UNIVERZITET DEMAL BIJEDI MOSTAR

MAINSKI FAKULTET
ODSJEK ZA SAOBRAAJ

OBRADA VODENIM MLAZOM

(Seminarski rad)

Profesor:
Prof.dr.Jusuf Kevelj

student:
Brdarevi Adnan
br.indexa:
MB110182

Mostar,maj 2013.

Sadraj

UVOD .................................................................................................................................................... 2
1.OBRADA ISTIM VODENIM MLAZOM .......................................................................................... 3
1.1.Prednosti obrade istim vodenim mlazom ...................................................................................... 4
1.2.Ogranienja obrade istim vodenim mlazom .................................................................................. 4
2.OBRADA VODENIM MLAZOM SA ABRAZIVOM .......................................................................... 5
2.1.KARAKTERISTIKE OBRAENE POVRINE ABRAZIVNIM VODENIM MLAZOM ............. 7
2.2. UTICAJ PARAMETARA OBRADE ABRAZIVNIM VODENIM MLAZOM NA ..................... 10
KVALITET OBRAENE POVRINE ............................................................................................. 10
2.3.Prednosti AJM metode ................................................................................................................. 13
2.4.Ogranienja AJM metode ............................................................................................................ 13
3. SJEENJE MIKRO MLAZOM (MICRO-JET CUTTING)................................................................ 14
ZAKLJUAK ....................................................................................................................................... 14

UVOD
Obrada vodenim abrazivnim mlazom idealna za rezanje razliitih materijala,
tako da sve vie zamjenjuje obrade plazmom i laserom, s tim da ima iru primjenu
jer se vodenim abrazivnim mlazom mogu obraivati gotovo svi metalni i nemetalni
materijali, male i velike tvrdoe.
Obrada vodenim mlazom potie od hidraulikog iskopavanja kamenog uglja u
SSSR-u i na Novom Zelandu. Voda je sakupljena iz rijeka i usmjeravana da ispira
raznjete stijene, odnosei pri tom ugalj i komadie stijene. Metod iskopavanja
vodenim mlazom je kasnije primjenjen u junoafrikim rudnicima zlata. U Rusiji
su 1930. uinjeni prvi pokuaji sjeenja stijena vodenim mlazom. Vodeni top je
obezbjeivao pritisak od 7000 bara. U Americi je 1970. razvijena tehnologija
stvaranja pritiska od 40000 bara. 1972. prof. Robert Franz iz Miigena radio je sa
kompanijom "Mc Cartney Manufacturing Company" na instaliranju prvog
postupka industrijskog sjeenja vodenim mlazom. Oprema je instalirana u
kompaniji "Alton Boxboard"-u. Kompanija "Flow Industries" je dodala pijesak u
postojeu instalaciju za ienje pod pritiskom, radi dobijanja zavrne bijele boje
metala. Kasnije se pokazalo da se vodenim mlazom sa dodatkom abraziva mogu
sjei metali i keramika. Od tada postupak sjeenja vodenim mlazom doivljava
procvat. Obrada abrazivnim vodenim mlazom pripada grupi nekonvencionalnih
postupaka obrade, i ve due vrijeme se koristi u industriji. Najee operacije koje
se ovom vrstom obrade mogu izvoditi su: sjeenje, poliranje povrina, ienje
povrina itd. U svim sluajevima mehanizam obrade se zasniva na eroziji. Velika
prednost ovog postupka obrade je injenica da u zoni obrade ne dolazi do
znaajnog porasta temperature.

1.OBRADA ISTIM VODENIM MLAZOM

Pri sjeenju istim vodenim mlazom, koristi se samo energija vodenog

mlaza. Medjutim kod mekih materijala, zasek moe da iznosi 0.1 mm. Da bi se
mlaz objedinio mogu se dodavati polimeri. Voda prolazi kroz otvor dizne brzinom
tri puta vecom od brzine zvuka, tako da i najmanja neistoa oteuje diznu. Iz tog
razloga ulazna voda je posebno tretirana sa grubim predfiltrima, finim filtrima i sa
jonoizmjenjivakom kolonom. Da bi se, dakle, odrzao ostar (jak, snaan) rezni
mlaz u toku dueg vremena, od najvee vanosti je nepromijenjena ulazna
geometrija dizne (mlaznice). Radni vijek dizne pri optimalnim uslovima je oko 100
sati rada.
Danas se u komercijalnoj upotrebi koriste pritisci do 400 Mpa. Voda pod
pritiskom se visokopritisnim cijevima dovodi do rezne glave, u kojoj se nalazi
mlaznica prenika otvora od 0,08 do 0,4 mm. Pri isticanju iz mlaznice, voda
formira tanak mlaz velike brzine, do 1000 m/s, trostruko vee brzine od zvuka.
Sjeenje istim vodenim mlazom najvie nalazi primjenu za sjeenje nemetala i
hrane. Primenjuje se u procesima proizvodnje pelena, papira, u automobilskoj
industriji za sjeenja dijelova unutranje dekoracije, dijelova od gume i plastike itd.
Obradom istim vodenim mlazom performanse sjeenja kod vrstijih
materijala znatno opadaju. Sjeenje istim vodenim mlazom, pri pritisku vode od
400 Mpa, nije pogodno za obradu metala zbog nedovoljne energije mlaza.
Najnovije tehnologije kod pumpi velikih pritiska omoguavaju danas i sjeenje
vrih materijala kao to je aluminijum do debljine od 4 mm bez dodavanja
3

abraziva pod pritskom od 6000 bara. Uglavnom sjeenje istim vodenom mlazom
u

Slika 1. Delovi rezne glave za obradu istim vodenim mlazom

industriji koristi se najvie za sjeenje materijala kao to su: hartija , hrana, guma,
suner, folije i sl.
1.1.Prednosti obrade istim vodenim mlazom

Primjenom ove metode ne dolazi do sakupljanja toplote, to je

posebno korisno pri sjeenju elika i drugih materijala gdje poveanje
temperature mogu dovesti do promijena osobina materijala
Za razliku od sjeenja na strugu, glodalici i dr. Rezanje vodenim
mlazom ne stvara prainu i estice koje mogu biti veoma tetne ako se
udahnu
Druge prednosti jesu sline prednostima koje ima i rezanje abrazivnim
vodenim mlazom
1.2.Ogranienja obrade istim vodenim mlazom

Jedno od glavnih ogranienja jeste ogranien broj materijala koji

mogu biti ekonomino sjeeni
Debeli dijelovi ne mogu biti sjeeni precizno niti ekonomino
4

 Tzv. zailjenost je jo jedan problem u sjeenju pod drugaijim uglom

od onog od kojim je zapoeto sjeenje, i tako izaziva dimenzijalnu
nepreciznost

2.OBRADA VODENIM MLAZOM SA ABRAZIVOM

Obrada abrazivnim vodenim mlazom je pogodna za obradu krtih materijala

(staklo, keramika, kamen itd.) i kompozitnih materijala. Rezanje abrazivnim
vodenim mlazom (eng. AbrasiveJetMachining AJM), je proirena verzija
sjeenja vodenim mlazom, jer voda u ovom sluaju sadri abrazvne estice kao to
su silicijum-karbif ili aluminijum-oksid, u cilju poveanja stepena otklanjanja
materijala u odnosu na sjeenje bez abrazivnih estica. Skoro svaka vrsta
materijala poevi od vrstih krtih materijala kao to su keramika, metal i staklo do
ekstremno mekih materijala kao to su pjena i guma. Usko podruje sjeenja (mala
irina otrice), i kompjuterski kontrolisani pokreti omoguavaju da se ovom
metodom proizvedu dijelovi veoma precizno i ekonomino.

Slika 2. Princip rada AJM metode

Ova metoda obrade je posebno pogodna za sjeenje materijala koji ne mogu

biti sjeeni laserskim ili termalnim metodama. Takoer, najpogodnija je za
sjeenje metalnih, nemetalnih i naprednih kompozitnih materijal bez osvrta na
njihovu debljinu. Jo jedna primjena ove metode jeste kod materijala osjetljivih na
toplotu.
Ova metoda radi tako to sistem pod veoma velikom brzinom isputa vodu
kroz grli i tako se stvara vakum koji uvlai abraziv sa abrazivne linije, oni se
mjeaju u cijevi za mjeanje i formira se snop abraziva velike brzine.

Slika 3. Izgled AJM aparate i njegovi dijelovi

6

Pri obradi abrazivnim vodenim mlazom se koristi specijalno konstruisana

radna glava. Voda pod visokim pritiskom prolazi kroz prigunicu iji je otvor da,
slika 2.a) i ulazi u komoru za mjeanje. U komoru za mjeanje se dozira i abrazivni
prah koji se mjea sa vodom. Ovako dobijena abrazivna mjeavina prolazi kroz
prigunicu (mlaznicu) iji je otvor dc, i stvara abrazivni vodeni mlaz. U zavisnosti
od oblika abrazivnog mlaza on moe biti dobar slika 4.a), ili lo slika 4.b) i 4.c).

Slika 4. Oblici abrzaivnog mlaza

dobar, b) i c) lo

Primjena AJM metode je veoma popularna u aero-kosmikoj, automobilskoj

i elektro industriji. U aero-kosmikoj industriji dijelovi kao to su titanijumska
tijela vojnih aviona, dijelovi motora (aluminijum, titanijum, legure otporne na
toplotu), aluminijumski dijelovi i dijelovi kabina, svi se prave pomou ove metode
obrade materijala
U automobilskoj industriji, dijelovi kao to su graniri u enterijeru i dijelovi
asije od fiberglasa, kao i branici prave se takoe ovom metodom. Slino i u
elektro industriji, ploe strujnih i neki kablovi se prave takoe upotrebom
abrazivnog vodenog mlaza.
2.1.KARAKTERISTIKE OBRAENE POVRINE ABRAZIVNIM VODENIM MLAZOM

Osnovne karakteristike povrine obraene abrazivnim vodenim mlazom su :

irina reza
koninost reza i
hrapavost obraene povrine.
Sve ove karakteristike ukazuju na kvalitet obraene povrine. U ovom radu,
najvea panja je posveena kvalitetu obraene povrine. Kao glavni parametar za
7

ocjenu kvaliteta obraene povrine odabrana je srednja visina neravnina Rz, i

praena je promjena vrijednosti ovog parametra u zavisnosti od pojedinih
parametara koji definiu obradu abrazivnim vodenim mlazom. Karakteristian
izgled povrina obraenih abrazivnim vodenim mlazom prikazan je na slikama 4 i
5. Na slici 6 prikazana je topografija povrina u zavisnosti od dubine reza.

Slika 5. Izgled povrine obraene abrazivnim

vodenim mlazom

a) Visok kvalitet obraene povrine

sa malim brzinama kretanja
predmeta i manjom
produktivnou rezanja

b) Nizak kvalitet obraene povrine na izlasku

mlaza pri velikim brzinama kretanja predmeta i
velikom produtivnou rezanja
Slika 5. Uticaj brzine kretanja predmeta obrade na
kvalitet obraene povrine

Sa slika 5 i 6 se jasno vidi da se karakteristike obraene povrine mijenjaju u

zavisnosti od brzine kretanja predmeta obrade, a sa slike 7 se moe zakljuiti o
postojanju velike razlike u visini neravnina u zavisnosti od udaljenosti od povrine
8

materijala koji se obrauje, odnosno od dubine reza,hrapavosti, odnosno visine

neravnina profila su znatno manje na manjim dubinama reza, odnosno vei
kvalitet obrade je na ulasku mlaza u materijal nego na veim dubine reza,
odnosno na izlasku mlaza iz materijala.

Meutim, brzina kretanja predmeta obrade u dubina reza nisu jedini

parametri koji utiu na karakteristike obraene povrine. Karakteristike obraene
povrine zavise od niza parametara, kao to je radni pritisak vode, vrsta abraziva
koja se koristi, udaljenost mlaznice od povrine predmeta obrade, protok abraziva,
materijal predmeta obrade itd. Na slici 7 prikazan je razliit kvalitet obraene
povrine. Povrina 1 se dobija kada je potrebna velika brzina sjeenja (velika
produktivnost) iz mali kvalitet i tanost obrade. Takoe, ovakva povrina se moe
9

dobiti sa velikim prenikom mlaznice, malim ili nedovoljnim pritiskom vode ili
starom (oteemnom) mlaznicom. Povrina 2 se takoe dobija kada zahtjevi za
tolerancijom dijela i kvalitetom povrine nisu dominantni. U ovom sluaju kvalitet
povrine je odreen samo brzinom veom brzinom kretanja predmeta obrade.
Kvalitet povrine 3 je najee zahtjevan. U ovom sluaju postignuto je
usklaivanje brzine predmeta obrade, pritiska mlaza vode, protoka i koliine
abraziva. Kvalitet povrine 4 je bolji od kvaliteta povrine 3 i dobijen je
smanjenjem brzine kretanja predmeta obrade. Kvalitet povrine 5 je veoma visok i
postie se kod visoko preciznih dijelova, ali sa veoma malim brzinama predmeta
obrade pri emu vrijeme obrade nije kriterijum za izbor reima obrade.

2.2. UTICAJ PARAMETARA OBRADE ABRAZIVNIM VODENIM MLAZOM NA

KVALITET OBRAENE POVRINE

Uticaj parametara obrade abrazivnim vodenim mlazom na kvalitet obraene

povrine je znaajan i u okviru ovog rada razmatran je kroz ispitivanja uticaja:
- udaljenosti mlaznice od obraivane povrine,
- pomone brzine (brzine kretanja predmeta obrade) i
- radnog pritiska vode na srednju visinu neravnina Rz.
10

Materijal koji je koriten za ispitivanje je aluminijum sa sljedeim

karakteristikama: zatezna vrstoa 90 MPa; modul elastinosti 69 GPa i gustina
2.71 g/cm3. Kao abrazivno sredstvo je koriten aluminijum-silikat, finoe 80. Na
slici 8 je prikazan uticaj udaljenosti mlaznice od povrine obrade na hrapavost
obraene povrine, na razliitim dubinama reza. Uoava se da sa porastom
udaljenosti mlaznice od povrine predmeta obrade raste i parametar hrapavost
obraene povrine Rz. Takoer uoava se da parametar Rz naglo raste kada se
mlaznica udalji od obraivane povrine vie od 3 mm, tako da hrapavost postaje
velika nezavisno od dubine reza. Takoe, moe se zakljuiti da smanjivanje
rastojanja mlaznice od povrine predmeta ispod 2 mm ne dovodi do smanjenja
hrapavosti. To znai da postoji optimalno rastojanje mlaznice od predmeta obrade,
koje je u ovom sluaju oko 2 mm.

Na slici 9 je prikazan uticaj pomone brzine na paramatar hrapavosti

obraene povrine Rz, na razliitim dubinama reza. Sa dijagrama se vidi da se sa
poveanjem pomone brzine poveava i Rz. Za vrednosti pomone brzine od 10
mm/min, Rz je duplo manje nego za vrijednosti pomone brzine od 50 mm/min, na
istoj dubini reza. Moe se zakljuiti da sa poveanjem pomone brzine hrapavost
na veim dubinama reza znaajno raste, a da u oblastima manjih brzina pomonog
kretanja kvalitet po dubini reza je priblino konstantan. Takoe, smanjenjem

11

brzine pomonog kretanja ispod 20 mm/min, u ovom sluaju ne dovodi do

poveanja kvaliteta obraene povrine.

Na slici 10 je prikazan uticaj radnog pritiska vode na parametar hrapavosti

obraene povrine Rz. Moe se uoiti da za vee vrijednosti radnog pritiska vode,
parametar Rz ima manje vrijednosti, odnosno, hrapavost obraene povrine je
manja. Ova pojava je rezultat injenice da se sa poveanjem pritiska vode krti
kristali abraziva lome na manje, finije kristale, a finiji kristali abraziva daju finiju
obradu odnosno manju hrapavost obraene povrine. I na ovom dijagramu se
primeuje da je hrapavost obraene povrine vea na veim dubinama reza.

12

2.3.Prednosti AJM metode

U veini sluajeva nije potrebna sekundarna dorada

Ne postoji sjeivom indukovana distorzija
Mala sila sjeivom koja utie na radni predmet
Smanjena potreba za alatima
Uobiajena finoa odraene povrine je 125250 mikrona
Ne postoji zona zagrijavanja
Lokalizovane su strukturalne promjene
Nema zagaenja usljed praine
Eliminie termalnu distorziju
Nema otpadaka i opiljaka
Precizno, vieravno sjeenje kontura, oblika i kosina bilo kog ugla

2.4.Ogranienja AJM metode

Ne moe buiti ravno dno

Ne mogu se obraivati materijali koji se u kontaktu sa vlagom (vodom), brzo
raspadaju
Glavna loa strana ove metode jesu velika kapitalna ulaganja i velike buke
tokom rada ove maine
13

3. SEENJE MIKRO MLAZOM (MICRO-JET CUTTING)

Micro-jet sjeenje je mogue ostvariti samo sa komponentama velike
preciznosti
( 0,01 mm),gde ugao greke tei nuli. Kod sjeenja mikro mlazom sa
dodavanjem abraziva, danas se moe proizvesti mlaz od 0,2 mm. Maksimalna
debljina materijala koji se sjee zavisi od cijevi za fokusiranje, dananjom
tehnologijom moe se sjei materijal i do 40 mm. Ovaj postupak je naroito
pogodan za komponente koje zahtijevaju veliku tanost gde bi konvencionalni
water jet dostigao odavno svoje granice.

ZAKLJUAK
Analizama dijagrama uticaja parametara rezanja vodenim abrazivnim
mlazom na kvalitet obraene povrine moe se zakljuiti da je kvalitet povrine
razliit po dubini reza i da na to najvei uticaj ima brzina pomonog kretanja,
odnosno brzina kretanja predmeta obrade. Takoe, uoava se da poveanje
udaljenosti mlaznice od povrine predmeta obrade dovodi do poveanja hrapavosti
obraene povrine, stim da njegovim smanjenjem ispod odreenih vrednosti moe
dovesti i rasta visina neravnina, odnosno do pogoranja kvaliteta obraene
povrine. Sa poveanjem radnog pritiska vode dolazi do fragmentacije kristala
abraziva na manje dijelove pri emu se dobija i finija obrada. Zbog toga se sa
poveanjem radnog pritiska vode dobija bolji kvalitet obraene povrine, odnosno
manja hrapavost. Meutim, prilikom izbora parametara koji definiu obradu
abrazivnim vodenim mlazom treba obratiti panju i na proizvodnost, odnosno na
ekonominost primjene izabranih reima obrade, jer mala pomona brzina rezanja i
veliki radni pritisci vode ne rezultuju ekonominim reimom obrade. Definisanje
parametara obrade abrazivnim vodenim mlazom treba da predstavlja optimalni
odnos izmeu proizvodnosti i kvaliteta obraene povrine.

14

LITERATURA
1. http://en.wikipedia.org/wiki/Water_jet_cutter
2. http://tribolab.mas.bg.ac.rs/proceedings/2007/249-253.pdf

3. http://www.readbag.com/apeironsrbija-rs-icama2009-014-predragjankovic-savremeni-postupci-obrade
4. http://www.scribd.com/doc/53652526/Nekonvencionalni-postupciobrade

15