Prof.

drEsadJakupovi

POSLOVNAIFINANSIJSKA
MATEMATIKA

Banja Luka, 2008.

Prof. dr Esad Jakupovi

POSLOVNAIFINANSIJSKAMATEMATIKA
Recenzija:
Prof. dr ZORAN Avramovi
Prof. dr DUAN Starev
Izdava:
Panevropski univerzitet "APEIRON"
Banja Luka
1. izdanje, godina 2008.
Odgovorno lice izdavaa,
DARKO Uremovi
Urednik:
JOVO Vojnovi, prof.
Lektor/korektor:
SLAVICA Luki, prof.
DTP i likovno/grafika obrada:
DUAN Stranati
tampa:
"ART-PRINT", Banja Luka,
d.o.o., grafika - dizajn - marketing
Banja Luka
Odgovorno lice tamparije:
VLADIMIRA Stijak- Ilisi
Tira 500 primjeraka
EDICIJA:
Ekonomska biblioteka
knj. 49
ISBN 978-99938-29-88-1

PREDGOVOR
Knjiga Poslovna i finansijska matematika sadri gradivo predvieno nastavnim
planom i programom ovog predmeta. Cilj ovog predmeta je da se studentima
obezbijede neophodna znanja iz Finansijske matematike koja e ih osposobiti
da se aktivno ukljue u izuavanje brojnih kvantitativnih metoda u ekonomiji.
Relativna graa obrauje se na vrlo praktian nain.
Ova knjiga ima i odgovarajue zadatke za vjebanje sa rjeenjima, da bi
studentima omoguili utvrivanje prouene grae iz teorije.
Hvala recenzentima i izdavau na podrci i objavljivanju ovog rukopisa.

Autor
Banjaluka, 2008.


Sadraj
1.Matematikasrazmjernost(razmjereiproporcije) ........................................................... 7
1.1.

Razmjere ....................................................................................................................7

1.2.Proporcije(srazmjere) .....................................................................................................11
1.3.Proporcionalnostpromenljivihveliina ...........................................................................17
1.4.Pravilotrojnoiveriniraun,kaotehnikeprimjeneproporcionalnostiijednakosti .......19
2.Procentniipromilniraun.............................................................................................. 22
2.Procentniipromilniraun.............................................................................................. 23
3.Interesni(kamatni)raunproblemikamaenjaidiskontovanjajednokratnih,sporadinih
plaanja............................................................................................................................. 27
3.1.Pojaminteresaikapitalisanja.........................................................................................27
3.2.Prostinteres ....................................................................................................................29
3.3.Sloeninteres ..................................................................................................................33
3.3.1.Problemkamaenjajednokratnih,sporadinih(pojedinanih)plaanja ................33
3.2.Problemdiskontovanjajednokratnih,sporadinihplaanja...........................................46
3.3.3.Problemizraunavanjainteresa(kamate) ..............................................................46
3.4.Problemizraunavanjakamatnestope...........................................................................48
3.3.5.Problemizraunavanjabrojaperiodakamaenja,odnosnoodreivanja
vremenskogintervalakamaenja .....................................................................................49
4.Eskontovanjemjenica .................................................................................................... 52
4.Eskontovanjemjenica .................................................................................................... 53
5.Kamaenjeidiskontovanjeviekratnihperiodinihplaanja........................................... 57
6.Amortizacijazajmova..................................................................................................... 61
6.1.Anuitetijednaki ...............................................................................................................61
IIKontroleplanaamortizacije ............................................................................................ 68
IIIVezeizmeuveliinauplanuamortizacije ..................................................................... 69
6.2.Anuitetirazliiti ...............................................................................................................76
6.2.1.Otplatejednake.......................................................................................................76
6.2.2.Anuitetisemijenjajupoaritmetikojprogresiji......................................................77
5

6.2.3.Anuitetisemijenjajupogeometrijskojprogresiji ...................................................78
6.2.4.Anuitetiheterogenorazliitiiliproizvoljnoodreeni .............................................80
6.3.Konverzijazajmova.....................................................................................................81
Zadatcizavebanje............................................................................................................ 83
MATEMATIKAZAEKONOMISTE(Pregledvanijihformula).............................................. 120
1.FINANSIJSKAMATEMATIKA.............................................................................................120
Eskontovanjemjenica ..........................................................................................................123
Periodinaplaanja(ulozi,rente).........................................................................................123
Amortizacijazajmova...........................................................................................................124
LITERATURA .................................................................................................................... 128

1. Matematika srazmjernost (razmjere i

proporcije)
1.1. Razmjere
Uporeivanje veliina je esto osnovna i nuna prijetpostavka uspjene mrimjene metoda kvantitativne
analize. Uporeivati se mogu: neimenovani brojevi, istoimene veliine, raznoimene veliine i uopte
osobine koje se mogu izraziti brojem. Imenovane veliine se uporeuju tako to se stave u odnos
neimenovani brojevi (brojni izrazi) koji prijedstavljaju koliine uporeivanih veliina.
1 2 3 3 21 132
2
3 2 2
3 2 3 32 3
21
1 2
13

Primer

a) Odnos neimenovanih veliina

1. 100 20 = 80 20 100 = 80
Ovaj odnos pokazuje da je broj 100 za 80 vei od broja 20, a da je 20 za 80 manji od broja 100.
2. 100 : 20 = 5 20 : 100 = 1/ 5
Ovaj odnos pokazuje da je broj 100 pet puta vei od broja 20, odnosno da je broj 20
petina broja 100.

b) Odnosi istoimenih veliina

1. 100 km - 20 km = 80 km
Ovaj odnos pokazuje da je razdaljina od 100 km za 80 km vea od razdaljine koja iznosi 20 km.
2. 100 km : 20 km = 5
Ovaj odnos pokazuje da je razdaljina od 100 km 5 puta vea od razdaljine koja iznosi 20 km.
U geometrijskoj razmjeri a:b=q, a i b su lanovi razmjere, q je oznaka za kolinik ili
vrijednost razmjera.

Ako je |q| > 1 onda je |a| |q| puta vea od |b|;

Ako je |q| < 1 i q 0 onda je |a| 1/|q|-ti dio od |b|;
Ako je q =1 onda je a=b.
1 2 3 3 21 132
2
3 2 2
3 2 3 32 3
21
1 2
13

6 : 2 = 3 2 : 6 = 1/ 3

Primer

Ovi odnosi pokazuju da je broj 6 tri puta vei od broja dva, a broj 2 je treina broja 6 (2 puta 1/(1/3) = 3-i
dio broja 6 ).
Poto su ekonomske veliine uglavnom pozitivne, moe se zakljuiti da geometrijski odnos (razmjera) dva
pozitivna broja, izraen njihovim kolinikom q, pokazuje koliko puta je prvi vei od drugog je (q>l),
odnosno koji dio drugog je prvi (q<l) ili koliko jedinica prvog se odnosi na jeKMicu drugog lana broja.
7

Ako su lanovi geometrijske razmjere brojevi a1, a2 , a3 ,..., an , onda se ona naziva produna razmjera.
Poto u produnim razmjerama nije (zagradama) definisan redosled deljenja, to one nemaju jednoznano
odreenu vrijednost, ve se vrijednost odreuje po parovima, za bilo koja dva lana. Tako se moe pisati:
a2 : a1 = q1, a3 : a2 = q2 ,..., an : an 1 = qn 1

Ako je q1 = q2 = ... = qn 1 = q ,onda brojevi a1, a2 , a3 ,..., an , ine geometrijski niz.

Osobine geometrijske razmjere a:b=q:
1) (m a):b=m q;
2) a:(n b)=1/n q , n 0;
3) (m a):(n b)=m/n q , n 0
4) (k a):(k b)=q ,

ova osobina poznata je pod nazivom proirivanje razmjere ( k > 1) odnosno skraivanje razmjere
( k < 1 , k 0).

Ova osobina se moe prijeneti i na produne razmjere, na sledei nain:

Neka je data razmjera an : an 1 : ... : a2 : a1 za koju vai
a2 : a1 = q1 , a3 : a2 = q2 ,..., an : an 1 = qn 1.

Tvrdimo da je datoj razmjeri ekvivalentna razmjera:

(kan ) : (kan 1 ) : ... : (ka2 ) : (ka1 ), tj.
tvrdimo da je odnos lanova ove razmjere isti kao odnos odgovarajuih lanova date razmjere.
Dokaz:
ka2 : ka1 = q1 , jer je ka2 / ka1 = a2 : a1 = q1;
ka3 : ka2 = q2 ,

...
kan : kan 1 = qn 1.
Prijema tome, ako u datoj razmjeri svaki lan pomnoimo ili podelimo istim brojem, odnos bilo koja dva
lana novodobijene razmjere e biti isti kao odnos odgovarajuih lanova date razmjere.
5) a : b = q <=> b : a = 1/q, pri emu su q i 1/q meusobno reciproni brojevi.
Sloena razmjera je rezultat umnoka odgovarajuih lanova vie prostih ili vie produnih razmjera.
Neka su date proste razmjere:
a1 : b1 = q1, a2 : b2 = q2 ,..., an : bn = qn , tada se od ovih razmjera dobije sledea "sloena" razmjera:
(a1 a2 ... an ) : (b1 b2 ,... bn ) = q1 q2 ... qn odnosno:
n

a : b = q
j =1

j =1

j =1

Istinitost ove tvrdnje moemo prikazati na sledei nain:

Date razmjere prikaemo ovako:
a1
a
a
= q1 , 2 = q2 ,..., n = qn .
b1
b2
bn

Ako ove jednaine pomnoimo meusobno tako to se posebno pomnoe lijeve a posebno
desne strane, dobiemo:
a1 a2
a
... n = q1 q2 ... qn
b1 b2
bn
a1 a2 ... an
= q1 q2 ... qn
b1 b2 ... bn

odnosno:

odnosno:
(a1 a2 ... an ) : (b1 b2 ... bn ) = q1 q2 ... qn ,

to je trebalo i pokazati.
Neka su sada date produne razmjere
(a1 : b1 : c1 ) , (a2 : b2 : c2 ),...,(an : bn : cn ),
tada se od ovih razmjera dobije sledea "sloena" razmjera:
(a1 a2 ... an ) : (b1 b2 ... bn ) : (c1 c2 ... cn ),

odnosno
n

a : b ; c
j =1

j =1

j =1

Za dokaz ove tvrdnje odredimo redosljed dijeljnja, a time i vrijednost svake razmjere.
Dakle, neka je:
(a1 : b1 ) : c1 = q1 , (a2 : b2 ) : c2 = q2 ,...,(an : bn ) : cn = qn .

Ove razmjere se mogu pisati i ovako:

a1
a2
an
b1
b2
b
= q1 ,
= q2 ,..., n = qn
c1
c2
cn

Meusobnim mnoenjem ovih jednaina dobija se:

a1 a2
a
... n
b1 b2
bn
= q1 q2 ... qn
c1 c2 ... cn

odnosno:
a1 a2 ... an
b1 b2 ... bn
= q1 q2 ... qn
c1 c2 ... cn

Razmjera na lijevoj strani ove jednakosti bez odreivanja redosljeda djeljenja glasi:
((a1 a2 ... an ) : (b1 b2 ... bn )) : (c1 c2 ... cn ),

to se eljelo pokazati.
Slino se od produnih razmjera:
a11 : a12 : ... : a1n ;
a21 : a22 : ... : a2 n ;
...
am1 : am 2 : ... : amn

moe dobiti sloena razmjera:

m

a : a
i =1

i1

i =1

i2

: ... : a jn
i =1

Treba primetiti da sloene razmjere nisu nova vrsta razmjera, jer su krajnji rezultati proste odnosno
produne razmjere, a "sloenost" lei u injenici da su rezultati vie razmjera.

10

1.2.Proporcije(srazmjere)
Proporcija je jednakost dvaju razmjera jednakih vrijednosti, tj.
(a : x = q b : y = q ) a : x = b : y

(1)

Proporcija (1) je jednakost prostih razmjera pa se zato naziva prosta proporcija, koja se moe prikazati i ovako
a/x = b/y ~a/b = x/y~ay=bx

(2)

Ova transformacija ukazuje na egzistenciju znaajne osobine prostih proporcija, koja glasi: "Proizvod
spoljanjih jednak je proizvodu unutranjih lanova".
Ova injenica omoguuje da se proporcija (1) po potrebi prikae u sledeim oblicima:
a : x = b : y , x:a=y:b;
a:b=x:y , b:a=y:x;
x:y=a:b , y:x=b:a;

(3)

b:y=a:x , y:b=x:a.

Osobina proporcija prikazana u (2) omoguuje da se jedan od lanova proporcije izrazi u funkciji
ostalih,npr. y = b x / a .
Koristei se osobinama razmjera i skupom moguih oblika proporcije (3) zakljuujemo da se proporcija ne
mjenja (ne naruava kao jednakost) ako se jedan spoljanji i jedan unutranji lan ili svi lanovi pomnoe
ili podjele istim brojem razliitim od nule.
Proporcija se ne mijenja ni onda kad se svi njeni lanovi stepenuju ili korenuju istim brojem
(eksponentom), tj.

a : b = x : y a / b = x / y an / bn = x n / y n an : bn = x n : y n
odnosno:
a:b = x:y na : n b = n x : n y

Ako je data proporcija a : x = x: b onda se iz nje slijedi: x2 = a b, odnosno x = a b , to znai da je x

geometrijska sreKMa brojeva a i b.
Prosta proporcija nastaje kao jednakost dve proste razmjere, dok produna proporcija nastaje od tri i vie
prostih razmjera jednakih vrijednosti.
Neka su date sledee razmjere:
a:x = q; b:y = q; c:z = q
(4)

11

Iz ovih razmjera moemo dobiti redom: a=xq; b=yq; c=zq, a dalje dobijamo proporciju: a : b:c=
=(xq): (yq): (zq) odnosno, poslije skraivanja razmjere na desnoj strani:
a: b : c = x: y : z

(5)

Primjetimo da se prvi lanovi datih razmjera odnose meusobno kao i drugi lanovi meusobno. Iz
proporcije (5) se, u svrhu rjeavanja praktinih problema, lako mogu formirati sledee proste proporcije:
a:b = x:y; a:c = x:z; b:c = y:z.
Na slian nain moemo formirati i proporcije sa 4 i vie lanova na jednoj strani. Neka su date razmjere:
a j : x j = q; j = 1,2,..., n

(6)

Iz (6) slijedi:
a j : a2 : ... : an = ( x1q ) : ( x2 q ) : ... : ( xn q ),

(7)

odnosno:
a1 : a2 : ... : an = x1 : x2 : ... : xn

(8)

Iz proporcije (8) se, po potrebi, mogu formirati sledee proste proporcije

ai : a j = xi : x j ; i , j = 1,2,..., n.
Sloena proporcija je, poput sloene razmjere, rezultat mnoenja odgovarajuih lanova vie
prostih ili vie produnih proporcija.
Proporcije se mogu proiriti i skratiti prijema pravilima o proirivanju i skraivanju razmjera u njima.
Meutim, poto nije teko dokazati da su proporcije:

a1 : a2 : ... : an = x1 : x2 : ... : xn , i
k1a1 : k2 a2 ;...; k n an = k1x1 : k 2 x2 : ... : k n xn
meusobno ekvivalentne, to moemo zakljuiti da je proirivanje i skraivanje proporcije mogue izvriti i tako
to se odgovarajui lanovi na lijevoj i desnoj strani pomnoe odnosno podjele istim brojem. Npr. u proporciji:
6:16: 18 = 15:40:45.
podelimo prve lanove razmjera sa 3, a druge sa 4, pa emo dobiti:
2:4:18 = 5:10:45
12

Naprijed smo rekli da se iz jedne produne lako formira vie prostih proporcija. Meutim, javlja se i
potreba da se od vie prostih formira jedna produna proporcija. Ovaj postupak emo pokazati na
konkretnom primjeru.
1 2 3 3 21 132
2
3 2 2
3 2 3 32 3
21
1 2
13

Date su proste proporcije: a:b = 1:3; b:c = 4:7; c:d = 9:14. Od datih proporcija formirati
jednu produnu.

Primer

Rjeenje:
(a:b) = 1:3
(b:c) = 4:7
(c:d) = 9:14
Iz (1') slijedi: b = 3a
Zamjenom (4') u (2') dobije se:
c = 21a/4
Zamjenom (5') u (3') dobije se:
d = 49a/6
Sad se moe pisati:

(1')
(2')
(3')
(4')
(5')
(6')

a:b:c:d = a:3a:21a/4:49a/6.
Ako svaki lan razmjere na desnoj strani ove proporcije pomnoimo sa 12/a dobijemo traenu proporciju:
a:b:c:d = 12:36:63:98
Problem se moe rijeiti na isti nain, s tim da se u startu uzme da je npr. a = x ili a = 1.
Problem se moe rijeiti i ovako:
Date proporcije transformiemo u oblik u kome e prvi lan svake razmjere nove proporcije biti jednak
drugom prijedhodne, tj. bie:
a:b = 1:3
b:c = 3:21/4
c:d = 21/4:49/6
Nije teko dokazati da sada vai:
a:b:c:d = 1:3:21/4:49/6
Mnoenjem svakog lana razmjere na desnoj strani ove proporcije sa 12 dobije se:
a:b:c:d = 12:36:63:98

13

Na kraju pokaimo jo jedan mogui nain rjeavanja ovakvih problema, svoenjem razmjena jedne
strane proporcije na istu vrijednost .
Iz (1') slijedi:
a:2 = b:3

(1'')

Formiranjem sloene proporcije od (1') i (2') dobijamo:

a:c = 4:2 ~ a:1 = c:21/4
(2'')
Formiranjem sloene proporcije od (2'') i (3') dobijamo:
a:d = 36:294 ~ a:1 = d:49/6
(3'')
Na osnovu (1''), (2'') i (3'') zakljuujemo da vai:
a:1 = b:3 = c:21/4 = d:49/6 ,
odnosno
a:b:c:d = 1:3:21/4:49/6
odnosno
a:b:c:d = 12:36:63:98
Za rjeavanje problema praktine prirode, posebno problema privredne prakse, od izuzetnog znaaja je
vrsta transformacija prostih i produnih proporcija koja rezultira u tzv. izvedenim proporcijama.
Neka je data proporcija:
a:b = x:y ~ a/b = x/y.
Ako se u ovoj jednakosti lijevoj i desnoj strani doda broj 1, dobije se:
Ok = B1

(1 + p / m )k / s 1
(1 + p / m )1/ s 1

Poto je a/b = x/y ~ b/a = y/x prikazanim postupkom se moe dobiti:

(b+a):(x+y) = a:x

(**)

Uporeivanjem proporcija (*) i (**) zakljuujemo da, ako je data prosta proporcija:
a:b = x:y,
onda vai i sledee:
a : x
(a + b ) : ( x + y ) =
b : y

14

Neka je sada data produna proporcija:

a:b:c = x:y:z
Iz ove proporcije se dobiju proporcije
a : b = x : y (a + b ) : ( x + y ) = a : x,
a:c = x :z c :z =a: x

Uporeivanjem ove dvije poslednje proporcije zakljuujemo da vai:

(a+b):(x+y) = c:z,
odnosno:
(a+b):c = (x+z):z.
Dalje slijedi:
(a+b+c):(x+y+z) = c:z,
A poto je c:z = b:y = a:x to e vaiti:
a : x

(a + b + c ) : ( x + y + z ) = b : y
c : z

Slinim postupkom moemo doi do sledeeg zakljuka:

Ako je data produna proporcija:
a1 : a2 : ... : an = x1 : x2 : ... : xn ,

onda se transformacijom ove proporcije mogu dobiti tzv. izvedene proporcije oblika:
n

a : x
j =1

j =1

= a j : x j ; j = 1,2,..., n

Iz naprijed prikazanog postupka formiranja izvedenih, proporcija moemo formulisati pravilo za njihovo
formiranje bez postupka izvoenja. Ovo pravilo glasi: Zbir lanova lijeve strane date proste ili produne
proporcije prijema zbiru lanova desne strane odnosi se kao odgovarajui lanovi lijeve i desne strane
meusobno.
Primjetimo da se izvedene proporcije javljaju u vidu jedne ili vie prostih proporcija, tj. onoliko prostih
proporcija koliko lanova ima jedna strana proporcije.
Izvedene proporcije su posebno pogodne za rjeavanje problema podjele cjeline na djelove i
uspostavljanja odnosa djela i cjeline.

15

Neka je data cjelina C koju treba podjeliti na dijelove a1, a2 ,..., an u razmjeri vai
x1 : x2 : ... : xn , neka vai proporcija:
a1 : a2 : ... : an = x1 : x2 : ...xn .

Ovoj proporciji odgovaraju izvedene proporcije oblika:

n

a : x
j

j =1

j =1

= a j : x j ; j = 1,2,..., n

Poto je prijema prijetpostavci

a
j =1

= C, to e biti:

C : x j = aj : x j ,
j =1

odnosno
xj
aj = n
C = k j C; j = 1,2,..., n
x
j
j =1

0 < k j < 1 je relativni broj i pokazuje koji dio cjeline C se odnosi na a j , pri emu je
n

k
j =1

= 1 = 100% .

____________________________________________________________________
1 2 3 3 21 132
2
3 2 2
3 2 3 32 3
21
1 2
13

Primer

Za proporciju:
a:b:c:d = 12:36:63:98
moemo formirati izvedene proporcije
a : 12
b : 36

(a + b + c + d ) : 209 =
c : 63
d : 98
Ako je a+b+c+d = C, onda je
12
a=
C = 5,74%C;
209
36
b=
C = 17,23%C;
209
63
c=
C = 30,14%C;
209
98
d=
C = 46,89%C
209

16

1.3.Proporcionalnostpromenljivihveliina
Kae se da su dve veliine proporcionalne ako poveanje jedne ima za poslijedicu poveanje ili
smanjenje druge u istom odnosu (istim intenzitetom).
Ako poveanje jedne ima za poslijedicu poveanje druge veliine, onda je rje o direktnoj srazmjeri
(upravo proporcionalnom odnesu) posmatranih veliina
Posmatrajmo npr. odnos proizvodnje i produktivnosti rada:
Neka je x oznaka za produktivnost za 1 sat (promenljiva veliina), zatim neka je k oznaka za broj sati
rada (konstantna veliina) i neka je y oznaka za ukupno proizvedenu koliinu za vreme od k sati, uz
produktivnost x (promjenljiva veliina).
Odnos proizvedene kokliine i produktivnosti se moe prikazati ovako:
y = kx~y/x = k~y:k = x:1
Ako je npr. k=5, onda: za x=2 bude y=10; za x=3 bude y=15; za x=4 bude y=20; itd.
Primjetimo da je odnos proizvedene koliine u vremenu k i produktivnosti za 1 sat konstanta i iznosi k
(10/2=15/3=20/4=5). Dakle, vea produktivnost ima za posljedicu veu proizvodnju u posmatranom
konstantnom vremenskom intervalu.
Slian je odnos prijeenog puta od y km u vremenu od k sati brzinom od x km/h, tj.
y:kx~y/x=k.
Dakle, sto je vea brzina x, to se za isto vrjeme k moe prijei put vee duzine y. Slian je i odnos
vrjednosti kupljene robe (u KM.) i kupljene koliine robe (u kg ) , uz konstantnu cijenu od
k KM/kg, jer vai:
y = kx-y/k = k.
Inae, jednaina y=kx se obino naziva funkcija direktne proporcionalnosti (specijalni sluaj
linearne funkcije).
Ako poveanje jedne ima za poslijedicu smanjenje druge veliine, onda je rje o indirektnoj srazmjeri
(obrnuto proporcionalnom odnosu) posmatranih veliina.
Posmatrajmo npr. odnos vremena y (promjenljiva veliina) potrebnog da se proizvede konstantna koliina
robe od k jedinica uz produktivnost od x jedinica proizvoda za jeKMicu vremena. Ovaj odnos moemo
prikazati ovako:
y = k/x~yx = k~y:k=1 :x
Ovo je sluaj tzv. funkcije indirektne proporcionalnosti (taka 3.5.6.)
Ako je npr. k=120 (kom.), onda:

17

za x = 2 (kom./sat) dobijemo y = 60 (sati);

za x = 3 (komVsat) dobijemo y = 40 (sati);
za x = 8 (kom./sat) dobijemo y = 15 (sati); itd.
Primjetimo da je proizvod produktivnosti rada i vremena rada konstantan i jednak ukupno proizvedenoj
koliini robe, tj. 2 60 = 3 40 = 8 15 = 120. Dakle, veom produktivnou e se koliina robe k
proizvesti za manje vremena.
Slian je odnos vremena y potrebnog da bi se prijeao odreeni put k (konst.) brzinom x, jer to je vea
brzina to e se put odreene (konstantne) duine k prijei za manje vremena.
Slian je i odnos kupljene koliine robe "y" u okviru odreene ukupno plaene vrjednosti robe k (konst.) po
cjeni x, jer to je vea cjena to e se za odreeni (konstantan) iznos novca dobiti manja koliina iste robe.
Ako su x1,x2,...
xn, veliine koje se mogu mjenjati nezavisno jedna od druge i ako veliina z
zavisi od njih tako da je kolinik veliine z i proizvoda veliine xi,xz,...,xn, konstantan i iznosi k, onda se
kae da je z direktno srazmjerna (upravo proporcionalna) za x1,x2,...,xn, tj. vai:
z
= k z = k x1, x2 ,..., xn
x1 x2 ... xn

Ako je z indirektno srazmjeran veliinama y1, y 2 ,..., y n , onda vai:

z y1, y 2 ,..., y m = k z =

k
y1 y 2 ... y n

Ako je z upravo proporcionalna veliina sa x1, x2 ,..., xn , a obrnuto proporcionalna sa veliinama,

y1, y 2 ,..., y m , onda se taj odnos moe prikazati ovako:
y1 y 2 ... y m
x x ... xn
=k z=k 1 2
x1 x2 ... xn
y1 y 2 ... y m

18

1.4.Pravilotrojnoiveriniraun,kaotehnikeprimjene
proporcionalnostiijednakosti
Ako smo suoeni sa problemima za ije rjeavanje je potrebno i mogue postaviti jednu ili vie proporcija
onda se postavka problema moe emarizovati u svrhu lakeg i jednostavnijeg rada. Pravilo trojno i
verini raun su odavno poznate tehnike takve vrste. Iako relativno stare tehnika smatramo da ih, zbog
mogue upotrebljivosti, ne treba zanemariti.
Pravilo trojno (ili trojno pravilo) ima takav naziv zbog injenice da u proporciji moemo izraunati
vrjednost jedne nepoznate, ako su prijeostale tri poznate. Ako se uporeuju dve veliine, tj. ako je za
rjeavanje problema potrebno postaviti jednu prostu proporciju, onda je rije o prostom trojnom pravilu,
a ako se uporeuje vie veliina sa vie proporcija onda je rije o sloenom trojnom pravilu.
1 2 3 3 21 132
2
3 2 2
3 2 3 32 3
21
1 2
13

1.Ako smo za 15 kg robe platili 3000 KM koliko kg moemo dobiti za 13200 KM ?

Primer

Rjeenje:

x kg
13200 KM

15 kg
3000 KM

x:15=13200:3000
x=15(13200/3000=13200/200=66
Odgovor: Za 13200 KM se moe dobiti 66 kg iste robe
Strelice su istog smjera , jer je rije o direktnoj proporcionalnosti.Naime, bez obzira na konkretne veliine,
rezonujemo ovako:vie kg treba vie platiti.
Moe se postaviti i ova proporcija: x: 13.200 = 15 : 3.000 => x = 66
Ova proporcija se moe napisati i ovako:
3.000 : 15 = 13.200 : x, pri emu je 3.000 : 15 = 200 cjena po kg, a toliko mora biti i desna strana, tj. mora
biti 13.200 :x = 200.
2.Kojom brzinom se neki put moe prijei za 3 sata ako se isti put prijee za 2 sata brzinom od 60
km/sat?
Rjeenje:
x km/h
3h

60 km/h
2h
x: 60 = 2 : 3 => x = (60 2)/3 = 40
Odgovor: Pomenuti put se za 3 sata moe prijei brzinom od 40 km/sat.
Strelice su suprotnog smjera, jer je rije o indirektnoj proporcionalnosti. Naime, bez obzira na konkretne
veliine, rezonujemo ovako: vem brzinom se isti put moe prijei za manje vremena. S obzirom na
prirodu problema moe se postaviti i ovakva proporcija:
19

x: 1/3 = 60 :1/2 ~ 3x = 60 2 ~ x = 40
3. Ako 10 radnika za 210 dana radei po 8 sati dnevno zaradi 8 mil. KM, izraunati koliko KM e
zaraditi 15 radnika za 200 dana radei po 7 sati dnevno.
Rjeenje:

10 r

15 r

210 d.

200 d.

8s

7s

8 mil. KM
x mil. KM

x:8=(7:8)(200:210)(15:10)
8 7 200 15
x=
= 10
8 210 10
4. Ako 10 radnika za 210 dana radei po 8 sati dnevno zarade 8 mil. KM. , izraunati koliko radnika
trba da radi 200 dana po 7 sati dnevno da bi ukupno zaradili 10 mil. KM.
Rjeenje:

10 r
xr

210 d.
200 d.

8s
7s

8 mil. KM
10 mil. KM

x:10=(210:200)(8:7)(10:8)
10 210 8 10
x=
= 15
200 7 8
Strelice su postavljene prijema sljedecem rezonovanju:
1)
to vie radnika radi neki posao manje je dana potrebno uz nepromjenjenost ostalih faktora
2)
to vie radnika radi neki posao manje je sati dnevno potrebno da rade
3)
to vie radnika radi vie e ukupno zaraditi uz ostale date uslove
Verini raun je ematski oblik prikazivanja i rjeavanja nepoznate u linearnoj jednaini koja je rezultanta
(proizvod) vie uslovno vezanih jednakosti.Koristi se u sluajevima direktne srazmjernosti , a uz
potovanje sledeih pravila:
1) Prvi red verinog rauna poinje pitanjem (nepoznatom);
2) Svaki novi red poinje istoimenom veliinom kojom je prijethodni zavren;
3) Verini raun se zakljuuje istoimenom veliinom kojom je zapoet.
4) Rezultat (vrijednost nepoznate) se izraunava kao kolinik proizvoda svih neimenovanih brojeva na
desnoj strani i proizvoda poznatih neimenovanih brojeva na levoj strani.
Ako raspolaemo sa dve jednakosti (dva para podataka) onda koristimo tzv. prost verini raun, a ako
raspolaemo sa tri i vie parova podataka, onda koristimo tzv. sloeni verini raun.
1 2 3 3 21 132
2
3 2 2
3 2 3 32 3
21
1 2
13

Primer

20

Ako nabavljamo robu A po cijeni od 80 c. za 1 alb (1 amerika libra = 453,6 grama).

Prodajui Evre (EUR) po kursu 1 USD (ameriki dolar) = 1,1 EUR izraunati koliko KM e
nas kotati 50 kg robe A Primjer ako smo Evre kupovali po kursu 1 EUR = 60 KM.

x=

x KM
1kg
453,6 g
1 alb
100 c
1 USD
1 EUR

50 kg
1000 g
1 alb
80 c (centi)
1 USD
1,1 EUR
60 KM

xKM
0,4536
1
100

50 kg
0,8 USD
1,1 EUR
60 KM

50 1000 1 80 1,1 60
= 5820,11
1 453,6 1 100 1 1

Jasno je da se prije izraunavanja konane vrjednosti za x mogu izvriti skraivanja i da se jedinice ne

moraju pisati.

21

22

2. Procentni i promilni raun

Srazmjerni raun pomou koga direktan odnos dve veliine (tekue i bazne, dijela i cjeline) izraavamo
tako to jednu od veliina (baznu, odnosno celinu) uzimamo kao 100 odnosno 1,000 jedinica
nazivamo procentni odnosno promilni raun.
Poimo do sledeih dogovora:
1%=1/100=0,01;
6%=61/100=6/100=0,06;
1%0 = 1/1000 = 0,001;
6%0 = 6 1/1000 = 6 /1000 = 0,006 .

Prijema ovim dogovorima odnos broja 180 i 9000 mozemo prikazati ovako:
2 : 100 = 0,02 : 1 = 2%:100%

180 : 9000 =
20 : 1000 = 0,002 : 1 = 20%0 ;1000%0

Uoptimo ovaj primjer i napiimo sledeu proporciju:

(1)

P:G = p:1-G:P = 1:p-P = pG

G je oznaka za baznu veliinu, celinu ili tzv. istu glavnicu;
P je oznaka za tekuu veliinu, dio ili tzv. procentni (promilni) prinos;
p je oznaka za tzv. procentnu (promilnu) stopu, i prijedstavlja tekuu veliinu na 1 jeKMicu bazne
veliine (glavnice), p se po elji i potrebi moe prikazati u obliku s/100 ili s/1.000, pa tada s
prijedstavlja prinos (tekuu veliinu) na 100 odnosno 1000 jedinica glavnice (bazne veliine).
Iz ove injenice i dolazi naziv "procentni" odnosno "promilni" raun.
Proporcija (1) slui za tzv. procentni (promilni), raun od sto, (hiljadu) jer prijetpostavlja rad sa tzv.istom
glavnicom. Meutim, u praksi se javljaju i sluajevi kada je data ili se prijetpostavlja; glavnicazajedno sa
prinosom ili glavnica po odbitku prinosa. Za takve sluajeve jednostavno formiramo izvedene proporcije
(polazei od (1)) poznate pod nazivom proporcije za procentni (promilni) raun vie i nie sto (hiljadu).
G : 1
(G P ) : (1 p ) =
P : p

(2)

Iz (2) se po potrebi mogu dobiti:

P=

p(G P )
1 p

(3)

G=

GP
1 p

(4)

G P je oznaka za uveanu odnosno umanjenu glavnicu.

23

Dakle, radi se o. relativno jednostavnim obrascima, ija upotreba ne prijedstavlja vee probleme. Ono to
se u praktinoj primjeni javlja kao problem je kojim raunom u konkretnom sluaju treba raditi, tj. koju od
proporcija koristiti. U tu svrhu dajemo sledea dva uputstva:
1) Ona vrijednost na koju se odnosi procentni prinos, odnosno ona vrijednost koja slui kao baza
uporeivanja (bazna veliina) uzima se kao ista glavnica.
2) Ako je u nekom problemu poznata ili se smatra poznatom (datom), ista glavnica, radi se raunom od
sto (hiljadu); ako je poznata umanjena glavnica, radi se raunom nie sto (hiljadu); ako je poznata
uveana glavnica, radi se raunom vie sto (hiljadu).

Napomena:
Ako je npr. 100 KM. ista glavnica , onda je 80 KM. 20% manja glavnica od 100 KM. , a
120 KM. je 20% vea glavnica od 100 KM.
100 KM. je glavnica (vea vrijednost) od 80 KM. ,ali 100 KM. nije uveana glavnica u odnosu na 80 KM. ,
ve je 80 KM. umanjena glavnica u odnosu na istu od 100 KM. 100 KM. je manja glavnica (manja
vrijednost) od 120 KM. ali 100 KM. nije umanjena glavnica u odnosu na 120 KM., ve je 120 KM.
uveana glavnica u odnosu na istu na 100 KM.
Na kraju naredimo dva karakteristina i za ekonomiste znaajna sluaja upotrebe i razlikovanja
procentnog rauna od sto, nie sto i vie sto. To su sluajevi izraunavanja mare i rabata.
Mara je pozitivna razlika u cijeni koja se rauna na nabavnu cijenu kao istu glavnicu. Mara, se dodaje
nabavnoj cijeni pa se dobije prodajna cena kao uveana glavnica
(NC+.M = PC)
NC je oznaka za nabavnu cijenu
M je oznaka za maru
PC je oznaka za prodajnu cijenu
Rabat je pozitivna razlika u cijeni koja se rauna na prodajnu vrijednost kao istu glavnicu. Rabat se
oduzima od prodajne cijene pa se dobije nabavna cena kao umanjena glavnica.
(PC - R = NC)
R je oznaka za rabat
1 3 2 3 3 21 132
2
2 23
3
21
2 3 12 3 2
13

Primer

Nabavljene su etiri koliine robe i prodate: prva sa 2% zarade, druga sa 6% gubitka,

trea sa 9% zarade, a etvrta po nabavnoj vrijednosti. PojeKMane zarade i gubici se
raunaju od: a) nabavnih; b) prodajnih vrijednosti. Prodajom robe ostvarena je
ukupna zarada od 189.847,5 KM. Izraunati sve nabavne i prodajne vrijednosti i
ukupnu zaradu u %, ako se zna da je druga nabavna vrijednost za 15.000 manja od
prve, da je trea za 15% vea od druge, a etvrta za 15.000 KM. manja od tree.

Rjeenje:
a)
Neka je x oznaka za prvu nabavnu vrijednost. Tada moemo postaviti sledeu jednainu:
0,02 X- 0,06 (X- 15.000) + 0,09 1,15 (x- 15.000) = 189.847,5
24

Rijeenje ove jednaine je: x = 3.000.000.

Trazene rezultate mozemo tabelarno prikazati (Tab. 10-1):
NV(G)
3.000.000
2.986.000
3.432.750
3.417.750
12.835.500

Z(P)
60.000,0
-179.100,0
308.947,5
189.847,5

PV(GP)
3.060.000,0
2.805.900,0
3.741.697,5
3.417.750,0
13.025.347,5

Ukupna zarada (Z) u odnosu na ukupnu nabavnu vrijednost (NV) iznosi:

189.847,5
= 0.01479 = 1,479% = 14,575%0
12.853.500

a u odnosu na ukupnu prodajnu vrijednost (PV)

iznosi:

189.847,5
= 0.014575 = 1.4575% = 14.575%0
13.025.347,5

Napomena:
0,014575 je decimalni zapis procentne stope p=1,4575% odnosno promilne stope
p=14,575 %0
b) Neka je x oznaka za prvu nabavnu vrijednost. Sada moemo postaviti sledeu jednacinu:
0.02
0.06
0.09
x
( x 15000) +
1.15( x 15000) = 189 847,5
0.98
1.06
0.91

Rijeenje ove jednaine je: x = 2.459.413.

Traene rezultate prikazujemo sledeom tabelom (Tab. 10-2):
NV(GP)
2.459.413,0
2.444.413,0
2.811.074,9
2.796.074,9
10.510.975,8

Z(P)
50.192,1
-138.363,0
278.018,4
189.847,5

PV(G)
2.509.605,1
2.306.050,0
3.089.093,3
2.796.074,9
10.700.823,3

25

Ukupna zarada u odnosu na ukupnu nabavnu vrijednost iznosi:

189.847,5
= 0,018062 = 1,8062% = 18,062%,
10.510.975,8

a u odnosu na ukupnu prodajnu vrijednost iznosi:

189.847,5
= 0,01774 = 1,774% = 17,74%
10.7000823,3

26

3. Interesni (kamatni) raun - problemi kamaenja

i diskontovanja jednokratnih, sporadinih
plaanja
3.1.Pojaminteresaikapitalisanja
Interesni ili kamatni raun je srazmjerno taan zasnovan na procentnom raunu, a od njega se razlikuje
po tome to ukljuuje i vrijeme kao faktor. Interesni raun se koristi u poslovima regulisanja kreditnih
odnosa koji nastaju izmeu dunika i povjerioca.
Interes ili kamata je naknada koju dunik plaa povjeriocu za korienje pozajmljenog novca na
odreeno vrijeme. Interes se moe obraunavati dekurzivno i anticipativno.
Dekurzivno obraunavanje interesa se obavlja krajem perioda, za protekli period (unazad), na raniju
(diskontovanu) vrijednost, kao istu glavnicu, pa je stoga kasnija (ukamaena) vrijednost uveana glavnica.
Odnos ranije i kasnije vrijednosti pri dekurzivnom obraunavanju interesa moemo, u svrhu boljeg
razumevanja, ematski prikazati na tzv. vremenskoj liniji kojom prijedstavljamo samo jedan obraunski
period (SI. 101).

G je oznaka za istu glavnicu; I je oznaka za interes ili kamatu; G + I je oznaka za uveenu glavnicu (
glavnicu uveenu za interes).
Anticipativno obraunavanje interesa se obavlja poetkom perioda, za period unaprijed, na kasniju
vrijednost kao istu glavnicu, pa je stoga ranija vrijednost umanjena glavnica (Sl. 10-2).

27

Kada je rije o duniko-povjerilakim odnosima izmeu privrednih i drugih-subjekata treba rei da se

kamata obraunava u odreenim vremenskim intervalima (npr. godinje) ili po isteku perioda kamaenja
koji je ugovoren. Kamata se, zavisno od propisa ili dogovora, po obraunu ili isplauje posebno u
dogovorenom roku ili se pripisuje glavnici radi daljeg kamaenja. Tako se u sluaju tednih uloga
graana uz kamatu po vienju kamata obraunava jednom godinje (na kraju godine), dok su u sluaju
oroene tednje primjenjuju razliiti uslovi od banke do banke.
Postupak obrauna kamate i njenog pripisivanja glavnici naziva se kapitalisanje. Pojam kapitalisanja se u
praksi komplikuje zbog razliitih varijanti zadatih (propisanih, ugovorenih ili dogovorenih) kamatnih stopa
o emu e u nastavku biti rijei detaljnije.
Obraun kamata, bez obzira da li se vri dekurzivno ili anticipativno, mora biti zasnovan na sledeim principima:
1) Princip zajednikog roka, to znai da novani iznosi, ili druge veliine koje se koriste umesto njih,
radi uporedivosti moraju biti svedeni (kamaenjem ili diskontovanjem) na isti rok.
2) Princip ekvivalencije odnosno jednakosti uplata i isplata svedenih na isti rok.
Oblast matematike koja za prijedmet izuavanja ima interesni raun i modalitete njegove primjene
nazivamo finansijska matematika. Primjetimo da zadatak finansijske matematike nije odreivanje uslova
uspostavljanja dunikopoverilakih odnosa, ve korektno matemanko rjeavanje problema nastalih u
dogovoreno (ugovoreno) ili zakonski uspostavljenim duniko-poverilakim odnosima.

28

3.2.Prostinteres
Interes koji se svakog perioda rauna na istu glavnicu je konstantna veliina i naziva se prost interes.
Ovaj interes moemo, koristei proporciju za procentni raun od sto, za svaki period pojedinano
izraunati ovako:
I1 = G p, l 2 = G p,..., l g = G p

a svih g perioda ovako:

g

I = l j = G p g G : I = 1: ( p g )
j =1

p je oznaka za interesnu stopu i prijedstavlja interes na 1 jeKMicu ( 1 KM. npr.) glavnica za i period
(najee za i godinu).
g je oznaka za vrijeme kamaenja izraeno u godinama,
Tako npr. ako je potrebno izraunati kamatu za 3 godine onda je g=3; ako treba obraunati kamatu za 5
meseci onda je g=5/12, a ako npr. treba obraunati kamatu za 78 dana, onda je g=78/365 odnosno
g=78/366 (za prijestupne godine).
Proporcija (1) slui za tzv. interesni raun od sto i prijetpostavlja dekurzivno obraunavanje interesa. Za
anticipativno obraunavanje interesa je potrebno formirati proporcije (izvedene iz (1)) za raun vie i nie
sto, koje glase:
G :1
(G I ) : (1 p g ) =
I : pg

(2)

Iz (2) slijedi:

I=

(G I )pg
1 pg

(2a)

odnosno:
G=

GI
1 pg

(2b)

Potujui proporcije (1) i (2) i definicije dekurzivnog i anticipativnog obraunavanja interesa uspostavimo
sledee odnose izmeu kasnije (ukamaene) vrijednosti Kg i ranije (diskontovane) vrijednosti K:
a) Ako je obraunavanje interesa dekurzivno, prijema definiciji vai:
K = G, K g = G + I,
29

pa e biti:
K g = K + I, I = K p g
odnosno:
K g = K + K p g Kg = K (1 + p g )

(3)

b) Ako je obraunavanje interesa anticipativno, onda vai:

K = G I, K g = G
pa e biti:
K g = K + I, I = K

pg
1 p g

Odnosno:
Kg = K + K

pg
= K (1 p g )1
1 p g

Prost interes i interes uopte se u praksi uglavnom obraunava dekurzivno pa e se u daljem tekstu pri obraunu
interesa podrazumevati dekurzivni nain, a ako bude potrebno za anticipativnim, onda e se to naglasiti.
1 3 2 3 3 21 132
2
2 23
3
21
2 3 12 3 2
13

Primer

Obraunati 8% interesa na iznos od 9.000 KM. za vrijeme od:

a) 3 god.
b) 5 mjeseci
c) 73 dana.

Rjeenje:
a) g = 3,
b) g = 5/12,
c) g = 73/365,

I = 9.000 0,08 3 = 3.160 KM;

I = 9.000 0,08 (5/12) = 300 KM;
I = 9.000 0,08 (73/365) = 144 KM;

Kg = 11.160 KM.
Kg = 9.300 KM.
Kg = 9.144 KM.

Ako se ovih 73 dana nalaze u prijestupnoj god., onda e biti:

I = 9.000 0,08 (73/365) = 143,61 KM.
Ako se od 73 dana npr. 23 dana nalaze u prijestupnoj god., onda e biti:
I = 9.000 0,08 (50/365 + 23/366) = 143,88 KM.
Ovo je ilustrativni primjer, a u praksi se prost interes prijeteno koristi za vremenski period krai od jedne
godine i izraen u danima.
Pri obraunu kamate na vie glavnica uz potrebu jedinstvene kamatne stope, za razliiti broj dana, mogu
se postii odreene utede u raunanju ako se koriste tzv. kamatni brojevi.

30

Opti zadatak: Obraunati kamatu sa kamatnom stopom p na glavnice G1,G2 ,...,Gn koje su date na
kamaenje d1, d 2 ,..., d n dana respektivno.
Rjeenje:
I = G1 p g1 + G2 p g 2 + ... + Gn p g n ,
I = p(G1 d1 / 365 + G2 d 2 / 365 + ... + Gn d n / 365)
I = p / 365(G1 d1 + G2 d 2 + ... + Gn d n )
n

j =1

j =1

I = p / 365 G j d j = ( p / 365) kbr j

(5)

kbr je uobiajena oznaka za umnoak glavnice i broja dana, pod nazivom kamatni broj.
1 3 2 3 3 21 132
2
2 23
3
21
2 3 12 3 2
13

Primer

Obraunati 8% kamate na dan 31.12.1996 god. , na sledee glavnice:

10.000 KM. Va 20.05.1996.
10.000 KM. Va 18.08.1996.
5.000 KM. Va 01.11.1996.
( V je skraenica za rije valuta, koja u ovom sluaju pokazuje dan kada je glavnica
data na kamenje).

Rjeenje:
Dio posla moemo obaviti tabelarno (Tab. 10-3)

I = (0,08/366) 6.150.000 = (0,08/366) 6.150 1.000 = 1.347,95

Broj dana raunamo tako to se ili prvi ili poslednji dan ne uzima u obzir.
Do sada smo prijetpostavljali da je data godinja kamatna stopa. Datu stopu nazivamo nominalna stopa.
Uzmimo da nominalna stopa ne mora biti godinja i oznaimo je sa PN, onda vai:
I = G npN
(6)
n je oznaka za broj perioda koji odgovaraju kamatnoj stopi PN .
1 3 2 3 3 21 132
2
2 23
3
21
2 3 12 3 2
13

Izraunati prost interes na iznos od 20.000 KM, za 5 mjeseci, ako je data mjesena
stopa od 8%.

Primer

31

Rjeenje:
I = 2.000 0,08 5 = 8.000 KM.
Moe i ovako:
p = 12 0,08 = 0,96
p je godinja stopa koja odgovara datoj mjesenoj stopi, za vrijeme g = 5/12, pa e prijema (1) biti:
I = 20.000 0,096 (5/12) = 8.000 KM.

32

3.3.Sloeninteres
3.3.1. Problem kamaenja jednokratnih, sporadinih (pojedinanih)
plaanja
Interes koji se svakog perioda rauna na uloenu sumu (glavnicu) i na dospeli interes iz ranijih perioda
naziva se interes na interes ili sloen interes.
Polazei od ranije usvojenih oznaka, za dekurzivno obraunavanje sloenog interesa vai:
K1 = K + I1 = K + K p 1 = K (1+p) je ukamaena vrijednost K novanih jedinica (npr. KM) na kraju prve
godine, dok je U, interes u prvoj godini.
K2 = K1 + l2 = K1 + K1 p 1 = K1 (1+p) = K(1+p)2 je ukamaena vrijednost K KM na kraju druge
godine, dok je I2 interes u drugoj godini.
Dalje e po analogiji biti:
K 3 = K (1 + p )3 itd.
Zakljuujemo da vai:
K g = k (1 + p )g , g N

1 + p je ukamaena vrijednost jednog KM za jednu godinu uz kamatnu stopu p.

Dalje zakljuujemo da K1,K2,...,Kn prijedstavljaju lanove geometrijskog niza sa kolinikom 1+p.

Za anticipativno obraunavanje interesa vai:
p
K1 = K + I1 = K + K
= K (1 p )1
1 p
p
K 2 = K1 + I 2 = K1 + K
= K (1 p )2
1 p
K g = K (1 p ) g , p < 100%

(8)

(7) i (8) bi se moglo prikazati objeKMjeno ovako:

K g = K (1 p ) g , pri emu bi se znak + koristio za dekurzivno, a znak - za anticipativno obraunavanje

interesa.
Koristei savremene tehnike (raunare) raunanju numerike vredriosti izraza (1p)g, odnosno (1p) g,
za eljene vrijednosti p i g moemo brzo i lako izraunati. U praksi se mogu nai sada ve zastarjele

33

tablice izraunatih vrijednosti za ove izraze za odreene vrijednosti pig. Prijema ovim tablicama je
K g = K gp , K = K g

g
p

g
p

g
p

oznaavaju broj tablice u kojoj se nalazi eljeni broj).

Prikazani postupak konstrukcije formule (7) podrazumeva broj godina izraen celim brojem 1 godinje
kapitalisanje. Meutim, kamata se u praksi retko obraunava za cijeli broj godina, ve najee za
vremenski period koji je kombinacija odreenog broja godina i odreenog broja dana. Nadalje, sloenost
odnosa u savremenom poslovanju i sloboda ugovaranja uslov kamaenja iskomplikovali su pojam
kapitalisanja, nominalne stope i godine kao osnovnog perioda za obraun kamate.
U praksi se namee potrebna reavanja problema eeg kapitalisanja od godinjeg i obrauna kamate
za vremenski period koji je manji od perioda u kome se obavlja jedno kapitalisanje.
Ako je p oznaka za nominalnu (daru, uglavnom godinju) kamatnu stopu i ako je m oznaka za broj kapitalisanja
u jednoj godini, onda se postupkom koji vai za formiranje formule (1) dolazi do jednaine (formule):
K g = K (1 + p / m ) mg , mg N

(9)

Izraz p/m se naziva relativna kamatna stopa.

1+p/m je ukamaena vrijednost jednog KM za 1 period kapitalisanja, uz stopu p/m.

Odgovarajua formula za anticipativno obraunavanje interesa je:

K g = K (1 p / m ) mg , p / m < 100%

(10)

O anticiparivnom obraunavnju interesa kaimo jo samo toliko da se po potrebi takvo obraunavanje

prijevodi u dekurzivno iznalaenjem odgovarajue stope. Ovo prijeraunavanje poiva na jednakosti:
(1 p(a ) / m )1 = 1 + p / m

p (a) je oznaka za nominalnu kamatnu stopu, kada je obraunavanje interesa anticipativno.

Iz ove jednakosti dobijamo:
p/m
p(a ) / m =
< p/m
1+ p / m
p(a ) / m
p/m =
> p(a ) / m
1 p(a ) / m
(p(a)/m 1) (p/m ).

(11)
(11A)

Npr. neka je p(a) = 18% = 0,18 i neka je m=1, onda je odgovarajua dekurzivna stopa:
p=0,18/(1-0,18) = 19,5652173%,
a ako je npr. p=18% = 0,18 i m=1, onda je odgovarajua anticipativna stopa:
p(a) = 0,18/(1+0,18) = 15,2542372%

34

1 3 2 3 3 21 132
2
2 23
3
21
2 3 12 3 2
13

Primer

1) Pozajmljen je iznos od 1.000 KM. na 5 godina, uz 18% kamate godinje i

kapitalisanje:
a) godinje,
b) polugodinje (semestralno),
c) tromjeseno (kvartalnc),
d) meseno.
e) e)dnevno.
Koliko dunik treba da vrati poveriocu?

Rijeenje:
K = 5.000; g = 5; p=18% = 0,18.
a) m=1,
K g = 1000 (1 + 0.18 /1)15 = 1000 1.185 = 2287,76 KM;
b) m=2
K g = 1000 (1 + 0.18 / 2)25 = 1000 1.0910 = 2367,36 KM;
c) m=4
K g = 1000 (1 + 0.18 / 4)45 = 1000 1,04520 = 2411,71 KM;
d) m=12
K g = 1000 (1 + 0,18 /12)125 = 1000 1,01560 = 2443,22 KM;
e) m=365
K g = 1000 (1 + 0,18 / 365)3655 = 2459,06 KM.
Ovo je ilustrativni primjer, a u praksi je period kamaenja odreen datumima. Da je to uinjeno u ovom
primjeru onda bi jedna ili dve godine bile prijestupne, pa-bi rezultati bili neto drugaiji.
Uoimo da sa eim kapitalisanjem zbog upotrebe relativne kamatne stope, ukamaena vrjednost, za
isto vrjeme, biva sve vea, zatim da je to poveanje sve manje i da nije teko prijetpostaviti da
ukamaena vrjednost ima graninu vrjednost za sluaj da broj kapitalisanja u jednoj godini tei u
beskonano. Rije je tada o tzv. kontinuelnom kapitalisanju, pri kojem vremenski interval izmeu dva
kapitalisanja tei nuli, za razliku od kapitalisanja kao to su ona u 1. primjeru pod a) do e) koje tretiramo
kao diskontinuelna.
Da sa eim kapitalisanjem raste ukamaena vrijednost moemo pokazati i ovako:
(1 + p / 2)2 = 1 + p + p 2 / 4 > 1 + p;
(1 + p / 3)3 = 1 + p + p 2 / 3 + p 3 / 27 > (1 + p / 2)2 ;
(1 + p / 4)4 = 1 + p + 3 p 2 / 8 + p3 /16 + p 4 / 256 > (1 + p / 3)3 ;
itd.

Tanost pomenute zakonitosti potvruje i tzv. Bernulijeva nejednakost

35

(1 + x )n > 1 + n x za n > 1 i x > -1,

pri emu je x = p/m , n=m , a nx = p

U sluaju da je obraunavanje interesa anticipativno ukamaena vrjednost za (1) primjer bi bila: a)
2.697,31; b) 2.567,95; c) 2.511,50; d) 2.460,15.
Dakle , ukamaena vrjednost je , pri istoj uestalosti kapitalisanja , vea kad je obraunavanje interesa
anticipativno , to moemo pokazati da vai uopte , na sledei nain: ako je p(a)=p , onda je:

p/m
K g ( a ) K g (d ) = K 1 +

p/m

Poto je

mg

K (1 + p / m )mg .

p/m
> p / m, to e biti:
1 p / m

K g (a ) K g (d ) > 0 K g (a ) > K g (d ) (Suprotno bi bilo za diskontovane vrjednosti), zatim da u

sluaju anticipativnog obraunavanja interesa sa eim kapitalisanjem, zbog upotrebe relativne stope,
ukamaena vrjednost biva sve manja, da je razlika izmeu odgovarajuih ukamaenih vrjednosti,
dobijenih anticipativnim i dekurzivnim obraunavanjem interesa, sve manja (tei nuli) i da nije teko
prijetpsotaviti da ukamaene vrjednosti u ta dva sluaja imaju isti limes kada m .
Dalje zakljuujemo da, ako je kapitalisanje kontinuelno, onda broj kapitalisanja tei u beskonano u bilo
kom konano datom vremenskom intervalu, a ne samo u jednoj godini (ovo ima veze sa injenicom da
podjeljeno sa konanim brojem daje za rezultat ).
Neka je pN oznaka za datu, nominalnu kamatnu stopu (ona moe biti i godinja p) i neka je n oznaka za
odgovarajui broj perioda na koje se odnosi pN , tada e biti:
K g = K lim (1 pN / m ) mn
m

K g = K lim

m / pN

((1 p

/ m ) m / pN

npN

K g = K e npN

Specijalno za pN = p , bie n=g i:

Kontinuelno kapitalisanje moe i ima smisla da se primjeni u analizi kretanja mnogih prirodnih i drutvenih
procesa, a moda bi ga trebalo i imalo smisla primjeniti i u sluaju obrauna kamata.
Koristei podatke iz 1. primjera za sluaj kontinuelnog kapitalisanja dobije se:
K g = 1000 e 50,18 = 2459,60 KM, dok bi se (radi poreenja) za sluaj obrauna prostog interesa dobilo:
K g = 1000 (1 + 0,18 5) = 1900 KM.

Radi cjelovite slike o razlikama koje nastaju u veliini ukamaene vrjednosti, obzirom na razliit nain
kapitalisanja i upotrebu relativne kamatne stope, dajemo grafiki prikaz kretanja ukamaenih vrjednosti
za 1. primjer (sl. 10-3), uz napomenu da bi slino vailo i za bilo koji drugi primjer.

36

Kaimo jo i to da kamatna stopa za periode kapitalisanja, krae od jedne godine ne mora nastati
deljenjem godinje stope sa m; ona jednostavno moe kao takva biti zadata, tj. data kao polugodinja
tromesena, mesena ili dnevna.
U takvom sluaju se (9) moe prikazati u obliku:
K g = K (1 + pN )n
(9a)
1 3 2 3 3 21 132
2
2 23
3
21
2 3 12 3 2
13

1)Iznos od 2.000 KM dat je na kamaenje na 67 dana uz 1% kamate dnevno. Koliko

iznosi ukamaena vrijednost?

Primer

Rjeenje:
Kg = 2.000 1,0167 = 3.895,49
3) Djete je roeno sa 3,9 kg. Ako se prijetpostavi da e u prvih pola godine dobijati u masi
prosjeno 15% mjeseno, u drugih pola godine 5% mjeseno, u drugoj godini 2% mjeseno, a u
naredne tri godine 1% mjeseno, izraunati kolliko bi mogla da bude masa djeteta na 5. roendan.
Rijeenje:
Problem je takve prirode da mu odgovara upotreba kontinuelnog kapitalisanja. pa e biti:
K g = 2000 e 60,15 + 60,05 +120,02 + 360,01 = 23,59 kg
_____________________________________________________________________

37

Primjetimo da se po principu formiranja relativne kamatne stope moe od relativne stope p/m dobiti
odgovarjua godinja stopa p mnoenjem sa m. Tako bi npr. dnevnoj stopi od l% odgovarala godinja
stopa od 365% ili 366%.
Pokazali smo da upotreba relativne kamatne stope za isti vremenski period daje vei efekat (kamata) od
kamate koja bi se dobila godinjim kapitalisanjem.
Da bi ova dva efekta bila ista trebalo bi ili poveati kamatnu stopu kojom se kamata obraunava godinje
ili smanjiti kamatnu stopu kojom se kamata obraunava ee od godinjeg obrauna.
Godinju stopu p kojom se jednim obraunom kamate postie isti efekat kao sa m obrauna kamate sa
relativnom stopom p/m nazivamo efektivna kamatna stopa, a dobijamo je iz jednaine:
1 + pE = (1 + p / m )m pE = (1 + p / m )m 1
(13)
a za sluaj kontinuelnog kapitalisanja vai:
1 + pE = e p pE = e p 1

(13a)

_____________________________________________________________________
1 3 2 3 3 21 132
2
2 23
3
21
2 3 12 3 2
13

Primer

U sluaju kamatne stope p= 18% iz 1. primjera bie:

a) m = 1, p = 18%; pE = 0,18 = 18%
b) m = 2, pE =(1 + 0.18/2)2- 1 = 0,1881 = 18,81%, ovo znai da bi godinja stopa trebalo
da bude 18,81%da bi se godinjem obraunom kamate dobile ukamaena vrjednost od
2.367,36 KM. tj. iznos koji se dobija polugodinjim obraunom kamate uz 9% za 5 godina.
Provjera: Kg = 10.000 1,18815 = 2367,36 = 1.000 1,0910

c) m=4, pE = (1 +0,18/4)4 -1 =19,25186%

d) m = 12, pE = (1 +0,18/12)12 -1 =19,561817%
e) m = 365, pE = (1 + 0.18/365)365 - 1 = 19,7164243%
f) m , pE = e 0,18 1 = 19,7217363%
Kamatnu stopu pc kojom se sa m obrauna kamate u jednoj godini postie isti efekat (ista ukamaena
vrjednost) kao sa jednim obraunom kamate sa godinjom stopom p, nazivamo konformna kamatna
stopa, a dobijamo je iz jednaine:
(1 + pc )m = 1 + p pc = (1 + p )1/ m 1

(1)

a za sluaj kontinuelnog kapitalisanja vai:

e pc = 1 + p pc = ln(1 + p )

(14a)

pri emu, u ovom obrascu pc znai godinju stopu kojom bi se kontinuelnim kapitalisanjem za isto vreme
ostvario isti efekat koji bi se postigao godinjim kapitalisanjem sa stopom p.

38

U sluaju koji prijedstavlja 1. primjer bie:

a) m=1 , p = 0,18=18% ; pc = 1,181/1-1 =0,18 = 18%

b) m = 2, pc = 1,181/2 - 1 = 8,6278% < p/2 = 9% je stopa kojom za 5 godina polugodinjim obraunom kamate
1.000 KM. poraste na 2287,76 KM tj. na iznos koji bi se dobio godinjim obraunom kamate sa 18% godinje.
c) m = 4 , pc = 1,181/4 - 1 = 4,2246636% < p/4 = 4,5%

d) m = 12 , pc = 1.181/12 -1 =1,388843% < p/12 = 1,5%

e) m = 365 , pc = 1,181/365 -1 = 0,0453567% < p/365
f) m , pc = In 1,18 = 16,5514438% < p = 18%
Ova poslednja stopa pokazuje koliko bi trebalo da bude godinja stopa da bi se kamata
obraunavala kontinuelno, krajnji efekat eleo isti kao jednim obraunom kamate godinje
uz p=18%.
U vezi sa konformnom kmatnom stopom u praksi nastaje i ova situacija: U datom periodu (konanom)
kapitalisanja (koje ne mora biti godinje) sa relativnom stopom p/m, iz odreenih razloga, eli se vie
puta (npr. s puta) obraunati kamata, ali tako da se u tom periodu ostvari isti efekat koji bi se postigao
jednim obraunom kamate sa stopom p/m. Ovo se ne moe ostvariti stopom p/m podjeljenom sa s, ve
sa odgovarajuom konformnom kamatnom stopom pc , koja se dobije iz jednaine:
(1 + pc )s = 1 + p / m pc = (1 + p / m )1/ s 1

(15)

a za sluaj kontinuelnog kapitalisanja vai:

e pc = 1 + p / m pc = ln(1 + p / m )

(15a)

pri emu u ovom obrascu, pc znai kamatnu stopu kojom se uz kontinuelno kapitalisanje postigne isti
efekat kao jednim obraunom kamate sa relativnom stopom p/m u datom konanom periodukapitalisanja.
1 3 2 3 3 21 132
2
2 23
3
21
2 3 12 3 2
13

Primer

Uzmimo da j- u 1. primjeru dato polugodinje kapitalisanje, ali e eli:

a) meseni,
b) kontinuelni obraun kamate.
Tada e biti:
a) p = 18%; m=2; s=6;
pc - (1+0,18/2)l/6 -1=1,4466592% je mjesena stopa kojom se sa 6 obrauna kamate
postigne isti efekat kao jednim obraunom kamate sa relativnom stopom p/2 = 9%.
Primjetimo da je ova mjesena stopa vea od mjesene stope 1,388843% kojom smo
uspostavljali vezu izmeu godinjeg i mjesenog obrauna kamate, tj. primjetimo da je

39

1,4466592% blia relativnoj 1,5% jer je i mjeseni obraun kamate "blii" polugodinjem
nego godinjem obraunu kamate..
b) p = 18%; m = 2; s , pc = In (1+0,18/2) = 8,6177696% je polugodinja stopa
kojom se uz kontinuelno kapitalisanje ostvari isti efekat kao jednim obraunom kamate sa
godinjom stopomp/2=9%.
_____________________________________________________________________
Nadalje jednakost:
(1 + pc)ms = 1 + p => pc = (1 + p)1/ms - 1
nam daje kamatnu stopu pc kojom se sa s obrauna kamate u datom periodu kapitalisanja, u kome je
prijedvien obraun kamate sa relativnom stopom p/m, odnosno sa ms obrauna kamate u jednoj godini,
ostvari isti efekat kao jednim obraunom kamate sa godinjom stopom p.
Primjetimo da se od (16), za 8=1, dobije (14)
1 3 2 3 3 21 132
2
2 23
3
21
2 3 12 3 2
13

Za primjer uzimamo: p=18% , m=2, s= 6 pa e biti;

pc = (1 + 0,18)1/(26) 1 = 1,181/12 1 = 1,388843%

Primer

U sluaju kontinuelnog kapitalisanja ova vrsta problema se svodi na (14a).

Primjenu konformne stope moemo uoptiti ovako: Ako sa s obraunavanja kamate elimo postii isti
efekat kao jednim obraunom kamate sa nominalnom stopom pN onda to moemo ostvariti sa stopom
p0 dobijenom iz jednaine:
(1+pc)s=1+pN=>Po=(1+PN)1/S-1

(17)

dok za sluaj konidnuelnog kapitalisanja vai:

e pc = 1 + pN pc = In(1 + pN )

(17a)

pri emu je, u ovom sluaju, pc stopa kojom se uz kontinuelno kapitalisanje postie isti efekat koji se
postie jednim obraunom kamate sa stopom pN
Za pN = p i s = m (17) i (17a) postaju (14) i (14a).
Za pN = p/m (17) i (17a) postaju (15) i (15a).
Ako sa pc = (1+p/m)l/s-1 elimo izvriti jedan obraun kamate, za period koji prijedstavlja sm-ti dio godine,
tj. za g=1/ms, onda e biti:
Kg = K(1 +pc)1 = K(1 +(1 +p/m)1/s -1=K(1+p/m)1/s
pri emu je
1/s = mg = m (1/ms), g Q+ mg Q+
40

Ako sa pc elimo izvriti dva obrauna kamate, za period g=2/ms, onda e biti:
Kg = K(1+ pc )2 = K(1+(1+p/m)1/s-1)2 = K (1 + p / m )2 / s
pri emu je
2/s = mg = m (2/ms).
Uopte, ako sa pc elimo izvriti k obrauna kamate, za period g=k/ms, onda e biti:
Kg = K(1+pc)k = K(1+(1+p/m)1/s-1)k = K (1 + p / m )k / s
pri emu je
k/s = mg = m (k/ms).
Ako uzmemo da je k=smg, onda dobijemo:
Kg = K(1+Pc)smg = K(1+(1+p/m)1/s-1)smg = K (1 + p / m )m
Prijema tome dobijena je formula istovjetna sa (9) uz proirenje mg Q+, a ne samo mg N kao u (9), tj. vai:
Kg = K(1+p/m)mg ; mg Q+

(9)

Slino bi se upotrebom pc= (1+p)1/ms- 1 od (7) dobilo:

Kg = K(1+p)9 ; g Q+

(7)

a upotrebom pc = (1+PN)1/S -1 od (9a) dobilo:

Kg = K(1+pN)n ; n Q+

(9a)

Na ovaj nain su rjeeni i problemi obrauna kamate za vremenski period krai od jednog punog perioda
datog kapitalisanja, tj. manji od m-tog dijela godine, izuzev za odreen broj 1. ..a, zbog toga to ni dve
uzastoprije godine, ni dva uzastopna polugodita, ni dva uzastopna tromeseja, pa ni dva uzastopna
mjeseca ne moraju sadrati isti broj dana. Ovaj problem moemo rjeiti na sledei nain:
1) Ako je izmeu dunika i povjerioca dogovorena, ugovorena ili zakonski propisana
upotreba konformne kamatne stope, onda e biti:
K g = K (1 + p / m )d1 / s1 + mg + d2 / s2

(18)

pri emu je 0 < d1 < s1 ; 0 < d2 < s2 ; zatim

41

 d1 je oznaka za broj dana, koji prijethodi prvom cijelom periodu datog kapitalisanja, za koji treba
obraunati kamatu;
s1 je oznaka za ukupan broj dana u periodu kapitalisanja kome pripada d1 .
d2 je oznaka za broj dana, koji slijedi poslije poslednjeg cjelog perioda datog kapitalisanja, za koji
treba obraunati kamatu;
s2 je oznaka za ukupan broj dana u periodu kapitalisanja kome pripada d2.
2) Ako je dogovorena, ugovorena ili propisana upotreba prostog interesa za vremenske
periode koji su krai odpunog perioda datog.kapitalisanja, onda vai:
K g = K (1 + p

d1
d
) (1 + p / m )mg (1 + p 2 )
dg1
dg 2

(19)

pri emu je 0 < d,< dg ; 0 s d2 < dg2

dg1 je oznaka za broj dana u godini kojoj pripada d
dg2 je broj dana u godini kojoj pripada d2, ( dg1 i dg2 mogu biti 365 ili 366).
3) Ako je dogovoreno, ugovoreno ili propisano kontinuelno kapitalisanje, onda vai:
K g = K e p ( d1 / dg2 + g + d2 / dg2 )

(20)

Primjetimo da za d1 = d2 = 0, obrasci (18) i (19) postaju (9'), a (20) postaje (12a).

_____________________________________________________________________
4) 16.2.2000. godine dato je na kamaenje 8.000 KM uz 16% kamate godinje. Sa
kojim iznosom e se raspolagati na dan 17:9.2003. godine ako je kapitalisanje:
1 3 2 3 3 21 132
2
2 23
3
21
2 3 12 3 2
13

Primer

a)godinje
b)polugodinje
c)tromjeseno
d)mjeseno
e)dnevno i
f)kontinuelno,
i ako se
1)upotrbljava konformna kamatna stopa,
2)upotrbljava kombinacija prostog i sloenog interesa
Rjeenje:
a)1) Kg = 8.000 1,6319 / 366 + 260 / 365 = 13.617,64 KM.
2) Kg = 8.000 (1+0,16 (319/366))- 1,162(1+0,16(260/365)) = 13.663,98 KM.
b)1) Kg= 8.000 1,06135 / 366 + 6 + 79 / 365 = 13.882,34 KM.
2) Kg = 8.000(1+0,16 (135/366)) 1,086 (1+0,16 (79/365)) = 13.90978 KM.
c)1) Kg = 8.000 1,04 44 / 91+13 + 79 / 92 = 14.040,60 KM.
2) Kg = 8.000 (1+0,16 (44/336)) 1,0413 (1+0,16 (79/365)) = 14.046,98 KM.
42

d)1) Kg = 8.000 (1+0,16/12)13/29+42+17/30 = 14.142,50 KM.

2) Kg = 8.000 (1+0,16 13/366)) (1+0.16/12)42 (1+0,16 (17/365)) = 14.137,52 KM.
e) Kg = 8.000 (1+0.16/366)319 (1+0.16/365)990 = 14.192,90 KM.
f) Kg = 8.000 e0,16(319 / 366 + 2 + 260 / 365) = 14.194,69 KM..
1 3 2 3 3 21 132
2
2 23
3
21
2 3 12 3 2
13

Primer

5 Prijeduzee A je 16.2.2000. godine dalo kratkoronu pozajmicu (kredit)

prijeduzeu B u iznosu od 9.000.000 KM. Koji iznos je trebalo prijeduzee B da vrati
17.7.2000. godine, ako je kamatna stopa bila u februaru 19% mesecno, u martu i
aprilu 20% mesecno, u maju 22% mesecno, a u junu i julu 37% mesecno?
Problem resiti upotrebom: a) konformne kamatne stope, b) kontinuelnog kapitalisanja.
Rijeenje:
a) K g = 9 1,1913 / 29 1,22 1,22 1,371+18 / 31 = 28,115 mil. KM
b) K g = 9 e0,1913 / 29 + 0,2 + 0,221+ 0,37(1+18 / 310) = 32,695 mil. KM

_____________________________________________________________________
Iz naprijed izloenog dajemo rezime za praktinu upotrebu konformne kamatne stope u karakteristinim
situacijama koje susreemo u praksi.
A) Data je godinja stopa p, uz m=1, a eli se:
a) meseni obraun kamate i odgovarajua mesena stopa;
b) dnevni obraun kamate i odgovarajua dnevna stopa.
a)
Kg = K(1+pcM)M = K(1+p)M/12
(21)
PCM(1+P)1/12-1
(22)
M je oznaka za broj meseci za koje treba obraunati kamatu
____________________________________________________________________
6. Za K = 1.000; p = 18%; M = 5 (mjeseci) bie:
Kg=1.000 1,185 /12 = 1.071,40
1 3 2 3 3 21 132
2
2 23
3
21
2 3 12 3 2
13

Primer

PCM = 1,181/2 -1=1,388843%

____________________________________________________________________
b)
Kg = K(1 +pcd)d = K(1 +p)d/dg
(23)
Pcd = (1 + p )1/ dg 1
1 3 2 3 3 21 132
2
2 23
3
21
2 3 12 3 2
13

Primer

(24)
7. Za K = 1.000; p = 18%; d = 67 ( od 15.02.2004 do 22.04.2004), bie:
Kg = 1.000 1,1867/363 = 1030,76
pcd = 1,1867/363 -1 = 0,0452328%

B) Data je mesena stopa PM, a eli se:

a) meseni obraun kamate;
b) dnevni obraun kamate i odgovarajua dnevna stopa;
c) odgovarajua godinja stopa.
a)
Kg = K(1+pM)M
(25)
______________________________________________________________

43

1 3 2 3 3 21 132
2
2 23
3
21
2 3 12 3 2
13

8. Za K = 1.000; pM = 8% ; M = 5, bie:
Kg = 1.000 1,085 = 1.469,33

Primer

b)
Kg = K(1 +pcd)d = K(1 +pM)d/dM
(26)
1/dM
Pcd = (1+pM) -1
(27)
dM je oznaka za ukupan broj dana u posmatranom mesecu.
_____________________________________________________________________
9. Za K= 1.000; pM = 8%; d=19 (od 3.5.2004. do 22.5.2004) bie:
Pcd = 1,081/31 -1 = 0,2485648%
Primer
Kg = 1.000 1,0819/31=1.048,30
1 3 2 3 3 21 132
2
2 23
3
21
2 3 12 3 2
13

10. Ako je u 9. primjeru d=67 (od 15.2.2004. do 22.4.2004.), onda e biti:

Kg = 1.000 1,0814/29+1+2M0 = 1185,96
pcdII = 1,081/29 - 1 = 0,26573% je dnevna konformna stopa u februaru;
pcdIII = 1,081/31 - 1= 0,2485698% je dnevna konformna stopa u martu;
pcdIV = 1,081/3 -1 = 0,2568661 % je dnevna konformna stopa u aprilu;
pcd= (1,08M/29+U22/30)1/67 -1 = 0,2548806% je prosena dnevna stopa u posmatranih 67 dana.
11. Ako je u 10. primjeru pMII = 8%, pMIII = 9%, a pMIV = 10%, onda e biti:
Kg=1.000 1.0814/29 1,09 1,122/30 = 1213,16
pcdII = 1,081/29 - 1 = 0,2657354%;
pcdIII = 1,091/31 - 1=0,278379%;
pcdIV = 1,11/3 - 1 = 0,3182058%;
pcd=(1,0814/29 1,09 1,122/30)1/67 - 1 = 0,2888124%
c)
P = (1+PM)12-1
(28)
_______________________________________________________________
12. Ako je pM = 124% = 1,24; onda je p = (1+1,24)12 -1 = 1.959.691,767% (!!!)
odgovarajua godinja stopa.
1 3 2 3 3 21 132
2
2 23
3
21
2 3 12 3 2
13

Primer

______________________________________________________________________
C) Data je dnevna stopa pd, a eli se:
a) dnevni obraun kamate;
b) odgovarajua mesena stopa;
c) odgovarajua godinja stopa.
a)
Kg = K(1+Pd)d
(29)
1 3 2 3 3 21 132
2
2 23
3
21
2 3 12 3 2
13

Primer

13. Ako je K = 1.000; pd = 1 %; d = 67 (od 15.2.2004. do 22.4.2004) onda e biti:

Kg = 1.000 1,0167 = 1.947,74.
Meutim, ako je u istom periodu dnevna stopa u februaru bila 1%, u martu 2%, u aprilu
3%, onda vai:
Kg = 1.000 1,0114 1,0231 1,0322 = 4.069,34
dok je:

44

Pd = (1,0114 1,0231 1,0322 )1/67 -1 = 2,1168397% prosena dnevna stopa u posmatranih

67
dana,
a
29
31
30
1/9
Pd = (1.01 1,02 1,03 ) -1 = 2,0078981% prosena dnevna stopa u tromeseju
kojeg ine februar, mart i april 2004. godine.
14. Ako je pd = 1%, onda je:
pM = 1,0131 -1 = 36,1327404% odgovarajua mjesena stopa za mjesece koji imaju 31
dan;
pM = 1,0130 -1 = 34,784915% je odgovarajua mjesena stopa za mjesece koji imaju 30
dana;
pM = 1,0128 -1 = 32,1290967% je odgovarajua mjesena stopa za februar u godini koja
nije prijestupna (tzv. prostoj godini);
pM = 1,0129 -1 = 33,4503877% je odgovarajua mjesena stopa za februar u prijestupnoj
godini.
_____________________________________________________________________
c)
p = (1 + pd )dg 1
(31)
_____________________________________________________________________
15. Ako je pd = 1%, onda je: p = 1,01365 1 = 3678,343433% odgovarajua godinja stopa
za godinu koja nije prijestupna, dok je: p = 1,01366 -1 = 3716,126868% odgovarajua
godinja stopa za prijestupnu godinu.
Primer
_____________________________________________________________________
1 3 2 3 3 21 132
2
2 23
3
21
2 3 12 3 2
13

45

3.2.Problemdiskontovanjajednokratnih,sporadinihplaanja
Transformacijom (7), (9), (9a), (12), (12a), (18), (19) i (20) dobiju se odgovarajui obrasci (formule) za
izraunavanje diskontovane vrijednosti K:
K = K g (1 + p ) g
K=K g (1 + p / m )

(32)
mg

K=K g (1 + pN ) n
K=K g e

(34)

n pN

(35)

K=K g e g p
K=K g (1 + p / m )

(36)
( d1 / s1 + mg + d2 / s2 )

K=K g (1+p (d1/dg1 ))-1 (1+p/m)mg (1 + p(d 2 / d g 2 ))1

K=K g e

(33)

p ( d1 / s1 + g + d 2 / s2 )

(37)
(38)
(39)

Na isti nain se, po potrebi, mogu transformisati i jednaine (21), (23), (25), (26) i (29).
Rad sa konkretnim primjerima je vrlo slian onom koji smo imali za izraunavanje Kg, pa je obrada
primjera ovoga puta nepotrebna.

3.3.3. Problem izraunavanja interesa (kamate)

Interes je razlika izmeu ukamaene i diskontovane vrijednosti, tj.
l = Kg-K
Ako je poznata samo jedna od vrijednosti K i Kg onda se druga izraunava prijema ve objanjenim,
prikazanim obrascima, a moe se ispostaviti i direktna funkcionalna veza izmeu interesa s jedne i
ukamaene odnosno diskontovane vrijednosti s druge strane, tj.
I = f(K) odnosno I=f(Kg)
Za sluaj Kg=K(1+p)9bie:
I = K(1+p)g - K - I = K ((1+p)g -1) - K = I/((1+p)-g -1)

46

( 41)

Na slian nain se dobiju obrasci i za druge situacije:

I = K ((1 + p / m )mg 1)

(42)

I = K ((1 + pN ) 1)

(43)

I = K (e

n pN

I = K (e

g p

1)

(44)

1)

I = K ((1 + p / m )

(45)
( d1 / s1 + mg + d2 / s2 )

1)
m g

I = K (1 + p (d1 / d g 1 )) (1 + p / m )
I = K (e

p ( d1 / s1 + g + d2 / s2 )

(46)
(1 + p(d 2 / d g 2 )) 1)

(47)

1)

(48)

Na isti nain se dobiju obrasci i za ostale situacije ((21), (23), (25), (26) i (29)).
Bez potekoa se dobije i I = f(Kg). Npr. za Kg = K(1+p/m)mg bie:
I = K g K = K g K g (1 + p / m ) mg = K g (1 (1 + p / m ) mg ) K g =

1
1 (1 + p / m ) mg

(49)

Na isti nain se mogu dobiti obrasci i za ostale sluajeve, samo je pitanje praktine koristi od takvih obrazaca.

47

3.4.Problemizraunavanjakamatnestope
Transformacijom jednaine (7) dobijamo:
(1+p)q-Kg/K-p = K(Kg/K)1/g -1

(50)

Slino iz (9), (9a), (12), (12a), (18) i (20) dobijemo

p / m = (K g / K )1/ mg 1

(51)

pN = (K g / K )

(52)

1/ n

pN = (1/ n ) In(K g / K )

(53)

p=(1/g) In(K g / K )
1/( d1 / s + mg + d1 / s1 )

p/m=(K g / K )
p=

(54)
1

In(K g / K )
d1 / d g 1 + g + d 2 / d g 2

(55)
(56)

Meutim, iz (19) p nije mogue eksplicitno izraziti. Do reenja je mogue doi samo metodama priblinog
raunanja (npr. iterativnim metodom), ali je pitanje praktine koristi od toga, jer se problem takve vrste u
praksi ne pojavljuje.
1 3 2 3 3 21 132
2
2 23
3
21
2 3 12 3 2
13

Primer

16. 16.02.2000. je dato na kamaenje 8.000 KM. Uz koju godinju stopu e ovaj
iznos porasti za
5.617,64 KM. za vreme do 17.9.2000. ako je kapitalisanje:
a) godinje uz upotrebu konformne stope,
b) kontinuelno?

Rijeenje:
K = 8.000; K g = 13.617,64; m = 1; g = 2; s1 = 366; d1 = 319; s2 = 365; d 2 = 260
a )p = (13.617,64 / 8.000)1/(319 / 366 + 2 + 260 / 365) 1 = 0,16 = 16%
b )p =

In(13.617,64 / 8.000)
= 0,14842 = 14,842%
319 / 366 + 2 + 260 / 365

17. Uz koju mesenu stopu e se bilo koji iznos koji iznos dat na kamaenje 15.2.2004. utrostruiti
za 67 dana, tj. do 22.4.2004. ako se podrazumeva:
a)upotreba konformne kamatne stope,
b)kontinuelno kapitalisanje?

48

Rjeenje:
Kg = 3 K
a )K (1 + pM )14 / 29 +1+ 22 / 30 = 3 K
pM = 31/(14 / 29 +1+ 22 / 30) 1 = 64,17177%
b )K e pm (14 / 2 +1+ 22 / 30) = 3 K
pd =

In3
= 49,5743%
14 / 29 + 1 + 22 / 30

18. Uz koju dnevnu stopu e se realizovatiuslovi iz 17. primjera?

Rjeenje:
a )K (1 + pd )67 = 3 K
pd = 31/ 67 1 = 1.653237%
b )K e 67 pd = 3 K
pd = (In3) / 67 + 1.639719%

3.3.5. Problem izraunavanja broja perioda kamaenja, odnosno

odreivanja vremenskog intervala kamaenja
Ovaj problem se svodi na odreivanje vremenskog perioda (intervala) koji protekne od dana ulaganja
(pozajmljivanja) do dana podizanja (vraanja) tj. vremenskog perioda u kojem je neki iznos bio pod kamaenjem.
Iz (7), (9), (9a), (1,2) i (12a) se eksplicitno moe izraziti broj perioda koji prijedstavlja vreme kamaenja.
Iz (7) slijedi:
(1 + p )g = K g / K ,

(57)

g In(1 + p ) = In(K g / K ),
g=

In(K g / K )
In(1 + p )

Slinim postupkom se dalje dobije:

mg =
n=
n=
g=

In(K g / K )

In(1 + p / m )
In(K g / K )
In(1 + pN )

In(K g / K )
pN
In(K g / K )
p

(58)
(59)
(60)
(61)

49

Za ostale situacije (18), (19) i (20) nije mogue dati eksplicitni oblik, ali emo pokazati mogunost
rjeevanja konkretnih problema i za takve sluajeve.
_____________________________________________________________________
19. Za koje vrijeme e iznos od 8.000 KM. uloen 16.2.2000. porasti, uz 16% kamate godinje, na:
a) 13.617,64 KM uz godinje kapitalisanje i upotrebu konformne kamatne stope za nepotpune
periode;
b) 13.663,98 KM uz godinje kapitalisanje i upotrebu prostog interesa za nepotpune periode;
c) 14.194,69 KM uz kontinuelno kapitalisanje?
Rjeenje:
a) K = 8.000, Kg = 13.617,64, p = 0,16
8.000 KM ukamaeno do kraja 2000. godine tj. do prvog obrauna kamate, iznosi:
8.000 1,16319/366 = 9.104,80 KM.
Dalje se pitamo, koliko godina treba kamatiti 9.104,80 KM da bi se raspolagalo sa 13.617,64 KM, tj.
9.104,80 1,16g = 13.617,64; g =

In(13.617,64 / 9.104,80)
= 2.712328766
In1,16

Znai, traeni dan kraja vremena kamaenja se nalazi u 2003. godini, a broj dana kamaenja u 2003.
godini dobija se ovako:
0,712328766 365 = 260 dana
Prijema tome sa 13.617,64 KM e se pri uslovima pod a) raspolagati 17.9.2003 godine.
Ovo se moe uraditi i krae, ovako:
8000 1,16g = 13617,64
ln(13617,64 / 8000)
= 3,583913465
ln1,16
3,583913465 319 / 366 = 2,712328766
g=

0,712328766 365 = 260

b)Postupa se isto kao pod a)

8000 (1 + 0,16 (319 / 366)) = 9115,63 din.
g=

ln(13663,98/911,63)
= 2,72721024.
ln1,16

Dalje se, s obzirom na kombinaciju prostog interesa, radi ovako:

9115,63 1,162 = 12265,99 KM. je ukamaena vrijednost na dan 31.12.2002. godine, pa e biti:
12265,99 (1 + 0,16 (d 2 / 365)) = 13663,98

50

 13663,98 365
d2 =
1
= 260 dana
12265,99 0,16
Znai poslednji dan kamaenja je 17.9.2003. U ovom sluaju nije moguc krai postupak.

21. Dana 22.04.2000. dunik je vratio 64,975% vie nego to je pozajmio. U periodu dogovaranja
kamata se raunala 0,75% dnevno. Kada je pozajmljen novac?
Rijeenje:
K g = K + 0,64975 K = 1,64975K
K 1,0075d = 1,64975 K,
d=

ln1,64975
= 67
ln1,0075

Prema tome, novac je pozajmljen 15.02.2000. godine.

51

52

4. Eskontovanje mjenica
Mjenica je hartija od vrijednosti sa zakonski odreenom formom, a slui u poslovima regulisanja
dunikopovjerilakih odnosa, kao sredstvo obezbjeenja kredita, kao sredstvo obezbeenja plaanja i
kao sredstvo (instrument) plaanja.
Ako mjenica sadri nalog (naredbu) izdavaoca (trasant) izdat (upuen) drugom licu (trasat), kod koga
izdavalac ima (ili treba da ima) pokrie ili mogunost zaduenja, da u odreeno vreme isplati treem licu
(remitent) sumu novca upisanu na mjenici, onda je rije o tzv. trasiranoj ili vuenoj mjenici.
Ako mjenica sadri nalog (naredbu) izdavaoca (trasant) izdat (upuen) drugom licu (trasant), kod koga
izdavalac ima (ili treba da ima) pokrie ili mogunost zaduenja , da u odreeno vrijeme isplati treem
licu (remitent) sumu novca upisanu na mjenici , onda je rije o tzv.trasiranoj ili vuenoj mjenici.
Kae se:
1) dunik (trasant) tarsira (izdaje i potpisuje) mjenicu koju prijedaje povjeriocu (remitentu) kao garanciju
da e dug biti isplaen na dan dospjea mjenice;
2)povjerilac (prodava robe) vue na svoga dunika (kupca) mjenicu koju ovaj akceptira (potpisuje).
_____________________________________________________________________
Fabrika bicikla Partizan Subotica prodala je odreenu koliinu bicikla prijeduzeu Metal Banja Luka i
za prodatu robu dostavlja fakturu Metal prijema dogovoru sa FB Partizan ne plaa isporuenu robu
odmah,ve 7.9.1987.izdajemjenicu na iznos od 23.169.888 KM.sa rokom dospjea 2.12.98.Ovom
mjenicom Metal daje nalog Privrednoj banci , Sarajevo-Osnovna banka Banja Luka da 2.12.87. isplati
FB Partizan sumu oznaenu na mjenici.
U ovom primjeru vai slijedee:
Metal" - Banja Luka je trasant; FB "Partizan", Subotica je remitent; Privredna banka Sarajevo - Osnovna
banka Banja Luka je trasat, a ako potpisom mjenice jami (garantuje) plaanje, onda je i avalista
(mjenino jemstvo = aval).
_____________________________________________________________________
Ako mjenica sadri bezuslovno obeanje (obavezu) da e biti isplaena suma novca upisana na mjenici,
onda je rije o tzv. sopstvenoj mjenici, u kojoj su trasant i trasat isto lice.
Ako mjenica sadri samo potpis trasanta, a remitent je ovlaten da ispuni mjenicu, shodno ugovoru o
mjeninom poslu, tj. poslu zbog koga se mjenica i izdaje, onda je rije o tzv. blanko mjenici.
U naoj praksi, kada su u upotrebi, uglavnom se koriste trasirane mjenice, pa e dalje biti rei samo o njima.
Iznos na koji glasi mjenica se naziva nominalna vrijednost ili mjenini iznos. Smatra se prirodnim da
prodava robe zahtjeva od kupca da mjenicu potpie na takav iznos koji e obuhvatiti vrijednost robe po
fakturi uveanu za kamatu za vrjeme od izdanja mjenice do dana dospjea mjenice, tj. do konane
isplate duga (podrazumjevajui da je mjenica izdata na dan kada je dug trebalo platiti po fakturi). Kamata
koja se obraunava u poslovanju s mjenicama naziva se eskont. Prijema tome prirodno je nominalnu
vrijednost tretirati kao uveanu glavnicu, a vrijednost mjeninog posla kao istu glavnicu.
Eskontovati mjenicu znai kupiti je, a diskontovati, prodati je prije njenog roka dospjea.
53

Kada imalac mjenice podnese mjenicu na eskontovanje da bi svoje potraivanje po mjeninom poslu
ostvario prije roka dospjea mjenice kae se da je izvreno tzv. indosiranje mjenice, tj. da je izvreno
prijenoenje prava po mjenici na neko drugo lice - indosatora. Imalac mjenice koji svoja prava prijenosi
na indosatora naziva se indosant, pri emu je remitent prvi indosant. Indosiranje se vri uz izjavu
indosanta, koja se najee daje na poleini mjenice a koja se naziva indosament ili indosman. Ako je
izvedeno indosiranje, onda e kupac robe (dunik) svoj dug, po isteku roka dospjea mjenice, isplatiti
indosatoru, umjesto prodavcu (povjeriocu, remitentu).
Vrjednost koju banka (ili neki drugi kupac mjenice) isplauje za eskontovanu mjenicu nazivamo
diskontovana vrijednost mjenice, koja je od nominalne vrijednosti manja za kamatu (eskont) raunatu
za vrijeme koje protekne od dana eskontovanja do dana dospjea mjenice. Eskont je najvei ako je
mjenica eskontovana na dan njenog izdavanja, a smanjuje se sa smanjenjem broja dana koji prijeostaju
do dana dospjea mjenice.
Reeskontovati mjenicu, znai eskontovati ve eskontovanu mjenicu. Obino poslovne banke eskontuju
mjenice svojih komitenata, a nacionalne banke reeskontuju mjenice poslovnih banaka.
Prijema zakonu o mjenici dunik treba da isplati mjenini iznos najkasnije dva dana po dospjeu mjenice
ili da drugaije regulie svoju obavezu. Jedan od naina regulisanja mjenine obaveze je prolongacija
duga izdavanjem nove mjenice. Ukoliko dug nije regulisan u pomenutom roku, vri se protest mjenice
kod nadlenog suda.
Pored eskonta u poslovanju sa mjenicama mogu se obraunavati provizija i trokovi. Usvojimo da se
provizija rauna procentnirn (promilnirn) raunom od nominalne vrijednosti mjenice kao iste glavnice, a
trokovi u fiksnom novanom iznosu.
Visoka inflacija je uvjerila ljude koji se u praksi bave mjenicama da je potrebno nominalnu vrijednost
mjenice tretirati kao uveanu glavnicu pri izraunavanju eskonta, tako da je i Sporazumom banaka o
politici kamatnih stopa prijedvien sloeni kamatni raun "vie sto" kod obrauna eskonta prilikom
eskontovanja mjenica.
.
Usvojimo sledee oznake:
NV je oznaka za nominalnu vrijednost mjenice (mjenini iznos);
VMP je oznaka za vrijednost mjeninog posla (fakturna vrijednost robe ili usluge);
DV je oznaka za diskontovanu vrijednost mjenice;

E je oznaka za ukupnu kamatu sadranu u nominalnoj vrijednosti mjenice;

E je oznaka za iznos eskonta koji banka (ili neki drugi kupac mjenice) odbija od nominalne vrijednosti
mjenice pri eskontovanju mjenice;

E -E je oznaka za dio eskonta koji ostaje imaocu mjenice;

d je oznaka za broj dana koji protekne od dana izdavanja do dana dospjea mjenice;

d je oznaka za broj dana koji protekne od dana eskontovanja do dana dospjea mjenice;
54

d -d je oznaka za broj dana koji protekne od dana izdavanja do dana eskontovanja mjenice;

p je oznaka za eskontnu stopu (godinju).

Ako je d =d , onda je E =E i VMP=DV.

Koristei obrasce iz sloenog kamatnog rauna dobijemo sledee formule za obraun eskonta pri
eskontovanju mjenica i utvrivanje veza izmeu nominalne vrijednosti mjenice, vrijednosti mjeninog
posla i diskontovane vrijednosti mjenice:
NV = VMP (1 + p )d / dg

(1)

MP = NV (1 + p ) d/ dg

(1a) DV =

DV = VMP (1 + p )( d d ) / dg

(2)

MP = DV (1 + p )( d d ) / dg

(2a)

Djeljenjem (1) sa (2) dobije se:

NV / DV = (1 + p )d / dg NV=DV(1+p)d/dg

(3)

DV = NV (1 + p )d / dg

(3a)

E = NV VMP

(4)

Zamjenom (1) u (4) dobije se:

E = VMP (1 + p )d/ dg 1

(4a)

Zamjenom (1a) u (4) dobije se:

E = VMP 1 (1 + p ) d / dg

E = NV DV

(4b)
(5)

Zamjenom (3) u (5) se dobije:

E = DV (1 + p )d / dg 1

(5a)

Zamjenom (3a) u (5) se dobije:

E = NV 1 (1 + p ) d / dg

E E = DV VMP

(5b)
(6)

E E = VMP (1 + p )( d d ) / dg 1

E E = DV 1 (1 + p )( d d ) / dg

(6a)

(6b)

55

56

5. Kamaenje i diskontovanje viekratnih

periodinih plaanja
Pod periodinim plaanjem podrazumjevamo plaanja (uplate i isplate) izvrena u jednakim vremenskim
razmacima, u jednakim iznosima ili iznosima meu kojima postoji jedinstvena matematika veza
(funkcionalna zavisnost) koje omoguuju njihovo kamaenje i diskontovanje jednom jeKMstvenom
formulom, a ne samo pojedinano kao kod sporadinih jednokratnih plaanja koja se javljaju u nepravilno
razliitim iznosima ili u razliitim vremenskim razmacima.
Kao periodina plaanja se najee javljaju ulozi, rente i anuiteti, a meu njima najvie anuiteti, pa emo
zbog toga njima posvetiti posebno poglavlje. Kada je rje o veliini, najee susreemo periodino
jednaka plaanja, a rjee takva, koja rastu ili opadaju prijema nekoj od matematikih zakonitosti poput
aritmetikih i geometrijskih progresija. Periodika plaanja ne mora da se poklapa sa periodikom
kapitalisanja. U praksi susreemo i takva, a naroito plaanja koja se vre ee od kapitalisanja.
Zavisno od praktine potrebe periodina plaanja se kamate ili diskontuju u svrhu iznalaenja zbira
njihovih ukamaenih ili diskontovanih vrjednosti.
Problematika periodinih plaanja je tema za itavu knjigu, ali s obzirom na znaaj u praksi ovom prilikom
prikazujemo (pored posebne teme o anuitetima) samo formiranje sume ukamaenih i sume diskontovanih
vrjednosti periodino jednakih plaanja, pri emu se periodika plaanja poklapa sa periodikom
kapitalisanja ili su plaanja ea od kapitalisanja, podrazumjevajui primjenu konformne kamatne stope.
Usvojimo sledee oznake:
P je oznaka za periodina plaanja, koja izmeu ostalog mogu biti: ulozi U, rente R i
anuiteti A.
Ulozi su plaanja koja periodino deponujemo u svrhu raspolaganja odreenog iznosa novca po isteku
nekog vremenskog perioda. Rente su plaanja koja ulaga jednokratnog iznosa (mie) prima po osnovu
uloenog iznosa. Anuiceti su plaanja koja zajamoprimalac periodino plaa u svrhu otplate duga.
s je oznaka za broj periodinih plaanja u jednom periodu kapitalisanja i poklapa se sa brojem obrauna
kamate koja se eli izvriti sa konformnom kamatnom stopom u jednom periodu datog kapitalisanja.
Sg je oznaka za sumu ukamaenih vrijednosti periodinih plaanja P (najee uloga U) formirana
perod poslije pasljednjeg plaanja.
S0 je oznaka za sumu diskontovanih vrijednosti periodinih plaanja (najee rente R) formiranu
jedan period prije prvog plaanja.

57

Prikazaemo na vremenskoj liniji odnos smg plaanja u g godini i stanja Sg odnosno S0 (Sl. 10-4).

Na osnovu prijetpostavki i usvojenih oznaka dobijamo (poevi od poslednjeg plaanja)

Sg = P (1 + p / m )1/ s + P (1 + p / m )smg / s
Sabirci u izrazu na desnoj strani ove jednakosti prijedstavljaju lanove geometrijskog niza,u kome je prvi
lan P (1 + p / m )1/ s ,a kolinik (1 + p / m )1/ s .
Izraunati Sg znai nai zbir prvih smg lanova pomenutog niza , pa e dalje biti:

((1 + p / m) )

1/ s

Sg = P (1 + p / m )

1/ s

smg

(1 + p / m )

1/ s

odnosno:

Sg = P

(1 + p / m )mg 1
1 (1 + p / m )1/ s

(1)

Rijee u upotrebi suma ukamaenih vrijednosti periodinih plaanja koja se formira na dan posljednjeg
plaanja tj.

Sg = Sg (1 + p / m )1/ s = P

(1 + p / m )mg 1
(1 + p / m )1/ s 1

(2)

pa slian nain dobijamo:

S0 = P (1 + p / m )1/ s + P (1 + p / m )2 / s + ... + P (1 + p / m )smg / s

((1 + p / m) )

1/ s

S0 = P (1 + p / m )

S0 = P

1/ s

(1 + p / m )

smg

1/ s

1 (1 + p / m ) mg
(1 + p / m )1/ s 1

(3)

Rijee je u upotrebi suma diskontovanih vrijednosti periodinih plaanja koja se formira na dan prvog
plaanja , tj.

S0 = S0 (1 + p / m )1/ s = P

58

1 (1 + p / m ) mg
1 (1 + p / m )1/ s

(4)

Za sluaj kontinuelnog kapitalisanja vai:

e npN 1
(5)
1 e pN / s
pri emu je s oznaka za broj periodinih plaanja u jednom periodu za koji vai nominalna (data) stopa pN .
Sg = P

1 e npN
e pN / s 1
za pN = p i n=g bie:

S0 = P

(6)

Sg = P

e pg 1
1 ep / s

(7)

S0 = P

1 e pg
ep / s 1

(8)

Po potrebi se iz (1) ako je poznato Sg moe izraunati P , ovako:

P = Sg

1 (1 + p / m )1/ s
(1 + p / m )mg 1

(1a)

Na isti nain se P moe dobiti iz ostalih jednaina (2) do (8).

U praksi se retko pojavljuje potreba za izraunavanje broja perioda odnosno broja periodinih plaanja.
Ako je to ipak potrebno moe se iz npr. (1) dobiti sledeim postupkom:
(1 + p / m )mg 1
Sg / P
1 (1 + p / m )1/ s
(1 + p / m )mg = 1 + (1 (1 + p / m )1/ s ) (Sg / P )
mg ln(1+p/m)=ln(1+(1-(1+p/m)-1/s )Sg / P ),

mg =

ln(1 + (1 (1 + p / m )1/ s )Sg / P )

ln(1 + p / m )

(1b)

Iz (5) dobijemo:
e n pN = 1 + (1 + e pN / s ) Sg / P
n = ln(1 + (1 e pN / s )Sg / P ) / pN

(5b)

Na slian nain se vri transformacija i ostalih jednaina.

U problemima ovakve vrste se retko pojavljuje i potreba za izraunavanjem kamatne stope. Ako je to ipak
potrebno problem se ne moe resiti eksplicitnim izraunavanjem p, ali se moe resiti metodima priblinog
reavanja algebarskih jednaina vieg stepena, npr. iterativnim metodom. Sutinu ovog metoda ini postupno
(iterativno) zamenjivanje numerikih vrijednosti umesto p takvih da razlika lijeve i desne strane jednaine tei
nuli. Korienjem kompjuterske tehnike ovaj problem se reava sa eljenom prijeciznou i brzo.
59

60

6. Amortizacija zajmova
Zadatak finansijske matematike je kvantitativna analiza otplate (amortizacije) zajmova, uz napomenu da se
zajmovi koji imaju specifian karakter (kao npr. zajmovi podjeljeni na obveznice) obrauju posebno.
Zajam moe biti vraen jednokratno u cjelosti, pa se u tom sluaju primjenjuje obraun prikazan u poglavlju
o kamaenju i diskoatovanju jednokratnih plaanja. U ovom poglavlju emo razmatrati sluaj amortizacije
(otplate) postepeno, viekratnim iznosima koji se nazivaju rate ili anuiteti, a mogu biti jednaki ili razliiti. Ako
su razliiti, onda anuiteti mogu da se mjenjaju prijema nekom od matematikih zakona (npr. prijema
aritmetikoj ili geometrijskoj progresiji), a mogu biti razliiti bez odreene pravilnosti meu njima.
Polazei od prijetpostavke da pozajmljivanje i. vraanje duga podrazumjeva i plaanje kamate od strane
dunika, anuitet treba da sadri i kamatu na dug koji prijestaje nakon plaanja prijethodnog anuiteta i dio
za koji se smanjuje dug u posmatranom periodu (ovaj dio se obino naziva otplata) Prijema tome vai:
Aj = lj + Bj

Aj je oznaka za anuitet u j-tom periodu;

lj je oznaka za kamatu u j-tom periodu;
Bj je oznaka za otplatu u j-tom periodu.
Pored ovih oznaka koristie se i sledcc:
Z je oznaka za zajam,
O je oznaka zaotplaeni dio duga,
D je oznaka za dug (ostatak duga).

6.1.Anuitetijednaki
Prijetpostavimo da se plaanje anuiteta vri u momentu obrauna kamate relativnom ili konformnom
stopom na kraju perioda kao na sledeoj vremenskoj liniji (si. 10-5):
_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________
s je oznaka za broj anuiteta u jednom periodu datog kapitalisanja i istovremeno broj perioda u kojima se
vri obraun kamate konformnom kamatnom stopom.
Potujui osnovne principe finansijske matematike zajam Z mora biti suma diskontovanih vrijednosti
buduih anuiteta, tj.
Z = A(1 + p / m )1/ s + A(1 + p / m )2 / s + ... + A(1 + p / m )smg / s
61

odnosno:
Z = A

1 (1 + p / m ) mg
(1 + p / m )1/ s 1

(2)

odnosno:
Z = A

1 (1 + pc )smg
1 (1 + p / m ) mg
= A
pc
pc

(2')

pri emu je:

pc = (1 + p / m )1/ s 1 1 + pc = (1 + p / m )1/ s
Za s=1 vai:
Z = A

1 (1 + p / m ) mg
p/m

Za m=1 i s=1 vai:

Z = ( A / p )(1 (1 + p )9 )

(3)

(4)

Uoimo da kada g , Z ima konaan limes , tj.

lim Z = A /(1 + p / m )1/ s 1 = A / pc

odnosno:
lim Z = A /( p / m ) , ako je s=1;
g

odnosno:
lim Z = A / p ako je s=1 i m=1.
g

Ako je data kamatna stopa pN (koja ne mora biti godinja) i odgovarajui broj perioda n, a nije
eksplicitno rijeeno kakvo je kapitalisanje, onda vai:

Z = A

1 (1 + pN ) n
pN

(5)

Ako se u jednom periodu za koji vai pN plaa s anuiteta , onda vai:

Z = A

1 (1 + pN ) n
(1 + pN )1/ s 1

Za s=1 od (6) se dobije (5).

62

(6)

Sada raspolaemo sa dovoljno elemenata da postavimo sledei zadatak:

Zajam od Z KM treba otplatiti za g godina uz kamatnu stopu p i m kapitalisanja godinje sa s anuiteta u
jednom periodu kapitalisanja. Izraditi plan amortizacije, kontrolisati ga i utvrditi veze izmeu veliina u
planu amortizacije.
Rjeenje:
I Izrada plana amortizacije
Opti zadatak podrazumjeva da su veliine Z, g, p, m i s date, pa da bi se pristupilo izradi plana
amortizacije treba izraunati A. Ovo se moe uraditi transformacijom (2), (3) i (4) iz kojih se dobije:
A=Z

(1 + p / m )1/ s 1
1 (1 + p / m ) mg

(2a)

ili
A=

Z pc
Z pc
=A
1 (1 + p / m ) mg
1 (1 + pc )smg

(2'a)

odnosno
A=Z

p/m
1 (1 + p / m ) mg

odnosno
A = Z ( p /(1 (1 + p )9 ))

(3a)

(4a)

Opti plan amortizacije prikazujemo u tabeli 10-4

63

1 3 2 3 3 21 132
2
2 23
3
21
2 3 12 3 2
13

1. Zajam od 10 000 KM. treba otplatiti za 5 godina jednakim anuitetima , uz godinje

kapitalisanje i 18% kamate godinje.

Primer

Rjeenje:
Z = 10000 ; g=5 ; s=1 ; p=0,18
A=10000 0,18/(1-1,18-5 ) = 3197,78

pc = p = 0,18 ; A=3 197,78

2. Zajam od 20 000 KM. treba otplatiti za 3 godine polugodnjim jednakim anuitetima , uz

polugodinje kapitalisanje i 18% kamate godinje.
Rjeenje:
Z = 20 000 ; g=3 ; s=1 ; p=0,18
0,09
= 4 458,40
A=20 000
1-1,09

pc = p / 2 = 0,09 ; A= 4 458,40

3. Zajam od 20 000 KM treba otplatiti za 3 godine polugodinjim jednakim anuitetima , uz godinje

kapitalisanje i 18% kmate godinje.

64

Rjeenje:
Z = 20 000 ; g=3 ; s=2 ; p=0,18
1/2

1
A=20 000 1,18
= 4 409,04
11,183

pc = 1,181/ 2 1 = 0,086278 ; A=4 409,04

4. Zajam od 30 000 KM treba otplatiti za 5 mjeseci jednakim mjesenim anuitetima , uz

polugodinje kapitalisanje i 18% kamate godinje.
Rjeenje:
Z = 30 000 ; g=5/12 ; m=2 ; s=6 ; p=0,18
A=30 000

1,091/6 1
= 6 262,89
1 1,09 25 /12

pc = 1,181/ 6 1 = 0,014466592 ; A=6 282,89

5. Zajam od 30 000 KM treba otplatiti za 5 mjeseci i jednakim mjesenim anuitetima , uz 8% kamate
mjeseno.
Rjeenje:
Poto uestalost kapitalisanja nije definisana , problem mozemo rjeiti pomou jednaine (5) ovako:

65

Z = 30 000 ; pN = pM = 0,08 ; n=M=5;

A=Z

pM
0,08
= 30 000
= 7 513,69
M
1-(1+pm )
1-1,08-5

ili pomou (6) ovako:

Z = 30 000 ; pN = pM = 0,08 ; n=M=5 ; s=1.
a moe i pomou (2a) ako se prijetpostavi mjeseno kapitalisanje , ovako:
Z = 30 000 ; g=5/12 ; m=12 ; s=1 ; p/m=pM = 0,08
A = 30 000

0,081/1 1
1 1,08 125 /12

pc = 0,08 ; A=7 513,69

U praksi se zbog jednostavnijeg prikaza esto postupa u i ovako : objeKMi se zajam i ukupna kamata , pa
se od takvog objedinjenog duga oduzme anuitet da bi se dobilo stanje duga(zajedno sa kamatom).Ovo
se ponavlja iz perioda u period dok se ne dobije da je stanje duga nula.
_____________________________________________________________________
Neka je u 5. primjeru odreeno da anuiteti dospjevaju svakog 10. u mjesecu poev od
10.7.2000.Tada plan otplacivanja moze izgledati ovako:

Z + I = 5 A = 37 568,46
A=7 513,69

_____________________________________________________________________
Problemi u ovom sluaju nastaju ako dunik izrazi elju da prijeostali dug isplati u cjelosti prije roka
dospjea poslednjeg anuiteta. Prijetpostavimo da u ovom primjeru dunik hoe da isplati prijeostali dug
66

na dan 1.9.2000. godine. Znai dunik na dan 1.9.2000. treba da plati, trei, etvrti i peti anuitet
diskontovano na dan 1.9. tj.
D = (7 513,69+7 513,69 1,08-1 + 7 513,69 1,08-9/31

D = 20450,52 KM dunik treba da plati na dan 1.9.2000. da bi prijeostali dug platio u celosti.
Do istog rezultata moemo doi ako ostatak duga poslije drugog plaenog anuiteta (Tab. 10-9) u iznosu
od 19363,52 KM ukamatimo i svedemo na dan 1.9.2000. (ba 10.8.2000.), tj. bie:
D = 19.363,52 1,0822/31 = 20.450,52 KM.
Primjetimo da je u prvom nainu upotrebljeno -9/31 iako se radi o 9 dana iz septembra, koji ima 30 dana.
Ovako je uraeno zbog toga to smo za obraunski mjesec, u kome vai mesena stopa, uzeli period od
10.8.2000. do 10.9.2000. a u tom periodu ima 31 dan. Da je uzeto da je obraunski mjesec period od
prvog do zadnjeg dana u mjesecu onda se ne bi dobio isti rezultat na oba naina.
Ako dunik eli prijeostali dug platiti na dan 10.9.2000. onda treba da plati dospjeli anuitet za taj dan u
iznosu od 7513,69 plus dug koji proistie iz poslednja dva anuiteta koji dospevaju za plaanje 10.10. i
10.11. (pazi to nije jednako stanju duga u poslednjoj koloni koja glasi na iznos od 15.027,39 KM.) tj.
D = 7.513,69 + 7.513,69 1.08-1 + 7.513,70 1.08-2 = 20.912,60 KM.

67

II Kontrole plana amortizacije

Iz opteg plana amortizacije i prikazanih konkretnih sluaja moemo zakljuiti da je plan ispravan ako
vai sledee:
1) Poslednja otplata mora biti jednaka poslednjem ostatku duga, odnosno ostatku duga na poetku
poslednjeg perioda nakon smg-1 plaenih anuiteta, tj.
Bsmg = Dsmg 1

(7)

2) Zbir svih otplata mora biti jednak zajmu , tj.

smg

b
j =1

=Z

(8)

3) Zbir ukupne kamate i ukupnog iznosa otplata mora biti jedanak zbiru svih anuiteta , tj.
smg

smg

j =1

j =1

Ij + Bj = smgA

(9)

Obrasci (8) i (9) omoguuju izraunavanje ukupne kamate i bez izrade plana amortizacije , tj.
smg

Ij = smgA Z

(10)

j =1

4) Kamata na zbir kolone ostatka duga ( D j 1 ) , raunato za jedan period , mora biti jednaka ukupnoj
kamati , tj.
smg

D
j =1

68

j 1

smg

I
j =1

(11)

III Veze izmeu veliina u planu amortizacije

Izmeu veliina u planu amortizacije i vezanih za plan amortizacije, postoje funkcionalne veze tako da se
pomou njih moe izraunati eljena veliina, polazei od ostakli datih podataka, i bez izrade plana
amortizacije. Moe se slobodno rei da ve i obrasci (10) do (11) prijedstavljaju dio takvih funkcionalnih
veza. Za formiranje ostakli1 poimo od:
Ik = ((1 + p / m )1/ s 1)Dk 1 = pc Dk 1

(12)

pri emu je Dk = Z , a
Dk = A

1 (1 + p / m )( smg k ) / s
(1 + p / m )1/ s 1

(13)

1 (1 + pc )( smg k )
pc

(13a)

odnosno:
Dk = A

Dk je oznaka za ostatak duga posijle prvih k plaenih anuiteta i prijedstavlja zbir diskontovanih vrijednosti
(smg-k) neplaenih anuiteta na poetku (k+1)vog perioda, tj.
Dk = Ak +1 (1 + p / m )1/ s + Ak + 2 (1 + p / m )2 / s + ... + Asmg (1 + p / m )( smg k ) / s
pa smo (13) dobili istim postupkom kojim smo dobili (2) ili zamjenom u (2) smg-k umesto smg.
Dalje, poto je A=Bj+lj, bie:
Bk = A Ik ,

(14)

Bk = A pc Dk 1,
Bk = A pc A

( smg ( k 1))

1 (1 + pc )
pc

Bk = A (1 + pc )( smg +1 k )

69

odnosno:

Bk = A (1 + p / m )( smg +1 k ) / s

(14a)

Tako smo uspostavili direktnu vezu izmeu bilo koje otplate i anuiteta, koja se po potrebi moe pisati i
ovako:
A = Bk (1 + p / m )( smg +1 k ) / s (15)

odnosno:
A = Bk (1 + pc )smg +1 k

(15a)

Prijema (14) vai i ova jednaina:

BL = A (1 + pc )( smg +1L )
odnosno:

(16)

BL = A(1 + p / m )( smg +1 L ) / s

Deljenjem (16) sa (14) dobije se:

BL / Bk = (1 + pc )L k

BL = Bk (1 + pc )L k

(16a)

(17)

odnosno:
BL = Bk (1 + p / m )( L k ) / s
(17) odnosno (17a) su veze izmeu bilo koje dve otplate.
I7 (14a) zakljuujemo da vai redom:
B1 = A(1 + p / m ) smg / s ,
B2 = A(1 + p / m )( smg 1) / s ,..., Bk = A (1 + p / m )( smg +1 k )s ,
Bk +1 = A(1 + p / m )( smg k ) / s ,..., Bsmg = A (1 + p / m )1/ s

Uporeujui ovaj niz sa (13') zakljuujemo da vai:

Dk = Bk+1+Bk+2+...+Bsmg, tj. da je Dk ostatak duga koji prijedstavlja zbir neplaenih smg-k otplata.
Dalje zakljuujemo da vai:
Ok = B1 + B2 + ... + Bk ,

tj:

Ok = A(1 + p / m ) mg

odnosno:

70

(1 + p / m )k / s 1
(1 + p / m )1/ s 1

Ok = A(1 + pc ) smg

(1 + pc )k 1
pc

(18)
(18a)

Korienjem (14) i (14a) moe se pisati i ovako:

Ok = B1

(1 + p / m )k / s 1
(1 + p / m )1/ s 1

odnosno:

Ok = B1

(1 + pc )k 1
pc

pri emu je:

Osmg =

smg

B
j =1

= Z,

(19)

(19a)

Ok + Dk = Z

Zajam od 100.000 KM. treba otplatiti za 3 godine mesenim jednakim anuitetima uz 18%
kamate godinje i godinje kapitalisanje.
Primjer
Odrediti:
a)
b)
c)
d)
e)
f)

13. otplatu;
28. otplatu;
otplaeni dio duga u prvih pola godine;
dio duga koji se moe otplatiti sa drugih est anuiteta;
ukupnu kamatu i
izraditi plan amortizacije za poslednja tri mjeseca.
Z = 100.000; g = 3; m = 1; s = 12; p = 0,18

Rijeenje:

a )A = 100.000

1,181/12 1
= 3.548,68 KM
1 1,183

B13 = A 1,18 24 /12 = 2.548,61 KM

b )B28 = A 1,18 9 /12 = B13 1,1815 /12 = 3.134,40 KM
c )O6 = A 1,18 3

1,186 /12 1
= 13.417,38 KM je otplaeni dio duga sa prvih 12 anuiteta.
1,181/12 1

e )O12 O6 = 14.575,01 KM je dio duga koji se moe otpiatiti anuitetima od sedmog do

dvanaestog, tj. sa drugih 6 anuiteta.

36

I
j =1

= 36 A Z = 27.752,41 KM

Za izradu deia plana amortizacije za poslednja tri mjeseca (vidi Tab. 10-11) potrebno je izraunati
ostatak duga posle 33 plaena anuiteta, tj.
D33 = A

1 1,183 /12
10.357,03 KM
1,181/12 1

71

Tabela 10-11

j
34
35
36

DJ-1
10.357,03
6.952,19
3.500,07

Ij=pcDj-1
143,84
96,56
48,61

Bj = A-Ij
3.404,84
3.452,12
3.500,07

pc = 1,18 1/12 1 = 0,01388843; A = 3.548,68

Za sluaj da je nepoznat broj anuiteta ili kamatna stopa vai ono to je rijeeno da vai za periodina
plaanja uopte, uz napomenu da pojmovi vreme amortizacije i broj anuiteta nisu isto, ali se broj anuiteta
odreuje iz prijethodno odreenog vremena amortizacije.
Pri odreivanju broja anuiteta dat je zajam i dat je anuitet, pa mogu nastupiti sledea dva sluaja:
1) Izraunamo vreme amortizacije (smg)t i za rezultat dobijemo cijeli, prirodni broj. Ovaj broj
je ujedno i broj anuiteta pa se radi o ve prikazanom sluaju idnakih anuiteta.
2) Izraunamo vreme amortizacije (smg)t i za rezultat dobijemo broj koji nije cijeli, tj.
smg-1<(smg)t
<smg, pri emu je smg - 1 = [(smg)t], dok je smg = [(smg)t]+1.
U ovom sluaju kaemo da e dunik platiti smg-1 datih anuiteta A dok e poslednji smg-ti put platiti tzv.
anuitetni ostatak A0<A. Anuitetni ostatak A0 moe biti i poslijedica izvrenog
zaokrugljivanja anuiteta.
Zaokrugljivanje anuiteta moe da se vri u okviru datog broja anuiteta ili proizvoljno pa se broj anuiteta
odreuje kao poslijedica proizvoljno odreenih anuiteta.
Primjer
Zajam od 100.000 KM. treba otplatiti sa 6 mesenih anuiteta uz 18% kamate meseno. Dobijeni
anuitet zaokruiti na:
a) najmanju moguu elu hiljadu;
b) najveu moguu elu hiljadu;
c) najmanju elu stotinu;.
d) najveu elu stotinu;
e) najveu elu desetinu hiljada.
Rijeenje:
U problemima ove vrste zaokrugljeni anuitet se odreuje ovako:
Amin A < A max
pri emu je:

72

(20)

Amin = Z (smg ) = Z

(1 + p / m )1/ s 1
1 (1 + p / m ) mg

(21)

Amax = Z (smg 1) = Z

(1 + p / m )1/ s 1
1 (1 + p / m )( smg 1) / s

(22)

U datom primjeru e biti:

Z = 100.000; g=1/2; m=12; s=1
Amin =100.000

0,18
28.591,01 je meseni anuitet kojim se dati zajam moe otplatiti za est meseci.
1 1,18 6

Amax = 100 000

0,18
= 31.977,78 KM je meseni anuitet kojim se dati zajam moe otplatiti za pet
1 1,18 5

meseci.
a) A = 29.000 KM, to znai da e se dati zajam otplatiti sa pet anuiteta od po 29.000 KM. i estim koji
e biti manji od 29.000, tj. A0 < 29.000
b) A = 31.000 KM;
c) A = 28.600 KM;
d) A = 31.900 KM;
e) A = 30.000 KM.
Dunik i povjerilac se mogu dogovoriti da se anuitet zaokrui npr. na 32.000 KM, ali tada esti anuitet nije
potreban; ili da se zaokrui na 28.000 KM pa e poslednji anuitet biti vei od 28.000 KM, tj. bie A0 > A.
Ove varijante su vie za taku 4.6.2.2.
2. Zajam od 100.000 KM treba otplaivati mesenim anuitetima koji iznosi 30% od zajma uz 18%
kamate meseno. Izraunati koliko anuiteta treba platiti?
Rijeenje:
z

ln 1 pc
A

Iz (2') dobijemo: (smg )t =

ln(1 + pc )

(23)

Konkretno e biti:
100.000 0,18
ln 1

30.000
= 5,536 meseci
(smg )t =
ln1,18

Odnosno: 5 < (smg), < 6

to znai da treba platiti 5 anuiteta po 30.000 KM, a jedan (esti) e biti A0<30.000.
Za sluaj postojanja anuitetnog ostatka vai:
Z = A(1 + p / m )1/ s + A(1 + p / m )2 / s + ... + a(1 + p / m )( smg 1) / s + A0 (1 + p / m ) smg / s
73

odnosno:
ili

Z = A
Z = A

1 (1 + p / m )( smg 1) / s
+ A0 (1 + p / m ) smg / s
(1 + p / m )1/ s 1

1 (1 + p / m )( smg 1)
+ A0 (1 + pc ) smg
pc

1 (1 + p / m )( smg 1) / s
Dalje vai: A0 = Z A
(1 + p / m )1/ s 1

odnosno

(24)

1 (1 + pc )( smg 1)
A0 = Z A
pc

Dk = A

(24)

smg / s
(1 + p / m )

smg
(1 + pc )

(24a)

1 (1 + p / m )( smg k 1)7s
+ A0 (1 + p / m )( smg k ) / s
(1 + p / m )1/ s 1
1 (1 + pc )( smg k 1)
+ A0 (1 + pc )( smg k )
pc

odnosno:

Dk = A

ili

Dk = Z Ok

(24a)

(25)

(25)

pri emu za Ok vai (18), (18a), (19) i (19a) za k=1,2,...,smg -1, tj. za ksmg.
Bk = A - Ik, Bk = A - pc Dk-1, za k = 1, 2,... smg.
Bk=A-pc((A/pc)(1-(1+pc)-(smg-k))+A0(1+pc)-(smg-k+1))
Bk=A(1+pc)-(smg-k)-pcA0(1+pc)-(smg-k+1));
Slino je i:

BL = ( A(1 + pc ) pc A0 )(1 + pc )( smg L +1)

(27)

Deljenjem (27) sa (26) dobije se:

BL / Bk = (1 + pc )L k BL = Bk (1 + pc )L k
odnosno:
BL = Bk (1 + p / m )( L k ) / s

(28)

(28')

Bsmg = A0 Ismg = A0 pc Dsmg 1,

Bsmg = A0 pc A0 (1 + pc )1

(29)

Bsmg = A0 (1 + pc ) = Dsmg 1 = Z Osmg 1

odnosno
Bsmg = A0 (1 + p / m )1/ s = Dsmg 1

74

(29')

Zamjenom (26) u (29) dobije se:

Bsmg =

A Bk (1 + pc )smg k
pc

(30)

Primjer U poslednjem, 2. primjeru e biti:

Z = 100.000, smg = 6, smg -1 = 5, m=12, s=1, p/m = 0,18,
pa se pomou (24a) dobije:
A0 = (100.000 30.000

1 1,18 5
) 1,186 = 16.696,39 KM
0,18

Plan amortizacije prikazuje tabela 10-12

Tabela 10-12

Pc=0,18;
j

D j -1

A=30.000;
l j =pc Dj -1

1
2
3
4
5
6

100.000,00
88.000,00
73.840,00
57.131,20
37.414,82
14.149,48
-

18.000,00
15.840,00
13.291,20
10.283,62
6.734,67
2.546,91
66.696,40

A0=16.696,39
Bj A-Ij,; j =1,2,3,4,5
B6=A0-I6
12.000,00
14.160,00
16.708,80
19.716,38
23.265,33
14.149,49
100.000,00

Vanije kontrole plana amortizacije u sluaju ovakve vrste, tzv. zaokruenih anuiteta:
1)Bsmg = Dsmg 1;
smg

2) B j = Z
j =1

smg

smg

j =1

j =1

3) I j + B j = (smg 1) A + A0

Iz 1) i 2) se moe dobiti obrazac za izraunavanje ukupne kamate:

smg

I
j =1

= (smg 1) A + A0 Z

(31)

U reenom primjeru (Tab. 10-12) vai:

smg

I
j =1

= 5 30.000 + 16.696,39 100.000 = 66.696,39

75

6.2.Anuitetirazliiti
Naprijed je rijeeno da se zajam moe otplatiti odjednom (jednokratno) po isteku dogovorenog perioda ili
viekratno anuitetima koji mogu biti jednaki ili razliiti, plaati se u jednakim ili razliitim vremenskim
razmacima. U taki 10.3.3. smo obradili sluaj jednokratnog vraanja duga (zajma), a u taki 10.6.1.
sluaj jednakih anuiteta koji se plaaju u jednakim vremenskim razmacima.
Ako su anuiteti razliiti onda mogu biti:
a) heterogeno razliiti bez odreene matematike zakonitosti, u jednakim ili razliitim
vremenskim razmacima,
b) takvi da se mijenjaju periodino po nekoj od matematikili zakona (anuiteti rastu ili
opadaju po aritmetikoj ili geometrijskoj progresiji, otplate jednake ili se mijenjaju prijema
aritmetikoj ili geometrijskoj progresiji i dr.).
Za ovu priliku prikazaemo sluaj jednakih otplata, sluaj heterogeno razliitih anuiteta i sluaj da se
anuiteti mijenjaju po aritmetikoj i geometrijskoj progresiji (samo obrazac za izraunavanje anuiteta i plan
amortizacije na konkretnom primjeru).

6.2.1. Otplate jednake

U ovom sluaju polazimo od prijetpostavke:
B1 = B2 = ... = Bsmg = B,
Pa vai:

Z = smgB ~ B = Z / smg

(32)

Ok = kB = k / smg Z

(33)

Dk = Z Ok = (smg k ) B =
Ik = pc Dk 1 = pc Z

smg k
Z
smg

(34)

smg k + 1
= pc B(smg k + 1)
smg

(35)

Ak = B + Ik
Ak = Z

1 + pc (smg k + 1)
smg

Ak = B(1 + pc (smg k + 1))

76

(36)
(37)

Z
2Z
3Z
= I1 + I2 + I3 + I4 + ... + Ismg = pc Z + pc Z
+ pc Z
+ pc Z
+ ...
smg
smg
smg
j =1

(smg 1)Z
+ pc Z
=
smg

smg

1
2
3
smg 1
1
+ 1
+ 1
+ ... + 1
(1 + 2 + 3 + ... + smg 1 =
pc Z 1 + 1
= pc Z smg
smg
smg
smg
smg
smg

1 (smg 1)smg
pc Z smg

smg
2

smg

I
j =1

= pc Z

smg + 1 smg (smg + 1)pc B

=
2
2

(38)

smg
smg + 1

A
Z
I j = Z 1 + pc
=
+

j =1
j =1

smg

(39)

Zajam od 90.000 KM treba otplatiti za est meseci mesenim anuitetima i jednakim otplatama uz
18% kamate meseno. Izraditi plan amortizacije.
Primjer
Rijeenje: (Tab. 10-13)
Tabela

10-13

Z=90.000;
j
1
2
3
4
5
6

Kontrola:

j =1

j =1

Dj-1
90.000,00
75.000,00
60.000,00
45.000,00
30.000,00
15.000,00
-

B=15.000;
Ij=Pc Dj-1
16.200,00
13.500,00
10.800,00
8.100,00
5.400,00
2.700,00
56.700,00

Pc=0,18
Aj=B+lj
31.200,00
28.500,00
25.800,00
23.100,00
20.400,00
17.700,00
146.700,00

Z = Aj = Z + I j = 146.700 56.700 = 90.000

6.2.2. Anuiteti se mijenjaju po aritmetikoj progresiji

Za ovu priliku emo pokazati sluaj da se periodika plaanja anuiteta poklapa sa periodikom obrauna
kamate. Bez izvoenja dajemo formule za zajam i anuitet
: Z = A1

1 (1 + p / m ) mg d (1 + p / m ) mg (1 + p / m )mg 1
+

mg
1/ s
1/ s
1/ s
(1 + p / m )
(1 + p / m ) 1 ( + p / m ) 1

77


(1 + p / m )1/ s 1
d (1 + p / m ) mg 1 (1 + p / m )mg 1

mg
odnosno: A1 = Z
mg
1/ s
1/ s
(1 + p / m ) 1 (1 + p / m ) 1
1 (1 + p / m )

Ak = A1 + (k 1)d = Ak 1 + d

pri emu je:

d je oznaka za diferenciju, tj. razliku, bilo kog i prijethodnog anuiteta.

Zajam od 100.000 KM treba otplatiti za 5 meseci, mesenim anuitetima koji
sukcesivno rastu za 2.000 KM, uz 2% kamate meseno. Izraditi plan otplaivanja.

1 3 2 3 3 21 132
2
2 23
3
21
2 3 12 3 2
13

Primer

Rijeenje: Tab. 10-14

Z = 100.000; g=5/12; m=12; s=1; p/m=0,02; d=2.000

2.000 1,025 1,025 1

0,02

5
Z = 100.000
5
0,02
0,02
1 1,02

Tabela 10-I4

j
1
2
3
4
5

DJ-1
100.000,00
84.704,96
67.104,03
47.151,07
24.799,06
-

Ij=Pc Dj-1
2.000,00
1.694,10
1.342,08
943,02
495,98
6.475,18

Aj=Aj-1+d
17.295,04
19.295,04
21.295,04
23.295,04
25.295,04
106.475,20

Pc=0,02 ; A1=17.295,04; d=2.000

6.2.3. Anuiteti se mijenjaju po geometrijskoj progresiji

q 1 + qc = (1 + p / m )1/ s

1. sluaj:

q je oznaka za kolinik bilo kog i prijethodnog anuiteta

Z = A1

1 q s /(1 + p / m )

mg

(1 + p / m ) q
1/ s
(1 + p / m ) q
A1 = Z
mg
1 ( q s / (1 + p / m ) )
1/ s

A k = A1 q k 1 = Ak 1 q

78

Bj=Aj-Ij
15.295,04
17.600,94
19.952,96
22.352,02
24.799,06
100.000,00

1 3 2 3 3 21 132
2
2 23
3
21
2 3 12 3 2
13

Primer

Zajam od 100.000 KM treba otplatiti za 5 meseci, mesenim anuitetima koji

sukcesivno rastu za 10% u odnosu na prijethodni, uz 2% kamate meseno. Izraditi
plan otplaivanja.

Rijeenje: (Tab. 10-15)

Z= 100.000; q=5/12; m=12; s=1; p=0,02; q=1,1
Tabela

10-15
j

Dj-1

Ij=pc Dj-1

Aj=q Aj-1

Bj=Aj-Ij

1
2
3
4
5

100.000,00
84.558,97
67.065,02
47.302,67
25.034,72
-

2.000,00
1.691,18
1.341,30
946,05
500,69
6.479,22

17.441,03
19.185,13
21.103,65
23.214,01
25.535,41
106.479,23

15.441,03
17.493,95
19.762,34
22.267,96
25.034,72
100.000,00

Pc=0,02; q=1.1; A1=17.441,03

2. sluaj:

q = 1 +pc = (1+p/m)1/s
Z = mg A1 (1+p/m) -1/s
A1=(1+p/m)1/sZ

1 3 2 3 3 21 132
2
2 23
3
21
2 3 12 3 2
13

Zajam od 100.000 KM treba otplatiti 5 meseci, mesenim anuitetima koji

sukcesivno rastu za 2% kamate meseno. Izraditi plan otplaivanja.

Primer

Rijeenje: (Tab. 10-16)

Z = 100.000;q=5/12;m=12;s=1;p/m=0,02;
q=1,02; A1 = 1,02 100.000/5 = 20.400
Tabela 10-16
j
1
2
3
4
5

Dj -1
100.000,00
81.600,00
62.424,00
42.448,32
21.648,64
-

Ij=pcDj-1
2.000,00
1.632,00
1.248,48
848,97
432,97
6.162,42

Aj=Aj-11,02
20.400,00
20.808,00
21.224,16
21.648,64
22.081.62
106.162,42

Bj=Aj-Ij
18.400,00
19.176,00
19.975,68
20.799,68
21.648,64
100.000,00

Pc=0,02;q=1.02; A1=20.400

79

6.2.4. Anuiteti heterogeno razliiti ili proizvoljno odreeni

Poto u ovom sluaju ne postoji jedinstvena matematika veza izmeu anuiteta, plan amortizacije se
radi prijema opte vaeim pravilima.
I j = pc D j 1; B j = Aj I j ; D j 1 B j
1 3 2 3 3 21 132
2
2 23
3
21
2 3 12 3 2
13

Primer

Zajam od 50.000 KM treba otplatiti za najvie 5 meseci, mesenim anuitetima koji

su najmanje 10% od ostatka duga, uz 8% kamate meseno. Izraditi plan
otplaivanja.

Rijeenje: (Tab. 10-17)

Prijetpostavimo da je dunik, u okviru datih ogranienja, moe birati veliinu anuiteta. Ovo
meutim nije mogue u sluaju posljednjeg anuiteta koji mora obuhvatiti kamatu na
ostatak duga i ostatak duga.
Tabela 10-17
j

Dj -1

Ij=pcDj-1

Aj

Bj=Aj-Ij

1
2
3
4
5

50.000,00
45.000,00
34.000,00
24.000,00
11.000,00
-

4.000,00
3.600,00
2.720,00
1.920,00
880,00
13.120,00

9.000,00
14.600,00
12.720,00
14.920,00
11.880.00
63.120,00

5.000,00
11.000,00
10.000,00
13.000,00
11.000,00
50.000,00

U problemima ove vrste treba voditi rauna da po pravilu mora biti Aj>lj, jer e se u protivnom dug poveati.
Povjerilac kao izuzetak moe dozvoliti i ovaj sluaj ali to kasnije mora biti nadoknaeno. Prijetpostavimo
da je u obraenom primjeru dozvoljeno da dunik ne plati anuitet u drugom mesecu, a da u treem plati
samo kamatu, onda bi plan amortizacije izgledao ovako (Tab. 10-18).
Tabela 10-18
j
1
2
3
4
5

80

Dj -1
50.000,00
45.000,00
38.600,00
48.000,00
33.600,00
-

Ij=pcDj-1
4.000,00
3.600,00
3.888,00
3.888,00
20.688,00
18.064,00

Aj
9.000,00
0,00
3.888,00
18.888,00
36.288.00
68.064,00

Bj=Aj-Ij
5.000,00
-3.600,00
0,00
15.000,00
33.600,00
50.000,00

6.3. Konverzija zajmova

U toku otplaivanja duga, na prijedlog dunika ili povjerioca moe doi do dogovora dunika i povjerioca
da se izvri izmena prvobitno utvrenih uslova amortizacije. Npr. dunik prijedlae smanjenje veliine
anuiteta uz poveanje broja anuiteta; dunik trai smanjenje kamatne stope ili povjerilac trai poveanje
kamatne stope; dunik trai mirovanje duga; dunik eli odjednom platiti iznos vei od jednog anuiteta;
dunik trai oprotaj dijela duga i drugo. Sve ove i druge promene se u terminologiji finansijske
matematike nazivaju konverzija zajma, ili konverzija duga. Ako se konverzija sprovodi tako to se dva ili
vie dugova spajaju u jedan, onda je rije o tzv. konsolidaciji dugova.
Matematiki posmatrano problem se sastoji u odreivanju ostatka duga na dan konverzije i njegovo svoenje
na jedan period prije dospea prvog novog anuiteta, koji se izraunava iz ostatka duga kao novog zajma.

1 3 2 3 3 21 132
2
2 23
3
21
2 3 12 3 2
13

Primer

Zajam od 15 mil. KM amortizuje se za 6 godina, polugodinjim jednakim anuitetima,

uz 5% kamate godinje i kapitalisanje polugodinje, a zajam od 20 mil. KM. se
amortizuje za 8 godina godinjim jednakim anuitetima uz 6% kamate godinjeg
kapitalisanja. Tada je dogovoreno da se izvri izmena uslova tako da se dugovi
objeKMe i otplauju polugodinjim jednakim anuitetima uz 4% kamate godinje i
polugodinje kapitalisanje, i:
a) da se spajanje dugova izvri odmah nakon poslednjeg uredno plaenog
anuiteta, da anuitet bude 10% ostatka duga zaokrueno na bliu elu stotinu hiljada
i da prvi novi anuitet dospeva za plaanje 6 meseci od dana konverzije,
b) da se spajanje dugova izvri 22 mjeseca nakon poslednjeg uredno plaenog
anuiteta, tj. da od tada vae novi uslovi, da se anuitet plaa 5 godina i da prvi
dospeva za plaanje 2 godine od dana spajanja dugova, tj. od dana konsolidacije.
Izraunati novi anuitet.

Rijeenje:
a) Obraun ostatka duga prvog zajma na dan konsolidacije:
0,025
A=
1 1,025 12
D10 = A

1 1,0252
1 1,025 2
= 15
= 2,818486
0,025
1 1,025 12

mil. KM je ostatak duga prvog zajma na dan spajanja dugova.

Obraun ostatka duga drugog zajma na dan konsolidacije:
0,06
A = 20
1 1,06 8
Ds = A

1 1,0 5
1 1,06 5
= 20
= 13,566839
0,06
1 1,06 8

mil. KM je ostatak duga drugog zajma na dan spajanja dugova.

81

Objedinjavanjem ovih dugova dobije se novi dug:

ZN = 16,385.325 mil. KM. = 16.385.325 KM.
Novi anuitet e biti:
AN = 1,6 mil. KM. = 1.600.000 KM.
Treba jo izraunati koliko puta e se plaati ovakav anuitet. Prijema (23) e biti:
16.385.325

ln 1
0,02
16.000.000
= 11,57 polugodita, to znai da treba platiti 11 puta anuitet
(2g )t =
ln1,02

po 1.600.000 KM, a 12. put anuitetni ostatak Ao <1.600.000 KM

Ao = (16.385.325 1.600.000

1 1,0211
) 1,0212 = 921.210 KM.
0,02

Ostatak duga prvog zajma na dan konsolidacije e biti:

DI = 2,818486 1,0253+4/6 = 3,085579 mil. KM.
Ostatak duga drugog zajma na dan konsolidacije e biti:
DII = 13,566839 1,061+10/12 = 15,096378 mil. KM.
Objedinjeni dug na dan konsolidacije iznosi:
D = DI + DII = 18,181957 mil.KM.
Osnovica za obraun novog anuiteta e biti:
ZN = D 1.023 = 19,294838 mil.KM.
Novi anuitet e biti:
AN = ZN

82

0,02
= 2,148027 mil. KM. =2.148.027KM.
1 1,0210

Zadatci za vebanje
1. Obraunati prostu kamatu (interes) na iznos od 20.000 KM, za vreme od 20. februara do 15.
Marta 2002. godine ako je data:

a) godinja stopa 12%

b) mesena stopa za februar 2%, a za mart 2,1%
c) dnevna stopa 0,042
Rijeenje:
a) K = 2.000; d = 23; g = d/365=23/365; p=12%=0,12
= 151,23 KM
b) za februar: p = 0,02 12 = 0,24;g=8/365
za mart: p = 0,021 12 = 0,252; g = 15/365
I = 20.000(0,24 8 + 0,252 15)/365 =312,33 KM
c) p = 0,00042 365.365 = 0,1533
I = 20.000 0,1533 23/365 = 193.2 KM

I = K p g = 20.000 0,12 23/365

2. Koliki ulog, uplaen 18.7.2002. donosi kamatu 5.490 KM do 23.9.2002. uz godinju kamatnu
stopu 12%?
Rijeenje:
I = 5.490; p= 12%; d = 67; K=?
1
5.490
K=
=
= 249.235,1 KM. je ulog
67
pg
0,12
365
3. Na ulog 30.000 KM. obraunata je za 135 darja kamata 2.300 KM. Koja godinja kamatna stopa
je bila primenjena?
Rijeenje:
K = 30.000; d = 135; I = 2.300, p=?
2.300
I
=
= 0,2073 = 20,73%
p=
135
Kg
30.000
365
4. Dana 3.3.2002. uplaen je ulog 19.860 KM. za koji se planira obraunavanje kamate 2.000 KM uz
godinju kamatnu stopu 20%. Koliko dana treba biti ulog poloen?
Rijeenje:
K = 19.800, I = 2.000, p = 20% = 0,2,

d=?

83

g=

1
2.000
=
= 0,503252467 godina ili d = 365 0,50352467 = 183,78... ~ 184 dana (do
Kp 19.860 0,2

3.9.2002).
(u kamatnom raunu svaki zapoeti dan se rauna kao puni dan).
5. Koliko je bilo uloeno 14.1.2002. ako ulog zajedno sa kamatom dana 27.6.2002. iznosi 18.500
KM i ako je godinja kamatna stopa 9%? Kolika kamata je obraunata?
Rijeenje:
d=154; K+I=18.500; p=9%=0,09
Iz osnovnog izvedena proporcija kamatnog rauna je (K+I):(I+pg)=K:I=I:pg
Iz koje slijedi:
K +I
18.500
K=
=
= 17.781,00 KM. je ulog, a obraunata kamata:
I + pg 1,040384

( K + I ) pg

I=(K+I)-K=18.500-17.781=719,00 KM. ili I=

I + 0,09

164
365

748,10
= 719,00 KM.
1,0404384

6. Obraunati, po godinjij stopi 21% ukupnu kamatu na dan 31.12.2000. na sledee uloge: 25.000
KM. uplaeno 16.1.200., 12.000 KM. uplano 18.4.200., 30.000 KM. uplaeno 19.6.2000.i 18.000 KM.
uplaeno 23.9.2000.
Rijeenje:
Ulozi (K)

Dan uplata (valuta)

25.000

16.1.2000

Broj
dana
31.12.2000 (d)
350

12.000
30.000
18.000

18.4.2000
18.6.2000
23.9.2000

257
195
99

Kamatna stopa je p=21%=0,21

Obraunavane ukupne kamate:

Prvi nain, obraunavanjem kamata po pojedinim ulozima, na osnovu I=Kpg:

350
I1 = 25.000 0,21
= 5.020,49 KM
366
I2 = 12.000 0,21

257
= 1.769,51 KM.
366

I3 = 30.000 0,21

195
= 3.356,56 KM.
366

I4 = 18.000 0,21

84

99
= 1.022,46 KM.
366

do

Ukupno: I1 + I2 + I3 + I4 =

I
j =1

= 11.169,02 KM.

Drugi nain, primenom kamatnog broja, na osnovu broja dana kamaenja pojedinih uloga do
zajednikog dana obraunavanja interesa (31.12.2000. u ovom primjeru):
Tabela 10-20
n

I
25.000

kbr

12.000
30.000
18.000

dj
350
257
195
99

Kbrj=Kj dj (u hiljadama)
8.750 3.084 5.850 1.782

19.466
0,21
I1 =
19.466 = 11,19902 hilj. KM. =11.169,02 KM.

366
j =1
4

Trei nain, primenom kamatnog broja, na osnovu stanja uloga i broja dana kamaenja izmeu dve
promene:
Tabela 10-21
Redni
br.
1.
2.
3.
4.

Ulog
25.000
25.000+12.000=37.000
37.000+30.000=67.000
67.000+18.000=85.000
-

Vreme
kamaenja
15.1.-18.4.2000
18.4.-19.6.2000
19.6.-23.9.2000
23.9.-31.12.2000
-

Broj
dana
93
62
96
99
-

KBR (u hiljadama)
2.325
2.294
6.432
8.415
19.466

to daje ukupnu kamatu 11.169,02 KM.

7. Jedan ulog je kamaen pod sledeim uslovima: jedna treina uloga 62 dana uz godinju
kamatnu stopu 16%, jedna petina uloga 98 dana sa 11%, jedna etvrtina 53 dana sa 21% , jedna
osmina 198 dana sa 3%, i ostatak 210 dana sa 7%. Koliki je ukupan ulog ako je ukupna obraunata
kamata 8.382 KM.?
Rijeenje:
Oznaimo ukupan ulog sa x, a zatim postavimo i reimo sledeu jednainu:
I1 + I2 + I3 + I4 +I5 = 8.382
1
1
1
11
1
x
3 0,16 62 + 5 0,11 0,98 + 4 0,21 53 + 8 0,03 198 + 120 0,07 210 365 = 8.382

x=295.021,35 KM.
85

8. etiri uloga su uplaena, redom, 17.8., 18.9., 19.10. i 20.11.2002. Dana 31.12.2002. zajedno sa
obraunatim kamatama ovi ulozi iznose ukupno 32.000 KM. Prvi, drugi i etvrti ulozi se
meusobno odnose kao 5 : 6 : 8, dok je trei ulog za 2.000 KM manji od drugog. Primenjena je
zajednika kamatna stopa 32% godinje. Izraunati nepoznate uloge!
Rijeenje:
Oznaimo uloge ovako:
K = 5x, K2 = 6x, K3 = 6x - 2000, K4 = 8X,
a zatim postavimo i resimo sledeu jednainu:
K1 + K2 + K3 + K4 + I1 + I2 + I3 + I4 = 32.000
odnosno:
25 x 2.000 + (5 x 136 + 6 x 104 + (6 x 2.000) 73 + 8 x 41)

0,32
= 32.000
365

x = 1.272,73

a ulozi su:
K1 = 5x = 6.363,70 K3 = 6x - 2.000 = 5.636,40 K2 = 6x = 7.636,40 K4 = 8x= 10.181,80
9. Ukamatiti iznos od 8.000 KM. za 14 godina uz godinju kamatnu stopu 12%, ako je kapitalisanje:
a) godinje,
b) polugodinje (semestralno),
c) tromeseno (kvartalno),
d) meseno,
e) neprijekidno (kontinuelno).
Kolika je ukamaena vrijednost? Kolika je kamata?
Rijeenje:
K = 8.000; p = 12% = 0,12; g=14
a) m = 1
Kg = 8.000 (1+0,12/1 )114 = 8.000 1,1214 = 39.096,90 I = Kg-K = 31.096,90
b) m = 2
Kg = 8.000 (1+0.,12/2)214 = 8.000 1.0628 = 40.893,49 I = 32.983,49
c) m = 4
Kg = 8.000 (1+0,12/4)414 = 41.876,90
I = 33.876,90
d) m = 12
Kg = 8.000 (1+0,12/12)1214 = 42.567,76
I = 34.567,76
e) m
Kg = 8.000 e0,1214 = 42.924,45 I=34.924,45

86

10. Obraunati kamatu na iznos od 20.000 KM, za vreme od 20. februara do 15. marta 2003.
godine ako je kapitalisanje:
1) godinje;
2) polugodinje;
3) meseno;
4) dnevno i
5) kontinuelno,
i ako je data.
a) godinja stopa 12%;
b) mesena stopa za februar 2%, a za mart 2,1%;
c) dnevna stopa 0,042%.
U sluajevima diskontinuelnih obraunavanja kamata, kamata za periode krae od jednog perioda
kapitalisanja raunati konformnom kamatnom stopom.
Rijeenje:
1)
a) K = 20.000; d = 23; g = 23/365; m=1;
Kg = 20.000 -1,1223/365 = 20.143,34
I = Kg-K= 143,34

p=0,12

ili direktno:
I = 2.000 (1,1223/365 - 1) = 143,34
b) pM = 0,02 (za februar); pM = 0,021 (za mart)
I = 20.000 (1,02128/365 1,0211215/365 - 1) = 311,55
c) pd = 0,00042
I = 20.000 (1,0004223-1) = 194,10 (1,0004223 = 1,0004236523/365)
2)
a) I = 20.000 (1,0623/181 -1) = 148,64
b) I = 20.000 (1,0268/181 1,021615/181-1)'=314,15
c) kao 1. pod c) (1.0004223 = 1,0004218123/181)
3)
a) I = 20.000 (1,018/28+15/31 -1) = 153,74
b) I = 20.000 (1,028/28 1,02115/31 -1 ) = 316,76
c) Kao 1. pod c) (1,0004123 = 1.00042288/28+3115/31)
4)
a) I = 20.000 ((1+0,12/365)23-1)= 151,78
b) I = 20.000 ((1+0.02/28)8 (1+0,021/31 )15 -1) = 319,93
c) kao 1. pod c)
5)
a) I=20.000 (e0,12.23/365-1) = 151,81
b) I = 20.000 (e0,028/28+0,02115/31 -1) = 320,05
c) I = 20.000 (e0,0004223-1) = 194,14

87

11. Kolika kamata je obraunata na iznos od 11.000 KM. u periodu od 18.4.2000. do 27.10.2003. uz
godinju kamatnu stopu 12%, ako je kapitalisanje:
a) godinje (31.12. svake godine),
b) polugodinje (30.6. i 31.23. svake godine),
c) tromeseno (31.3., 30.6., 30.9. i 31.12. svake godine),
d) meseno (poslednjeg dana u mesecu),
e) dnevno i
f) kontinuelno.
Kamate se za period koji su krai od jednog perioda kapitalisanja obraunavaju primenom:
1) prostog interesnog rauna, i
2) koniormne kamatne stope.
Rijeenje:
a)
Obraunavanje broja vremenskih perioda kapitalisanja:
18.4.2000. - 31.12.2000 : 257 dana od ukupno 366 u 2000.g.;
2001, 2002 : 2 godine kao puni periodi;
31.12.2003. - 27.10.2003.: 300 dana od ukupno 365 u 2003.g.
257
300
1) Kg= 11.000 (1+0,12
)(1+0,12/1 )12(1 +0,12
)= 16.436,70 KM
366
365
I = Kg - K = 16.436,70 - 11.000 = 5.436,70 KM.
2) Kg = 11.000 (1 + 0,12/1)257/366+2+300/365) =16.399,90
I = Kg - K = 16.399,90 - 11.000 = 5.399,90 KM.
U praksi su mogue i druge kombinacije tokova obraunavanja kamata, u zavisnosti od vaeih propisa ili
sklopljenih ugovora.
b)
18.4.1992. - 30.6.2000. : 73 dana od 182 u prvom polugoditu (prijestupna godina).
drugo polugodite 2000, 2001 godina, 2002. godina, 1. polugodite 2003. godine: 6 polugodita;
30.6.2003. - 27.10.2003.: 119 dana od 184 u drugom polugoditu 2003.
73
119
1) Kg = 11.000 (1+0,12
) (1+0,12/2)6-(1+0,12
) = 16.602,26 KM
366
365
I = 5.602,26 KM.
2) Kg = 11.000 (1+0,12/2)73/182+6+119/184 = 16.586,10 KM.
I= 5.586,10 KM.
c)
18.4.2000. - 30.6.2000 : 73 dana od 91 u drugom tromeseju 2000;
tree i etvrto tromeseje 2000, 2001. godina 2002. godina, prva tri tromeseja 2003.:
13 tromeseja:
30.9.2003. - 27.10.2003 : 27 dana od 92 u etvrtom tromeseju 2003.
73
27
1) Kg =11.000 (1+0,12
)(1+0,12/4)13 (1+0,12
) = 16.687,33 KM.
366
365
I = 5.687,33 KM.
88

2)
Kg =11.000 (1+0,12/4)73/91 + 13+27/92 = 16.685,60 KM.
I = 5.685,60 KM.

18.4.2000. 30.4.2000. : 12 danaod 30 u 4 mesecu 2000.godine

8 meseci u 2000, 2001. Godina, 2002. Godina, 9 meseci u 2003. Godini: 41mesec

30.9.2003. 27.10.2003. : 27 dana od 31 u 10. Mesecu 2003. Godine.

27
12
)=16.752,10 KM
1)
Kg=11.000 (1+0,12
) (1+0,12/12)41 (1+0,12
365
366
I = 5.752,10 KM.
2)
Kg = 11.000 (1+0,12/12)12/30+41+27/31 = 16.751,79 KM.
I = 5.751,79 KM.
e)
Kamate se, zbog praktinih razloga, raunaju za dane kao najkrae periode, u ovom sluaju,
znai,nema nepotpunih perioda. Mora se, meutim, voditi rauna o broju dana u godinama (proste i
prijestupne godine):
Kg = 11.000 (1+0.12/366)257 (1+0.12/365)2365+300 = 16.788,90 KM I = 5.788,90 KM
f)

Za kontinuelno kapitalisanje je Kg = K epg, gde je g ukupno vreme kamaenja izraeno u godinama:

Kg = 11.000 e0,12 (257/366 + 2+300/365) = 16.790,10 KM

I = 5.790,10 KM.
12. Koji ulog e doneti sloeni interes od 5.000 KM. za vreme od 5 godina i 100 dana, uz godinju
kamatnu stopu 8%, ako je:
a)
kapitalisanje polugodinje, za nepotpune periode se primenjuje obraun prostog interesa
(181/ dan u datom polugoditu),
b)
kapitalisanje polugodinje, uz primenu konformne kamatne stope,
c)
kapitalisanje kontinuelno (365 dana u datoj godini).
Rijeenje:
a)

K=

5.000
(1 + 0,08 / 2)25 (1 + 0,08

b)

K=

c) K =

100
) 1
365

= 9.752,52 KM.

5.000
= 9.752,90 KM.
(1 + 0,08 / 2)25 +100 /181 1

5.000
= 9.525,90 KM.
e0,08(5 +100 / 365) 1

13. Koliko KM je trebalo uloiti 30.6.1998. ako 23.2.2003. godine ukamaena vrijednost iznosi
69.365,20 KM.? Godinja kamatna stopa je 11%, kapitalisanje:
a) tromeseno (31.3, 30.6, 30.9.1 31.12. svake godine), uz obraun kamata za nepotpune periode:
1) prostim interesnim raunom,
2) konformnom kamatnom stopom
b) kontinuelno.
89

Rijeenje:
a)

1) K = 69.365,20 (l+0.11/4)-18 (1+0,11

54 -1
) = 41.884,94 KM.
365

2) K= 69.365,20 (1+0,11/4)-(18.54/90) = 41.879,30 KM.

b) K= 69.365,20 e-0,11(184/365+4+54/365) = 41.581,70 KM.
Na ulog od 25.000 KM, obraunata je kamata od 10.000 KM za vreme od 8 godina i 6 meseci. Kojom
godinjom kamatnom stopom je vreno kamaenje? Kapitalisanje je: a) polugodinje; b) kontinuelno.
Rijeenje:
35.000 1/17

p = 2
1 = 3,9979%
25.000

a)

b)

p=

1
35.000
ln
= 3,9585%
85
25.000

15. Dana 16.5.1999. uplaen je ulog od 20.000 KM. Za koje vreme e biti obraunata kamata od
10000 KM, pri godinjoj stopi 15%. Kapitalisanje je:
a) godinje uz obraun prostog interesa za nepotpune periode,
b) godinje uz primenu konformne kamatne stope za nepotpune periode,
c) kontinuelno.
Rijeenje:
K = 20.000 I = 10.000 Kg = 30.000 p = 15% = 0,15
a) Odredimo prvo priblinu vrijednost vremena kamaenja g, kada je poznat prvi dio ukupnog perioda od
230 dana (16.5.-31.12.1995).
230
30.000 = 20.000 (1 +0,15
) (1+0,15/1)1g
365
1,15g=1,3704631/"ln"
g=

ln1,3704631
2,2548964 godina
ln1,15

Prihvatamo kao gotovo rijeenje 2 godine, a ostatak vremena dobijemo iz jednaine:

230
0,15 d

)
30.000 = 20.000 (1+0,15
) (1 + 0.15/1)12 (1 +
365
1 365
d = 88,25 = 89 dana (obuhvata se svaki zapoeti dan).
Ukupno vreme kamaenja je 230 dana i 2 godine i 89 dana, odnosno od 16.5.1999. do 30.3.2002. godine.
b) 30.000 = 20.000 (1 +0,15/1)g+d/365
g+

90

d
ln1,5
=
= 2,9011124 godina
365 ln1,15

ili 2 godine i 329 dana, od toga 230 dana od 16.5. - 31.12.1999., 2000., 2001. godina i ostatak 99 dana u
2002. godini tj. 9.04.2002. Znai, ulog treba kamatiti od 16.5.1999. - 9.4.2002. godine.
c) 30.000 = 20.000 e0,1 5.g
In = 1,5 = 0,15g.
g=

1,5 = e0,1 5.g /"n"

ln1,5
= 2,7031007 godina.
0,15

ili 2 godine i 257 dana, od toga 230 dana od 16.5.1999. - 31.12.1999., 2000. i 2001. godine i ostatak od
27 dana u 2002. godini tj. 27.1.2002.
16. Prije osam godina uloeno je 12.000 KM, prije pet godina uplaeno je jo 4.000 KM, a prije dve
godine isplaeno je 7.000 KM. Kojim ukamaenim iznosom e se raspolagati etiri
godine nakon poslednjeg plaanja? Kapitalisanje je:
a)
polugodinje
b)
kontinuelno.
Godinja kamatna stopa je 16%.
Rijeenje:
Pri izradi ovog zadatka moramo potovati sledee osnovne principe finansijske matematike:

iznosi se mogu sabirati, oduzimati ili uporeivati ako su svedeni na zajedniki rok (koji se
moe proizvoljno izabrati);

iznose koji su raniji od zajednikog roka, treba ukamatiti, a kasnije iznose diskontovati;

u jednom nizu plaanja zbir svih uplata umanjen za zbir svih isplata jednak je ostatku
uloga, ako su sva plaanja svedena na jedan zajedniki rok.
a)
Prvi nain:
Neka je zajedniki rok svih plaanja dan za koji se trai nepoznati ostatak, tj. etiri godine nakon
poslednjeg plaanja. Posmatrajmo tokove plaanja i kamaenja na vremenskoj liniji:
Slika 10-06
8 7 6 5 4 3 2 1
-12000
+4000
-7000

2
x

X=12.000 1,0820+ 4.000 1,0814 - 7.000 1,088 = 54.723,80 KM. je iznos kojim se raspolae 4 godine
nakon poslednjeg plaanja.

91

Drugi nain:
Neka zajedniki rok svih plaanja "danas" tj. 0 na vremenskoj liniji:

Slika 10-07
8 7
-12000

+4000

3 2 10 1 2
-7000

12.000 1,0816 + 4.000 1,0810 - 7.000 1,084 = x 1.08-4

x = 54.723,80

Trei nain:

Neka se svako plaanje kamati do sledeeg plaanja:

Slika 10-8

+12000

7 6

+4000

4 3 2

10 1

-7000

X = ((12.000 1,086 + 4.000) 1,086 - 7.000) 1,088 = 54.723,80

b)
Neka je zajedniki rok dan ostatka uloga, tada je:
x = 12.000 e0,16.10 + 4.000 e0,16.7 - 7.000 e0,16.4 = 58.420,20 KM.
17. Dana 3.4.1997. godine uplaeno je na jedan raun 15.400 KM. 18.10.1999. podignuto je 9000
KM, 23.9.2000. uplaeno je 7000 KM i 15.6.2002. god. podignut je jedan iznos. Koji iznos je
podignut, ako se 20.11.2003. raspolae ulogom od 14.000 KM? Godinja kamatna stopa je 7%.
Kapitalisanje je:
a) polugodinje (30.6. i 31.12. svake godine) uz obraun kamata za nepotpune periode primenom:
1)
prostog interesnog rauna
2)
konformne kamatne stope
b)kontinuelno.
92

Rijeenje:
1) Kada se za nepotpune periode rauna prost interes, neispravno je vriti kamaenje od plaanja do
plaanja, jer bi se tako obraunao sloen interes i u okviru jednog perioda
kapitalisanja. Pravilno je da se odabere
neki dan kapitalisanja kao zajedniki rok, ili i dan poslednjeg plaanja, a u oba sluaja treba voditi rauna
o dospeu pojedinih obrauna kamata. Neka je zajedniki rok svih plaanja 31.12.2002.godine.
K g1 = 15.400 (1+0,07

88
) (1+0,07/2)11 = 22.862,98 KM. Dana 31.12.2002.
365

K g2 = 9.000 (1+0,07

74
) (1+0,07/2)6 = 11.220,31 KM. dana 31.12.2002.
365

K g3 = 7.000 (1+0,07

99
) (1+0.07/2)4 = 8.184,75 KM. dana 31.12.2002.
366

K g4 = x (1+0,07

15
) (1+0.07/2)1 = 1.037977397x KM. dana 31.12.2002.
365

143 -1
) (1+0,07/2)-1=13.165,51 KM. Dana 31.12.2002.
365
22.862,98 11.220,31 + 8.184,75 1,037977397x=13.165,51 dana 31.12.2002. x=6.418,17 KM je iznos
podignut 15.6.2002.
K g5 =14.000 (1+0,07

2) Primenjuje li se konformna kamatna stopa za nepotpune periode, moe se izabrati bilo koji zajedniki
rok za sva plaanja. Neka je zajedniki rok 31.12.2002. godine:
15.400 1,03511+88/181 - 9.000 1,0356+74/184 + 7.000 1,0354+99/184 - X 1,031+15/181 =
= 14.000 1,035-{1+143/184)
x = 6.414,80 KM je iznos podignut 15.6.2002.
b)
Ako je kapitalisanje kontinuelno bilo koji dan moe prijedstavljati zajedniki rok plaanja; neka je to
20.11.2003:
15.400 e0,07.(271/365+5+324/365) 9.000 e0.07.(74/365+324/365) + 7.000 e0.07.(99/366+2+324/365) x
e0.07.(199/365+324/365)= 14.000
x = 5.556,30 KM.
18. Za vezani ulog od 10.000 KM banka isplauje kamatu po godinjoj stopi 28%. Kolika kamata se
isplauje za
a) jedan mesec;
b) dva mjeseca;
c) tri mjeseca;
d) est meseci,
ako je kapitalisanje godinje? (Primeniti konformnu kamatnu stopu!)

93

Rijeenje:
Poimo od toga da se ponovnim ulaganjem vezanog uloga zajedno sa obraunatom kamatom, za isti
period, tako da je ulog vezan tokom ele godine, ostvari ukupna kamata 28%.
Izraunajmo zato mesenu, dvomesenu, tromesenu i estomesenu konformnu stopu, po kojoj e se
kamate isplaivati:
a) pc = 1,281/12 - 1 = 0,02078473 = 2,078473%
I = 10.000 0,02078473 = 207,80 KM za jedan mesec;
b) pc = 1,281/6 - 1 = 0,04200146 = 4,200146%
I = 10.000 0,04200146 = 420,00 KM za dva mjeseca;
c) pc = 1,281/4 - 1 = 0,06365920 = 6,365920%
I = 10.000 0,06365920 = 636,60 KM za tri mjeseca;
d) pc = 1,281/2 - 1 = 0,13137085 = 13,137085%
I = 10.000 0,13137085 = 131.370 KM za est meseci.
Uporedimo rezultate a) i b)!
Ulog 10.000 KM doneo je 207,80 KM kamate za 1 mesec. Neka je osnovni ulog zajedno sa obraunatom
(i isplaenom) kamatom vezan na jo jedan mesec.
Kamata za drugi mesec je:
I = 10.07,80 0,0207,8473 = 212,20 KM.
Kamata za dva mjeseca je:
207,80+ 212,20 = 420 KM..
Isto kao kada je kamaenje vreno odjednom za dva mjeseca. Pravilnom primenom konformne kamatne
stope ostvaruje se osnovni cilj njene vrimjene - da se za jednake periode ostvari jednaka kamata bez
obzira na uestalost kapitalisanja u okviru tog perioda, kada su ostali uslovi nepromenjeni.
19. Za pokrie duga od 35.000 KM dospelog za plaanje 21.6.2002. godine izdaje se mjenica sa
rokom dospea 20.08.2002. Na koji iznos treba da glasi mjenica, ako je eskontna stopa 12%.
provizija 0,8% i manipulativni trokovi 50 KM.
Rijeenje:
NV-NV- 0,0008 -50 = 35.000- 1,1260/365
NV = 35.736,70 KM je nominalna vrijednost mjenice, dospeca 20.08.2002.
20. Dana 18.5.2002. eskontovana je mjenica nominalne vrijednosti 67.000 KM i roka dospea
.8.2002. Eskontna stopa je 12%, provizija 0,8%, manipulativni trokovi su 50 KM. Koliko je
isplaeno vlasniku mjenice?

94

Rijeenje:
NV = 67.000; T = 50; p = 12% = 0,12; pr = 0,8%=0,008; d=80
67.000 (1-0,0008) - 50 = DV 1,1280/365
DV = 65.255,20 KM se plaa vlasniku mjenice 18.5.2002.
E = 65.255,20 (1,12 1) = 1.641,20 KM.
21. Dana 20.7.2002. eskontovane su etiri mjenice sa rokovima plaanja, redom, 19.8., 18.9., 18.10., i
17.11.2002. Nominalna vrijednost prve mjenice je 10.000 KM. druga i trea su jednaka a etvrta je za
3.000 KM vea od polovine druge mjenice. Izraunati nepoznate nominale ako je za sve mjenice
isplaeno ukupno 50.000 KM, i ako je eskontna stopa 9% stopa provizije 1,1% i manipulativni trokovi
ukupno iznose 120 KM!
Rijeenje:
Dati su sledei podaci:
DV = 50.000: p = 9%=0.09, pr=1,1%o= 0,0011;
4

T
j =1

= 120

Neka je x oznaka
nominalna vrijednost

za

NVi = 10.000,00
NV2 = X
NV3 = X
NV4 = 0,5x + 3.000,00

nominalnu vrijednost druge mjenice, tada

rok dospea ________ broj dana do 20.7.
19.8.
18.9.
18.10.
17.11.

biti:

30
60
90
120

Jedan od naina reavanja problema je da postavimo i resimo sledeu jednainu:

DV1 + DV2 + DV3 + DV4 = 50.000,
odnosno:
(0,9989 10.000 - 30) 1,09-30/365 + (0,9989x- 30) 1,09-60/365+
+(0,9989X - 30) 1,09-90/365 + (0,9989(0,5x + 3.000) - 30) 1,09-120/365 = 50.000
x= 15.229,90

95

Pregled kompletnih rezultata:

Tabela 10 -22
Nominsina vrijednost

Eskont

Provizija

Trokovi

10.000,00 15.229,90 70,30

213,60 11,00 16,80 30 30 30 30
15.229,90 10.614,90 319,20 295.30
16,80 11,70

51.074,70

898,40

56,30

120

Diskontovana
vrijednost
9.888,70 14.969,50
14.863,90 10.277,90

50.000,00

Eskont je raunat kao: E = DV ((1 + p)d/365 -1)

22. Za pokrie duga od 150.000 KM plativog 12.7.2002. dunik izdaje mjenicu sa rokom 30.10.2002.
Na dan dospea ove mjenice dunik isplauje 100.000 KM a na ostatak duga izdaje novu mjenicu
sa rokom 14.12.2002. Izraunati nominalu prve i druge mjenice! Eskontna stopa je 350%, za obe
mjenice sa rauna po 50 KM manipulativnih trokova i 0,2% provizije.
Rijeenje:
Odreivanje nominalne vrijednosti prve mjenice:
NV1 - NV1 0,0002 - 50 = 150.000 (1+3,5)110/365
NV1 = 236.117,80 KM. je nominalna vrijednost prve mjenice
30.10.2002. dunik plaa 100.000 KM, a za ostatak od 136.117,80 KM izdaje novu mjenicu sa
nominalom NV2
NV2 - N V2 0,0002 - 50 = 136.117,80 (1 +3,5)45/365
NV2 = 163.933,30 KM je nominalna vrijednost druge mjenice.
23. Dana 15.3.2002. eskontovana je mjenica ija je nominalna vrijednost 20.000 KM i vlasniku
mjenice je isplaeno 19.500 KM. Eskontna Stopa je 20%, stopa provizije 2% i manipulativni
trokovi 100 KM. Koji je rok dospea mjenice?
Rijeenje:
Dati su podaci: NV = 20.000; p = 20%=0,2; DV= 19.500;

T=100; pr = 2%o=0,002, d =?

20.000-20.000 0,002 - 100 = 19.500 (1+0,2)d/365 1,018461538 = 1,2d/365 /"In"

ln1,018461538
d = 365
ln1,2
d=36,62=37 dana, tj. 21.4.2002. je rok dospea mjenice.

96

24. Plaa se tokom 7 godina poetkom svakog tromeseja iznos od 1.000 KM (ukupno 28 puta).
Izraunati kojim iznosom se mogu ova plaanja odjednom izvriti.
1. tri mjeseca nakon poslednjeg plaanja (na kraju 7. godine),
2. na dan poslednjeg plaanja,
3. na dan prvog plaanja (na poetku 7.godine)
4. tri mjeseca prije prvog plaanja, i
5. pet godina nakon poslednjeg plaanja.
Godinja kamatna stopa je 10%, kapitalisanje je
a) meseno,
b) tromeseno,
c) polugodinje,
d) godinje, i
e) kontinuelno.
Rijeenje:
Dati su sledei podaci:
U = 1.000; g=7; msg=28;

p=10%=0,1

a)
m = 12, s=

1
3

(1 + 0,1/12 )

127

1) Sg= 1.000

0,1
1 1 +

12

(1 + 0,1/12 )

127

2) g=1.000

3) 0=1-

0,1
1 1 +
1
12

1 (1 + 0,1/12 )

4) S0=1.000

127

0,1
1 1 +

12

1 (1 + 0,1/12 )

= 40.990,60 KM.

=39.982,70 KM.

=20.414,50 KM.

127

=19.912,50 KM.
0,1
1 + 12 1

mg
5) Kg= Sg (1+p/m) =39.982,70 (1+0,1/12)125=65.783,90 KM.
ili
Kg = Sg (1+p/m)mg = 40.990,60 (1+0,1/12)12(4+9/12) = 65.783,90 KM.
3

U gornjim primjerima primenjena je konformna kamatna stopa ugraena u formule, posebno nije
izraunata, a iznosi:
97

Pc = (1+p/m)1/S -1 = (1+ 0,1/12)3 -1 = 0,0252089 = 1,52089%

Za jedno tromeseje, kada je godinja stopa 10%, a relativna mesena stopa (za period kapitalisanja)
0,1/12 = 0,0083 = 0,83%.
Radi uporeenja odredimo i tromesenu relativnu stopu: 0,1/4 = 0,025 = 2,5%
b)
m = 4, s=1
1) Sg= 1.000

(1 + 0,1/ 4 ) 1
= 40.856,30 KM.
1
1 (1 + 0,1/ 4 )

2) g = 1.000

(1 + 0,1/ 4 )
=39.859,80 KM.
(1 + 0,1/ 4 ) 1

4 7

4 7

3) o =1.000

1 (1 + 0,1/ 4 )

4) So = 1.000

47

1 (1 + 0,1/ 4 )
1 (1 + 0,1/ 4 )

= 20.464,00 KM.

47

(1 + 0,1/ 4 ) 1

= 19.964,90 KM.

(1r0,1/4)-1
5) Kg = 39.859,80 (1 + 0.1/4)45 = 65.314,90 KM.
ili: Kg = 40.856,30 1,0254(4+9/12) = 65.314,90 KM ili: Kg = 20.464 1,0254(11+9/12) = 65.314,90 KM ili: Kg =
19.964,90 1.025412 = 65.314,90 KM
U sluaju b) periodika kapitalisanja i plaanja su jednake, pa je pri obraunu zbira plaanja primenjena
relativna stopa p/m = 0,1/4 = 0,025 = 2,5%, koja je sada jednaka konformnoj stopi jer je s = 1.
c)
m = 2, s = 2 (dva tromesena plaanja u jednom polugoditu, tj. periodu kapitalisanja).
Za ovaj sluaj, kada je plaanje ee od kapitalisanja, prikazaemo dve razliite mogunosti
obraunavanja kamata za periodina plaanja, poto su plaanja tromesena, pojavljuje se problem
ukamaivanja plaanja do kraja polugodita, znai period koji je krai od perioda kapitalisanjapolugodita; obraun se moe izvriti primenom konformne kamatne stope (prikazana pod a) ili primenom
prostog interesnog rauna; dva naina obrauna daju razliite rezultate, a stvar je dogovora koji e se
nain primeniti u konkretnom sluaju u praksi.
Prvi nain - primena konformne stope; konformna stopa iznosi:
Pc = (1 + 0,1/2)1/2 - 1 = 0,02469508 = 2,469508 % za jedno tromeseje (primjetimo da je konformna
kamatna stopa pri prijelasku sa reeg na ei period, ovde sa polugodinjeg na tromesecni obraun,
manja od relativne stope koja sada iznosi 0,1/4 = 2,5% za jedno tromeseje); konformna stopa je
ugraena u sledee obrasce, nije je potrebno eksplicitno izraziti:

(1 + 0,1/ 2 ) 1
= 40.661,20 KM.
1/ 2
1 (1 + 0,1/ 2 )
27

1) Sg = 1.000

98

(1 + 0,1/1)
= 39.681,30 KM.
1/ 2
(1 + 0,1/ 2 ) 1
2 7

2) g = 1.000

3) o =1.000

4) So = 1.000

1 (1 + 0,1/ 2 )
1 (1 + 0,1/ 2 )
1 (1 + 0,1/ 2 )

(1 + 0,1/ 2 )

27

1/ 2

=20.536,70 KM.

27

1/ 2

= 20.041,70 KM

5) Kg = 39.681,30 (1 + 0,1/2)25 = 6.463,70 KM.

ili

Kg = 40.661,20 (1+0,1/1 )2(4+9/12) = 64.636,70 KM., itd.

Drugi nain: - primena prostog interesnog rauna za nepotpune periode. Saberimo po dva tromesena
uloga u svakom polugoditu, tako to emo prvi ulog na poetku polugodita ukamatiti za 6 meseci a
drugi za 3 mjeseca, znai oba do kraja tekueg polugodita, primenom prostog interesnog rauna:
0,1 3
0,1
Us = U (1 +
) + U-(1+
) = 2.075
2 6
2
Rok prvog iznosa US je kraj pivog polugodita prve godine, a poslednjeg Us je kraj sedme godine! Ako
zbir ukamaenih i diskontovanih vrijednosti raunamo na osnovu Us, pri primeni naprijed korienih
formula je s=1.
1)
Na kraju sedme godine je (jedan period posle poslednjeg tromesenog plaanja, tj. na
dan poslednjeg polugodisnjeg plaanja):

(1 + 0,1/ 2 )
1/ 2
(1 + 0,1/ 2 ) 1
27

Sg = 2.075

= 40.667,20 KM.

2)
Na dan poslednjeg tromesenog plaanja (tj. jedno tromeseje prije kraja 7. godine): ako
elimo ispravno postupiti, ne moemo prijethodni rezultat diskontovati za jedno tromeseje jer to bi
znailo obraunavanje sloenog interesa u okviru jednog polugodita, nego moramo izraunati zbir
ukamaenih vrijednosti zakljuno sa trinaestim polugodinjim plaanjem, dodati mu dvadesetsedmo
tromeseno plaanje, zbir ukamatiti za jedno tromeseje i dodati 28. plaanje:
1,01513 1
0,1 3
+1.000) 1 +

+1.000 = 39.698,30 KM.

0,05
2 6

3)
Zbir diskontovanih vrijednosti periodinih plaanja na dan prvog tromesenog plaanja,
odnosno jedan period prije prvog polugodinjeg zbirnog plaanja:

(2.075

So = 2.075
4)

1 (1 + 0,1/ 2 )

2 7

(1 + 0,1/ 2 ) 1

= 20.539,70 KM.

Jedan period prije prvog tromesenog plaanja:

1

0,1 3
20.539,70 1 +
= 20.038,70 KM.

2 6

5)
Pet godina posle poslednjeg plaanja (4 godine i 9 meseci nakon kraja 7. godine).
40.667,20 (1+0,1/2)2(4+6/12) (1+0,1/2 3/6) = 64.665,40 KM.

99

d)
m = 1, s = 4 (etiri tromesena plaanja u jednoj godini, tj. periodu kapitalisanja).
1) Sg = 1.000

(1 + 0,1/1) 1
1/ 4
1 (1 + 0,1/1)

2) g = 1.000

(1 + 0,1/1) 1
= 39.343,50 KM.
1/ 4
(1 + 0,1/1) 1

17

= 40.292,20 KM.

17

3) 0 =1.000

4) So 1.000

1 (1 + 0,1/1)

17

1 (1 + 0,1/1)
1 (1 + 0,1/1)

(1 + 0,1/1)

17

1/ 4

1/ 4

=20.676,30 KM.

= 20.189,40 KM.

5) Kg = 39.343,50 (1 + 0.1/1)15 = 63.363,10 KM.

e)
m > oo
1)

Sg= 1.000

e 0,17 1
= 41.059,10 KM.
1 e 0,1/ 4

2)

0 =1.000

e 0,17
= 40.045,30 KM.
e
1

3)

0 =1.000

1 e 0,17
= 20.389,30 KM.
1 e 0,1/ 4

4)

So = 1.000

5)

0,1/ 4

1 e 0,17
= 19.885,90 KM.
e 0,1/ 4 1
Kg = 40.045,30 e0,15 = 66.023,50 KM.

25. Koliko treba uplaivati krajem svakog mjeseca tokom 10 godina da bi se na kraju 14. Godine
raspolagalo iznosom od 100.000 KM? Godinja kamatna stopa je 24%, a kapitalisanje je
a) godinje;
b) polugodinje;
c) meseno;
d) kontinuelno.
Rijeenje:
a) m = 1; s = 12; Kg = Sg (1 +p/m)mg; p = 0,24; Kg = 100.000, U=?

(1 + 0,24 /1) 1
(1+0,24/1)14 U=100,70 KM.
1/12
(1 + 0,24 /1) 1
110

10.000=U

b) m = 2, s = 6

100

(1 + 0,24 /1) 1
2 4
1 (1 + 0,24 / 2 )
1/ 6
1
+
0,24
/1

1
(
)
210

10.000=U

U=89,10 KM.

c) m=12, s=1

(1 + 0,24 /12 ) 10
12 4
(1 + 0,24 /12 )
(1 + 0,24 /12 ) 1
1210

10.000=U

d) m , Kg = Sg epg 10.000=U

U=79,20 KM.

e0,24.10 1 0,24.4
e
e0,24 /12 1

U = 77,20 KM.
26. Uplaeno je na jedan raun 200.000 KM. Iz ovog iznosa e se isplaivati tokom 5 godina
krajem svakog polugodita po 10.000 KM. Rok prve isplate je 2 godine nakon uplate 200.000 KM.
Iz ostatka sredstava isplaivae se tromeseno po 20.000 KM tokom 3 gcKMe.
Izmeu poslednje isplate do 10000 KM i prve isplate od 20.000 prolaze 2 godine. Koliki je ostatak
uloga na dan isplate poslednjeg iznosa? Kapitalisanje je polugodinje, godinja kamatna stopa
13%. Koliko puta se moe iz ostatka isplatiti polugodinje po 60.000 ako je rok prve isplate 6
meseci nakon roka ostatka i ako na dan poslednje isplate stanje uloga treba svesti na nulu?
Rijeenje:
Neka je zajedniki rok svih plaanja prvi dan, tj. dan uplate 200.000 KM. Sva ostala plaanja diskontujmo
na taj rok Tok plaanja prikazan je na vremenskoj liniji:
Slika 10-9

200.000= 10.000

+2.000

1 (1 + 0,13 / 2 )

25

1 (1 + 0,13 / 2 )

1 (1 + 0,13 / 2 )
1 (1 + 0,13 / 2 )

2 3

1/ 2

(1 + 0,13 / 2 )

(1 + 0,13 / 2 )

28,5

22

+ x (1 + 0,13 / 2 )

211,25

x = 292.364,60 KM je ostatak uloga.

Iz datog ostatka se isplauje polugodinje po 60.000,00 KM:
101

S0 = 292.364,60 = 60.000
4,87274333 =

1 (1 + 0,13 / 2 )

2 g

(1 + 0,13 / 2 ) 1

1 1,0652g
0,065

1,065-2g = 0,683227168/ln
ln0,68327168
2g= = 6,047859
ln1,065
Znai, moe se isplatiti 6 polugodinjih isplata po 60.000 KM, i prijeostaje jo jedan iznos, sedmo
plaanje koje je manje od 60.000; neka je oznaeno sa y, tada je:
292.364,60 = 60.000

1 (1 + 0,13 / 2 )

(1 + 0,13 / 2 ) 1

+ y (1 + 0,13 / 2 )

y=2.958,50 KM.
27. Uplauje se poetkom svakog mjeseca po 2.000 KM tokom 5 godina. Stanje zbira ukamaenih
vrijednosti ovih uloga na kraju pete godine je 180.000 KM. Kapitalisanje je:
a)
tromeseno,
b)
kontinuelno.
Kojom godinjom kamatnom stopom je vreno kamaenje?
Rijeenje:
Dati su podaci: u = 2.000, Sn=180.000, g=5
a) m = 4, s = 3

(1 + p / m ) 1
Sg = U

1/ 3
1 (1 + p / m )
mg

(1 + p / 4 ) 1
1/ 3
1 (1 + p / m )
4 5

180.000 = 2.000

Formirana je jednaina sa jednom nepoznatom p, ali oblik jednaine ne dozvoljava izraavanje

nepoznate. Odredimo p iterativnim postupkom.
Uzmimo proizvoljnu vrijednost p1 = 10% i izraunajmo

(1 + 0,1/ 4 ) 1
=155.815,40 KM < 180.000 KM.
1/ 3
1 (1 + 0,1/ 4 )
4 5

Sg (10%) = 2.000

102

zakljuujemo da je p > 10%. Neka je p2 = 20%

(1 + 0,2 / 4 ) 1
=204.973,10 KM > 180.000 KM.
1/ 3
1 (1 + 0,2 / 4 )
4 5

Sg (20% = 2.000

znai 10%<p<20%
Izraunajmo redom sledee:
Sg (15%) = 178.439,10 KM < 180.000 KM 15%<p<20% Sg (16%) = 183.412,20 KM > 180.000 KM
15%<p<16%
Sg (15,5%) = 180.905,80 KM > 180.000 KM 15%<p<15,5% Sg (15,3%) =
179.914,40 KM < 180.000 KM 15,3%<p<15,5%
Iterativni postupak se moe dalje vriti, ili se priblina vrijednost za p moe odrediti linearnom
interpolacijom:
180.000 179.914,40
p=
(15,5 15,3 ) + 15,3 = 15,317%
180.905,80 179.914,40
Napomena
Postoji direktna proporcionalnost izmeu kamatne stope i zbira ukamaenih vrijednosti periodinih
plaanja (to je p vee, vei su Sg i Sg) i obrnuta proporcionalnost izmeu kamatne stope i zbira
diskontovanih vrijednosti (to je p vee, manji su S0 i S0), to treba uzeti u obzir prilikom mrimjene
iterativnog postupka odreivanja nepoznate kamatne stope.
c)
m, s = 12 (broj plaanja u jednoj godini)
Sg=U

e pg 1
1 e p / s

e p 5 1
1 e p /12
Primenimo iterativni postupak za odreivanje nepoznate p. Neka je poetna vrijednost kamatne stope 10%.
Sg(10%) = 156.342,70 < 180.000 p > 10%
Sg(15%) = 179.839,30 < 180.000 p > 15%
Sg(15,5%) = 182.426,10 > 180.000 15% < p < 15,5%
Sg(15,2%) = 180.868,50 > 180.000 15% < p < 15,2%
Sg(15,1%) = 180.353,00 > 180.000 15% < p < 15,1%

180.000 = 2.000-

Linearna interpoalcija:
180.000 179.839,30
p=
(15,1 15,0 ) + 15,0 = 15,03%
180.000 179.839,30
Uz upotrebu kompjutera iterativnim metodom se, za zanemarijivo malo vremena dobije rezultat eljene
tanosti.

103

28. Zajam od 100.000 KM treba otplatiti jednakim tromesenim anuitetima za 2 godine, uz godinju
kamatnu stopu 16% i kapitalisanje
a) godinje
b) polugodinje
c) tromeseno
d) kontinuelno.
Izraditi plan amortizacije i izvriti kontrole! Izraunati pomou odgovarajuih obrazaca:
1)
sedmu otplatu na osnovu druge otplate
2)
anuitet na osnovu prve i sedme otplate
3)
otplaeni dio duga u prvoj godini na osnovu prve otplate
4)
otplaeni dio duga sa anuitetima od treeg do estog na osnovu prve otplate
5) ostatak duga nakon prve godine amortizacije na osnovu anuiteta
Rijeenje:
Dati su podaci: Z=100.000; g = 2; p=16%=0,16
a)
m = 1; s = 4
Pc = (1+0,16/1 )1/4 - 1 = 0,037801985 = 3,7801985% za jedno tromeseje.
A

100.000

1,161/ 4 1
1 1,16 2

100.000

0,037801985
=
1 1,037801985 8

Plan amortizacije je:

A =14.718,27
Tabela 10-23
j
1.

Dj-1
Z = Do =100.000,00

Ij=pcDj-1
I1 = 3.780,20

Bj=A-Ij
B1 = 10.938,07

2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.

D1 = 89.061,93
D2 = 77.710,37
D3 = 65.929,70
D4 = 53.703,70
D5 = 41.015,54
D6 = 27.847,73
D7= 14.182,16
469.451,13

I2= 3.366,72
I3 = 2.937,61
I4 = 2.492,27
I5 = 2.030.11
I6= 1.550,47
I7 = 1.052,70
I8= 536,11
17.746,19

B2= 11.351,56
B3 = 11.780,67
B4= 12.226,00
B5= 12.688,17
B6=13.167,80
B7= 13.665,57
B8= 14.182,16
100.000,00

Kontrole su:
D7=B8= 14.182,16;

B
j =1

104

= Z = 100.000

14.718,27

B + I
j =1

j =1

= 8 A;

j =1

j =1

100.000+17.746,19=814.718,27

pc D j + I j

0,037801985 46.945,13=17.746,19

1) B7= B2 (1+pc)5 = 11.351,56 1.03785 = B2 1,155/4 = 13.665,57

2) A = B1 (1+pc)8 = 10.938,07 1,168/4= 14.718,27
A = B7 (1+pc)2 = 13.665,57 1 .162/4 = 14.718,27
3) O4 = B1

(1 + pc )

pc

= B1

Pc

1,16 4 / 4 1
= 46.296,30 = B1 + B2 + B3 + B4
1,161/ 4 1

1.161M-1

4) O6 - O2 = B1

(1 + pc )

(1 + pc )
pc

= 49.862,64 = B3 + B4 + B5 + B6

Po
5) D4=A

1 (1 + pc )

( 8 4 )

pc

1 1,16 ( ) 1
= B5 + B6 + B7 + B8
1,161/ 4 1
84 / 4

=A

b)
m = 2; s = 2
Pc = (1+0.16/2)1/2 -1 = 0,03923048 = 3,923048% za jedno tromeseje.
pc
A = 100.000
= 14.805,62
8
1 (1 + pc )
Tabela 10 -24
j
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.

Dj-1
100.000,00
89.117,42
77.807,92
66.054,74
53.840,47
41.147,04
27.955,63
14.246,72
470.169,94

Ij=pc Dj-1
3.923,05
3.496,12
3.052,44
2.591,36
2.112,19
1.614,22
1.096,71
558,91
18.445,00

Bj=A-Ij
10.882,58
11.309,50
11.753,18
12.214,26
12.693,44
13.191,41
13.708.91
14.246,72
100.000,00

Ostalo uradite sami!

c)
m = 4, s = 1
pc= p/m = 0,16/4 = 0,04=4% zajedno tromeseje 0,04

105

0,04
=14.852,78
1 1,04 8

A= 100.000

Tabela 10 -25
j

Dj-1

Ij=pc Dj-1

Bj=A-Ij

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.

100.000,00
89.147,22
77.860,32
66.121,95
53.914,05
41.217,83
28.013,76
14.281,52
470.556,65

4.000,00
3.565,89
3.114,41
2.644,88
2.156,56
1.648,71
1.120,55
571,26
18,822,26

10.852,78
11.286,89
11.738,37
12.207,91
12.696,22
13.204,07
13.732,23
14.281,52
100.000,00.

Kontrola plana amortizacije:

D1 = B1 = 14.281,52;

B
j =1

B + I
j =1

j =1

= 8 A;

j =1

j =1

pc D j 1 = I j

= Z = 100.000 i=i

100.000 + 18.822,26 = 8 14.852,78

0,04 470.556,65 = 18.822,26

1) B7=B2 1,045;
2) A = B1 1,048= B7 1,042
3) O4=B1

1,04 4 1
;
0,04

4) O6=O2=B1

5) D4=A

1,04 4 1,042
0,04

1 1,04 (8 4)
0,04

d)
m s =4
pc = ep/s 1 = e0,16/4 -1 = 4,0810774% pri emu sada s oznaava broj anuiteta u periodu za koji je data
kamatna stopa (u ovom primjeru jednoj godini, pa je s=4)
A= 100.000

106

pc
e 0,16 / 4 1
= 100.000
= 14.902,55
8
1 e 20,16
1 (1 + pc )

Tabela 10 -26
j
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.

Dj-1
100.000,00
89.178,53
77.915,42
66.192,66
53.991,49
41.292,37
28.075,00
14.318,21
470.963,68

Ij=pc Dj-1
4.081,08
3.539.44
3.179,79
2.701,37
2.203,43
1.685,17
1.145,76
584,34
19.220,38

Bj=A-Ij
10.821,47
11.263,10
11.722,76
12.201,17
12.699,11
13.217,38
13.756,79
14.318,21
100.000,00

Kontrole plana amortizacije:

8

D7 = B8= 14.318,21;

j =1

B + I
j =1

j =1

=Z=100.000

0,040810774 470.963,68 = 19.220,38

1) B7 = B2 1.0408107745 = 13.756,79
2) A = B1 1,0408107748 = 14.902,55
3) O4 = B1

j =1

j =1

A = B7 1,0408107742 = 14.902,55

1,0408107745 1
=46.008,50
0,040810774

4) O6 O2 = B1
5) D4 = A

100.000 + 19.220,38 = 8 14.902,55 pc D j 1 + I j

=8 A;

1,0408107746 1,0408107742
= 49.840,42
0,040810774

1 1,040810774 (
0,040810774

8 4)

=53.991,49

29. Zajam od 50.000 KM treba amortizovati za 5 meseci jednakim mesenim anuitetima uz

godinje kapitaiisanje i godinju kamatnu stopu 12%. Izraditi plan amortizacije.
Rijeenje:
Z = 50.000,00; g = 5/12; m = 1; s = 12; p = 12% = 0,12 pc= (1+0,12/1)1/12- 1 = 0,009488792 =
0,9488792%
A = 50.000

pc

1 (1 + pc )

= 50.000

1,121/12 1
= 10.286,46
1 1,125 /12

107

Tabela

10-27
j
1
2
3
4
5

DJ-1
50.000,00
40.187,98
30.282,86
20.283,75
10.189,77
150.944,37

Ij=Pc Dj-1
474,44
381,34
287,35
192,47
96,69
1.432,29

Bj=A-Ij
9.812,02
9.905,12
9.999,11
10.093,99
10.189,77
50.000,00

30. Jedan zajam se otplauje za 7 godina jednakim mesenim anuitetima od po 2.000 KM, uz
godinje kapitalisanje i 20% godinje kamatne stepe. Izraditi plan amortizacije za poslednja etiri
mjeseca, a zatim izraunati desetu kamatu i anuitet kojim e biti otplaena polovina zajma.
Rijeenje:
A = 2.000; g = 7; m = 1; s = 12; ukupno msg = 84 anuiteta; p = 20% = 0,2
pc = (1 +0,2/1)1/12 - 1=1,53094705%
Z=A

1 (1 + pc )84
1 1,27
= 2.000 1/12
= 94.179,40
pc
1,2 1

D80=A

1 (1 + pc )(84 80)
= 7.702,94 je ostatak duga nakon 80 plaenih anuiteta, tj. iznos duga koji e
pc

biti otplaen sa poslednja etiri anuiteta.

Plan amortizacije za traene periode je:
Tabela

10-28
j
81.

Dj-1
D80 = 7.702,94

Ij=pc Dj-1
I81 = 117,93

Bj=A-Ij
B81 = 1.882,07

82.
83.
84.

D81 = 5.820,87
D82 = 3.909,98
D83 = 1.969,84

I82= 89,11
I83= 59,86
I84= 30,16

B82 = 1.910,89
B83= 1.940,14
B84= 1.969,84

Deset kamata se moe dobiti kao:

I10 = A - B10 = A - A (1+pc)-(mg+1-10) = A (1-(1 +pc)-(84+1-10)) = 1.360 KM.
I10 =pc D9 = pc A

1 (1 + pc )
pc

( msg 9 )

= A (1-(1+pc)-(84-9)) = 1.360 KM

Redni broj anuiteta ijim plaanjem se amortizuje polovina zajma se moe dobiti iz obrasca za otplaeni
dio duga:
On = Z/2 = Bl

108

(1 + pc )
pc

(1 + 0,0153094705 ) 1
94.179,40
= 558,20
1,0153094705n=2,291590488 /ln
0,0153094705
2
n

n=

ln2,291590488
= 54,57...
ln1,0153094705

ili obrasca za ostatak duga:

Dn=Z/2=A

1 (1 pc )

( msg n )

pc

1,0153094705n-84=0,639540825
n=

94.179,40
1 1,0153094705 (84 n )
= 2.000,00
2
0,0153094705

/ln

ln0,639540825
+ 84 = 54,57...
ln1,0153094705

Isplatom 55-tog anuiteta plaena je polovina (i neto vie od toga) duga.

31. Zajam od 200.000 KM se amortizuje za 6 godina godinjim, na najveu celu hiljadu hiljadu
zaokrugljenim anuitetima, uz godinje kapitalisanje i 18% godinje stope. Izraditi plan amortizacije
i izvriti kontrole! Izraunati pomou formule ostatak duga nakon 3 plaena anuiteta! Proveriti
vezu izmeu poslednje otplate i anuitetnog ostatka!
Rijeenje:
Z = 200.000; g = 6; m = 1; s = 1; p = 18% = 0,18 = pc; msg = 6 0,18
0,18
Amin=200.000
57.182,00 KM.
1 1,18 6
Amax=200.000

0,18
63.955,60 KM.
1 1,18 5

Cele hiljade izmeu dve granice su 58.000,59.000, 60.000, 61.000, 62.000 i 63.000 KM. Prijema
odreenju zadatka anuitet zaokrugljen na najveu hiljadu je A = 63.000,00. Izraunajmo anuitetni ostatak:
200.000 = 63.000

1 1,18 5
+ A1 1,18-6 A1=8.066,80
0,18

Dati zajam e biti amortizovan plaanjem pet puta po 63.000 KM. i esti put 8.066,80 KM.

109

Plan amortizacije:
Tabela 10-29
j
1.
2. 3.
4. 5.
6.

Dj-1
200.000,00
173.000,00
141.140,00
103.545,20
59.183,30 6.836,30

Ij=0,18 Dj-1
36.000,00 31.140,00
25.405,20 18.638,10
10.653.00 1.230,50

Bj=A-Ij
27.000.00 31.860,00
37.594,80 44.361,90
52.347,00 6.836.30

Aj
63.000,00 63.000,00
63.000,00 63.000,00
63.000,00 8.066,80

683.704,80

123,066,80

200.000,00

323.066,80

Kontrole plana amortizacije:

Bmsg = Dmsg -1 = 6.836,30
6

B
j =1

=Z = 200.000

B + I
j

j =1

j =1

= 5 A + A1

j =1

j =1

pc D j + I j

D3=A

200.000+123.066,80=5 63.000+8.066,80
0,18 638.704,80=123.066,80

1 (1 + p )

( 6 3 1)

+A1 (1+p)-(6-3)=63.000,00

1 1,18 2
+8.066,80 1,18-3=103.545,20 KM
0,18

je ostatak duga nakon tri plaena anuiteta.

Izmeu poslednje otplate i anuitetnog ostatka je veza:
B6 = A1 (1+p)-1 = 8.066,80 1,18-1 = 6.836,30 KM.
32. Zajam od 350.000 KM, treba amortizovati mesenim anuitetima od po 20.000 KM, uz godinje
kapitalisanje i godinju kamatnu stopu 10%. Izraditi plan amortizacije za poslednja etiri perioda!
Rijeenje:
Z = 350.000; a = 20.000; m = 1; s = 12;
p = 10% = 0,1.
Pc = (1+0.1/1)1/12 - 1 = 0,00797414 = 0,797414% meseno.
Odredimo sa koliko anuiteta se moe zajam amortizovati tj. msg:
Z=A

1 (1 + pc )

msg

pc

350.000 = 20.000

1 1,00797414 msg
0,00797414

1,00797414-msg=0,86045255 /ln
110

msg = -

ln0,86045255
= 18,92... msg = 19
ln1,00797414

Rezultat znai da se zajam moe amortizovati na ukupno 19 mesenih anuiteta od kojih su prvih 18 po
20.000 KM., a 19. anuitetni ostatak A1 < 20.000
Izraunajmo anuitetni ostatak:
350.000 = 20.000

1 1,00797414 18
+ A1 1,00797414-19
0,00797414

A1 =18.467,30 KM.
Da bismo izradili plan amortizacije za poslednja etiri perioda (za 16, 17, 18 i 19. mesec) izracunajmo
ostatak duga nakon 15 plaenih anuiteta:
D15 = A

1 (1 + pc )

(19 15 1)

+ A1(1+pc)-(19-15) = 76.945,40

pc

ili na drugi nain:

D15 =Z O15 = Z B1

(1 + pc )
pc

(1 + pc )

15 1

= Z - (A - Z pc)

pc

= 76.945,40

Plan amortizacije:
Tabela

10-30

j
16.
17.
18.
19.

Dj-1
D15 = 76.945,40
D16 = 57.559,00
D17 = 38.018,00
D18 = 18.321,20

Ij=0,18 Dj-1
I16 = 613,60
I17 = 459,00
I18 = 303,20
I19 = 146,10

Bj=A-Ij
B16= 19.336,40
B17= 19.541,00
B18= 19.696,80
B19= 18.321,20

Aj
20.000,00
20.000,00
20.000,00
18.467,30

33. Zajam od 100.000 KM treba amortizovati za 5 godina godinjim anuitetima uz jednake otplate i
godinju kamatnu stopu 10%. Izraditi plan amortizacije!
Rijeenje:
Z = 100.000; g = 5; m = 1; s = 1; p = 10% = 0,1
100.000
= 20.000
B=
5

111

Tabela

10-31

j
1.
2. 3.
4. 5.

Dj-1
100.000
80.000 60.000
40.545 20.183

Ij=0,1 Dj-1
10.000
8.000
6.000 4.000 2.000

Bj=20.000
20.000
20.000 20.000
20.000
20.000

300.000

123,066,80

100.000

Bj = Ij + Bj
30.000
28.000
26.000
24.000
22.000
130.000

34. Jedan zajam treba amortizovati za 7 godina jednakim mesenim otplatama od po 1.500 KM uz
godinje kapitalisanje i 28% godinje kamatne stope. Izraditi plan amortizacije za poslednja tri
perioda (mjeseca)! Izraunati osmu kamatu, dvadeset osmi anuitet i otplaeni dio duga tokom
jedne godine!
Rijeenje:
B = 1.500; g = 7; m = 1; s= 12; p = 28% = 0,28; msg = 84
Pc = (1+0.28)1/12 - 1 = 0,02078473 = 2,078473% meseno
Z = msg B = 84 1.500 = 126.000
U planu amortizacije svaki anuitet se rauna kao zbir obraunatog interesa za tekui period i otplate. U
cilju izrade plana amortizacije za poslednja tri perioda (82, 83, i 84. mesec), izracunajmo ostatak duga
nakon 81. plaenog anuiteta.
D81=(msg-81) B = (84-81) 1.500 = 3 1.500 = 4.500 KM.
Plan amortizacije za traene periode je:
Tabela

10-32

j
Dj-1
Ij=pc Dj-1
Bj=A-Ij
82. 83. D81 =4.500 D82 =3.000 I82 =93,50 I83 =62,40 I84 1.500 1.500
84.
D83 =1.500
=31,20
1.500

Aj = Ij + B
A82 =1.593,50 A83
=1.562,40
A84=
1.531,20

Osma kamata: Ik = pc (msg - k + 1) B

I8 = 0,02078473 (84- 8 + 1) 1.500 = 2.400,60
Dvadeset osmi anuitet: Ak= B (1+(smg-(k-1)) pc)
A28 = 1.500 (1 +(84-(28-1)) 0,02078473) = 3.277,10
Otplaeni dio duga tokom jedne (bilo koje) godine je zbir dvanaest mesenih otplata,
12 1.500 = 18.000
35. Zajam od 40.000 KM treba amortizovati za 9 godina jednakim godinjim anuitetima uz godinje
kapitalisanje i 20% godinje kamate. Posle 5 godina uredne amortizacije, dunik i povjerilac su se
112

dogovorili da otplaivanje miruje i da se sledei novi anuitet plati 3 godine i 6 meseci posle
poslednjeg plaenog anuiteta. Prijema novim uslovima ostatak duga treba amortizovati za 2
godine polugodinjim jednakim anuitetima uz godinje kapitalisanje i 14% godinje kamate. Stari
uslovi kapita'isanja vae jo godinu dana posie poslednjeg plaenog starog anuiteta.Kamate se
obraunavaju I pripisuju dugu za vreme mirovanja (moratorijuma) otplaivanja. Izraditi plan
amortizacije! Kakvi su tokovi plaanja ako se kamate za vreme moratorijuma posebno plaaju?
Rijeenje:
Z = 40.000; g = 9; m = 1; p = 20% = 0,2; pc = p = 0,2
pc
0,2
A=Z
= 40.000
= 9.923,20
msg
1 1,29
1 (1 + pc )
Zajam e biti amortizovan uredno 5 godina, bie otplaeno 5 godinjih anuiteta. Ostatak duga nakon 5
plaenih anuiteta je:

D5 = A

1 (1 + pc )
pc

( 9 5 )

= 9.923,20

1 1,24
= = 25.688,40 KM. na kraju pete godine.
0,2

Ukamatimo ostatak duga za ono vreme kada otplaivanje miruje. Poto anuitet uvek sadri kamatu za 1
period unazad, kamaenje izvrimo na 1 period prije roka prvog novog anuiteta, dakle 3 godine nakon
poslednjeg plaenog anuiteta, za 1 godinu po starim i 2 godine po novim uslovima:
Kg = D5 (1+0.2/1)11 (1 +0,14/1 )12 = 25.688,40 1,21 - 1,142= 40.061,70 KM. na kraju osme godine.
Dobijena vrijednost je novi zajam Z = 40.061,70; g = 2; m = 1; s=2; msg = 4; p = 14% = 0,14.
pc = (1+0,14/1 )1/2 - 1 = 0,0677078825 = 6,7707825% zajedno polugodite.
Novi anuitet je:
pc
0,067707825
A=Z
= 40.061,70
= 11.766,20
msg
1 1,0677078254
1 (1 + pc )

113

Moratorijum

poetni zajam

j
period

Vrsta
plaanja
Godina

Plan amortizacije:

1.

1.

2.

2.

3.

3.

4.

4.

5.

5.

6.

1.

7.

2.

8.

Novi 9.
uslovi
10.

Dj-1
(poetkom
perioda)

Ij=pcDj-1

Bj=A-Ij

Z=D0=40.000,00
D1=38.076,80
D2=35.769,00
D3=32.999,60
D4=29.676,30

I1=8.000.00
I2=7.615.40
I3=7.153.80
I4=6.599.90
I5=5.935.30

B 11 =1.923,20

9.923,20
9.923,20
9.923,20
9.923,20
9.923,20

3.

D5=25.688,40
I 1M =5.137,70
30.826,10 32.913,30 M
I =2.087,20
35.141,80 37.521,20 2
I M3 =2.228,50

4.

I M4 =2.379,40

5.

I M5 =2.540,50

1.

Z=D0=40.061,70
D1=31.008,00
D2=21.341,30
D3=11.020.10

2.
3.

B 13 =2.769,40 B 14
=3.323,30
B 15 =3.987,90
-

I 32 =1.445,00

9.053,70 11.766,20
11.766,20
B 22 =9.666,70
11.766,20
B 32 =10.321,20
11.766,20

I 24 =746,10

B 24 =11.020,10

I 12 =2.712,50
I 22 =2.099,50

4.

B 12 =2.307,80

B 12 =

Napomena
Zbir svih otplata je:

B + B
j =1

1
j

j =1

2
j

= Z + I Mj = 54.373,30 jer se otplatama otplauje pored zajma i

j =1

kamate obraunate za vreme moratorijuma i pripisane dugu. Realna plaanja dunika povjerioca
prikazana su u poslednjoj koloni (A).
Druga je mogunost da se kamate ne pripisuju dugu, nego da ih dunik posebno plaa; ovaj sluaj je
prikazan u sledeoj tabeli, a novi zajam je jednak sa D5, pa je sada novi anuitet:
pc
0,067707825
A=Z
= 25.688,40
= 7.544,70
msg

1
1,067707825 4
1 (1 + pc )

114

Plan amortizacije je:

moratorijum

j period

10-34

Godina

Vrsta plaanja

Tabela

6.

1.

7.

2.

Dj-1
(poetkom
perioda)

D5=25.688,40
I 1M =5.137,70
25.688,40 25.688,40 M
I =1.739,30'
25.688,40 25.688,40 2
I M3 =1.739,30

3.
8.

4. .

I M4 =1.739,30
I M5 =1.739,30

9.

1.

Z=Do=25.688,40
I 12 =1.739,30
Di=19.883,00
I 2 =1.346,20
D2=13.684,50
D3= 2
I 32 =926,50
7.066,30

2.
novi uslovi

Ij=pcDj-1

10.

3.
4.

Bj=A-Ij

5.137,70
1.739,30
1.739,30
1.739,30
1.739,30

B1=5.805.40
B2=6.198.50
B3=6.618.20
B4=7.066.30

7.544,70
7.544,70
7.544,70
7.544,70

I 24 =478,40

Napomena
Zbir svih otplata je:

B + B
j =1

1
j

j =1

2
j

= Z = 40.000

Ukupna plaanja su (zbir po nominalnoj vrijednosti svih anuiteta)

- kada se kamate za vreme moratorijuma pripisuju dugu:
5 9.923,20 + 4 11.766,20 = 96.680,80 KM
od toga 40.000,00 KM. otplata zajma
56.680,00 KM kamate sadrane u anuitetima, zajedno sa pripisanim kamatama obraunatim za vreme
moratorijuma
- kada se kamate plaaju:
5 9.923,20 + 5.137,70 + 4 1.739,30 + 4 7.544,70 = 91.889.70 KM.
od toga:
40.000,00 KM otplata zajma
51.889,70 KM ukupne kamate plaene putem anuiteta za vreme uredne amortizacije i plaene na vreme
moratorijuma
36. Zajam od 450.000 KM isplaen je 20.4.1997. Zajam treba otplatiti sa 37 tromesenih anuiteta od
kojih se prvi plaa 15.3.1999. Kapitalisanje je polugodinje, koje se obavlja 15.3. i 15.9. svake
godine uz godinju kamatnu stopu 15%. Uredno su isplaeni svi anuiteti dospsli do 30.6.2003.
godine, kada su se dunik i povjerilac dogovorili da se ostatak duga otplati za 8 narednih godina
mesenim anuitetima zaokrugljenim na najmanju moguu elu desetinu, uz godinje kapitalisanje
i 22% godinje kamate. Prvi novi anuitet e biti isplaen 31.01.2004. godine. Izraunati novi anuitet
i anuitetni ostatak! Kamate se obraunavaju i
115

a)
b)

posebno isplauju,
pripisuju dugu.

Rijeenje:
Iznos dat na zajam 450.000 KM., dana 20.4.1997.
m = 2 (15.3. i 15.9.), s = 2; msg = 37; prvi anuitet plaen dana 15.3.1999.
p = 15% = 0,15.
Amortizacija je pod datim uslovima vrena do 30.6.1995. tj. plaeno je 9 anuiteta, poslednji je plaen
15.3.2003.
Novi uslovi kamaenja vae do 30.6.2003.
g = 8; m = 1; s=12; msg = 96; anuiteti zaokrugljeni, prvi se plaa 31.1.2004. p = 22% = 0,22
a)
Ukamatimo prvo 450.000 KM. tako da mu je rok jedan perid (jedno tromeseje) prije roka prvog anuiteta,
tj. do 15.12.1998. (od 20.4.-15.9.1997. je 148 dana u punom periodu kapitalisanja od 15.3.199715.9.1997., a cela polugodita su 15.9.1997.-15.3.1998., 15.3.1998. - 15.9.1993. tj. 2 polugodita, i od
15.9.1998.-15.3.1999.
Kg = 450.000 (1+0,15/2)(148/184 + 2 + 91/l31) = 571.588,90 KM. dana 15.12.1998.
I = 571.558,90 - 450.000 = 121.588,90 KM. je kamata koju dunik isplauje 15.9.1998.
U zavisnosti od dogovora, dunik kamate moe plaati i prilikom svakog kapitalisanja u ovom sluaju je:
Kg = 450.000 (1 + 0,15/2)148/184 = 476.953,30 KM.
I1 = 476.953,30 - 450.000 = 26.953,30 KM. kamata koju dunik plaa 15.9.1997.
Kg = 450.000 (1 + 0,15/2)1 = 483.750 KM.
I2 = 483.750 - 450.000 = 33.750 KM. kamata koju dunik plaa 15.3.1997.
Kg = 450.000 (1+0.15/2)1 = 483.750 KM.
I3 = 483.750 - 450.000 = 33.750 KM. kamata koju dunik plaa 15.9.1998.
Kg = 450.000 (1 +0,15/2)91/181 = 466.663,20 KM.
I4 = 466.663,20 - 450.000 = 16.663,20 KM. kamata koju dunik plaa 15.12.1998
Primjetimo da je, zbog razliitih rokova plaanja, kamata u prvom sluaju (121.588,90 KM) manja od
ukupne kamate u drugom sluaju (I1 + l2 + l3 + U = 111.116,50 KM). Kamate su u oba sluaja raunate
primenom kontormne kamatne stope za nepotpune periode; takoe u zavisnosti od volje uesnika, isto se
moglo uraditi i prostim interesnim raunom.
U oba prikazana sluaja, dug, tj. zajam dana 15.12.1990. iznosi 450.000 KM. Izraunajte anuitet!
Pc = (1+0.15/2)1/2 - 1 = 0,036822067 = 3,6822067% za jedno tromeseje.
pc
0,36822067
A=Z
= 450.000
= 22 46430 KM.
msg
1 1,036822067 37
1 (1 + pc )

116

Od potrebnih 37 anuiteta plaeno je 9. Izraunajmo ostatak duga nakon 9 plaenih anuiteta:

D9 = 22.464,30

1 1,03822067 (37 9)
= 388.427,90 KM. dana 15.3.2003.
0,036822067

Ukamatimo ostatak duga do dana konverzije (promene uslova amortizacije), do 30.6.2003. (od 15.3.2003
30.6.2003. je 107 dana od 184 u punom periodu 15.3. - 15.9.2003.):
Kg = 388.427,90 (1+0,15/2)107/184 = 405.112,00 KM dana 30.6.2003.
I = 405.112 - 388.427,90 = 16.684,10 KM je kamata koju dunik isplauje dana 30.6.2003. Dug ostaje
388.427,90 KM. sa rokom 30.6.2003.
Ukamatimo dalje dug po novim uslovima tako da mu je rok jedan period (jedan mesec) prije roka prvog
novog anuiteta, tj. do 31.12.2003. Prijema novim uslovima kapitalisanje je godsnje (o1.12. svake godine)
Od 30.6. -31.12.2003. je 184 dana od 365 u toj godini:
Kg = 388.427,90 (1+ 0,22/1 )184/365 = 429.383,40 KM. dana 31.12.2003.
I = 429.383,40 - 388.427,90 = 40.955,50 KM. je kamata koju dunik plaa dana 31.12.2003. Dug ostaje
388.427,90 KM. sa rokom 31.12.2003. godine.
Poto prvi novi anuitet dospeva 1 mesec kasnije, a anuitet su meseni, dati dug se tretira kao zajam za
amortizaciju pod novim uslovima, Z = 388.427,90 KM.
Odredimo vrijednost zaokrugljenog anuiteta!
Pc = (1 +0,22/1 )1/12 -1 = 0,016708963 = 1,6708963% meseno.
0,016708963
Amin = 388.427,90
= 8.151,10 KM.
1 1,01670896396
Amax = 388.427,90

0,016708963
=8.186>10 KM.
1 1,016708963 95

Anuitet zaokrugijen na najmanju elu desetinu je A = 8.160,00 KM. koji e biti plaen 95 puta, a 96 put se
plaa anuitet ostatak A1.
388.427,90 = 8.160,00

1 1,016708963 95
+ A1 1,016708963-96
0,016708963

A1 = 6.080,10 KM. je anuitetni ostatak.

b)
Uslovi isti kao pod (a), ali se kamate ne plaaju posebno, nego se pripisuju dugu.
Kg = 450.000 (1+0,15/2)148/184+2+91/181 = 571.588,90 KM.
dana 15.12.1998. je iznos koji treba otplatiti anuitetima:
117

A = 571.588,90

0,036822067
= 28.534,10 KM.
1 1,36822067 37

Ostatak duga nakon 9 plaenih anuiteta:

Dg = 28.534,10

1 1,036822067 (
0,036822067

37 9 )

= 493.380,10 KM. dana 15.3.2003. Ukamaenje ostatka

duga do konverzije i tu vrijednost do 31.12.2003.

Kg = 493.380,10 (1+0,15/2)107/184 (1+0,22/1 )184/365 = 568.828,20 KM. 31.12.2003.
Novi anuitet se odreuje kao:
0,016708963
Amin = 568.828,20
=11.936,80 KM.
1 1,01670896396
Amax = 568.828,20

0,016708963
= 11.988,10 KM.
1 1,01670896395

Zaokrugljeni anuitet je 11.940 KM.

568.828,20 = 11.940

1 1,01670896395
+ A, 1,016708963-96
0,016708963

A1= 11.187,40 KM. je anuitetni ostatak koji e biti plaen na kraju osme godine amortizacije pod novim
uslovima, tj. 31.12.2017. godine.
37. Dana 30.6.2000. godine dodeljen je zajam od 100.000 KM koji treba amortizovati sa 15 polugodinjih
anuiteta uz polugodinje kapitalisanje (30.6. i 31.12. svake godine) i 10% godinje stope.
Dana 31.10.2000. godine dodeljen je jo jedan zajam, od 200.000 KM, koji treba amortizovati sa 50
mesenih anuiteta uz godinje kapitalisanje i 12% godinje stope.
Oba zajma su uredno amortizovana zakljuno sa 31.8.2002. godine, kada je odlueno da se oba
zajma spajaju u jedan koji e biti amortizovan za 3 godine jednakim mesenim anuitetima, pod
uslovima koji su vaili za drugi zajam. Nai novi anuitet! Kamate se obraunavaju i pripisuju dugu,
a prvi novi anuitet e biti plaen 31.1.2003. godine.
Rijeenje:
p 0,10
=
= 0,05 = 5 % polugodinje za prvi zajam.
m
2
0,05
A = 10.000
= 9.634,20 KM je anuitet za amortizaciju prvog zajma.
1 1,05 15

pc =

Ovi anuiteti su praeini 31.12.1992., 30.6.1993;, 31.12.1993. i 30.6.1994. tj. 4 anuiteta. Ostatak duga
nakon etiri plaena anuiteta:
15 4 )

D4 = 9.634,20
118

1 1,05 (
0,05

= 80.025,90 KM., dana 30.6.1994.

Kamaenje ostatka duga do dana spajanja (konsolidacije) dva zajma, tj. do 31.8.1994.
Kg = 800.025,90 (1+0,01/2)62/184 = 81.352,40 KM. dana 31.8.1994.
Za drugi zajam je:
Pc=(1+0,12/)1/12-1=0,009488792=0,9488792% meseno
0,009488792
A = 200.000
=5.042,20 KM. je anuitet za amortizaciju drugogzajma. Ovi anuiteti
1 1,00948879250
su plaeni krajem svakog mjeseca poev od 30.11.2000. do 31.8.2002., znai 22 puta. Ostatak duga
nakon 22 piaena anuiteta:
D22 = 5.042,20

1 1,009488792(50 22)
= 123.472 20 KM. dana 31.8.2002.
0,09488792

(ii)

Iznos (i) i (ii) imaju jednaki rok (31.8.2002.) i mogu se sabrati:

81.352,40 + 123.472,20 = 204.824,60 KM. dana 31.8.2002. je dugovanje, koje treba ukamatiti od
31.12.2002. tj. jedan period (mesec) prije roka prvog novog anuiteta, i dobijeni iznos e prijedstavljati
zajam kao osnovicu za odreivanje novog anuiteta.
Z = 204.824,60 (1 + 0,12/1)122/365 = 212.732,10 KM. dana 31.12.2002.
0,009488792
A = 212.732,10
= 7.003,60 KM. je novi anuitet.
1 1,00948879236

119

MATEMATIKA ZA EKONOMISTE (Pregled vanijih

formula)
produena proporcija:
a:b:c = x:y:z a:b = x:y; a:c = x : z;
ka:kb:kc = mx: my : mz ka : kb : kc = kx : ky : kz; ka : mb: nc = kx: my : nz;
a : x
( a + b + c ) : ( x + y + z ) = b : y
c : z

a1 : a2 : ... : an = x1 : x2 : ... : xn ai : aj = xi : xj; i,j; = 1,2,... ,n:

n

a : x
i =1

a
i =1

i =1

= a j : x j ; j = 1,2,..., n;

= c; a j =

xj
n

xi

c.

i =1

1.FINANSIJSKAMATEMATIKA
Procentni i promilni raun
G je oznaka za glavnicu;
P je oznaka za prinos;
p je oznaka za prinos na jeKMicu glavnice, a moe se po potrebi izraziti kao procentna ili promilna stopa;
1
10

p = 0.01 = 100 = 1% = 100 = 10%

G:P = l : p P = Gp;

(G P ) : (1 p ) = G : 1 = P : p,G =

p (G P )
GP
,P =
.
1 p
1 p

Prost kamatni raun

I je oznaka za za interesni (kamatni) iznos ili krae interes (kamata); p je oznaka za godinju interesnu
(kamatnu) stopu;

120

(Pregled vanijih formula)

g je oznaka za vreme izraeno u godinama (npr.. 5 meseci = 5/12 godina, pa je g=67/365)
K je oznaka za raniju (diskontovanu) vrijednost:
Kg je oznaka za kasniju (ukamaenu) vrijednost.
I=Kpg
Kg=K + I.
ZaK = G,Kg=G + I vai:
Kg = K(l+pg) K - Kg(1+ pg)-1
dg je oznaka za broj dana u jednoj godini (365 ili 366);
kbr je oznaka za kamatni broj;
d je broj dana (K je dato na kamenje d daana);
n
p n
I = Ij =
(kbr ) j ; kbr = Kd.
dg j = j
j =1
pN je oznaka za normalnu (datu) kamatnu stopu, koja ne mora biti godinja;
n je oznaka za broj perioda koji odgovara stopi pN;
I=Kn pN
Sloeni kamatni raun
p
;
m
pc je oznaka za konformnu kamatnu stopu, tj. Stopu kojom se s obraunavanja kamate postie isti efekat
p
kao sa jednim obraunavanjem kamate stopom ;
m

m je oznaka za broj kapitalisanja u jednoj godini sa relativnom stopom

Kg = K 1 +
m

mg

= K (1 + pc )

smg

p s
p
s

pc = 1 + 1
= (1 + pc ) 1. (Pregled vanijih formula)
m
m

p
I = K g K ;I = K 1 +

mg

1 .

M je oznaka za broj meseci;

PM je oznaka za mesenu kamatnu stopu;
Pd je oznaka za dnevnu kamatnu stopu;
1

K9 = K(1+pN)n = K(1+pc)sn; pc = (1 +pN) s -1.

Kada je pN = p, vai:
M

K g = K (1 + p ) = K (1 + p )12 = K (1 + p ) dg ;
g

pM = (1 + p )12 1 p = (1 + pM )12 1;
1

pd = (1 + p ) dg 1 p = (1 + pd )dg 1.

121

dM je oznaka za ukupan broj dana u jednom mesecu (28,29,30,31); Kada je pN pM, vii:
d

K g = K (1 + pM )M = K (1 + pM )

pd = (1 + pM )

1 pM = (1 + pd )

1.

Kada je pN = Pd, vai: K g = K (1 + pd ) .

d

Ako je kapitalisanjekontinuelno bie: Kg = K - enpN

Za pN=p vai: K g = K e

gp

= K e

M
p
12

= K e
d

Za pN=pM vai: K g = K eM pm = K e

pM

d
p
dg

Za pN=pd vai: K g = K e d pd
d1 je oznaka za broj dana koji prijethodi prvom celom periodu datog kapitalisanja, za koji treba
obraunati kamatu;
s1 je oznaka za ukupan broj dana u periodu kome pripada d1;
d2 je oznaka za broj dana koji slijedi nakon poslednjeg celog perioda datog kapitalisanja, za koji treba
obraunati kamatu;
s 2 je oznaka za ukupan broj dana u periodu kapitalisanja kome pripada d2,
dg1 je oznaka za ukupan broj dana u godini kojoj pripada d1;
dg2 je oznaka za ukupan broj dana u godini kojoj pripada d2;
d1

p s1

Kg = K 1 +
m

d
+ mg + s 2
2

(Pregled vanijih formula)

0 d1 dg1;0 d 2 dg 2
d1
d
+ g + 2 p

dg1
dg 2

Kg=K e

122

;0 d1 s1;0 d 2 s2 ;

d
p
Kg = K 1 + p 1 1 +
dg
m

mg

d2
1 + p
dg

Eskontovanjemjenica
NV je oznaka za nominalnu vrijednost mjenice ili menini iznos; VMP je oznaka za vrijednost meninog posla;
d je oznaka za za broj dana koji protekne od dana izdavanja do dana dospea mjenice;
DV je oznaka za diskontovanu vrijednost mjenice;
D je oznaka za broj dana koji protekne od dana eskontovanja do dana dospea mjenice;
d

NV = VMP(1 +p) dg VMP = NV(1 + p)

d d
dg

d
dg

d d
dg

DV = VMP(1+p)
VMP=DV(1+p)
; DV = NV(1+p) dg .
je oznaka za ukupnu kamatu sadranu u meninom iznosu;
E je oznaka za kamatu (eskont) koja se odbija od meninog iznosa pri eskontovanju mjenice;
= NV-VMP;

= VMP (1 + p ) dg 1 = NV 1 (1 + p )

E = NV-DV;

d
dg

= DV (1 + p ) dg 1 ;

- E= DV VMP je dio kamate koji ostaje podnosiocu mjenice na eskontovanje.

= NV 1 (1 + p )

d
dg

Periodinaplaanja(ulozi,rente)
P je oznaka za periodina plaanja (ulozi U jente R, anuiteti A, i dr.);
s je oznaka za broj periodinih plaanja u jednom periodu datog kapitalisanja i poklapa se sa brojem
obrauna kamate koji se eli izvriti sa konformnom kamatnom stopom pc = (14- p/m)1/s -1;
Sg je
oznaka za sumu ukamaenih vrijednosti periodinih plaanja, formiranu jedan period nakon poslednjeg
plaanja;
Sg je oznaka za sumu ukamaenih vrijednosti periodinih plaanja, formiranu na dan poslednjeg
plaanja;
S0 je oznaka za sumu diskontovanih vrijednosti periodinih plaanja, formiranu jedan period prije prvog
plaanja;
(Pregled vanijih fomula)
0 je oznaka za sumu diskontovanih vrijednosti periodinih plaanja, formiranu na dan prvog plaanja;

(1 + p / m ) 1
=P
;
1/ s
1 (1 + p / m )
mg

Sg

S0 = P

1 (1 + p / m )

(1 + p / m )

1/ s

g=Sg(1+p/m)-1/s;

mg

; 0=S0(1+p/m)1/s;

Sg=S0(1+p/m)(smg+1)/s=0(1+p/m)mg;
123

Sg = P

e n pN 1
; g=Sge-pN/s.
1 e pN / s

1 e n pN
; 0=S0epN/s;
e pN / s 1
Za pN = p vai:
S0 = P

Sg = P

e gp 1
; g=Sge-p/s;
1 e p / s

S0 = P

1 e gp
; 0=S0ep/s;
ep / s 1

Amortizacijazajmova
a)Jednaki anuiteti
Z je oznaka za zajam;
A je oznaka za anuitet;
s je oznaka za broj anuiteta u jednom periodu kapitalisanja
Dk je oznaka za ostatak duga nakon prvih h plaenih anuiteta, pri emu je D0 = Z;
Ok je oznaka za otplaeni dio duga nakon prvih k plaenih anuiteta;
A=Ij+Bj; j = 1,2,...,smg;
Bj je oznaka za otplatu u j-tom periodu;

Z=A

1 (1 + p / m )

mg

(1 + p / m ) 1
1/ s
(1 + p / m ) 1
A=Z
mg
1 (1 + p / m )

124

1/ s

=A
=Z

1 (1 + pc )

smg

pc
pc

1 (1 + pc )

smg

(Pregled vanijih fomula)

A=Z

pN

1 (1 + pN )

Za pN = p vai: A = Z

.
p
1 (1 + p )

Za pN = pM vai: A = Z

Dk = A

1 (1 + p / m )

pm
;
1 (1 + pm ) M
( smg k ) / s

=A

(1 + p / m )1/ s 1

1 (1 + pc )( smg k )
.
pc

Bk = A(1 + p / m )( smg +1 k ) / s = A(1 + pc )( smg +1 k ) ;

p

A = Bk 1 +
m

( smg +1 k ) / s

= Bk (1 + pc )smg +1 k ; Bl = Bk (1 + p / m )( l k ) / s = Bk (1 + pc )l k ;

Ik = (1 + p / m )

1/ s

1 Dk 1 = pc Dk 1;

Ik = A 1 (1 + p / m )( smg +1 k ) / s = A 1 (1 + pc )

Ik = Bk (1 + p / m )

( smg +1 k ) / s

Ok = B j ; Ok = A (1 + p / m )

1 ;

k /s

(1 + p / m ) 1
= B1
1/ s
(1 + p / m ) 1
k /s

( smg +1 k )

);

(1 + p / m )
smg (1 + pc )
= A (1 + p c )

1/ s
pc
(1 + p / m ) 1
k
smg
(1 + pc ) 1

mg

j =1

Ok = B1

1 = Bk (1 + pc )

( smg +1 k )

pc

; Ok + Dk = Z;Osmg =

B
j 1

1
;

= Z.

(Pregled vanijih formula)

b) Zaokrueni anuiteti
A0 je oznaka za tzv. anuitetni ostatak (poslednji-krnji anuitet).
Amin A Amax ;
1

Amin

(1 + p / m ) s 1
(1 + p / m )s 1
= A(smg ) = Z
; Amax = A(smg 1) = Z
;
mg
1 (1 + p / m )
1 (1 + p / m )( smg 1)

Poslijedica zaokruivanja anuiteta je pojava poslednjeg anuiteta u obliku anuitetnog ostatka.

A0 < A;

125

Z = A

1 (1 + p / m )

( smg 1)
s

+ A0 (1 + p / m )

smg
s

; Z = A

(1 + p / m ) s 1
( smg 1)

1 (1 + p / m ) s

A0 = Z A
1

(1 + p / m ) s

1 (1 + pc )( smg 1)
+ A0 (1 + pc ) smg ;
pc

smg
1+ p / m s ;
)
(

smg k 1
s

1 (1 + pc )( smg 1)
1 (1 + p / m )
smg
A0 = Z A
(1 + pc ) ; Dk = A
1
pc

(1 + p / m )s 1
Dk = A

1 (1 + pc )( smg k 1)
+ A0 (1 + pc )( smg k ) ; Dk = Z Ok ; k = 1,2,..., smg 1;
pc

Ik = (1 + p / m ) s 1 Dk = pc Dk 1;

(Pregled vanijih formula)

Bk=A-Ik; k = 1,2,...,smg-1;
Bsmg = A0 - Ismg =A0(1+ p/m)
Bsmg = Z - Osmg-1;
smg

I
j =1

1
s

= A0(l + pc)-1;

= (smg 1)A + A0 Z.

c) Jednake otplate
Z = smg B B =

Z
;
smg

Ok = k B; Dk = (smg k)B; Ik = pc Dk-1; Ak= B(l+ pc(smg - k +1)) = B + Ik ;

smg

Z pc ( smg + 1)

j =1

126

+ (1 + p / m )

smg
smg + 1

; A j = Z 1 + pc
.
2

j =1

smg k
s

d) Anuiteti se mijenjaju po aritmetikoj progresiji

d je oznaka za razliku anuiteta i njemu prijethodnog anuiteta, tj. d = Ak - Ak-1,
smg

d 1 (1 + pc )
smg

A1 = Z

smg

pc
pc
(1 + pc )

Ak = A1 + ( k 1) d = Ak 1 + d ;

pc

;
1 (1 + p ) smg
c

(Pregled vanijih formula)

e) Anuiteti se mijenjaju po geometrijskoj progresiji
q je oznaka za kolinik anuiteta i prijethodnog anuiteta, tj. Ak/Ak-1 = q; A1 je oznaka za prvi anuitet.

(1 + p / m )

1/ s

A1=Z

1+ p / m
2

mg

Ak = A1 q k 1 = Ak 1 q; q (1 + p / m )

1/ s

Za q = (1 +p/m)1/s= 1+ pc vai:

(1 + p / m )

1/ s

A1 = Z

smg

=Z

1 + pc
.
smg

127

LITERATURA
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.

128

Car M., Matematika za ekonomiste, Narodne novine, Zagreb, 1963.

Aneli T., Matrice, Beograd, 1962.
Dabevi, Dravinac, Filipovi, Sekuli, Matematika za ekonomiste s teorijom i komentarom,
Informator Zagreb, 1981.
Dajovi S., Matematika I, Beograd, 1976.
Jugoslovensko bankarstvo, Kamate i anuitetne tablice, Beograd, 1973.
Koovi J., Finansijska matematika, Ekonomski fakultet, Beograd, 1993.
Krasulja D., Poslovne finansije, Beograd, 1982.
Kurepa ., Via algebra I i II, kolska knjiga Zagreb, 1965.
Lui L., Matematika za ekonomiste, Savremena administracija, Beograd, 1972.
Marti Lj., Kvantitativne metode za finansijske i raunovodstvene analize, Informator, Zagreb,
1976.
Marti Lj., Primena matematikih metoda u ekonomskoj analizi, Informator, Zagreb, 1976.
Pejovi T., Matematika analiza I i II, Nauna knjiga Beograd, 1971.
Rakoevi, Ivovi, Pavlovi, Borii, Muicki-Kovaevi, Matematika kroz primere I zadatke,
Savremena administracija, Beograd, 1984.
Ralevi, erani, Doroti, Vukasinovi, Munitlak, Matematika za ekonomiste, Savremena
administracija, Beograd, 1978.
Ralevi, Drpljnin, Matematika za ekonomiste, Savremena administrqacija Beograd, 1981.
Ralevi, orevi, Filipovi, Savi, Nenadovi, Matematika za ekonomiste, Savremena
administracija, Beograd, 1985.
Veselinovi, V..:Finansijska matematika, Nauna knjiga, Beograd, 1964.
Tumbas, A.: Privredna i finansijska matematika, Ekonomski fakultet, Subotica, 1982.
Munitlak, D.: Matematika, Via poslovna kola, N. Sad, 1999.
Cvetkovi, D., Simi, S.: Diskretna matematika, Nauna knjiga, Beograd, 1990.

129