Professional Documents
Culture Documents
NG
D
I H C AN GIANG
N P.H.E
K N NG T
DUY C LOGIC
Bin so n: TS. V V n Th ng
L I NI ;U
Trong qu trnh t n t i c a mnh, con ng$%i lun kht v*ng hi+u bi-t v. t/
nhin v x h3i. Do v5y, nh5n th7c hi8n th/c khch quan l m3t nhu c9u t:t y-u
c a con ng$%i. Nh$ng lm th- no con ng$%i c th+ nh5n th7c =ng = n hi8n
th/c khch quan, tm ra chn l v hnh =3ng c hi8u quA tBt?
Nh5n th7c =ng l =i.u ki8n c9n gip con ng$%i hnh =3ng =ng, = t =$Ec
hi8u quA mong muBn. Ng$Ec l i, nh5n th7c sai, khng n m b t =$Ec bAn ch:t v
quy lu5t c a hi8n th/c khch quan th con ng$%i sF hnh =3ng phiu l$u, m o
hi+m, dH =i =-n th:t b i.
Nh5n th7c =ng = n, t$ duy chnh xc, l5p lu5n chJt chF, m ch l c, c s7c
thuy-t phKc...l nhLng n3i dung quan tr*ng m khoa h*c Logic h*c mang l i cho
con ng$%i.
VNi nghOa =, chng ti bin so n ti li8u ny vNi mong mPi gip cc anh
chQ sinh vin c =$Ec nhLng phRm ch:t c9n thi-t nh$ = ni trn.
Chc anh chQ sinh vin thnh cng.
Tc giA
TS. V V N TH?NG
MAC LAC
Ch8Bng I: DI T ENG V NGHHA CIA LOGIC H C ................................................ 4
I. LOGIC HXC V Z[I T\]NG N .................................................................................... 4
II. LOGIC V NGN NGa .................................................................................................... 6
III. NGHdA CfA VIgC HXC ThP, NGHIN CkU LOGIC HXC.................................... 8
Ch8Bng I: NHKNG QUY LUMT CN BPN CIA LOGIC H C HNH THRC................... 9
I. ZnC ZIoM CfA QUY LUhT LOGIC ............................................................................... 9
II. NHaNG QUI LUhT CfA LOGIC HNH THkC ........................................................... 10
Ch8Bng III: KHI NITM........................................................................................................ 16
I. KHI NIgM L G? .......................................................................................................... 16
II. KHI NIgM V Tw......................................................................................................... 16
III. CxU TRC CfA KHI NIgM ...................................................................................... 17
IV. QUAN Hg GIaA CC KHI NIgM ............................................................................. 18
V. Z{NH NGHdA KHI NIgM ............................................................................................. 21
Ch8Bng IV: PHN ON ...................................................................................................... 27
I. ZnC TR\NG CHUNG CfA PHN ZON .................................................................... 28
II. PHN ZON Z|N .......................................................................................................... 28
IV. PHN ZON PHkC V CC PHP LOGIC .............................................................. 37
Ch8Bng V: SUY LUMN............................................................................................................ 49
I. KHI NIgM CHUNG V SUY LUhN............................................................................. 49
II. SUY LUhN H]P LOGIC: ................................................................................................ 50
III. SUY LUhN NGHE C L ............................................................................................. 66
TI LITU THAM KHPO ....................................................................................................... 68
Ch8Bng I
L p. T ny c nhi.u nghOa: t, t$ t$ng, tr tu8, l%i ni, l lF, nghOa, quy lu5t,...T LOGOS
xu:t hi8n =9u tin trong tc phRm tri-t h*c c a Heraclite (khoAng 544 483 trCN) vNi nghOa l
quy lu5t c a th- giNi.
T lu, thu5t ngL logic ra =%i vNi nghOa l bi+u thQ t5p hEp cc quy lu5t m qu
trnh t$ duy c a con ng$%i phAi tun theo nhm phAn nh =ng = n hi8n th/c khch quan.
Nh$ng =+ ch tnh quy lu5t c a hi8n th/c khch quan, ng$%i ta hay dng cc khi ni8m logic
c a s/ v5t, logic c a cc s/ ki8n, logic c a s/ pht tri+n x h3i... Z chnh l logic khch
quan. Chng h n, trong x h3i, g n li.n vNi giai c:p l nh n$Nc. Zy l mBi lin h8 t:t y-u, n
=Qnh m con ng$%i khng th+ xo bP theo ch quan.
Ngoi ra, ng$%i ta cn dng khi ni8m logic ch quan =+ ch mBi lin h8 c a cc y-u
tB c:u thnh t$ duy tru t$Eng. Theo quan =i+m c a ch
quan l s/ phAn nh logic khch quan. Chng h n, khi th:y khi xu:t hi8n th con ng$%i d/
=on rng = c la. Bi v, con ng$%i t$ duy rng, n-u khng c la th sao c khi.
Trong cu3c sBng hng ngy, chng ta th$%ng ni: "Anh A ni chuy8n v l, khng
logic"; "chQ B ni c l, suy lu5n hEp l"...T "c l", "hEp l..." =y =$Ec hi+u theo nghOa l
t$ng rnh m ch, chJt chF, khng mu thun, hEp vNi lF phAi, vNi s/ th5t. Logic h*c chnh l
mn h*c d y ta nhLng quy t c suy lu5n hEp l, t$ duy chnh xc, chJt chF v khng mu thun.
T th%i c = i Hy-L p, con ng$%i = hnh thnh m3t khoa h*c v. t$ duy. V ng$%i ta =
dng thu5t ngL (((((( (logik) =+ ch khi ni8m ny. Thu5t ngL (((((( =i vo ti-ng La tinh =$Ec
vi-t l logica. Cc t logika dng Nga, Ba Lan, logic Anh, logique Php, logik Z7c =.u
c ngu n gBc t logica. Vi8t Nam, t lgch xu:t hi8n vo th- k XIII, =$Ec dQch t chL
logique trong ti-ng Php.
Hi8n nay, ph$ng Zng cng nh$ ph$ng Ty, = c r:t nhi.u quan
=i+m khc nhau v. logic h*c. Tuy v5y, nhi.u ng$%i thBng nh:t vNi =Qnh nghOa:
Logic h c l khoa h c v nh ng quy lu t v hnh th c c u t o c a t
duy
chnh xc.
2. DI T ENG CIA LOGIC HNH THRC:
T$ duy khng phAi ch l =Bi t$Eng nghin c7u c a logic h*c m l c a
nhi.u ngnh khoa h*c: tm l h*c, ngn ngL h*c, tri-t h*c, ton h*c, sinh l h*c
th9n kinh cao c:p.... Mi ngnh khoa h*c nghin c7u t$ duy gc =3 khc nhau.
Tm l h*c nghin c7u t$ duy gc =3 ho t =3ng tm l c a n; ngn ngL
h*c nghin c7u t$ duy gc =3 quan h8; tri-t h*c nghin c7u t$ duy trong quan
h8 vNi t n t i. Cn logic h*c hnh th7c nghin c7u nhLng quy lu5t v hnh th7c
c:u t o c a t$ duy chnh xc. Do v5y, !"i t #ng c a logic h c hnh th c chnh
l nh ng quy lu t v hnh th c c a t duy chnh xc.
NhLng quy lu5t c a Logic h*c Hnh th7c l: quy lu5t = ng nh:t, quy lu5t
c:m mu thun, quy lu5t tri8t tam, quy lu5t tc l.
NhLng hnh th7c logic c a t$ duy chnh xc l: khi ni8m, phn =on, suy
lu5n, ch7ng minh
II. LOGIC V NGN NGK
GiLa logic v ngn ngL c nhLng =i+m chung:
- Th7 nh:t, ngn ngL v logic =.u c h8 thBng k hi8u.
K hi8u logic l k hi8u nhn t o v hnh th7c. Do v5y, n g m nhLng k
hi8u thu9n nh:t, =n trQ v b:t bi-n.
K hi8u ngn ngL l nhLng k hi8u t/ nhin. Do v5y, n khng thu9n nh:t,
khng b:t bi-n.
(Xem Nguy_n
1996, tr.16)
- Th7 hai, logic v ngn ngL =.u c nhLng y-u tB, =n vQ c bAn chung.
Cc =n vQ c bAn c a logic h*c hnh th7c l khi ni8m, phn =on, suy
lu5n. T$ng 7ng vNi cc =n vQ c bAn ny c a ngn ngL l t, cu, chui cu.
- Th7 ba, n-u nh$ logic c cc tc t logic hay cn g*i l lin t logic th
trong ngn ngL, cc lin t ny cng c ch7c n ng t$ng t/.
Tuy v5y, do nh5n th7c c a con ng$%i l m3t qu trnh bi8n ch7ng. Qu
trnh ny mi ngy m3t ti-n g9n =-n chn l tuy8t =Bi hn. MJt khc, ngn ngL
cng lun lun pht tri+n. Ci chuRn ngy hm nay c th+ hnh thnh t nhLng
ci phi chuRn ngy hm qua. S dO c hi8n t$Eng = l v bAn thn ngn ngL n
chQu tc =3ng c a nhi.u y-u tB: khng gian, th%i gian, s/ pht tri+n c a t$ duy,
c a x h3i...Chnh v v5y, bn c nh nhLng =i+m chung, giLa logic v ngn ngL t/
nhin c nhi.u =i+m khc nhau.
- Th7 nh:t, ngn ngL phong ph hn logic.
- Th7 hai, tuy khi ni8m v phn =on l =n vQ c bAn c a logic v t$ng
7ng vNi n l t v cu trong ngn ngL, nh$ng khng phAi chng hon ton thBng
nh:t vNi nhau. Chng h n, c khi ni8m =$Ec th+ hi8n bi m3t t nh$ng c khi
ni8m th+ hi8n bng cKm t (c nhLng t - h$ t - khng bi+u hi8n khi ni8m no
cA). Phn =on =$Ec th+ hi8n bng cu, nh$ng khng phAi cu no cng l phn
=on, = l cu cAm thn, cu hPi, cu m8nh l8nh.
- Th7 ba, nhLng quy lu5t, quy t c trong logic =$Ec khi qut t quy lu5t v
hnh th7c t$ duy chnh xc, cho nn, n mang tnh ph bi-n v khng thay =i.
Cn nhLng quy lu5t, quy t c c a ngn ngL, n khng ch tnh =-n nhLng y-u tB
= m cn phK thu3c vo n3i dung, =i.u ki8n lQch s, nt =Jc th c a tng ngn
ngL.
Sau =y l m3t vi v dK v. hi8n t$Eng khc nhau ny.
+ Trong logic c quan h8 suy diHn giLa m3t hay m3t sB phn =on khc.
Trong ti-ng Vi8t cng c quan h8 ny, tuy v5y, c nhLng suy diHn trong logic
khng th+ p dKng vo ngn ngL t/ nhin.
+ Hay trong logic c quan h8 so snh: a bng b, b bng a, ta k-t lu5n a v b
bng nhau.
Nh$ng trong ngn ngL hng ngy, khng phAi lc no t nhau cng
=$Ec hi+u nh$ v5y.
+ C nhLng php suy diHn c th+ p dKng =$Ec cho cA logic ln ngn ngL.
+ Nh$ng cng c nhLng suy diHn ch th:y trong ngn ngL, khng p dKng
trong logic.
S dO ng$%i ta suy diHn =$Ec nh$ v5y l do d/a vo 02 t: "l i" v "=m".
Ng$%i ta g*i =y l ti.n giA =Qnh.
+ Trong ngn ngL, c hnh th7c suy lu5n suy . Suy th$%ng =$Ec p
dKng trong =%i sBng hng ngy, do v5y, n mang tnh ph qut, ph bi-n trong
m*i ngn ngL t/ nhin. Tuy v5y, suy l m3t hnh th7c suy lu5n g9n =ng, phK
thu3c nhi.u vo ngn cAnh, n th$%ng khng chJt chF nh$ nhLng quy t c suy l
trong logic.
Ngoi =Jc =i+m chung c a m*i ngn ngL t/ nhin, ti-ng Vi8t cn c logic
=Jc th c a n. Vi8c giAi thch, phn tch cc hi8n t$Eng ngn ngL trong m3t sB
tr$%ng hEp l r:t kh kh n, ph7c t p, th5m ch c tr$%ng hEp khng th+ phn
tch, giAi thch. Sau =y l m3t vi v dK =i+n hnh.
Trong ngL php, c nhLng cu mang hnh th7c nghi v:n nh$ng ch7a =/ng
n3i dung khng =Qnh hoJc r:t nhi.u hi8n t$Eng khc nLa.
III. NGHHA CIA VITC H C TMP, NGHIN CRU LOGIC H C.
Trong cu3c sBng hng ngy, ng$%i ta c th+ ni =ng, vi-t =ng, l5p lu5n
chJt chF, thuy-t phKc m ch$a h. h*c t5p, nghin c7u ngL php, logic h*c. Zi.u
= khng c nghOa l ng$%i ta khng c9n h*c ngL php, logic h*c. Bi v, logic
h*c l mn khoa h*c gip con ng$%i v5n dKng m3t cch t/ gic nhLng hnh th7c
v quy t c t$ duy =ng = n.
Ni cch khc, logic h*c gip con ng$%i t$ duy m3t cch t/ gic, trnh
nhLng ki+u suy nghO t/ pht, khng chnh xc. V nh$ v5y, n gip con ng$%i
pht hi8n =$Ec nhLng sai l9m trong qu trnh t$ duy c a bAn thn mnh v c a
ng$%i khc.
C th+ ni, l5p lu5n chJt chF, chnh xc, c s7c thuy-t phKc, = l phRm
ch:t, l gi trQ lNn lao trong m*i k lOnh v/c ho t =3ng khoa h*c v ho t =3ng
th/c tiHn no.Sa u =y l m3t vi v dK v. nhLng suy lu5n m n-u khng n m
vLng quy t c suy lu5n th chng ta sF khng pht hi8n =$Ec sai l9m c a n.
Logic h*c cn gip chng ta s dKng chnh xc h8 thBng ngn ngL.
8
Zi.u ny l r:t c9n thi-t cho m*i =Bi t$Eng, =Jc bi8t l nhLng ng$%i nghin
c7u khoa h*c, nghin c7u, so n thAo v n bAn php lu5t... Hi8n nay, khng ch
trong =%i sBng hng ngy m cn ngay cA trn bo ch, =i pht thanh - truy.n
hnh, cng v n c a cc c quan... cn c r:t nhi.u sai st, khng chnh xc khi s
dKng t. Chng h n, chng ta hay ni: t:t cA m i ng
i, =. c5p
n, bch ho
t ng h"p, sau cn bo i qua, nh tri-t gia, bi(n ZQa Trung HAi, cha Long Hoa
T/,...
Ch8Bng II
i hnh
a a
Z*c l: "a = ng nh:t vNi a v. mJt gi trQ logc"
HoJc c th+ bi+u diHn lu5t = ng nh:t bng cng th7c sau:
(1)
__________________________________
11
Th` hai: Khng =$Ec dung ch7a mu thun gin ti-p trong t$ duy.
Th+ hi8n hai d ng:
- M3t l, khng =$Ec khng =Qnh cho =Bi t$Eng m3t =i.u g = r i l i ph
=Qnh chnh nhLng h8 quA t:t y-u =$Ec rt ra t =i.u va khng =Qnh.
V dK:
- Hai l, khng =$Ec = ng th%i khng =Qnh cho =Bi t$Eng hai =i.u trong
hi8n th/c l lo i tr ln nhau =i.u ki8n xc =Qnh.
V dK: - A l anh hng.
- A l k hn nht.
Hai phn =on trn l hai phn =on khng =Qnh nh$ng lo i tr ln nhau.
Trong th/c t-, c r:t r:t nhi.u ng$%i vi ph m quy lu5t = ng nh:t. Tun th
quy lu5t ny chng ta sF trnh =$Ec s/ khng nh:t qun, khng mu thun trong
t$ duy khi trnh by, tranh ci v:n =. no =.
3. Qui lult tri!t tam (Law of excluded middle)
3.1. Nxi dung:
T8 t8zng ph{n nh v, +4i t8|ng z +i,u ki!n xc +}nh ph{i mang gi
tr} logic xc +}nh, honc l chn thc honc l gi{ d4i, ch` khng c kh{ n1ng
th` ba.
V dK: Con ng/a mu tr ng hoJc khng phAi mu tr ng ch7 khng th+ va
tr ng va khng tr ng.
Cng th7c:
13
Trong th/c t-, giLa hai phn =on ph =Qnh nhau, n-u m3t phn =on l
=ng th phn =on kia phAi sai v ng$Ec l i, khng c tr$%ng hEp cA hai cng
sai.
Th` II: PhAi =Qnh hnh n3i dung c a cc danh t logic ch7a trong cc t$
t$ng mu thun :y.
4. Quy lult tc l
4.1. Nxi dung:
T t &ng ph(n nh v !"i t #ng & !i u ki)n xc !*nh ch+ ! #c cng
nh n l chn th.c khi c !0y ! c1n c xc minh ho3c ch ng minh cho tnh
chn th.c y.
Quy lu5t ny do nh ton h*c Leibniz =$a ra.
4.2. Yu cu:
- L do =$a ra =+ tha nh5n hay khng tha nh5n m3t v:n =. no = phAi
chn th/c. NghOa l, n phAi =$Ec ki+m nghi8m, ch7ng minh trong th/c t-.
V dK: Chuy8n k+ rng, Nh5t BAn, c m3t chng trai =i bn ra. Anh rao
bn:
Ra =y! Ra =y! Ai mua ra? H c sBng ngn n m, ra sBng v n n m.
Ra sBng m3t v n n m, gi r:t r.
M3t ng$%i trung nin nghe ni ra sBng =$Ec v n n m, li.n mua v. m3t
con, nh$ng chng may, hm sau ra ch-t. ng li.n ch y ra chE tm l i ng$%i bn
ra v b/c t7c ni
Ny, thng la =Ao! My bAo ra sBng =$Ec v n n m, sao tao mua v. mNi
qua =m = ch-t?
Chng trai bn ra c$%i ha hA, trA l%i:
Th$a ng, nh$ v5y th xem ra =ng vo =m qua ra va trn m3t v n
n m tui.
Ta th:y, lu5n c7 anh chng bn ra =$a ra l hon ton v c n c7, khng
th+ ki+m ch7ng trong th/c t-.
- L do =$a ra khng ch chn th/c m cn phAi =9y = . T:t cA l do =$a ra
=.u phAi tun th quy t c suy lu5n, ch7ng minh, nghOa l chng phAi c lin h8
chJt chF, t:t y-u.
14
TH C HNH
1. S/ khc nhau giLa quy lu5t c a t$ duy v quy lu5t c a t/ nhin v x h3i?
2. N3i dung, yu c9u c a cc quy lu5t: = ng nh:t, phi mu thun, tri8t tam, tc l.
3. Tm v dK v. tr$%ng hEp vi ph m cc quy lu5t logic.
4. Tm li logic trong cc suy lu5n v cc mu chuy8n sau =y:
4.1. 4 v 5 l sB chn v sB l.
4 v 5 l 9.
V5y, 9 l sB chn v sB l.
4.2. B gi =i chE c9u Zng
Gieo m3t qu bi l:y ch ng lEi ch ng?
Th9y bi gieo qu ni rng
LEi th c lEi nh$ng r ng khng cn.
4.3. Giai tho i Einstein khng bi-t chL.
M3t l9n, Einstein vo qun n, nh$ng ng qun mang theo knh nn =
phAi nh% h9u bn =*c gim th/c =n. Ngu%i h9u bn gh vo tai Einstein th
th9m:
Xin ngi th7 li. R:t ti-c ti cng khng bi-t chL nh$ ng.
4.4. NgK ngn VE ch ng qu (La Fonteine)
M3t khch b3 hnh, =ang =i giLa rng th =m xuBng. Th:y xa xa thung
lng c nh =n bn l9n xuBng xin ng qua =m. Nh$ng = l nh c a qu. VE
ch ng qu r:t mng v t$ng gJp m3t dQp may.
Gia =nh qu sa so n n tBi. Qu vE m%i khch cng ng i vo bn. VQ
khch ng i vo bn v =$a hai bn tay ln mi8ng thi.
- ng lm g v5y? Qu ci hPi.
- Tr%i l nh cng tay; ta thi cho n :m ln.
15
Ch8Bng III
KHI NITM
I. KHI NITM L G?
Khi ni)m l hnh th c c6 b(n c a t duy, ph(n nh nh ng thu9c tnh
b(n ch t c a s. v t, hi)n t #ng, phn bi)t s. v t, hi)n t #ng ny v;i s. v t,
hi)n t #ng khc.
Khi ni8m phAn nh s/ v5t, hi8n t$Eng thng qua cc thu3c tnh c a n, do
v5y, m7c =3 ph hEp c a n3i dung khi ni8m vNi cc thu3c tnh c a s/ v5t, hi8n
t$Eng phK thu3c vo nhi.u y-u tB: trnh =3 pht tri+n c a th/c tiHn, c a th%i = i,
c a n ng l/c nh5n th7c c a con ng$%i. C th+ ni, mi khi ni8m khoa h*c m
con ng$%i = t =$Ec l m3t b$Nc ti-n c a nhn lo i, n =nh d:u b$Nc pht tri+n
c a con ng$%i v. khA n ng thm nh5p vo th- giNi khch quan, ti-n g9n =-n chn
l.
II. KHI NITM V T
Con ng$%i t$ duy bng khi ni8m, nh$ng =+ bi+u = t nhLng khi ni8m =
con ng$%i phAi nh% =-n t hay cKm t. Khng c t hay cKm t con ng$%i khng
th+ bi+u thQ khi ni8m v s dKng khi ni8m. C th+ ni, t hay cKm t l ci vP
v5t ch:t c a khi ni8m. Chnh v v5y, khi ni8m v t c quan h8 m5t thi-t vNi
nhau.
Tuy t g n li.n vNi khi ni8m nh$ng chng khng hon ton = ng nh:t vNi
nhau. Bi lF:
16
S
P
- Khi ni8m S hp hn khi ni8m P, ta g*i l khi ni8m ch ng hay h ng
(espce) so vNi P.
- P l khi ni8m r3ng hn S, ta g*i l khi ni8m lo i (genre) so vNi S.
3. Quan h! giao nhau
Quan h8 giao nhau l quan h8 giLa khi ni8m m ngo i din c a chng ch
c m3t ph9n trng nhau.
Xt hai khi ni8m:
S: Nh c sO c ngo i din S
19
P: Ho sO c ngo i din P
Ta c cc phn =on =ng sau:
- M3t sB nh c sO l ho sO (ph9n giao)
- C nhLng nh c sO khng l ho sO.
- C nhLng ho sO khng l nh c sO.
Nh$ v5y, S v P c m3t sB ph9n t giao nhau, nh$ng cA S ln P =.u khng
l t5p con th/c s/ c a nhau.
Ta ni, hai khi ni8m "nh c sO" v "ho sO" c quan h8 giao nhau.
C th+ bi+u diHn bng s = Euler Venn:
S
S
5. Quan h! +4i llp
20
P =
Quan h8 =Bi l5p l quan h8 giLa hai khi ni8m c n3i hm lo i tr nhau;
n3i hm khi ni8m ny chng nhLng ph =Qnh n3i hm khi ni8m kia m cn
khng =Qnh m3t thu3c tnh =Bi l5p vNi khi ni8m =. Ngo i din c a hai khi
ni8m =Bi l5p khng bao qut h-t ngo i din c a khi ni8m lo i r3ng hn.
V dK: Xt cc khi ni8m:
S: Mu tr ng c ngo i din S
P: Mu =en c ngo i din P
M: Mu c ngo i din M
S+P<M
Nh$ v5y, quan h8 =Bi l5p th/c ch:t l m3t lo i quan h8 tch r%i.
6. Quan h! mu thun
Quan h8 mu thun l quan h8 giLa hai khi ni8m tch r%i, c n3i hm ph
=Qnh nhau v ngo i din c a chng hEp l i bng ngo i din c a khi ni8m lo i
r3ng hn.
V dK:
S: Chi-n tranh chnh nghOa c ngo i din S
P: Chi-n tranh phi nghOa c ngo i din P
Q: Chi-n tranh c ngo i din Q
Ta c: S + P = Q
Ta ni, khi ni8m Chi-n tranh chnh nghOa "v Chi-n tranh phi nghOa
c quan h8 mu thun.
V. NH NGHHA KHI NITM
1. }nh ngha khi ni!m l g?
21
3.1. Quy tc 1: Khi ni)m ! #c !*nh nghEa v khi ni)m dng !H !*nh
nghEa ph(i c ngo i din bCng nhau.
C th+ khi qut quy t c ny bng cng th7c:
S( x ) = P( x )
V dK: Hnh thoi (S( x ) l hnh bnh hnh c cc c nh bng nhau ((P( x )).
Vi ph m quy t c ny sF dn =-n nhLng sai l9m:
3.1.1. }nh ngha qu rxng:
D*nh nghEa qu r9ng l kiHu !*nh nghEa m ngo i din c a khi ni)m
dng !H !*nh nghEa l;n h6n ngo i din c a khi ni)m ! #c !*nh nghEa.
V dK: Sinh vin l nhLng ng$%i =ang h*c t i cc tr$%ng chuyn nghi8p,
cao =ng v = i h*c.
ZQnh nghOa qu r3ng, v nhLng ng$%i =ang h*c t i cc tr$%ng chuyn
nghi8p, cao =ng v = i h*c c ngo i din lNn hn ngo i din khi ni8m sinh
vin. Nh$ v5y, =Qnh nghOa ny c d ng: S( x ) < P( x ).
3.1.2. }nh ngha qu hp:
D*nh nghEa qu hIp l kiHu !*nh nghEa m ngo i din c a khi ni)m
dng !H !*nh nghEa nhJ h6n ngo i din c a khi ni)m ! #c !*nh nghEa.
V dK: Sinh vin l nhLng ng$%i =ang h*c t i cc tr$%ng = i h*c.
ZQnh nghOa ny qu hp, bi lF, ngo i din c a khi ni8m dng =+ =Qnh
nghOa nhLng ng$%i =ang h*c t i cc tr$%ng = i h*c hp hn ngo i din khi
ni8m =$Ec =Qnh nghOa sinh vin. Chng h n, ngoi tr$%ng = i h*c, nhLng
ng$%i h*c trong cc tr$%ng cao =ng cng =$Ec g*i l sinh vin. Nh$ v5y, =Qnh
nghOa ny c d ng: S( x ) > P( x ).
3.2. Quy tc 2:
NghOa l, khi =Qnh nghOa m3t khi ni8m, khng =$Ec php dng khi ni8m
P( x ) =+ =Qnh nghOa cho khi ni8m S( x ), sau = l i dng S( x ) =+ =Qnh nghOa cho
P( x ).
ZJc bi8t l, khi =Qnh nghOa, ng$%i ta phAi trnh tr$%ng hEp dng khi ni8m
ch$a bi-t, ch$a =$Ec cng nh5n =+ =Qnh nghOa cho khi ni8m mNi, khi ni8m c9n
=Qnh nghOa.
23
P( x )
R( x )
T( x )
U( x )
....
N-u =Qnh nghOa nh$ th- ny, chng ta khng th+ ko di mi m phAi c
khi ni8m xu:t pht; = l khi ni8m ch$a =$Ec =Qnh nghOa. T =y, ng$%i ta xy
d/ng cc khi ni8m khc. Khoa h*c no cng c nhLng khi ni8m xu:t pht, n
=$Ec xy d/ng trn c s cc quan h8 giLa cc khi ni8m hoJc m tA khi ni8m.
V dK: Trong hnh h*c, =i+m, =$%ng thng, mJt phng,... l nhLng khi
ni8m khng =Qnh nghOa =$Ec.
3.3. Quy tc 3: }nh ngha ph{i ngn gn, r rng.
Z+ =Qnh nghOa ng n g*n, r rng, ta phAi lo i bP nhLng d:u hi8u c th+
=$Ec suy ra t nhLng d:u hi8u = =$Ec nu trong =Qnh nghOa.
M3t =Qnh nghOa khng ng n g*n c th+ gy m h , trng l p d:u hi8u v
nh$ v5y, ng$%i ta dH nh9m ln, kh phn bi8t =Bi t$Eng m ta =. c5p.
24
V dK: Hnh tam gic =.u l hnh tam gic c 3 c nh bng nhau v 3 gc
bng nhau.
3.4. Quy tc 4: Khng dng cch +}nh ngha php +}nh.
Nh$ = =. c5p, =Qnh nghOa khi ni8m l v ch r n3i hm c a khi ni8m =+
phn bi8t lNp =Bi t$Eng =$Ec phAn nh trong khi ni8m vNi cc =Bi t$Eng ti-p c5n
vNi n, cho nn, n-u =Qnh nghOa l ph =Qnh th ta khng v ch ra =$Ec d:u hi8u
chung thu3c n3i hm c a khi ni8m. V nh$ v5y, ta khng th+ t o =$Ec s/ = ng
nh:t v. ngo i din giLa khi ni8m =$Ec =Qnh nghOa v ngo i din khi ni8m dng
=+ =Qnh nghOa.
Hn nLa, khi ta ph =Qnh khi ni8m ny ch$a ch c l khng =Qnh khi ni8m
kia.
V dK: Mu tr ng l mu khng =en.
Mu khng =en khng c nghOa l mu tr ng, m c th+ l nhLng mu
khc.
4. Cc hnh th`c +}nh ngha khi ni!m
4.1. }nh ngha thng qua khi ni!m chpng v s khc bi!t v, loi
VNi hnh th7c =Qnh nghOa ny, khi =Qnh nghOa, ng$%i ta =$a ra khi ni8m coi
nh$ bi-t r (cng nh5n), r3ng hn khi ni8m =$Ec =Qnh nghOa, sau = thm vo
nhLng d:u hi8u =Jc tr$ng (n3i hm) =+ thu hp ngo i din khi ni8m = l i cho
trng khNp (= ng nh:t) vNi ngo i din khi ni8m =$Ec =Qnh nghOa.
C th+ khi qut cng th7c ki+u =Qnh nghOa thng qua khi ni8m lo i v s/
khc bi8t v. ch ng:
x P( x )
Q( x ) /\ R( x )
V dK: Hng ho l v5t phRm do lao =3ng con ng$%i lm ra v =$Ec trao =i
mua bn trn thQ tr$%ng.
4.2 }nh ngha li!t k
ZQnh nghOa li8t k l ki+u =Qnh nghOa nu ra cc khi ni8m c ngo i din
hp hn thu3c ngo i din khi ni8m =$Ec =Qnh nghOa.
25
Hnh th7c =Qnh nghOa ny nhm s dKng nhLng khi ni8m = bi-t, c ngo i
din hp =+ =Qnh nghOa khi ni8m r3ng hn. Nh$ v5y, n khng nhm nu ra d:u
hi8u bAn ch:t c a =Bi t$Eng m n ch r nhLng khi ni8m hp hn.
V dK: Thnh vin c a tr$%ng = i h*c g m th9y c, cn b3, cng nhn vin,
sinh vin.
* L8u : Ki+u =Qnh nghOa ny ch =$Ec p dKng khi sB l$Eng =Bi t$Eng li8t
k c giNi h n, khng qu nhi.u, bi v, n-u sB l$Eng =Bi t$Eng qu nhi.u, chng
ta khng th+ li8t k h-t.
4.3. }nh ngha thng qua quan h!
Khi =Qnh nghOa nhLng khi ni8m r3ng nh:t, chung nh:t, ng$%i ta khng th+
=Qnh nghOa bng cch =$a n v. khi ni8m r3ng hn (thng qua khi ni8m lo i v
s/ khc bi8t v. ch ng) m ng$%i ta xc l5p m3t quan h8 giLa khi ni8m =$Ec
=Qnh nghOa vNi m3t khi ni8m khc.
V dK: Trong tri-t h*c, c nhi.u =Qnh nghOa thng qua quan h8. Chng h n,
V.I.Lnine =Qnh nghOa khi ni8m "v5t ch:t" thng qua vi8c =Bi l5p vNi khi ni8m
th7c. Cc cJp ph m tr hi8n t$Eng v bAn ch:t, nguyn nhn v k-t quA,... cng
=$Ec =Qnh nghOa theo ki+u ny.
4.4. }nh ngha kicn thict (xy dng)
ZQnh nghOa ki-n thi-t l ki+u =Qnh nghOa ch r ngu n gBc ra =%i, ph$ng
th7c t o thnh c a =Bi t$Eng hoJc c:u t o c a =Bi t$Eng =$Ec =Qnh nghOa.
V dK 1: Z$%ng trn l =$%ng cong khp kn =$Ec t o thnh bi m3t =i+m
chuy+n =3ng trong m3t mJt phng v lun lun cch =.u m3t =i+m cB =Qnh.
V dK 2: Phn =on l hnh th7c c bAn c a t$ duy, =$Ec t o thnh t s/
lin k-t giLa cc khi ni8m.
TH C HNH
1. Cc =Qnh nghOa sau =y c =ng khng? V sao?
1.1. Logic h*c hnh th7c l khoa h*c nghin c7u t$ duy c a con ng$%i.
1.2. Hng ho l sAn phRm do lao =3ng c a con ng$%i lm ra.
26
1.3. Tri-t h*c l khoa h*c v. nhLng quy lu5t c a t/ nhin, x h3i v t$ duy
con ng$%i.
1.4. X h3i c3ng sAn ch nghOa l x h3i khng t n t i giai c:p.
1.5. - Th- no l phK nL =p?
- PhK nL =p l phK nL c s7c quy-n r.
- Th- no l phK nL c s7c quy-n r?
- PhK nL c s7c quy-n r l phK nL c s c =p.
2. Dng vng trn t5p hEp =+ m tA quan h8 ngo i din giLa cc khi ni8m sau
=y:
2.1. Sinh vin, b th$ chi =on, sinh vin $u t.
2.2. Sinh vin, =on vin, c9u th bng =.
2.3. T3i ph m, t3i ph m hnh s/, t3i ph m tham , t3i ph m gi-t ng$%i.
2.4. Khi ni8m, phn =on, suy lu5n, ch7ng minh, hnh th7c c a t$ duy.
2.5. Nh c sO, ho sO, nh bo, tr th7c, ng$%i Vi8t Nam.
3. Hy cho bi-t, cch phn chia sau =y c =ng khng? V sao?
3.1. GiNi t/ nhin chia thnh giNi v sinh, giNi hLu sinh, =3ng v5t, th/c
v5t.
3.2. C c:u cng quy.n =$Ec chia ra thnh l5p php, hnh php, t$ php v
ZAng.
3.3. T5p hEp sB chia thnh sB thnh sB t/ nhin, sB d$ng, sB m, sB hLu t.
3.4. Chi-n tranh chia thnh chi-n tranh chnh nghOa, chi-n tranh phi nghOa,
chi-n tranh bAo v8 t quBc.
3.5. V n h*c chia thnh v n h*c Vi8t Nam, v n h*c Anh, v n h*c Php,
v n h*c M, v n h*c chu u.
Ch8Bng IV
PHN ON
27
hoJc hoJc = .
Ho c
S l P
S khng l P
29
Do v5y, ng$%i ta cn cho rng, phn =on =n l phn =on khng ch7a
lin t logic.
C n c7 vo l$Eng t, ng$%i ta chia phn =on thnh nhLng lo i khc nhau.
2.2. Cc hnh thi phn +on +Bn
C n c7 vo l$Eng t v h8 t (l, khng l) ng$%i ta chia phn =on =n
thnh 4 lo i:
2.2.1. Phn +on khng +}nh chung (ton x$ng - khng =Qnh)
Cng th7c:
M*i S l P
K hi8u: A Affirmotio
V dK: M*i dn t3c =.u c quy.n bnh =ng.
2.2.2. Phn +on php +}nh chung (ton x8ng php +}nh)
Cng th7c:
M*i S khng l P
K hi8u: E - (Ngo)
V dK: M*i ng$%i Vi8t Nam =.u khng thch chi-n tranh.
2.2.3. Phn +on khng +}nh ring (+nc x8ng khng +}nh)
Cng th7c:
M3t sB S l P
K hi8u: I - (Affirmotio).
V dK: M3t sB sinh vin l =on vin TNCS HCM.
2.2.4. Phn +on php +}nh ring (+nc x8ng - php +}nh)
Cng th7c:
M3t sB S khng l P
K hi8u: O (Ngo)
30
S+
31
Ta th:y, khi ni8m cng nhn chu din trong phn =on trn. Bi v, trn
s = , ngo i din c a khi ni8m cng nhn hon ton nm trong ngo i din c a
khi ni8m ng$%i lao =3ng; khi ni8m "ng$%i lao =3ng" trong phn =on trn l
khng chu din, bi v, ngo i din c a n c m3t ph9n trng vNi ngo i din khi
ni8m cng nhn.
Ni cch khc, do khi ni8m "cng nhn" =$Ec =. c5p vNi =9y = ngo i
din nn n chu din, cn khi ni8m "ng$%i lao =3ng" =$Ec =. c5p khng =9y =
ngo i din nn n khng chu din.
3.3. Kh{o st tnh chu din cpa khi ni!m trong phn +on +Bn
3.3.1. Phn +on khng +}nh chung (SaP)
M*i S l P
M*i ph9n t thu3c S =.u thu3c P.
C hai khA n ng xAy ra:
- M3t l, n-u ngo i din c a ch t S nhP hn ngo i din c a vQ t P th S
chu din v P khng chu din.
V dK: M*i cng nhn =.u l ng$%i lao =3ng.
Ta c s = Euler Venn:
P
S+: Cng nhn
S=P
S+: K n bm.
P+: Khng c ch
P
S-: Sinh vin
P+: M bng =
P+: M bng =
33
P
S-: Cu
P+: Phn =on
S-: Cu
P+: Phn =on
* Nhln xt: Qua khAo st cc cc tr$%ng hEp trn, ta c th+ rt ra k-t lu5n:
- Ch t (S) chu din trong phn =on chung (ton x$ng) v khng chu
din trong phn =on ring (=Jc x$ng).
- VQ t (P) chu din trong phn =on ph =Qnh v c th+ chu din hoJc
khng chu din trong phn =on khng =Qnh.
4. Quan h! gia cc phn +on
34
Th7
b5c
O=0
A=0
O=1
O=1
A=0
O=0
A=1
- Xt quan h8 giLa E - I
E: M*i S khng l P
I: M3t sB S l P
V dK:
35
I=0
E=0
I=1
I=1
E=0
I=0
E=1
I=1
A=0
I = || (Khng xc =Qnh)
I=1
A = ||
I=0
A=0
V dK:
A: M*i sinh vin =.u l =on vin.
E: M*i sinh vin =.u khng l =on vin.
Ta c, n-u:
A=1
E=0
A = 0 => E = ||
E=1
A=0
E=0
A = ||
O = ||
I=0
O=1
O=1
I = ||
O=0
I=1
V dK:
- Karl Marx l ng$%i Z7c = 1
Ph =Qnh phn =on trn, ta c:
- Khng phAi Karl Marx l ng$%i Z7c = 0
Nh$ v5y, t m3t phn =on P b:t k, ta c th+ t o ra phn =on ph =Qnh l
khng phAi P.
K hi8u: P
Ta c th+ l5p bAng chn trQ c a php ph =Qnh nh$ sau:
P
P= P
hoJc
~ ( ~ P) = P
hoJc
( P) = P
P /\ Q
* L8u : Khi nBi hai phn =on bi t v =+ diHn = t php h3i, ng$%i ta
th$%ng bP bNt m3t sB t trng l p hoJc sa =i =i cht.
2.2.2. Nhng lin t khc t v nh8ng c ngha php hxi
Ngoi t v, trong nhi.u tr$%ng hEp, ta gJp cc t khc cng ch php
h3i nh$: = ng th%i, nh$ng, m, r i, song, vn, cng, tuy nh$ng, mJc d...
nh$ng,... hoJc ch bng m3t d:u phRy ,.
* Ch :
1. C nhLng tr$%ng hEp, t v khng mang nghOa php h3i.
Chng h n: Ni v lm =i =i vNi nhau. T v trong cu ny khng
mang nghOa php h3i, bi v, ta khng th+ tch cu trn thnh 02 phn =on:
Ni =i =i vNi nhau;
V:
Lm =i =i vNi nhau.
2. Trong ngn ngL, c nhLng tr$%ng hEp t v =$Ec dng khng r
nghOa. Hy xem v dK sau =y:
Napoleon thch uBng n$Nc v r$Eu.
(Napoleon liked water and wine)
(Xem Samuel Guttenplan, The Languages of Logic, Oxford Publishing
Services, 1986, P.112)
Ta c th+ hi+u cu ny:
Napoleon thch uBng n$Nc v Napoleon thch uBng r$Eu.
Nh$ v5y, v:n =. l khng r. Bi lF, c th+ Napoleon thch uBng cA hai
hoJc thch pha n$Nc vNi r$Eu. Tr$%ng hEp ny, t v =$Ec hi+u l vNi mNi
=ng.
2.3. Php tuyon (tsng logic)
2.3.1. }nh ngha
Php tuyon l php lin kct hai hay nhi,u phn +on thnh phn bzi
lin t logic honc, hay l.
V dK: Xt hai phn =on:
P: Anh :y l gio vin.
Q: Anh :y l nh c sO.
40
thnh ph9n =.u sai v n =ng trong cc tr$%ng hEp khc. Do v5y, ng$%i ta cn
g*i php tuy+n l php tng logic.
2.3.2. Php tuyon chnt v php tuyon khng chnt
Php tuy+n m ta =. c5p mKc 2.3.1, logic h*c g*i l php tuy+n khng
chJt (cn g*i l php tuy+n lPng, tuy+n r3ng hay php tuy+n khng lo i). N
t$ng =$ng vNi t hoJc theo nghOa v/hoJc.
Ngoi php tuy+n ny, ng$%i ta cn dng php tuy+n chJt (tuy+n lo i). N
t$ng =$ng vNi t hoJc theo nghOa hoJchoJc.
V dK: Xt hai phn =on;
P = Vi8t Nam gia nh5p WTO n m 2006.
Q = Vi8t Nam gia nh5p WTO n m 2007.
Th/c hi8n php tuy+n ta c:
Vi8t Nam gia nh5p WTO n m 2006 hoJc 2007.
K hi8u: P V Q hay P + Q
Z*c l: P tuy+n chJt (tuy+n lo i) Q.
Ta c th+ l5p bAng chn - trQ php tuy+n chJt nh$ sau:
P
PVQ
41
Nhn vo bAng chn trQ, ta th:y, php tuy+n chJt ch =ng khi c m3t trong
hai phn =on thnh ph9n l =ng v sai trong cc tr$%ng hEp khc.
2.4. Php ko theo
2.4.1. }nh ngha php ko theo:
Php ko theo l php lin kct hai phn +on thnh phn bzi lin t
logic ncu th
GiA s ta c hai phn =on thnh ph9n:
P: Tr%i n ng.
Q: Ti sF =-n th m b n.
Ta c th+ l5p phn =on ko theo:
N-u tr%i n ng th ti sF =-n th m b n.
Phn =on ny c d ng: N-u P th Q
K hi8u: P
P: Ti.n =.;
Q: H5u =. (k-t =.)
Z*c l: N-u P th Q, hoJc t P suy ra Q, hoJc P ko theo Q
Php ko theo c th+ xc =Qnh qua bAng chn - trQ:
0
42
Phn =on P
cn l i.
Phn =on ny =ng, v khi P =ng th Q cng =ng. V v5y, khi Z$%ng
phB khng $Nt (khng Q) th ta c th+ suy ra Tr%i khng m$a (khng P) (v
n-u m$a th =$%ng phB = $Nt). Do =, ta phn =on t$ng =$ng =ng:
N-u =$%ng phB khng $Nt th suy ra tr%i khng m$a
K hi8u: Q
Q= Q
Ta th:y, phn =on N-u tr%i m$a th =$%ng phB sF $Nt cn t$ng =$ng
vNi cc phn =on sau:
- Ni rng, tr%i m$a m =$%ng phB khng $Nt l sai.
HoJc:
- Khng th+ c chuy8n, tr%i m$a m =$%ng phB khng $Nt.
P Q
Q=
43
Ta c th+ ch7ng minh h8 th7c trn bng cch l5p bAng chn trQ:
(1)
(2)
(3)
(4)
(5)
(6)
(7)
(8)
Q= Q
P = P
b) = b
b)
(b
c)]
(a
c)
2.4.3.3. Quan h! v~i php php +}nh, php hxi, php tuyon
(a
b) = ( a )
b=
Ta ni, P l =i.u ki8n = =Bi vNi Q, cn Q l =i.u ki8n c9n =Bi vNi P.
V dK: N-u tr%i m$a th =$%ng phB $Nt (P
Q).
G*i:
- P: Ai giPi ton;
- Q: Ai vo =y
Phn =on trn c d ng: P
Xt phn =on: P
Q hay Q
P.
Q v Q
P.
Q
1
P
1
45
(P
Q)
(Q
1
P)
Ta th:y, phn =on t$ng =$ng ch =ng khi hai phn =on thnh ph9n
cng =ng hoJc cng sai.
TH C HNH
1. NhLng cu sau =y, cu no l phn =on:
1.1. C nhLng sinh vin h*c giPi.
1.2. Hy nhanh ln!
1.3. H Ch Minh l m3t danh nhn v n ha.
1.4. Logic tnh thi l gi?
1.5. Zp qu!
1.6. X thch xem phim.
1.7. N-u tr%i m$a th 2 + 2 = 4.
2. Cho P: N thch h*c Tri-t h*c.
Q: N thch h*c Logic h*c.
Vi-t phn =on sau =y d$Ni d ng k hi8u:
2.1. N khng thch h*c Tri-t h*c m cng khng thch h*c Logic h*c.
2.2. Khng phAi n va thch h*c Tri-t h*c va thch h*c Logic h*c.
2.3. N ch thch h*c m3t trong nhLng mn (Tri-t h*c, Logic h*c).
2.4. N thch h*c t nh:t m3t trong nhLng mn.
2.5. N khng thch h*c t nh:t m3t trong hai mn.
2.6. N thch h*c nhi.u nh:t l m3t mn.
3. Cho phn =on: Trong lNp ny, c m3t sB sinh vin h*c giPi.
N-u phn =on ny =ng th cc phn =on sau =y nh$ th- no:
3.1. Trong lNp ny, c vi sinh vin h*c giPi.
3.2. Trong lNp ny, ch c m3t sinh vin h*c giPi.
3.3. Trong lNp ny, khng c sinh vin no h*c gPi.
3.4. Trong lNp ny, khng phAi khng c sinh vin h*c gPi.
3.5. Trong lNp ny, sinh vin no cng h*c giPi.
46
3.6. Khng phAi m*i sinh vin trong lNp ny =.u h*c giPi.
3.7. Trong lNp ny, khng phAi khng c sinh vin khng h*c giPi.
3.8. Trong lNp ny, m*i sinh vin =.u khng h*c giPi.
4. Vi-t cng th7c cc phn =on sau =y:
4.1. SB c c vE c ch ng.
Sinh con =9u lng chng gi th trai.
4.2. Ch =u c s a trBng khng.
Khng thng n tr3m, cng ng =i =$%ng.
4.3. N-u khng c lng yu lao =3ng =-n cu ng nhi8t th sF khng c ti
n ng, khng c thin ti. (Mendeleep)
4.4. Ch-t th bP con, bP chu
SBng th khng bP mng su thng ging.
4.5. Nn thE nn th9y v lo h*c
No n, no mJc bi hay lm.
4.6. N-u b n muBn giu c th chng nhLng phAi h*c cch lm ra ti.n m
cn phAi h*c cch s dKng = ng ti.n (B. Franklin)
5. Cc t v, d:u , trong phn =on sau =y c mang nghOa c a php logic
khng? N-u c th = l php logic g?
5.1. An v Bnh d t nhau =i chi.
5.2. Cng nhn, vin ch7c khi v. h$u, gi y-u, b8nh t5t hoJc m:t s7c lao
=3ng =$Ec h$ng quy.n lEi bAo hi+m x h3i.
6. Cc t hoJc, hay l trong cc phn =on sau =y mang nghOa php tuy+n
no:
6.1. HoJc chng ta =i ln ch nghOa x h3i hoJc chng ta =i theo con =$%ng
t$ bAn ch nghOa.
6.2. B:t k hi8n t$Eng no cng thu3c v. hi8n t$Eng v5t ch:t hoJc hi8n
t$Eng tinh th9n.
6.3. Sinh vin cc tr$%ng cao =ng, = i h*c phAi h*c Logic h*c hoJc Tri-t
h*c.
6.4. LEi nhu5n c a nh t$ bAn t ng nh% n ng su:t lao =3ng t ng hoJc gi
thnh sn phRm giAm.
47
6.5. Karl Marx sinh n m 1818 hoJc 1819; muBn bi-t r, hy xem trong T
=i+n tri-t h*c hoJc cuBn LQch s tri-t h*c Mc Lnin.
7. Ch7ng minh cc cng th7c v tm n3i dung cK th+ theo cng th7c sau =y:
7.1. a
7.2. a
b = (a
b = (a
b)
7.3. [ (a b) (b) ]
7.4. (a
b)
7.5. [ a
b]
7.6. a b = (a
(b
b)
[a
(b
a)
(a
b)
a)
a
b]
(a
b)
b)
(a
b)
8. Trn c s xc =Qnh =i.u ki8n c9n v =i.u ki8n = , vi-t l i phn =on sau =y
d$Ni d ng N-u th hoJc N-u khng th khng.
8.1. Ch c khoa h*c khi c tng qut. (Anstote).
8.2. N.n kinh t- hng ha ch pht tri+n m nh mF khi c = cc d ng thQ
tr$%ng.
8.3. Ch c ch nghOa x h3i, ch nghOa c3ng sAn mNi giAi phng =$Ec dn
t3c bQ p b7c v nhLng ng$%i lao =3ng trn th- giNi khPi ch n l8. (H Ch
Minh).
8.4. MuBn th7c tnh m3t dn t3c, tr$Nc h-t phAi th7c tnh thanh nin.
8.5. Z+ =Am =$ng =$Ec vai tr lnh = o, ZAng phAi vLng m nh v. chnh
trQ v t ch7c, phAi th$%ng xuyn t/ =i mNi, t/ chnh =Bn, ra s7c nng cao trnh
=3, tr tu8, n ng l/c lnh = o.
8.6. Khng c gi:c m no tr thnh hi8n th/c, n-u b n khng th7c d5y
lm vi8c (Banking)
8.7. Suy nghO xa sF khng lo bu n g9n (Khng T).
8.8. Ng*c chng mi chng sng.
Ng$%i khng suy xt, khng thm tr khn (Khng T).
8.9. Ch nhLng nhn cch c = o =7c cao cA v tr tu8 su s c th mNi cAm
th:y bi kQch do th7c =$Ec s/ phn cch c a mnh. (A.Xpikin)
8.10. SF khng c t$ng lai, n-u khng c ch
Derrida).
48
nghOa Mc (Jacques
8.11. MuBn th/c s/ hi+u =$Ec phRm ch:t v ti n ng c a dn t3c, c9n phAi
=i su vo nhLng diHn bi-n lQch s v pht hi8n ra nhLng nt =3c =o =$Ec Rn su
trong lng hi8n v5t. (Tr9n V n Giu).
8.12. Chng no ng$%i Ty nh h-t cP n$Nc Nam th mNi h-t ng$%i Nam
=nh Ty. (NguyHn Trung Tr/c).
8.13. V n ha, n-u =+ pht tri+n m3t cch t/ pht, khng c s/ h$Nng dn
t/ gic, sF =+ l i sau l$ng m3t bi sa m c (Karl Marx).
9. Tm cc phn =on t$ng =$ng vNi cc phn =on 8.1, 8.3, 8.4, 8.5, 8.6, 8.10,
8.12.
Ch8Bng V
SUY LUMN
I. KHI NITM CHUNG V SUY LUMN
1. Suy luln l g?
Suy luln l thao tc t8 duy logic, thng qua + ng89i ta rt ra +8|c
phn +on m~i t mxt hay nhi,u phn +on + c
Phn =on = cho g*i l TIN Z.
Phn =on mNi =$Ec g*i l KT LUhN.
2. Cc loi suy luln
Nghin c7u suy lu5n, ng$%i ta chia thnh hai lo i: suy lu5n hEp logic v
suy lu5n khng hEp logic.
2.1. Suy luln h|p logic:
Suy lu5n hEp logic l suy lu5n, n-u cc ti.n =. =.u =ng v tun th theo
cc quy t c c a suy lu5n th k-t lu5n rt ra cng =ng.
M3t =:t n$Nc muBn pht tri+n v. nhi.u mJt th phAi h3i nh5p quBc tVi8t Nam muBn pht tri+n v. nhi.u mJt
V5y, Vi8t Nam phAi h3i nh5p quBc t-.
2.2. Suy luln nghe c l:
49
Suy lu5n nghe c l l ki+u suy lu5n khng tun th cc quy t c suy lu5n,
=+ t nhLng ti.n =. = c rt ra k-t lu5n, do v5y, n-u cc ti.n =. =.u =ng th k-t
lu5n rt ra c th+ =ng m cng c th+ sai.
Chng h n, trong truy8n vui truy.n hnh Th ph m l ai?:
- ng A bQ m:t chi-c xe = p v ng nghi l anh B hng xm l:y. ng A
suy lu5n:
1. Trong xm ny = nhi.u l9n m:t tr3m.
2. Anh B l th ph m cc vK m:t = v = tng bQ t v. t3i n tr3m.
3. L9n ny ti m:t xe = p.
V5y, th ph m khng ai khc l anh B.
Trong cu chuy8n ny, k-t lu5n rt ra c a ng A l c th+ =ng m cng c
th+ sai (v th ph m l con ng :y bn =+ tiu xi).
II. SUY LUMN HEP LOGIC:
1. Suy luln t ti,n +, l phn +on +Bn
1.1. Suy luln t mxt ti,n +, (suy luln trc ticp)
Php suy lu5n no ch c m3t ti.n =. =$Ec g*i l php suy lu5n t m3t ti.n
=. hay suy lu5n tr/c ti-p.
Quy tc chung: Khi ni)m no khng chu din & ti n ! th khng ! #c
chu din & kGt lu n.
1.1.1. Php +{o ng8|c (+si ch)
Mu4n +si ch, ta +si v} tr cpa chp t v v} t.
- C ba tr$%ng hEp suy lu5n hEp logic t php =i ch (=Ao ng$Ec Conversio).
1.1.1.1. Php +{o ng8|c hn +}nh
Zy l php suy lu5n chuy+n t phn =on ton x$ng khng =Qnh
sang =Jc x$ng khng =Qnh.
- Ti.n =.: M*i S l P (SaP)
- K-t lu5n: M3t sB P l S (PiS)
V dK:
- Ti.n =.: M*i thanh nin =.u m bng =
- K-t lu5n: M3t sB ng$%i m bng = l thanh nin.
50
Tm t t:
Ti.n =.
K-t lu5n
53
Ti.n =.
K-t lu5n
K-t lu5n
K-t lu5n
Nh$ v5y, vNi m3t phn =on b:t k lm ti.n =., ta c th+ c nhi.u k-t lu5n
=ng =$Ec rt ra t ti.n =. =.
1.2. Tam +on luln (suy luln t hai ti,n +, l phn +on +Bn suy
luln gin ticp)
1.2.1. Khi ni!m v, tam +on luln
54
Tam =o n lu5n l h8 thBng suy diHn tin =. c x$a nh:t, do nh tri-t h*c,
logic h*c Hy L p Aristote xy d/ng nn.
Theo Aristote, tam =o n lu5n l lo i suy lu5n g m ba m8nh =., trong = c
hai m8nh =. =Jt ra tr$Nc, m8nh =. th7 ba do chng m rt ra (k-t lu5n) m3t cch
t:t nhin; m8nh =. th7 ba = ng9m ch7a trong hai m8nh =. = cho.
Trong tam =o n lu5n, hai phn =on ti.n =. c mBi lin h8 vNi nhau bi s/
lJp l i c a cng m3t khi ni8m. Khi ni8m = =$Ec g*i l thu5t ngL giLa hay
trung danh t. K hi8u l M (Mdium).
K-t =. c a suy lu5n ch ch7a hai thu5t ngL S v P.
Khi ni8m =ng vai tr ch t trong k-t lu5n g*i l ti+u danh t hoJc
thu5t ngL nhP. K hi8u l S.
Khi ni8m =ng vai tr tn t trong k-t lu5n g*i l thu5t ngL lNn hay g*i
l = i danh t. K hi8u l P.
Trong 2 ti.n =., ti.n =. no ch7a = i danh t th g*i l = i ti.n =.; ti.n =.
no ch7a ti+u danh t th g*i l ti+u ti.n =..
V dK ni ti-ng do Aristote =$a ra:
- Z i ti.n =.: M*i ng$%i =.u phAi ch-t.
- Ti+u ti.n =.: Socrate l ng$%i.
- K-t lu5n: V5y, Socrate phAi ch-t.
Suy lu5n trn c d ng tng qut:
- Z i ti.n =.: M*i M l P (= i ti.n =.)
- Ti+u ti.n =.: (M*i) S l M (ti+u ti.n =.)
- K-t lu5n: (M*i) S l P (k-t =.)
DiHn = t bng ngn ngL, ng$%i ta dng hm v =+ lin k-t hai ti.n =. v
dng hm n-u. th =+ lin k-t hai ti.n =. vNi k-t =..
1.2.2. Cc loi hnh tam +on luln
Trong tam =o n lu5n, c hai cch s p x-p th7 t/ theo thu5t ngL P v M
trong = i ti.n =. v hai cch s p x-p th7 t/ cc thu5t ngL S v M trong ti.n =.
nhP. T hEp l i, chng ta c 4 cch s p x-p hai ti.n =.. Do =, c 4 lo i hnh tam
=o n lu5n.
55
Loi hnh I
Loi hnh II
Loi hnh IV
MP
PM
MP
PM
SM
SM
MS
MS
SP
SP
SP
SP
IV
II
III
S3
P
S1
S2
S2
P
S3
S1
Nhn vo s = ta th:y:
- N-u S S1 th k-t lu5n bi+u diHn =$Ec trn s = .
- N-u S S2, S3 th k-t lu5n khng bi+u diHn =$Ec trn s = .
V5y, suy lu5n trn khng hEp logic.
Nhm quy tc lin quan +cn m!nh +,
- Quy tc 4: NGu hai ti n ! l phn !on ph !*nh th khng rt ra
! #c kGt lu n no chZc !ng.
V dI: M*i cng nhn =.u khng l k bc l3t.
Anh :y khng phAi l cng nhn.
- K-t lu5n 1: Anh :y l k bc l3t
- K-t lun 2: Anh :y khng l k bc l3t.
Suy lu5n trn c d ng tng qut:
M*i M khng l P
M*i S khng l M
K-t lu5n 1: M*i S l P
K-t lu5n 2: M*i S khng l P.
58
Ta th:y, k-t lu5n 1 v k-t lu5n 2 =.u c khA n ng xAy ra, nh$ng chng ta
khng rt ra =$Ec k-t lu5n no ch c ch n =ng.
Ta c s = Euler - Venn:
S2
P S1
S3
Nhn vo s = ta th:y:
- N-u S vQ tr S1 th k-t lu5n 1 bi+u diHn =$Ec trn s = , nh$ng n-u S
vQ tr S2, S3 th k-t lu5n 1 khng bi+u diHn =$Ec trn s = .
- N-u S vQ tr S3 th k-t lu5n 2 bi+u diHn =$Ec trn s = , nh$ng n-u S
vQ tr S1, S2 th k-t lu5n 2 khng bi+u diHn =$Ec trn s = .
Cho nn, mi k-t lu5n rt ra trn =y c th+ =ng m cng c th+ sai. Do
v5y, n-u suy lu5n xu:t pht t hai ti.n =. l phn =on ph =Qnh th ta khng th+
rt ra =$Ec k-t lu5n no ch c ch n =ng.
- Qui tc 5: NGu c m9t ti n ! l phn !on ph !*nh th kGt lu n cbng
ph(i l phn !on ph !*nh.
V dI: M*i v5t th+ =.u khng t n t i vOnh viHn.
Tri =:t l m3t v5t th+.
Tri =:t khng t n t i vOnh viHn.
Suy lu5n trn c d ng tng qut:
M*i M+ khng l P+
M*i S+ l MM*i S+ khng l P+
Suy lu5n ny hEp logic, v n thoA cc quy t c c a suy lu5n.
Ch7ng minh bng s = Euler Venn:
M
S
59
Nhn vo s = ta th:y:
- Ch c m3t vQ tr S l t5p con c a M.
- M hon ton tch r%i P
cho nn, k-t lu5n M*i S khng l P c a suy lu5n = cho lun bi+u diHn
=$Ec trn s = .
V5y, suy lu5n = cho hEp logic.
- Qui tc 6: Hai ti n ! l phn !on ring th khng rt ra ! #c kGt
lu n no chZc chZn.
V dI: C m3t sB ng$%i Vi8t Nam l tr th7c
C m3t sB tr th7c l nh bc h*c
C m3t sB ng$%i Vi8t Nam l nh bc h*c.
Suy lu5n trn c d ng tng qut :
M3t sB S- l MM3t sB M- l PM3t sB S- l PSuy lu5n trn khng hEp logic, v khi ni8m M khng chu din t nh:t m3t
l9n trong hai ti.n =..
Ch7ng minh bng s = Euler Venn:
S
P1
P2
Nhn vo s = ta th:y:
- N-u P vQ tr P1 th k-t lu5n c a suy lu5n bi+u diHn =$Ec trn s = ;
60
- N-u P vQ tr P2 th k-t lu5n c a suy lu5n khng bi+u diHn =$Ec trn s
= .
Do v5y, t hai ti.n =. l phn =on ring th ta khng th+ rt ra =$Ec k-t
lu5n no ch c =ng.
- Qui tc 7: NGu c m9t ti n ! l phn !on ring th kGt lu n cbng ph(i
l phn !on ring.
V dI: M3t sB nh nghin c7u l nhLng tn c h3i
M*i tn c h3i =.u =ng khinh
M3t sB ng$%i =ng khinh l nhLng nh nghin c7u.
Suy lu5n trn c d ng tng qut:
M3t sB P- l MM*i M+ l SM*i S+ l PSuy lu5n ny khng hEp hEp logic, v khi ni8m S khng chu din ti.n =.
m chu din k-t lu5n.
Ch7ng minh bng s = Euler - Venn:
P
M
Ta th:y, k-t lu5n c a suy lu5n khng bi+u diHn =$Ec trn s = , nn suy
lu5n = cho khng hEp logic.
Do v5y, n-u c m3t ti.n =. l phn =on ring th k-t lu5n khng th+ l
phn =on chung.
- Qui tc 8: Hai ti n ! l phn !on khOng !*nh th kGt lu n khng thH
l ph !*nh.
V dK: M*i giAng vin = i h*c =.u l tr th7c
Anh :y l giAng vin = i h*c
V5y, anh :y khng l tr th7c
Suy lu5n trn c d ng tng qut:
61
Ta th:y, k-t lu5n c a suy lu5n khng bi+u diHn =$Ec trn s = , nn suy
lu5n = cho khng hEp logic.
=y, ta th:y, trn s = S phAi thu3c P. Do v5y, k-t lu5n c a suy lu5n
hEp logic phAi l phn =on khng =Qnh.
Trn =y l 8 qui t c dng =+ khAo st php tam =o n lu5n c a logic c
=i+n.
2. Suy luln t ti,n +, l phn +on ph`c
Suy lu5n ny d/a vo cc phn =on t$ng =$ng. N-u phn =on = cho
l ti.n =. =ng th phn =on t$ng =$ng vNi n sF l k-t lu5n =ng.
1.2.1. Ti,n +, l phn +on P
Ta c cc k-t lu5n:
- K-t lu5n 1: Q
- K-t lu5n 2: P Q
1.1.2. Ti,n +, l phn +on P Q
Ta c cc k-t lu5n:
- K-t lu5n 1: P
- K-t lu5n 2: Q
- K-t lu5n 3: P Q
62
- K-t lu5n 2: Q
- K-t lu5n 3: P Q
Ta ch7ng minh tr$%ng hEp ny bng cch l5p bAng chn l sau =y:
P Q
1
1
0
0
1
0
1
0
0
0
1
1
a
0
1
0
1
1
0
0
0
b
0
1
1
1
1
0
0
0
1
0
0
0
c
0
1
1
1
0
1
1
1
1
0
0
0
Ta th:y a, b, c, d, c cng gi trQ chn l. V5y, suy lu5n trn l hEp logic.
2. Suy luln t nhi,u ti,n +, l phn +on ph`c.
Ph$ng th7c c bAn =+ khAo st v =i =-n k-t lu5n m3t suy lu5n t nhi.u
ti.n =. l phn =on ph7c c hEp logic hay khng hEp logic l l5p bAng gi trQ
chn l. Khi cc ti.n =. =.u =ng v k-t lu5n cng =.u =ng th suy lu5n = hEp
logic. N-u cc ti.n =. =.u =ng nh$ng c m3t k-t lu5n sai th suy lu5n = khng
hEp logic. Sau =y l m3t sB v dK =n giAn:
2.1. Qui tc kct luln (Modus tollendo ponens):
Ti.n =. 1: P
Ti.n =. 2: P
K-t lu5n: Q
V dI: N-u ch quan th sF ph m sai l9m
Anh :y l ng$%i ch quan
Anh :y sF ph m sai l9m
G*i:
- Ch quan l P
- Ph m sai l9m l Q
63
P
Q
P
Suy lu5n ny hEp logic, v khi cc ti.n =. =ng th k-t lu5n cng =ng.
2.2. Quy tc ph{n +{o (Modus ponend tollens):
Ti.n =. 1: P
Ti.n =. 2: Q
K-t lu5n: P
V dK: N-u m3t ng$%i l c quan th ng$%i = yu =%i ( P
Anh :y khng yu =%i ( Q )
Anh :y khng l c quan ( P )
Ch7ng minh:
Suy lu5n ny hEp logic.
P
Ti.n =. 2: P
K-t lu5n: P
64
Q)
Q)
R)
R)
Ch7ng minh:
P
Suy lu5n ny hEp logic, v khi cc ti.n =. =ng th k-t lu5n cng =ng.
2.4. Qui tc la chn:
Ti.n =. 1: P Q
Ti.n =. 2: P
K-t lu5n: Q
V dI: Xe h-t x ng hoJc hPng my ( P Q )
Xe khng h-t x ng ( P )
V5y, xe hPng my ( Q ).
Ch7ng minh:
P
66
TH C HNH
1. V sao phn =on ph =Qnh b3 ph5n khng hon vQ =$Ec? Cho VD.
2. Zi.u ki8n =+ k-t lu5n c a lu5n 3 =o n =ng?
3. Cho cc suy lu5n:
a. M*i v5t =.u c mu thun.
th7c khng phAi l s/ v5t.
V5y, th7c khng c mu thun.
b. M*i hnh vung =.u c 4 c nh bng nhau.
T7 gic ABCD c 4 c nh bng nhau.
V5y, t7 gic ABCD l hnh vung.
c. T:t cA nhLng ng$%i ti-n b3 =.u chBng chi-n tranh xm l$Ec.
M3t sB ng$%i chBng chi-n tranh xm l$Et l ng$%i C3ng sAn.
V5y, m3t sB ng$%i ti-n b3 l ng$%i c3ng sAn.
d. Khng m3t n$Nc t$ bAn no khng t n t i quan h8 ng$%i bc l3t ng$%i.
Vi8t Nam khng l n$Nc t$ bAn.
V5y, Vi8t Nam khng t n t i quan h8 ng$%i bc l3t ng$%i.
e. M3t sB kim lo i l kim lo i ki.m.
M3t sB nguyn tB ha h*c l kim lo i.
M3t sB nguyn tB ha h*c l kim lo i ki.m.
f. Hnh thoi l hnh bnh hnh c cc c ch bng nhau.
Hnh ny khng l hnh thoi.
Hnh ny khng l hnh bnh hnh c cc c ch bng nhau.
g. M3t sB t l th/c t.
Danh t l th/c t.
Danh t l t.
h. C th bng mang.
C voi khng th bng mang.
V5y, c voi khng l c.
i. M3t sB sinh vin hoa h5u.
C hoa h5u l ng$%i An Giang.
67
16. T Duy HEp - Phan Anh Tu:n, Logic h c, NXB Gio dKc, 1999.
17. L]ch s^ Tri t h c (T5p I, II, III - t5p th+ tc giA), NXB T$ t$ng V n ha.
18. V.I.Lnine, Ton t=p, T5p 29, Nxb Ti-n b3 Matxcva, 1981, tr. 191)
19. Xy d<ng b/ ch Zng trnh khung cho cc ngnh o t0o 0i h c v cao
_ng", VK Z i h*c B3 Gio dKc v Zo t o.
20. H Thc Minh, Tri t h c C
21. Hong Ph, Logic Ngn ngW h c, NXB Khoa h*c X h3i, H N3i 1989.
22. Bi Thanh Qu:t, Logic hnh th9c, L$u hnh n3i b3, ZHKHXH - NV H N3i.
23. NguyHn Minh S, Ton h c v Tr khn, NXB Z i Chng, Si Gn 1971.
24. L T Thnh, Tm hi(u Logic, NXB Tr, 1993.
25. TrQnh Huy Ti-n, Bi HLu S ng, Tri t vbn trch d]ch Lu=n l h c (Php Vi8t), NXB thnh phB H Ch Minh.
26. NguyHn V n Tr:n, Logic vui, NXB Chnh trQ QuBc gia, H N3i 1993.
27. Tri t h c Aristote, NXB Khoa h*c X h3i, H N3i, 1998.
28. NguyHn Tr*ng V n - Bi V n M$a, Logic h c, T sch Z i h*c Tng hEp
TP. H Ch Minh. - 1995.
Ti li!u Ticng Anh
1. Patrick J. Hurley, A Concise Introduction to Logic, Wadsworth Publishing Co.
Belmont, California.
2. Aristotle, Ancient Philosopher, 384 - 322 B_C.htm
3. The New Universal library, Volume Eight, The Caxton Publishing Company
limited, London.
4. Samuel Guttenplan, The Languages of Logic, Oxford Publishing Services,
1986.
69