3.

A frase

1. A frase como unidade sintctica

1.1. Referencialidade, determinacin e estrutura da frase
1.1.1. Referencialidade
1) Predicacin e referencia:
a) Predicar:

Establecer relacins entre entidades do mundo.

Atriburlles propiedades a entidades do mundo.

b) Referir: identificar lingisticamente entidades do mundo. A frase o
marco da referencia.
2) Da predicacin referencia:
peza lxica con
significado concreto no
operacins determinativas
significado virtual (clase)
acto de fala (referencia)

3) Casos nos que con cmpre a determinacin:

a) Nomes propios: sempre nomean entidades concretas.
b) Nomes comns empregados sen valor referencial:

Vocativos. Exemplo: profesora, pdeme explicar isto de novo?

Expresins interxectivas. Exemplo: pobre rapaz!

Estruturas atributivas adscritivas. Exemplo: a vecia profesora.

Complementos de calidade en sentido xenrico. Exemplo: traballa de

profesora.

Formas lxicas complexas. Exemplo: profesora de universidade.

1.1.2. Determinacin
Unha frase debe cumprir unha funcin noutra unidade sintctica superior
(coma toda unidade sintctica) e defnese pola sa estrutura interna: debe ter un
Ncleo, que pode aparecer s ou non.
Con todo, por mor da referencialidade o normal que non apareza s,
senn que se produza a sa expansin ou proxeccin mediante operacins
determinativa, que se poden levar a cabo mediante procedementos:
1) Gramaticais:
a) Palabras gramaticais (paradigmas pechados): artigos, demostrativos,
posesivos, identificadores, cuantificadores, adverbios de cantidade e
numerais.
b) Morfemas flexivos: achegan significado gramatical pero non desempean
funcins sintcticas (son morfemas ligados, non palabras).
2) Lxicos: realzase mediante palabras pertencentes a clases abertas, polo que o
contido das restricins non est limitado a categoras preestablecidas.
1.1.3. Estrutura da frase
O acto de referencia est condicionado por factores gramaticais e
pragmticos, que repercuten nas operacins determinativas (cantidade e tipos)
que se realizan na frase.
1

Sintaxe galega
2009/2010
USC

3. A frase

1) Factores gramaticais (deles depende a gramaticalidade da frase):

a) Algunhas posicins sintcticas poden esixir un determinante que marque
actualizacin, anda que o termo introducido tea os mesmos trazos
semnticos ca en posicins nas que non o necesita.
Exemplo: merca tabaco pero o tabaco prexudicial
para a sade (*tabaco prexudicial para a
sade).

b) A determinacin mediante procedementos lxicos pode ser obrigatoria

nalgns casos, anda que de xeito xeral dependa da decisin do emisor.
Exemplo: familia carente de recursos pero *familia
carente.

2) Factores pragmticos: o emisor debe avaliar cales son as operacins

determinativas necesarias:
a) Tendo en conta o contexto e a informacin pragmtica do receptor.
b) Atendendo a dous principios para garantir a eficacia comunicativa:

Achegar toda a informacin necesaria.

Non achegar mis informacin da necesaria.

1.2. O concepto de Ncleo e os tipos de frase

1.2.1. Delimitacin e propiedades do Ncleo
O Ncleo o elemento central da F e o nico constitunte obrigatorio, o
que implica que lle outorga F as sas propiedades categoriais, de xeito que as
frases son proxeccins dos seus ncleos. Por exemplo:
FN. Subs. expandido: neno louro expansin de neno
FAdx. Adx. expandido: moi alto expansin de alto
FAdv. Adv. expandido: moi cedo expansin de cedo

As, a F tera unha forma mnima (s o N) e unha forma mxima (teoricamente

infinita).
Ademais o N ten que ser un N lxico (salvando os recursos cohesivos).
A determinacin das propiedades categoriais da F debmola entender en
dous sentidos:
1) Control das propiedades morfolxicas: o N o elemento que resolve ou
determina a concordancia dos demais constituntes dunha F. Exemplos: as
nenas altas, a nena alta, etc.

2) Control das propiedades semnticas e sintcticas dos complementos:

o ncleo o elemento que selecciona os complementos, aos que lles impn
restricins:
a) Semnticas:
Ncleo

Restricin

comer

alimentos slidos

entre

varias entidades
2

Exemplos
comer patacas
*comer auga
entre as mesas
*entre a mesa
Sintaxe galega
2009/2010
USC

3. A frase

b) Sintcticas: o N indica as condicins nas que deben aparecer os

complementos. Neste senso, pdense dar tres situacins:

Que non esixan ningn complemento (verbos inacusativos). Exemplo:

caer.

Que sempre esixan un complemento. Exemplos: atopar [algo], necesitar

[algo]; residente [localizacin].

Que seleccionen un complemento, pero que poida expresarse ou non.

Exemplos: cantar (a expresin do complemento rara, pero posible) ou comer
(a expresin do complemento bastante frecuente).

Ncleo e criterio distribucional

1) A caracterizacin que realizamos do N implica rexeitar o criterio
distribucional xa que, segundo este criterio, o N da frase aquel elemento
que pode aparecer s (desempeando a funcin de toda a F) en determinados
contextos, pero vimos de afirmar que entre as propiedades do ncleo est
precisamente a de poder seleccionar un complemento necesario (esixir un
elemento subordinado). Exemplos:
a gasolina est moi cara

*gasolina est moi cara

manifstanse en defensa dos postos de traballo

*manifstanse en defensa

o temporal impediu a sada dos barcos

*o temporal impediu

unha persoa acorde cos seus tempos

*unha persoa acorde

pousou os libros encol da mesa

pousou os libros encol

2) Tendo en conta a nosa caracterizacin, as FPrep. non carecen de N, como

se defende tradicionalmente, xa que as preposicins seleccionan un
complemento, e tamn as sas condicins de aparicin. Exemplos:
Ncleo

condicins

entre

necesario explicitalo

sobre

necesario explicitalo

con

necesario explicitalo

Exemplos
entre as mesas
*entre
sobre a mesa
*sobre
cun martelo
*con

Esta unha propiedade derivada de seren N. As, N doutras categoras

co mesmo valor semntico poden aplicar condicins de aparicin diferentes:
Ncleo
enriba

condicins
pode aparecer ou non

Exemplos
enriba da mesa
enriba

Ademais, aplicando este criterio, todos os tipos de F teran ocorrencias

con N e ocorrencias sen N, xa que hai contextos nos que os complementos non
son suprimibles.

Sintaxe galega
2009/2010
USC

3. A frase

Tipo de F
FV
FAdx.

Exemplo
necesitar algo
carente de algo

3) Por outra banda, a FPrep. e a FAdv. son dous tipos peculiares de F:

a) En realidade, son variantes do mesmo tipo de F con diferentes condicins
sintcticas:

FPrep.: esixe sempre a presenza de complementos, de xeito que o N

nunca pode aparecer s.

FAdv.: o nico tipo de F na que o N pode aparecer sempre s.

Ncleo

condicins

sobre

necesario explicitalo

enriba

pode aparecer ou non

ante

necesario explicitalo

diante

pode aparecer ou non

tras

necesario explicitalo

detrs

pode aparecer ou non

baixo

necesario explicitalo

debaixo

pode aparecer ou non

Exemplos
sobre a mesa
*sobre
enriba da mesa
enriba
ante el
*ante
diante del
diante
tras del
*tras
detrs del
detrs
baixo a mesa
*baixo
debaixo da mesa
debaixo

b) Con todo, cmpre distinguir entre o comportamento das preposicins

lxicas fronte s gramaticais:
1.2.2. Tipos de frases
Os tipos de frases establcense en relacin categora que pertence o
seu Ncleo, que sempre debe ser unha palabra lxica (non en todas as categoras
todos os membros son lxicos ou gramaticais).
Tipo de frase

Categora do ncleo

Propiedades semnticas e sintcticas

Xeralmente serve para referirse a

obxectos do mundo.
Poden constitur unha nova
predicacin.
Funcins tpicas dos actantes da
oracin (Sux., OD, OI).
Propiedades ou calidades de obxectos.
MOD de FN
Eventos.

Predicado da oracin.

Nominal
(FN)

nome ou pronome

Adxectiva
(FAdx)
Verbal
(FV)

adxectivo
verbo predicativo
(non un copulativo ou
auxiliar)
4

Sintaxe galega
2009/2010
USC

3. A frase
Tipo de frase

Adverbial
(FAdv)

Categora do ncleo

Propiedades semnticas e sintcticas

adverbio lxico

Circunstancias do estado de cousas.

(non marcadores de
modalidade ou
polaridade)

CC.
Pode ser intransitiva.

Circunstancias do estado de cousas.

CC.
sempre transitiva.
S se xustifican cando a interxeccin
presenta un complemento (Ai dos teus
amigos! Caramba se choveu!)

Preposicional
(FPrep)

preposicin plena

Interxectiva

interxeccin

2. A Frase nominal
1) Ten como N un nome ou unha categora nominal.
2) Adxacentes: realizan operacins determinativas, dicir, teen a funcin de
guiar o interlocutor do significado virtual ao actual 1. Estas operacins realzase
mediante diferentes procedementos, e a diferentes niveis xerrquicos:
a) Procedementos:

Lxicos: modificadores. Dentro dos modificadores cmpre distinguir

entre:
Modificadores propiamente ditos (atributivos): atribenlle unha
propiedade ao N (N x). Exemplo: un marabilloso bocadillo de chourizo:
un
DET

marabilloso
MOD
(o bocadillo
marbilloso)

bocadillo
N

de chourizo
MOD
(o bocadillo de
chourizo)

Complementos: son un argumento da predicacin que subxace ao N.

Exemplo: o marabilloso regalo de Pepe:

marabilloso

DET

(o bocadillo
marbilloso)

MOD

regalo
N

de Pepe
MOD
(Pepe fixo un
regalo: Pepe =
Ax. de regalar >
regalo)

Gramaticais: determinantes.

b) Niveis xerrquicos:

Determinantes: afectan ao N e os Mods.

Modificadores: s afectan ao N.

S os nomes propios non precisan actualizacin, xa que teen un nico referente. Cando aparecen
actualizados porque se reconverten en nomes comns (o Pepe que eu coeca non era as; hoxe o
da dos Pepes).
5
Sintaxe galega
2009/2010
USC

3. A frase

FN
DET

FN
NCN

MOD

2.1. O Ncleo
1) Caractersticas do ncleo da FN:
a) Nome ou elemento nominal que determina as propiedades categoriais da
F e as posibilidades de aparicin dos restantes constituntes.
b) estruturalmente necesario, pero pode carecer de representacin fnica
se produce unha elipse con funcin cohesiva.
2) Categoras que poden funcionar como ncleo da FN:
a) Nome:

Comn:
Modalidade caracterstica do N da FN.
Designa clases, polo que ten un significado virtual.
Precisa case sempre de determinantes e/ou modificadores.

Propio:
Designa entidades concretas, polo que carece de significado virtual.
Case nunca precisa determinacins.
b) Pronome persoal:

Son palabras gramaticais.

Carecen de significado referencial propio, polo que este contextual

(procedementos decticos ou fricos):
1 e 2 persoa: emisor e receptor, respectivamente (dexe).
3 persoa: calquera outra entidade.

Nunca aparecen determinados ou modificados de xeito restritivo. S

admiten modificadores explicativos marxinalmente (ti, que o sabas,
non dixeches nada).
c) Pronome non persoal:

Son palabras gramaticais, que xeralmente funcionan como

determinantes.

Interpretacin lxica: referencia endo/exofrica (contexto ou situacin

comunicativa).

Categoras:
Posesivos. Exemplo: Qu estabas a falar dos ollos, quero dicir, dos teus?
(Dieste).

Demostrativos. Exemplo: estes sntanse mentres aqueles se erguen.

Numerais. Exemplo: pero mil vidas que tivera, mil dara antes que vir
onda vs con ela (L. Ferreiro).
6

Sintaxe galega
2009/2010
USC

3. A frase

Cuantificadores. Exemplo: podera citar testemuos a eito e algns de

certo curiosos (G. Sabell)

Identificadores. Exemplo: al levou [os porcos] disposta a vendelos e
comprar outros que non foran tan avisados (G. Barros)

d) Cuantificadores e identificadores que s funcionan como Ncleo:

Carecen de referencia frica.

Interprtanse mediante un significado lxico xenrico (algun, algo,

ningun, nada...)
e) Artigo: non pode funcionar como Ncleo de FN pero:

Pode introducir Ncelos elpticos. Exemplo: os seus pensamentos son

anda os dun xlgaro.

Pode habilitar outras categoras non nominais para funcionaren como N

de FN. Exemplo: sntache moi ben o azul.

2.2. A determinacin gramatical e os Determinantes

1) Determinantes vs. modificadores:
a) Os determinantes son palabras gramaticais, pertencentes a categoras
pechadas (predefinidas pola gramtica), mentres que os modificadores
pertencen a clases lxicas (abertas).
b) Realizan operacins determinativas diferentes:

Determinantes: identificacin e cuantificacin.

Modificadores: cualificacin.
2) Operacins determinativas:
a) Identificacin (maiora):

Sinalan cal o referente do nome.

Funcionan como identificadores:

Artigos.
Demostrativos.
Identificadores.
Posesivos.
b) Cuantificacin:

Sinalan o nmero de referentes ou o seu tamao, sen identificalos

Funcionan como cuantificadores:

Cuantificadores indefinidos.
Cuantificadores definidos.
Modificacin
marabilloso

bocadillo

de chourizo

Sintaxe galega
2009/2010
USC

3. A frase

Identificacin
marabilloso
x

bocadillo

de chourizo

Cuantificacin
marabilloso
x2

bocadillo

de chourizo

2.2.1. Actualizacin, identificacin e deixe

1) Actualizacin e univocidade: a actualizacin un marcador de
univocidade, dicir, de que a entidade que nos referimos ten unha
interpretacin nica (referencia en acto, non en potencia). Moitas linguas
teen unha clase de palabras para marcar a univocidade, no caso do galego o
artigo:
a) Univocidade: artigo definido. Tamn se pode usar en primeira mencin,
pero en contextos nos que a interpretacin univoca.
b) Non univocidade: artigo indefinido.
2) Dexe:
a) Son categoras decticas as que remiten a circunstancias do acto
comunicativo, pero non todas as categoras decticas realizan operacins
determinativas:

Circunstancias do acto comunicativo:

Identificacin dos intervenientes nos discurso:

Emisor(es).

Receptor(es).
Lugar que ocupa cada interlocutor.
Momento en que ten lugar o acto comunicativo:

Categoras decticas non determinativas (non teen como funcin

identificar unha entidade dentro dun conxunto de entidades posibles):
Pronome persoal: o pronome persoal de primeira e segunda persoa
non propiamente un pronome (non se refiren a unha clase nin
determinan un elemento dentro dunha clase), xa que a sa funcin a
de identificar o emisor e o receptor do acto comunicativo.
8

Sintaxe galega
2009/2010
USC

3. A frase

Temporalidade verbal e adverbial: establcese con referencia ao

acto de fala:

Tempos verbais.

Adverbios: antes, agora, despois; antonte, onte, hoxe, ma,

pasadoma.

b) Dexe determinativa:

Espacial:
Orientacin cara ao referente concreto en relacin ao lugar que
ocupan os interlocutores.
Realzase a travs dos demostrativos.
O galego establece tres zonas ou graos de afastamento2:
zona do eu
zona do ti
zona fra do eu e do ti

este
ese
aquel

Estes graos de afastamento pdense trasladar ao eixe temporal e

realizarse a referencia ao propio texto (uso anafrico dos
demostrativos).

Posesiva:
Identificacin dunha entidade sinalando unha relacin de
dependencia entre esa entidade e algn dos intervenientes no
discurso.
Realzase mediante os posesivos.
relacinco eu
meu
relacin co ti
teu
relacin que non se seu
establece nin co eu nin
co ti

A relacin de posesin a prototpica, pero non a mis frecuente.

2.2.2. A cuantificacin
1) Definicin:
a) unha estratexia de determinacin da referencialidade consistente en
indicar a cantidade de entidades s que se aplica un nome.
b) desempeada polos cuantificadores:

Non teen capacidade identificadora de seu, polo que non teen unha
interpretacin unvoca (ags se van introducidos por un identificador
definido).

Non sempre son compatibles co identificador indefinido. Exemplos:

*asistiron unhas moitas persoas pero asistiron unhas poucas persoas e
asistiron unhas vinte persoas.

Outras linguas establecen s dous, coma o ingls (this, that) ou o francs (ceci, cela).
9
Sintaxe galega
2009/2010
USC

3. A frase

2) Tipos:
a) Cuantificacin imprecisa: expresada polos cuantificadores indefinidos
(algunhas, poucas, varias, bastantes...).
b) Cuantificacin precisa: expresada polos numerais cardinais (un, dous,
tres...).
3) Construcins mensurativas:
a) Con substantivos que designan entidades continuas, que non admiten
cuantificacins, pode empregarse unha especie de locucin cuantificadora
(Q + N1 + de + N2) na que intervn un substantivo cuantificativo contable e
que funciona como determinante:
Mercou seis vasos de vio
|
O
NC

CD
|
FN
DET

NC
|
FN
N

mercou

seis

MOD
|
de - FN
N
|

vasos

de

vio

Bebeu seis vasos de vio

|
O
NC

bebeu

CD
|
FN
DET
|
seis vasos de

NC
|
vio

b) Tamn se empregan as construcins mensurativas con nomes contables en

casos coma:

Cuantificacins colectivas construdas con nomes cuantificativos de

grupo (grupo, serie, feixe, fato, manda, mundo, morea, monte, mar,

10

Sintaxe galega
2009/2010
USC

3. A frase

chea, restra, mangado, puado). Exemplos: unha chea de persoas asistiu /

asistiron3 (moitas persoas).

Cuantificacins partitivas, con nomes que expresan fraccins. Exemplo:

un anaco de meditacin (unha pouca meditacin); unha porcin de queixo (un

pouco queixo)4.
Cuantificacins multiplicativas. Exemplo: o dobre de persoas.
Cuantificacins con nomes de unidades de peso e medidas. Exemplo: un
quilo de peixe.

Cuantificacins numricas precisas, que nalgns casos adoptan esta

estrutura como determinante. Nestes casos a alternancia entre nomes
(milleiro) e pronomes (mil) pode vir motivada polo valor aproximativo
dos primeiros. Exemplo: un milln de persoas (pero 999.999 persoas).

c) Concordancia:

O nome cuantificativo da estrutura mensurativa pode atraer a

concordancia do verbo, malia non ser ncleo. Nestes casos a gramtica
presenta das alternativas:
Concordancia co N da FN
Un grupo de escolares foron visitar a
catedral
Quedaron unha chea de problemas sen
solucionar
A maiora dos presentes votaron en
contra
O quilo de sardias estaban a tres
euros
Un milleiro de persoas aclamaron ao
seu dolo

Concordancia co Subs. Cuant.

Un grupo de escolares foi visitar a
catedral
Quedou unha chea de problemas sen
solucionar
A maiora dos presentes votou en
contra
O quilo de sardias estaba a tres euros
Un milleiro de persoas aclamou ao seu
dolo

Nas entidades continuas cuantificadas numericamente mediante

construcins mensurativas o determinante cuantificador o que
determina a concordancia. Exemplo: *dous quilos de peixe custaba seis
euros > dous quilos de peixe custaban seis euros.

2.3. A determinacin lxica (cualificacin) e os Modificadores

1) Cualificacin: especificacin mediante procedementos lxicos (maior
rendemento e liberdade).
2) Modificadores: elementos lxicos que cualifican un substantivo dentro da
FN.

Esta vacilacin dbese a que a gramtica non ten claro cal o N (chea ou persoas). Con todo, a
entidade designada sen dbida persoas, de a que poidamos considerar que persoas o N e unha
chea de o Det.
4
Porcin pode ser tamn colectivo: unha porcin de problemas sen resolver.
11
Sintaxe galega
2009/2010
USC

3. A frase

2.3.1. Unidades que poden funcional como Modificadores. A aposicin

2.3.1.1. Unidades que poden funcionar como Modificadores
1) Adxectivos ou FAdxs:
a) Atribucin de propiedades. Exemplo: unha camisa moi branca.
b) Identificacin de relacins relevantes. Exemplo: manifestacin estudantil.
2) FPrep ou FN introducida por preposicin. Exemplos: vivenda sen ascensor
(FPrep), poesa de Rosala (prep. + FN).

3) Substantivos ou FN. Exemplos: saia pantaln, amigo mdico.

4) Participios e oracins participais. Exemplo: a manifestacin convocada hoxe.
5) Oracins de relativo.
6) Oracins completivas introducidas por preposicin:
a) De (preposicin baleira). Exemplo: a vontade de superar as dificultades, a nova
de que vai casar.

b) Seleccionada polo substantivo. Exemplo: o temor a sufrir represalias.

7) Construcins comparativas de igualdade nas que non se expresa o
adxectivo que indica a propiedade que se compara. Exemplo: un home coma a
roda dun carro (forte).

2.3.1.2. A aposicin
1) Definicin: complementacin lxica dun substantivo realizada por outro
sen nexo.
2) Caractersticas:
a) Contigidade: necesaria para interpretar a complementacin.
b) Orde: determina cal o Ncleo e cal o Modificador.
c) Grupo fnico:

Aposicin unimembre (mesmo grupo fnico): adoita ser restritiva.

Aposicin bimembre (diferente grupo fnico): adoita ser explicativa.

d) Concordancia:

A situacin xeral que os dous elementos concorden.

O substantivo aposto pode permanecer invariable, tanto en xnero

(Richard Gere, a estrela de Holliwood) coma en nmero (caixas
sorpresa).
e) Categora do modificador: pode non ser clara cando este unha palabra,
xa que podera interpretarse coma un substantivo ou coma un adxectivo
(blusa salmn). Con todo, comprtanse claramente como substantivos
cando sa vez van modificados (blusa rosa plido).

12

Sintaxe galega
2009/2010
USC

3. A frase

2.3.2. A frase como predicacin. FFNN con e sen estrutura argumental

2.3.2.1. Nomes con estrutura argumental
1) Abstractos:
a) Substantivos deverbais ou asociados a verbos (nominalizacin dunha
oracin predicativa).
O descubrimento [Nc] do Brasil [Met] por Cabral [Ax] en
1500 [Temp]

b) Substantivos asociados a unha accin ou proceso, para os que non existe

un verbo correspondente.
A pena [Nc] dos xogadores [Exp] pola derrota [Cau]
Outros: medo, mensaxe, nota, recado

c) Substantivos deadxectivais.
A intelixencia [Nc] da rapaza []
Outros: fermosura, felicidade, validez.

2) Concretos:
a) Relacionais:

Parentesco.
A sobria [Nc] do carpinteiro [Ref]

Partes dun todo (especialmente partes do corpo) cando marcan a

relacin con ese todo.
Os brazos [Nc] do neno [Ref]
O toro [Nc] do carballo [Ref]
As ramificacins [Nc] dun problema [Ref]

b) De representacin (cadro, retrato, fotografa, caricatura, etc.)

As caricaturas [Nc] de Castelao [Mod]
As caricaturas [Nc] de Castelao [Ax]
As caricaturas [Nc] de Castelao [Met]

Castelao = posuidor
Castelao = creador
Castelao = representacin
na caricatura

2.3.2.2. A frase con estrutura argumental

En principio as FN serven para designar entidades do mundo, de xeito que
o ncleo fai referencia unha clase, os modificadores restrinxen as clases e os
determinantes sinalan o referente concreto5.
Porn, nalgns casos as FN non identifican realidades do mundo, senn
que son predicacins. Nestes casos, do mesmo xeito que os verbos teen
complementos, os ncleos teen complementos do nome. Unha predicacin un
tipo complexo de entidade (de 2 orde), que pode ser de dous tipos:
1) Unha estrutura de relacin entre das entidades de 1 orde (predicativa):
a) O formato habitual a oracin:
5

Os nomes propios designan entidades do mundo por si ss.

13

Sintaxe galega
2009/2010
USC

3. A frase

X1 X2
X1 = o neno
X2 = bocadillo de chourizo

o neno come un bocadillo de chourizo

o neno inxire un bocadillo de chourizo
o neno merca un bocadillo de chourizo
o neno vende un bocadillo de chourizo
o neno fai un bocadillo de chourizo

X1 X2 X3
X1 = o neno
X2 = bocadillo de chourizo

o neno dlle un bocadillo de chourizo nena

o neno reglalle un bocadillo de chourizo nena

X3 = a nena

b) s veces realzase a travs de FN con estrutura argumental e, polo tanto,

con complementos do nome (argumentos ou adxuntos). Exemplos: inxesta,
venda...
X1 = os nenos
X2 = bocadillo de chourizo

a inxesta excesiva de bocadillos de chourizo

Y = execesiva

2) Atribucin de propiedades a entidades (atributiva):

a) O formato habitual a oracin:

XP
X = neno

o neno est gordo

P = gordo
X = neno

o neno loiro

P = loiro

b) s veces tamn poden adoptar o formato dunha FN con estrutura

argumental Exemplos:

XP
X = neno

a intelixencia o neno

P = intelixencia
X = neno

a altura o neno

P = altura
X = neno

a gordura o neno

P = gordura
14

Sintaxe galega
2009/2010
USC

3. A frase

X = neno

a bondade o neno

P = bondade
P = construcin

a construcin do
edificio polos obreiros
en 1992

X1 = polos obreiros
X2 = edificio
Y1 = en 1992

Por outra banda, cmpre ter en conta que os nome que dan lugar a FN con
estrutura argumental son sempre abstractos (altura, gordura, bondade...) fronte
os que designan entidades do mundo, que son concretos (neno, bocadillo,
edificio...).
Ademais, as FN con estrutura argumental admiten tamn
modificadores:
X1 = Cabral

o importante
descubrimento do
Brasil por Cabral en
1500

X2 = o Brasi
Y1 = en 1500
MOD = importante

2.3.2.3. A frase sen estrutura argumental

1) Definicin: precisan a referencia da clase designada polo ncleo da frase.
2) Relacin coas FFNN con estrutura argumental atributivas: as das
son frases atributivas, pero con diferenzas:
FN atributiva con estrutura
argumental

FN atributiva sen estrutura

argumental

predicacin

referente de entidade

Propiedade = Ncleo

Propiedade = Modificador

2.3.3. Tipos de Modificadores: Complementos do Nome e Modificadores

atributivos. Xerarqua da determinacin
2.3.3.1. Tipos de modificadores
Nomes sen estrutura argumental

Nomes con estrutura argumental

MOD (atributivos)
CN

argumentos
satlites

MOD (atributivos)
15

Sintaxe galega
2009/2010
USC

3. A frase

2.3.3.2. Xerarqua da determinacin

1) Xerarqua da determinacin (FFNN con estrutura argumental): Nc <
CCNN-arg. < CCNN-sat. < Mods. atrib. < Det.
FN
DET
artigo

NC
FN
MOD
Adx.

NC
FN
NC
FN

CN
FPrep

NC
FN
NC
Subs.

importante

descubrimento

CN
por + nome
propio

CN
de + FN

de

Brasil

por

Cabral

en

1500

2) Marca das funcins semnticas:

a) Habitualmente non se marca, s se marcan as funcins sintcticas
(concordancia o preposicin baleira de):

Nestes casos frecuente a ambigidade (axudas familiares), polo que se

require dunha interpretacin pragmtica dos modificadores.

A interpretacin inequvoca cando:

O Ncleo s selecciona un argumento. Exemplo: a fermosura da
rapaza.

A facilitan as restricins (o descubrimento de Amrica por Cabral).

b) Pode marcarse mediante:

Preposicins plenas. Exemplos: en Lavacolla, s doce, contra o terrorismo...

Oracins de relativo. Exemplo: as axudas que prestan as familias, as axudas

que lles prestan s familias.

Oracins participiais. Exemplo: as axudas prestadas s familias, as axudas
prestadas polas familias.

16

Sintaxe galega
2009/2010
USC

3. A frase

2.3.4. Cualificacin restritiva e non restritiva

Tanto nas FFNN con estrutura argumental coma nas que carecen dela a
cualificacin pode ser:
1) Restritiva ou especificativa: un clasificador que delimita unha subclase
da clase xeral que designa o substantivo, restrinxindo a sa extensin:
a) Achegando unha calidade non implcita (coches vermellos).
b) Informando dunha relacin con outras entidades que excle algunhas
interpretacins do substantivo (manifestacin estudantil).
2) Non restritiva ou explicativa: salientan unha propiedade ou relacin que
non restrinxe a extensin designativa do substantivo:
a) Vas:

Salintase unha propiedade inherente ao substantivo (branca neve).

Salintase unha propiedade non inherente, pero que non restritiva no

contexto (audaces pilotos).
b) Posicin:
Restritivos
Non
restritivos

Posposicin
intgranse no grupo fnico
do substantivo
forma o seu propio grupo
fnico

Anteposicin
non teen por que formar
grupo fnico de seu

2.3.5. Relacins atributivas invertidas na FN

Trtase de FFNN coa estrutura N1-de-N2, nas que N1 a propiedade N2 a
entidade modificada (o parvo de Lus, unha marabilla de persoa).
1) Tipo I:
a) Caractersticas:

N1 un adxectivo valorativo ou un substantivo concreto usado como tal

(xeralmente nomes de animais).

Son ambiguas fora de contexto.

b) O N N2:

Concordancia:
Rexida por N2. Exemplo: o parvo do rapaz, a parva da rapaza.
N1 pode concordar con N2 anda que sexa de xnero invariable (o
galia de Lus).
A concordancia externa adoita rexela tamn N2 (A chega a
computadora de Lus. Non o trago!)

Imposibilidade de elipse de N1 (*O parvo de Lus e o de Martio).

En conclusin, a inversin s se produce en relacin secuencialidade
non marcada dos constituntes, pero non no que se refire funcin.
2) Tipo II:
a) Caractersticas:

N1 un substantivo valorativo, xeralmente abstracto.

Non son ambiguas.

17

Sintaxe galega
2009/2010
USC

3. A frase

b) O N N1:

Concordancia:
N1 nunca concorda con N2. Exemplo: unha marabilla de rapaz.
O Determinante de N1 nunca concorda con N2 (unha marabilla de
rapaz).
Posibilidade de dupla concordancia co predicado. Exemplo: esa
marabilla de persoas / son o capital mis importante da empresa.

Ausencia de actualizador en N2, polo que non ten valor referencial e,

en consecuencia, non pode ser ncleo.
Posibilidade de inverter os seus termos. Exemplo: unha marabilla de
rapaz un rapaz de marabilla.

Trtase, polo tanto, dunha construcin sintacticamente anmala, pero

semanticamente motivada pola sa relacin coas construcins
mensurativas.

3. Outros tipos de frases

3.1. A Frase Adxectiva
A FAdx. ten como N un adxectivo, dicir, a expansin dun adxectivo,
que pode aparecer s ou con elementos adxacentes subordinados. Estes son de
dous tipos:
1) Modificadores:
a) Definicin: son elementos lxicos ou gramaticais que determinan a
magnitude en que debe ser tomada a calidade ou propiedade.
b) Tipos de unidades:

Adverbio ou FAdv. de cantidade ou de modo (con valor gradativo).

FPrep. ou FN ou oracin de infinitivo precedidas da preposicin baleira

de. Exemplo: grande con ganas, tolo de remate, tolo de atar.

Sintagmas comparativos con valor intensificativo. Exemplo: forte coma

un buxo.

2) Complementos:
a) Definicin: complementos seleccionados polo adxectivo que fan referencia
ao tipo de calidade ou s circunstancias en que se d, non ao grao ou
magnitude da calidade.
b) Tipos:

Argumentais:
Unidades: FPrep. ou FN ou oracin de infinitivo introducidas por
de.
Funcin semntica: case sempre a de referencia, anda que
nalgns adxectivos deverbais poden darse outras (procedente de
Lugo, participante na asemblea, residente no rural...).

Satlites:
Unidades: FPrep. ou FAdvs.
Liberdade posicional.
A xerarqua destes modificadores : Nc. < CA-arg. < Mods. < CA-sat.
18

Sintaxe galega
2009/2010
USC

3. A frase

3.2. A Frase Adverbial e a Frase Preposicional

3.2.1. Similitudes e diferenzas
1) Similitudes:
a) Son unidades que teen un ncleo (preposicin ou adverbio).
b) Son as estruturas de expresin habitual das circunstancias en que se d o
esta do de cousas que presenta o enunciado.
c) Adxacentes que admiten:

Modificadores:

Complementos:
2) Diferenzas:
a) Comportamento sintctico:

FP: unha construcin transitiva.

FAdv.: pode ser intransitiva.

b) A delimitacin entre as das clases de palabras basase no seu
comportamento sintctico, pero a gramtica tradicional non aplica o
mesmo criterio no caso de verbos ou adxectivos entre os que hai a mesma
diferenza de comportamento:
EXEMPLO

difcil
carente
comer
carecer
detrs
tras
debaixo
baixo

TRANSITIVO

INTRANSITIVO

CLASE DE
PALABRA

adxectivo
verbo
adverbio
preposicin
adverbio
preposicin

3.2.2. Frases preposicionais verdadeiras e aparentes

1) FPrep. verdadeiras: a preposicin o ncleo da frase, polo que ten
significado lxico (de clase) que restrinxido polos complementos:
preposicin

significado

sobre

'na parte superior

de algo'

con

'instrumento'

para

'finalidade'

exemplo
pousou o libro sobre a mesa
=
pousou o libro enriba da mesa
rompeu a porta cun machado
=
rompeu a porta usando un
machado
xuntaron cartos para a festa
=
xuntaron cartos destinados festa

19

Sintaxe galega
2009/2010
USC

3. A frase

2) FPrep. aparentes: non teen significado lxico, senn que expresan

contidos gramaticais (son marca de funcin sintctica):
a) CD a6: vin a Pepe (a-FN)
b) CI a: regaloulle un libro a Pepe (a-FN).
c) MOD de FN de: mesa de pieiro, mesa de cocia, mesa de Pepe... (deFN).
d) CCP / CAx.7 por: a escuridade temida polos menos (por-FN)
e) MOD de FAdx. ou FAdv. e mesmo de FPrep. de: enriba da mesa;
difcil de ler, carente de recursos; tras da porta.

3.3. A Frase Verbal

1) Definicin: a FV ten como N un verbo, que adoita aparecer acompaado de
complementos que especifican o tipo de evento.
2) Estrutura argumental:
a) Relacin do verbo cos seus complementos:

1 argumento:
o Sux. na voz activa.
mis externo cs demais:

Non especifica o subtipo de evento.

o responsable / experimentador do conxunto formado polo

verbo e o resto de argumentos (Complementos do verbo).

Resto de argumentos: relacinanse mis estreitamente co verbo, xa

que son os que especifican o subtipo de evento.
b) Funcins sintcticas e xerarqua:
{[Nc. < OD < OI < CC-arg.]FV < Sux. < CC-sat.}O

A preposicin a tamn pode ter os significados lxicos de 'prezo' (a sardia est a 1) ou 'direccin'
(vou a Vigo)..
7

Non sempre cumpre a funcin semntica de axente, polo que preferible denominalo complemento
preposicional da pasiva (CCP).
20
Sintaxe galega
2009/2010
USC