Predmet: Integralni transport

Drugo predavanje1 :

Transport, osnovni pojmovi

TRANSPORT, OSNOVNI POJMOVI

1.2. TRANSPORT, OSNOVNI POJMOVI

1.2.1. Definicija i podjela
Kako je ve naglaeno u poglavlju 1.1.1., rje transport2 u direktnom prevodu znai
prenos ili prevoz i vrlo se esto koristi u saobraajnoj struci i u saobraajnoj nauci.
Smatra se da je najadekvatniji prevod u duhu naeg jezika izraz prevoz koji e se
nastavku esto i koristiti.
Prijevoz je specijalizirana djelatnost koja pomou prometne suprastrukture i prometne
infrastrukture omoguuje realizaciju prometne usluge . Prevozei robu (teret, materijalna
doobra) ljude i energiju s jednog mjesta na drugo, prevoz organizirano svladava
prostorne i vremenske udaljenosti.3
Prevoz i transport su sinonimi , pri emu transport ima ire meunarodno prihvaeno
znaenje . Uopteno se pod pojmom transporta podrazumjeva savladavanje prostornih i
vremenskih udaljenosti , odnosno promjena koordinata predmeta transporta pomou
tehnikih sredstava. Treba naglasiti da pojam transporta ne oznaava iskljuivo prevoz ,
ve i prenos, odnosno prekrcaj (ukrcaj i iskrcaj) predmeta transporta (ljudi , tereta i
energenskog supstrata). Zato je pojam transporta iri pojam od prevoza ili prenosa robe.
Transport kao privredna djelatost predstavlja u suini skup saobraajnih sredstava i
puteva, kao i prateih sistema, opreme i ureaja neophodnih za nesmetano odvijanje
procesa transporta.
U strunoj literaturi za transport se mogu nai sledee definicije :
Transport je kljuna aktivnost u logistici zato jer njome premeta proizvod kroz
razliite proizvodne faze do kupca, krajnjeg korisnika. Transport je pojedinano
najvei element u logistikim trokovima 4;
U savremenoj vojnoj praksi, a prema definiciji koja je usvojena u Sjevernoatlanskoj alijansi 5, transport je iskazivanje zahteva za postojanjem fleksibilnih
sposobnosti za pokretanje snaga u vremenskom nainu, u okviru i izmeu bojita
do preduzimanja celog spektra uloga i misija Alijanse. On, takoe, sadejstvuje u
6
logistikoj podrci neophodnou u izgradnji i odranju operacija
transportni proces predstavlja proces premetanja prevoenja putnika i robe i
ukljuuje sve pripremne i zavrne operacije: pripremu robe, prijem, utovar, prevoz,
istovar i predaju robe, odnosno ukrcavanje, prevoz i iskrcavanje putnika.
Transportni proces obuhvata i upuivanje vozila na mesto utovara robe
ukrcavanja putnika7 ;
1

Materijal namjenjen studentima VI semestra kolske 2011/2012. godine, Studijski program: Menadment u
carinskom, pediterskom i agencijskom poslovanju. i predstavlja izvod iz cjelovitih predavanja koji e
nastavnik uskoro publikovati.
2

...

Page9

4
5
6

Fakultet za mediteranske poslovne studije, Tivat

kolska 2011/2012

Predmet: Integralni transport

Transport, osnovni pojmovi

S aspekta djelatnosti transport je .. djelatnost kojom se pomou posebnih tehniki

sredstava i osobite organizacije savladavaju prostorne udaljenosti prenosei ljude,
dobra i energiju s mjesta na mjesto8
Definisanje pojma transporta sa stanovita djelatnosti, kojom se dominanto
bavimo, uraeo je na sledei nain:

u knjizi

Transport, prevoz, je privredna djelatnost koja se manifestuje premjetanjem

ljudi, robe i energije u geografskom prostoru.
Pojednostaljeno, premjetanje se obavlja radi zadovoljenja razliitih potreba sa tehnikim
sedstvima uz organizaciju i korienje transportnog puta po kojem se kreu transportna
sredstva iz jednog mjesta u drugo. Dakle, radi se o transportnomi procesu kojeg
karakteriu tri osnovne faze: utovar ; prevoz i istovar
Ekomomski znaaj transporta sastoji se u obezbjeenju razvoja , veza, koordinaciji
aktivnosti svih privrednih sektora. Ovaj Znaaj se moe sagledati kroz njegove etiri bitne
9
funkcije
1. Transport omoguava transfer dobara i ljudi izmeu i unutar proizvodnih i
potroakih centara;
2. Unapreenje transporta moe podii funkciju proizvodnih mogunosti mjenjanjem
faktorskih trokova i smanjenjem koliine sredstava povezanih za proizvodni
proces;
3. Poveavajui mobilnost proizvodnih faktora, posebno rada, transport doprnosi
njegovoj najproduktivnijoj upotrebi;
4. Blagostanje pojedinca, pa i ukupno drutveno blagostanje, raste time to im
transport omoguuje pristup mnogim pogodnostima.
No, pored ekonomskog, treba naglasiti i znaaj transporta koji se ogleda kroz :
Socioloki znaaj transporta, sastoji se u zapojavanju velkog broja ljudi,
boljem kvalitetu ivota, poveanju proizvodnje, iskoriavanju vremena i sl.;
Kulturolokom znaaju transporta, koji se ogleda u samom trasportu transprt
je sam po sebi element kulture - ( turizam, putovanje, upoznavanje sa kulturnama
raznih naroda i civilizacija);
Politiki znaaj transporta ogleda se kroz injenicu da se transportom
razrjeavaju svi operativni ciljevi i, eventualne, krizne situacije jedne zemlje;
Nauni znaaj transporta manifestuje se kroz potrebu usavravanja transporta i
aktivosti na tom planu,
Odbrambeni znaaj transporta sastoji se u mogunosti da se tokom vojnih
operacija blagovremeno obavljaju premjetanja ljudstva i opreme.
Transport po tehnologi , odnosno po mogunosti prevoza, dijeli se na :

Page10

1. Konvencionalni transport, kod kojeg se prevoz obavlja iskljuivo jednim

prevoznim sredstvom. Grafiki prikaz ovog najstarijeg naina prevoza dat je na
Sl.1.2.

8
9

Fakultet za mediteranske poslovne studije, Tivat

kolska 2011/2012

Predmet: Integralni transport

Transport, osnovni pojmovi

Slika 1.2.. Konvencionalni transport

2. Kombinovani transport - prevoz robe obavljaju najmanje dva prevozna sredstva
ali ne istovremeno nego uzastopno.( Sl.1.3.).
Karakteristike:
- Prevoz na cjelom prevoznom putu se obavlja pomou vie od jedne
transportne grane;
- Transportna usluga sastoji se od vie uzastopnih prevoza;
- Obraun prevoza obavlja se na onoliko, prevoznih dokumenata koliko je
prevoznika uestvovlo u prevoznom poduhvatu;
- Moe postojati organizator prevoza, ali nije neophodno10

Slika 1.3. Kombinovani transport

Slika 1.3. Kombinovani transport

3. Integralni transport (unit loads) je takav oblik prevoza gdje se izmeu tereta i
vozila umee sredstvo integralnog transporta (palete ili kontejneri).

10

Op. a. U ovakvim sluajevima prvi prevoznik preuzima obavezu zakljuenja ugovora sa drugim

Fakultet za mediteranske poslovne studije, Tivat

kolska 2011/2012

Page11

Karakteristike:
Tehnologija prevoza zasnovana na prevozu iskljuivo okrupljenih tehnikotehnolokih jedinica koje omoguavaju:
- Racionalizaciju manipulacije;
- Bolju iskoristivost prevoznih i skladinih prostora;

Predmet: Integralni transport

-

Transport, osnovni pojmovi

Ekonominiji iI sigurrniji prevoz.

Prikaz tehnologije integralnog transporta dat je na Sl.1.4.

esto se u literature susree i pojam inegrisani, integrirani transport. Osnovne razlika
ova dva pojma su: Radi se o istoj prevoznoj tehnologiji, ali su razliiti organizacioni oblici i
transportna dokumentacija. Naime , kod integralnog transporta - tehnoloki znaaj
transporta, moe biti jedan od uesnika transportnog procesa, ali ne i jedini. Kod
integriranog organizacijski znaaj transporta, jedna prevozna isprava i organizator
prevoza.

Slika 1.4. Integalni transport

4. Multiimodalni transport je viegranski transportIstovremeno se upotrebljavaju
dva transportna sredstva iz dvije razliite saobraajne grane. Koristi se na dijelu
puta. Teret na prvom vozilu putuje nedirnut na cijelome putu od poiljalaca do
primaoca. Prikaz ovog viegranskog tarnsporta dat je na Sl.1.5. Ovaj transport
11
definisan je Konvencijom o multimodalnom transportu na sledei nain: prevoz
robe s najmanje dva razliita prevoza na osnovu jedinstvenog ugovora iz mjesta u
dravi iz koje je poduzetnik prevoza preuzeo robu do mjesta odreenog za
isporuku

Slika 1.4. Multimodalni transport

Page12

Slika 1.5. Multimodalni transport

11

Fakultet za mediteranske poslovne studije, Tivat

kolska 2011/2012

Predmet: Integralni transport

Transport, osnovni pojmovi

U prethodnom tekstu naveden je pojam logistika, koji se u poslednje vrijeme,

prvenstveno kao nauna multidisciplinarna oblast, upotrebljava i u strunoj javnosti koja
se bavi saobraajem. Iz tog razloga procjenjeno je racionalnim navesti jedno definiciju iz
koje se moe sagledati njen pojam. logistika obuhvata sve sisteme i procese koji
omoguavaju kretanje materijalnih i nematerijalnih tokova.
Logistiku ine aktivnosti planiranja, oblikovanja, modeliranja, projektovanja, kontrole,
upravljanja svim procesima i sistemima koji omoguavaju protok materijala, ljudi, energije
i informacija. To je nauna multidisciplinarna oblast koja svoju praktinu primenu ima u
svim sistemima drutvene delatnosti: saobraaju i transportu, industriji, trgovini, uslunim
12
delatnostima, vojsci, medicini, itd .

1.2.2. Transportni proces

Transportni proces predstavlja proces premjetanja prevoenja putnika i robe i
ukljuuje sve pripremne i zavrne operacije: pripremu robe, prijem, utovar, prevoz, istovar
i predaju robe, odnosno ukrcavanje, prevoz i iskrcavanje putnika. Transportni proces
13
obuhvata i upuivanje vozila na mjesto utovara robe ukrcavanja putnika ;
Kako je ve naprijed naglaeno, transportni proces karakteriu tri osnovne faze:
1. Utovar podrazumjeva pripremu voznog sredstva , organizaciju utovarnog mjesta,
sortiranje tereta i formiranje dokumentacije koja prati prevoz.
2. Prevoz tereta je osnovna funkcija transporta. Sloenost kretanja transportnih
sistema (vozilo:teret (tovar)) zahtjeva posebnu panju pri izboru marute i pri
samom transportu.
3. Istovar je sputanje tereta na transportna sredstva, na mjesto za odlaganje
ipredaju tereta sa prateom dokumentacijom
Karakteristino za transportni proces je postojanje, naleenje, tri aktivna uesnika:
poilalac; prevoznik i primalac.. Proces zapoinje predajom robe od strane poilaoca.
Slijedi priprema robe za prevoz, transport ( pakovanje; uskladitenje; ukrcaj; izbor
prevoza). Nakon zavreng prevoznog procesa roba se isporuuje primaocu ( prijem robe
iskrcaj; uskladitenje; distibucija). Slijedi ematski prikaz transportnog procesa ( Sl. 1.6..)

Slika 1.5. ematski prikaz transportnog procesa

12

Page13

Slika 1.6. ematski prikaz transportnog procesa

.

13

Fakultet za mediteranske poslovne studije, Tivat

kolska 2011/2012

Predmet: Integralni transport

Transport, osnovni pojmovi

Zadaci po uesnicima su raspodjeljeni na nain prikazan u tabeli 1.2.

Tabela 1.2. Zadaci uesnika u transportnom procesu
Uesnik u procesu
Poilalac:

Prevoznik:

Primalac:

Zadaci

Slaganje robe na palte ili u kontejnere,

Maksimalno koristiti mehanizovani ukrcaj,
Maksimalno efikasno koristiti skladine ureaje
Odabrati optimalne prevoze i transportne pravce
Odabrati savremeno i najbolje prevozno sredstvo
Racionalizovat prihvat prevoza i otpremu robe
Uspjeno i kvalitetno organizovati i sinhronizovati
prevoz robe
Obezbjediti sigurnost transportovane robe
Obezbjediti kontinuirani rad tomom 24 asa
Osigurati kavalitetan i djelotvoran prijem robe
Obaviti pravovrememen iskrcaj
odgovarajuom
mehanizijom
Kvalitetno i pravoremeno uskladititi robu

Slijedi navoenje Osnovne dokumentacije koja prati transportni process u unutranjem i

meunarodnom drumskom transportu robe
Dokumenta za vozilo:
saobraajna dozvola (za vuno vozilo i za prikljuno vozilo),
polisa obaveznog osiguranja,
meunarodna polisa osiguranja (''zeleni karton''),
potvrde o tehniko-eksploatacionim uslovima koje moraju zadovoljavati
teretna vozila kojima se obavlja meunarodni drumski prevoz
Dokumenti za vozaa:
vozaka dozvola odgovarajue kategorije,
meunarodna vozaka dozvola
lina karta
paso i vize
dokument o zaposlenosti
obavezno zdravstveno osiguranje i kartica meunarodnog zdravstvenog
putnog osiguranja
tahografski uloci (kod
Dokumenti koji prate realizaciju usluge:
putni nalog
tovarni list (CMR tovarni list)
pojedinana bilateralna ili CEMT dozvola za
meunarodni transport
carinski dokumenti (TIR karnet, T dokument,
nacionalna carinska isprava)

Page14

Dakle svaki transportni proces prate dokumenta vezana za vozilo, vozaa i uslugu koja se
u tom procesu realzuje.

Fakultet za mediteranske poslovne studije, Tivat

kolska 2011/2012

Predmet: Integralni transport

Transport, osnovni pojmovi

1.2.3. Transportni lanac

Dominantni razlog zbog kojeg se smatra bitnim naglaavanje pojma transportni lanac
motivisan je velikim znaajem kojeg za racionalizaciju transportnih procesa ima
istraivanje i utvrivanje racionalnih sredstava i puteva za projektovanje optimalnih
transportnih lanaca.Transportni lanac definie se kao Niz uzastopnih tehniko
tehnolokih, organizacijskih i drugih meusobno povezanih i sinhroniziranih postupaka i
aktivnosti u okviru kojih se vri premjetanje materijalnih dobara od izvora do cilja,
primjenom odgovarajuih tovarnih jedinica i transportnih sredstava.
Transportni lanac moe se definisati kao sinhronizovana, vremenski usklaena
realizacija operacija transporta, pretovara i skladitenja kojima se obezbeuje protok robe
od isporuioca do primaoca. Sredstva za realizaciju transportnog lanca su maine,
ureaji, postrojenja, prevozna sredstva i dr. Predmet transporta je roba svih vrsta.
Transportni lanac moe se definisati kao integrisani i hronoloki ureeni skup svih
transportnih, pretovaranih i skladinih procesa kroz koje prolazi paleta kao tovarna
jedinica od obrazovanja kod poiljaoca do rasformiranja kod konanog primaoca.
Tehnoloka povezanost lanova lanca sreena je u jedinstven proces promena u
vremenu i prostoru, ime se postiu visoki efekti. 14
eso se koristi i definicija : Pod transportnim lancem se podrazumeva cjelokupnost svih
unutranjih i spoljnih operacija kojima se moraju podvrgnuti sirovine, poluproizvodi i gotovi
proizvodi pri donoenju, preradi i montai, pakovanju i transportu do mjesta prodaje i
potrnje ako se pri tome koriste tovarne jedinice istih, odnosno standardizovanih
dimenzija i nosivosti .
Transportni lanac se ostvaruje na konkretnim relacijama i za konkretnu robu:
formiranjem (sastavljanjem) tovarnih jedinica;
mehanizovanim pretovarom tovarnih jedinica sa jednog transportnog
sredstva na drugo;
integrisanjem tovarnih jedinica spoljnjeg transporta u protok materijala
industrijskog transporta i skladitenja, i obratno;
primjenom organizacionih mjera, kao i sistema informisanja i upravljanja, u
cilju meusobnog povezivanja i optiimzacije pojedinh procesa operacija i
postupaka na itavom putu kretanja robe
Preduslovi formiranja transportnog lanca roba dati su u Tabeli 1.3.
Tabela 1.3. Preduslovi uvoenja transportnog lanca

Preduslovi
uvoenja
transportnog
lanca

Uvoenje pogodnih tehnologija rada kod prevoznika i

korisnika
Korienje standardizovanih jedinica tereta, koje mogu da
se prevoze svim vrstama transporta;
Maksimalno iskorienje mehanizacije pretovarnih radova
Pojednostavljenje prevozne dokumentacije i korienje
jedinstvenih tarifnih uslova
Kooperacija rada kod transportnih i drugih organizacija u
duhu potrebe integralnog prevoznog sistema
Stvaranje uslova za racionalnu organizaciju rada u ukupnoj
distribuciji robe

Fakultet za mediteranske poslovne studije, Tivat

kolska 2011/2012

Page15

Radnje

Predmet: Integralni transport

Transport, osnovni pojmovi

Transportni lanac roba podrazumijeva niz uzastopnih tehnikih, tehnolokih,

organizacionih i drugih, meusobno povezanih i sinhronizovanih postupaka, u okviru kojih
se vri premjetanje materijalnih dobara od izvora do cilja primjenom odgovarajuih
tovarnih jedinica (Perii, 1985). Transportni lanac roba, dakle, predstavlja skup objekata
i veza, karakterie se odgovarajuom dinamikom, tako da je mogua njegova definicija i
kao mree procesa.
Karakteristke savremenog transportnog lanca roba su:
- poveanje brzine dostave robe;
- smanjenje broja manipulacija sa robom;
- smanjenje trokova distribucije robe;
- obezbjeenje standardizovanih tovarnih jedinica;
- smanjenje oteenja, rastura i otuenja robe;
- poveanje stepena iskorienja kapaciteta transportnih sredstava;
- poveanje stepena mehanizacije i primjena automatizacije i elektronske obrade
podataka;
- poveanje humanizacije rada;
- zatita ovjekove okoline;
- skraenje zadravanja sredstava transporta na mjestima pretovara;
Radi razmatranja toka operacija prilikom izvoenja planiranog transporta koriste se
modleli prikaza od kojih su dva prikazana sa slici br. 1.7.

Slika 1.7. Jedan od naina prikazivanja transportnih lanaca

Osnovna karakteristika transportnog lanca je jedinini teret, koji omoguuje fleksibilnost.
Prijevoz ili transport u transportnom lancu znai premjetanje materijalnih dobara.
Uskladitenje je vremensko zadravanje robe do trenutka prijema dispozicije. Dispozicija
je nalog za otpremu robe. Prekrcaj je prelaz sa jedne na drugu granu transportne
tehnologije.

Page16

Izbor racionalnih sredstava i puteva za projektovanje optimalnih transportnih lanaca

realizuje se na taj nain to se postupci i sredstva koja su potrebna za funkcionisanje
transportnog lanca posmatraju kao elementi i to se dejstva izmeu ovih elemenata
posmatraju kao tehnoloko-ekonomski odnosi jednog sistema. Zato usklaivanje
elemenata sistema predstavlja osnovnu funkciju utvrivanja optimalnih rjeenja za
realizaciju transportnog lanca. Kriterijum optimalnosti i ekonominosti transportnih lanaca
jesu minimalni trokovi, a u nekim situacijama i minimalno vrijeme.

14

Fakultet za mediteranske poslovne studije, Tivat

kolska 2011/2012

Predmet: Integralni transport

Transport, osnovni pojmovi

1.2. 4. Transportni sistemi

U nastavku uvodimo sistemsko razmiljanje, kao temeljno izhodite teorije sistema koje
se zasniva na premisi da svaki problem, odnos, pojavu ali i realni fenomen se rjeava,
opaa i razlikuje zbor elemenata, koji su povezani u funkcionalnu cjelinu. Tako
posmatrano, saobraaj je jedan od najznaajnijih podsistema drutvenog sistema, a
vezan je za kretanja koja proizilaze iz zadovoljenja ljudskih potreba. Kretanje se ostvaruje
putem saobraajnog sistema koji ine razni vidovi (putni, eljezniki, avionski, vodni,
cjevovodni). Svaki od vidova saobraajnog sistema ima i odgovarajuu infrastrukturu.
Transportni sistemi su sistemi, sastoje se od djelova (podsistema i elemenata), a
transportni, organizuju se da prue usluge sa ciljem zadovoljavanje potrebe objekata
transporta za kretanjem. U nastavku slijedi razrada djelova sistema.

1.2.4.1. Podsistemi transportnih sistema

Struktura transportnih sistema moe se mjenjati u zavisnosti od cilja analize i upravljanja.
U okviru jednog nivoa upravljanja mogue je formirati strukturu sistema gde je kriterijum
objekat transporta: putnici odnosno roba to je prikazano na slici 1.8..

Slika 1.8. Struktura sistema prema objektu transporta

Slika 1.9. Struktura TS prema dostupnosti za korienje

Fakultet za mediteranske poslovne studije, Tivat

kolska 2011/2012

Page17

Ako se kao kriterijum za formiranje strukture na jednom nivou upravljanja uzme

dostupnost usluge za korienje onda se govori o transportu za sopstvene potrebe i
javnom transportu to je prikazano na slici 1.9..

Predmet: Integralni transport

Transport, osnovni pojmovi

Ako se kao kriterijum uzmu tehniko - tehnoloke karakteristike transportnih sredstava i

15
saobraajnica onda se govori o vidovima podsistemima transporta to je prikazano na
slici 1.10..

Slika 1.10. Struktura sistema prema tehnoloko-tehnikim karakteristikama

komponenti TS
Naravno, mogue je formirati i druge strukture transportnih sistema, zavisno od odabranih
kriterijuma (u prethodnom tekstu su prikazani podsistemi zasnovani na : objektu
transporta; dostupnost usluge za korienje i tehniko - tehnolokim karakteristikama
transportnih sredstava).

1.2.4.2. Komponente - elementi transportnog sistema

Ve je naglaeno da se pod transportom, sasvim uopteno, podrazumeva skup ili
kompleks aktivnosti na premjetanju putnika i robe uz pomo transportnih sredstava, od
izvora do krajnjeg cilja. U osnovnom transportnom procesu putnici i roba predstavaljaju
predmet rada, dok transportna sredstva ine sredstva rada. Na osnovu ovako formulisane
definicije moe se zakljuiti da transport predstavlja iskljuivo prevozni proces. Meutim,
za efektivno odvijanje transportnog procesa u okviru izvrenja kompletne transportne
usluge, mora se znati da je, u savremenim uslovima razvoja transportne tehnologije,
proces prevoza samo jedan od elemenata transportnog procesa. Utovar, istovar,
pretovar, skladitenje, dovoz, odvoz i slino predstavljaju takoe elemente transportnog
procesa i ne manje znaajne karike u lancu razliitih aktivnosti.
Da bi se sve aktivnosti koje ine transportni proces realizovale, mogu se definisati i
osnovni elementi koji ine svaki transportni sistem, a to su:
vozila,
saobraajnice putevi,
terminali,
energija,
organizacija i upravljanje.

Analogija je izvedena iz podjele saobraaja

prema savremenoj tehnici saobraajnih sredstava, prema kojoj se

saobraaj moe odvijati na kopnu, vodi i vazduhu. Otuda i osnovna podela saobraaja na tri vida: suvozemni (kopneni),
vodeni i vazduni. Kako saobraajni put na kopnu moe biti razliit, odnosno moe biti specijalan, gvozdeni i obian, to se
suvozemni saobraaj dalje djeli na dvije osnovne grane, i to: eljezniki i drumski saobraaj. Posebna grana suvozemnog
saobraaja jeste prenos tenosti pomou cjevovoda.

Fakultet za mediteranske poslovne studije, Tivat

kolska 2011/2012

Page18

15

Predmet: Integralni transport

Transport, osnovni pojmovi

Svaka od komponenti transportnog sistema (TS) je podsistem transportnog sistema, a

istovremeno i sistemi za sebe koji takoe zahtjevaju upravljanje. Osnovne komponente
TS i funkcionalne veze izmeu njih date su na slici 1.11.

Slika 1.11. Osnovni elementi TS i njihove funkconalne veze.

U nastavku slijedi kratak osvrt na komponentu TS - vozila. vozila,;saobraajnice
puteve; terminale; energiju I organizaciju i upravljanje.

Vozila
Prvi element TS su transportna sredstva-vozila. U transportnom sistemu vozila
obezebeuju objektima transporta: ljudima i robi, mobilnost i tite ih od povreivanja i
oteenja. U TS postoje razliita vozila: autobusi, trolejbusi, tramvaji, metro vozila, vozila
prigradske eljeznice, kamioni, brodovi, avioni itd.
Sva vozila u sistemu ili sva vozila jednog vidovnog podsistema ine vozni park. Broj vozila
u voznom parku predstavlja zbir svih pojedinanih vozila.
U drumskom transportu , u zavisnosti od namjene vozila, izvrena je podjela na:
vozila za prevoz (transport) putnika;
vozila za transport tereta i
specijalna vozila.

Za organizatore transporta bitna su:

konstrukcijska svojstva vozila kao to su: dimenzije, najvea snaga
motora, broj obrta i maksimalni obrtni momenat, maksimalna brzina vozila
itd.
eksploataciona- tehnoloka svojstva vozila kao to su na primer: dinamika
svojstva, nosivost, pouzdanost, prohodnost, stabilnost, mekoa hoda itd.
Prikaz podjele drumskih motornih vozila prema namjeni dat je na slici 1.12.
Fakultet za mediteranske poslovne studije, Tivat

kolska 2011/2012

Page19

Prilikom obavljanja transportnih zadataka.- pruanja transportne usluge- vozila mogu da

rade pojedinano (V) ili vezani po nekoliko kao transportni sastav, odnosno voz (SAS).
Pojedinana vozila ili voz koji rade u sistemu ine transportnu jedinicu (TJ).

Predmet: Integralni transport

Transport, osnovni pojmovi

Slika 1.12. Podjela drumskih motornih vozila prema namjeni

Prema JUS-u vozila namenjena za transport neivih objekata (teretna vozila) se djele:

prema tipu karoserije na:

vozila sa jednodelnom karoserijom - teretni automobil,

vozila sa dvodjelnom karoserijom - vuni vozovi (autovozovi).

prema nosivosti vozila na:

vozila vrlo male nosivosti (< 0.5 tona),

vozila male nosivosti (0.5 - 3.0 tone),

vozila srednje nosivosti (3.0 - 7.0 tona),

vozila visoke nosivosti (7.0 - 12 tona),

vozila vrlo visoke nosivosti (>12 tona).

prema vrsti nadogradnje na:

standardna vozila (sa sandukom),

specijalna vozila (cistjerne, kiperi, hladnjae, isl.).

Slijedi osvrt na drugi elemenat TS puteve.

Putevi-saobraajnice
Drugi element TS su putevi - saobraajnice (S).
Putevi su dio povrina kojima se kreu objekti transporta - putnici, roba odnosno vozila.

Pod ovim pojmom podrazumjevaju se i svi pratei objekti koji su vezani za izvoenje
trase: vijadukti, mostovi, tuneli, raskrsnice kao i putna oprema, objekti, i ljudi koji se bave
odravanjem puteva.

Fakultet za mediteranske poslovne studije, Tivat

kolska 2011/2012

Page20

Putevi mogu biti ulice, autoputevi, rezervne trake, pruge, vodni putevi i vazduni koridori.

Predmet: Integralni transport

Transport, osnovni pojmovi

U drumskom transportu, u zavisnosti od vrste vozila koje opsluuju i znaaju u mrei,

putevi se djele na puteve za motorna vozila i za mjeoviti saobraaj odnosno na
magistralne, regionalne i lokalne to je prikazano na slici 1.13.

Slika 1.13. Podela puteva prema nameni i znaju u transportnoj mrei

16

Zakon o putevima Crne Gore definisao je pomenutih pojmove kako slijedi:

magistralni put je dravni put koji povezuje gradove ili vanija privredna podruja
Republike Crne Gore (u daljem tekstu: Republika). Sastavni djelovi magistralnog puta
su i izgraeni prikljuci izvedeni u irini putnog pojasa;
regionalni put je dravni put namijenjen saobraajnoj vezi izmeu znaajnih centara
lokalnih zajednica i povezivanju saobraaja sa drugim javnim putevima jednake ili vie
kategorije ili na putni sistem susjednih drava. Regionalni putevi obezbjeuju
funkcionalnost i racionalnost mree javnih puteva u Republici i od posebnog su
znaaja za Republiku. Sastavni djelovi regionalnog puta su i prikljuci izvedeni u irini
putnog pojasa;
optinski put je javni put namijenjen povezivanju naselja u lokalnoj zajednici ili
povezivanju sa naseljima u susjednim lokalnim zajednicama ili povezivanju djelova
naselja, prirodnih i kulturnih znamenitosti, pojedinih objekata i slino na nivou lokalne
zajednice. Optinski putevi su: lokalni putevi, kao i ulice u naseljima.

Page21

lokalni put je javni put koji povezuje sela i naselja na teritoriji lokalne zajednice ili koji
se nadovezuje na odgovarajue puteve susjedne lokalne zajednice, a od znaaja je
za lokalni saobraaj na teritoriji te lokalne zajednice. Lokalni putevi su i pristupni
putevi koji povezuju eljeznike stanice, pomorske luke, vazduna pristanita,
turistika mjesta, kulturne i istorijske spomenike i sline objekte sa drugim javnim
putevima;

16

Fakultet za mediteranske poslovne studije, Tivat

kolska 2011/2012

Predmet: Integralni transport

Transport, osnovni pojmovi

Terminali
Trei element TS su mjesta na kojima objekti transporta - putnici, roba i vozila ulaze i/ili
izlaze iz sistema odnosno na kojima putnici ili roba mjenjaju transportno sredstvo jednog
ili vie vidovnih podsistema. Ova mjesta nazivaju se terminali - (T). Terminali su
autobuske stanice, vazduni terminali, robno transportni centri, kontejnerski terminali,
luke, autobaze i sl.
Terminali mogu biti razliiti po sloenosti strukture i funkcionisanja. Pojam terminala
podrazumjeva sve objekte, opremu i ljudske resurse koji obezbeuju da ovi funkcioniu,
to znai da su i oni takoe sistemi.
Energija
Za svoje kretanje vozila u TS koriste razliite oblike energije, ostala dva elementa,
saobraajnice i terminali, takoe, koriste energiju za razliite potrebe (osvetljavanje,
pogon opreme, grijanje itd). Iz toga proizilazi da ne moe biti rjei o funkcionisanju
sistema bez etvrte komponente TS - energije (E), pri emu se pod ovim pojmom
podrazumjevaju svi objekti, oprema i ljudi, koji rade na snabdjevanju pojedinih elementa
TS energijom.
Izuzimajui vozila, svi naprijed pomenuti elementi strukture transportnih sistema nazivaju
se fiksni kapaciteti ili infrastruktura transportnog sistema.
Organizacija i upravljanje
Na kraju, obzirom na svu sloenost strukture i funkcija pojedinih elemenata strukture,
jasno je da skladnog efikasnog i efektivnog, te sinergetskog funkcionisanja cjeline
trasnportnog sistema, ne moe biti bez odgovarajue organizacije i sistema upravljanja.

Page22

Pod organizacijom i upravljanjem podrazumjeva se koordinacija aktivnosti svih

elemenata-komponenti sistema. Organizacijom se definie set procedura kojima se
obezbeuje optimalno funkcionisanje, a upravljanjem njihova realizacija.

Fakultet za mediteranske poslovne studije, Tivat

kolska 2011/2012