Data wykładu: 18 lutego 2010

Wykładowca: Mirosław Granat

Prawo konstytucyjne

Prawo konstytucyjne. Kazusy i ćwiczenia – Gołuch Aleksandra, Gierach Ewelina;

Prawo konstytucyjne wybór aktów prawnych – Mirosław Granat, Marek Zubik;
Prawo konstytucyjne w pytaniach i odpowiedziach – Mirosław Granat.

Kwestia nazwy naszego przedmiotu. Jak wiecie już z lektury bądź ćwiczeń lub innych źródeł
istnieją trzy kategorie:
Prawo polityczne – tę nazwę stosował zwłaszcza Wacław Komarnicki, wybitny
profesor Uniwersytetu Lwowskiego. Uważał, że to właściwa nazwa na nasz przedmiot.
Wskazywał trzy właściwości dla których można używać tego terminu. Uważał, że normy
z naszej gałęzi prawa są nasączone polityką, dlatego ta nazwa jest adekwatna. W gruncie
rzeczy bardziej przekonywujący jest argument, że tej nazwy używał Jan Jakub Rousseau,
główne jego dzieło to Umowa społeczna, która została wydana w 1761 roku. Podtytuł
tego dzieła brzmiał Prawo polityczne, stąd wzięliśmy nazwę naszego przedmiotu. Ta nazwa
funkcjonowała w Polsce międzywojennej. Po wojnie do niej nie wróciliśmy.
Wacław Komarnicki zmarł po wojnie w Londynie, wykładał tam na Polskim Uniwersytecie
na Obczyźnie. Studiowali tam żołnierze i Polacy przebywający na obczyźnie. Nie wrócił
do Polski, chociaż władze komunistyczne oferowały mu katedrę na Uniwersytecie
Warszawskim.
Prawo państwowe – nazwa powszechna w Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej (PRL).
Przed wojną tak nazywano nasz przedmiot w Warszawie na Uniwersytecie i w kilku innych
jeszcze Uniwersytetach w Polsce. Opisuje za Zygmuntem Celichowskim on sens prawa
państwowego. Przed wojną ten termin sporadycznie występował. Zarzucony po 1989 roku,
bez dokładnych przyczyn. PRL kojarzył się źle z prawem państwowym, więc siłą rzeczy
po 1989 odrzuciliśmy Prawo państwowe i zaczęliśmy powszechnie stosować termin Prawo
konstytucyjne. Pewien domysł, że ten termin prawo państwowe występował w byłym Związku
Socjalistycznych Republik Radzieckich, ale słaby to argument, bo Rosjanie zaczerpnęli
ten termin z Niemiec. Miało tę nazwę, bo ZSRR czerpał dużo z nauki prawnej Niemiec.
Po 1989 ten termin odszedł.
Termin prawo państwowe używaliśmy w dwóch kontekstach:
1. Wąskim (sensu stricte);
2. Szerokim (sensu largo).
W znaczeniu szerokim Prawo państwowe było synonimem każdego prawa, które pochodzi
od państwa. Ten termin był szeroko rozumiany.
Prawo konstytucyjne – termin występował też w Polsce międzywojennej, ta nazwa
ma długą tradycję, od XVIII wieku. Wydaje się, że ten termin zawdzięczamy, zwłaszcza
w Polsce międzywojennej Stanisławowi Starzyńskiemu. Był on profesorem, który założył
pierwszą katedrę Prawa konstytucyjnego w Polsce, na Uniwersytecie Lwowskim w roku
1889. Ciekawostka: Grób Starzyńskiego nie dochował się do naszych czasów, została
pustka po Starzyńskim, a był to człowiek bardzo zasłużony.
Ten termin po 1989 roku jest powszechnie stosowany, inne terminy są obecnie niezrozumiałe.

1
Nie ma odwrotu od tego terminu. Prawo konstytucyjne również występuje w znaczeniu
szerokim i wąskim.
Sensu stricte są to wyłącznie przepisy zawarte w Konstytucji. Oznacza tylko
przepisy zawarte w ustawie zasadniczej. Nie uprawiamy takiej dyscypliny naukowej, bo jest
to zbyt wąskie pojęcie Prawa konstytucyjnego. Mówimy w ten czas, że to Prawo konstytucji,
bo zawarte w jednej ustawie, jednym akcie prawnym. Wszyscy negujemy Prawo
konstytucyjne wąsko rozumiane, gdyż sprowadzamy je w ten sposób do około 235 przepisów
zawartych w Konstytucji. My studiujemy Prawo konstytucyjne sensu largo (szeroko
rozumiane). Są to te przepisy prawne, które mają za przedmiot uregulowania ustroju
politycznego i społeczno-gospodarczego danego państwa. Te przepisy prawne, które mają
za przedmiot uregulowanie ustroju naszego państwa – sens właściwy, docelowy Prawa
konstytucyjnego ten, który zaczynamy analizować. Ten sens largo z Prawa konstytucyjnego
jest tożsamy z Prawem państwowym sensu stricte.
Po 1945 do 2010 roku studiujemy te same przepisy prawne, one regulują ustrój polityczny,
społeczno-gospodarczy państwa. Nazwy się tylko zmieniają, ale są to te same przepisy
zawarte w aktach.
Teraz dorzucę, że wobec rozrostu prawa, jest go coraz większej i coraz trudniej
się w nim poruszać. Trudno doliczyć się liczby ustaw i rozporządzeń. Nasza gałąź się rozrasta
i ją kawałkujemy. Z Prawa konstytucyjnego wyróżniliśmy Prawo parlamentarne
są to te przepisy prawne, które regulują status Parlamentu, jego pozycję, kompetencje,
tryb działania, status parlamentarzysty (posła lub senatora). Prawo parlamentarne
jest z reguły oddzielnie wykładane.
Drugą kwestią tego kawałkowania jest to, że z naszej gałęzi prawa wykrojono wolności
i prawa człowieka. Prawa człowieka są odrębnie wykładane, są tu różne szczegółowe kwestie.
Na wykładzie tylko wspominamy elementarne rzeczy o nich, np. wolności dla kobiet
czy homoseksualistów. Przynoszą one sporo problemów, zarysujemy je tylko w zakresie
podstawowym.
Nie możemy sprowadzić Prawa parlamentarnego tylko do przepisów sejmu, izby gmin itp.,
są one zawarte w konstytucji w dziesiątkach ustaw itp. W Polsce mamy regulamin sejmu,
senatu, ponadto komisje śledcze są uregulowane w osobnej ustawie dotyczącej ich.
Prawa parlamentarnego nie ogranicza się tylko do przepisów sejmu, senatu są to również
inne akty.
Aktów prawnych regulujących prawa człowieka jest wiele. My powiemy tylko o tych
zawartych Konstytucji.
Drugą kwestią o której należy wspomnieć jest pokazanie jaki jest przedmiot naszej gałęzi,
co się składa na niego. Musimy wiedzieć jaki jest przedmiot, czym ta gałąź się zajmuje.
Wtedy wiemy, że jest to oddzielna gałąź. Każda gałąź wiedzy ma swoją metodę pracy.
My w naszej gałęzi też mamy te metody. Wiedza o tym nie jest potrzebna nam
do studiowania. Obowiązuje metoda dogmatyczna, nie jest to objęte naszym wykładem.
Wyróżnienie naszej gałęzi prawa polega na tym, że mamy swoje metody pracy. W ten sposób
wykrzesaliśmy od Starzyńskiego, Rousseau, Celichowskiego tę wiedzę którą nazywamy
Prawem konstytucyjnym.
Druga część wykładu dotyczy pojmowania Konstytucji. Termin Konstytucja występuje
w dwojakim sensie, przede wszystkim w tym, który będzie nam potrzebny, czyli w sensie
formalnym (prawniczym), a więc chodzi o Konstytucję jako o akt prawny, spisany dokument
prawny. Konstytucja to ustawa zasadnicza w państwie. Przede wszystkim
2
jest dla nas ważne rozumienie Konstytucji jako aktu prawnego.
Za chwilę wywód dotyczący tej kategorii, drugie pojęcie Konstytucji, ono nas nie zajmuje.
Otóż występuje pojęcie Konstytucji w znaczeniu materialnym, inaczej faktycznym
(socjologicznym). Ten termin oznacza ustrój państwa polityczny, społeczny, gospodarczy taki
jaki jest tu i teraz. Faktycznie działający. My Konstytucją w tym sensie się nie zajmujemy.
Każde państwo na świecie ma Konstytucję w tym znaczeniu. Jest to fotografia
rzeczywistości politycznej, społecznej, gospodarczej w danym czasie. Tak kategoria
występuje w przyrodzie, dlatego o niej mówimy, ale nie będziemy się nią interesować.
My tymczasem musimy odpowiedzieć na pytanie, co to jest Konstytucja?
Widzimy, że to ustawa zasadnicza w państwie. Co to ustawa zasadnicza? Ustawa
zasadnicza to taka, która ma szczególne cechy i formy w państwie. Żadna inna ustawa
nie posiada takich właściwości, dlatego jest wyjątkowa.
Co to znaczy, że Konstytucja ma szczególną formę? Na formę Konstytucji składa się
sposób jej uchwalenia (tryb uchwalenia Konstytucji), chodzi o to, że jest ona przygotowana
przez szczególne gremia i przez nie uchwalana. Konstytucje są uchwalane przez Parlament,
w szczególności mogą być uchwalane przez Konstytuantę (Konstytuanta to Parlament
wybrany tylko po to by przygotować i uchwalić Konstytucję), np. Konstytuantą był Sejm
Ustawodawczy w Polsce w roku 1919, Sejm Ustawodawczy z 1947 roku, Sejm Wielki
z 1789-1791 roku. Drugi ten tryb to taki, że Konstytucja jest uchwalana przez Parlament.
Jarosław Kaczyński proponował, żeby jeden Sejm pracował nad Konstytucją, a drugi
nad sprawami państwowymi. Często Konstytucja jest uchwalana przez Parlament,
a następnie jest zatwierdzana w referendum przez naród (referendum ogólno narodowe).
Taka sytuacja miała miejsce w związku z obecną Konstytucją z 2 kwietnia 1997 roku.
Parlament o nazwie Zgromadzenie Narodowe uchwaliło obecną Konstytucję, a następnie
25 maja miało miejsce referendum, w którym głosowano za jej przyjęciem.
Trzeci sposób, który jest raczej ciekawostką, mówimy że Konstytucje są oktrojowane,
tzn. narzucona lub nadana z góry przez panującego.
W 1996 roku Bill Clinton oktrojował Konstytucję Bośni i Hercegowiny na mocy układu
z Dayton. Na mocy tego układu nadano Bośni i Hercegowinie Konstytucję
(przykład oktrojowanej). Oktrojować znaczy coś niekoniecznie negatywnego,
ale też nie jest to pozytywne.
Konstytucja powstaje w innym trybie niż zwykłe ustawy jej przygotowanie trwa czasami
latami.
Drugą cechą formy spisanej ustawy zasadniczej jest tryb zmiany Konstytucji, sposób
jej zmiany. Konstytucje dzielimy na dwie formy:
elastyczne;
sztywne.
Proszę zwrócić uwagę na to, że elastyczna to łatwo zmieniana, a sztywna to trudno zmieniana,
musi mieć jakiś punkt odniesienia. Jeśli tryb zmieniania jest taki jak w zwykłej Konstytucji
to jest elastyczna. Nie może być Konstytucji z elastycznym trybem zmiany.
Wszystkie Konstytucje są sztywne, to aksjomat, różnią one się od siebie tylko skalą
sztywności, są łatwiej i trudniej zmieniane. Nasza Konstytucja jest sztywna, trudno
zmieniana, dowodem jest to, że trwa już 13 lat, w tym czasie była tylko dwukrotnie
zmieniana.
Zmian dokonano w sprawie: Europejskiego Nakazu Aresztowania w wrześniu 2006 roku
oraz w maju 2009 zmieniliśmy Art. 99 Konstytucji, ograniczyliśmy bierne prawo wyborcze
3
do Parlamentu dla niektórych osób. Proszę zwrócić uwagę, że nasza Konstytucja przewiduje
dwa tryby dokonywania zmian.
Rozdziały I, II, XII z XII są trudniej zmieniane, a pozostałe przepisy z reszty Rozdziałów
są łatwiej zmieniane, ale też jest zachowany stopień sztywności. W Polsce to rozwiązanie
polega na zróżnicowaniu mocy przepisu w Konstytucji. Pewne są tak istotne, że nie można
zmienić ich bez referendum inne może zmienić sam Parlament. Najsztywniejszą Konstytucją
jest ta Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej, była zmieniona tylko dwadzieścia siedem
razy, jest ona już od dwustu lat. W Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej poprawki
do Konstytucji są dopisywane do tekstu starego. W Polsce przy zmianach stary tekst
się kasuje, zastępuje nowym – living constitution (żyjąca konstytucja).
Jeszcze jedno pojęcie zasygnalizuje. W dokonywaniu zmian Konstytucji, zmiany
w jej obrębie nazywamy nowelizacjami albo rewizjami.
Ma to znaczenie w języku prawniczym, w sądzie nowelizacja to taka zmiana, która
nie narusza zasad naczelnych tego aktu (ustawy zasadniczej). Jeśli ta zmiana polega
na naruszeniu zasad naczelnych Konstytucji to nazywamy to rewizją Konstytucji.
W historii, w grudniu 1989 roku zmieniono nazwę państwa polskiego z Polska
Rzeczpospolita Ludowa (PRL) na Rzeczpospolita Polska (RP) i zmieniono suwerena, władza
służy narodowi w Polsce, a nie jak poprzednio ludowi pracującemu miast i wsi.
To jest rewizja, zmieniła zasadę naczelną. Nie wiemy do końca, co to zasada naczelna
w Konstytucji. W każdym bądź razie tryb zmiany Konstytucji jest inny, szczególny,
osobliwy w stosunku do ustaw.
Trzecim czynnikiem jest to, że przepisy zawarte w Konstytucji mają najwyższą moc
w całym systemie prawnym (prawa polskiego). To, co jest w Konstytucji ma wyższą moc
niż przepisy zawarte gdzie indziej. Tę zasadę nazywamy konstytucjonalizmem,
jest ona wyrażona w Art. 8 obecnej Konstytucji. Ten przepis głosi, że przepisy zawarte
w Konstytucji mają najwyższą moc prawną w państwie. To Konstytucja ustala zasadę
konstytucjonalizmu. Na czym polega ta najwyższa moc prawna przepisów zawartych
w Konstytucji:
a) Przepisy Konstytucji są punktem wyjścia dla kształtowania pozostałych przepisów
prawa polskiego;
b) Inne przepisy nie mogą być sprzeczne z tym, co jest zawarte w Konstytucji (z przepisem
ustawy zasadniczej). Jest gwarancja takiego stanu rzeczy w postaci sądownictwa
konstytucyjnego. To sądownictwo uchyla przepisy, które nie są zgodne z Konstytucją;
c) Pozostałe przepisy muszą rozbijać przepisy zawarte w ustawie zasadniczej.
Konstytucja jest normą dla norm prawnych (Hans Kelsen, Austryjak, autor pracy Ogólna
nauka o państwie, 1925).
Ostatnią kwestią naszego wykładu jest jego przedmiot. Czym się dokładnie zajmuje
Prawo konstytucyjne? Ma szczególną treść, obejmuje ona pięć materii. Oznaczają one materie
Prawa konstytucyjnego, w istocie rzeczy wyznaczają one nam jego zasięg.
1. Treścią Konstytucji jest określenie podstaw ustroju politycznego i społeczno-
gospodarczego państwa. Konstytucja określa jedynie podstawy tych materii (w Art. 4
władza w Polsce służy narodowi, należy do narodu, przykład tego, że władza należy
do narodu; np. Art. 20 i Art. 21 te artykuły głoszą, że ustrój społeczno-gospodarczy
opiera się na społecznej gospodarce rynkowej, której podstawą jest własność prywatna);
2. Materią Prawa konstytucyjnego sensu largo jest też uregulowanie ustroju politycznego
i społeczno-gospodarczego w kraju. Jest to szersze pojęcie;
4
3. Uregulowanie systemu organów władzy państwowej. Art. 10 ustanawia zasadę
trójpodziału władzy (przedmiotem Prawa konstytucyjnego jest również regulowanie
systemu organów państwa);
4. Uregulowanie praw człowieka. Nasz Konstytucja reguluje coś węższego, ta kategoria
z Konstytucji nazywa się Wolności i prawa człowiek i obywatela to jest przedmiotem
regulacji w Rozdziale III (przedmiotem Prawa konstytucyjnego są prawa człowieka);
5. Uregulowanie trybu zmiany Konstytucji. Przedmiotem Prawa konstytucyjnego
jest ponadto studiowanie prawa wyborczego do organów państwowych.
Konstytucja w znaczeniu formalnym dzieli się na różne rodzaje, szczegółowe kategorie.
Jako:
Akt prawny;
Konstytucja pełna;
Mała Konstytucja (brakuje jej któregoś z pięciu składników ustawy zasadniczej).
Trzy przypadki Małych Konstytucji: 1919, 1947, 1992.
O formie Konstytucji możemy mówić w ten czas, gdy jest dokumentem spisanym.
Taka Konstytucja ma uchwytną formę i treść. Nie ma Konstytucji jeśli nie można
jej schować do kieszeni.