol figara.
Zinhar ona olanda vasil,
Xo kimsdir, ondan olma qafil!
Damann tut, rizasn ist,
Mn mcrim n duasn ist.
rz eyl ki: "Ey vfal dildar!
Can verdi yolunda Leyliyi-zar.
Eqind yerin yetdi laf,
D'vasnn olmad xilaf".
Syl mni-zar mbtladan:
"K'ey eqd laf edn vfadan!
Xlvtghi-ns mhrm oldum,
Azadv ad xrrm oldum.
Sn hm gl gr, tlll etm!
Mn mntzirm, tafl etm!
Gr sadiq isn bu yolda, sn hm
Sbr eylm, eyl trki-alm.
Gl kami-dil il olalm yar,
Bir yerd ki, yoxdur onda yar...
Daim olalm bir evd hmraz
Kim, xmaya dra ondan avaz.
Xo mnzili-mn bulmuam rah,
Bit'neyi-dust cvri-bdxah.
Mndn sni eylmk xbrdar,
Bismillah, gr iradtin var!"

212

n qld vsiyytini axir,

zmi-sfr etdi ol msafir.
Yad eyldi yari mehribann,
Vsl arzusu il verdi cann.
Kimdir ki, cabanda fani olmaz?
Dvri-flkin amani olmaz!
Dnya yedi bal jdhadr,
ndieyi-lfti xtadr.
Hr ltfndir dfin min qhr,
Hr hdindir qrin min zbr.
Dvran zrinddir zman,
lbtt, galn gedr chan.
rbabi-zmany verib pnd,
Bu e'ri n xo demi xirdmnd:
QZL
Bu alm kira, knl, qeydin krsn, mhnt qmdir,
Fna srmnzilin seyr eyl kim, bir xoca almdir.
Anb tnhal qbr ir nifrt qlma lmkdn,
Triqi-ns tut kim, hr ovuc topraq bir admdir.
Degil mhkm cahan mlknd hr bnyad kim, qlsan,
Bqa mlknd tut mnzil kim, ol bnyad mhkmdir.
cl alayii-xvf xtrdn qurtarar nfsi,
Bu cvhr kimiyayi-nfs bir iksiri-'zmdir.
Kmali-eqi-insan mvt ilndir rahi-hikmtd,
Bli, mcra qlan hkmn misaln nqi-xatmdir.
Bahar yyam girsn lalzara, xak czasn
Mhqqr grm kim, hr zrr bir cam il bir Cmdir.
siri-nfsdir hli-cahan, bilmz fna qdrin,
Fzuli, trk tcridi sn ancaq msllmdir!

213

TMAMY-SXN
Leyli gli-glni-ltaft
n grd xzan yelil aft,
Pamali-xzan olub bahar,
ncama yetidi ruzigar,
Biar anas ad ban,
Bandan ard qanl yan.
Kafurini tkd z'frana,
Suzi-dil i! glib fana,
ox alad, etdi ahu nal,
Alar, kim olursa byl hal.
lqiss, tutub triqi-matm,
Ol vaqey yld alm.
T'zim il tutdular zasn.
Qbrin dzb urdular binasn.
Tn oldu mqimi-rseyi-xak,
Ruh oldu qrini-vci-flak.
vq hlin qrb hasil oldu,
Dryasna qtr vasil oldu.

214

MCNUNUN LEYL VFATINDAN

XBRDAR OLDUUDUR
v
DUST YADI L DNYADAN
GETDGDR
Mhnt mnind gl drnlr,
Almd yaman xbr vernlr
Qm nsxsin eylynd thrir,
Vermilr ona bu nv thir
Kim, Zeydi-sitmrsideyi-zar
Ol vaqedn olub xbrdar,
Filhal qlb zimti-rah,
Mcnuni-hzini etdi agah:
"K'ey ifteyi-iksttale!
fsus ki, s'yin oldu zaye!
dbari-tilismin oldu batil,
Bu mldn dxi n hasil?
Bazar pozuldu, y bsatn!
Bu silsildn ks irtibatn!
Leyli sn verdi zindgani,
Sn ol baqi, ol oldu fani!
Sn sdqsi olduun priv
Sdq sn oldu, ey blak!
zmi-rhi-cnnt etdi ol hur,
Firdvs mqamn etdi m'mur."
Mcnun ki, xbrdn oldu agah,
Suzi-cigril kdi bir ah
Kim, qlqlsin hm ol zamanda
Canan eitdi ol cahanda...
Az qald ki, nalsil dildar
Ol xabi-cldn ola bidar.
Bir lhz blnd olub xrui,
Dd yer, getdi ql hui.
n gldi zn, qld nal,
Yadrd xzan zr jal...

215

T'n szn etdi Zeyd bnyad:

"K'ey saqiyi-bzmi-zlm bidad!
Netdim sn qsdi-canm etdin?!
Qsdi-dili-natvanm etdin!
Qydn mni-zarii natvana,
Urdun sitm atini cana.
Zhr idi mgr bu verdigin cam
Kim, mrg pyamn etdi e'lam?
Bir mury ndir bu kin,
Fulada dyrmi abigin?
T'siri-sitmdn ictinab et,
Bar bu gnaha bir svab et!
lt mni yar olan diyara,
m' eyl mni mzari-yara!"
Dd yola, oldu Zeyd hmrah,
Bir hal il kim, nuzbillah...
n grd mzari-glzarn,
Ddy qucaqlad mzarn.
Kksn qlb lhd kimi ak,
Mrqd kimi sad bana xak.
Qbr zr axtd qanl yan,
L'l eyldi ya qbri dan.
Yer zn edib siriki mmlu,
Kedi yer ol sirikdn su.
Oldu dri-ki-biqrar
Qbr ir nigarnn nisar.
Gz yan eyldi mxatb:
"K'ey tir bi-fraq kvkb!
xmaq sn oldu indi vacib
Kim, oldu ol afitab qaib!
Bir brci mqam tutmu ol mah
Kim, olmaz ona nsim hmrah.
Sn durma gr mrvvtin var,
Gir torpaa, ist onu zinhar!
Gr qandadr ol dri-yegan,
Netmi ona afti-zman!

216

Pabus edibn yetir niyazm,

Bildir bu tzrr il razm:
"K'ey m', ndir bu ictinabn?
Mn bxti siyahdan hicabn?
Cami-meyi-qm tutanda alm
Hm sn idin bu cam, mn hm.
Mst etdi mgr sni bu bad
Kim, bzmd durmadn ziyad?
Bir nadir rn' idin bfruz,
Dd sn zvqi-eqdn suz,
Bir ne zaman gri yandn,
Suzi-dil dzmdin, usandn.
Bidarla gtirmdim tab,
hla gzn oldu maili-xab.
Hmrahm idin bu yolda, ey mah!
Hmrah qoyub gedrmi hmrah?
flaka tfaxr eyl, ey xak
Kim, oldu rfiqin ol dri-pak!
Zlflin mariz olma, ey mar,
Kim, onda mqimdir dili-zar!
Xalna trrz etm, ey mur,
Kim, baldr onda cani-mhcur!
Ey mr, gl indi baa sn hm
Kim, emim tir oldu alm!
Alm xo idi ki, var idi yar,
n yar yox, olmasn n kim var!
Ey can, tni-xstni vida et,
Bu xst il yetr niza et!
Mtaqinm, ey cl, krm ql!
Df i-lm il rf i-qm ql!
Qurtar mni iztirabi-qmdn!
Ver mjd vcudim dmdn!
Ayinmi eyl jngdn pak,
Ql prdeyi-e'tibarm ak!
Rf et, n is arada hail,
Eyl mni ol nigara vasil!

217

Tklif-vsal edr mn yar,

Bir xlvt kim, yoxdur yar.
Mn getmmk eylsm, xtadr,
Sndn mn bir mdd rvadr.
Billah, mddimd qlma ehmal
Kim, bxtim z veribdir iqbal.
Ya Rb, mn cism can grkmz,
Cananmsz cahan grkmz!
Minb'd zlil xar qlma,
Srgteyi-ruzigar qlma!"
fganda ikn gedib qrari,
Oldu bu qzl dilind cari:
QZL
Yand canm hicr il, vsli-rxi-yar istrm,
Drdmndi-firqtm, drmani-didar istrm.
Blbli-zarm, degil bihud fgan etdigim,
Qalmam nalan qfs qeydind, glzar istrm.
Dhr bazarnda kasiddir mtai-himmtim,
Bu mtai satmaa bir zg bazar istrm.
Fani olmaq istrm, y'ni blayi-dhrdn
Rahti-cismi-zif cani-fgar istrm.
Nola gr qlsam bi-hicran tmnnayi-cl,
Neylyim, oxdur qmim, df'in qraxar istrm.
n bqa bzminddir dildar, mn hm durmazam
Bu fna deyrind, bzrai-vsli-dildar istrm.
Ey Fzuli, istmz kims rizasil fna,
Mn ki, bundan zg bilmn ar, naar istrm.

218

TMAMY-SXN
n razi-drunin etdi tqrir,
R'yin mvafiq oldu tqdir.
mdad qlb inayti-Hq,
Qld onu mqsdin mlhq.
Gl drdi hdiqeyi-mldn,
Mey idi srahiyi-cldn.
Qbrini qucaqlad nigarn,
Can sdqsi etdi ol mzarn.
"Leyli!" - dedi verdi cani-irin
Ol aiqi-biqrar miskin.
nsaf, hmin ola mhbbt,
Bu dairdir mqami-heyrt.
Guya ki, lind idi can,
Daim gzdirdi ol zman,
n dvr il yetdi ol zmana,
Ondan bir icazt oldu cana.
Hr nec ki, var idi nigar,
Almd idi onun qrar,
n qld nigan trki-alm,
Bu almi trk qld ol hm.
n grd bu hal Zeydi-qmnak,
fan qlb etdi yaxasn ak,
Fryad il qld nvh bnyad,
vci-flk yetirdi fryad.
Zar alad yl kim, hm ol dm
Ah oduna yld alm.
El cm' olub etdilr nzar,
Mcnuni-siyahruzigar.
Qbr stn grdlr yxlm,
Canany can nisar qlm.
hvalna alayb srasr,
Dfn etmgin etdilr mqrrr.
Qsl eylyibn tni-nizarn,
Dildarnn adlar mzarn.
Qoydular onu hm ol mazara,

219

Qmnak yetidi qmksara.

Ruh oldu flkd ruha hmraz,
Tn oldu tn il yerd dmsaz.
Rf oldu tllqati-hail,
Mtlubuna talib oldu vasil.
Bir bzm iki aha mhfl oldu,
Bir brc iki maha mnz oldu.
Qbr stn qoydular nian,
Fa oldu bu macra chan.
Tvfnd qlb murad hasil,
Ol qbr xlayiq oldu mayil.
Kedikc zaman mkrrm oldu,
Hactghi-hli-alm oldu.
Budur sri-mhbbti-pak,
Xo mrtbdir bu, qlsan idrak.

220

BU, ZEYDN LEYL L MCNUNU

R'YASINDA GRDGDR
Ol mhd Zeyd olub mcavir,
Asari-sdaqt etdi zahir.
T'mir n etdi ox talar,
Tdric il qld ox binalar.
Peyvst hrarti-cigrdn
Qndili-mzarn etdi rvn.
Carub il ab olan mtlub,
Mjgan il ki ab carub.
Hr lhz qlrd taz matm,
Qlmazd fan nalsin km.
Ol munis mfiq mvafiq
Bir gec qribi-sbhi-sadiq,
Bimar tnind qalmayb tab,
Qlmd mzara yastanb xab;
Xab ir grnd ol nizar
Bir bad iki mahpar.
Rxsarlrind zvqdn nur,
Bimi-qm drd qssdn dur.
Xovqt niatmnd dilad,
yar trrzndn azad.
Hr mhv min fritsurt
xlas il olmu hli-xidmt.
Sordu ki: "Bular n mahlrdir?
N rtbli padahlrdir?
Bu rvz n rvzeyi-brindir,
Bu qvm n qvmi-naznindir?"
"Budur, - dedilr, - riyazi-rizvan,
Bu qvmi-xcst - hur qlman.
Bu iki mni-xcstrxsar
Mcnun il Leyliyi-vfadar.
n vadiyi-eq girdilr pak,
Ol paklik il oldular xak,
Mnzillri oldu bai-rizvan,
akrlri oldu hur qlman,

221

n bunda riza verib qzaya,

Sbr eyldilr qrn blaya,
Getdikd chani-bivfadan,
Qurtuldular ol qm bladan.
n Zeyd yuxudan oldu bidar,
Bu nktyi etdi xlq izhar.
Xlqin olub e'tiqad fzun,
Ol qbr ziyart oldu qanm.
TMAMY-SXN
Saqi, mtyyir oldu halm,
Sylmy qalmad mcalm!
Minb'd ziyad verm bad,
Rhm eyl ki, srxoam ziyad!
Xo qflt il keirdim yyam,
Bilmn ki, nolur iim srncam?
Snnayeyi-mr getdi ldn,
Sud etmdim etdigim mldn.
Fryad bu cvrdn ki, grdun
hvalm eyldi digrgun.
Dn dideyi-tr qlb ghrbar,
Grduna dedim ki: "Ey cfakar!
Hrgiz rviindn olmadm ad,
Dami-qm mhntindn azad.
hbaba nqiz dvr edrsn,
rbabi-kmala cvr edrsn.
Mcnun gr olsa idi cahil,
Olmazdm itatind kahil,
Frmanna inqiyad edrdin,
Knln mdam ad edrdin.
hli-hnr olduu sbbdn,
Sahibnzr olduu sbbdn,
qran iind xar qldn,
Biizzt e'tibar qldn.
Leyli gr olayd bir hyasz,

222

Ya, sn kimi mehrsiz, vfasz,

Olmazd ona hmi cvrn,
Kamnca mdam olurdu dvrn.
Fzl hlin mayil olduundan,
drak il kam olduundan,
Daim qm lind zar qldn,
Afteyi-ruzigar qldn.
Mn hm gr olaydm hli-tzvir,
Etmzdin iantimd tqsir.
Sndn qrzim olub srncam,
Dvrnd mn olurdu aram.
n hli-vqar nng arm,
Cvrnl hmi xar zarm.
Bu zdn imi snin mdarn,
Var, indi ki, yoxdur e'tibarn!"
Grdun eidib mnim itabm,
Verdi bu da il cvabm:
"K'ey surti-haldn xbrsiz!
Hr hikmt eyb edn hnrsiz!
Mn mr mvafiq eylrm dvr,
Hikmtd vfadr etdigim cvr.
mma, sn edn ml xtadr
Kim, piri-triqtin hvadr.
airtiy iftixar edibsn,
Kizbi zn ar edibsn.
Mcnun dedigin vcudi-kamil
Hr dani mndn oldu qabil.
Divan ona sn eyldin ad,
Sndn ona yetdi zlm bidad!
Leyli dedigin mhi-tmami,
Mn prdd saxladm girami.
Rsvayi-xlayiq eyldin sn,
Min t'ny layiq eyldin sn.
Gh bni Slama zlm ilhaq,
Gh Nvfl qdri qldn itlaq.
rm et, bu n hrzdir, n mhml?
N bni Slam qan Nvfl?

223

rh eylmk istdin fsan,

Qldn sz onlar bhan.
Grd rm smklr azar,
Thmtlrin olub giriftar,
mvat mzalimin girdin,
Asudlr zab verdin.
Crmn olanda xlq mlzm,
Lazm sorulur bu iftira hm.
Olmazm bu baisi-zabn?
Bu msld ndir cvabn?"
CVAB-MSL
Ey tutiyi-bustani-gftar,
Srraf-sxn, Fzuliyi-zar!
Aldanma, gr sipehri-laib,
T'n it sn dedis kazib.
'ar yaman deyib usanma,
Srmayeyi-nzmi shl sanma!
Szdr ghri-xzaneyi-dil,
zhari-sifati-zat qabil!
Can szdr, gr bilirs insan,
Szdr ki, deyrlr, zgdir can.
Bllah, bu yamanmdr ki, hala
mvata sz il verdin hya?
Mcnun il Leyliyi qlb yad,
rvahlarn eyldin ad?

224

BU, BYAN-ZR-T'LF-KTABDIR
v
TARX-ZMAN-FTH-BABDIR
Ey kilki-rvnd, barkallah!
Oldun mni-rhnvrd hmrah.
Min s'y il hactim bitirdin,
Bir mnzil aqibt yetirdin.
Rhmt sn kim, sn etdin imdad,
Bu ski binay etdin abad:
k il biruni simndud,
Ah il druni nbralud,
Mxznlri gnci-gvhri-drd,
Rvznlri mnfzi-dmi-srd.
lqiss, mrttb oldu bir ba,
Zr lalsi bar zr yz da.
Xuni-cigr abi-cuyban,
Nvki-mj bri-nvbhar.
Ol dm ki, bu nsx oldu mrqum,
"Leyli-Mcnun" adyla mvsum,
zhar glib rmuzi-vhdt,
Vhdtd tmam olub hekayt,
Tarixin ddlr mvafiq:
Bir olmaq il ol iki aiq1.

225

BU, RBAB-VFADAN
TVQQ-QBUL-M 'ZRTDR
v
SHAB-ZKADAN
TMNNAY-DUAY-MFRTDR
nsaf ver, ey hsud, insaf,
T'n etm ki, cvhrin degil saf!
hvalm gr xrab mztr,
nduhi-zmandn mkddr.
Sz dairsi degil bu hval,
nsaf mn kim, olmazam lal.
Mndn tm1 etm fkri-saib,
hvalmadr szm mnasib.
Azdr dem cvhri-sfasn,
Bir sor ki: "N verdilr bhasn?"
Billah, gr olayd bir xiridar,
Min gnci-nihan qlardm izhar.
Filcml bu hm ki, oldu mstur,
Bir vq il zvqdn degil dur.
Eybi hnr ixtiyar qlma!
e'rim hsdin ar qlma!
Bihud yetr, trrz eyl,
Gr qadir isn, cvab syl!
Trk eyl trrz inadi
Kim, vadiyi-chldir bu vadi!
Dm xeyr szndn ur dmadm,
V'r xeyr demzsn - bsm, bsm!

226

227

228

Ey vern bzmi-kainat nsq,

Buraxan cami-eq n'yi-Hq!
Eq meyxansin qlan m'mur,
Sunan ondan chana cami-qrur
Kim, edib ol qrur camn nu,
hli-nitq ola valeh mdhu;
Cmldn mxfi ola srar
Olmaya hi kim xbrdan.
ARZU
KRDN-TRQ-SVABI1
Ey sifatnda xir hr mdrik!
"Ma rfnak hqq m'riftik".2
N'eyi-daniin mfrrihi-can,
Ari ol keyfiyytdn hli-cahan.
Meyi-eqindn afrini mst,
Bzmi-vqnd cral badprst.
DR
MNACAT-FATEH-L-BVAB 3
Ya Rb, fsrdym mni-nahl,
Hddn td xumari-badeyi-chl.
Qoyma fsrdv prianhal,
Eq odundan mn hrart sal.
Bzmi-eq ir sun mn bir cam,
Leyk cami ki, nqsim ed tmam.

Savab yolu arzulamaq

Biz sn layiqinc tanmadq
3
Qaplar aann (Allahn) mnacat
2

229

Qla asari-m'rift izhar,

Ola miftahi-mxznl-srar.
N rabi ki, qli zail ed,
Tatindn knln qafil ed.
Ola mtlq fsadi-din sbbi,
Bula ondan zval r'i-nbi.
HST N
N'T-HMD-MUXTAR1
Nbuiyi-Haimi ki, bzmi-vcud
Cami-eqindn ald n'yi-bud.
Piri-meyxaneyi-qdim qidm,
Saqiyi-bzm hlqeyi-xatm.
Hr zaman min slam min slvat,
Onav ol imam ql bizzat.
MMEY-VSF-HEYDRKRRAR2
Yari-Slman xaceyi-Qnbr,
Valiyi-Rvz, saqiyi-Kvsr.
Oldur ayindari-surti-Hq,
N vsi, varisi-nbi mtlq.
Nazimi-r' saqiyi-Kvsr,
Babi-bbeyr validi-bbr.
BAD N
MDH-PADAH-ZMAN3
Saqiya, sbhdmdir, eyl itab,
Dvr glsin mehr cami-rab!
ztirab irym, xumarm var,
Bady xeyli intizarm var.

1
2
3

Bu, hmd-Muxtarn (Mhmmdin) ntidir

HeydriKrrarn (linin) siftlrindn bir ne klm
Bu, zman padahn mdhidir

230

Qalib olmu mn rahabti-bng,

Vhm edib eylrm hr id dirng.
Cami-mey sun ki, ta diliran
Mdh edim padiahi-dvran.
Ol sfabxi-cami-Cm ki, mdam
Txt qeyrindir bad hram.
Ol ki, balar zamanda bzmi-fra,
Padiahlar bandan eylr ya.
Cami-feyzin in, Msihatk,
Feyzi-ruhl-qds tapar bik.
Mey kimi ruhi-xlq n'rsan,
N'tk hkm el banda rvan.
Dvr bir bzmdir behiti-brin,
Tac zrrin, srahi hm zrrin.
Bu srahidn olmayan xohal,
Drd nisbt mdam ola pamal.
Camtk tlxkam olub bda,
Bngtk tndn ola ba cda.
Mclisfruzi-bzragahi-Xlil,
Cmi-yyam, ah smayil.
Ondan asuddir qniyy gda,
Xlldllah mlkh bda.1
Ol ki, cami-mey olal bnyad,
Qdh ondandr, ol qdhdn ad.
BAD N
VSFT-SAQYT-DVRAN2
Saqiya! Bad sun ki, frstdir,
Biz frst bu gn qnimtdir.
Laltk qoymal lindn cam,
Var ikn frst, eyl ey mdam.
Nrgisi gr ki, n'si getmz,
Ba gedrs trki-can etmez.

Allah onun mlkn bdi etsin.

Bu, zman saqisinin t'rifidir.

231

Sn dxi aciz olma, cann var,

Cann olduqca bad tut zinhar
stsn kim, mey abi-Kvsr ola,
Ol sn mttsil myssr ola,
Bezmi-ali-lid mskn tut,
Mstlr kimi zg bzmi unut.
BTDA-HEKAYT-MEY BNG1
Saqiya, bilmzm mnim nmdir,
Hmdmim qss, mhrmim qmdir.
Qm meyi-l'l axtd yamdan,
Qss bngim uurdu bamdan.
Kllxk olmam Bng yetr,
Bir ya il ql dimam tr,
Ta sn bir cb hekayt edim,
Bng il Baddn rvayet edim:
***
Bir gn yyami-nvbaharda mn
Tutmu idim lal trfi-mn.
Sbzv gl solumda, samda,
Bng bamda, mey yamda.
Bngtk n' il bam xo,
Bng mey hazir mam xo.
Ba hm qeyrti-behiti-brin,
Bzm qurmu chana xld ayin.
L'li-trdn nsimi-nbrbu,
Qn minasn eylmi mmlu.
Nql il dolmu idi gl tbqi,
Qrsi-limu tkb smn vrqi.
Doldurub saqiyi-sba hr dm
Cami-gl ir badeyi-bnm,
Blbli-xstdn aparm hu,

"Bad v Bng" hekaysinin balanc

232

Qumriyi-zar eylmi mdhu.

Yasmn doldurub srahiyi-zr,
Zrdc bad il vqti-shr,
Sbzni etmi eyl lay'qil ki,
db cuya rxtin etmi gil.
DR SFAT-RAB SHBT-U1
Grdm ol bzm iind bir mhbub,
Surti xub sirti mrub.
Trf ad zman mhuri,
Lqbi Bad, sli nguri.
Sift iln qrineyi-xurid,
Ntfeyi-Cm, slaleyi-Cmid.
Etmi ol Badeyi-Sheyl xvas,
Ne hmdmlr il shbti-xas.
Hazir cm' xidmtind cam,
rq Buzv Nbid tamam.
Grm ikn mclis ir nuanu,
trk mst olub Mey etdi xru
Ki: - Mnm hr n var ona faiq,
Xidmti-xlqdir mn layiq!
Olam kims gstr cr't,
Mn endirmy sri-tat?"
Bad qac cat izharn,
Grm edib zrq laf bazarn,
SXN-SAQY HANT-U2
Dizi st kb rvan Saqi
Dedi: - Ey Bad, irtin baqi!
Dn ki, mhrum idim cmalndan,
Dm idim cda vsalndan;

rabn siftlri v shbti

Saqinin shbti v onun etiraf

233

str idim sni gh bigah,

Bir cb bzm uradm nagah.
Sdri-bzm olmu onda bir srhng,
Srk sbzpu sufirng.
Zahirin xub grdm yl ki, var,
Batini hm degildi bisrar.
D'vi eylr ki: "Xzrdr mn pir,
Ondan aldm dua il tkbir".
Bir zaman mn ona ki, hmdm idim,
Bitkllf ki, ad xrrm idim.
Shbti dilga, z xoxu,
Leyk qaytd zrq lafi ulu.
Urar ol hm yeganlikdn dm,
Der ki: - "Almd hr n var mnm".
Bel kim, mnlik eylr ol naks,
Ba kn sndn zg oldur bs."
Qat mrur xudprst idi Mey,
Axiri-mclis idi, mst idi Mey.
Zuri-dstin e'timad etdi,
Nasza il Bngi yad etdi.
Tnd tlx oldu ol hekaytdn,
Qzb qhri artd qaytdn.
QZB-MEY BE SAQY-SAD1
Dedi: - Ey saqiyi-rkiksxn!
Bu n szdr, mgr ki, bngisn?
Anladm byl rngi-ruyindn,
Bu diliran gft guyindn
Ki, xyali-nifaq edibsn sn,
Bng il ittifaq edibsn sn.
Bu aradan mni gtrmk n,

Meyin sadlvh Saqiy qzblnmsi

234

Onu bir dvlt yetirmk n.

Gryim ol xyali-xam olsun,
ltifatm sn hram olsun.
Ne yerlrd grdm, ey ovba,
Sni gri v qlmadm el fa.
mdi naar zn xdm,
Sndn oldu ki, knln yxdm.
Durma, dur imdi r mvafiq isn,
Nqltk shbtimd sadiq isn,
Dedigin serkein gtir ban,
Dstgir eyl yar yoldan!"
***
Saqi ol id tapd heyranlq,
kdi ol qissdn peimanlq.
Qld mkr il ol r id hiyl,
Dedi: - Mstm, aman mn bu mhl!
Sbhdm kim, d gzarm ona,
Varaym, yazuyim xumarm ona.
Onu da il sngsar edyin,
Sndrb cismini qbar edyin."
Bad tnd oldu tllldn,
Bir qrz anlad tafldn.
Saqiyi tutdu Mey, yaman tutdu,
Bel tutar kimi ki, qan tutdu.
Oldu saqi Meyin giriftar,
Fa edn byl olur srar.
ZM-TDBR KRDN-BAD1
Saqiya, qlma trki-badeyi-nab,
stsn, Meydn ist fthl-bab.
Meydir ayineyi-cmall-lah,
Zinhar, ondan eylm ikrah!

Badanin tdbir grmk chdi

235

Bir qdh bala, n'm eyl tmam

Ki, tapam qvvti-dayi-klam.
***
Saqi olac sir Mey mztr,
Ati-fitn kdi 'leyi-r.
Yd yanna Bad shabn,
Ad tdbiri-dvlt bvabn
Ki, bu dkl1 fsada ar ndir,
ar ol ziti-nabkar ndir?
MSLHT DDN-RQ
BA MEY2
Dedi vvl rq ki: - Ey Meyi-nab!
Qlma n' xyal il itab!
ahsan, xsm akr etm zn,
Bir qulunla brabr etm zn.
Surti-halna nzr qlma,
Bydb an m'tbr qlma!
Dm svdasna, tafl ql,
Ne gn sbr iln thmml ql!
Ol snin qdr vktin n bilir?
z-zndn rr, rir, zilir.
GFT GUY-NBD HM
Z PEY3
n rq sozlri tktdi, Nbid
Dedi: - Ey ntfeyi-Cm Cmid!
Dvlt oldur ki, dmn ola zbun,
Olmadan bir rar 'l fzun;

"Kimi" mnasndadr
Aran mey mslhti
3
Ondan sonra Nbidin (xurma rabnn) shbti.

236

Bir bixun il hlak edyin,

Hiddtindn chan pak edyin.
Olmaya az ikn bu i ox ola,
Dxi df in arsi yox ola.
SXN-BUZ DR TDARK-HAL1
n Nbid eyldi szn tmam,
Dedi Buz ki: - Ey Meyi-glfam!
N tafl, n cng ql pi,
Bu i ql bir zg ndi.
Ver ona ltf mjdsil firib,
Ola kim, ixtilat ola nsib.
Yanna glgc ol fsadi-zman,
Eyl mkr il df ini pnhan.
N msaf eyl kim, yaman ola ad,
N tafl ki, gn-gn arta fsad.
HM BA KRDN-MEY Z QVAL2
Qlmad hi qvl Bad qbul,
Glmdi hi sz ona mqbul;
Dedi: - Oldur slah kim, vvl
Qlmayam irtikabi-cng cdl,
Gndrm qasid il, pnd verm,
Bir ne pndi-sudimnd verm.
Pnd is tabe olsa, yarmdr,
Olmasa, cng xud armdr.
Kimdir imdi ki, zmi-rah qla.
Sayeyi-dvltim pnah qla,
zn Bng mclisin sala,
Szm syly, cvabm ala?"

1
2

Tdbir grlmsind Buznin (pivnin) mslhti.

rabn danqlardan boyun qarmas

237

RFTN-BUZ
BORDN-PEYAM1
Gldi gftara Buzeyi-bdnam,
Laflar urdu ol nmkbhram
Kim: - Mn mrin olsa, mnqadam,
Mn sfr iddtin m'tadam.
Bng peyamn eylyim iysal,
Grmsm slh onda istiqbal,
Zrb iln onu srnigun edyin,
zeyin, yencyin zbun edyin."
***
Tutdu Mey Buznin szn qula,
Dedi: - Ey Buz, yaxsan, zn a!
Yeri, onun kuhini sndr,
Badipayi-qruridn endir!
SFT-BNG-ZT
BDFRCAM2
Syl mndn kim: ey fsrd mizac,
Dlisn, eyl bu cnuna lac!
Bir lac eyl, df i-svda ql!
Bana ar tap, mdava ql!
Ey zina kivrinin vba,
Mttsil nikbtilrin ba.
Ey sasi-binayi-hr vsvas,
nt xnnas f sdurinnas.3
Ey srasr tsvvrn batil,
Fisq ilam ruz b mayil!
Qaliba kim, xmirini tqdir

Buznin sifari aparas

irkin v pis xasiyytli Bngin siftlri
3
Sn insan ryinin eytansan
2

238

Yz fsad il eylmi txmir.

Der imsn ki: "Hr n var mnm".
K'bsn, gr yetr ban gy hm.
Sn yaman chl iind qalmsan,
Ayn1 z bana ulalmsan.
Hi m'qul sz demzsn sn,
Qandadr kim, ktk yemzsn sn?
Kim olsan msahib, ey cahil,
Olur lbtt, tnbl kahil.
mcal qlrsan, ey srsam,
Bir zamann iin bir ild tmam.
kl vqti sndir, ey bdkt,
Bir ilin quti bir zmanlq kl.
Ey xird rhgzarnn tikni,
Tanr xar eylsin sni kni!
Baisi-nikbt flaktsn,
Bs ki, bdkl bdqiyaftsn.
Xah drvi olav xah qni,
Usu2 azar duunda grs sni.
Hr sadtsiz olsa yar sn,
mmeyi qlsa e'tibar sn,
Mhv olub onda mrdlik sri,
Mtlq olmaz cat cigri.
Xrrm olma ki, sbzdir sn rng,
Snsn ayineyi-tbit jng.
Sndn olur ynl ar balar,
Sni hr kim l alr, dalar.
mlindir mxalifi-hikmt,
Xlq sndndir sli-hr illt.
Bu i bitmgin grk naar
Ki, olasan qapmda xidmtkar.
Ya bu iqlimdn ban al get,
Yoxsa ban gtr hzuruma yet!
Msttk mndn olma biprva,

"ox" mnasndad.
All

1
2

239

ttibaimdn etm istina.

Mn gr raz olmasam sndn,
Bana ox bla glr mndn.
Kllxk olma ar etm,
Gl diman tr eyl, ar etm.
Yaxma hirs oduna qurun, yan,
Hzr et kim, xtrddir ban.
rm ql, srgiranlq etm yg,
Hddini tam, gl ayama d.
Yox zndn mgr snin xbrin
Ki, n trkibsn, ndir hnrin?
Gu ql, fzlini byan edyin,
Olan srarn yan edyin.
QSSEY
DR SFAT-SRARST1
Var idi sfhanda bir meyk,
Bng mannd mttsil srxo.
Bir cb qsrd tutub mnz,
Mey olmudu ruz b mayil.
Bir gn ol rind mclisind rab
Oldu manndi-kimiya nayab.
Hasil oldu ona sda'i-xumar,
Yedi dfin zrreyi-srar.
sri-bng edib hcumi-tmam,
Tapd mir'ati-qli jngi-zlam.
b idi, leyk mahi-bfruz
Qlm idi cahan qeyrti-ruz.
Rngi-mhtab idi nmuneyi-ab,
Qsr ol ab iind kli-hbab.
Qsrdn rind dra qld nigah,

srarn (Bngin) siftlri haqqnda bir hekay.

240

Su grnd gzn prtvi-mah,

Dedi: - Ey vay, oldu i mkil,
Seyl tutmu cahan, mn qafil.
Suya, arm budur, zm buraxm,
Dolmadan qsr bir knara xm.
zm qurtarm sbaht iln,
Bir knara xm frat iln.
l bir taxta parsin ald,
Yer mhtab tk zn sald.
Lt grb ba fr dandan,
Zrbln bngi udu bandan.
Drdi-sr grd, gldilr hkma,
Dedilr drdin rab dva.
Sn budur hnr ki, rh etdim,
hli-idrak sor ki, mn netdim?
Mnim slim, kkm tfhhs ql,
Hrmtim sndn artq olma bil.
SFT-XUBY-MEY
MEYXAR1
Bilmi ol kim, zim cbbaram,
Srk srfraz srdaram.
Kim ki, bhs il ba qoarsa mana,
Gr Firidun is hrifm ona.
Gh olur hu alm dimandan
Ki, ban bilmy ayandan.
Mn kimm? - Hmdmi-Cm Cmid,
Saflqla qrineyi-xurid.
Mhki-cvhrim tmam yar,
Laleyi-kuhsari-hilm vqar.
Bir binadr vcudi-r'i-br,
Sirri-thqiq olmaa mzhr.
Hr binada ki, yaxdr bnyad,
Onu fzunraq eylrm abad.
Hr binada ki, sstdr rkan,

rabn v rab inlrin yax siftlri

241

Onu slil eylrm viran.

Bu sbbdn mn yetn shab,
Kimi xo vqtdir, kimisi xrab.
Dd Davuddan zmirim zvq,
Hsni-avaz hasil etdim vq.
rz qldm Klim surti-hal,
Rifqimi qld mmtin hlal.
Qvmi-trsay mn tantdm rah,
K'etdilr1 qtidai-Ruhullah.
Mn hqiqtd hli-irfanm,
Demsinlr riki-eytanm.
Adm scd qlmayb eytan,
Tapdnda qrur il syan;
Mndn olsayd n'si bir dm,
Min gz eylrdi scdeyi-Adm.
Riqqtfzayi-aiqi-zarm,
hr-fruzi-hsni-dildarm.
Nzri-aiq rxi-mhbub,
Biri talib durur, biri mtlub.
Hicr il mkil ikn onlara hal,
Mn buraxdm araya trhi-vsal.
Gri dmnligimd fitnm ox,
Dustluqda dxi misalm yox.
Hr n drd olsa, mn dva verrm,
Tb' gzgsn cila verrm.
Bir xirdmnd alimm mahir,
Batin hvaln eylrm zahir.
Mktbi-meykdmd am shr
rhi-tcrid oxur mdrrislr.
Padiahlar, istsm, asan
Qlram bir gda il yeksan.
Gr gdalar, istsm filhal
Qlram padiahi-bizr mal.
Mnm rbabi-rif'ti-drcat,
Baisi-xeyr daxili-hsnat.

Ki etdilr

242

Mnm ol hryari-hft iqlim

Ki, mn ahlar qlr t'zim.
Hr kim olsa, yama ba urar,
Mn glinc qamu yaa durar.
Gvhrimdir mnim mfrrihi-zat,
Mnm, lqiss, mni-hsnat.
Hsnatimi ondan eyl qiyas
Ki, demi hq mnafen-linnas.
Vsfi-zatimd bir hekayt var,
Gu gr tutsan, eylrm izhar.
SFT-MAHRY-GLRXSAR1
Var idi Reyd bir xcstxisal,
Mahtl't nigari-mikinxal.
Meyi-l'li-lbi niatfzay,
Nqli-gftar nz bzmaray.
Mey dmd ksi kimi, mdam
Aliban mttsil qdhdn kam.
Bir gn ol srvqdd glrxsar
Qld zhhad mclisin gzar.
Grd bir zahidi-prianhal,
Kemi vqat zhd iln mh sal,
Bilmmi kim, mzaqi-bad ndir,
Xtti-mikin ruyi-sad ndir.
Xlq eylr hekayti-mhr,
Sifti-huri, cnnt Kvsr.
Nvcavan qld meyli-Kvsr hur,
Dedi cz il: - Ey xudayi-qfur!
Var midim ki, hli-cnnt olam,
Mn dxi mstiddi-rhmt olam.
Qeybdn gldi bir nidayi-ltif
Qulana ki: "Ey hrifi-zrif!
Tanr bir padiahi-adildir,

Ayzl, glyanaqlnn sifti

243

Feyzi mcmui-xlq amildir.

Krmindn o qadiri-qyyum
Eylmz hi kimsni mhrum.
Kimi dnyada adiman eylr,
Kimi qbada kamiran eylr.
Sn ki, dnyada hli-irtsn,
Sakini-msndi-msrrtsn,
digindir niatiln meyi-saf,
Kvsr ummaq degil sn insaf.
Qrzin Kvsr is meydn ke,
Yoxsa al nqdi, nisy istm he.
Bad mhrumi abi-Kvsr ir,
Kims, Kvsr dem mkrrar ir.
Bu dlil il Bad Kvsr imi,
Gr n xo nsny brabr imi.
Bng kimdir hrifi-Bad ola?
Bhs qlsa, hramzad ola.
Cddi-pakim hqin, ey srar,
Olmasan drghimd xidmtkar,
Glib endirmsn yama ba,
Eylsn aqibt mniml sava,
Qlmadan tir ruzigarn mn,
Gy savurmadan qbarn mn,
Tutsam aram biqrar olayn,
Rddi-drgahi-kirdgar olayn!"
SFT-BZM-BNGNAFRHNG1
Bad qlac tmam gftarn,
Buz nqi-zmir edib varn,
Qld zmi-rhi-mhlleyi-Bng,
Oluban qasidi-Meyi-glrng.

Hnrsiz Bngin mclisi haqqnda

244

***
Bngi-xosirt nikukirdar,
Ne hmdmlr il fsli-bahar,
Bir cb mrzar iind mdam
Tutmu idi niatiln aram.
Br idi hm Mfrrih fyun,
Hr biri r'yln bir flatun.
Gh db elmi-r'dn gftar,
Gah hikmt sz olub tkrar.
Grm ikn bhsi-elm fzl kmal,
Mtvatir olub cvab sual,
Verdilr Bng hzrtin xbr
Ki, "Durubdur qapnda bir akr,
Der ki, Meydn gtirmim peyam,
strm rxsti-dayi-klam".
Bngdn rxst eylyib hasil,
Buzeyi-zitruyi-naqabil
Girdi ol bzmi-xas aman,
Balad hrz-hrz fsan.
Mey szn dedi ol plidi-krih,
Blk yz nkt hm mzidn-fih.
DDN-BUZ T'NHA Z BNG1
Bu xbrlrdn oldu eyda Bng,
Buzy dd bimhaba Bng.
Bana xd qhrdn sevda,
Buzni qld t'n il iyza:
"K'ey qliz plid nahmvar!
Gndeyi-zit natmam yar!
Sn qdimi mnim nisim idin,
N nisim ki, kaslisim idin.
Badnin xud sninl yox meyli,
Olsa ondan biddir xeyli.

Buzenin Bngdn tnlr eitmsi.

245

Sn nsn ki, sninl yar olalar,

Gizli ilrd razidar olalar?
Heyf, Mey hm gri dmndir
Ki, rfiqi bu nv' kvdndir.
Layiq oldur sni mlamt edm,
Bu gn bana qiyamt edm.
Kvdn hmq tururusn,
Bdrg bdxisal bdxusn.
Mey oldun bu fitnd ortaq,
Snacaqdr snin banda anaq.
Frz olubdur sn cfa qlmaq,
A ikn zn qara qlmaq.
Haliya n rsulsn naar,
Sn mndn rva degil azar.
Mihmansan, bu gec etgil xab,
Veryin sbh szlrin cavab."
Bzmi-Bng ir Buz tutdu sbat,
Bng xddam etdilr xdmat.
Buz ol cm' hmniin oldu,
S'd il nhs hmqrin oldu.
Mclisi-xas idiv cm'i-zrif,
M'mni-pak idiv qvmi-rif.
n kdurt gedib sfa gldi,
Grm olub m'd itha gldi,
kdilr trf-trf maddlr,
yl kim, airi-cm sylr:
"Hri ndi dr gman avrd.1
Mtbxi rft dr miyan avrd."
Gah palud gldi, gah hlva,
Gh mz'fr kildi, gh bura.
nki ox grd bngiyan tam,
Pxtlik qld Buzeyi-bdnam,
Qalmad qltbann ol cui,
Oldu gftari-Mey framui,
Dedi: "Ey Bng! Baddn kedim,

(Xidmti) mtbx getdi v gman gln hr eyi ortaya gtirdi.

246

Getmzm ol yanaya, and idim.

Mn snin bir kmin akrinm,
Eigind qulami-kmtrinm.
oxdurur Badnin fsad ri,
Snddir fqr msknt sri.
Buz n Bng oldu xidmtkar,
Bng feyzil vaqifi-srar,
Ol gec Bng sairi-shab
Qldlar raht srur il xab.
Sbhdm kim, sipehri-camxram
Sad Bng stn meyi-glfam,
Drdsa thniin olub xtr,
Saf meykimi xd 'leyi-tr.
Bng fikrt dnizin daldi,
Ortaya trhi-mvert sald
Ki: "Ndir areyi-rarti-Mey,
Nec tskin tapar hrarti-Mey?"
DR NSHT NUMUDNI-FYN1
Dedi fyun ki: - Olmal qmnak,
Mnm ol zhr dfin tiryak.
Qlayn geclr yuxunu haram,
Yemym nsn, tutmayam aram,
Edyim zaye etdigi mgin,
Ardb hmniinlrin yrgin.
BR HM MTTBE D KNUN2
Br n dd sz, dedi: - Ey Bng!
Onun il n hasil eylr cng?
N rva cng yl srke il,
lf-xk netsin at il?

1
2

fyunun nsiht etmsi

Brin d ona tabe olmas.

247

Nec kim, mlk ol verir rvnq,

Kims meyl eylmz sn mtlq.
Snmadan bu nizai trk edlim,
Btn ikn bu mlkdn gedlim.
PND-M'CUN B GU-SRAR1
Dedi M'cun ona ki: - Ey srar.
N hzimt, n cng eyl ar.
Layiq oldur onunla slh edsn,
Gr tlb qlsa, yanna gedsn.
Eyl df in mkr iln tdbir,
Safdildir, yeri, mizacin gir.
Qafil etm zn mdaradan,
Hiyl yeyrk degilmi qvadan?
BNG TDBR KRDN ZHAR2
Qlmad Bng hi qvl psnd,
Glmdi hi sz ona xrsnd,
Dedi: - Mn hm rsul gndrrm,
Szlrin cvab dndrrm.
Qlsa tat, riaytim grsn,
Qlmaz olsa, siyastim grsn.
ZKR-M'CUN DR RSALT-U3
Ey Mfrrih, sndir indi mid,
Olasan fth qapusin kilid.
Snddir hni-xlq ltfi-da,
ox grbsn mcalisi-hkma.

M'cunun Bng (srara) nsihti.

Bngin z tdbirini sylmsi
3
M'cunun eliliyi gndrilmsi

248

Snd irfan cvahiri oxdur,

Sndki rtb kimsd yoxdur.
Qrzim olmaa sn eyl itab,
Sn mn qvmsn, n bu hsab.
Var, mndn Mey nsiht ql!
Gr qbul etms, fziht ql!
DR SFAT-MEY
RART-U1
Syl: Ey bihyayi-bihudgrd,
Mfsidi hr slah olan namrd!
Hmdmin hr kim olsa leyl nhar,
Gah divandir, ghi bimar.
Bu cahanda budur sn t'sir,
Ol cahanda dxi zqum sir.
Snsn ol rhnmayi-hli-zab
Ki, ayan yetn yer oldu xrab.
Mkriln aln et evini yxar,
Bu fsadn saqnma, ba xar.
Ey bsa hli-txt sahibi-tac
Ki, qlbsan bir tmy mhtac.
Ey bsa huimndi-frzan
Ki, qlbsan sfih divan.
Baisi-fitnv rartsn,
Ncisl-eyn bithartsn.
"nnml-xmr" ayesini oxu
Ki, snindir kinaytind oxu.
Qanda gbr olsa, hmniinindir,
Bu sbbdn ki, dini dinindir.
Ulular sndn etmy ikrah,
Olur, lbtt, asiyi-drgah.
Kiilr sndn etms prhiz
xar, lbtt...

Meyin siftlri v onun (trtdiyi) r haqqnda

249

n xmirn zinaya raibdir,

Axta qlmaq sni mnasibdir.
Snsn olmu mqyyd z-zn,
Czvi idn xarsan el zn.
Kim oldunsa mhrm yolda,
Gizli sirrini qldn ellr fa.
srin ds hr yer ox az,
Qlmaz hli-rit onda namaz.
akrin oldu ng, zar oldu,
Damnin tutdu drd, xar oldu.
Tutdu bir ev himaytind hbab,
Eyldin al il evini xrab.
eyx Sn'ana bir dm oldun yar,
Trki-din etdi, balad znnar.
Hmz tdbirin il qld ml,
Naqeyi-Saleh yetirdi xll.
Snd yoxdur triqeyi-cd b,
Sn dbsizsn, onlar hli-db.
Snd yoxdur tbiti-frznd,
Son mnafiqsn, ol sadtmnd.
Sirk sndn dnnd tapd qbul,
Mclisi-ehli-r' rahi-vsul.
Bisbb hrz-hrz qlma qzb,
ini alma daa, saxla db.
Bs ki, hli-xtasn mrtd,
Qanda z qoydun is oldun rdd.
Bsi evlr xrabdr sndn,
ox barlar kbabdr sndn,
Aaram sirrini, tr olmaz isn,
Drd nisbt mkddr olmaz isn.

250

SFT-MEY K,
HST NAMRU1
Misr mlknd var idi bir pir,
Hrgiz ixlas tapmam tyir,
Alim arif fifz-zeyl,
Qlmam xbs il xyant meyl.
Axiri-mr olanda rikkti-eyb,
Sald trkibin mrzdn eyb.
Oldu tdbir illti mhtac,
Dedilr Baddir bu drd lac.
Eyldi meyli-mey zrurt il,
di bir cr' mey kdurt il.
Zvqi-mey sald n dimana ur,
Arizu qld mtrib tnbur.
Mb mtribi kib avaz,
Eyldi qarsnda cilvv naz.
Pir vq il mayil oldu ona,
Qvvti-nfs hasil oldu ona,
Dedi; - Ey srvqdd, simndam!
Nola versn mni-iksty kam?
Mni vsl il adiman etsn,
Pir ikn yenldn cvan etsn.
Dedi: - Mndn murad hasildir,
Leyk din ixtilafi mkildir.
Dinin r dinim mnasib olur,
Sn mndn murad hasil olur.
Pir ta raz ola xatiri-yar,
Trkidin etdi, balad znnar.
Oldu zaye cmti-taat,
Gr ona netdi mey mlaqat!
Ey Meyi-zitxu, budur mlin,
Din dnyaya oxdurur xllin.

Haram olan Meyin sifti

251

FT-BNG DR XYALAT1
Mnm ol tiztb', pakzmir
Ki, ltif etdi tiyntim tqdir.
Mnddir fdi-qbbeyi-xzra,
xtrim ahdandn peyda.
eyxlr eylr ehtiram mn,
Balar zrdir mqara mn.
Cvhrim qdr iln mkrrmdir.
Klli-trkib cz'i-'zmdir.
Flki-ncmn mhndisiym,
Cml elm blinin mdrrisiym.
Nola gls mn siar kbar,
Almaa drsi-mxznl-srar.
Sbzeyi-busitani-idrakam,
Zvqbxi-zmiri-qmnakam.
Xzr vaqif olub hqiqtim,
Girdi ol rtb il kisvtim.
Mn eldn dgr tpanv zur,
El mndn yetr niat srur.
Knci-hr mdrs mqammdr,
Firqeyi-hli-elm rammdr.
vkt hlin olmazam hmdm,
kmzm iddti-mqqt qm.
Dvltin n mqqti oxdur.
Dvltim var ki, dvltim yoxdur.
Qanda bir mflis qlndr var,
Mnm ol mflis qlndr yar.
Mnd yox Mey kimi mhbbti-ur,
Dadl sevmkd olmuam mhur.
Meydn imanda glmim fzun,
"nnml-m'minun hlviyyun"2
Fqra firqsin mn bam,
Mttsil hli-fqr yoldam.

1
2

Bngin z tsvvrn gr sifti

Mminlrin hams irinlik ey sevndir

252

Sndn olac siri-drd mizac,

Sihht n mn olur mhtac.
Qanda olsam mqrrb mhrm,
Onda olmaz niani-qssv qra.
Mnm ayindari-feyzi-zl,
Surtim jng siyrtim seyl.
Versm ayineyi-zmir cila,
Grnr onda cmleyi-ya.
Sbzxt dbrm, hicabm yox,
Mn aiq yg, mqyyd ox.
Munca fasiqlr ir bibakm,
T'n edr xlq, leyk mn pakm.
Mn ariflrin iradti var,
Arif oldur ki, saxlaya srar.
Ey bsa binvayi-mflisi-dun
Ki, xyal il eylrm Qann.
Degilm Bad kim, grb at,
ksil nsn mndn xa q.
kmim iddti-hrarti-nar,
xmam xalis tamam yar.
Almi bir xyaldr dedilr,
E'timad mhaldr dedilr,
Qtbi-alm bu gn mnm mhur
Ki, qlr min xyal mnd zhur.
Drki-zatm saqnma asandr,
Sirri-karimd ql heyrandr.
Bilmzm qanda grmm mktub,
z sifatmda bir hekayti-xub:
DR SFAT-MRD HALAT1
Bsrd bir mridi-rvndil
Bng olmudu ruz b mayil.
Onu salmd n'eyi-srar
Hr zaman bir xyala leyl nhar.

Mridin siftlri v hval haqqnda

253

Bildi pir ol mridin f' aln,

Zvqi-Bng il xo ken haln,
Qld mmnu' sohbtindn onu,
Etdi mhrum hzrtindn onu.
Bir gn ol namuradi-xstcigr
Sald cz il pir saru gzr.
Dedi: - Ey hr kmala rahbrim,
Ustadm, mllimi-hnrim!
N sbbdn gnahkar olubam,
N gnah eyldim ki, xar olubam?
Pri-saleh mrid verdi cvab
Ki: - Mn bu iind qlma itab.
Derlr srar il olubsan yar,
Zvqi-Bng il vaqifi-srar.
Saluban qsri-asimana kmnd,
ox qlrsan txyylati-blnd.
Gyddir mttsil snin seyrin,
Sn drki qaan yetr qeyrin?
Kamils-seyr olduun bildim,
Trki-drs tllmn qldm.
Bu dlil il Bng kamil imi,
Xlq ondan murad hasil imi.
ODN-MEY BCNG AMAD1
Eylgc Bng szlrini tmam,
Qld M'cun risalt iqdam.
Leyk ta grmy cfayi-qdh,
Oxudu min kr duayi-qdh.
Badeyi-ruhbx canprvr,
Qalm idi mkddr mztr,
ntizar ir kim, qaan Buz
Dn bir dxi ol cigrsuz;
Qla Bngin hekaytin tqrir,

Meyin dy hazr olmas

254

Grlr bir ona gra tdbir.

Dedilr: - Bng dnd Buzeyi-dun,
Leyk gldi risalt M'cun.
kr qld ki: - Nikbtim getdi,
Dvltimdir ki, onu dur etdi.
Mey M'cun verib xbr varn,
Srbsr zahir etdi srarn.
Badnin hiddti fzun oldu,
Qhrdn rngi lalgun oldu.
Yd yanna Bad shabn,
Cm' qld msaf sbabn.
Dedi M'cun: - xtiyarn var,
Xah get, xah bunda eyl qrar.
Bildi M'cun ki, Bng olur mlub,
zn qld Bady mnsub.
Bngdn kedi, Badxar oldu,
Sahibi-izz e'tibar oldu.
BNG HM DR MQABL
STAD1
Bng bm oldu haldan agah,
Yd mqdur olduunca sipah;
Hr biri bir trfd kdi sfi,
Oldu rnginbsat hr trfi.
ZM-MEYDAN
NMUDN-SRAR2
vvl srar girdi meydana,
Shni-meydanda gldi cvlana,
Ban adv gtrd ktk,

1
2

Bngin da qar durmas

Bngin meydana girmsi

255

Girdi meydana phlivanlartk,

Urdu qaytd phlivanla laf,
stdi phlivan kim, ed msaf.
GFTN-SLH
NQL-XDMTKAR1
Nql grd ki, ol iki bibak
Qlmaq istr bir-birini hlak.
Bildi kim, onlar il olsa cidal,
Aya altnda ol olur pamal.
Bng bana cizginib hr dm
Yalvarb dd Mey yana hm
Ki, mgr df ola triqeyi-cng,
N Mey etdi szn qbul, n Bng.
MN'AN KRDN-MVZ
Z CNG2
Var idi bir mdbbir, ad Mviz,
Vaqe' ol srd bir hli-tmiz.
Hm rabn atas, qarda,
Hm sfrlrd Bng yolda.
amdn qld slh n ilqar,
Qld onlara v'zlr tkrar.
Olmad v'z pnd faidmnd,
hli-chl n sud v'zl pnd?

1
2

Xidmti Nogulu slh tklifi

Mvzn onlar davadan kindirmsi

256

DN-NQL
DR MQABL-BNG1
Nql xd onunla qlmaa cng,
Qld bir hmld hid onu Bng.
DR MSAF AMDN
MVZ -TMZ2
Etdi zmi-msafi-Bng Mviz,
Ol dxi olmad hrifi-sitiz.
Z PEY
HM KBAB-AT-TZ3
rseyi-rzmi grm qld Kbab,
Zrbin ol dxi gtirmdi tab.
KRDN-BAD CNGRA
MQDM4
Grd Bad ki, lkri bir-bir,
Oldu ol nabkar lind sir.
Vermdi qeyr cng n rxst,
zn kdi ortaya qeyrt.
n sipahilik ir mahir idi,
Ona tdbiri-cng zahir idi.
Bir ne itrtini qoydu kmin,
z yalqz msafa girdi hmin;

Noulu Bng qar xmas

Movzn dy girmsi
3
Ardnca iti odlu kababn glmsi
4
Badenin mhariby balamas.
2

257

Girdi meydana, eyldi cvlan,

z kdi hbabdan qalxan.
Bng il n mqabil oldu rab,
Lhzeyi qldlar sal cvab.
KRDN-BHS BNG MEY
BAHM1
Mey edir2
- Mn nbireyi-takm!
Bng edir:
- Sn plid mn pakm!
Mey edir:
- Mn ndimi-sultanm!
Bng edir:
- Mn bir hli-irfanm!
Mey edir:
- Hakimi-hvasm hu!
Bng edir:
- Sufiym mn zrqpu!
Mey edir:
- Mn fq kimi alm!
Bng edir:
- Mn sipehr timsalm!
Mey edir:
- Xo mnimldir alm!
Bng edir:
- Qtbi-almm mn hm!
Mey edir:
- Qmli xlq qmxarm!
Bng edir:
- Snc mn dxi varm!
Mey edir:
- Mn irai-ncmnm!

1
2

Mey il bngin mbahissi.

Edir, aydr - "deyir" m'nasndadr.

258

Bng edir:
- Rgi-sbzeyi-mnm!
Mey edir:
- Eq piri-rahimdir.
Bng edir:
- Ol mnim pnahimdir!
Mey edir:
- Nvrsi-cahansuzm!
Bng edir:
- Piri-daniamuzm!
Mey edir:
- Eylrm sni fani!
Bng edir:
- Dinm, hddini tani!
Bhs il olmad qt'i-niza,
Fitn slh slaha qld vida.
btida oldu nki cng cdl,
Bir ne hml oldu rdd bdl,
Hiddti-Bng Meydn idi fzun,
Bng qvvt tapb, Mey oldu zbun.
Grd n dvltind bimi-xll,
stdi zri-syyiati-ml.
Nzr edib eyldi Xuday gvah
Kim, bu nvbt bu dmn olsa tbah,
Kimi tutdiys eyly azad,
Etmy kimsnin fsadm yad.
Tapd sail icabti ms'ul,
Saf idi qlbi, nzri oldu qbul.
xd nagh kmindn ol lkr,
Oldu Bngin sipahi-zir zbr.
Buzv Br Bng sir oldu.
Kimi xrd, kimi xmir oldu,
Badnin xatirin yetdi sfa,
Nzr qlmd, nzr qld vfa,
Qld azad o drd srhngi:
Saqiy Br Buzv Bngi.
Hr birin qld bir i m'mur.

259

Almi etdi dl il m'mur.

Aqibt Bng edib ihant ar,
Badnin xidmtindn etdi frar.
mdi gzdikd qorxa-qorxa gzr,
Bad hr qanda grs onu zr.
zn mtlq aikar etmz,
Mey olan yerlr gzar etmz.
TLB-MFRT
Z RBB-QFUR1
Tvb, ey K'irdigar-zrpzir
Szlrimdn kim, etmim tqrir.
Nitq verdin ki, vsfi-zatn edm;
rhi-keyfiyyti-sifatn edm;
N ki, vsaf-Mey qlb mda,
Bng vsfind olaym guya.
Allah-Allah, bu mehz syandr,
Qayti-kfr eyni-kfrandr.
n Fzulidrr mnim lqbim,
cb olmaz gr olmasa dbim.
Var midim ki, zrm ola qbul,
Olmaya byl crm il ms'ul.

Balayan Allahdan fv istmk.

260

261

262

Qvvasi-bvahiri-rvayt,
Syyahi-bvadiyi-hekayt
Dryayi-rvayti znd,
Shrayi-hekayti gznd
Dzm bu nizam iln ghrlr,
Vermi bu da iln xbrlr
Kim, var idi bir xcstsima,
drak tamam, tb'i qrra.
ya tkllmndn arif,
Hr lsindn olurdu vaqif.
Bir gn ki, hi-sipehri-rabe'
Tiini Hmld qld lame',
Tsxiri-Hml qlan zamanda,
Xuni-Hml axdan zamanda,
Hr sbzgh gzr ednd,
Bir tvr il dvr edib zman,
Bir zg fza yetib chan,
bvabi-xyal olundu meftuh,
mvati-nbat yetdi n ruh.
n mv nma bulub mnlr,
ak etdi nbat pirhnlr,
Mey ne' il ya kdi,
Lal cigrin da kdi.
Nrgis ki, gz ad ba girdi,
Bir baxmaq iln zn itirdi.
Kcgrdn olub bnvyi-zar,
Bir n'yi-meyl oldu xummar.
Qn yaxasn eyldi ak,
Blbl baxuban olub frhnak.
Ba r ald qrmz gl,
Balad nin nale blbl.
lqiss, fzalanb mnlr,
Xo, taz geyindi yasmnlr.

263

Seyr etmk n o pakdamn

Tutdu rhi-ba trfi-gln.
Bir ba gzr edn zamanda,
Hr meyvy bir nzr qlanda
Grd ki, fvakih smrlr
z-zn iftixar edrlr.
Alu edrdi kri-sttar
Kim,
- Mn kimi xo cahanda kim var?
Tblrzy mn fa verirm,
Tlxiyyi-fm sfa verirm.
klimdn olur ba ars dur,
Demi hkma bu sz cmhur.
Ol szn axra yetirdi,
Ximindn Alu zn itirdi,
Aluy syldi ki:
- Ey zar!
Fxr eylm, eylmzmisn ar?
Kim tur, dxi zlilsn sn,
smar ara lilsn sn!
klind snin qama dilr,
Xo tb'lr rtubt ilr.
flicv kft cml azar
Sni yeyn olur szavar.
Ol qadiri-bimisal hmta
Aluy mni qlb msmma.
n drri-qlndri bgum,
Yz min trf sald xum.
Gh sbzv gah rvani,
Gh srx sfid, z'frani.
Onun ssini Gilas eitdi,
Bu zrb il ona t'n etdi:
- Key naks dun, utanmadnm?
Azrm oduna yanmadnm?
Knduzini bunca vsf etdin,
Qurtar szn ki, hddn tdn!
Hr kim sni yes etmz hlal,

264

Gnd grk ona kr bal.

Ol dm ki, mni Hq etdi zahir,
Verdi tnim libasi-faxir,
Rxtim kmi yoxdu hi cvhr,
Cismim kimi yoxdu hi gvhr.
Gh Zhrv gah Mtriym,
Gahi mlk ghi priym.
Srv aac tkdir hr budam,
Xublar kllr itiyaqm.
Zrdalu eitdi, n'r urdu
Kim,
- Gilasi grgiln, qudurdu!
Dedi ki,
- Ey hqri-zmane!
Vey za klaa ab dan!
N fxr il zn grsn?
Bu eyb il sn n fxr edrsn?
Bir qtr su, bir d stxansan,
Hr kim ki, yes, ona ziyansan.
Gr sni qurutsa babanlar,
Axr gn ox kr ziyanlar.
Ol sli-binayi-cml bnyad,
Zrdalu mn qoyubdu hm ad.
Gh sbz oluram zmrrdasa,
Gahi bdnim olur mtlla.
Gr mni qurutsa baibanlar,
str mni cml karivanlar.
Hr qanda aparsalar zizm,
Hr tbx buraxsalar tmizm.
rik szn Alna gu qld,
Acqlanuban xru qld:
- K'ey qarn vrmli, sinsi ak,
V'ey camsi tozlu, lzzti xak!
Xasiyytini ki, sn bilirsn,
Knduzin rixnd qlrsan.
Hr kim sni yedi qarn idi,
Dryayi-bla iin ddi.

265

nvai-blav drd sevda

Sni yeyn olur mhyya.
Ol qadir hyy frd fttah
Adm mnim qoyubdu Tffah.
Hm hrm verdi srx rngi,
Hm guim tlsi-firngi.
ki yarn arasnda mhrm
Yox mn kimi dhrd mqddm.
Hm peyki-nigari-nazninm,
Hm qasidi-yari-mhcbinm.
Tblii-risaltimd sz yox,
Tflhimi-blatimd sz ox.
Xlvtghi-yar hli-sirrm,
M'uqin aiqi yetirrm.
Bir bzmd gr ola myssr,
Tcmii-fvakih smrlr,
Mn hm gr o bzmd bulunsam,
smar iind hazr olsam,
Cml mni intixab edellr,
Hm qeyrdn ictinab edllr.
Alma edr idi yz tfaxr,
mrud zn qld zahir,
Sslndi ki, - Ey fsadi-dvran!
V'ey mfsideyi-misali-eytan!
Gr qabili-iftixar ofubsan,
Alma adn nen qoyubsan?
Gr yax olardn al deyrdin,
Alma nen adn qoyardm?
Ol hzrti-layzali-m'bud,
Ad qoydu mni ltif mrud,
Verdi mn yax xasiytlr,
Hm klim ox-ox afiytlr.
Hr xsty mn fa verirm.
Hr crgy mn sfa verirm.
mrud edrdi vsf haln,
Bilmzdi z iinin maln,

266

Nagh ssini eitdi ngur,

Qeyz glib oldu mst msrur.
Bu t'n il itab qld,
mrud o dm xitab qld.
- K'ey rngi saralm illtindn!
Ba yek z'f-qvvtindn!
z bana sn tbib oldun,
Bimarlara nsib oldun,
Knduzin vardr ehtiyacn,
Eylrmisn zglr lacn?
Dxi kl gr tbib olurd,
vvl bana dva qlrd.
vvl varb zn dva ver,
Ondan sora xsty fa ver.
Ol caili-zlmtin ilnnur
Ad qoydu mni-hrif ngur.
Verdi mn drl xasiytlr,
Ltf etdi mn ox afiytlr.
Mn sbzv kimi mvizm,
smar iind ox lzizm.
Mndndi rabi-rvani,
Mndndi srur adimani.
Mn saqiyi-mclisi-vfayam,
Ziyntdhi-mhfili-sfayam.
Turu il hmniin mnm, mn!
Hlva il hmqrin mnm, mn!
Heyva eidib bu gftguyi,
Qeyz glibn sarald ruyi.
ngur dedi ki:
- Yum dhann!
Danma ki, lal ola zbann!
ln qm mhnt lmdir,
Mdhin zn tamam zmdir.
Bir ksl ki, ittihad qlsan,
Bir cam mey il ad qlsan,
Ol adl tamam olur qm,
Qm stn qm glir dmadm.

267

vvl ki, edr xilafi-hkam,

Dxi hm olur cahanda bdnam.
Hm qli-mrcchi olur fsl,
Hm chli-mrkkbi olur vsl.
Gr mn'im ola gedr tilas,
V'r mflis ola gedr hyas.
Ol cmleyi-mkili edn hll
Adm mnim qoyub Sfrcl.
Var lzzt rng dad mnd,
Hm nam lqb, xo ad mnd.
triml dolubdu ba baa,
Hra mnzilim oldu ta taa.
Mni aparrlar hr diyara,
Hm thf verirlr hr nigara.
Konduzini vsf edrdi Heyva,
Narnc eidibn oldu peyda.
Heyvaya xitab qld:
- Key zar!
Danma ki, snd yox mgr ar?
Rngin saralbd bz kindn,
Yoxdur xbrin mgr zndn?!
Min t'n edr sn xlayiq,
Onlar ki, dedin, sn n layiq?
Qarnn dolu kirm bz kin,
Kirm bdnin olub xzin.
Mdhin zn mzmmt eylr,
Vsfin sn cml l'nt eylr.
Ot leyli nhar edn, gn b
Narnca qlb mni mlqqb.
Ltf etdi mn qbayi-faxir,
Ol don il eylrm tfaxr.
Yz kr edrm mn ol xudaya,
Yz fxr tnimdki qbaya.
Bir don mn ltf eylyibdir
Kim, qeyriy dxi vermyibdir.
klimi dxi edibdi pstan,
Pstan sevll cml mstan.

268

Yz fxr il sylr idi Narnc,

Nagah ssini eitdi Turunc.
Gftara glib dedi ki:
- Ey dun!
Fxr etm qbaya kim, ndir don?
Gr ey mhmil etslr cl,
Ol cli mnqq ola gl-gl,
Ekd zval hm km olmaz,
Minb'd o ek adm olmaz.
Ol qaziyi-hr nr miad,
Turunc mn qoyubdular ad.
Mn freyi-tami-aham,
Yemilr iind padaham.
Srdftri-meyvcati-baam,
smar iind n raam.
Hr n ki, desm ziyadym mn
Kim, daima sbz tazym mn.
Bu szlri Nar edib tfhhm,
Azn ab eyldi tbssm
Kim, rngin fxr edirdi Narnc,
Hm zn vsf edirdi Turunc.
Dedi ki:
- Ndir bu gftgulr?
Bifaid batil arizulr!
Gr rng il olsa ivv naz,
Rng ir kufm oldu mrataz.
V'r kims edrs sui-thsin,
Var mnd zlali-tur irin.
Knduzimi mdh etmzm mn,
z halm rh etmzm mn
Kim, meyveyi-rvzeyi-cinanam,
Nam lqb il mn Rmanam.
Dnya smri mn n nisbt
Kim, m'xzim ola bai-cnnt.
Narnc Turunc krimdir,
Heyva il Sib nkrimdir.
Hr danm olubdu l'li-qltan,

269

Hr cvhr ona olubdu heyran.

Nar z siftini vsf etdi,
Ba ir ssin Rtb eitdi.
Xim il o dm ayaa durdu,
Qehr il nara n'r urdu:
- K'ey bai-behitdn uran dm,
Sndn degilm o vsfd km.
Mn qabili-kli-nbiyayam,
ftari-cmii-tqiyayam.
Mhur cmdv rbd,
M'ruf hm sld, nsbd.
M'kul tamami-xas amm,
Syyahi-biladi-Misr amm.
zbs ki, mnm hbibi-hbab,
Bu vch il mn oxdur lqab.
Xstaviy Zahidi, Mfttl,
Hm 'miy dxi Mfrcl.
Xo bq'lr ir hazirm mn,
Mhdlr n mcavirm mn.
Srtll mni mzari-yara,
Thf aparrlar hr diyara.
Vsfmi Rtb n etdi itmam,
Yz ximl n'r urdu Badam.
Xurmaya dedi ki:
-Ey cahangrd!
Zmminde snin bsindi bu frd:
Gh Badadisn, gh sfhani,
Hrcayiliyin tutub cahani.
Vsf eylmgind hddn tdn,
Danma ki, sn mni ritdin.
ox drlc xasiyyt mnim var,
rh etmg zm eylerm ar
Kim, abi-nbat nql hlva
Olur mni-zardn mhyya.
Pst ki, eitdi azn ad,
Badama bu nv iln satad:
- K'ey bal dhan xisstindn,

270

Puid z lamtindn!
Bir zrr snin sxavtin yox!
Bihdd dd xsastin ox.
Min da yetimyinc can,
Qnnadiy vermsn ki, dan.
Xllaqi-chan zlmt nur
Pst mnim adm qoyubdur.
Qn kimi azm amam mn,
Hr talib dan samam mn.
Bir yandan eitdi Xox Fstq,
Hm Sncd ahpalud Fndq.
nnab il Tut, Alubalu,
ncir Zoal Cvz, Limu;
Hr biri bir afti-zman,
Hr biri slrdi bir fsan.
aftalu deyrdi:
- Padiahm,
Fstq ki:
- ncm ir mahm.
Hm Cvz deyrdi:
- Xosrovam mn.
Fndq deyrdi:
- Srvrm mn.
Limu ki:
- Mnm bu baa mahmud.
- aham ki, deyrdi ahpalud.
Hm Cvz deyrdi:
- Phlivanam,
ncir ki:
- hreyi-cahanam.
nnab deyrdi:
- Mn vcihm.
Zoal ki:
- Mn sn bihm.
Hm vsf edib zn Gilnar,
Tut oldu ki, baa tuti gftar,
Qld nzr ol xcstsima,

271

Grd ki, olub bu bada qva.

Glmidi ki, eyly syaht,
Lzzt aparb qla frat.
Grd ki, ba ir yoxdu lzzt,
Fsx eyldi, zmin etdi ric't.
Dd yola hm gztdi xan,
Nagh yolu dd bustan.
Bir nv il grd bustan,
Az qald ki, trk ed cahan.
Eylrdi Xiyar kri-xaliq
Kim:
- Qld mni cahanda haziq.
klimd olur mriz dilsrd,
Vsfimd mnim bsimdi bu frd.
Mn dafei-drdi-mhriqatam,
Mrhmnhi-sdri-mtbiqatam.
Grmk ki, eitdi bu mqal,
San kim, mtyyir oldu hal.
z tutdu Xiyara:
-K'ey cfakar!
Bu vsf sn degil szavar.
Yoxdu lzatin hmin bir adn,
Camu tin dnbd dadn.
Ol mdhlrin sn n layiq?
Ol vsflr mnm mvafiq.
Mn xstlr fa verirm.
Mn qlblr sfa verirm.
Var mzic il e'tidalm,
Hr tb il m'tdildi halm.
Grmk slr di yz fsan,
Bu yandan eitdi Hindivan.
Bir n'r kib xru qld,
Drya kimi dad, cu qld.
Dedi ki:
- Mgr bu xasiytlr
Mn mhtrm degil myssr?
Mn sinlr sfa verirm,

272

Mn didlr cila verirm.

Sfrav hrart dvaym,
Ba arsna cb faym.
Xot'm, lziz, rngim hmr,
Suyum dxi n zlali-Kvsr.
Bimarlara dva mnm, mn!
Hm xstlr fa mnm, mn!
vsafn edrdi Hindivan,
Qavun eidib kib zban,
Vermidi Qarpza vzart,
Hm Grmy mnsbi-vkalt,
Etmidi Xiyari n mlazim,
mmamni hm zn xadim,
Bostanya mr qld Qavun,
Verdirdi czasn bularun.
Soydurdu drisini Xiyarn,
Aldrd lindn ixtiyarn.
Hm Grmy urdu ne yar,
Cismini eltdi par-par.
Qarpz o dmd aqqalatd,
mmamni bir knara atd.
Dedi ki:
- Mnm sizin pnahz,
Bu bustan ir padiahz!
h mclisin msddrm mn,
smar iind srvrm mn.
Hr kim yes mni, qlsa rehlt,
Yetr ona rtbeyi-hadt.
trim dxi tri-mik bnzr,
N mik ki, blk tri-nbr.
Vermis mn zlal Kvsr,
Saqisi o Kvsrindir Heydr.
lqiss ki, bustanda Qavun
Vsf etdi zn hddn fzun.
Qeyz il o dm ayaa durd,
z ban xim il ayrd.
Bunu grb ol xcstsima,

273

Bustana hm etmyib tamaa

Bildi ki, bu dvrd vfa yox,
Dnyan sevn kr cfa ox.
Ps etdi yqin ol cfake,
Olmaz bu cahanda kims dilxo.
Bildi ki, olub bu deyr fani,
Trk eyldi lzzti-chani.
Dnya iinin mdar yoxdur,
He kimsy e'tibar yoxdur.
Eylr birisini sahibi-tac,
Ol birisin eylr ona mhtac.
Leylaya verib zari-glgun,
Qeys onu grnd ola Mcnun.
Hm Yusif verdi hsni-ziba,
Oldu ona mbtla Zleyxa.
zraya veribdi hsni-bihd,
Qlm ona Vamiqi mqyyd.
Bu khn evin vfas yoxdur,
nduhu qm cfas oxdur.

274

275

276

l.mam ismind.
stdi mndn nisari-mjdeyi-trif yar,
Gvhri-ixlas xaki-payin qldm nisar.
2. Hmz.
Xalini ta zlf pnhan etdi pi tab il,
Kiprigim mhv etdi gz mrdmlrin seylab il.
3. Solam.
n qmi-pnhanm isbatind ahimdir gvah,
Dustlar, eyb eylmin gr aikar eylrsm ah.
4. Dara.
Yandrar hr dm dili-rii iraqdan bir xyal,
Vay, gr ol m' il qlsa dili-ri ittisal.
5. sd.
Nk ki, rabtin qu yatur yuvasnda,
Dili-ikst yatur oxlarn arasnda.
6. M'min.
Dvrdn almd kimdir bulmayan tyiri-hal?
Ol ki, hr dm ed bir hmcinsi il ittisal.
7. Mustafa.
Kim tvfiq rfiq olsa olur mkl hll,
Mqsdindn biri olmaz ki, ona yetms l.

277

8. Hmz.
Artrr yz vq hr dm aiqi-bimarin,
Qddin eylr cilv gr zlfn salr rxsarin.
9. Sadiq.
Ahimin, ey mh, eit vsafn,
Firqtindn dutdu gy trafm.
10. Mhsn.
ya aldqca al mhtsib eylrs yasaq,
Mhtsib bana axr snacaqdr bu yaq.
11. Qiyas.
Yen bir mahvin hsnn meyl etmi dil,
Gn kimi surti-bimislin olmu nail.
12. ah.
Ta gzm mrdmlri seyd etdi rngi-al il,
Sad rxsari mzyyn oldu mikin xal il.
13.Qrib.
Sri-zlfn gr qlsan mhi-rxsarin ziyvr,
Knl mhrum olur mahi-rxn grmkdn, ey dilbr!
14. Bha.
Mvsimi-gldr, diria, gueyi-glzar yox,
Gueyi-glzar hm olsa, mnasib yar yox.
15. Hsn.
Drfan gzd nmi-kdn, ey lal'zar!
Grli mehri-rxn var yox oldu, yoxu var.

278

16. Ulubk.
Dai-dil n drd df in eylr, ey can, mttsil,
Xodur ol kim, ola hr yan binihayt dai-dil.
17. Qayabk.
Nec bir batsn bla peykan barm qanna.
Nec bir tiksn mm dilbr oxu peykanna.
18. Xurd.
Cvr rsmin yen ol mahv zhar etdi,
Dili-nalanmz drd giriftar etdi.
19. Mslim.
Mvv olmasn an zls zlfnn tar,
Peimanm olur azad edn yz min giriftar?
20. vliya.
emi-nmnakm grndn brl ol mahn yzn,
Daneyi-xalin mnzil grmdi illa zn.
21.hli.
Olduin qibleyi-hact onun xaki-dri,
Xaki-drgahin eylr meyl mah mtri.
22. Talib.
Qldqca flk siri-hicran knl,
ad eylr midi-vsli-canan knl.
mmidi-vsali-yar il cm' edrm
Hr nec flk qlsa prian knl.

279

23. man.
Srv su rvnq verr, incitm, ey srvi-rvan!
Xaki-rahin zr tutsa qtreyi-kim mkan.
24. Sultan.
Hsrti-rxsarn ox urmu smn qlbin ox,
rz ql rxsarn, xsn smn qlbindn ox.
25. Seydi.
Zikri-yar il dil bolur aram,
Xo olur sin yad il mdam.
26. Mhyi.
Mhit-eq qvvas olal can,
zn eyldi xak il yeksan.
27. Xelf.
Gri qldn cana cvri-bihdi,
Sndn, ey xurid, yz dndrmdi.
28. Alm.
Tl'tin rvn edr hr gec m'in gzn,
Yandrar, grnck (ol) mahi-rxn, m' zn.
29. Mttqi.
Dri-kim bulal xaki-rhinl imtizac,
Buldu n qiymt, qlr, lbtt, an ba tac.
30. Budaq.
Eylyib blbllri drhm, nihan eylr gl,
Qaliba badi-sba aft istr blbl.

280

31.Davud.
Gl yaxasn ak edib hr lhz badi-sbhdm,
Aqibt andan snar blbl kimi gl knl hm.
32. eybi.
Aiqi-bisr pa yan eylrdi rvan,
Buldu tskini-dil an grb ol srvi-rvan.
33. Frrux.
Xttin lbi-l'lin zr mskn qlm,
Tuti kristan niimn qlm.
34. mir.
Vhm edb peyvst ahimdn rxn eylr nihan,
Ann n ot dhan zlfdn bulman nian.
35. Adm.
Mhntsrayi-sinm gldikc mttsil,
Bzl eylrm xdngin hr lhz xuni-dil.
36. Nuri.
Nqqai-rx kilki-a il sbhdm
Gn sfhsin qld yzn nqini rqm.
37. eyxim.
Nziri-mah demilr mhim rxin vam,
Rvamdr ki, verrlr ona iksti-tmam.
38. Ubeyd.
Grs qalm ol sinm rxsarsi stnd xal,
Seyd olur billah, sba, rz et nihan etsin cmal.

281

39. Paa.
Grli xaki-drin, aiq aub emi-trin,
Axr ol xaki-dr tkd olunca ghrin.
40. Mqsud.
Zaman-zaman ruxun ol mahv ki, rz qlr,
Mudam zlfn zdn alb ya salr.

282

283

284

MQDDM
Nasixi-qavili-mnqul v tmmi-hadisi-mqbul ki, shabi-fsaht nqishifeyi-e'tibar edib, rbabi-blat trzi-crideyi-ixtiyar edrlr ol mniyirqarai-hikmt v mmliyi-hkami-qdrt hmdidir ki, klimati-nsayeh
mzmun v nkati-maniyi-mknun mcizbyani-rsulin cari edib dsturlmli-skkani-sradiq t'yin v nsbl-eyni-mmali-msalihiddin etmi.
Sllllahi leyhi ve alihi v shabihi yyidnn mim hmlti 'lami ulumihi v
nqlt ehkami adabihi.
mma b'd bu, qrx hdisi-m'tbrdir, blk qrx dan gvhrdir ki, ustadigirami mvlana bdrrhmani-Cami leyhirrhm intixab edib, farsi mtrcm
etmi v rti mn hfz min mmti rbin hdisn yntfiun, bihi qblcza
bshullahu yovml-qiyamti fqi-hn alimn mqamin yetmi. mum feyz
n trcmeyi-trki olunur.
1
M'min olmaz kii, hqiqt il
Tutmaynca triqi-trki-hva.
Hr n z nfsin rva grs,
Yar qardaa grmyinc rva.
2
Rhm ql, rhm xlq kim, Hqdn
Bulasan aqibt czayi-ml.
Xlq sn rhm qlmaynca, sana
Rhm qmaz Xudayi-zz v cll.
3
Mslim oldur ki, hli-alm il
Sidq ola qvli, xeyr ola mli,
Zrrin grmy mslmanlar,
Ola pakiz hm dili, hm li.

285

4
Ql krm, xuyini yaman etm
Ki, sn demk ola m'mini-pak.
Olmaz, lbtt, hli-imanda
Mctme' xuyi-zitl imsak.
5
Sbhdr fatehi-xzaneyi-rizq,
Talibi-xabi-subhdur mzmum.
Sbh vqtind xab raib olan
Vs't-rizqdn olur mhrum.
6
Adm olun zman pir qlb,
Z'f etdikc qvvtini bdl,
ki xislt igitlnir onda:
Hr zaman hirsi-mal tuli-ml.
7
Mustfa qvl il ml'undur
Dnyv hr n onda var tamam.
Tanr zikrindn zg kim, oldur
Sbbi-izzi-xas ne'mti-am.
8
Zinhar olma hli-alm il
Mnqzib tb'ili, yaman szl,
Tanr ol bndsin sevr ki, mdam
Ola xo xlql, glr zl.
9
Ey qlan arizuyi-vs'ti-rizq,
Xbsdn k hmi damann!
Mttsil damni-thart tut
Ki, qoya fqr li giribann.

286

10
Xeyr grmk dilrsn, eyl mdam
Xubsurtlr byani-sual.
Raibi-hsni-surt ol ki, olur
Hsni-surt dlili-hsni-xisal.
11
Tutma hrgiz vfasna mmid,
Sn hr kim cfa iin ilr.
M'mini sanma kim, iki nvbt
Bir dlikdn xb ilan dilr.
12
Olsa bri-tayi-sbhani
Cmleyi-kainat gvhrbar,
Ola mhrum bndeyi-dirhm,
Ola m'yus abidi-dinar.
13
Hr kim istr hyati-qlb mdam,
Dmbdm hrz-hrz ox glmz.
Qlb qt'i-hyatdr glmk,
Qlbi ox glmynlrin lmz.
14
Analar hrmtin tutun ki, mdam
Qabili-rhmti-ilah olasz.
stk onlar ya altnda,
Gr dilrsiz ki, cnnti bulasz.
15
Ey ki, hr mclis ir mhrmsn,
Snd mclis sz mantdir.
Etm ifayi-razi-hr mclis
Ki, bu siyrt byk xyantdir.

287

16
Ey xo ol kim, hmi feyzi-xird
Qla islahi-nfs mayil onu,
Kndi eybin itial etmk
Qeyr eybindn ed qafil onu.
17
Mvrtd sni min edn
Rhnmayi-svab ql szn.
Saxlama mslht szn ondan,
Xain etm min ikn zn.
18
Bzl ql mayeyi-mdaxilini,
Sud is mayedn sn mqsud.
Qrbi-Hq hasil eyl, zikri-cmil
Ki, bulunmaz bulardan nf' sud.
19
Ol degildir qni ki, yetmi ola
Mal il bir mqami-e'laya.
Qni oldur ki, mtlqa nfsi
ltifat etmy bu dnyaya.
20
Gr diirsn svab, qll dur
Gli-ehsan xari-minntdn.
Feyzi-ehsam minnt eylr mhv,
Saxla ol hasili bu aftdn.
21
Mali-dnyaya meyl qilma kim, ol
Qabili-nqs olan bizatdir.
Admizady tknmz mal
Nqdi-gncineyi-qnatdir.

288

22
Ol tvangr degil ki, nqi-tm'
Sfheyi-qlbin msvvr olur.
Qeyr olanda olan tcmmldn
Ksn mmidini tvangr olur.
23
Ed gr ehtiraz ox szdn
Kim, olur ox szn blalar ox.
ox szndn dr blaya kii,
ox szn ox blasna sz yox.
24
Ol sadtlidir ki, dnya n
Hirsdn boynuna buraxmaya bnd.
Grmdn mhnti-zman hnuz,
Ala bir qeyr mhntindn pnd.
25
Sn br kim yetirs bir ehsan,
Ql onun kri-ne'mtin hr dm.
kri-mxluqa olmayan qadir
Qlmaz, lbtt, kri-Xaliq hm.
26
Ey olan vaqifl-dqaiqi-din,
Etm hisni-csdd hbsi-lum.
Mstiddin olmal mane',
Msthqqini etmgil mhrum.
27
Chdin olduqca xlq nf yetir,
Xlqi et iltifatin mmnun.
hsni-xlqi-alm oldur kim,
Xlqdn xlq ola nf 'i fzun.

289

28
Gr dilrso inayti-Hqdn
m'i-islamin ziyad ola nur,
Dem bir sz ki, ola qeyri-mfid,
Tutma bir i ki, ola qeyri-zrur.
29
Nec vaizdn iltimas edsn
Ki, ver pndi-sudmnd sana,
Mvti-hbab inqilabi-zaman
Dmbdm bs degilmi pnd sana?
30
Ey ki, yox istitatin mtlq
Sdq vermg bir hli-Hq!
Yax sz trkin etm kim, olmaz
Yax szdn svab ox sdq.
31
Kiiy ol gnah yetr ki, dili
'leyi-rr olub zban kr.
Sdfi-sm'in dn ghri
xarb riteyi-byan kr.
32
Hzm oldur ki, xlqi-alm il
Hr mld gmanm ola yaman.
Ola hli-fsad mkrindn
Hafizin hisni-ehtiyat gman.
33
Dustlardan hmi xo grnr
Bir-birin hdy il etmk yad.
Hdy irsal bir mamildir
Ki, mhbbt olur onunla ziyad.

290

34
Ama gz mhrm olmayan zn
Ki, bu svdada hasil olmaz sud.
Bil ki, blisin oxlanndandr,
Hr nzr bir xdngi-zhralud!
35
Gah-gah et ziyarti-hbab,
Nifrt olmaqdan ehtiyat eyl.
Dustluq gr dilrsn ola ziyad,
Trki-ifrati-ixtilat eyl.
36
Gr tutarsan triqi-hli-vfa,
Pe et v'dy vfa qlmaq.
Qrzdir v'd etdigin nsn,
Frzdir qrzini eda qlmaq.
37
Phlivan ol degil ki, hr sat
Yxa bir phlivan qvvt iln.
Oldurur phlivan ki, vqti-qzb
Nfsin hkm ed ihant iln.
38
Deyn ox raib olma kim, ondan
Din bir zitlik mlazim olur.
Olmadqda daya bir qdrt,
Hiyl kfr kizb lazim olur.
39
Kamil olmaq dilrsn imann,
Ql tmnnayi-nfsdn ikrah.
Bz hbb tav mn'dn et
Mqtdayi-ml, rizayi-ilah.

291

40
M'min oldur ki, mmkn olduqca.
Qonusun qeyr etmy mhtac.
Ol degil kim, hzuril geclr
z tox yata, qonusu yata ac.
***
sri-rbini-hli-sluk
Qrbi-Hqq rtbsin qlr hasil.
Umarz kim, Fzuliyi-miskin
Ola bu rbin il vasil.

292

293

294

Maliki-mlkarayi-alm v hakimi-hikmtfzayi-qalimi-hikem m'mureyichani vqfi-rbabi-istirzaq edib, tvliytin mluki-daltar v hkkamimerhmtdisar tfvz etdikc v xanogah-tngnayi-ersyi-mkanda asarirbabHstehqaq olub, hr frdin miqdarmca xzaneyi-qeybdn vzifeymstmirr yetdikc, ol mmliyi-rqami-dvvam-xilaftin qlm-mikbarlan
miftahi-knuzi-rzaqi-shab-istehqaq ola. Ve ol naqili-'lam istehkami-bnyanisltntin rqmi-nbrnisarlarmda hdayiqi-hdaqi-rbabi-nzr bsart bula.
rhi-mmeyi-sna v rfi-iymeyi-duadan sonra:
rz edr xakisari-bimiqdar,
Bndeyi-kmtrin Fzuliyi-zar
Ki, mqimi-mqami-zlt ikn,
Sakini-gueyi-qnat ikn,
Bama dd cah sevdas,
Zvqi-hli-tm' tmnnas.
Hvsi-ksbi-nng nam etdim,
Tlbi-rif'ti-mqam etdim;
stdim kim, lvvi-qdr bulam,
Mzhri-ltfi-padahi olam.
Bilmdim kim, iksthal oluram,
Hsd hlin payimal oluram.
Tm' rara xadim olmaq imi,
Sfhaya mlazim olmaq imi,
Kim ki, Allahdan iba eylr,
Qeyr drgaha iltica eylr,
Hasili zillt xsart olur,
Rxti-mmidi y's qart olur.
lhasil, frqi-iqdarm fsri-qnat il, qalibi-e'tibarm xl'ti-zlt il
mzyyn qlb v tmliki-valimi-m'nay tsxiri-qalimi-surtdn yeyrk bilib,
padiahi-mlki-istinav hakimi-llitlaqi-mmaliki-fqr fna ikn, cvhrizatm iqtizayi-tkmil

295

edib v surti-slukimdn rngi-tvkkl gedib, almi-himmtdn bir srua

mlhm oldum v bu ilham isa qldm ki:
- Ey qafil, almi-surt mzhri-sifati-ilahidir v mhbiti-nvari-hzuzatinamtnahidir. Hr ayin mlki-mlkutdan mnfkk olmaz v xsaisi-mlkdn
bhrmnd olmayan srairi-mlkuta dstrs bulmaz. Lacrm, hkkami-mlk
tvssl mucibi-hsuli-mvahibdir v mluki-sr tvssl baisi-vsalimtalibdir. V hdisi-shihdir ki: "ssultan zillllahi"1 v ondan istina xtadr.
V xbri-srihdir ki: "La rtbt fvq rtbtis-sultani illa li-nbiyyin mrslin
ov mlkin mqrrabin", 2V ondan inhiraf narvadr. Xsusn bizim
padiahmz ki, rtbeyi-sltnti m'nid payeyi-xilaftdir v sriri-hkumti
hqiqtd masndi-imamtdir.
QT'
Padiahi-bhr brr Sultan Sleymani-vli,
Ol ki, mhzi-dldir zati-vilaytprvri.
Xali ondan olmasn, ya Rb, vilayt ta bd
Kim, vilaytdn degil xali sfayi-cvhri.
lqiss, bu thrik il drgahi-mlladan bir nsib talib olub v rkanidvltdn sadti-imdad v rfi-is'ad bulub doqquz flaka payi-istina unurkn
vqafdan doqquz aa vzify qnat qlb rz aldm. V brat n drgahialm-pnaha irsal edib, vsulin mtrssid oldum. Mddti-trssd mnqzi
olduqda v oyyami-intizar srncam bulduqda mbirlr ki, mjdeyi-hsulimqsd yetirdilr, mn bir misali-meymun v brati-hmayun gtirdilr.
Hilyyi-maarif il arast v ziyvri-vatif il pirast. nbri-svadind sibti"vlleyli za sca"3 v kafuri-byaznda sfvti - "vssbhi iza tclla".4
Shifsind xtti shaibi-mtari-mvahib v xtutind fradi-nuqt kl-kvakib,
nvri-mtalibi msabeyi-sdfi-drr idi, l'li-sirab iI mmlv dryayimkarim tmvvc edib knara

Sultan Allahn klgsidir.

Rtblrd mrsl Peymbr v Allaha yaxn mlklrdn sonra n yksk
Rtb sultanndr.
3
"And olsun gecnin qaranlna" aysinin rngi
4
"And olsun sbhn aydnlna" aysinin safl
2

296

salm. V mabehi-nafeyi-miknab il dolub qaidi-izz ehtiramla varid olmu.

Fatiheyi-nvani krimeyi-"hvl-hqql mbin"1, xatimeyi-tarixi: "l-aqibati lilmttqin",2 qayti-mzmuni "zalik fzll-lahi y'tihi mn ya vl-lah-zlfzlil-zim".3 Nihayti-mfhumi "in-nh min Sleyman v innh bismillahirrhmanir-rhim".4
Zhi misali-rif niani-alian!
Zhi mrasileyi-zvqbx feyzrsan!
Zahi lilali-sipehri-vatif faq!
Zhi kilidi-knuzi-mrahim ehsan!
Zhi shifeyi-safidil sfangiz!
Zhi crideyi-nbrnisar mikfan!
Hqqa ki, ol ulu ayeti-rhmt nzulindn xatiri-fatir bir nv msrrt sirayt
etdi ki, vsfi qabili-tqrir degil v xarici-ihateyi-thrirdir. Ol srmayeyi-dvlt
vsulunda qlbi-mnksir bir srur yetdi ki, zikri mafvqi-ehtimali-tqrirdir.
BEYT
Nfs onunla yetn zvqdn oldura agah,
Qlt inni lki, qalt hv min indllah.
Mcmln mmidi-tamam il ixtiyarsz durdura. V ibrazi-hkm n
mtvlliyi-vqaf hzurin z urdum. lhqq, mtvlli mlaqatna frst
dmdi. V onun damni-mlazimtin dsti-neyl irimdi.
mma divani-blat thccm etdim. n nhsi-vqatda v zMfihalatda hzurlarna getdim, bir cm' grdm, hekaytlri prian. N sfadan
onda sr, n sidqdn onda nian var. Cmiyytlri dami-hiyl, hzzarimclislri "laik-kl-n'ami blhm zll"5, hrkati-nahmvarlar msabeyisuhani-rub v klimati-prazarlar mabeyi-mvaci-tufani-Nuh.

O akar hqqdir.
Etiqad ednlrdn baqa, aqibti olan yoxdur.
3
O, Allahn fzlidir, onu istdiyin verir; Allah byk fzilt sahibidir.
4
O, Allahn fzlidir, onu istdiyin verir; Allah byk fzilt sahibidir.
5
Onlar qaramal kimidir, blk ondan da alaqdrlar.
2

297

Salam verdim - rvt degildir dey almadlar.

Hkm gstrdim faidsizdir dey mltfit olmadlar.
gri zahird surti-itat gstrdilr, mma zbani-hal il cm'i sualma cavab
verdilr.
Dedim:
- Ya yyhl-shab! Bu n fe'li-xta v ini-brudur?
Dedilr:
- Mttsil bizim adtimiz budur.
Dedim:
- Mnim raytimi vacib grmlr. V mn brati-tqad vermilr ki,
vqafdan hmi bhrmnd olam. V padaha frat il dua qlam.
Dedilr:
- Ey miskin! Snin mzalimin girmilr v sn srmayeyi-trddd
vermilr ki, mdam faidsiz cidal edsn. V nambark zlr grb,
namlayim szlr eidsn.
Dedim:
- Bratmn mzmunu n n surt bulmaz?
Dedilr:
- Zvaiddir, hsuli mmkn olmaz.
Dedim:
- Byl vqaf zvaidsiz olurmu?
Dedilr:
- Zruriyyati-asitandn ziyad qalrsa, bizdn qalrm?
Dedim:
- Vqf maln ziyad tsrrf etmk vbaldr.
Dedilr:
- Aamz il satn almz, biz hlaldr.
Dedim:
- Hesab alsalar, bu slukunuzun fsad bulunur.
Dedilr:
- Bu hesab qiyamtd alnr.
Dedim:
- Dnyada dxi hesab alnr xbrin eitmiiz.
Dedilr:
- Ondan dxi bakimiz yox, katiblri raz etmiiz.

298

Grdm ki, sualma cavabdan qeyri nsn vermzlr v bu brat il hactim

rava qlma rva grmzlr, naar trki-mcadil qldm v m'yus mhrum
gueyi-zltim kildim.
Mn bratimdn ihant kdigim mnfil, bratim mndn faidasiz zab
verdigi n xcil. Ol, ahidi-mcruh kimi tqrirdn peiman, mn mddiyikazib kimi tni'dn prian. Ol ayti-mnsux kimi mmnul-ml, mn mmtimnsux kirai mqtul-ml.
QT'
Mn ona fitn, ol mn aft,
Mtanffir mn ondan, ol mndn.
Mn ona qss, ol mn mhnt,
Mtnkkir mn ondan, ol mndn.
lqiss, iddti-hirman kmala yetdikd v dryayi-heyrtim t-yan etdikd
xatirim bu yetdi v qlbim bu m'ni sirayt etdi ki, lbtt, mtl'i-mkarimdn
tale' olan aftabi-mkrmet ehticabi-shabi-tir qbul etmz. V mnb'imrahimdn trh qlan zlali-mrhmt girdabi-tzlzidn qubari-fna
tutmaz. nqrib manein mane, bulunur v dafein dafe' zahir olur.
QT'
Haalillah kim, frat kncnn skkanna
Mtrhi-mkr ola drgahi-xilafat dstgah,
Haalillah kim, qnat gncinin mtaqna
jdri-bidad ola turayi-hkmi-padiah.
Xudavnda! Mxfi buyrulmaya v mstur olmaya ki, varid olan bratihmayun mzmuni irsal olunan rz mtabiq olmayb ibartind lfzi-zvaid
zaid vaqe' olmudur v lfzi-zvaiddir ki, onun mizani-tsrrffind miqdarin
naqis qlmdr.
Filvaqe' gr lfzi-zvaiddn qrz bu is ki, vzaifi-xddam v rvabitirbabi-tqad v ixracati-liqi-dvabb, lfi-vamil v mayhtaci-hfr binadan
sonra bndy bir faid mtrttib ola, hqiqtd drgahi-mlladan byl iart
olunmaqdadr ki, bndeyi-vacibt-tqsir Fzuliyi-fqir iste'dadi-tqddm v
istehqaqi-tkr-

299

rm d'vasn qlr ikn v kndisin ksr rbabi-isthqaqdan mqddm bilir ikn

mkrmti-mlukanm v mrhmti-xosrovanm zhur gtirib bu bratisxavtayti verdim. V buyurdum ki, minb'd rtbeyi-iqtidarn v payeyie'tibarn cmi'i-gdalrdn, blk bhaimdn, dadan v topraqdan xss edna
bil. V bihud tsrrfi-brat qlmayb, mrtbsindn xbrdar ola. Bitkllf
bu mrtby qnat etmk shldir v bu inayt mmnun olmaq nhaytichldir.
Hqqa ki, bu vaqidn mnim kdigim rnc mlamt v etdigim xrc
xsart n degil.
Mhza thrirind hzrtiniz kdigi mk ndr ki, zaye' oldu. Nedlim?
ldn n glir? Xzaneyi-qeybdn vz myssr ola v qlmi-qza tdark
qla.
NZM
Srvra, grdii-sipehri-kbud
Daim olmaz mvafiqi-mqsud.
Balamaz hr kuf meyveyi-tr,
ksri bitdigi yerind itr.
Gri nduh mhntim oxdur,
Hi kimdn ikaytim yoxdur.
Taleimdir mn cf'a gtirn,
Hr bir annda min bla gtirn.
Yoxsa drgahi-padiahi-zman
Ltf mnb'drr, mrvvt kam.
Var midim ki, ol blndmqam
Ola paynd ta zmani-qiyam.
Srfraz ola cml a'yani,
Bitzlzl cmi'i-rkan.

300

301

302

QAZ LADDN MKTUB

lminnt-lillah ki, creyi-elm irfan gn-gndn mtnvve' olub,
smreyi-asar fvaid samaqdadr, V nihali-fzl ehsan sat-bsat travt alb
dimai-hli-iman mttr qlmaa taz-taz kuflr amaqdadr. Hr ayin
nqbndi-nigarxaneyi-vcud kargahi-qdrtd bir surti-mcddd kmkdn
xali olmaz. V babani-hdiqeyi-cud riyazi-hikmtdn hr sat bir nihali-taz
dikmkdn mlamt bulmaz.
gr bu triqeyi-mrziyy nhci-istimrar bulmasayd v bu adti-m'hud
mstmir olmasayd, bqayi-svri-nviyy v fradi-xsiyy zrurt ehtimal
bulmaz idi. V silsileyi-nizama istehkam myssr olmaz idi.
Bu bahri-niligun min mvc hr sat yan eylr,
lul-ebsara bir-bir kfi-srari-nihan eylr.
Bat ehreyi-ruzfzun v sri-srur, haliyi izz e'tibardan xas vama
bu mzmun vazeh olmu v vzi rif bu surt ittila' bulmu ki, iradeyiqdrti-balieyi-rbbani v miyyti-hikmti-kamileyi-sbham mstd'iyiistidamti-rvaci-rit v mstziyyi-istiqamti-mlk millt olub, xlvtsrayifziltd mcdddn bir m'i-fruzan mnvvr etmi ki, prtvi-zhurindn
lmati-feyzi-ruhani cmi'i-afaqa yetmi.
Yen glzari-cahan xrrm xndan olmu,
Bir gl alm afaq glstan olmu.
Mcmln bu hekayt kinaytdir ondan v bu rmz iyma iartdir ona kim,
tkmili-sbabi-hsuli-qayti-izz iqbal v ttmimi-alti-vsuli-drceyi-kmal
triqjla bzrti-mexdumi-ll-itlaq llzi faqh klli ran fil-afaqi1, y'ni
qza-qzatl-raslmin ll-izz vl-iqbali vddin rfl-lah mdarice iclalihi
'la 'n

El Allah ki, kainatdak hr ks ona mhtacdr

303

iqbalihi.1 Divani-inayti-zli v mqimi-tiyyati-lmzylidn mvhibeyifrzndi-dilbnd v tiyyyi-xlfi-salehi-sadtmnd birl srfraz olmular. V

dryayi-arizud bdriqeyi-tvfiq birl gvhri-mqsuda dstrs bulmular.
NZM-TARX
Qaziyi-adil laddini-aliqdr kim,
Hkmi-mqbuli qzadan hasil etmidir riza.
Bir xlf vermi ona yzd ki, zati-qabili
Elm cm'ini, hnr ksbini etmi iqtiza.
Nqdi-qazidir cbmi ol nthhr ntfy
Olsa tarixi-viladt "Kvkbi-vri-qza".
NZM
Bihmdillah ki, bxti-nikfrcam
Bezd dsti-ml brdamni-kam.
Cohanra bxti-ayini digr dad,
Nihali-elm gl krd smr dad.
Frazi-txti-istiqlali-tmkin,
lal izzi vel-iqbali vd-din,
Myssr did sbabi-bqara,
B dst avrd sli mddara.
Fruzan gst z dvlt ira,
Zi glbrgi mttr od dima,
Dirxti-niyyti-u od brumnd,
Xuda dad yeki frzan frznd.
Mbark mqdm pakiz didar,
Xcst tale frxund asar.
lahi! Ta chan mand, bmand,
Chan ura bekam dil rsand.

Allah onun clal drcsini yksltsin v iqbal nini ucaltsin.

304

HMD BY MKTUB
kr kim, r'yimc dvran etdi rxi-nbri,
Tale' oldu feyz brcndn sadt xtri.
Gldi nagh bir humayun tairi-frxndfal,
Ziyvr alm bir mbark namdn bal pri.
Mtl'i-nvari-behct, mzhri-asari-feyz,
Ehtimal nqdn ari, mayibdn bri.
Feyz rift nsxsi, ltf krm mcmusi,
Fzl tumar, hnr divan, hikmt dftri.
Hm svadi-nurbxi zlmti-abi-hyat,
Hm byazi-rvni Ayineyi-skndri.
Rabti-dil hifzin qat-qat druni bir hisar,
Lkri-qm df in sf-sf xtuti bir ri.
Filmsl, hr stri bir nxl-marif meyvsi,
Micmln, hr lfzi bir drci-mani gvhri.
Mscidi-qsa kibi pakiz shni-sffsi,
Sf-sf olmu strlrdn pays-pay minbri.
Vaizi-idrakn ol minbrd tqrir etdigi
Bir dua kim, sbh am olmu mlaik zbri.
Qa nun, qddi lif, geysulri cim, az mim,
Bir smnbr, naznin mhbub bnzr peykri.
Sirri ifasnda qlm aznn trkin dvat,
Ksbi s'yimd tklm xam alnnn tri.
Strlrdir mntzm, ya hr biri bir ritdir
Kim, dzlmdr ona srari-hikmt gvhri.
Valeh olm sfheyi-ruxsarin hli-nzr,
Taz glmi hreyi-pakin xtti-nbri.
Szmdr mrqum, ya bimar gndrmi hkim,
Kaz sarb bir az par nbati skkri.
Dilgadr, n'si guya ki, mzmunundadr,
Musili shbalrin keyfiyyti-canprvri.
Yoxsa thririn qlan Musil meyindn nu edib,
Mstlik vqtind ol mhbuba vermi ziyvri.

305

Gnci-gvhrdir, gdalar nzri olmu hifz n,

Mhr urmular ann stn by hzrtlri.
Ol flkrif t ki, andan sadir olmaz qeyri-xeyr,
Yax fe'lin yoxdur andan zg sla msdri.
Var midim ki, cmii-binvalar stn,
Ta bd memdud ola zilli-tuftgstri.
NSR
Heyni-heyrti-hirman v vam-hvani-hicran ki, lisana qvvti-iqtidayi-cinan
v cinana qdrti iqtidayi-lisan mtzzir idi qvafili-msaliki mhzi-ltaf v
rvahili-mrahili eyni e'taf il ehda v ithaf olunan mtieyi-xbari-sihht v
cvahiri-asari-behctiniz hsn vrudu il mhrriki-slasili-budiyyt v
mcddidi-qvanini-mxalstimiz db ol trz xameyi-mikbarn v ol nqinameyi-msr-rtasarn hr stri ruci-rtbeyi-iqtidara bir nrdiban v hr lfzi
hsuli-drceyi-e'tibara bir mjdrsan olman xirdi-xrdmiqdar v qliaqiliar bu izzt ehtimaln mtcavizl-ad v bu dvlt stihsaln hevsldn
ziyad grb qrqeyi-dryayi-heyrt v srgteyi-badiyeyi-dht olmaqda ikn
dsti-qeyrt damni-himmt tutub lazm etdi ki, istiqbali-idraki-mzmununa
cvhri-can v gvhri-rvan nisar oluna. mma yen mumi-inaytinizdn
zimmtimizd olan snalrin v muli-fqatnzdn niyytimizd olan
dualrin txvifi-tvfiqi-mstd'iyi-istibqayi-hyatmz v mmiddi-istehkamisbatmz vaqe oldu. stid'a olunur ki, hmvar mzlleyi-lvvi-rif't v
sradii-smvvi-dvlt tnabi-masiri-hsni-fial v vdati-ntaici-ltfi-xisal il
mfariqi-kafeyi-znil-e'tiqada v rusi-ammeyi-llncada muzil v mmtd ola
v hmi hediqeyi-rbabi-nzr v cinani-cnani-shabi-hnr rahti-mtariasari-mrahim v nfhati-zhari-izhari-mkariminizdn nzart bula. Hqqa ki,
zmani-mbadti-mlazimtinizd mstmir olan vqati-zmim v hngamimlazimti-mbadtinizd ken saati-qeyri-slim n qabili-thrir v n
daxili-hvzeyi-qbuli-tqrirdir. gr kdurti-kufbeyi-hzan df'in zimtibustan msmmm olunsa, bu fraq srindn sineyi-cuyibar ak v dideyi-hvz
nnmak v nihali-turunc turruy v nxli-xurma prianmuy grnb n
sbzlrd fraqdan bir rng bulunur v n blbllrd niatdan bir ahng.

306

V gr mlalti-bai-diml-fraq df'in sakini-klbeyi-hzan olmaq

murad olunsa, bu itiyaq istilasndan dili-m' suzan v cigri-prvan bryan
grnb rvznlri ahi-srd kmkd v divariar grdi-kdurt tkmkddir.
Gz hzurunuzda olan tmtt'lri uyxuda grmy qane'dir, mma giryeyibiixtiyar uyxuya mane'dir v xatir mahidniz txyyld hasildir, mma n
hasil, txyyl edib thmml etmk mkldr.

QT'
Gr rhi-qm eylsm, ona payan yox,
V'r sbr hm eylsm, ona drman yox.
n tcrb eyldim vsalindn qeyr,
nduhi-fraq drdin drman yox.
Tvqqe ki, mtli-ltaifi-rbbani v mriqi-vatifi-sbhanidn musivsaili rf i-zlmti-fraq v biduri-vsaiti-iqtibasi-nvari-df i-itiyaq tlu' v
zhur edinc bu nhci-qdim v caddeyi-mstqim zrin qdmi-hiramt v
qlmi-fqt sabit sayir olub bvabi-tfqqd msdud v sbabi-tzkkr
mfqud buyurulmaya (Baqi - dvlt mstdam v iqbal brdvam bad brbbi
ibad).

307

BAYZD LBY MKTUB

tni kitabn bl riyazn mnvvrn. L-qd zadni min novrihin-nuru-filbsri. Misaln bi hsnil ehtimami msvvrn la-ltfil-lvahi-fi hsnissvri. Sturn k-flakin iartha'-hubi. Xtutn k-c'sannin ibartha zzhr. F-fi klli nsrin minhu knzn minl-mna. V fi klli nzmin minh
iqdn mind-drri. Shiftn imhvt fiha fnun'l-ma'arifi v hdiqtn un't
minha qsunl-avarifi, mrttbtn bi tvihis-snayi kl-beyt-m'muri v
mzyyntn bi-trihi'1-bdaye'i k'r-rovzi'1-mm-turi, vrrd vurudha hida
iqn'n-nvaziri v hllt biblmih's smmrt fi'z-zma'iri. Tllm minha
s'-l amali v zal v trnnm fiha lisan'1-hal v'lmqali1
Baz bri sbzeyi-pjmrdeyira ab dad.
Nvbahari xari-xkira gli-sirab dad.
Didei-dovlt zi xabi-namidi gt baz.
Dsti-himmt qufli-bvabi-mlra tab dad.
Qasidi amd mhibbani-qdim'l hdra,
Bhri-tcdidi-sfa peyami-z hbab dad.2

Mcdddn cvahiri-nkati-ekvngizi-inaytmzmun v zvahiri-latiikaytamizi-fqtmkmunun dvieyi-tibba kibi tlxt'm v rahtfza v

Trcmsi: Mn bir mktub, blk d ikli bir baa gldi. Onun iklri gzmn nurunu
artrd. O, n ltif lvhlr zrin diqqtl n gzl bir kild tsvir edilmi rsm kimi bir misaldr.
Onun stirlri, iarlri hablar kimi olan flklr bnzyir. Yazlan budaqlar, ibarlri d iklr
kimidir. Onun hr nsri arzular xzinsidir. Btn nzmlrind inci danlri vardr. O, m'rift
fnnlrini ehtiva edn bir shif, bilik budaqlarnn yetidiyi bir baadr. Beytl-m'mur kimi
sntlr bzyil bznmi v yamurla islanm bir baa kimi bdilr triyil sslnmidir. Onun
glii gz baalarn iklndirdi. Onun glmsil qlblrd meyvlr hasil oldu. Ondan pis
mllr kdrlndi v zail oldular. O, baada hal v qal dili trnnm etdi.
2
Trcmsi:
Yen bir bulud pjmrd bir sbzni sulad.
Bir nvbahar qurumu bir tikanda gl bitirdi.
Dvlt gz midsizlik yuxusundan oyand,
Himmt li aml qaplarnn qfln ad.
ski dostlardan bir qasid gldi,
Dostluumuzun sfasn yenilmk n dostdan
bir xbr gtirdi.

308

peymaneyi-shba kimi cigrsuz v dilga ki, vaniyi-nzm v nsr mvzu' v

yyadi-hdd hsr mvdu' olunub triqi-t'dibi-rbabi-qflt v sbili-tnbihishabi-heyrt-dn irsal olunmu. sal olunduqda can istiqbali-idraki-dqaiqin
azim v cinan istehsali srari-hqaiqin cazim olub, mtali v mahid-dn
sonra dideyi-can mfhumundan mnzri-canan qlub mami-cinani
mrqumundan
istimami-rayihyi-canan
etdi.
mma
ksri-hikayti
ikaytnmun v vfri-kitabti kinaytgun olman qzali-xyal mrati' v
mrabia'i-iarati rifind hmli-ahini-ika-ytdn lrzn v tairi-xatir shari v
brari ibarti-ltifindn sdmi-qabi itabdn grizan olub, lisani-hal v zbanimal il trnnm v tkllm etdilr ki:
BEYT:
e bd krdim, ya Rb, z e ru rncid yar z ma,
e vaqe od, era br dat emi-e'ribar z ma.1
Hmana bir qa gn insidadi-trqi-trddd manei-irsal v izbari-tvddd
inqita'i-sbuli-tsadr v tvard qt'i-isali-asari-tfqqd olmaqla qbarsudisineyi-mir'ati-zmiriniz rngi-kdurt yetirib surti-mhbbt mhv olmu v
srsri-fsad e'tiqadi-glni-xatiri-mniriniz xll verb, rngi-glbrgimvddt solmu.
Mkon-mkon ki, nikumhzran enin nkonnd.2
Hqqa ki, gr nfsi-nfis triqi-brqi fnada mntfi olsa, mevqidivcudumdan iltihabi-niyrani-hqiqt intifa' bulmaz v gr riteyi-rabiteyi-can
tn v silsileyi-laqeyi-ruh bdn mnhl v mnqte' olsa riqbeyi-iradtim
ribkeyi-itatdn xaric olmaz.
Gr br knm dil z to v br darm z to mehr,
An mehr br ke fknm, an del koca brm.3

Trcmsi: Ya Rb, biz n etdik ki, sevgili bizdn incidi,

N oldu ki, biz qiymt vermyib gzndn sald?
2
Bunu etm ki, yax insanlar bel ey etmzlr
3
gr mn sndn knlm alsam v mhbbtimi kssm,
Knl kim balayacaam v ya sevgini kim vercym?

309

LT
A
Ab-su
Aba'- atalar
Abgin -
Abidar - sulu; tz
Abi-heyvan - dirilik suyu
Abi-hyat - dirilik suyu
Ab dan - yemk-imk; su v
dn
Ab tab ltaft, tzlik
Ac - fil smy
Afaq - fqlr
Afrinand - yaradan, Allah
Afrini - yaradlm, xilqt
Aft- Bla: gzl
Afitab- gn
Afiyt- salamlq
Agah - xbrdar
Aaz - balamaq, balanc
Al - qrmz; hiyl; nsil
Alam - kdrlr, lmlr
Alayi bzk, zint, sni zint,
bulamaq
Almara - dnyan bzyn
Almfruz - dnyan iqlandran
Almsuz - dnyan yandran
Almtab - dnyaya iq v hrart vern
Ali - yksk
Amac - hdf
Amacgah - hdfin olduu yer
Amad - hazr
Amal - mllr, arzular
Ara - bzyn

310

Arayi - zint, bzk; arayiishbt eyl, saqi - saqi, shbti bz

Ari - bo, lpaq
Ariyt- burovuz
Ariz - yanaq
Asayi - rahatlq
Asib - bla, msibt
Aiyan - yuva
Aub - fitn, hycan
Aft - mftun, vurun
Atbar - od yadran
Avaz - ss, sda
Ayin adt, qayda-qanun
Azim - zm edn, bir trf gedn
Azimun - yrni, yoxlamaq,
tcrb
B
Bab - qap, fsil
Babi-msdud - bal qap
Bad - klk
Bad - rab
Badigird - klkdn ml gln
qasra
Badiy - l, shra
Badiygrd - ld gzn
Badiyniin - ld hyat keirn
Badnavrd - klkl dyn
Badpay - yel ayaql, srtl
gedn at
Badpeyma - bo, avara gzn
Bak - qorxu
Baqi - hmilik, qalan, daimi

311

Bal - qanad
Bala - yksk
Bali - yetimi, hddi-blua
atm
Balin - yastq
Bam - dam
Bani - bina edn, sasn qoyan
Bar - yk; meyv; df
Baran - ya
Baravr meyvli
Barigah - saray; divanxana
Bari-giran - ar yk
Barik - dqiq, inc, nazik
Bark - yk dayan
Batil - sassz, hqiqt uyun
olmayan
Bavr etmk - inanmaq, etimad
etmk
Bazi - oyuncaq
Behbud - yaxlq, salq
Behitasa - behit kimi
Behtr - daha yax
Beyn - orta, ara
Beyt- ev; e'rin iki qoa misras
Beytl-hzn - qm evi
Beyz - yumurta
B 'd - sonra
Bd - pis, irkin, yaramaz
Bdl - vz, bir eyin yerini tutan
Bdndi - pis niyytli
Bdgu - hr ey haqqnda pis
danan
Bdxah - hr ksin pisliyini istyn
Bdnam - pis adl
Bdnjad- sli-ncabti olmayan
Bdr - on drd geclik ay
Bdsrncam - axn pis olan adam

312

Bl - qoltuq
Bhayim - drdayaql heyvan
Bhct- gzllik
Bhr - dniz; ruz vznind eir
ls
Bhram - Mars planeti
Bga - hmilik
Bqayi-nsli-insan - insan
nslinin hmilik qalmas
Blake - drd kn, ba blal
Bnat - qzlar
Band - qul, kl
Bndprvr - klsini yax
saxlayan
Bng - tiryk
Barat - yazlm kaz; rsmi
gndrilmi kaz
Brd - soyuq
Brf - qar
Brg - yarpaq; brgi-gl - gl
yarpa; brgi-sbz - yal
yarpaq
Brgzid - seilmi
Brq - imk
Bsa - ox
Bsi - ox, xeyli
Bst-bal.
Bstdhan - az bal; sakit;
dili tutulmu
Bstr - yalaq
Bart - mjd
Bat - glmk, frhlnmk,
nlik
Byaz - a
Bzl - balamaq
Bzm - mclis
Bzmgh eyldi mrttb
mclis dzltdi

313

Bid - syd aac

Bidad - zlm
Bidirng - aramsz, yubanmadan
Bigah - vaxtsz
Bigan - yad
Bigman - ksiz, bhsiz
Bihd - hdsiz
Bix - kk
Bixud - zndn xbrsiz
Bzzt e'tibar - hrmtsiz v
etibarsz
Bikran - hdsiz, ucsuz-bucaqsz
Biks - kimssiz, kmksiz
Biqrar - qrarsz, narahat
Bilcml - btn, tamam
Bim - qorxu
Bimar - xst
Bimhaba - qorxusuz
Bina - grn, qaba grn
Binhayt - sonsuz
Binva - yazq
Bini - burun
Bini - gr
Biprva - kmksiz; qorxusuz,
csartli
Birun - xaric
Bisr saman - basz-ayaqsz,
intizamsz
Bi - artq, ox
Bitr - daha ox
Bivay - adamsz, yersiz
Bizar - pulsuz, qzlsz
Bum - yer, torpaq; bayqu
Bustan - baa, iklik
Buy - qoxu
Bq' - yer
Blnd - yksk, ali
Bhndxtr xobxt taleli

314

Blhvs - hvs uyan

Bn - zl; dib, kk
Bnyad - zl, sas
Brhnpa - ayaqyaln
Brhan - dlil, sbut
Brid - ksilmi
Brudt - soyuqluq
Bt - dbiyyatda gzl mnasnda ildilir
Bzqal - kei balas, ovlaq
Bzrg -byk
Bzrgvar - yksk rtbli
C
Cah mnsb; hrmt
Cahanara - dnyan bzyn
Cahanfruz - alm iq vern,
gn
Cam - paltar
Camid - donmu
Can - ruh, bdn
Canbx - rub vern
Canfza - can balayan
Canprvr - ry xo gln
Cansuz - rk yandran
Cari olmaq - axmaq, tklmk
Cbl - da
Cbin - alin
Cdd - baba
Cdl - mbahis
Cdid - tz, yeni
Cng - dy, mharib
Craht - yara
Crs - dovanin boynundan
aslan zng, znqrov
Carih - yara

315

Cz' - sbirsizlikl tla v

iztirab keirmk, alayaraq ikayt etmk
Czm - qti
Cibal - dalar
Cidal - dymk, vurumaq
Cigrsuz - rk yandrc
Cinan - cnntlr
Cvn - zireh, dmir geyim
Cu - arx, su arx, kiik ay
Cui - cu glmk, comaq
Cuybar - kiik ay
Cda - ayr
Cnbu - hrkt
Cnun - dlilik

ah - quyu
ahi-znxdan - n uxuru
ak etmk - paralamaq
akr nkr, qul
aki-giriban - yaxa cr
apuqsvar - srtl gedn
arcu - ar axtaran
arsaz - lac tapan
em - gz
emyi-hyat - dirilik bula
nbr - dair
rxi-nbri - dairvi sma
in - qvrm, toplu, doru
in - qu dni
ini-bru - qaqabaq
D
Dad - dalt, insaf
Dadbx - daltli
Dadxah - ikayti

316

Daidar - son drc mtssir

olmaq; dalanm
Dai-dil - rk da
Daizn - da vuran
Dam - tl, tor
Damn - tk
Damni-kuh - da tyi
Damigah - tl qurulan yer; dnya
Dami-qm - qm tlsi
Dana - alim, bilici
Dannd - bilikli adam
Dani - bilik, elm
Danimnd - all, bilikli, elmli
Dar - bina, ev
Dari-bqa - axirt evi
Darl-man - snacaq yer
Dehqani-hdiqeyi-hekayt hekayt baasnn baban
Dey - q mvsm; hicri gn
ilinin onuncu ay
Deycur - qaranlq gec
Deyn - borc
Deyr - monastr, kils
Db - adt, nn
Dbir - katib, yaz
Dbistan - mktb
Dd dam - vhi heyvanlar
Dhan - az
Dhr - l, shra
Dqaiq hli - inc, xrda eylri
bilnlr, zrif dnnlr
Dlil - yol gstrn; sbut
Dm - qan; nfs; ah; shbt
Dm vurmaq - bhs etmk
Dmadm - zaman-zaman, aras
ksilmdn
Dmbst - nfsi tutulmu, danmayan

317

Dmi-srd - soyuq ah
Dmsaz - sirda, yolda
Dndan - di
Dni - alaq
Dr - qap
Drau - qucaqlamaq
Drbdr- qap-qap gzn
Drdi-dil - rk drdi
Drdnak - drdli
Drhm - qarmaqarq
Drmand - aciz, lacsz
Dryad - geni rakli, hvslli
Dryayi-thyyr eyldi cu heyrt dnizi dalaland
Dst - l
Dastamuz - l yrnmi (qu,
heyvan)
Dstar - alma, sarq
Dstgir - ldn tutan
Dstrs - l atan, l glmk
Dstur - zn, rxst
Dvvar - dvr edn, hrkt edn
Diba - mqddim
Didar - z, camal, gr
Did - gz
Digrgun - pozulmu
Dil - rk
Dilara - knl bzyn, sevgili
Dilaram ry sfa vern
Dilazar - rk incidn
Dilfgar - knl yaral
Dilfruz - knl frh gtirn,
rk aan
Dilfirib - knl aldadan
Dilka - rk kn
Dilnvaz rk oxayan
Dilnian - rya yatan
Diria - heyf, ox tssf

318

Divan - dli
Dvr bnyad etmk - mollaxanada
uaqlarn z drslrini avazla
tkrar etmlri
Dud - tst
Dur - uzaq
Durbin - uzaqgrn
Durndi - glcyi dnn.
uzaqgrn
Duzx - chnnm
D cahan - iki dnya; bu dnya
v axirt
Drc - sandqa
Drd - rabn dibin kn xlt
Dru - yalan
Dstur - qanun
Dnam- sy
Dvar - tin
Dyn - nlik, toy
Dzd - oru
E
E 'vaz - zizlmk, mehribanlq
Eybcu - eyb axtaran, rixndi
Eyn - gz
Eys - kef, irt; eyi-bdi -bdi irt

'da - dmnlr
'ma - kor
'mal - mllr
'van - kmkilr
'zayim - dualar, ovsunlar
'zm - daha byk
ali - byk adamlar, alilr
azim - byklr

319

bcd - rb lifbasnda say

sistemi
bd-qul
bdan - bdnlr
br - bulud
bri-neysan - neysan buludu
bru - qa; bruyi-xmi blayiaq - yri qa aiqlrin blasdr
bsm - lal ol
bvab - qaplar; bvabi-tkllm
ets aaz - sz qaplarn asa,
dansa
byat - beytlr
cm - rb olmayan
cz - acizlik
dm - yoxluq
dmdn oldu peyda - yoxdan
var oldu
dv - dmn
dvar - dvrlr, zmanlr
fgar - prian, yaral
fknd - yxlm, dkn, biar
flak gylr
fsr - tac
fsrd - solun
fza - artran
yar zglr, yadlar
hbab - dostlar
hln v shln - rbc "xo
gldiniz" mnasnda ildiln
ifad
hli-neyrng - klkbaz, hiylgr adamlar
hli-raz - sirr hli, sirda
hmr - qrmz
hsn - ox gzl
hvl p

320

xgr - qor; odlu kl

xtr - ulduz; xtri-bxtim
odlu tir - bxt ulduzum qarald (snd); xtrnat
mnccim
xzr - yal
kabir - byklr
kbr - daha byk
kl rb - yemk-imk
kml - daha mkmml, nqsansz
krm - ox sxavtli
qalim - iqlimlr
qd - dyn, nikah
qdm - qabaq, vvl
qli-vali yksk al
qran - tay-tu
qrba - yaxn qohumlar
laim - lamtlr, nianlar
layiq - laqlr
lcibali-vtad - i dalar
lm - bayraq; drd-qm
ltaf- ltflr, mrhmtlr
mart - mirlik
min - inanlm, m'tbr
mn - rahatlq, slh
mval - var-dvlt
mvat - llr
nadil - blbllr
nbiya - peymbrlr
ncm -ulduzlar
ncmn - yncaq
ndlib - blbl
ndi - fikir, xyal
nfas - nfslr
nis - hyan, hmdm
nqa - Simur quu

321

nvr - iql, parlaq

raq - tr
rivan - qrmz rngli ik
rman - hdiyy
rsa - meydan
rus - glin
rvah - ruhlar
rzan - ucuz
rzl - alaq
s 'ar - bazar, nrx
salib - slublar, qaydalar
sbab - sbblr, vasitlr
sd - ir
shab - msahiblr, hmshbtlr
shl - daha asan
srar - sirrlr; srari-dil - rk
sirrlri; srari-nihan - gizli
sirlr
svd - qara
'ar - eirlr; 'ar bulub ksadi-s 'ar - eirin bazar kasad
olub, eir qiymtdn db
car - aaclar
hr - ox hrtli, mhur
kal - killr
kbar - gz ya tkn, ox
alayan
kbar - gz ya
hiz - gz ya axdan
rf- ox rfli
ta - bxi
trak - trklr
tan - susuz, tn
tvari krih xlqi naxo - hrktlri iyrnc, xasiyyti xoaglmz
yan - aq, akar

322

yyam - zaman, gnlr

zhar - iklr
zhr - daha akar, daha aydn
zim - byk
zimt - myyn bir yer
hrkt etm
F
Faxt-l gyrini
Fam - rng
Fanusi-xval - xyal fnri
Fari - asud
Fa - zahir xmaq, mlum
olmaq
Fm - az
Frax - geni
Fraq-ayrlq
Framu etmk - unutmaq
Frar - qamaq
Frd - tk
Frda - sabah
Frh - adlq
Frxnd - ad, xobxt, uurlu
Frq - ba
Frrux - uurlu
Frz oldu - vacib oldu
Frznd - oul
Fttan - fitnli; cazibli
Figar - yaral
Firdvs - cnnt
Firib - aldatmaq
Fulad - polad
Fsrd - donmu, solun
Fsrddil - ryisolun, hissiz
Ftada - dm
Fzun - artq, ox

323

G
Gav - kz
Gavi-mahi - dini fsand yeri buyunuzunda s
axlayan v baln stnd duran kz
Geysu - hrk, sa
Gnc - xzin
Gncineyi-nzm - eir xzinsi
Gncinga - xzin aan, yeni
sz deyn air
Grd-toz
Grdan - hrlnn, dnn; grd
ayineyi-niat-dd - adlq
aynasi tozland; grdalud toza, torpaa bulam
Grdii-zmand - zmannin
dolanmas
Grdun - dnn; flk; dnya
Grm - isti; grmi-hazar qlmaq
bazan qzdrmaq
Gz - df, arn
Gil - palq, torpaq
Giran - ar, bahal
Giranbar - ar ykl
Girdab - burulan, firtna
Gireh - dyn
Giriban - yaxa; giribanak yaxas paralanm
Giriftar - tutulmu
Giriz - qama; girizan - qaan
Giryan - alar
Giry - alama
Giyah - ot
Gvhrbar - gvhr yadran
Gvhrfanlq - gvhr spmk, mnal danmaq
Gvhrpa - gvhrsaan

324

Gvhrriz - mnal danan, irin

danan
Gymk - yanmaq
Gur - qbir; qulan
Gu - qulaq; gu tutmaq - qulaq
asmaq
Glbn - gl buda
Glin - gl toplayan; gl yan
Glfam - gl rngli
Glfan - glsaan
Glgn - gl rngli
Glxn - hamamn od qalanan yeri
Gli-hdiqeyi-cud - sxavt baasnn gl.
Gli-srx - qrmz gl
Gli-tr - tz gl
Glnar - nar iyi
Glrizlik - gl spmk
Glru - glzl Glrxsar - glyanaq
Gmnam - ad-sann itirmi:
unudulmu
Gmrah - yolunu itirmi: yolundan xm
Grz - toppuz
Gad - alm; gad bru -aqqal:
glr zl; ga-dru - aq zl
Gvah - ahid
Gzr - kemk
Gzid - seilmi
H
Hadi - yol gstrn
Halik - hlak olan
Hamun - l

325

Hariz - kini
Haziq tbib - mhartli, ustad,
tbib
Hba - bihud
Hbib - sevgili, dost
Hcr - da
Hcri-mbark - Kbdki
mqdds da
Hadayiq - baalar
Hdiqs - baa
Hqir - etibarsz, aciz
Hmam - gyrin
Hmbzm - bir mclisd oturan
Hmdm - yolda
Hmniin - yolda
Hmra - qrmz
Hmraz - sirda
Hamsay - qonu
Hrgiz - he zaman, sla
Hrir - ipk
Hsud - paxl
Hvadis - hadislr
Hvaxah olmaq - sevmk, istmk
Hvsnak - hvsti
Hyuni-rhnvrd - yol gedn
dv
Hzar - min; blbl
Hzarpi - mxtlif pe sahibi
Hicab - prd; utanma
Hicr - ayrlq
Hidayt - doru yola getmk
Hifzi-sbq - drs zbrlmk
Hilal - yeni xm ay
Hilalbru - ay qal Hindusin srm hmgiriftar
-srm d qara gozlrin mftunidi
Hirman - mhrumiyyt

326

Hirz - qorunmaq, tilsim

Hmayun - uurlu, mbark
Hmma - xstlikdn doan
hrart, qzdrma; isitm
Hnrmnd, hnrvr - hnrli
Hsni-gftar - sz gzlliyi
X
Xab -yuxu
Xah-naxah - istr-istmz
Xk-torpaq
Xakidan - dnya
Xaki-kfi-pay srmyi-nur ayann torpa hurilrin gzn srm idi
Xakisar - toz-torpaq iind qalm; prianhal
Xakistr - kl
Xakpay - ayaq torpa
Xali - bo
Xama - qam qlm
Xamu olmaq - sakit, dinmz
dayanmaq
Xan - sfr; karvansaray
Xana-ev
Xar - tikan; fqir, zlil
Xar - ox mhkm da, mr-mr, qranit
Xavr - gndoan
Xeyt - dst, tayfa
Xeym - adr
Xeyrndi - xeyirli i dnn,
xeyirxah
Xdng - mhkm aacdan qayrlm ox
Xdngi-xunriz-qan tkn ox

327

Xlf- vz edn; "oul" mnasnda ilnir

Xlxal - kemid qadnlarn
ayaa taxdqlar zint
Xm - yri
Xmid - yilmi, bklm
Xm pi - yri v qvrm
Xndan - gln; alm
Xnd - gl
Xrgah - adr
Xsart - zrr, ziyan
Xsm- dmn
Xsxar - r-p
Xtm etmk - qurtarmaq
Xyyat - drzi
Xzan - xzin
Xzra - yal
Xridar - alc, mtri
Xilaf- yalan, trsin deyilmi sz
Xilafi-mdda - istyin ksi
Xird - al
Xirdmnd - all
Xiragzl - frsiz; qamam,
aqn gzl; bihya
Xirq - kemid kiilr mxsus
st paltan
Xosrov - padah, hkmdar
Xonud - raz
Xvf- qorxu
Xudry - zbana hrkt edn
Xun - qan
Xunab - qanl su
Xunalud - qana bulam
Xunbar - qan yadran
Xunin - qanl
Xunriz - qan tkn
Xuraman - sallana-sallana
(yerimk)

328

Xurid - gn
Xurid rxil almaray - gn
z il almi bzyn
Xcst - uurlu
Xld - cnnt
Xlq - tbit
Xm - kp
Xrddan -n kiik eylr
diqqt edn
Xrrm - ad
Xrsnd - ad
Xsran - zlillik
Xk -quru
Xtteyi-Rum - Rum lksi, Kiik
Asiya

barti-xub - yax ifadlr,

bdii ibarlr
bram - z salb bir ii bir adamm boynuna qoymaq
btihac - sevinc, frh
cabt buldu - qbul oldu
dam - davan etdirmk
dbar - bxtsiz, talesiz
krah - iyrnmk
kram - hrmt gstrmk
klisab - ksb etmk, qazanmaq
qd - boyunba
qdi-bnm - eh damlalar
ltica - snmaq
mtila - dolmaq
mtina - kinmk, rdd etmk
nabt - qfltdn qurtarmaq
nfial - utanmaq
nhiraf - dnmk, boyun qarmaq, rdd etmk

329

nkisar - snmaq, qrlmaq

nqitai-lft qld - laqsini ksdi
ntiha - nhayt, son
ntixab - semk
ntiqal - bir yerdn baqa yer
kemk
ntiar - yaylmaq
radt - arzu, istk
rm - cnnt
ridi - atd
rsal - gndrmk
rad - yol gstrmk, rhbrlik
etmk
rtifa - ucalmaq
stina - ehtiyacszlq, laqeydlik
stiqbal - qabaa xmaq, qarlamaq, glck
stirham - yalvarmaq
stitat - qdrt, gc
tika - ikayt etmk
tiyaq - vq, hvs
tab - datlaq, thmt
tmam - tamamlamaq
ttisad - yetimk, qovumaq
yzd - Allah, Tanr
zdiyad - artrmaq
K
Kafur - a rngli v qoxulu ya
Kax - qsr, yksk bina
Kam - mqsd, arzu; lzzt
Kambx - arzu v mqsd
yetirn
Kambin - arzu v mqsdin nail
olan
Kamran - xobxt, arzusuna atan
Kan - mdn

330

Kar - i
Karfrma - i buyuran
Kargr - ii
Karxan - i gryln yer; dnya
Kaif- kf edn
Kaifi-srar - sirlri kf edn
Kazib - yalan
Keyvan - Satum planeti
Kbbad - tlim yay
Kbir - byk
Kbud - gy rng
Kbutr - gyrin
Kla - qara, quzun
Klal - yorunluq
Klami-mvzun - vznli sz, eir
Kmakn - vvlcdn olduu
kimi
Kmandar - ox atan
Kmanbru - yay qal
Kmin - pusqu
Kamingah - br, pusqu yeri
Kmqiymt - qiymtsiz, dyrsiz
Kmtr - daha az, skik, aciz, etibarsz
Knar - qucaq
Kraht - iyrnmk
Krih - iyrnc
Ksad - al-veriin durunluu, kasadlq
Kvakib - ulduzlar
Kzzab - yalan
Kibr - boyklk, qrur
Kilk - qam qlm
Kilki-tqdir - qzann qlmi
Kirdigar - Allah
Kirim - naz, qmz
Kivr - lk, mmlkt, vilayt
Kizb yalan

331

Kvdn - axmaq, drraksiz

Kvkb - ulduz
Kvkb - tntn; binalarn
stndki bzk
Kvn - dnya
Kuh - da
Kuhikn - da apan. Frhadn
lqbidir
Kuhsar - dalq yer
Kuh dt - da v shra
Kutah - gdk, qsa; kutah nzr
uzaq grmyn adam
Kuy - k, astana
Klah - papaq
Klb - daxma
Klbyi-hzan - kdr evi
Kstax - arsz, dbsiz, hyasz
Kt - ldrlm
Q
Qabil - qabiliyytli, all
Qaim - mhkm, daimi
Qal - sz
Qaliy - mik-nbrdn hazrlanan gzl iyli qara tir
Qamti-mvzun - yaraql boybuxun
Qanda - harada
Qan - hans
Qan - han
Qate' - kskin
Qaz - nlik; qadnlarn yanaqlarna kdiyi qrmz rng
Q 'r - drinlik, dib
Qbaht - gnah, tqsir
Qbail - qbillr
Qbih - irkin

332

Qb-qb - buxaq
Qbl - vvl
Qdhpeyma - rab in
Qdr - hiyl, vfaszlq, haqszlq, zlm
Qdr (dr) - dyr, qiymt,
mziyyt
Qlyan - qaynama
Qmr - ay
Qmgsar - tslli vern, hmdrd
Qmnak - qmli, kdrli.
Qm rhgzrind payimalm - qm
yolunda ayaqlar altnda qalmam
Qni - varl, dvltli
Qrib - yaxn
Qriq - suya batm, boulmu
Qt'i-rhi-dilsitanm etdin sevgilimin yolunu ksdin
Qvvas - zg, dalc
Qzal - ceyran
Qznfr - ir
Qissprdaz - nal sylyn
Qndhan - az qn kimi
kiik v yaraql
Qnlb - qn dodaql, qrmz dodaql
Qvl-sz
Qbar - toz
Qllab ngl
Qrab - qara
Qrb - yaxnlq
Qrbt - yaxn olmaq
Qsl - yuyunmaq

333

L
Laf- danq, yalan sz
Lar -arq Lalfam - lal zl
Lahrx - lalyanaq, qrmzyanaq
Lahrxsar - lal zl, qrmz
yanaql
Lalzar - lallik, mn
Lamkan - yersiz; Allah
Layql - idraksz, alsz
Layzal - zail olmayan, hmilik; Allah
Leyl - gec
Leyl nhar - gec v gndz
L 'lfam - qrmz rngli
L 'lgun - qrmz rngli
Lb - dodaq
Lbalb - azna qdr dolu
Lbbeyk - "bli" mnasnda
ilnilir
Lbbst - sakit, danmayan,
doda bal
Lbriz - daan
Lb - oyun
Lhd - qbir
Lhm - t
Lhn - ss, nm
Lhv - oyun, ylnc
Lhv lb - faydasz oyun,
ylnc
Lm 'eyi-tab - istinin parlts
Lrzan -titryn
Lziz - lzztli
Liva - bayraq
L'bt- oyuncaq
L'l - inci, mirvari
Lvhllah - Allah uzaq elsin

334

M
Ma' - su
Mabeyn - iki eyin aras
Madr - ana
Mah - ay
Mahi - balq
Mahi-Kn 'an - Yusifin lqbidir,
Knann ay demkdir; gzl
m'nasnda ilnir
Mahipar - ay paras
Mahi-taban - parlaq ay
Mahliqa - ay zl
Mahru - ay zl
Mahtab - ay i
Malamal - azna qdr dolu
Mali - srtmk
Mannd - oxar, oxatmaq
Mar - ilan
Marmur - ilan v qarqa
Matmara - yas evi, dnya
Matmfza - kdri artran
Matmzd - yasl, msibt
dar olan
M 'bud - ibadt olunan
M'budi-hqiqi - "Allah" mnasnda ilanir
M 'kus - trsin evrilmi
M 'mur - abadan
Mabir - keid
Mani - mnalar
Masi - gnahlar
Mbhut - heyran, aqn
Mcruh - yaral
Mdd - kmk
Mdid - uzun, ox
Mdyun - borclu

335

Mafqud - yox olmu

Mftuh - alm
Mahafil - yncaqlar
Mhalik-lm yeri
Mhar - cilov
Mhbub - sevgili
Mhcub - utanan
Mhcur - ayr dm
Mhd - beik
Mahfl - grck yer, mclis
Mhi-asimani-hmt - zmt
gylrinin ay
Mhmit - dvnin stnd iki
adamlq kcav
Mhrmi-raz - sirr mhrm
Mxfi - gizli
Mxuf- qorxulu, thlkli
Mxzn - xzin
Mqal - sz, klam
Mqbr - qbir
Mqrr - qrar edilck yer.
Mlamt - mzmmt, danlaq
Mlc - snacaq
Mmat - lm
Mnazil - mnzillr
Mnzur - baxlan
Mrahil - mrhllr, mnzillr
Mrdud - rdd olunmu
Mrdm - insanlar; gz bbyi
Mrdmk - bbk
Mrdmi - insanlq
Mrg - lm
Mrkb - minik
Mrqd - qbir
Ms 'ud - xobxt
Msdud - balanm, qapanm
Msrrt - adlq, nlik
Msnvi - iki misras qafiylnn
nzm
Msrur - ad
Mstur - rtl

336

Mrb - xasiyyt; iki qab

Mat - glini bzyn qadn
Mtlub - tlb olunan, istniln
ey
Mzaq - zvq
Mzhr - bir eyin zahir olduu yer
Mzkur - sylnn
Midad - qlm
Minafam - firaz rngli
Minb 'd - bundan sonra
Minqar - dimdik
Mir 'at - gzg
Mikalud - tirli
Mikbu - mik qoxulu
Mikfam - mik rngli, qara
Mikin - xo qoxulu, qara rngli
Miyan - bel; orta
M'tqid- etiqad edn, inanan
M 'tmid - etimad ediln
Mvt - lm
Mur- qarqa
Mur - qarqacq
Mbhm - anlalmayan, st
rtl
Mbrim - inad, israr edn
Mdbir - talesiz
Mdbbir - tdbir tkn
Mnbr - nbrlnmi, tirli
Mttr - tirli
Mzzb - zab v iztirab kn
Mzzm - byk
Mfrrhi-dil - rk sevinci
Mhib - qorxunc
Mhlik - thlkli
Mxbir olmaq - xbrdar olmaq
Mj - kirpik
Mkrrm - hrmtli
Mqbil - taleli
Mqddm - irlicdn, vvlcdn
Mqddr - insann alnna yazlm tale, qzav qdr
Mqrrb - yaxn

337

Mqrrr - qrara alnm

Mqtza - lazm gln
Mlazimt - birinin qulluunda
olmaq
Mlhq etmk - atdrmaq
Mn 'ks - ksin
Mn 'im - dvltli, varl
Mnadi - car
Mnqad - tabe, itat edn
Mntxb - seilmi.
Mrd - lm
Mrttb - trtib edilmi
Mr - qu
Msafir - yolu, sfr xan
Msafirt - syaht etmk,
kemk
Msahib - hmshbt
Mslm - tslim edn, doruluu tsdiq olunmu
Mslsl - zncir kimi sralanm, silsillnmi
Mstcmi-cmleyi-fzail - btn
fziltlri craldirn
Mvv - tvii
Mtri - Yupiter planeti
Mtllim - kdrli, mhzun;
agird
Mthyyir - heyrt dn
Mti' - itat edn
Mzkka - tmiz
Mzkkr - erkk, olan ua
Mzyyn - zintli, bzkli
Mzmr - gizli Mztr - arsiz

338

N
Nab - xalis, saf; az dii
Nabca - yerind olmayan, mnasibtsiz
Nabkar - i yaramaz
Nabina - kor
Nadid - grnmmi, misilsiz
Naf - gbk; ceyran gbyindn
xarlan mik
Naf'il - faydasz, bo
Nafir - nifrt edn
Nahmta - brabri olmayan,
vzsiz
Nahmvar - yri
Nahid - Zhr, Venera planeti
Naxah - istmdn Naxun - drnaq
Naim - yatan, yuxuda olan
Nakam - mqsdin nail olmayan
Naks - alaq, saylmayan adam
Naq - dv
Naqniin - dvy minmi
Naqil - nal edn, sylyn;
keirn
Nal-qam qlmin iindki inc
tel; qlm; ttk; nal edn,
inildyn
Nali - nal, inildmk
Nam - ad, hrt
Namehriban - mhbbtsiz,
vfasz
Nam - mktub
Namhrm - bigan, yaban
Namrub - bynilmyn
Namvzun - vznsiz
Nambark - uursuz
Namtnahi - nhaytsiz, sonsuz

339

Namvr - adl, hrtli

Nanu namk - duz-rk
Napeyda - taplmayan, gizli
Naprva - qorxusuz
Napxt - bimmi, xam
Narsid - yetimmi, kal
Narva - layiq olmayan
Nasaz - uyun olmayan
Naseh - nsiht edn
Nasza - layiq olmayan, lyaqtsiz
Nasiy - aln
Nasft drr - deilmmi inci
Naad - qmli
Natvan - gcsz, zif
Navk - ox, kirpik mnasinda
ilnir
Navrd - mharib, dy
Nayab - taplmayan
Nazim - dzn, trtib edn;
mnzum sr yazan air
Nazprvr - naz il bym
Neyrng - sehr, fsun, klk
Neyyah - a deyn, a
N 'leyn - ayaqqab
Nbrd - vuru
Nbiz - xurmadan hazrlanm
rab
Ncm - ulduz
Ndim - hmshbt, yolda
Nfir - kranay, fryad
Nmsaz - nm oxuyan v
bstlyn
Nhib - ah-nal il alamaq
Nhs - uursuz
Nxl - xurma aac; fidan
Nxli-nidlim smr veribdir arzu aacm meyv veribdir
Nim - ne'mt vern
Nqiz seyrm - ksin hrkt
ednm
Nng - ar, hya

340

Nrm - yumaq, mlayim

Nsab - nsil
Nsaq - qanun-qayda
Nsimi-glriz - gllri tkn
shr klyi
Nstrn - a gl
Nat - sevinc
Natfza - adlq artran
Natngiz - n qaldran
Nuzubillah - Allaha snram
Nvadir - nadir taplan eylr
Nvasaz - ssl oxuma
Nzdik - yaxn
Nigah - bax
Nigar - kil; gzl
Nigun - alt-st olmu, trsin
dnm
Nigunsar - ba aa
Nihad - qoyulmu
Nihal - tz v yeni bitmi ting
Nihan - gizli
Nik - gzl, yax
Nikxtr - xobxt, xo taleli
Nikndi - xeyirxah
Niknam - yax adl, hrtli
Nilifam - gy rngli
Mim - yar
Nimruz - gnorta
Nisab - son hdd; arzu olunan
drc, sas
Nisf- yar
Nisfi-leyl - gec yars
Nisyan - unutmaq
Ni - tikan, iyn
Niati-baqi - bdi n
Niimn - oturacaq yer, mclis
Niza - kimk, vurumaq,
mbahis
Nizar - zif, arq
Nh flk - doqquz qat gylr

341

Nvayin - yeni qayda

Nvrus - tz glin
Nvxiz - yeni qalxm, tz
Nvm - yuxu
Nvmid - midsiz, namid
Nvrs - yeni yetimi
Nvrsid - yeniyetm
Nvkft - yeni alm
Nvzad - yeni doulmu
Nu etmk - imk
Nqr - gm
Nqt - drin mnal sz
Nqtdan - zrif adam, incliklri baa dn
Nqtprdaz - mnal danan

vci-hsn - gzlliyin zirvsi

vqat - vaxtlar
vn - kmk
vraqi-ltaft - gzlliyin trifi
vza - vziyyt
P
Pabst - aya bal
Pabus - ayaq pn
Pabrhn - ayayaln
Pakbaz - sdaqtli aiq
Pakdamn - namuslu, ismtli adam
Pakiz - ltif, nazik
Pamal - ayaq altnda qalan
Pay - ayaq
Payan - axr, nhayt
Pay - mrtb
Payibnd - aya bal
Payidar - davam edn, mhkm
Pey - iz
Peyapey - bir-birinin dalnca
Peyda - zahir, akar olmaq
Peykan - oxun ucundak dmir;

342

tikan
Peykr - z, surt, gzl
Peyman - hd, sz
Peyman - byk qdh, l
Peyrov - arxasnca gln
Peyvst - aras ksilmdn
Pdr - ata
Pjmrd - solun, prian
Pnb - pambq
Prdaz - dzldn, trtib edn
Prdniin - prd arxasnda
oturan; adral
Prxa - dava, dy, mbahis
Parirxsar - prizl
Priv - pri kimi
Prizad - pri balas, gzl
Prkal - para
Prtv - iq; nsiht
Prva - qorxu, kmk
Prvaz etmk - umaq
Prvr - bslyn
Prvri - trbiy
Prvin - ulduz addr
Psndid - bynilmi
Pyam - xbr
Pyamavr - xbr gtirn
Pi-qvrm

343

Piid - bklm, sarnm

Pi tab - iztirab, tla; qvrm
Pir - qoca, yal
Pirahn - kynk
Piray - zint, bzk
Piri-hmidtl-xsail - gzl
xasiyytli qoca
Pi - n, qabaq
Pust - dri
Puid - rtl
Pxt - bimi
Pnhan - gizli
Pr - dolu
Prdil- rkli
Prfsun - sehirli
Prsuz - ox yandran
R
Raib - rbt edn
Rah - yol; rab
Rahnmun - yolgstrn
Rayic - rvacl
Raz - sirr
Razi-dil - rk sirri
Rehlt - kmk, lmk
R 'd - gy gurultusu
R 'na - gzl, ltif
Rfiq - yolda
Rh - yol
Rha ql - azad et
Rhnuma - yol gstrn
Rhrov - yol gedn
Rhzn - yolksn
Rxn - yarq, zrr, zd
Rxan - iql, parlaq
Rxt - paltar
Rmida - hrkm, qorxmu
Rnc - zhmt, ar
Rncid - incidilmi
Rncur - zhmt, ziyyt

344

dar olmu
Rsan - atdran
Rsn - ip
Rsid - yetimi, kamala atm
Rvaq - binann ta
Rvan - gedn, axan ruh
Rvanbx - ruhvern
Rvi - gedi, yeri
Rzm - mharib, dava
Ribat - karvansara
Rig - qum
Riqqtngiz - tsirli
Risman - ip
Ri - yara, saqqal
Ri - saaq, kk
Rit - tel, ba, laq, sap
Riyasti-qbail - qbillrin bal
Rizacu - birisinin razln
istmk
Rizvan - behitin qaps
Rvn - iql, aydn
Rvnzmir - ryiaq
Rvzn - baca, pncr
Rubah - tlk
Ruhbx - ruh vern
Ruhfza - ruh tzlyn
Ruz -gn
Ruz - oruc
Ruzi-hesab - qiyamt gn
Ruzirsan - ruzi yetirn, Allah
Ruz b - gec-gndz
Rb' - drdd bir
Rba - kmk
Rcu - dnmk, qaytmaq
Rx- z
Rxsar - yanaq
S
Sabir - sbr edn
Sadzmir- sadlvh, aq rkli

345

Sar - qdh, piyal

Sahir - sehr edn
Sal - il
Salik - myyn bir mqsd
arxasnca gedn
Salus - riyakar
Sani' - quran, dzldn; Allah
Say - klg
Saygstr - klgsi olan, hami
Seyd - ov, ikar
Seyl - sel
Seyt - hrt
Sbavt - uaqlq
Sbq - drs
Sabqxan - agird
Sbur - sbirli
Sbk - yngl
Sbkbar - yngl ykl
Sbkxiz - cld, evik
Sabkrvan - iti yeriyn
Sbz - yal
Sbzfam - yal rngli
Sd- yz
Sdhzar - yz min
Shba - qrmz rab
Shmnak - qorxulu
Sid - xobxt
Sidxtr - taleli, xobxt
Sqf- tavan
Slasil - zncirlr
Smk - balq
Smnbu - yasmn qoxulu
Snm - bt, gzl
Sng - da
Sngi-xara - mrmr da, axmaq da, brk da
Snubr - am aac
Sr - ba
Saraeyi-dm - yoxluq saray
Sraaz - balanc
Srapa - badan-ayaa
Srem - em ba, bulaq

346

ba
Srdfir - dftrin banda qeyd
olunan, mhur
Srgrm - mul, ba qzm,
srxo
Srgt - avara, aqn, prian
Srxeyi - tayfa bas, mir, ris
Srir - taxt
Sarka - ba aparan, inad, trs
Snna - soyuq
Srnigun - ba aa
Srrafi-cvahiri-rvayt - rvayt
cvahirinin srrafi
Srrit - ip ucu
Srar - azna qdr dolu
Srvr - ba
Srvi-riyazi-mhnt drd - drd
v qm baasnn srvi
Srvqd - ucaboy, uzunboy
Srzni - qaxnc, thmt
Svad - lk; qaralq
Syyad - ovu
Syyar - hrkt edn, gzn
Syyar - hrkt edn ulduz,
planet
Szavar - layiq
Sib - alma
Siba' - yrtc heyvanlar

347

Tfaxr - ynmk, fxr etmk

Tafl - zn bilmzliy
qoymaq
Tnni - nm oxumaq
Tyyr - baqalamaq, rngini
dyimk, aq
Tyirpzir ola bu surt - bu hal
dyiib
Thdid - qorxutmaq
Thmml - dzmk
Thssr - hsrt kmk
Thyyr - heyran olmaq
Thi - bo, sbbsiz, hikmtsiz
Thidst - libo
Thrik - bir i svq etmk
Thrir etmk - yazmaq
Thsili-bqayi-nsl raib - nslin artrlmasn istyn
Thsin - triflmk
Txfif- ynglldirmk
Tkap - o trf-bu trf qamaq
Tkllm - danq
Tqdir - olacaq eyin Allah trfindn qabaqcadan
myynldirilmsi; bynmk, qdrini bilmk
Tqdis - mqdds hesab etmk
Tqddm - qabaa kemk
Tqrib - txmin
Tqrir gtir - syl; burada
qlm al m'nasndadr
Tqsim - blmk
Tlx - ac
Tlxgftar - cdil, ac danan
Talxkam - vqat tlx olmaq
Tmrrd - inad, dikbalq
Tmtt' - faydalanmaq

348

Tmhid - dua etmk, bir xsin

byklyn gstrmk
Tmkin - arlq, vqar
Tn - bdn
Tn 'm - bolluq irisind hyat keirmk
Tnffiir - nifrt etmk, iyrnmk
Tng - dar, sxntl
Tr - tz
Tran - nm
Trci - bir eyi digrindn stn tutmaq
Trb - nlik
Trbnak - ad
Trnnmsaz - trnnm etmk
Trib - havslndirmk
Trh etmk - qurmaq, plan kmk
Triq - yol
Tvaif- tayfalar
Tvcch - rbt gstrmk
Tvhhm etmk - qorxuya dmk
Tvlla - dostluq
Tzhl - sarslma
Tzrr' - yalvarmaq, xahi ctmk
Tzyid - artrmaq
Tzyin vermk - zintlndirmk,
yaraq vermk
Tifli-mzkkri-mzkka - zkal
olan ua
Ti - qlnc
Tir - ox
Tir - qaranlq
Tiri-imthan - imtahan oxu
Ti - klng
Tiz - cld, iti
Tizprvaz - sr'tl uan
Tizrftar - cld hrkt edn
Tizrv - srtl yeriyn
Tvcih- bir mzmunu baqa
ibarlrl qlm almaq
Tvfi-hrm - Kbnin bana
dolanmaq
Tuba - cnnt aac; gzlin

349

boyu
Tul - uzunluq
Tueyi-ruh - yol azuqsi
Tlu - gnin, ayn xmas
Trab - torpaq
Trfnd - vaxtndan vvl
yetin
Trreyi-mikbu - mik qoxulu sa
Trr - sa
U
Ur - lpaq
Us - al

budiyyt - qulluq, kllik

cb - zn bynmk, bo yer
qrurlanmaq
ftad - yxlm, dm
qab -qaraqu, qartal
qubt- zab, cza
mman - byk dniz, okean
srt - tinlik
stxan - smk
stvar - mhkm, qvvtli
yub - eyblr
zlt - yalqz yaamaq
zma - n byk
V
Vabst - bir ey bal
Vadiyi-qm - qm shras
Vahib - ballayan
Vahid - tk
Vahim-qorxu
Vaqif-xbrdar
Vala - yksk, uca
Vam - borc
Vay - bhr, qismt

350

Vch - z; mbl
Vhdt - yalnzlq, tklik
Vhm - qorxu; trddd
Vrd - qzl gl
Vra' - phrizkarlq
Vrt - uurum, thlk
Vsatt - vasitilik etmk
Vsi - varis, vsiyyt edilmi
adam

Vhu - vhi heyvanlar; vhu

tiyur - vhi heyvanlar v
qular
Y
Yaban - l, shra
Yaquti-hmr - qrmz yaqut
Yar - yolda, dost; sevgili
Yaran - dostlar
Yari-can - sdaqtli dost
Yari-ar - maara yolda,
kmki
Yar yar - dost v dmn
Ya - krp mnasnda ilnir
Yarmaq - gizltmk
Yavr - kmki
Yeka yek -bir-bir
Yekcht - mttfiq, bir trfli
Yekdm - bir zamanda, bir an
Yekrng - bir rngli, fikrind v
znd sabit olan adam
Yeksan - brabr
Yeksr - hams
Yekta - tk, brabri olmayan
Yekzban - bir dilli
Y 's - kdr, midsizlik
Yd - el; ydi-beyza - a l
Yx - buz
Yzdan - Allah
Yvn - gn

351

Yg - ox
Z
Za - qara
Zair - gr gln, ziyart edn
Zakir - zikr eylyn
Zar - szldayan, alar, zif
Z minc - ryinc, fikrinc
Zban - dil
Zband - alov; zban kmk
- alovlanmaq
Zbti-nsqi-klami-mvzun eir qayda-qanunlarn saxlamaq
Zbun - dgn, aciz, zif
Zcr - ziyyt, mcburiyyt
Zxm - yara
Zxmdar - yaral
Zki - zkal, cld
Zlalt-zlillik
Zmin - yer
Zmir - rk, knl
Zn - qadn
Zr - qzl
Zr sar - qzl piyal
Zraft - zriflik
Zrfan - qzl tkn
Zrq - hiyl
Zrrin - qzla tutulmu ey
Zib - bzk, zint
Ziba - bzkli, zintli
Zifaf - toy gecsi, grdy
girmk Zill-klg Zind - diri
Zinddil - gzaq, arif adam
Zinhar - saqn
Zkur - kiilr
Zlal - saf su
Zlfeyni-mslslsi girehgir - iki
zncir kimi qvrm hrk
Zlmat - qaranlq, fsanvi hyat
suyunun olduu yer

352

MNDRCAT
n sz yerin.4
Leyli v Mcnun9
Bngu Bad...229
Shbt l-smar.263
Mmmalar...277
Hdisi-rbin.285
ikaytnam..295
Mktublar..303
Lt..311

353

Buraxla msul:

ziz Glliyev

Texniki redaktor:

Rvn Aayev

Trtibat-rssam:

Nrgiz liyeva

Kompyuter shiflyicisi:

Rvan Mrslov

Korrektor:

Prvan Mmmdova

Ylmaa verilmidir 08.10.2004. apa imzalanmdr 09.04.2005.

Format 60x90 l/16. Fiziki ap vrqi 21. Ofset ap sulu.
Tiraj 25000. Sifari 74.

Kitab "PROMAT" mtbsind ap olunmudur.

354