Crnogorci u priama i anegdotama

Iz jedanaeste neobjavljene knjige.

Miun Pavievi Z a g r e b .
I. Osmanovo potenje.
G o d i n e 1852. u d a r i Dervi*paa n a G r a h o v o . Poslije p o z n a t e
izdaje j e d n o g a crnogorskog plemena, a k a k o se vjeruje, i elje sa
Cetinja, v o j v o d a J a k o v D a k o v i , p r e d t u r s k o m silom, zatvori se
sa s t o t i n u i p e d e s e t druga u uvenu g r a h o v s k u peinu. Iza dugog
i k r v a v o g otpora, p r e d a se n a vjeru Dervi^pai. Sjedi D e r v i ,
prislonjen u irokoj d r v e n o j stolovai, p r i g r n u o urak, p o d a s t r t
vuetinom, dri d'miskiju p r e k o krila, za p o j a s o m m u dvije sre?
b r n e lednice i h a n d a r , t u r od dimija p a o n a zemlju; o k o glave
savio saruk?trambolois i dvije k i t e vise o r a m e n i m a . Zapalio
aren ibuk dva m e t r a dug, na v r h u simsija, iroka k a o konjska
ploa. T u t u m i i u d a r a dlan o dlan.
Z a p o v i j e d a j , estiti p a o ! vie au.
D o v e d i m i v o j v o d u J a k o v a D a k o v i a . D o v e d e ga. Sjeda
ga p a a p o r e d sebe.
D a mi n a e , v o j v o d a J a k o v e , vjerna V l a h a , koji bi otiao
u Krivoije, d a k a e odbjegloj raji, d a s j u t r a d o e n a G r a h o v o
i vrati p r e e r a n i plijen. P o t o p o r u k u izvri s j u t r a n a p o d n e da
se vrati na G r a h o v o .
Ja ga ne mogu nai, estiti p a o , m e u m o j i m drugovima
ni j e d n o g a , n a k o , da p o e , p a da se n e vraa osim j e d i n o g a Doka
Banjanina, a k o bi d a o vjeru.
Dolazi oko, svezanijeh ruku n a o p a k o . K o s m a t , dva b r k a na
dva uva baca, o b r v e m o e r u k o m zasukati, zapuio p r e k o grudi
sukneni d a m a d a n , bez koulje, p r i g r n u o singavu struku. Neve?
lik, u k r u c u irok, upala glava u r a m e n a . N a o b l a i o se D e r v i
i o s m a t r a ga, p r e k o r a m e n a , iskolaenih oiju:

 Jesi li ti, k r m s k i sine, vlaku li ti m a j k u . . . T u r s k e mi

vjere, d a v a o s a m najbolji itluk u Hercegovini, o n o m e , k o mi
t v o j u glavu donese.
E v o ti je, p a o , bez p a r e i d i n a r a .
N e u ti je, Doko, n o p o i u Krivoije i reci raji, d a se
vrati u G r a h o v o sa s t o k o m i zadaj joj vjeru, da joj nita uinjeti
neu. Sjutra n a p o d n e d a mi se vrati i donese, aber. H o e li mi
dati t v r d u v j e r u ?
Hou, Dervispao, i vjerujem, da e m i vjera pomoi.
O d e D o k o i ree raji, d a se n e vraa n a G r a h o v o , ve da
bjei k u d k o zna, Risnu i C u c a m a , jer Dervipaa n i t a ivo
ispod sablje pustiti nee. e n e e zarobiti, a s t o k u plijeniti.
J a u se vratiti, n a s t a v i Doko, iako znam, d a e m e p a a pogubiti.
D a o s a m m u vjeru i n e u lagati.
D o k j e D o k o bio u Krivoijama, Dervipaa izdaje zapo^
vijest:
N a b i j a j t e , k r m s k e sinove, n a kolje.
O s a m d e s e t n a kolac nabie, m e u njima dva b r a t a v o j v o d e
J a k o v a , V u k a i Laka, a ivku, t r e e m u bratu, p r e b i e i n o g e i
ruke, izvadie oi, p r o t u r i e jezik k r o z vilicu, u t u r i e stile, obo
rie n a ledinu raspuie d a m a d a n i iz simsija izgrnue v a t r u na
gola prsa. P o d time m u k a m a j e i izdahnuo. P o p a epana i pro
t o p o p a M i t r a ive n a v a t r u spalie i sve t o u peini bjee zatvo
reno, n a t a k v e i sline m u k e , u m o r i e . N a J a k o v a jau. D e r v i
se kikoe od zadovoljstva i vie:
D r i se, v o j v o d a grahovski!
T u r c i m e u J a k o v u ivu eravicu iza v r a t a za pleima. Naj=
poslije ga n a o p a k e objesie, n a kolac nabie i sa koca sa grada
K l o b u k a bacie.
Sjutra dan, t a n o u p o d n e , vraa se D o k o iz Krivoija. V i e
k r k l j a n a c od tjelesa svojih drugova. Stisnu zube, p r i e logoru i
ree:
P o m a g a Bog, Dervipaa!
Bog d o b r o dao, Doko. K a m o raja, oe li m i doi i d o t j e r a t i
plijen?
D o i e s j u t r a i d o t j e r a t i i k o k o k u .
A f e r i n ti, D o k o . P o t u r i se. R a d i j e s a m d a si T u r i n , n o
da i m a m j o t a b o r vojske. K a d se poturi, d a u ti d a u p r a v l j a

vilajetom grahovskim, b a n j s k i m i t u i n s k i m , p a sve d o vilajeta

Zvizdia na Krstac.
N e u , Dervispao, p a da me p o s t a v i t r a v n i k i m vezirom.
Biraj s m r t , m a j k u ti k r m s k u ! . . .

J e li t o vjera, Dervispao!?
K o je v u k u , m e d v e d u i h a j d u k u vjeru d a v a o ?
H v a l a ti, k a d si m i d a o milost, da b i r a m s m r t koju hou.
Mislio s a m da e me n a kolac nabiti, a od t e s m r t i poganije
n e m a . Posijeci m e t v o j o m demiskijom.
I m a li djece, o k o ?
I m a m etvoro.
J e li k o j e m u k o ?

 J e s t dvoje.
E neu t e sjei, j e r e se vlaad k a d o d r a s t u hvaliti, da
im nije bilo baba u Donjuluku, p o t o je poginuo od sablje Dervi
paine. T o bi ih zaluelo, pa bi se bili i svetili gde bi god uli
t u r s k o ime. Ali u ti dati d o b r a Turina, O s m a n a Sehovia, iz
Klobuka, da ti on glavu posijee.
eta O s m a n , m r k i straan, p o d p u s a t o m i orujem, dva me
tra visok, dri ibuk u zubima i strijelja k r v a v i m oima.
Poznaje li O s m a n e , Doka B a n j a n i n a ?
K a k o ne p o z n a j e m k r v n i k a , koji mi j e lani b r a t a ubio.
Evo ti ga, odvedi ga, posijeci, odnesi m u glavu i nabij na
kolac u grad Klobuk, i osveti b r a t a . Ali prije n o ga posijee,
daj m u ibuk n e k a popije, m j e s t o hrianskog priea, simsiju
duvana. Sevap m u je t o uiniti, j e r su k a u r i velike vinopije i
dimopije.
N e dam, t u r s k e mi vjere.
Zato?
N e da mi din i k o r a n .
Kakav din?
2 e n u , ibuk i konja, T u r i n V l a h u n i k a d nije davao.
V a l a k a d ti n e d a , d a t u m u ja. I d a d e mu. P o t o Doko
ispali simsiju iz D e r v i e v a ibuka, svezae ga i o d v e d e ga O s m a n
sa dva aua d a l e k o od D e r v i e v a atora itav p u k o m e t . Sjede
O s m a n u svoj ator, auima n a r e d i da izau, a D o k a posadi
pored sebe i odrijei m u ruke.
ta e m o sad, D o k o ?
Posijeci, O s m a n e !
- Neu, t u r s k e m i vjere.
Zato?
A , da n e zna, bolan, d a s m o k r v n i p o b r a t i m i .
D a v n o bilo, pa se zaboravilo.
T o se, Doko, k o d m e n e ne zaboravlja. Bjei p u t Banjana
i zabij se u k a k v u alugu k a o m e d v e d u trulu bukvu. T a k o pre
spavaj za godinu d a n a i ne daj od sebe n i k o m e glasa. Ja u j e d n u
glavu od ovih k o j e su n a b i j e n e n a kolje ponijeti i pobiti na grad
od Klobuka. Opaliu dvije ledenice i objaviti, da j e t o glava
Doka Banjanina.
H v a l a ti p o b r a t i m e , m o j a o p r o t e n a glava, za t e b e je naj
vee j u n a t v o i slava.

II. Njihovo pobratimstvo.

o k o Banjanin sa d r u i n o m , n a p a n e n a Bileu, plijeni neko*
liko bogatih turskih k u a i p o b j e g n e u K o r i t a da p r e n o i . N e k o
p r o k a e O s m a n u Sehoviu Doka i njegovu etu. O s m a n sa bira*
n i m T u r c i m a obigra kuu i ispred zore u h v a t i Doka s d r u i n o m
na spavanju i p o v e e .
E v o krvnice, d o e vakat, d a mi plati sva zla t v o j o m
glavom.
D a platim, O s m a n e k a d druge nije.
Ou li te posijei, o k o ?
A to p i t a ? Ja tebe bih, d a sam te u h v a t i o u Banjane.
V a l a j a t e b e neu. N o da se d o g o v o r i m o . M e n e esto
zove Muovi u N i k i u i v a z d a gledam k a d e mi odleeti glava
od tebe i tvojih etnika, idui p r e k o Banjana, T u p a n a , D u k a t a ,
Rijeana i Rudina. Pa d a mi d a vjeru, da m o g u s l o b o d n o puto
vati za N i k i i da ti o p r o s t i m ivot.
O s m a n e , e v o ti vjera, d o k je iv dko Banjanin, idi
slobodno p r e k o B a n j a n a k o d Bega Muovia u Nikiu, k a o pre*
k o tvojih Korijenia. R a s t a d o e se.
N i j e prolo n i tri nedjelje dana, n a poziv xMusovica k r e n u
O s m a n sa est druga u Niki. Silan O s m a n , a silna m u p r a t n j a .
J a u n a bijesnim hatima, okienim t u r s k i m t r a k t a m a i t e k i m
s r e b r n i m kitama. K r i v e orde d r e p r e d s o b o m n a sedlima. Svi
odjeveni u s r e b r n e i zlatne t o k e i dolame. Iza p o j a s a im vire
srebrni h a n d a r i i ledenice, a o r a m e n u duge p u k e , zlatnom
icom izvezene. K a d su naili n a T u p a n j , etnici D o k a Banja*
n i n a opalie p r e k o njih plotun. O s m a n s d r u i n o m s t a n e i v i k n e :
J e li t u o k o B a n j a n i n ?
Jesam, evo, O s m a n e .
Je li v j e r a ?
J e s t k a o da si u tvoja K o r i t a i sjai. I O s m a n i p r a t n j a
sjau i rukuju se s D o k o m .
J e s t e li, Turci, donijeli d u v a n a ?
J e s m o b r a t e , trebinjskog, k a d ga pui, da ti u e nur u
obraz.
P o t o su ispalili lule i porazgovarali se, o k o r e e :
O s m a n e , ti meni oprosti ivot u K o r i t a m a , a ja tebi sad.
U b u d u e k o k o g a uhvati. J e r ne mogu gledati toliku s r m u i

zlato, o r m u i oruje n a tebi i t v o j u druinu, a ja i moji etnici

n o s i m o stare gunjetine i raspale opanine. O s m a n se nasmija i
ree:
N e m o j t a k o , o k o , s t a r a m u majka. N o d a se j a i ti
pobratimo.
N e u vala s T u r i n o m mijenjati kapu.
N e e m o k a p e , j e r je t o obino p o b r a t i m s t v o , n o da bu*
d e m o k r v n i p o b r a t i m i , i daj mi ruku. o k o m u p r u i ruku,
O s m a n ga dri za mali prst, pa p o t o m u j e d a n iz druine pri?
n e s e kabli vode, i z m e u dvije ledenice p o v a d i no i obreza
D o k a p o m a l o m e p r s t u . N e k o l i k o k a p i k r v i p r o c u r i e u kabli.
Tada Osman ree:
E v o ti Doko no, a evo ti ruka, p a rei gdje ti je naj?
milije.
H o u O s m a n e , t a m a n k u d a si ti m e n e . O b r e z a ga p o
m a l o m e p r s t u i natoi nekoliko k a p i u isti kabli.
Pij, O s m a n e .
N e u n o ti D o k o .
o k o p o p i polovinu a O s m a n drugu polovinu i t a k o posta?
doe k r v n i p o b r a t i m i .
Poslije j e d n e godine d a n a iza njihova p o b r a t i m s t v a . Sultan
T u r s k i , ljut n a Dervi?pau, Resulbegovia, Rizmanbegovia, De?
dagu i Sulejman?pau, da t e d e raju, odue im vlast u Hercego?
vini, a p o z v a svoga vezira, Dulek A r n a u t a i d a d n e m u carski
ferman nad Hercegovinom:
O d u z m i vlast poturici Dervi?pai, Resulbegoviu, Riz?
manbegoviu i D e d a g i . P o k u p i baibozluk u Bosni i Hercegovini.
K r e n i s vojskom, popali C r n u G o r u , u h v a t i Knjaza i polji mi
ga iva u Stambol glasila je c a r s k a n a r e d b a .
Dolazi D u l e k sa c a r s k i m f e r m a n o m n a Lipnik. U z i m a svu
vlast, kupi vojsku i k r e e za C r n u G o r u .
Dervi?paa s d r u i n o m porue p o p u B o g d a n u Zimonjiu, da
Dulek n a m j e r a v a p r e k o D u g e d a p o h a r a C r n u G o r u , pa da
o d m a h k a e a r a m b a a m a : p o p u Milu, s e r d a r u Sepanu i vojvodi
Iliji, a oni d a d a d u a b e r n a C e t i n j e . P o p B o g d a n javi D o k u
Banjaninu, koji d o e n a Cetinje i izvijesti Knjaza. Knjaz na?
r e d i P e k u Pavloviu i P e t r u V u k o t i u da skupe vojsku i ekaju
D u l e k a u Dugu. N i j e prolo ni m j e s a c d a n a ide Dulek sa s v o m
r k o m i ordijom. Koliko je silan i bijesan, vodi dvije bule u

h a r e m u . P r v a m u je vojska uhvatila drijelo N o z d a r a . P o t o n j a

m u izbija n a planinu Krstaku. Pritisla sva vala golijska od voj*
n i k a i k o m o r e u l e k o v e . K a d je n a s t u p i o u sred Duge, zapjeva
n e k o iz njegove d r u i n e :
O v a gora n i k a d nije pusta,
U njoj ima v u k a jal ajduka.
V i j u vuci, graku gavranovi,
Prolijeu k r s t a i orlovi.
K a d su naili u D u b o k i D o , opalie C r n o g o r c i plotune.
Ala b a n d a , z a m e t n u se kavga.
U p r v o m o k r a j u pogibe Dulek. U b i o ga M i k a V u k o v i .
R a z b j e a se polomljena vojska. U ulekovoj vojsci bjee i
O s m a n Sehovi s Korjeniima. N a l e e na etu Doka B a n j a n i n a
i povie:
Jeli si ti D o k o p o b r a t i m e ?
Jesam Osmane.
Oli m e p o s j e i ?
N e , n o bjei u Korijenie, jer si i ti m e n i spasio glavu u
G r a h o v s k o j peini.
V r a t i se O s m a n na Lipnik i t u n a e Dervi^pau sa drui*
nom.
ta bi O s m a n e sa Dulek a r a m b a o m ? J e li u h v a t i o Knja
za c r n o g o r s k o g a i o d v e o ga Sultanu u S t a m b u l ? K a m o m u m l a d e
h a n u m e , upita Dervispaa podrugljivo.
E n o ga u sred Duge, bez glave na r a m e n a .
K o vas razbi, O s m a n e ?
Crnogorci, a najvie n a m j a d e zadadoe, a r a m b a e : ser
d a r epan, v o j v o d a Ilija i D o k o Banjanin.
K a k a v D o k o Banjanin, O s m a n e , zar nije njegova glava
skapala na grad od K l o b u k a ? Z a r ga ti nijesi lani p o s i j e k a o na
Grahovu?
N e j a t u r s k e m i vjere. I ispria m u sve k a k o je bilo.
Milo m i je t u r s k e mi vjere. H r i a n s k a ga j e vjera spa
sila, a j o m i j e milije to je Dulek t a k o doekao.