Professional Documents
Culture Documents
FECR
Ankara2009
TeiCOme
Do{Jan zlk
Editrter
Do. Dr. Hicabi Krlang
Do. Dr. Derya rs
Tashlh ve Redakte
Dr. Murat Demirkol
Cahit Ezerbolato{Jiu
ISBN 978-975-6004-67-8
NDEKLER
06
07
11
Ali eriati
Yayncnn Notu
Aklama
13
19
19
20
21
21
23
23
24
26
27
27
28
29
29
30
30
30
34
35
39
40
41
42
42
43
43
45
45
46
47
49
Kfr
irk
Putperestlik
irk Dininin zellikleri
Tevhid
Samiri
Belarn Baura
Ferisiler
lnklap Din Ne Demek?
Merulatran Din Ne Demek?
lyiliQi Emretmek ve Ktlkten Sakndrmak
irk Dininin Devam
irk Dininin Kurucu ve Koruyucularnn Karargah
irk Dininin KaynaQ
Afyon Dini
Murcie ve SorumluluQun Kaldrlmas
irk Dininin Tezahr Biimi
Allah, Insanlar
TaQuta Kulluk Edenler
Kfr Dini ve Islam Dini
Tarihe Hkmeden Kfr Dini
Mal Halka Aittir
Allah'n Ailesi
Snfsal ve Irksal Blnmelerin Onaylanmas
Yaratclk ve Rablk
Medine: Ideal Toplum Modeli
Eski Iran'da Din
Birinci ve Ikinci Snf
nc Snf
Snfsal Yapy Merulatran Mubedler/Zerdti Din
Adamlar
Tevhid Dininin Peygamberleri
49
52
53
irk Dini
Aydnlarn Yanlgya Dtkleri Nokta
Alimierin ve Aydnlarn Misyonu
AL ERAT
YAYINCININ NOTU
8 ALl ERIAT1
AIKLAMA
Bu kitap ana blm ile ekler blm olmak zere drt blm
den olumaktadr. Drdnc blm de birbirinden farkl drt
konu tekil etmektedir. Kitab oluturan: blmler unlardr:
1- Dine Kar Din: Bu konferans 22-23 Mordad H. 1349 tarihle
ri arasnda Hseyniye-i lrad'da verilmitir. Konferans o dnemde
metne aktarlm ve eriati tarafndan da uygun grlmtr. Bu
nedenle "Yayn Kurulu" sz konusu metni ses kaytlar ile karla
trdktan sonra ok snrl dzeltmelerle yetinmitir.
2- Anne Baba Biz Suluyuz: Bu blm de aslnda 8. 8. 1350 tari
hinde Hseyniye-i lrad'da sunulan bir konferanstan olumaktadr
ki daha sonra eriati'nin kendisi baz yerlerini tashih edip ekleme
lerde bulunmu ve kitap olarak baslmtr.
3- Evet, yleydi Kardeim: Bu blm eriati'nin 18. 8. 1350 tari
hinde Hseyniye-i lrad'da verdii konferans olup daha sonra ze
rinde baz deiiklikler ve eklemeler yapmtr. Gerekli aklama
lar metnin kendisinde mevcuttur.
4- Ekler: Bu blm u alt balklardan olumaktadr:
a- Arnold Toynbee, Medeniyet-Din: Bu ksm, tamam Ali eriati
tarafndan yazlan soru ve cevaplardan olumaktadr. yle anla
lyor ki eriati, Mehet'te Arnold Toynbee ile arsnda geen mna
zaray kaleme alm. unu da hatrlatmakta fayda vardr. Bu ksm
ilk defa yaymlanyor. Bu el yazlarnn ne zaman kaleme alnd
bilinmemektedir.
b- Hoakal eadet ehri: eriati bu kJsm 1351'in lsfend aynda
niversitedeki grevine son verilmesinin ardndan kaleme almtr.
lk
irk, Allahszlk anlamna gelmez. Zira mriklerin bizden daha
fazla ilahlar vardr! Mrik, Allah'a inanmayan, Allah'a tapmayan
kimse deildir.
Bildiimiz gibi lsa, Musa ve lbrahim'in kartlar mriklerdir, ilah
lan olmayanlar deil. Mrikler kimdir? Onlar Allah'a kar inan
sz deildirler. Onlar yle kimselerdir ki olmas gerekenden daha
fazla ilaha inanrlar. Yani fazla ilahiara sahiptirler, Allah'a oka(!)
kulluk ederler. Dolaysyla ilmi adan dini inanc ve dini duygusu
olmayan kimseye nrik denemez. Zira "mrik"in mabudu, hat-
20 AU ERIAT1
Tevbid
Tarihte tevhid daveti olarak adlandrlan bu davetin dnyevi ve
maddi yn de vardr. O da udur: Btn kainat tek bir gcn ya
rattna; bu kainatn tmnn -insanlar, hayvanlar, bitkiler ve
cansz varlklar da dahil -tek bir hakimi olduuna; O'nun dnda
bu aleme etki eden, onu ekip eviren, koruyup kollayan baka bir
gcn olmadnfl; btn varlklar, eyalar, kiileri, renkleri, cins
leri ve cevherleri "tek bir ilahn yarattna inanan bir topluluk, is-
22 AU ERIATI
ter istemez unu ifade etmi olur; llahi birlik, yani btn klUnatta
Allah'n tek oluu, ilahl tevhid . . . Hal byle olunca, mantk asn
dan kainatta ilahl birligin kanlmaz sonucu, yeryznde beeri
birlik, yani beeri tevhittir. Yani tevhid; btn alemin tek bir g
cn elinde bulunan bir hkmdarlk olduunu; btn insanlarn
ayn kkten yaratldgn, tek bir irade tarafndan idare edildigini,
hepsinin ayn hedefe yneldigini, ayn cinsten yaratldklarn, t
mnn tek bir ilahnn olduunu ve O'ndan baka btn glerin,
sembollerin, degerierin alamederin yok edilmesi gerektiini vurgu
lamaktadr. Bu durumda tevhide iman eden bir kii olarak ben de
ister istemez btn alemi canl bir beden -bir btn- olarak gr
rm. Ki bu bedene bir ruh, bir kudret hakimdir. Bu nedenle bir
btndr. Ayn ekilde insanogluna baknca da ayn cinsten tre
mi eit degere ve yapya sahip bir varlk gryorum. nk tek
elden ve tek kaynaktan kmtr. Bu tevhid dini, o iki dinden bi
ridir ki tek bir ilaha kulluk etmeyi, btn kainata tek bir gcn
hkmettigini ve tarihte insan nesiinin alnyazsnn tek bir kudre
tin elinde oldugunu kabul eder. Nasl ki Allah' biriernenin koulu
alemi biriemek ise; alemi biriernenin koulu da insan biriemektir.
Yani btn insanlarn bir ve eit olduunu kabul etmektir.
Diger taraftan bir gce tapnak, Durkheim'in ifadesiyle bir kutsala
inanmak ya da Kur'an'n deyimiyle gayba inanmak, insanolunun
iinde var olan ftri bir ihtiyatr. Bu ftri ihtiya her zaman var ol
mutur. Bir eyin ftri ve igdsel oluunun iki delilinden biri o
igdnn devam etmesi, dieri de her zaman ve her yerde o iste
in artmas ve yaylmasdr. yleyse bu alametler, tapmann ftri ve
igdsel bir ey olduunu gstermektedir. Herhangi bir milletin
tarihi srecine gz atacak olursak, tarihinin hibir dneminde bir
ilaha tapmadan, kulluk etmeden yaamacln grrz. Ya da tari
hin bir dneminde btn toplurnlara da baksak tapmann ve kul
luun her yerde ve btn toplumlarda olduunu grrz. Bu da
tapmann fti bir olgu olduunun gstergesidir.
Bu duygu (din araclyla kulluk etme duygusu); tevhide ynel
meye, alemiere hakim olan bu kudreti tanmaya ve neticede irade
24 All ERIATI
Ferisiler
lsa'ya bakn! lnceye kadar ektii ileler, yedii darbeler, idam
edilii -onlarn deyimiyle- ald yenilgiler, urad ihanetler; b
tn basklar, iftiralar, hakaretler ve kendisiyle annesinin maruz
kald en irkin ve en adi ithamlar, iftiralar; btn bunlar Ferisi
lerin eliyle yapld. O Ferisiler ki dnemin din savunucular ve m
tevellileri idi. Bunlar maddeye tapan kimseler deildi, ateist deil
di, materyalist deildi. Zaten o dnemde materyalist yoktu. Bunlar
Isa'ya ve ona inananlara kar; irk dininin mminleri, savunucu
lar ve varisleriydi.
Islam Peygamberi'ne bakn. Taifte, Bedir'de, Uhut'ta, Hevazin'de,
Mekke'de lslam Peygamberi'ne kar kl ekenlerin, ona eziyet
edenlerin ka dinsizdi, ka tanesi hibir dini inanca sahip deildi?
Byle olan bir kii dahi bulunamaz, bir kii! Hepsi, doru ya da
yanl bir inanca sahipti. Btn sylemleri, iarlar undan ibaret
li: Peygamber'i, Abdullah Olu Muhammed'i ve ona inananlar or
tadan kaldrmak. Peki neden? Zira Ihrahim'in evinin hrmetini or
tadan kaldrmak istiyor. Neden? nk retimizi, mukaddesat
mz ve inancmz ayaklar altna alyor; nk bu evi ve bu mu
kaddes beldeyi (Mekke) yok etmek istiyor; nk Allah ile bizim
aramzda arac olan mukaddesatmz, putlanmz, mabutlarmz
ve efaatilerimizi yakp ykmak istiyor. Bu nedenle Peygamber d
nemi boyunca lslam'a kar sava aan Kurey'in ve btn Arapla
rn iar, "dine kar din" idi.
lslam peygamberinden sonra ayn slogan, ayn sylem baka bir
ekle brnyor. Acaba Ali'ye ve lslam dininin ruhunu idame et
tirmek isteyen ve ettiren harekete kar, kfr m ayaklanmt?
Dinsizlik veya dine ve Allah'a inanmayanlar m ba kaldrmt?
}? rE.
..
-----..-------------..---------------..---.--- ....._.....,...,.,,_..,-.
:::::
- - . _ . . - -
Afyon Dini
irk dininin zellikleri -din dmanlannn da doru olarak ifade
ettii gibi- cehalet, korku, kayrma, servet ve bir snf dier snf
ara tercih etme ve onu stn grmedir. Din dmanlannn dedi
i gibi bunlar dorudur. ,2!_!:_aJ g.e2_lJ_. resi_e,
cehalete, maruz k,all\l_geri J<lmla, kendilefinir.. lef ve ha
leflerinin.l}aro.lchl<!D.Y...Qlacaklan.ta!l:sizlie sevk eden bir af
yon olduu. syle! .zre!. ..Y:::tg.ktadn:._Isel v itikali_r.:_iyet.. .
__
Bundan nceki blmde "Dine kar din" ile neyi kast ettiimi ifa
de ettim. Dediim gibi zihnimizdekinin aksine son zamanlarda u
nu anladm ki insanl tarihi boyunca din, bizim anladmz ma
nada kfr ile -yani dinsizlik veya inanszlkla- mcadele etme
mitir. (Bu durumu fark etmek ok kolay olup felsefi ve ilmi a
dan karmak olan bir mesele deil. Ancak birok basit mesele var
dr ki onlara gereken ehemmiyeti vermediimiz iin ok olumsuz
sonulara sebebiyet vermektedir.) Zira gemite dinsiz ve ilahsz
bir toplum ya da snf yoktu. Btn tarihi bilgi ve belgeler -tarih
sosyolojisinin, din sosyolojisinin insanla ilgili btn tarihi belgele
ri- unu gstermekedir ki insanlar toplumsal yaamlar boyunca
dindar idiler.
Yine birinci blmde unu ifade ettim: Hangi milletten olursa ol
sun ve hangi dneme ait olursa olsun istisnasz ve kesintisiz btn
toplumlar, dindar toplumlard. Yani tarihte btn toplumlarn fik
rt ve kltrel dayanaklar din idi. yle ki bir tarihi kltr ve me
deniyetlerin tarihini kaleme almak veya niversitede okutmak is
tediinde herhangi bir toplumun kltr ya da bir milletin mede
niyeti hakkndaki aratrmalarnn bir noktadan sonra ister istemez
o milletin din! medeniyetine ve dini kltr ve bilgisine doru kay
dn mahede eder.
Veda ya da Buda dinini Hint kltrnn ruhu, merkezi ve temel
dayana saymadan, Hint kltrnden kim sz edebilir? Lao Tsu
ve Konfys'ten sz etmeden -bunlarn sadece Eski in kltr
nn oluumunda en etkili ahsiyet olduunu kabul etmek deil,
aksine bu eski milletin kltrnn ruh kayna ve temel ekseni ol
duunu kabul etmeden- Eski in kltr ve medeniyelinden kim
sz edebilir?
Bu nedenle tarih3 boyunca insanlar dindardlar ve btn toplum
lar dindar olmakla kalmamlard; stelik temel dayanaklar da din
idi. Ayrca gemi toplumlar sadece kltrel, manevi, ahlaki ve fel
sefi adan dindar deillerdi; aksine maddi ve ekonomik yaam biJ
Tarihten kastm, insann toplumsal yaam tarihi; yoksa bir kavram olarak deil.
imleri ile eski ehirlerin mimari yaps dahi dini bir hviyete da
yanmaktayd.
Dedigim gibi eski, klasik ehirlerin ou birer sembol idi. Yani ya
plar, ehrin sembol konumunda olan bir mabet etrafnda dnp
dolanr. Tpk Paris ehrinin sembol olan Eyfel Kulesi gibi. Ge
mite de mabet ehrin sembol idi. Mesela Delfi Mabedi Atina'nn
sembol konumundayd.
Bu nedenle peygamberlerimiz, yani tarihi hareketin kurucular -ki
bizim inancmza gre Adem'den, bugnk insan nesiinin ilk ba
langcndan balar ve bu hareketin son halkas olan son Peygam
ber'e kadar devam eder- lbrahiml din veya genel anlamyla lslam
dini, hangi kesime, hangi fikre ve hangi sosyal yapya kar kyam
etmiler? Ve bu diniere kar (brahim! dinler) direnen, mcadele
eden ve savaan hangi kesimdi, hangi cenaht? Elbette "kfr". An
cak bu, dinsizlik anlamnda deildir, yani dinsiz kafider deil. Ya
ni peygamberler halk dine, dini duygulara davet etmek iin gel
mediler. Peygamberler, toplumu ve fertleri bir dine -dini bir duy
guya ve inanca- sahip olmalar gerektii konusunda ikna etmeye
gelmediler. Peygamberler, toplurnlara kulluu tebli etmeye gel
mediler. Zira kulluk, dini duygu, gaybe, Allah'a ya da ilahiara iman
hissi bireylerde ve toplumlarda her zaman mevcuttu. Her ne kadar
tarihte peygamberlere, kelamclara, filozof ve din adamlarna -ki
peygamberleri ounlukla takip etmemiiz- kar kan, Allah ve
gaybe kar deliller ileri sren baz "zndk" ve materyalist kimsele
re rastlasak da aslnda bunlar baka bir biimde ve baka bir itibar
la dini bir itikada sahiptiler ve metafizie bir ekilde inanyorlard.
Bunun dnda "materyalizm" ok yeni bir sylemdir. Yani felsefe
nin ve akla dayal dncenin tarihte ykselie getii dneme ait
tir. Bu dnemden sonra bireysel ve istisnai olarak baz kimseler din
ve irfana pheyle yaklatklarn beyan ettiler. Ancak bu dnce
(dinsizlik) tarihte hibir zaman gereklememi, bu dneeye da
yal bir toplum kurulmam ve hibir zaman tarihin herhangi bir
dnemine damgasn vurmamtr.
"Ve ben de sizin kulluk ettiklerinize kulluk edici deilim " (1091!0.
'
Allah'n Ailesi
Allah'n ailesinin yani halkn karsnda "mele/ileri gelenler" ile
"mtrefin/sefahate dalanlar" snf yer almaktadr. Tarih boyunca
halka hkmeden, her zaman halkn malna mlkne el koyan ve
halk kendi sosyal ve ekonomik alnyazsn tayin etmekten mah
rum brakanlar...
Evet! Bunlarn -mele ve mtrefin- dini vard. Bunlarn hibiri ma
teryalist, egzistansiyalist veya dinsiz deildi. Hepsinin kulluk etti
i ilah, hatta ilahlar vard. Firavun dahi yleydi. Bunlarn ak bir
biimde dinleri vard ve bu net olarak bilinmektedir. Peygamber
ler de bunlar ve Allah'n dinine kar mcadeleye girien dinlerini
-ki irk dini ve tauta kulluk dinidir- ortadan kaldrmak iin gel
milerdir.
Yaratclk ve Rablk
Btn irk dinlerinde Allah'n yaratclgna inanlrd. Ancak rab
lik, sahiplik sz konusu olunca putlarn says artyordu. Nemrud
ve Firavun gibi adamlar dahi "yaratclk" iddiasnda bulunmuyor
lard. Onlar "halkn rabblerVsahipleri" olduklarn iddia ediyorlar
d. Rab olmak, yani sahip olmak, malik olmak demektir; yaratc
deil. Firavun yle derdi : "Ben sizin en yce rabbinizim. " (79/Na
ziat Suresi 24). Yani ben sizin en byk sahibinizim, yaratcnz de
gil. Yaratclk konusunda btn irk dinleri Allah'n yaratc oldu
guna inanrlard. yle ki Yunan mitolojisinde ve btn irk dinle
rinde dahi yaratc olarak byk bir ilahn varlgna inanlr. Mese
le, yaratc olan ilahla beraber sonradan "halka sahiplik etme" iddi
asyla ortaya kan ilahlar meselesidir. Peki neden? Topluma eit
li alardan musaHat olmak iin. Insanlarn, mmetlerin, rklarn,
milletierin ve toplumlarn arasna tefrika ve ayrmclk sokmak
iin. Ya da bir toplumu birbirine kart olan eitli rklara, snfla
ra ve gruplara blmek iin. Bir tarafta yneten snf, beri tarafta
ynetilen snf; bir tarafta varlkl olanlar, diger tarafta yoksullar.
QncQ Snf
Sanatkarlar, esnaf, askerler ve reaya kesimi, Sasani dneminin
nc snfn tekil ediyordu. Her trl mutluluk ve onurdan
mahrum halk ygmlar!... Hibir sosyal haklar yok. Zira soylar
necistir! -Hindistan'da oldugu gibi- Hicr drdnc asrcia Firdev
st Rstem Ferrohzad'n agzndan yle sylemektedir: "Islam gel
diginde her eyi alt st edecek. Soylar, snflar hep birbirine kar
acak:
Bir hi olan kle, hkmdar olup gelir baa
stnlk ve byklk de artk yaramaz ie
irk Dini
Tauta kulluk dininin iki boyutundan ilki, baka bir kalba girme
den, ak ve aleni bir biimde kendini ifade eden ve adna irk de
nen biimdir. Gnmzde Afrika'da olduu gibi. Afrika'da irk di
ni halen varln srdrmektedir. ok ak bir biimde birden fazla ilaha, birden ok mabuda inanan bir din. Halen gzellik boncu
una inanan, her kabilenin ibadet ettii bir tabusu, bir kutsal hay
van bulunan bir din. Bu tip dinler hala mevcuttur.
Kendini ak bir biimde ifade eden, i yzn gizlerneden yaam
biimini ortaya koyan tauta kulluk dinine, yani mele ve mtrefin
dinine kar mcadele etmek kolaydr. Tehlikeli olan, irk ve tau
tun, tevhid kisvesine brnerek mele ve mtrefinin elinde bir mal
zeme haline gelmesidir. lte asl tehlike burada yatmaktadr ki bu,
irk dininin tarihte tezahr eden ikinci biimidir. lte burada ta
utperestlik, tevhid maskesine brnerek tevhid dinine musaHat
necis ve pislik olan Eniraniara kar savayor. Eniranlar kimdir peki? lranl
olmayan herkes! Grpmz gibi bu eklide din mevcut rksal, kavmi ve s
nfsal yapy merulatran ve tek grevi bu olan bir hal almt.
50 ALl ERIA11
Hal savalan adna ve lslami cihat adna ortaya konan her uygu
lamann gerekten dinden kaynaklandn sandlar. Nitekim biz
de yle sandk ve sanmaktayz.
Takdir-i ilahi, daha nce de ifade ettiim gibi lslam, inklap bir
dneeye sahip olup bu uygulamalarn hibirini kabul etmez ve
bu hak dinin, bu "Benim dinim bana" dininin, gelecekte mutlaka
tahakkuk edeceine inanr. lster aka irk adna olsun isterse tev
hid kisvesine brnsn, Dou'da ve Bat'da kitlelere hkmetmi
bu sistemlerin hibirini kabul etmez. Btn bunlar irk olarak ka
bul eder. Oysa peygamberlerimizin bu dinlerin ban ezmek ve
onlar ortadan kaldrmak iin getirdikleri din; kitlelere, aydnlara
ve zgrlk aklanna sorumluluk ykleyen bir dindir. Bu dinde
sorumluluk peygamberlerin vefatyla bitmez, o yola ba koyanlarn
sorumluluu tpk peygamberlerin sorumluluu gibi her zaman
devam eder. Peygamber'in "mmetimin alimleri, srailoullar'nn
nebilerinden stndr." hadisi unu ifade eder: Daha _nce pey:
gamberlerin yapt ii, peygamberliin sona ermeden sonra ..!".:..
tk, alii yani aydnlardevm ettirmeli .
54 All ERIAT1
56
eriyle ayn safa koymak, her ikisine ayn muameleyi reva grmek
ve ikisi hakknda da ayn yargya varmak; ilim d, bilimden uzak,
aydn kiilie ve apak gerekiere aykr ve daha tesi ahlak d
dr.
Neredesiniz ey aydnlar? Nerede? Tercme yapmakla bir dnce
hakknda hkm verilmez ki! Avrupal, kendi dini hakknda han
gi aamalardan sonra bu yargya vard? yzyl mcadele etti,
urat, okudu ve aratrd. yle ki Hristiyanln Avrupa'nn ba
na ne belalar getirdiini kavrayana kadar didindi. "Ne gzel ite,
onlar tercme ettiler, biz de bu evirilere dayanarak konuuyo
ruz.!" Byle aydn ol(un)maz. Tercme edilmi bir dnceyle ay
dn olunmaz. Bu olsa olsa tercme aydn olur! Daha sonra "lslam
toplumlarnda aydn yetitirme biimi" ile ilgili dncelerimi ak
taracam.6
Tarih boyunca bakalar gelip ekmeini talan etsin diye an al
n daim klmak iin kurulan, fakirlii reten (Eer, fakirliin bek
isi olan ve insanlar uyutan bir dindi, dersek doru demi oluruz.
Nitekim tarih boyunca icraat hep bu olmutur.) ve onun bekili
ini yapan bir din hakkndaki yarglarmz hi phesiz dorudur.
Ancak nasl olur da Ebuzer'i yetitiren din hakknda da ayn eyi
dnrz? Ebuzer, islam'n o tertemiz, parlak ve mkemmel eh
resi; Peygamber'in yetitirdii ahsiyet, hibir eyi olmayan Ebu
zer. Ne rengi ne rk ne sermayesi ne okur yazarl ne de kltrel
eitimi . . . Hibir eyin etkisinde deildi. Tercme de deildi! Her
eyden arnm insani bir ruh. Sahip olduu her ey bu fabrikann,
bu kitabn ve bu retinin rnyd. Tamamyla orijinal. lte bu
dinin ina ettii bu kii yle der: "Evinde yiyecek bir ey olmad
halde, klcn ekip de il}s.a.nlai:Saldrmaya.-hli:ann!"
Avrupa'da bazen bu sz sylerdim ancak kimin sylediini belirt
mezdim. O zaman bazlar bu szn Proudhon'a ait olduunu sa
nrd. Zira Proudhon, herkesten daha keskin ve sert konuur. De
dim ki Proudhon halt etmi, bu derece sert bir sz sylemek
6