Yaar Kemal

nce Memed

Duvarn dibinde resmim aldlar

Ak kat stnde tanyn beni

Giri
1
Toros dalarnn etekleri ta Akdenizden
balar. Kylar dven ak kpklerden sonra
doruklara doru yava yava ykselir. Akdenizin stnde daima, top top ak bulutlar
salnr. Kylar dmdz, cilalanm gibi dz
killi topraklardr. Killi toprak et gibidir. Bu
kylar saatlerce ie kadar deniz kokar, tuz
kokar. Tuz keskindir. Dz, killi, srlm topraklardan sonra ukurovann bkleri
balar. rlmesine sk allar, kamlar,
brtlenler, yaban asmalar, sazlarla kapl,
koyu yeil, ucu buca belirsiz alanlardr
bunlar. Karanlk bir ormandan daha yabani,
daha karanlk!

5/895

Biraz daha ieri, bir taraftan Anavarzaya,

bir taraftan Osmaniyeyi geip slahiyeye gidilecek olursa geni bataklklara varlr.
Bataklklar yaz aylarnda fkr fkr kaynar.
Kirli, pistir. Kokudan yanna yaklalmaz.
rm saz, rm ot, aa, kam,
rm toprak kokar. Knsa duru, prl
prl, takn bir sudur. Yazn otlardan,
sazlardan suyun yz gzkmez. Knsa
araf gibi alr. Bataklklar geildikten
sonra, tekrar srlm tarlalara gelinir. Toprak yal, l ldr. Bire krk, bire elli vermeye hazrlanmtr. Scack, yumuaktr.
stleri ar kokulu mersin aalaryla
kapl tepeler geildikten sonradr ki, kayalar
birdenbire balar. nsan birden rker. Kayalarla birlikte am aalar da balar. amlarn birer billur prltsndaki sakzlar buralarda topraa szar. lk amlar geildikten
sonra, gene dzlklere varlr. Bu dzlkler
boz topraktr. Verimsiz, kra... Buralardan

6/895

Torosun karl doruklar yanndaym, elini uzatsan tutacakmsn gibi gzkr.

Dikenlidz bu dzlklerden biridir.
Dikenlidzne be kadar ky yerlemitir. Bu
be kyn beinin de insanlar toprakszdr.
Cmle toprak Abdi Aanndr. Dikenlidz,
dnyann dnda, kendine gre apayr
kanunlar, tresi olan bir dnyadr. Dikenlidznn insanlar, kylerinden gayr bir yeri
bilmezler hemen hemen. Dzlkten dar
ktklar pek az olur. Dikenlidznn kylerinden, insanlarndan, insanlarnn ne trl
yaadklarndan da kimsenin haberi yoktur.
Tahsildar bile iki ylda bir kere urar. O da
kyllerle hi grmez, ilgilenmez. Abdi
Aay grr gider.
Deirmenoluk ky Dikenlidzndeki
kylerin en bydr. Abdi Aa da bu
kyde oturur. Ky, dzln gn dousuna
der. Kayaln dibindedir. Kayalar mrdur.
stlerini stbeyaz, yeile alan, gmi, trl
renkte lekeler rtmtr.

7/895

st bata yal, yallktan dallar topraa

eilmi, dallar kvrlm bir nar aac btn
hametiyle yllardr orada durup durur. nar
aacna yz metre yaklarsn, elli metre
yaklarsn ortalkta t yoktur. Her bir yan
derin bir sessizlik iindedir. Sessizlik korkutur
insan. Yirmi be metre yaklarsn gene
yle... On metrede ayn sessizlik. Aacn
yanna gelip de kayadan yanna dnncedir
ki i deiir, birdenbire bir grlt patlar.
arverir insan... lkin kulaklar sar
edecek derecede oktur. Sonra iner,
yavalar.
Grltnn geldii yer, Deirmenoluk
suyunun gzdr. Gz deildir ya, bura halk
oraya suyun gzdr der. yle bilir. Bir kayann dibinden kpkler saarak kaynar. ine
bir aa paras atlrsa bir gn, iki gn,
hatta bir hafta suyun stnde oynad
grlr. Dndrr. Bazlar iddia ederler ki,
kaynayan su, stnde ta bile oynatr,
batrmaz. Halbuki suyun gz buras

8/895

deildir. Ta uzaklardan, amlar arasndan

yarpuz,
kekik
kokularn
yklenerek
Akadadan gelir. Burada da bu kayann
altndan girer, kprerek, kaynayarak, bir delice homurtuyla br ucundan kar.
Buradan Akadaa kadar yle kayalk,
yle sarptr ki Toros, bir ev yerinden daha
byk toprak paras grlemez. Ulu amlar,
grgenler kayalarn arasndan ge doru
amtr. Bu kayalklarda hemen hemen
hibir hayvan yoktur. Yalnz, o da ok
seyrek, akam vakitleri keskin bir kayann
sivrisinde boynuzlarn, byk angall
boynuzlarn srtna yatrm bir geyik, bacaklarn gerip, sonsuzlua bakarcasna durur.

2
akrdikeni en pis, en kra toprakta biter.
Bir toprak ki bembeyaz, peynir gibidir. Ot bitmez, aa bitmez, eek inciri bile bitmez,
ite orada akrdikeni keyifle serile serpile
biter, byr, geliir. En iyi toprakta bir tek
akrdikenine rastgelinmez. Bunun sebebi,
bir kere iyi toprak bo kalmaz, her zaman
srlr ekilir. Bir de, yle geliyor ki,
akrdikeni iyi topra sevmez.
Ne iyi, ne kt bo braklm orta halli toprakta da biter akrdikeni. akrdikenini
sker, yerini ekerler. Toros eteklerinin doruklara yakn dzlkleri bu minval zeredir.
En uzun akrdikeninin ykseklii bir
metre kadar olur. Bir sr de dallar vardr.
Dallar dikensi ieklerle donanr. Bu iekler
be perli, yldz gibi, ular sert, sivri inelerin
ortasndadr. Her akrdikeninde bunlardan
yzlerce bulunur.

10/895

akrdikeni bittii yerde bir iki, drt

tane bitmez. yle st ste, yle sk biter ki
arasndan ylan geemez. ne atsan
akrdikeninden yere dmez.
Baharda zayf, ak yeildir. Hafif bir yel
esse, topraa deecekmi gibi yatar. Yaz ortalarnda, dikende, nce mavi damarlar peydah olur. Sonra yava yava dikenin dallar,
gvdesi mavileir. Aka bir mavidir bu...
Sonra mavi gittike koyular. Bu en gzel bir
mavidir. Bir tarla, usuz bucaksz bir ova tm
maviye keser. Gn batarken eer bir yel eserse mavi dalgalanr, hrdar, aynen deniz
gibi. Gn batarken sular nasl kzarr,
akrdikeni tarlas da yle kzarr.
Gze doru dikenler kurur. Mavilik
beyaza dner. atrtlar gelir akrdikeninden. Dme byklnde stbeyaz
smklbcekler vardr hani. Bunlardan yzlercesi, binlercesi dikenlerin gvdelerine
svanr. Diken gvdeleri boncuk boncuk stbeyaz olur.

11/895

Deirmenoluk ky akrdikenlik... Tarla

yok, ba, bahe yok. Safi akrdikenlik.
akrdikenliin iinden koan ocuk soluk
soluayd. oktanberidir ki durmamacasna
kouyordu. Birden durdu. Bacaklarna bakt.
Dikenlerin yrtt yerden kan szyordu.
Ayakta duracak hali yoktu. Korkuyordu. Ha
yetiti, ha yetiecekti. Korkuyla arkasna bakt. Grnrlerde kimsecikler yoktu. Ferahlad.
Saa sapt. Bir zaman kotu. Sonra yoruldu.
Yorulunca akrdikenlerinin iine yatt. Sol
yannda bir karnca kresi grd. Karncalar
iri iri. Krenin aznda cvl cvl kaynayorlar. Bir zaman her eyi unutup karncalara
dald. Ve birden aklna gelince srad. Saa
sapt. Biraz sonra da dikenlikten kt. Dikenliin kysna dizleri st kt. Bakt ki
dikenliin stnden ba gzkyor, k st
oturdu bu sefer de. Bacaklar kanyordu. Kan
szan yerlere toprak ekelemeye balad. Toprak yaralara dnce yakt.

12/895

Kayalklar azck tedeydi. Kayalklara

doru var gcn harcayarak yeniden
komaya balad.. En yksek kayann
altndaki nar aacna vard. Aacn dibi bir
kuyu gibi derinlemesineydi. Sapsar, altn
renkli, krmz damarl yapraklar aacn dibini
doldurmu, gvdeyi yar beline kadar rtmt. Kuru yapraklar hr hr ediyordu.
Gitti, kendisini yapraklarn stne att. narn plak dallarndan birisinin en ucunda bir
ku duruyordu, trdy duyunca utu gitti.
Yorgundu. Bitmiti. Burada, bu yapraklarn
stnde gecelemeyi geirdi aklndan. Yumuack. Oturduu yerden kalkamayabilir
de. Sonra, olmaz, dedi kendi kendine. Adam
kurt ku yer. Aacn stnde kalm yapraklardan birka dolana dolana geldi teki
yapraklarn stne dt. Sonra boyuna birer ikier dmeye balad.
Kendi kendine konuuyordu. Sesli sesli
konuuyordu. Sanki, yannda birisi var da
ona sylyor:

13/895

Giderim, diyordu. Giderim bulurum o

ky. Kimse bilmez oraya gittiimi. Gider bulurum. Giderim ite. oban olurum ite. ift
srerim ite. Anam beni arasn ite. Arasn
arad kadar. Kei sakall gremez yzm.
Gremez ite. Ya ky bulamazsam? Bulamam! A kalr lrm. lrm ite.
Ilk bir gz gnei vard. Kayalar, nar,
yapraklar yalyordu. Toprak taze, apaydnlkt. Bir iki gz iei topra yarm, ha kt, ha kacak. iriler ac kokuyor, slak slak
da parlyordu. Dalar, iri kokar gzn.
Bir saat mi, iki saat'mi ne kadar kald
orada, belli deil. Ama, gn ykld gitti
dalarn ardna. Neden sonradr ki ocuk,
sylenmeyi brakp, kendini toparlad. Birden
aklna dt ki, arkasndan geliyorlar. Deliye
dnd. Gnee bir gz atmay da unutmad.
Gne ban alm gidiyordu. imdi nereye
gitmeliydi? Hangi yne? Bilmiyordu. Kayalarn arasndan incecik bir kei yolu geiyordu, ona girdi komaya balad. Kaya

14/895

demiyor, al, ta demiyor kouyordu.

Yornuunu iyi almt. Duruyor, bir an arkasna bakyor, sonra gene komaya
balyordu.
Ayaklar birbirine dolanyordu. Bu minval
zre koarken, rm bir aacn stnde
kck bir kertenkele iliti gzne.
Nedense buna sevindi. Kertenkele onu
grnce aacn altna kat...
Bir salland, sonra durdu. Ba dnyordu. Gzleri karard. Etrafndaki dnya topaa dnmt. Nasl da frlanyordu! Eli aya da titriyordu. Arkasna baktktan sonra
gene komaya balad. Bir ara nnden bir
keklik zurbas parlad. Kekliklerin kalkndan
irkildi. En kk bir trd duysa hep irkiliyordu zaten. Yrei, bu sebepten, hep deli
gibi arpyordu. Umutsuzcasna arkasna
gene bakt. Kan tere batmt. Dizlerinin ba
zld. Yere oturuverdi. Dt yer ufack
tal bir yamat. Eki eki bir ho ter kokuyordu. Burnuna tatl bir iek kokusu geldi.

15/895

Gzlerini zorla aabildi. Ban ar ar,

korka korka kaldrd aalara bakt. Gn
batt batacakt. Glgeler ylesine uzam.
Aada hayal meyal bir toprak dam grd.
Sevinten yrei azna geldi. Evin
bacasndan duman da kyordu. Duman,
ar ar, salna salna kyordu. Duman, bir
kara duman deildi. Dumann rengi hafif
mora alyordu. Arkasnda ayak sesine benzer bir patrd duydu. Ban hzla evirdi. Sol
yannda orman kapkara kesilmi bir sanak
gibi gkten yere iniyordu. Orman stne
stne geliyordu. Gene konumaya balad.
Ama bara bara konuuyordu. Hem ormandan kaarcasna, aksi yne yryor,
hem olanca gcyle:
Giderim derim ki onlara... Giderim derim
ki... Size derim... Size oban olmaya geldim.
ift de srerim... Ekin de bierim. Derim ki
benim adm Mstk derim, Kara Mstk...
Anam yok, babam yok... Abdi Aam da yok
derim. Sizin davarnz gderim... Sizin

16/895

iftinizi srerim. Sizin ocuunuz da olurum.

Olurum ite. Benim adm nce Memed deil.
Kara Mstk derler bana. Anam alasn. Olurum ite. Gavur Abdi Aa da arasn beni.
ocuklar olurum ite.
Sonra bara bara alamaya balad.
Karanlk orman akyordu. Aladka alyordu. Alamaktan, yalnz, avaz kt kadar
alamaktan mthi bir tat duyuyordu.
Yamatan aa inerken alamas kirp diye
kesildi. Akan burnunu sa kolunun yenine
sildi. Yen, yamya oldu.
Evin avlusuna geldiinde karanlk
kavumutu. telerde birok ev kararts
daha grd. Bir an durdu. Dnd. Bu ky,
o ky m ola? Kapnn nnde uzun sakal
sallanan bir adam semerle urayordu.
Ban kaldrnca sakall, avlunun ortasnda,
dikilmi kalm bir karart grd. Karart
kendisine doru bir iki adm att durdu. Adam
aldrmad. ine dald. Ortalk iyice kararnca
adamn gzleri grmez olup, uramay

17/895

brakt. Ayaa kalkt. Soluna dnnce deminki kararty olduu yerde ylece dikilmi
durup durur grd:
Hit! Hit! dedi. Hitit! Ne iin var
burada?
Karart:
Ben, dedi, oban olurum sana day. Ben
ift de srerim. Her bir i yaparm size day.
Sakall adam kararty kolundan tuttu ieri
ekti:
Gel hele sen ieri, sonra konuuruz
hepsini...
nceden bir poyraz esiyordu. Memed, tirtir
titriyordu. yle bir titriyordu ki uacak gibi.
Yal adam ierdeki kadna:
Ocaa odun at! dedi. ocuk titriyor.
Kadn:
Kim bu? diye hayretle sordu.
Yal adam:
Bir tanr misafiri, diye cevap verdi.
Kadn:

18/895

Misafirin hi de bylesini grmedimdi, diye byk altndan glmsedi.

Yal adam:
Gr ite! dedi.
ocuk, ocan soluna, duvara iyice
yapt, bzld. ocuun kocaman bir ba
vard. Dz, gneten solup, krmz olmu
kara salar alnna, yzne dmdz, dikine
dyordu. Yz ufackt. Kupkuru bir yzd.
Gzleri kocaman kahverengiydi. Teni
gneten yanmt. On birinde gsteriyordu.
Dize kadar da alvarn al yemiti. Bacaklar bu sebepten plakt. Ayaklar da yalnd.
Bacaklarnda kan kuruyup kalmt. Atein
ok iyi yanmasna ramen titremesi
durmuyordu.
Kadn:
Yavru, dedi, sen asn; Dur, sana orba
koyaym da i!.
ocuk:
erim, dedi.
Kadn:

19/895

Isnrsn, dedi.
ocuk:
Titremem durur, dedi.
Kadn, ocakta atein yan banda duran
kocaman bir bakr tencereden kalayl bir
sahana dme orbas doldurmaya balad.
ocuun gzleri tenceredeki buulanan
orbaya dikildi.
Kadn orbay getirip nne yerletirdi.
Eline bir tahta kak verdi:
abuk abuk i! dedi.
ocuk:
abuk ierim.
Adam:
O kadar da abuk ime azn yanar
sonra, dedi.
ocuk:
Yanmaz.
ocuk glmsedi. Yal adam da
glmsedi. Kadn onlarn neye glmsediklerine bir anlam veremedi.
Adam:

20/895

orbay iince, titremesi durdu aslann.

ocuk:
Durdu, dedi, durdu.
Kadn da glmsedi.
Ocak, amurla tertemiz svanmt. Evin
dam toprakt. Tavan alyla deliydi.
Deme yllarn isinden kapkara kesilmi
parlyordu. Evi ikiye ayrmlard. teki
blme ahrd. Blmenin kapsndan scak,
slak bir hava geliyordu. Nefes kar... Bu
taze sr boku, saman, taze dal kokuyordu.
Derken blmeden yal adamn olu,
gelini, kz da geldi.
ocuk onlara bir ho, pel pel bakt.
Yal adam, oluna:
Misafirimize ho geldin desene, dedi.
Oul gayet ciddi:
Ho geldin karde, dedi, ne var, ne yok?.
ocuk:
Ho bulduk, diye ayn ciddiyetle cevap
verdi. yilik salk.
Kz da, gelin de, ho geldin, dediler.

21/895

O arada, ocaktaki ktk yanm, tm

yalma kesmiti.
ocuk,
ellerini
koynuna
sokrnu
bzlmt. Yal adam geldi ocuun
yanna oturdu. Ocan gr yalmlar
arkalarna tuhaf glgeler dryordu. Bu
glgelere bakarak adam, ocuun kafasndan ne geiyor, anlayabilirdi. Yal
adam da uzun zaman bir yerde durmayan,
yalmlara gre yer deitiren glgelere
gzn
dikti.
Gzlerini
glgelerden
ayrdnda glmsyordu. Yal adamn
yz uzun, inceydi. Sakallar stbeyaz,
deirmiydi. Alnn gne yakmt. Bakr rengindeydi. Yzne ocan yalmlar da vurunca, aln, yanaklar, boynu krmz bakr gibi
parlyordu.
Birden aklna gelmi gibi yal adam
doruldu.
Bre misafir, dedi, senin adn ne? Adn
balamadn..
Bana, dedi, nce Memed derler...

22/895

Arkasndan, piman olmu gibi altdudan srd. Utanga utanga ban

nne edi. Yolda, Benim adm Kara Mstktr, derim dedii aklndan kp gitmiti.
Olsun, dedi kendi kedine, Mstk da neymi
yani kendi adm dururken. Saklaynca ne var
yani adm. Kim grecek beni bu kyde.
Yal adam, geline:
Sofray serin de yemek yiyelim, dedi.
Haydiyin.
Sofra geldi ortaya serildi. Btn aile ve
nce Memed sofrann etrafna halka oldular.
Yemekte kimse azn amad. Sessizlik
iinde yemek yendikten sonra, ocaa bir kucak odun daha atld. Ocan tam orta yerine
de yal adam bir ktk getirdi yerletirdi.
Yandaki yalmlar kt sardlar. Bu, ihtiyarn en byk zevkiydi. Bunu byle yapmasa edemezdi. Etraftaki yalmlar yal
adamn ktn sarverdiler. te buna
baylrd. Kadn, adamn kulana eildi.
Yava yava:

23/895

Sleyman, dedi, ocuun yatan nereye

sereyim?
Sleyman, her zamanki tatl glyle
gene gld:
Koca beygirin yemliinin iine... Nereye
olacak? Biz nerede yatyorsak... Sevgili misafirim kimbilir nereden, Sleyman demi de
gelmi?
Sleyman Memede dnd. Memed, scaktan gevemi, uyuklar gibi bir hal almt.
Bre misafirim, uykun mu var?
Memed bir silkindi:
Yok, dedi, hi uykum gelmiyor.
yice gzlerinin iine bakp:
Bre nce Memed, dedi Sleyman, hi
sylemedin.
Nereden
gelip,
nereye
gidiyorsun?
nce Memed, duman kaan gzn
ovuturarak:
Deirmenoluktan geliyor, o kye gidiyorum, dedi.
Sleyman:

24/895

Deirmenoluu biliriz ya, o ky neredeymi aceb? diye merakla sorar bir tavr
taknd.
Memed, hi bozmadan:
Dursunun ky, dedi
Sleyman srar etti:
Hangi Dursunun?
Memed:
Abdi Aa var ya... dedi durdu. Gzleri bir
noktaya dikildi.
Sleyman:
Eeee? dedi.
Hani bizim aamz. Dursun onun tutmas
ite. ift srer. Abdi Aann iftini srer. O
Dursun ite.
Gzleri parlad. Azck duralad:
Geende bir doan yavrusu tuttu kii!... O
Dursun ite! Bildin mi onu sen, imdi emmi?
Sleyman:
Bildim bildim, dedi. Eee sonra?
te onun kyne gidiyorum. Dursun
bana dedi ki... Bizim kyde, dedi, ocuklar

25/895

dvmezler. ocuklar ifte salmazlar. Bizim

kyn tarlalarnda, dedi, akrdikeni bitmez.
Ben, oraya gidiyorum ite.
Sleyman:
Peki o kyn ad neymi? Sylemedi mi
Dursun sana hi?
Memed sustu. Dnd. Baparman
uzun zaman azna sokup, uzun zaman
dnd. Sonra birden:
Yok, dedi. Kyn adn sylemedi
Dursun.
Sleyman:
Acaip, dedi.
Memed:
Yaa acaip, diye tekrarlad. Biz Dursunlan
beraber ift srerdik. Otururdu bir tan
bana. Aaah derdi bizim ky bir grsen!
Ta topra altndandr derdi. Denizi var,
am da var, derdi. nsan denizin stne biner her bir yere gidermi. Dursun oradan
kam. Bana dedi ki, hi kimseye syleme

26/895

benim oradan katm. Ben de anama bile

sylemedim.
Sleymann kulana eilip:
Sen de kimseye deme. Olur mu emmi?
dedi.
Sleyman:
Korkma korkma, dedi, hi kimseye
sylemem.
Sonra gelin kalkt gitti. Biraz sonra
srtnda dolu bir uvalla geri dnd. uval
orta yere indirdi. uvaln azn anca dar
pamuk kozalar dkld. Kozalar temizlenmi, bembeyazd. Her biri bir top beyaz bulut
gibiydi. Birden evin iini keskin bir koza kokusu ald.
De bakalm nce Memed, ek bakalm
pamuu, diye sevinle sylendi Sleyman.
Gster kendini.
nce Memed nne bir kucak pamuk
alarak:
Ne var sanki, pamuk ekmek de i mi?

27/895

Alkn elleri makine gibi ilemeye

balad.
Oul:
nce Memed, dedi, imdi sen o ky nasl
bulacaksn?
nce Memed bu sorudan hi memnun olmadn gsterir gibi bir hal taknd. ini
ekti:
Ararm, dedi. O kyn yannda deniz
varm. Ararm.
Oul:
Bre nce Memed, dedi, deniz buraya tam
on be gnlk yol eker.
nce Memed:
Ararm, dedi. lrm de dnmem Deirmenolua, Bir daha hi dnmem. Dnmem
ite.
Sleyman ald:
Bre nce Memed, dedi, senin banda bir
hal var. Sylesene bana onu. Ne diye dtn
yollara byle?
nce Memedin elleri durdu:

28/895

Sleyman emmi, dedi dur da sana hepiciini syleyim. Benim babam, dedi, lm.
Biricik anam var. Baka hi kimsemiz yok.
Ben Abdi Aann iftini srerim.
Buraya gelince gzleri doldu. Boaz
gcklanmaya balad. Kendisini tuttu.
Braksa boanverecekti.
ki yldr srerim ifti. akrdikeni beni
yer. Dalar... akrdikeni adamn bacan
kpek gibi kapar. te o tarlada ift srerim.
Abdi Aa beni her gn dve dve ldrr.
Dn sabahleyin gene dvd beni. Her bir
yanm dkld. Ben de katm oradan. O
kye gideceim. Beni orada bulamaz Abdi
Aa. O kyde bir adamn iftini srerim.
oban olurum. sterse olu da olurum.
Olu da olurum derken Sleymann gzlerinin iine iyice bakt. Memed dolmutu. Bir
kelime daha sylese boanacakt. Onun iin
Sleyman, Abdi Aa lafn deitirtti:
Bana bak nce Memed, madem byle.
Sen benim evde kalsana.

29/895

nce Memedin yz ldad. Bir sevin

dalgas onu tepeden trnaa rpertti.
Oul:
Deniz ok uzak nce Memed. O ky de
kolay kolay bulunmaz.
Pamuk ekildi bitti. Ortal pamuktan
den bcekler sarm, telal telal oraya
buraya gidiyorlard. Kara, kck pamuk
bcekleri... Ocan bir bana da kk bir
yatak serdiler. Memedin gzlerinden scak
bir uyku akyordu. Yataa hasretle, rpertiyle
bakt.
Sleyman Memedin durumunu oktan
sezmiti.
Gir! diye yata iaret etti.
Memed hibir ey sylemeden bzlerek
yataa sokuldu. Dizlerini gsne ekti. Her
taraf havanda dvlm gibi aryordu.
Memed, kendi kendine, iinden: Olu
olurum. Olurum ite. Anam arasn. Abdi Aa
arasn. Arasnlar ite. Kyamete dek arasnlar. Dnmem ite, diyordu.

30/895

Gn domadan iki saat nce, her gn

ifte gittii vakitte srayarak uyand. Yataktan kt, darya gitti. Uykulu uykulu
darda iedikten sonra, kendine geldi.
Dnk geceyi, ak sakall Sleyman hatrlad.
Sleymann evi, dedi iinden. O kye gidip
de ne yapacam? Sleyman Emmimin olu
olurum. Burada kalrm. Dnmem ite.
Darnn ayazndan d. Geldi
yatana girdi. Dizlerini gene gsne dayad. Yatak snd. Bugn, gn douncaya
kadar
uyuyacan
biliyordu.
Derken
kendinden geti.
Sabah ayaznn stne gn dodu. Ana,
ocaktan orbay indirdi. orba scak, tatl tatl
ocan kysnda ttt. Oul, oktan ifte gitmiti. Sleyman da semerin bana oturmu,
akamki
brakt
yerden
yapmaya
balamt.
Kadn:
Sleyman, diye ard, orba souyor.
Gel de i!

31/895

Sleyman:
Misafir kalkt m?
Kadn:
Sabi ocuk, dedi. Fukara ok yorulmu
dn herhalde. Sayklayp duruyor.
Sleyman:
Uyandrma fukaray. Dn hep kam.
Yznden belliydi.
Kadn:
Neden kam ola? diye sorunca...
Sleyman:
ok, ok sktrmlar, diye cevap verdi.
Kadn:
Yazk, dedi. Ne de gzel ocuk. Dinsizler
ne istersiniz parmak kadar ocuktan?
Sleyman:
Can istedii kadar kalsn evde.
Bu srada Memed gerinerek uyand. Gzlerini iyice iki eliyle ovduktan sonra ocaklktan tarafa baknd. Az ak tenceredeki
orba usuldan usuldan buulanyordu.
Ban darya evirdi. Kapdan ieri bakla

32/895

kesilmi gibi bir gne eridi uzanyordu. Hemen yerinden srad.

Sleyman Memedin telan grnce:
Korkma, yavrum, dedi. Zarar yok. Uyu.
Memed dnd, ocaklktaki bakr ibrii ald
dar kt. Yzn bol suyla ykadktan
sonra Sleymann bana dikildi, onun semer onarmasn seyre balad.
Kadn:
Gelin de orbamz iin. orba soudu, diye tekrar ard.
Sleyman semerin bandan stn rparak kalkt. Memede bir gz krpt
glmseyerek:
Yr orbamz ielim.
orba, stl bulgur orbasyd. St kokusu bulgur kokusuna karnca, bir ho koku
meydana getiriyordu. Tahta kaklarla
orbay itiler. orba Memedin ok houna
gitti. Olu olacam ite, dedi.

33/895

Sleyman yapp bitirdii semerin iine

kuru ot basyordu. Ot, yal, uzun parmaklarnn arasndan kayyordu.
Gz gnei btn parlaklyla dnyay
doldurmutu. Kurumu ottan ince, altn bir
toz kyordu Sleyman kartrdka. Toz
gnein altnda para para yaylarak drt
bir yana uuuyordu.
Sleyman:
ok mu sktrd seni Abdi Aa? diye
sordu.
Memed byle bir soruyu beklemiyordu.
Kendini toparlad:
Beni, dedi, dve dve ldrrd. Hem ift
srdrrd akrdikenlikte yaln ayak. O da
ayazda. Hem ldrrd. Birinde beni bir
dvd, bir dvd... Bir ay yataktan kalkamadm. Herkesi dver ya, beni ok dver.
Anam diyor ki, Sar Hocann muskas olmasaym, ben lrmm...
Sleyman:
Demek burada kalacaksn gayr?

34/895

Memed:
Ne iim var, dedi, o kyde? Buradan on
be gn tedeymi. Denizi varm, bana ne!
akrdikeni yokmu, burada da yok. Ben
burada kalrm. Beni burada kimse bulamaz
yle deil mi? Deirmenoluk ky ok
telerde kald yle mi? Kimse bulamaz deil
mi?
Sleyman:
Ula, dedi, deli deyyus, ahack Deirmenoluk ky u dan arkacnda. Geldiin
yolu bilmiyor musun?
Memed, hayretler iinde donup kald.
Gzleri kocaman kocaman ald. Sonra
terledi. Teri oluk oluk akyordu. Btn umutlar suya dmt. Bir eyler syleyecek
oldu. Yutkundu. Havada kartallar dnyordu.
Gzleri onlara takld. Sleymana biraz daha
sokuldu:
Ben, dedi, o kye gitsem de o adamn
olu olsam. Beni burada bulursa Abdi Aa
ldrr:

35/895

Sleyman:
Git o kye de, git o adamn olu ol, diye
serzenite bulundu.
Memed:
Ben senin olun olsam ne iyi olurdu, diye
yaltakland. Ne iyi olurdu ama...
Sleyman:
Amas ne?... diye sordu.
Memed:
Beni bulursa... Allah var demez... Kyk
kyk kyar beni.
Sleyman:
Ne gelir elden? diye ban tezgahtan
kaldrd. Memedin yzne bakt. Memedin
yz burumu, yaprak gibi olmutu. Koca
gzleri snm. Tm n yitirmi gibi.
Memed, Sleymann kendisine baktn
fark edince biraz daha anna sokuldu elinden
tuttu.
Nolursun? diye gzlerinin iine btn arzusunu toplayp bakt.
teki:

36/895

Korkma, dedi.
Memed, ac ac, bir sevin, bir korkuyla
karmakark gld.
Sonra Sleyman iini bitirdi ayaa kalkt.
Memede dedi ki:
Bre nce Memed, benim iim var u
karki evde. Oraya gitmeliyim. Sen, ne
istersen onu yap. Gez kyn iini.
Memed ondan ayrlp kyn iine dald.
Bu, yirmi, yirmi be evlik bir kyd. Evleri
ham toprakla yaplmt. Biimsiz, st ste,
geliigzel konmu talarla yaplmt. Ham
toprak... Ykseklikleri yerden bir metre...
Ky bir utan bir uca dolat. ocuklar
bir gbreliin stnde kk oynuyorlard.
Kadnlar grd. Evlerinin gnden yanna,
duldaya oturmular krk eiriyorlard. Bir
tek de kpek grd. Kuyruunu iki patancnn arasna kstrm, korka korka bir
duvarn dibinden yryordu. Bu kyn her
bir tarafn gbre alm. Akama kadar ky
ev ev dolat. Hi kimse ona, nereden gelip,

37/895

nereye gidiyorsun demedi. Kendi kyleri

olsa, bir yabanc grseler, btn ocuklar
bana toplanrlard. Bu ky, bir baka ky...
te, bu, zoruna gitti.
Eve gelince Sleyman karsnda buldu.
Sleyman:
Bre nce Memed, dedi, hi uramadn
eve. Ne var, ne yok?
yilik, dedi.
Bundan sonra Memed, kyn iini birka
gn daha gezdi. Birka ocukla arkada
oldu. Kk oynad. stne kk oynayan
kmad. Ama Memed, bu hneriyle vnmedi. Baka bir ocuk olsayd Memedin yerinde, vnmesinden geilmezdi. O, ocuk ii
der gibi, omuz silkti. Bu sebeptendir ki,
Memedin onlar yenii, ocuklarn zoruna gitmedi. Sonra, Toroslarn gz yamurlar
balad. Gz yapraklar nasl der, Toros
yamurlar da yle kocaman taneli der.
Gk grlyordu. Kyn st bandaki
dadan,
dzle
doru
talar

38/895

yuvarlanyordu. Da ormanlkt. ri aalar

vard. Orman, st ste. Skt. Memed, bir gn
Sleymana geldi dedi ki:
Sleyman emmi, byle dur dur ne olacak? Benim canm sklyor. Bouna da ekmek yiyorum.
Sleyman:
Dur hele. Acelen ne? Sana da i bulunur
bre nce Memed.
Birka gn yamur ara verdi. Islak
talarn, kayalarn, aalarn, topran
stnde gne parlyordu. Ortalk usuldan
da buulanyordu. Bir de kyn iinden
buuyla birlikte gbre kokusu geliyordu. Baz
baz da gnei bulutlar rtyordu. Gmi
bulutlar...
nce Memed, evin kapsndaki bir tan
stne oturmu, Sleymann kendisi iin
ham gnden diktii ar ayaklarna giyiyordu. ark slakt. arn stnde mor
tyler de vard. Tylerden bunun bir tosun
derisi olduu anlalyordu.

39/895

arktan dolay sevinten uuyordu nce

Memed.
Sleyman geldi nce Memedin baucuna
dikildi. ar balayn seyrediyordu.
Memedin elleri, ark balamaya alkn
eller... yle gsteriyor. Kaytanlar takt takt,
getirdi arkadan dmledi.
Sleyman:
Bre nce Memed, dedi, sen ark balamakta ustaymsn.
nce Memed ban kaldrp glmsedi:
Ben ark bile dikerim Sleyman emmi,
dedi. Ama sen iyi dikmisin bunu.
nce Memed, ayaa kalkt. yle bir iki
kere kuvvetlice bast. On, on be adm
yrd. Geri geldi. Biraz daha yryerek
arklarna bakt. Hayrand. Geldi Sleymann karsna durdu:
Ayama iyi oturdu, dedi.
Yola dtler. Yolda, nce Memedin gzleri hep arklarda. Baz abuk abuk yryor. Baz duruyor inceden inceye tetkik

40/895

ediyordu. Baz baz da eilip arn tylerini

okuyor.
Sleyman; Memedin bu sevincine ortak
oluyor. Memnun oluyor.
Sanrsam houna gitti Memed?
Memed:
yi oturdu ayama. Severim byle arklar, diye cevap verdi.
Sleyman:
Bak, dedi, nce Memed, o kye gideydin,
sana byle ar kimse dikemezdi.
Memed:
O kyde akakkab giymezler mi? diye
yar saf, yar itesine sordu.
Sleyman, itlik mi, deil mi kavrayamad:
Giyerler ya, ark giymezler.
Memed:
Anladm, dedi.
Yrye yrye kyn dna ktlar.
Memed, birden ferahlad. Tarlalar, ta teki
dan dibine kadar uzanyordu. Bu tarlalarda

41/895

da i yoktu. akrdikeni yoktu ama, gene de

i yoktu. Bu tarlalar, tal tarlalar...
Memed, bir ara durdu sordu:
Byle nereye gidiyoruz Sleyman emmi?
Sleyman:
Gezmeye ktk, dedi.
Memed stelemedi. Yrdler.
Memedin yeni arklarna amur svand,
Memed, iinden, arklara bulaan amura
kfretti.
Ky, uzaklarda kald. Kyden, bir iki dumandan baka hibir ey gzkmyordu.
Sleyman:
Beni dinle nce Memed, dedi. te buralarda otlatrsn keileri. Ta u telere de
gidebilirsin. Yalnz u knal tepenin ardna
geme. O taraf sizin ky, seni alr gtrrler.
Gitmem, dedi. yi ki syledin.
Sleyman:
Haydi dnelim, dedi.
Dndler. Gkteki bulutlar bembeyazd.
Harman yerleri koyu yeil birer daire halinde

42/895

tal tarlalara serpilmiti. Uzun otlara

yapm tek tk smklbcek grlyordu.
Sleyman:
Bre nce Memed, dedi, ok mu sktrd
kei sakall Abdi seni?
Memed durdu. Sleyman da durdu.
Memed, yeni arklarna bir gz daha att.
Sleyman:
uraya oturalm.
Memed:
Oturalm, dedi. Sonra da balad
anlatmaya:
Bak sana deyim Sleyman emmi, babam
leli var ya, elimizde nemiz var, nemiz yoksa
hepiciini alm Abdi Aa. Anam bir laf
sylese dve dve ldrr. Beni de tutar
kolumdan yere alar. Beni birinde iki gn
aaca balad. Brakt gitti yaznn ortasnda.
Yaa, orada, aaca iki gn sarl kaldm da
anam geldi at. Anam olmasayd beni kurtlar paralard orada.
Sleyman iini ekti:

43/895

Demek byle senin iler nce Memed?

dedi kalkt. Arkasndan Memed de kalkt.
Sleyman:
Dediim gibi eyle nce Memed. O knal
tepenin arkasna geme. Birisi grr, haber
verir kei sakall Abdiye, seni alr gtrrler.
Memed:
Tvbeler olsun, dedi.
Ertesi sabah, Memed ok erken uyand,
yataktan kalkt. Hemen darya frlad. afan yeri usul usul aaryordu. Sleymann
yatana gitti. Horultuyla uyuyordu. Drterek
Sleyman uyandrd.
Sleyman uykulu uykulu:
Ne o? Sen misin nce Memed? diye
sordu yavatan.
Memed:
Benim, dedi iftiharla. Sonra da ekledi:
Vakit ge. Ben keileri sreceim.
Sleyman hemen kalkt. Gzleriyle
karsn aratrd. Kar oktandr kalkm inek
sayordu darda. Karsna seslendi:

44/895

abuk nce Memedin azn hazrlayn.

Kadn stl ellerini byk bir tencerede
ykarken:
Kalsn, dedi, gerisini de akam saarm.
Az, el deer etek demez, hazrlayverdi. Ocakta kaynamakta olan orbadan
da orba koydu Memedin nne. Memed,
orbay bir anda smrd. Gzle ka aras
az beline balad, keileri nne katt.
Bandan yalanm, eski apkasn kard
keilerin stne doru frlatt:
Allooo bre, dedi. Yaasn.
Arkasndan Sleyman:
Uurlu kademli olsun, diye bard.
Memed, keilerle birlikte gzden kayboluncaya kadar dnd dnd ona bakt.
Sleyman, sonra kendi kendine:
Vay, dedi, vay! ocukluk...
Kars yanna geldi:
Gene dertlendin, dedi. Derdin ne?
Sleyman iini ekerek:

45/895

Bak u ocua neler etmi kei sakall

Abdi! Yrek paralanr haline ocuun. Babasn tanrdm. Mazlum, kendi halinde bir
adamd. Bak u ocuun haline! Canndan
usanm da kendisini dalara, kurdun kuun
arasna atvermi!... Bak hele!
Kars:
Bre Sleyman, dedi, sen de her eyi
kendine dert edersin. Gel ieri de i orban.

3
Akam oldu, iftilerin hepsi iftten
dnd. nce Memed gelmedi. Gn batt. nce
Memed gelmedi. Karanlk kavutu, gene
nce Memed gelmedi.
Yandaki komu evden, Zeynep kadn,
Memedin anasna seslendi:
Dne! Dne! Daha Memed gelmedi mi?
Dne inler gibi:
Gelmedi bacm. Gelmedi daha Memedim.
Ben, ne yapaym imdi?
Zeynep belki on seferdir Dneye sylyordu. Gene tekrar etti:
Git, dedi, soruver Abdi Aaya. Belki onlara gelmitir. Git de soruver bacm. u senin
de bana gelenler!.. Vay fkara Dne!
Dne:
Bu benim bama gelenler!.. Benim
bama gelenler!. Memedim kye gelseydi,
hi durmadan bir yerlerde, doru eve gelirdi.

47/895

Abdi Aann evinde bir lokma durmaz o.

Gene de varaym gideyim. Belki...
Gkyznde ay yoktu. Bulutlu olduu iin
yldzlar da gzkmyordu. Bir karanlk
vard!... Silme karanlk. Dne, Abdi Aann
evine doru yola dt. El yordamyla yryordu. Bir el kadar pencereden azck k
szyordu. Ia vard. In yannda yrei
grp grp, ederek durdu. Bir iki yutkundu. Eli
aya titriyordu. Diini skt.
Neden sonradr ki, boazndan bir ses
kabildi. Ses, l bir ses...
Abdi Aam! Abdi Aam! Tabanlarnn
altn ptm Abdi Aam! Memedim daha
gelmedi. Sizin evde mi ola? Sormaya geldim.
erden kaln, gr bir ses duyuldu:
Kim o? Ne istiyorsun bu gece vakti
hatun?...
Dne tekrarlad:
Kurban olduum Abdi Aam! Memedim
gelmedi eve. Sizde mi ola? Onu sormaya
geldim.

48/895

erdeki gr ses:
Allah belan versin. Sen misin Dne?
Dne:
Benim Aam, dedi.
Ses:
Gel ieri. Ne istiyorsun bakalm?
Dne, ezile bzle ieri girdi. Abdi Aa,
ocan bana, bir sedirin stne bada
kurmu oturuyordu. Bandaki kadife kasketinin siperi sol kulann stnde. Yolda
belde, kasabada hep byledir. Bununla sofuluunu gstermek ister. stne ipekle ilenmi, nakl bir mintan giymiti. Byk taneli
kehribar tespihini akrdatyordu.
Uzun, keskin yzl, kck, yeil mavi
kar, bir ho gzl, pembe yanaklyd
Abdi Aa.
Gene ne istiyorsun? Syle bakalm, diye
tekrarlad.
Dne, ellerini nne kavuturmu, ne
doru biraz eilmi, sol elini de sa elinin
iine alm, boyuna skp duruyordu.

49/895

Aam, dedi, Memedim daha gelmedi iftten. Sizde mi ola, deyi geldim.
Abdi Aa:
Hah, dedi, ayaa kalkt. Daha gelmedi
ha? Vay it olu it vay!
Daha gelmedi ha! Ya kzlerim?..
Kapya hzla, geceliini savurarak geldi.
Dar bard:
Dursun, Osman, Ali nerdesiniz?
ses, yerden:
Buradayz Aa, dedi.
Abdi Aa:
abuk gelin buraya, dedi.
kii karanlkta koa koa geldiler.
Bunlardan biri, krk yalarnda gsteren Dursundu. Dursun ok iri yaryd. tekilerse on
beer yalarnda iki ocuktu.
Aa:
Hemen tarlaya gidin, arayn o it olu iti.
kzleri mutlaka bulmalsnz. Bulmadan
dnmeyin. Anladnz m?
Dursun:

50/895

Biz de onu konuuyorduk. Noldu aceb

Memede? Daha gelmedi, diyorduk. Gider
ararz, diye sylendi.
Birden Dne hkrmaya balad.
Abdi Aa tiksintiyle:
Kes, dedi. Kes! Ne yapacaz bakalm,
bu senin it olu itiyin elinden? Eer kzlere
bir ey olmusa, onda kemik komaz krarm.
Kemiklerini tm un ederim.
Dursun, Ali, Osman karanla atldlar.
Dne de arkalarna dt.
Dursun, Dneye:
Bacm, dedi, sen gelme. Biz, bulursak buluruz. Belki sabann bir tarafn krmtr.
Belki boyunduruu krmtr. Korkusundan
gelemiyordur belki. Sen gelme. Biz bulur getiririz. Dn, bacm Dne!
Dne:
Kurbanlarnz olaym, yavrumu bulmadan
gelmeyin. Dursun emmisi, yavrum sana
emanet. Yavrumu bulmadan gelme. Yavrum

51/895

sana emanet. Yavrumu bulmadan gelme!

Yavrum seni ok severdi Dursun emmisi!
Kadn, geri evine dnd.
kii karanla kart. Gecede, uzaklaan ayaklarnn sesi duyuluyordu. Alkn
ayaklar, gidecekleri yolu biliyorlard. nce
ufack tal bir tarlaya dtler. Sonra, keskin
bir kayal atlar. Kayaln arkasna dinlenmek iin oturdular. de yan yana...
Sokulmular. Birbirlerinin stne abanmlar.
Byle uzun zaman sustular. Belal bir karanlk vard. Bceklerin tnden bakaca da
t yoktu. nce Dursun konutu. Kimseye
deil, geceye sylyordu.
Noldu bu ocua acep? Nereye gitti?
Osman:
Kimbilir ki...
Ali:
Memed bana ne diyordu, haberiniz var
m? Ben diyordu, o kye gideceim.
ldrseler durmam, diyordu.
Dursun:

52/895

Kamasn Memed. Bir delilik yapmasn?

Ali:
Katysa iyi etti, diye dilerinin arasndan
slk gibi bir laf brakt.
Osman:
ok iyi etti.
Ali:
Bizimkisi lmden beter.
Osman:
ukurovaya bir atabilsek kendimizi.
Dursun:
ukurova yakn, dedi. Yreir topra
var. Bizim ky, diye devam etti. ok alrsn ama, kendi kendiyin aassn. Ne
karann olur, ne grenin. Tarlalara bir
bakarsn bulut km sanrsn kara topraa. yle pamuk olur ite. Toplarsn.
Okkas on kurutan.
Bir yazda Abdi Aann verdiinin, yani
ylda verdiinin be mislini alrsn. Bir ehir
var, Adana ehri. Safi sradan, tiril tiril yanar
gece gndz. Aynen gne gibi. Onun iinde

53/895

gezersin. Evlerin aralar, onlar sokak derler

adna, cam gibidir. Bal dk yala. Trenler
gelir gider. Denizin stnde bir ky kadar
vapurlar yzer. Dnyann teki ucuna gider.
O da gne gibi yanar. Ia boulmutur.
Bir bakarsn bir daha gzn alamazsn.
Para dersen sel gibi ukurovada. Yeter ki
sen al.
Osman birdenbire ortaya bir sual att:
Dnya ne kadar byk ola?
Dursun:
ook, dedi.
Ayaa kalktklarnda Dursun kyn anlatyordu hala.
Kayalktan sonra da, bir akrdikenlie
dtler. akrdikeni bacaklarna sarlyor,
bacaklarn diliyordu.
Osman:
Memedin ift srd tarla buralarda olacak, diye telerden seslendi.
Dursun:

54/895

Buralar ben bilmem. Siz bilirsiniz, diye

cevaplandrd.
Alinin:
te buras, diyen sesi sa yandan
duyuldu.
Dursun:
Buras m? diye inanmaz inanmaz sordu.
Ali:
Tabii buras. Havay koklasana, srlm
toprak kokusu geliyor.
Dursun durdu. Derin derin havay iine
ekti:
yle, dedi.
ndeki Osman seslendi:
Ayam srlm topraa batyor.
Ali:
Benim de...
Dursun:
Bekleyin beni. Ben de geleyim.
Durdular. Dursun arkalarndan yetiti.
imdi ift srd yeri bulmaya alalm,
dedi Dursun. Ne dersiniz?

55/895

Osman:
O kolay, dedi. Buluruz.
Ali:
dm yahu, dedi.
Dursun:
unu bulalm da sonra, diye yattrd
onu.
Osman bard bu srada:
ektii evlekler yle duruyor. Bugn ift
srmemi.
Ali de gidip ayayla yordamlad.
Srlm tarLann kysn birka kere de
dolat.
Bugn ift srmemi Memed, evlekler
yle duruyor.
Dursun:
Bana bir i gelmesin? diye acm bir
sesle sordu. Sesinde biraz da hayret vard.
Osman:
Ona hibir ey olmaz. eytann kardeidir
o. Hibir ey olmaz ona.
Ali:

56/895

Dursun emmi, sen bilmez misin onu?

Ona bir ey olur mu? diye berkitti.
Dursun:
Allah vere de yle olayd. Memed ok iyi
ocuk. ksz.
Srlm tarlann ortasnda durdular. Osman, al rp toplad. Aliyle Dursun
konuurlarken o atei yakt. Atein bana
getiler oturdular. Trl ihtimaller stnde
durdular. Baylabilirdi. Kuduz kurt gelir
kapabilirdi onu. Bir hrsz gelir elinden kzleri alrd. Daha ne kadar ihtimal varsa, zerinde teker teker durdular. Ama, stnde srarla durduklar bir tek ihtimal yoktu. Hepsi
de olabilirdi. Bir teki de olmayabilirdi.
Dursunun yzne atein yalm vuruyordu. Krmz bakrn rengine alyordu yz.
Yznde belli belirsiz, mutlu bir glmseme
vard.
Ate yand geti. Ocakta, kedi gz gibi
birka kz ldad kald. Canlar sklyordu.

57/895

Ali bir trk syledi. Dertli bir trkyd bu.

Geceye yayld:
Kapya oturmu kurar araba
Bugn efkarlym gnlm haraba
Kitaplar getir de yeminler edem
Senden gayrisine demem merhaba.
dler. Osman al rp toplad, atei
yeniledi. Dursunla Ali de kalktlar al toplamaya gittiler. Byk bir yn al ydlar
atein yanna.
Osman:
Eeee ne yapalm imdi? dedi.
Dursun:
Biz imdi bo dnersek kye, Abdi Aa
kyameti koparr. yisi mi burada yatalm. Sabahleyin arar buluruz.
Ali:
O Memed hi bulunmaz gayri. O kye
gitti o, neredeyse o ky. Dilinden
drmyordu.
Dursun gld.

58/895

Atei devam ettirmek iin Ali nbeti oldu,

tekiler kvrldlar. Ali gzlerini atee dikmi
kalmt. Bir ara ban kaldrd. Gzlerini
ateten ald. Karanlklara dald. Kendi
kendine Gitti, dedi.
Gitsin. yi yapt. O sradan ehire gitti.
Ilk Yreir toprana gitti. Gitsin. yi yapt.
Varsn gitsin.
Osman uyannca nbeti ona devretti. Bir
kesee ban koyarken:
Oraya gitti deil mi Osman? Memed,
oraya gitti. Dursunun syledii yere.
Osman:
Oraya... dedi.
afan yeri rken de uyand. Tan
yerinde hafif bir kzllk vard. Bulutlarn kenar srmalanmt. Az sonra krmz kenarl
bulutlar beyazlamaya balad. Sonra bir yel
esti. Birazck souk ama, ok tatl. Seher
yeliydi. Az sonra ortal seebildiler.
Srlm topran tesinde, akrdikeni
gnn doduu yere kadar uzanyordu.

59/895

birden ar ar tarlann ortasndan

ayaa kalktlar. Sabah iinde kaldlar.
Koyuca glgeleri gnbatya doru uzanmt.
de kollarn aarak gerindi. Sonra
de yere melip iedi. Gerine gerine Memedin ift srd tarlay dolatlar.
Osman:
Bakn ize, dedi, kzler sabanla gitmiler.
Arkalarnda sabanla... Haydi izleyelim.
zleye izleye yrdler. Bir yerde uzun
uzun durdular, konutular. Burada bir ift
kz yatmt. Kocaman izleri bozulmam,
daha kalp gibi duruyordu. Hem de boyundurukla, arkalarnda sabanla yatmlard.
Doan gn, ortal stmaya balad.
akrdikenlikten ktlar, akar suya geldiler.
Ali, birden bir lk att. kisi birden Aliden
yana dndler. Dnnce, boyunlarnda boyunduruk; arkalarnda saban, tam koum
halinde kzleri grdler. kzn biri mor,
biri krmzyd. ki kzn de kaburgas kaburgasna gemiti.

60/895

Osmann yz sapsar kesildi:

Bir hal var bu ocuun banda. Memed
kasayd, kzleri byle koum halinde koyup gitmezdi. Bir hal var banda.
Ali:
Hibir hal yok banda. kzleri kurnazlndan yle brakt gitti. O kye gitti o.
Osman kzd:
O ky, o ky... Siz de... Neymi o ky?
Deli misin sen?
Dursun glmsedi:
Kavga etmeyin yahu, dedi.
kzleri nlerine kattlar.
Kye girdikleri zaman gn kuluktu.
Kardaki dadan bile yava yava sis
kalkyordu.
Dnenin bana ne kadar oluk ocuk,
kadn, gen, yal varsa toplanmt.
Yanamalarn nnde koulu kzleri
grnce ayaa kalktlar hep birden. Hi
kimse konumuyordu. Gzleri kzlere

61/895

dikilmiti. Dne bir lk att, kzlere doru

kotu:
Yavrumu nettin Dursun emmisi? Yavrum
seni ok severdi:
Dursun:
te, kzleri byle koulu bulduk derede.
Kadn dvnyordu:
Memedim yavrum... Gn grmemi
kszm...
Dursun:
Bac, dedi, ona hibir ey olmamtr. Ben
ararm onu. Arar bulurum.
Dne laf dinlemiyordu. Hem alyor, hem
de:
Gn
grmemi
kszm,
diyordu
boyuna.
Sonra Dne rpna rpna tozlarn ortasna dt. Orada kesik kesik inlemeye
balad. Yz, gz, salar apak toza
belenmiti. Sonralar yz, gz yandan
amura kesti.

62/895

Kalabalk yle donmu, bir kzlere, bir

Dneye bakyordu. Kalabalktan, iki kadn
usulca ayrld. Geldiler, toprakta belenmekte
olan kadn kollarndan tuttular kaldrdlar.
Dne, yar baygnd.
Ba, l ba gibi sa omzuna
dmt. Koluna girdiler evine gtrdler.
Dne gittikten sonra kalabalk bir kart,
canland. lkin, kocakar Cennet konutu.
Ona, at yzl Cennet derlerdi.
Uzun yz, krk krkt. Boyu ok
uzundu. nce parmaklar dal gibiydi. Fkara
Dne, dedi, noldola oluna?
Elif atld. Kyde om azll ile n
salmt. Ksa boyluydu. lmese gelirdi
Memed, dedi.
Sonra bu sz boydan boya kalabal
dolat:
lmese gelirdi.
lmese gelirdi.
lmese gelirdi.
Elif tekrar sz ald:

63/895

Belki babasnn dmanlar ldrmtr.

Cennet kar:
Babasnn dmanlar yoktu. brahim
karncay incitmemiti diye cevap verdi.
Beyaz
bartler,
alacal
bulacal
yazmalar, mor fesler, bakr paral alnlar
kalabal dalgaland:
brahim karncay incitmemiti.
brahim karncay...
Karncay incitmemiti.
Sonra ortalk kart. Her azdan bir ses
kmaya balad.
Vay Memed!
Vay ksz!
Gzn kr olsun gavur dinli.
Sonra bir teklif dalgaland kalabaln
stnde. Kimin syledii bellisiz.
Dne kartal dnen yerlere gitsin baksn.
Le stnde kartal dner.
Nerede kartal dnyor orada...
Orada...

64/895

Btn kalabalk bir anda bunu syleyen

kadna dnd. Bir an sessizlik oldu.
Kalabalk, bir an gene dondu. Tekrar
canland.
Suyun gzne dmtr.
Gzne dmtr.
Gzne...
Kalabalk ynn douya dnd. nce
ayaklar plak ocuklar yrdler. Onlarn
ardndan aya plak kadnlar... nce
akrdikenlie ocuklar dt. Ardndan
kadnlar... ocuklarn bacaklar ala kan
iinde kald. ocuklar, gene kotular. Kadnlarsa, bu nlerine kan akrdikenine beddua ettiler:
Kk geesice...
akrdikenlii ktktan sonra, onun ckasndan da kayalar grnd. Yorulmu,
ayaklar kanam ocuklar geride kaldlar,
kadnlar ne dtler. nara ulatklarnda
yorulmulard. Ulu nar fldyordu. Birden
su grltsn duyunca durakladlar. Bir

65/895

zaman soluk aldktan sonra, hep birden suya

komaya baladlar. Gelen suyun gzne
gzn dikip bakt. Gelen bakt. Kadnlar,
yan yana, st ste halka oldular. Su, byk
kayann dibinden kpk saarak kaynyordu.
Kayann sol yannda bycek bir havuz oluyordu su. Kaynayan suyun stne drt
yaprak dmt. Akp gitmiyor, dolanp duruyorlard kpkler arasnda.
Hi t karmadan uzun zaman baktlar.
Cennet kar:
ocuk buraya dseydi, imdiye kadar
suyun yzne bir kere
olsun kard, dedi.
Kalabalk,
gene
kart.
Balar
dalgaland:
Bir kere olsun kard.
kard...
Kalabalk yorgun, bitkin, umutsuz, neesiz, sallana sallana geri dnd. Bunda ocuklar arkada kalmlar, oynaya oynaya

66/895

geliyorlard. Kalabalk, toplu halde de

yrmyordu. Her biri bir yerde, ba eik
gidiyorlard.
Dne, bu gnden sonra, alaya alaya
yataklara dt. Ateler iinde yand. Kyn
gen kzlar da ona yardm ettiler. Dne
birka gn sonra yataktan kalkt. Gzleri kan
anana dnmt. Alnna da beyaz bir bez
balamt.
Bir gn kyn iini merakl bir haber
dolat:
Dne yemiyor, imiyor, suyun gznn
bana oturmu gzn krpmadan suya
bakyor, kacak m diye olunun lsn
bekliyor.
Haber doruydu. Dne her sabah, gn
domadan kalkyor, suyun bana gidiyor,
gzlerini sudan ayrmadan habire bakyordu.
Bu, byle on gn kadar srd. Sonra,
Dne bitkin geldi evine kapand. imdi de
baka bir ey takt aklna. Gene her sabah
ok erkenden kalkyor, damn bana kyor,

67/895

uzak gklere gzn dikiyor, gkleri

aratryor. Nerede snen bir kartal kmesi
varsa yaya yapldak oraya kouyordu. Bir
ine, bir iplie dnmt. Bazen kartallar ok
uzaklarda, mesela Yamurtepenin stnde
dnyorlard. Oras bir gnlk yol eker.
Dne, oraya da gidiyordu.
Bir gece Dnenin kaps dvld. Bir ses:
Dne bac a! Ben Dursunum, dedi.
Dne umutla, korkuyla kapy at.
Gel Dursun karda! Memedim seni ok
severdi, dedi.
Dursun, Dnenin serdii dee ar,
temkinli oturduktan sonra:
Bana bak bac, dedi. Benim yreim yle
hkmediyor ki olun lmedi. Bana yle geliyor ki ban ald gitti bir yere. Ben, onu
bulurum.
Dne, Dursunun yanna kverdi:
De, dedi. Dursun karda. Bir bildiin mi
var?
Dursun:

68/895

Bildiim yok ya bac, yreim yle

hkmeyliyor.
Dne:
Dillerine kurban olaym karda senin, diye yalvard.
Dursun:
Ben onu ararm. Arar bulurum. Sana u
kadarln syleyim ki olun lmedi. Memed
lmedi.
Dne onu uurlarken:
Bir umudum sende kald karda. Ah
olumun bir salk haberini alsam...
Dnyada hi baka bir ey istemem. Sen bilirsin Dursun Aam. Dillerine kurban
olduum. Sen bilirsin, dedi.

4
Yaz geldi att. Ekinler biiliyor. Scaklar
veryansn ediyor. ukurovann scana sar
scak derler. Ak scaklar kt.
nce Memed geldi geleli oban deil, nce
Memed, evin olu. Sleyman, nce Memedi
can gibi seviyor. Gelgelelim, cin gibi,
needen taan olana son gnlerde bir hal
oldu. Azn baklar amyor. Bir efkardr
kaptrm kendisini. Eskiden trk sylerdi
durmadan. Yank sylerdi. Trkler de yok
gayr.
Keilerini en iyi otlaa, en iyi yaprakl ormana gtrrd. Eskiden bir kei, durup
azck otlamasn, azck durgun grnsn,
Memed derhal fark eder, ona bir are bulur,
iyiletirirdi. imdi keileri salveriyor otlaa,
oturuyor bir aacn, bir kayann glgesine,
enesini deneine dayyor, dalp gidiyor.

70/895

Arada srada da dayanamayp kendi kendine

konuuyor.
Anacm... Vay anacm! Ekinlerini kim
bier ola imdi? Gavur Abdi Aa! Anacm!
Ekinlerimiz kuruyup dklecek. Ekinleri kim
biiyor imdi anacm? Ben olmaynca
anacm?
Duruyor, ge, gkteki bulutlara, topraa,
kzarmaya yz tutmu ekinlere bakyor.
Leylein gzndeki tarla kurumutur imdi. Kim bier ola? Anacm!.. Yalnz nasl
biersin tek bana?
Geceleri de uyku girmez oldu gzne.
Yatakta habire dnyor. Akl fikri Leylein
gzndeki tarlada. Leylein gzndeki tarla
abuk gevrer geer. Bir tane bile alnmaz. Bir
tane bile. Ge kalnrsa.
Sabah oluyor, yataktan kalkyor. Her bir
yan krk. lgn lgn... Keilerini nne
katyor. Keiler dalyor. Her biri bir tarafa
gidiyor. Umurunda deil. Bakt yok. Sleymann ak, gle yz geliyor gzlerinin

71/895

nne. Sleymann sevgi dolu gzleri...

Kendi kendinden utanyor. Canlanyor.
Keilerini toparlayp, otlaa iyi bir yere
gtryor... Bu uzun srmyor. Efkar basyor: Topraa gene kyor. Toprak cayr
cayr yanyor. Ama o durmuyor. Leylein
gz, diyor. Anacm, diyor. Bir de bakyor
ki, akam olmu, gn batm... Dalm
keilerini topluyor... tede, batan gneten
kalan son klarla tepesi yan Knaltepeye
doru sryor keilerini. Keilerini Knaltepenin eteinde brakarak, kendisi bana
kyor. telerde bir dzlk gzkyor.
Akam sisleri km dzln stne. Usul
usul
kalkyor.
Bu
grnen
dzlk,
akrdikenli dzlk. Knaltepenin arkasnda
Deirmenoluu gremiyor. Ortaya bir set
gerilmi. Aynen gerilmi perde gibi. Bir boz
toprak yn. Otlar yanacakm, hemen tutuacakm gibi. yle kurumu ite. Hatrlayp, kendi kendine kzyor. Sleyman ne
demiti? Knaltepenin ardna geme!

72/895

demiti. Knaltepenin arkasnda in cin yok.

Buna daha beter kzyor. Koa koa tepenin
bandan etee iniyor. Dalan keileri ge
vakitlere kadar ancak toparlayabiliyor. Kye
ok ge dnyor. Sleyman ona, ge kalmasnn sebebini sorduu zaman da:
yi bir otlak buldum da keileri ayramadm, diye yalan sylyor.
Bir gn gene ok erken yatandan kalkt.
Keilerin alna girdi. Scak, boucu bir geceydi. Kei al sas sas kokuyordu. Keileri
aldan kard, nne katt: Baz baz, daha
afak atmadan, afaktan ok nce gn
dousunda bir taraf knalanverir. Az sonra
da oradaki bulutlarn kenarlar srmalanr.
Sonra da afak atar. Memed, gn dousuna
bakt. Bugn ylesi bir gnd.
Sonra Memedin ii aydnlanverdi. Yrei
hafifledi. Birden, kendisini ku gibi hafif, rahat buldu. Bu arada seherin yelleri de esmeye balad. Ufack dalgalar halinde yel,
yzn yalayp geiyordu.

73/895

Yrei kt kt atarak keilerin ynn

Knaltepeye doru evirdi. Memed arkada,
keiler nde bir toz bulutu brakarak kouyorlard. Tam tepenin dibine gelince, Memed,
keilerin ynn evirdi.
Telal bir hali vard. Keiler dalp oraya
buraya gittiler. Memed topraa oturdu,
deneini enesine dayad. Uzun uzun
dnd. Bir ara hmla kalkt, keileri tepeye doru toplayp srmek istedi. Sonra
vazgeti. Oturdu gene dnceye dald. Bir
zaman ba ellerinde kald. Keinin biri
boynunu, ellerini yakalad. Aldrmad. Kei
kendiliinden brakt gitti. O kadar bol k
doldurmutu ki ortal, dalar talar,
aalar, otlar eriyiverip a kesecek sanrd
insan:
Ellerini yznden ekti. Gzlerini anca,
gzlerine k doldu. Kamatrd. Bir zaman
a bakamad. Gzleri alnca yorgun,
isteksiz kalkt. Keileri ayn arlkla toplad.
Tepeye srd. Bir anda keiler tepenin

74/895

arkasna getiler. Memed, ynn gneye

dnd. Ellerini gzlerine siper etti. Uzaklara
bakt. Gzne ulu narn dallar iliti gibi
geldi. Yrei hop etti. Tepenin arkasnn
kuzey yan ovayd. Deirmenoluk kynn
tarlalaryla, yani akrdikenli ovayla bu ova
arasna keskin boz toprakl srt giriyordu.
Keileri bu sefer srtn dibine doru srd.
nnden iki kk ku utu. Gkte de bir
tek, bir ku grd. Bakaca, ovada siniler
sinek yoktu. Ortalk psszd. Ta uzaklarda,
topraktan bir ak bulut kalkyordu. Birden
gzne, aada, srtn dibinde kck bir
tarla arpt. Tarlann ortasnda kara bir leke
eilip eilip kalkyordu. Bu sefer de keileri
ayn isteksiz hal, ayn yorgunluk, arlkla
oraya evirdi. Ekinin yanna gelince, ekin
bieni tand. Bu, yal Pancar Hskt. Pancar Hsk ekinden ban kaldrp da
keilere, Memede bakmad. Habire orak
sallyordu. Memed de keileri bo brakt.
Keiler ekinin kysna geldiler. Hsk, gene

75/895

farknda olmad. Sonra keilerin hepsi her

yerden ekine dald. Bir hrt, bir patrtdr
koptu ekinin iinde. Keileri ekinin iinde
grnce Pancar Hsk ifrit oldu. Elindeki ora hmla keilere frlatt. Oran arkasndan var gcyle kfrede ede kendi de
keilere doru atld.
Memed, olduu yerde durmu, Pancar
Hs seyrediyordu. Pancar Hsk bin bir
glkle, oflayp puflayarak keileri ekinin
iinden toplayp karrken, durup ylecene
kendisine bakan ocuu grd. Onun
keilerin oban olduunu anlad. te buna
mthi kzd. Tepesinin tas att. Keileri bir
tarafa brakt. -Ora att yerden ald. Kfrederek ocua doru geldi. Azndan
kpkler salyordu:
Ulan, anasn atn tepeledii kpolu
kpek... Keiler ekini geirdiler. Sen durmu
seyredersin burada. Bir varaym da senin
yanna... Senin babayn... Orospu anal...
Anasnn... ocuk yerinden kprdamyordu.

76/895

Halbuki ihtiyar, ocuun kaacan, kendisinin de onun arkasndan yetiemeyeceini

tasarlyor, yerden, ona atmak iin talar
topluyordu eline. Yaklat, ocuk ha kat, ha
kaacak... ocuk kamad. Hsk, o hzla
kolundan tuttu. Oran srtn kafasna indirecekken, eli kalakald. ocuun kolu elinden
dverdi:
Memmeed!... Yavrum sen misin? dedi.
Herkes seni lm biliyor.
Soluu kesilecekmi gibi soluyordu. Topraa kverdi. Kzarm boynundan,
yznden oluk oluk ter akyordu. Bu srada
tekmil keiler gene ekine doldu.
Pancar Hsk:
Git de, dedi, u keileri kar gel.
Ancak bundan sonradr ki, bir heykel gibi
donmu kalm Memed kmldad. Koa koa
ekine gitti. Ekine giren keileri kard uzaklara srd. Geldi Pancar Hsn yanna
oturdu.
Hsk:

77/895

Memedim, dedi, ulan seni araya araya bir

hal oldular. Suya dm sandlar. Anan
senin derdinden lyordu az daha, dedi, hi
yrein acmad m anana?
Memed,
belini
kamburlatrm,
deneini enesine dayamt. Susuyordu.
Hsk sordu:
Bu keiler kimin?
Memed, istifini bile bozmad.
Hsk:
Sana diyorum, Memed! dedi, bu keiler
kimin?
Memed, azndan dklrcesine:
Kesme kynden Sleymann.
Hsk:
yi adam Sleyman, dedi. Sonra da
ekledi: Bre deli, gideceksin gitmeye, anana
haber versene. Usandn Abdi namussuzunun elinden. Anana haber ver, ondan
sonra nereye kaarsan ka!
Abdi lafn duyunca Memed, Hsn
ellerine sarld:

78/895

Nolursun Hsk emmi, dedi, benim Sleyman emmiye oban olduumu kimseye
syleme. Nolursun yani. Abdi Aa duyarsa
beni alr gtrr. Beni dve dve ldrr.
Sana hi kimse bir ey yapamaz, dedi.
Deli! Adam anasna haber vermez mi?
Fkara senin derdinden lyordu az daha...
Hsk, sonra birdenbire laf yarda brakt. Kalkt, Memede bakmadan ekine gitti.
Bimeye balad. abuk biiyordu. Oran
hrts Memede kadar geliyordu.
Hsk ban bir defa bile kaldrmadan
biiyordu. Baz baz beli arynca doruluyor, ellerini beline dayyor, uzaklara bakyor,
gene bimeye koyuluyordu. Memedi oktan
unutmutu. Memed de ekinin kysnda durmu, kmldamadan, dimdik dikilmi, ona
bakyordu.
Gn ykld gitti. Glgeler, upuzun uzad.
Memed, gnee yle bir gz att. Gn kzaryordu. Ovadaki otlar yar prltl, yar glgeli. Otlar ipil ipil ediyor.

79/895

Memedin
ayaklar
Hse
doru
srklendi. O ayn hzla bimee hala
devam ediyordu. Karsnda durdu. Yrei
kt kt atyordu. Hsk, Memedin kard
hrty duyunca doruldu. Terden kapkara
grnyordu bu akam vaktinde. Gz gze
geldiler: Hsk yorgun, Memedin ta gzlerinin iine bakt. Canevine bakt. Memed, gzlerini indirdi. Gzleri yerde Hse doru bir
iki adm att. Ellerini tuttu:
Allahn, Peygamberini seversen Hsk
emmi, dedi, anama, kimseye syleme, beni
grdn.
Eli,
atarcasna
brakt,
arkasna
bakmadan kotu. Gn batmt ki, Knaltepeye geldi. Ter iindeydi. Nedense, bir an
seviniyor, arkasndan yrei kararveriyordu.
Bir seviniyor, arkasndan... arpma. Knalnn tepesine kt. Srtn dibindeki kk
tarlann oraya gzn dikti. Tarlann ortasnda kck bir kprt fark ediliyordu.

80/895

Hsk, kye girdiinde, nne gelene,

ehemmiyetli bir sr biliyor da sylemiyormucasna glyordu. nlerinde duruyor,
glyordu. Hsn bu haline kimse bir anlam veremedi. O doruca Dnenin evine
gitti. Dne kapsnda, Pancar Hs kendisine bakarak habire glmser grnce,
buna ne anlam vereceini bilemedi. Pancar
ok seyrek glen bir adam olduu gibi, ne
Dnenin evine, ne de kimsenin evine gitmezdi. Tarladan evine, evinden tarlaya.
Baka birisi olsayd bu harekette gze batacak bir ey yoktu yoksa. i olmad zaman
da evinin nne bir hasr serer, stne oturur, hi kimseyle konumadan kendi kendine
tahtalar oyar, gzel nakl kaklar, kirmenler, am bardaklar, tespihler yapard. imdi
Dnenin evinin nnde durmu, habire
glyordu. Gzlerini Dneden ayrmadan
glyor, ama konumuyordu gene. Dne de
bu durum karsnda ne diyeceini

81/895

bilemiyordu. Bir zaman akn, Hsn

etrafnda dolandktan sonra:
Ho geldin Hsk Aam, buyur otur,
diyebildi.
Hsk duymam gibi yapt, glmeye
devam etti.
Dne steledi:
Hsk Aam buyur otursana...
Hsn glmesi kesildi. Ar ar:
Dne! Dne! dedi, durdu.
Dne kulak kesildi.
Dne, mjdemi isterim.
Dne glmsedi. Arkasndan da telaland. Titreyerek:
Mjden bam stne Hsk Aam, dedi.
Hsk:
Olunu grdm bugn Dne, dedi.
Dne hibir ey sylemedi. yle oldu ki
kessen bir damla kan kmayacakt.
Kurumutu.
Olun, bugn yanma geldi. Bym,
etlenmi...

82/895

Dne:
Dillerine kurban olurum Hsk Aam, diye inledi. Mjden bam gzm stne.
Dne, durup durup:
Sahi mi sylyorsun Hsk Aam, sahi
mi? diyordu. Mjden bastne. Dillerine,
senin gzel dillerine kurban olaym Hsk
Aam.
Sonra Hsk oturdu. Olup biteni bir bir
Dneye anlatt. Dne yerinde duramyor,
evin bir ucundan bir ucuna gidip geliyordu.
Azck bir zamanda Pancar Hsn getirdii haber btn kye yayld. Kadnlar,
erkekler, yallar, ocuklar, kyde kim varsa,
Dnenin evinin nne yltlar. Ay ,
kyn toprak damlarnn, Dnenin evi
nnde kmldanan insan kalabalnn
stne dklyordu.
Kalabalktan grlt, patrd, amata
geliyordu. Birden grlt kesiliverdi. Ortalkta
ses soluk kalmad. Cmle balar da gneye
doru evrildi. Bir atl geliyordu teden.

83/895

Atnn koumlarnn madeni ksmlar ay

nda parlyordu. Atl yaklat. Sonra
kalabal yard, geldi ortada durdu.
Dne! Dne! diye bard.
Kalabalktan, zayf bir kadn sesi cevap
verdi:
Buyur Abdi Aam.
Duyduum doru mu Dne?
Dne geldi, atn bann hizasnda durdu.
Pancar Hsk grm. Geldi bana
syledi.
Abdi Aa:
Nerede o Pancar? diye grledi. Gelsin
yanma.
Kalabalk kart:
Yok. Hsk yok, dediler.
Hsk hi kalabala girer mi?
Kyamet kopsa evinden kmaz.
Aa emir verdi:
Gidin getirin Hs.

84/895

Hsk gelinceye kadar, kalabalktan

gene hi ses kmad. Ortalk derin bir sessizlie gmld.
Az sonra beyaz don, beyaz gmlek
iinde Hsk getirildi. Kollarn sk skya tutmu iki kii arasnda rpnyordu:
Ne istiyorsunuz benden bu gece vakti?
Derdiniz ne? Allah sizin belanz versin
deyyuslar!
Abdi Aa:
Seni ben istedim Hsk, dedi.
Hsk indirdi. Yumuad:
Ulan namussuzlar, neden Aa aryor
demediniz?
Aaya dnd:
Kusura kalma Aam, dedi.
Abdi Aa sordu:
Hsk, sen Dnenin olunu grmsn
yle mi?
Hsk:
Syledim Dneye.
Aa:

85/895

Bana da syle, dedi.

Hsk anlatmaya balaynca, kalabalk
etrafna skt. Halka oldu. Hsk, Memedi
nasl grd. Ora kafasna nasl vuracakt.
Hepsini teker teker, hibir ey unutmadan
anlatt. Abdi Aa kzd, kplere bindi:
Vay Sleyman vay! dedi. Demek Sleyman benim kapdaki adamlar alr oban
edersin! Krdn ceviz krk geti Sleyman!
Demek Kesme kyl Sleyman ha?
Hsk:
O, dedi.
Abdi Aa, Dneye seslendi:
Ben onu yarn gider getiririm.
Atn srd gitti. Kalabalk arkasndan
homurdand.
Abdi Aa, doludizgin giden atnn ban
Sleymann kapsnn nnde ekti:
Sleyman! Sleyman!
Sleyman ierdeydi. Dar kt. Abdi
Aay grnce yz kl gibi oldu. Abdi Aa,
atn stnden Sleymana eildi:

86/895

Sleyman, dedi, sen hi utanmadn m?

Benim kapdan adam almaya utanmadn m?
Sen hi haya etmedin mi? Abdinin
kapsndan adam alnr m? imdiye kadar
bu olmu i mi? Sen bilmez misin bunu?
Yazk sana Sleyman. u ak sakalna da
bakmadan...
Sleyman:
n hele attan Aa! n attan da buyur ieri.
Sana her eyi bir bir syleyim, Aa, dedi.
Abdi Aa:
Senin evine inmem, dedi. Olan nerede?
Yerini syle!
Sleyman:
Zahmet olur sana Aa. Ben hemen alr
imdicik getiririm.
Abdi Aa:
Zahmeti mahmeti yok, dedi. Gster bana
yerini ocuun.
Sleyman boynunu bkt:
Peki Aa, haydi gidelim, dedi, atn nne
dt.

87/895

Keilerin yanna gelinceye kadar, ne o

konutu, ne de o. Geldiklerinde, Memed, bir
tan dibine oturmu dnyordu. Onlar
grnce ayaa kalkt yanlarna vard. Abdi
Aaya hi hayret etmedi. Sleymanla gz
gze geldiler. Baktlar... Sleyman, ne gelir
elden der gibi boynunu bkt.
Abdi Aa atn Memede doru bir iki adm
srd:
D nme, dedi.
Memed hibir ey demeden atn nne
dt yrd. Boynunu omuzlarnn iine
ekmiti.
Memed nde Abdi arkada leye doru
kye girdiler. Yolda ne Abdi Aa bir ey
sordu, ne de Memed bir ey syledi. Yalnz,
Memed, her an, at stne srverecek, ezecek diye korkuyordu. Huyunu bilirdi.
Dnenin kapsna geldiler, durdular.
Abdi Aa, ieriye seslendi:
Dne! Dne! Al itini.

88/895

Dne darya karken o, atn ban

evirdi. Dne, bir lk atarak oluna sarld.
Bu arada kyller de haberlenmilerdi.
Yava yava kalabalk birikiyordu. Kalabalk
halka olmu, Memed ortada. nne gelen
soruyor.
Neredeydin Memed?
Bu ne hal Memed?
Haa Memed?
Memed, ban yere dikmi azn amyor. Kalabalk gittike oalyordu.

5
Memed, harmann bileziinde kalan son
saplar da att. Harman yaplrken yamur
yam, saplar birbirine yapmt. Saplardan kapkara, kmr tozu gibi bir toz
kyordu. Sabahtan beri, durmadan sap
atan Memed, tannmayacak hale gelmiti.
Kapkara. Yalnz dileri ldyordu. Sap att
bitirdi. Sap yle kabarmt ki, ortadaki bei
rtmt.
Bileziin yerinde, slanm soluk bir yeil
halka kald.
Yorgun, Memed, gitti gnein alnna az
yukar uzand. Firezlerin arasndan, karnca
eritleri geip ta uzaklara gidiyorlard. Elleriyle gzlerini kapatp bir zaman az yukar
soludu kald.
Gnlerden beri alyordu. nce ekin
bimiti tek bana. Leylein gzndeki
ekinin ii bir de devedikeniyle dopdoluydu.

90/895

Sonra harman yapmak iin anasyla birlikte

elek ekti. Gnlerden beri de den sryor. Bu yzden, bir deri bir kemik kalm...
Yz buru buru. Derisi sarkyor gibi... Kapkara kesilmi... Gzleri de iyice ukura
kam, avurtlar gemi...
At, biraz tesinde ktrtyle yaylyordu.
Yklacak gibi zapzayf... Kaburgalar dar
frlam... Yal bir hayvan. Belki on be.
Gzlerine sinekler okuuyordu. Srtnn tam
ortasnda, hi iyi olmayan bir yaar vard.
rinlenmiti. rin kan kar. Bir de ekin tozu
yapmt. Kocaman kara sinekler, bir kalkp
bir iniyorlard.
Gn kuluk oldu. Memed, bir yanna
dnd. Oluk oluk terlemiti. Elini yzne
srd. Kapkara bir avu ter ald att.
Gnein parl parl ettii firezler, ova,
gz atrmayacak kadar kamatryordu.
lrcesine yorgundu. Yatt yerden, firezlerin aralndan bir iki kere hayvana bakt.
Hayvann
yannda
drt
be
leylek

91/895

dolanyordu. Leyleklere dald. Eliyle de

karncalarn yolunu kesti. Karncalar ellerinin
stnden getiler.
Cann diine takt. nce, uzand yerden kalkt oturdu. Ban sa dizinin stne
koydu dald bu sefer de. Kendine azck geldi
sonra. Ellerini topraa bastrarak usul usul
kalkt. Yznde, boynunda karncalarn
dolatn hissetti. Ald, topraa att onlar.
At toza batm bir brtlen als yannda
durmu, n ayaklarndan birini yalyordu.
Vard, at tuttu ekti.
Devedikeni mavi, kocaman ieini
amt. Ufack bir yel parlad onu edi. Getirdi, at bin glkle dene kotu. At,
kabarm saplar yaramyordu. Memed,
denden indi, atla beraber saplarn
stnden yrmeye alt. At, ikide bir
tkezliyordu. Memed, hayvana mthi acd.
Ne yapacan bilemiyordu. At, terlemi,
kapkara kesilmiti.

92/895

ylesine soluyordu ki, gs, kaburgalar

hep birlikte inip inip kalkyordu. Btn d,
srt, sars kpe batm. Memed de tere
batt. Terler her bir yerlerinden szyor. Terler
gzlerine doluyor. Yakyor. Nefesini de
kflenmi ekinin slak kokusu kesiyor. Bir zaman saplara bata ka harman dnnce
saplar yatt. Artk biraz daha kolay dnlyor. Denin altnda saplar atr atr ediyor.
leye doru saplar iyicene ezildi. Saplar
lyor. Karas gitti saplarn. imdi denin
arkasndan ince, altn sars bir toz usuldan,
Memedin genzini yakarak savruluyor. Toz
kokuyor. Yank yank bir eyler kokuyor. Ta
uzakta bir adam, bek yapyordu. Onun
tesinde de bir iki kiinin den srd
grlyordu. Koskoca ovada bakaca can
eseri yoktu. Firezler uzun uzun... Orak makinesi, ekini dipten bier. Firez, toprakta, bir
kar ya kalr, ya kalmaz. Elle biildiinde
yalnz baaklar alnr. Toprakta uzun saplar
kalr. Firezlerin tesi akrdikeni.

93/895

Memedin dili dama kurudu. Scakta, at

da ban ayaklarnn dibine indirmi, lgn
lgn yryor. Memed, denin stnde
dnyor. Hibir tarafa bakt yok.
Leylekler ta harmann yanna kadar sokulmular. Memed, uyumu kalm gibi. At baz
baz ban saplara daldryor geveliyor.
steksiz.
Saplar
azndan
dklyor.
Memedin hibir eye aldrd yok. Gne
bana vurmu. Bir keresinde ayaa kalkt.
Kyden yana uzun uzun bakt. Grnrde
kimsecikler yoktu.
Dilerini skt.
u anam da... dedi.
Anas ona azk, su getirecekti. Yutkundu.
Aznda bir damla tkrk kalmamt. Usulca
gene denin stne yumuldu. At durdu.
Ban da sapa soktu. Memed, oral bile
deil. Neden sonradr ki ii fark etti dizgini
ekti:
Deh! Yavrum deeh! dedi.

94/895

Sinekler okumu. At, kuyruunu yava

yava
kaldrmadan
sallyor.
Sinekler
aldrmyorlar. Kzgnlkla yeniden ayaa
kalkan Memed, ynn kye dndrd.
Devedikeninin arkasndan bir ba gzkyordu. Az sonra gelenin anas olduunu
grd. Kzgnl o anda sevince evrildi.
Yaklaan ana, kan ter iinde kalm, azk
tutan eli yere deecekmi gibi uzamt.
Nasl ettin yavru? dedi.
Kolayladn m?
Memed:
Sapn hepsini attm bitirdim, dedi.
Ana:
Kaln olmad m? diye sordu.
Memed:
Oldu ama, yumuar, diye cevap verdi.
Anann elinden testiyi kapt gibi bana
dikti. Uzun uzun, kana kana iti. Testiden
akan sularla gs, enesi, gsnden
aa bacaklar srlsklam oldu.
Ana:

95/895

n yavru, dedi. n de ben srym azck.

Ekmeini ye!
Atn dizginini anasnn eline verdi, brtlen alsnn glgesine gitti. kn at.
Soan vard. Tuz da vard. Ayran torbasna
kck kck, mucuk dedikleri sinekler
okumutu. Bir tasa da ayran doldurdu. Yemeini bitirdikten sonra alnn glgesine
yatt. Yalnz belden aas gnde kalyordu.
Uyudu.
Uyand zaman gn ikindin olmutu.
Gzlerini ovarak kalkt, harmana kotu:
Ana, dedi, yoruldun deil mi? ok
yoruldun.
Ana:
Gel bin yavrum, diye mahzun, boynunu
bkt.
ki gn sonra harman savruldu. nc
gn kasar srld. Drdnc gn de ce
edildi. Krmz buday taneleri harmann ortasnda parlyordu. O gn, buday uvallara
doldurup eve tayamadlar. Ce, harmann

96/895

ortasnda olduu gibi kald. Sebebi de Abdi

Aann gelip hakkn almamasyd. O gece
Memedle anas sineklere yene yene cei
beklediler. O gn kuluk oldu Abdi Aa
gelmedi. le oldu gene bir haber yok.
kindiye doruydu ki, arkasnda semerli beygirlere binmi yanamayla kageldi. Yz
karanlk, korkuntu. Dne, bu yz grnce
korktu. Yllardan beri ok iyi tanrd onu.
Dnenin kara bir deri gibi krk yz, Biraz
daha krt.
Abdi Aa, Dneyi iaretle yanna ard.
Yanamalara da u emri verdi:
Drtte bize, birisi de Dneye.
Dne Aann zengisine sarld:
Etme Aam! Acmzdan lrk bu k. Etme. Eyleme. Tabanlarn peyim Aam!
Aa:
Hi szlanma Dne! dedi. Hakkn
veriyorum.
Benim hakkm te birdir, dedi Dne
szlayarak.

97/895

Aa, attan Dneye doru eildi. Gzlerinin iine bakarak sordu:

ifti kim srd Dne?
Dne:
Ben srdm Aam.
Bizim yanamalar sana yardm ettiler mi?
Ettiler Aam!
Dne?
Buyur Aam
Bir daha oluna tenbih et de gidip Sleymanlara oban olmasn.
Dne sapsar kesildi. Aa, atn srd
gitti.
Arkasndan yalnz:
Kulun kurbann olaym etme, Aam!
diyebildi.
Yanamalar lmeye baladlar. tane
Aaya, bir tane Dneye koyuyorlard. Aann
yn byd gitti. Dneninki kck.
Dne, ynlara bakp bakp beddua
ediyor.

98/895

Yeme inallah kei sakall. Doktor paras,

cerrah paras et! Ylancklar ksn da yeme.
Yanamalar, beygire Aann hissesini
yklediler. Hibirisi azn ap bir ey
sylemedi Dneye. Toprak gibi, ta gibi donmu kalmt her biri. Memed, geldi anasnn
yanna oturdu. Tozlu harmann ortasnda
kck bir buday cei. Az nce ne kadar
da bykt. Bir buday ceine, bir anasna
bakyordu. Sulu sulu somurtuyordu.
Ana:
Sleymandan getirdiinde seni ne diye
dvmediini
anladm
imdi.
Anladm.
Rzkmz kesmek iin. Gavur dinli.
Memed, kendini tutamad. Hkrmaya
balad:
Benim yzmden... dedi.
Ana, olunu btn gcyle kucana
ekti, barnda skt.
Ne yapalm? dedi. Ne gelir elden?
Memed:
Ya bu k?... dedi.

99/895

Anas:
Bu k?... dedi.
Sonra, ana da alamaya balad:
Aaah baban olayd, dedi. Aaah baban...

6
Bir tek inekleri vard. nekleri bu yl buzalamt. Buza erkekti. Eer nce Memedin
bir dnm topra bile olsayd, gelecek yl inekten bir erkek buzay daha drt gzle,
yatakta yatamayacak kadar byk bir istekle
beklerdi. Gelecek yl doacak erkek buzay
hayal meyal grr gibi olur. Sonra iki buza
birden byr. Byk bir ayrn ortasnda
angal boynuzlu bir ift tosun... Tosunlar
boyundurua kolay kolay almazlar...
Uramak gerek. En sonunda kuzu gibi olurlar. Tarla; akrdikeni mi? Olsun. akrdikeni
bir yl biter, iki yl biter. nc yl kkne
kibrit suyu. Yeter ki tarla senin olsun.
Yeni doan buzalarn tyleri, mora
alan bir krmzdr. Sonralar deiir. Sar,
krmz, mor olur. Kulak tyleri kadife gibi yumuaktr. nsan, avucunu iyice aar, orta yerini kulaa srterse, souk, yumuak bir

101/895

rperti, bir tatllk duyar. Btn fkara ky

evlerinde
buzalarn
yeri,
ocakln
yaknna, yatak serilen yerin bitiiine yaplr.
Buzalarn altna iekli bahar otlar serilir.
Ev bahar iei, ot, buza pislii ve buza
kokar. Buza kokusu, st kokusu gibi bir
eydir.
Gz gelince buza byr, o zaman teki
srlarn yanna yollanr. Ana, btn bahar
buzasndan habersiz, onunla ilgilenmeden
geirdi. Olunun derdi olmasayd, buza evin iinde bir top bahar gibi dolar, evin sevinci olurdu.
Memedlerin evi bir gzdr. Bir gz toprak
dam... Duvar, ancak bir metre yksekliktedir. Btn kyn damlar gz
yamurlarna dayanmaz akard. Kyde bir
Memedlerin damna kareyleyemezdi gz
yamurlar. Baba lmeden az nce, gitmi
Saraaktan toprak getirmi, evin stn
onunla demiti. Saraan topra bir
baka topraktr. Bizim bildiimiz, kara,

102/895

kumlu, kra topraklardan deildir. Bu toprak,

para para billur gibi donmutur. Sars,
krmzs, moru, mavisi, yeili, trl trls
vardr. Bu, renk renk toprak billurlar birbirine
karmtr. Bu sebepten, Memedlerin evlerinin dam gnete eit eit rengiyle yalp
yalp yanar.
Yazn ana oul canlarn dilerine taktlar
altlar ama, ne are!... Gzn dertli, belal
evlerine dndler. Bir buzalar bulunduunu o zaman fark ettiler. Unutup gitmilerdi. Buza dana olmutu. Ana, ocaa
bycek bir ktk atmt. Darda kara bulutlar gneyden kuzeye akyorlard. Biraz
sonra evin iini bir imek aydnlatt. Ocakta,
yalmlar birbirini yiyordu. Bu srada Memed
ieri girdi. Elleri kpkrmz kesilmiti. Ocan
bana meldi. Arkasna dnnce, yatm
gevi getiren inei grd. nek rahatt.
nnde saman vard. Yemiyordu. Evin teki
ucu da samanla doluydu.

103/895

Kalkt inein yanna gitti. nein

baucunda duran danay kulandan tuttu.
Dana, buna huyland. Ban elinden kurtard, inein teki yanna kat. Olan
glmsedi.
Ana:
Sen yoiken All derede dourdu bunu
Fndk. Gece yars araya araya bir alnn
iinde buldum. Anas bana durmu yalyordu. Beni bir zaman yanna yaklatrmad.
Sonra nlme sardm eve getirdim.
Memed:
Kocaman oldu, dedi.
Ana:
Yaa! dedi.
Sonra, konumay kesiverdiler. Birbirlerinin yzne bakamadlar. kisinin de ba
nne dm, gzleri ocan kzlerine
dikilmiti.
Ana:
Vermezsek olmaz. Un daha imdiden kalmad, dedi.

104/895

Memed, cevap vermedi.

Ana, devam etti:
Abdi Aa da kzgn bize. l fiyatna alr
elimizden. Gene yaz bulamayz.
Memed susuyordu.
Ana:
Baka aremiz yok yavrum! dedi. u senin kaman yok mu? Bkt belimizi.
Ban yava yava kaldrd anasna bakt. Gzleri dolu doluydu:
Beni, dedi, bahane ediyor. Ben olmasam
baka bir bahane bulurdu.
Ana:
Bulurdu yavrum, dedi. O gavur zaten
babayn da dmanyd.
Bu anda, ikisi de inee doru dndler.
Krmz, dolgun, aln nokta benli bir inekti bu.
K geldi att. Kar diz boyu. lestnn
karl, bulutlu karanl var. Ana, is tutmu
kapkara bakr tencereyi ocaa vurmu.
Epeydir beri su, kaynayp duruyor.
Bu srada ieriye Cennet girdi.

105/895

Dne:
Gel otur, dedi. Cennet hatun, gel otur.
Cennet, bir ah ekti:
Oturuyum mu ki bacm? Oturuyum mu ki,
diye bir keye iliti. Sabahtan beri ev ev
dolanp duruyorum. Ne yaptm, nereye gittiimi bilmiyorum. Duydum ki sende de
kalmam buday. Arpay da tketmisin. Biz
de tketeli bir hafta oldu. uvallarn dibi
grneli ok oldu. Bu yl bizim ekin olmad
bacm. Sizinkisi gibi olsayd...
Bizim herif her yeri her evi gezdi. dn
istedi. Kimsede yok ki versin.
Cennet Kar ocakta kaynayan suyu
grd.
Ne vuracaksn ocaa? diye sordu. Cennet Karnn sorusunda bir maksat vard.
Dnenin dudaklarnn yanndan beyaz,
l bir glmseme geti:
Su vurdum ite! dedi.
Cennet Kar:

106/895

Hibir ey kalmad m? diye hayretle

sordu.
Dne:
Olanmz ocakta, dedi.
Cennet Kar:
Ya nedeceksin? diye acyarak sordu.
Dne:
Bilmem, dedi.
Cennet:
Gidip Mustuludan bir daha istesen?
Dne:
sterim ya, dedi. Onda da kalmam...
Tipi, yukardan beri, alabildiine savuruyor. Tipi, gz atrmyor gnlerdir. Ev
aralarnda kpekler bile yok. Ky, bir da
ba gibi pssz. Herkes, kapsn bacasn
rtm ieri ekilmi. nei olann evinde
saman da var. Kimsenin kimseyle bir iliii
yok.
Dne de gitmedik ev, bavurmadk kap
komad: Belki bir hafta. Belki de on gn:

107/895

lrm de Abdi Aaya yalvarmam, dedi.

lrm de...
Her yl byle olurdu. Kyn yardan ou
a kalr dklrd kapsna Abdi Aann.
Dne edemedi. Bir bana olsa neyse ne!
Olan var. Gnlerden beridir ki olann
azn baklar amyor. Yznde, dudaklarnda bir damla kan eseri kalmam.
Dudaklar incelmi, aynen kat gibi. Btn
yz, btn beden durgun. l gibi. Bir yere
oturdu muydu, akama kadar oradan kalkmyor. Ban iki eli arasna alyor, dalp
gidiyor. Btn can, hayatiyeti, kini, sevgisi,
korkusu, gc kocaman gzlerine toplanm.
Gzlerinde arada bir, ine ucu gibi bir prlt
yanar sner. Keskin, batan bir prltdr bu!
Bu prltdan korkulur. Korkuntur. Paralamaya, atlmaya hazrlanm kaplann gzlerinde de ayn prlt yanar sner mutlak. Bu
nereden gelir? Belki yaratltadr. En
dorusu, ekilen ikencede, dertte, beladadr. Memedin gzlerine bu prlt, son bir

108/895

yl iinde gelip yerlemitir. Ondan nce

Memedin ocuk gzleri bir hayranlk, bir sevin iinde parlard.
Gkte kara bulutlar yuvarlanp duruyordu.
Abdi Aann kapsnda mekten iki
bklm olmu, yrtk, el dokumas giyimli bir
kalabalk, birbirlerine sokulmu titriyordu. Bir
tek kii vard kalabaln dnda: Dne. Onlar, Abdi Aay bekliyorlard. erden, Abdi
Aa kacak da onlara bir ey syleyecek.
Derken Abdi Aa, elinde doksan dokuzluk
tespihi, banda devetynden rlm
takkesi, sivri sakalyla grnd:
Gene a m kaldnz? diye sylendi.
Kalabalktan hi ses kmad.
Kalabaln arkasnda tek bana duran
Dneyi gren Abdi Aa:
Dne! Dne! diye bard. Sen doru evine git! Sana bir tek tane bile vermem. Evine
git! Dne! dedi. imdiye kadar benim kymden, benim kapmdan adam kap da baka
kye, baka adama oban olmad, yanama

109/895

olmad. Bunu senin bir kar olun icat etti.

Sen doru evine...
Kalabala dnd:
Siz arkamdan yryn!
Geni alvarnn cebinden bir tutam
anahtar kard, eline ald.
Ceketinin cebinden de bir defter kard.
Neden sonra kendini toplayabilen Dne
arkasndan:
Aam o, bir kmk ocuktur, diyebildi. Bizi
a koma.
Aa durdu. Dneye dnd. Arkasndaki
kalabalk da durdu, dnd.
ocuk, ocukluunu bilir, dedi Aa. imdiye dek, ben kendimi bildim bileli, kimse
Deirmenoluk kynden kap da baka
kyde obanlk, yanamalk etmedi. Etmez
de... Sen doru evine Dne!
Abdi Aa, ambarn kapsn anca, scak,
tozlu bir buday kokusu frlad dar.
Kapda durdu:

110/895

Bana bakn, dedi. O Dneye bir tek tane

bile vermeyeceksiniz. Acndan lecek. imdiye kadar Deirmenoluk kynde acndan
len olmad. O lecek. Ya da sataca bir
eyi varsa, satacak. Verirseniz, verdiinizi
duyarsam, hepinizin evine gelir verdiklerimi
alrm. Demedi demeyin.
Kalabalk:
Bize yetmez ki... diye cevap verdi.
Bize yetmez ki...
Yetmez ki...
Dneye...
En arkadan crlak bir kadn sesi:
Kamayayd Dnenin olu da... Bize ne!
Varsn acndan lsn.
Her biri srtnda avdar, buday, arpa
kar zahireyle evine dnd. Deirmen
kyn te ucunda, ulu narn az
aasndayd. kinci gn deirmenin n
uvallarla doldu. Deirmen oktandr balyd. Kulaksz smaile gn dodu.

111/895

Akamst her evden, bir scak ekmek

kokusu geliyordu.
Durmu Ali, tam altmnda. Kyn en iri
adam. Yal bir nar kadar salam. Byk
yz, kck gzleri var. mr boyunca
ayana ayakkab giymemitir. Ayann
altnda kara, kar kar yrtlm kaln bir
tabaka ayakkab yerini tutar. Ayaklar kocamandr. Bu ayaklara gre, hibir ayakkab
bulunmaz. Btn numaralarn, hatta ark
byklnn bile dndadr. Ama isteseydi
ark giyebilirdi. Bu, ona sorulduunda, hibir
ey sylemez, sadece kfreder.
Kadnn biri hamur yuuruyor, biri ekmei
ayor, biri de sacda piiriyordu. Piiren
kadnn sana krmz, kaln sac bazlamalar
ylmt. Ali, bir iki tanesini itahla yedi.
Sonra gzleri suland. Karsna dnd:
Avrat, dedi, hi boazmdan amyor
doru drst.
Kadn:
Neden ola Ali? diye hayretle sordu.

112/895

Ali:
u bizim brahimin ocuklar... Abdi
gavurunun yapt hi aklmdan kmyor,
dedi. Dneyi kovdu. Dn bir tek tane bile
vermedi.
Kadn:
Yazk, dedi. brahim olayd...
Ali:
Abdi bize de tembih etti ki...
Kadn:
Duydum, dedi.
Ali:
u koskocaman kyn ortasnda, gz
gre gre iki kii a m kalacak?
Ali, kzd kprd. Avaz kt kadar
baryordu. Bart ta kyn teki ucundan
iitiliyordu.
Kalk bakalm avrat, dedi, u ekmekten iyi
bir kn yap! Bir torbaya bir lek de un koy!
brahimin ocuklarna gtreceim.
Kadn eteklerinin ununu rparak ekmek
tahtasnn bandan kalkt.

113/895

Ali, elinde torba ve kn, hzla, grleyen

dall bir aa gibi kapdan kt. Dnenin
kapsna geldiinde yatmt.
Dne! Dne! diye bard. A kapy.
Dneyle olu atei gemi ocan bana
bzlmler, birer ta paras gibi hareketsiz
duruyorlard.
Ali, birka kere daha:
Dne! Dne! diye bard.
Neden sonradr ki, Dne sesi tand, toparlanp kalkabildi.
Vard kapy isteksiz isteksiz at:
Buyur Ali Aam, dedi.
Ali:
Kz, dedi ne bekletiyorsun sabahtan beri
darda?
Dne:
Gel ieri Aam, dedi.
Ali, kapdan eilerek ieri girdi.
Bu ate niye yanmyor? diye sordu.

114/895

Memedin gzlerine, o, ine ucu gibi k

aklp kalmt. Alinin iyi, gle babacan
yzn grnce k kayboluverdi.
Ali, kn gsterdi:
Allah kerim, dedi.
Dne:
yledir zaar, dedi.
Ali:
dm Dne! dedi. Bak ocuk da
bzlm. Yaksana u atei...
Dne, bo bo ocaa bakt:
Snm m? dedi. Hi farknda
olmamm.
Ocaa odun att, tututurdu Dne:
Bu gavur Abdiyi...
Abdi lafn duyunca, Memedin gzlerine o
k gene geldi, oturdu.
Ali:
Vurann, dedi, eli nurlanr. Doru Cennete gider. Babas bunun gibi deildi.
Kyly de dnrd.

115/895

Aliden sonra, birka kyl daha yiyecek

getirdi Dneye. Bunu, Abdinin ty bile
duymad. Ama, bu kyllerin getirdii ancak
on be gn yetti. Ana oul iki gn a kaldlar.
nc gnn sabah Dne hibir ey
sylemeden, inei yatt yerden kaldrd.
Boazna bir ip balayarak dar kard.
nek dar knca Memed:
Ana!... dedi.
Dne:
Yavrum, dedi.
Dne inei ekerek, geldi Abdi Aann
evinin nnde durdu.
Dana, inein memelerinin arasna ban
sokmu emitiriyordu. Dne, evin nnde bir
zaman dikildi kald. Dneyi, darda Dursun
grp aasna haber verdi. Haber stne
Aa dar kt. Dne ban yerden
kaldramyordu. Sivri, ince enesi titriyordu,
ocuk dudaklar bzerek titriyordu. Btn
bedenini de hafif bir titreme almt.
Abdi Aa, inein srtna elini vurarak:

116/895

Satmaya m getirdin Dne? diye sordu.

Ban yerden kaldrmadan:
Heyye Aam, dedi.
Abdi Aa, Dursuna emir verdi:
u inei al Dne bacnn elinden de,
gtr bizim ahra!
Elini cebine soktu anahtar tutamn
kard.
uval getirdin mi kzm Dne? diye
sordu. Sesi yumuak efkatliydi.
Dne:
Heyye, dedi.

7
Mee biten toprakta, hemen hemen hi
baka aa gzkmez. Da ta, dere tepe
srf meedir. Meeler kaln, ksa gvdelidir.
Dallar gdktr. En uzun daln uzunluu bir
metreyi gemez. Koyu yeil yapraklar st stedir. Toprakta, salam, topraa btn
gleriyle yapm dururlar. Hibir g onlar oradan ayramayacakm gibi gelir.
Mee topra kra, bembeyaz, kire gibi
bir topraktr. stnde meeden baka bitki
yaatmamaya ant imi gibidir.
Kadirliyle Cck aras kk kk, yaygn tepelerdir. Bu tepelerin topraklar killi,
kapkara, yal, verimlidir. Buralar, eski
ukurova
bataklklarnn
son
ucudur.
Batsna Acasaz batakl dt gibi,
dousuna da Toroslarn aml der.
Tepelerin her bir yerleri tepeden trnaa ekilir. te bu tarlalarn iinde meeler vardr.

118/895

Her biri uzun, selvi gibi meelerdir. Dallarndan taze bir yeillik fkrr. Gvdeleri,
teki ksa meelerin gvdeleri gibi nasrl
deildir. Kavak gvdesi yumuaklnda
gzkrler. Dmdz. Ekinlerin arasnda
mee gibi deil de herhangi bir aam gibi
dururlar.
akrdikenlik yeil, akrdikenlik mor,
akrdikenlik stbeyaz dalgalanr. afan
yerine kra dmtr. Buza kesmitir ta
toprak. akrdikenliin ortasnda bacaklar
paralana paralana ift srd. Yand,
kavruldu. Topraktan diiyle trnayla skp
kardnn drtte n Abdi Aa ald
elinden. teki kyllerden te iki alrd. O
yllardan sonra garaz balamt. nadndan
dnmedi. Frsat bulduka da dvd, hakaret
etti.
Toprana gre yetiir, byr, geliir.
Kra toprakta byd.
Bin bir bela... Boy atamad. Omuzlar, bacaklar gelimedi. Kollar, bacaklar kuru birer

119/895

aa gibiydi. Kupkuru. Avurdu avurduna

gemiti. Yz esmerdi. Gn yan esmeri...
Ona yle alc gzle baknca o meeler
mutlak akla gelirdi. Ksa, kt... Topraa
mee gibi salam yapm. Her bir yan
sert, keskin. Yalnz bir yerinde, bir yerciinde
bir tazelik kalm. Dudaklar ocuk dudaklar
gibi pembe pembe... ocuk dudaklar gibi incecik kvrlyorlar. Dudaklarn kenarnda her
zaman, bir glmeme durur gibi... Aclna,
sertliine yakr.
nce Memed, bu sabah sevinten tamakta. Dar, gnee kyor. Gnete
dolayor. eri giriyor. Kaaklardan alnm, yeni ceketinin cebinde bir mendil sokulu. Mendili trl ekillere koyuyor. Urayor. Baz bir yaprak gibi ap, baz dryor.
Kasketi de yeni. Kasketi bana geiriyor.
Altndan alnna, kara, uzun peremlerini
karyor. Sonra geri koyuyor. Bir de byle
bakyor aynaya. Beenmiyor. Kara peremlerini tekrar karp dkyor alnna. yle

120/895

brakyor. alvar da yeni. alvar iki yl nce

almtr ya, giymemitir. lk olarak giyiyor.
oraplar giydi, oraplar kard. Bu kadar
ok orap! orab oktu. Anas iyi orap dokurdu. Bir de... nakn en gzelini anas vururdu. En son giydii orab da beenmedi.
kard bir keye koydu. Anasn yan gzle
szerek sanda gitti, at. Sandn ii
yaban elmas kokuyordu. Kedeki nakl
oraba gz iliince titremeye balad. Eildi
ald. Yaban elmasnn kokusu drt yan
sarmt. Eli oraba deince titremesi artt.
Yreinden lk bir eyler geti. Bir ho oldu.
Bir scaklk, bir yumuaklk... Sandn
loluunda orabn renkleri koyu... ekti
a gtrd. Renkler kta ald. Parlad.
Bir trk duyulur... Gecede baka trl,
gndzde baka trldr. ocuk sylerse
baka tatta, kadn sylerse... Gen sylerse
baka trl olur, yal sylerse... Dada
sylenirse baka, ovada, ormanda, denizde
baka trldr. Hep ayr ayr tattadr.

121/895

Sabahleyin baka, le, ikindin, akamlayn

bakadr.
Bu nakl orap bir trk gibidir. Bir trk
scaklnda rlmtr. Sars, krmzs,
yeili, mavisi, turuncusu, trl rengi karp
uyumu, bir scaklk, bir yumuaklk meydana getirmitir. Ak gibi, efkat gibi bir ey
olmutur.
Bu orap aktr. yle bir gelenekten gelir.
Memedin eli dokununca titremesi, a
knca irkilmesi bouna deildir. Byle oraplarn stnde hep iki ku nak bulunur.
Gagalarn dayam pr gibi iki ku...
Sonra, iki aa vardr, gvdeleri kck.
Tek, kocaman iekli... ki aa yan yana
dururlar. iekleri pecek gibi burun burunadr. Sonra, bu iki nak arasndan stbeyaz bir su akar. Krmz kayalar vardr
kycnda. Bir renkler, yalmlar cmbdr
alm ban gidiyor.
oraplar giydi. arn da stne ekti.
orap, dize kadard.

122/895

Dize kadar bir yn ku, iek pyor,

bir sr ak su akyordu. inden, yle bir
Hateye de grnsem geti. Hatelerin evine
doru yrd. Hate, kapnn eikliindeydi.
Memedi grnce kocaman ltl gzleri
glmsedi. Yapt orab da ayanda
grnce sevindi.
Memed, oradan kyn iine doru
yrd. Evlerine geri dnd zaman, gn
epeyce ykselmiti. Bir tan stne oturdu.
Arkadan beklemeye balad. Az sonra
arkada damn arkasndan kp geldi.
Ana:
ocuklar, dedi, ok elenmeyin. Abdi
Aa ehire gittiinizi duymasn. Haliniz perian olur sonra.
Memed:
Duymaz, dedi.
Arkada, Kel Alinin olu Mustafayd. O
da bu yl on sekizine basmt. kisi bir olup
kafa kafaya vermiler, kasabann nasl bir
yer olaca stne tartmlar, en sonunda

123/895

dayanamam, gitmeye karar vermilerdi.

Oraya ilerinden bir ey ekiyordu onlar.
Dursunun masal gibi anlatt ukurova
ekiyordu onlar. Karar bundan tam iki yl
nce vermilerdi. O gn bu gndr bir trl
gerekletirememilerdi.
Bir kere Mustafa babasndan, Memed
anasndan korkuyordu. kisi birden Abdi
Aadan korkuyorlard. Bundan gn ncedir ki, ikisi bir olup, meseleyi Memedin
anasna atlar.
Ana:
Nasl olur? dedi. Siz nasl gidersiniz
kasabaya bu yata? Olur mu? Sonra Abdi
Aa ne der? Bir duyarsa Abdi Aa, vallaha
bu kyden bizi iyice kovar.
Memed, anasna yalvard.
Ana:
Olmaz, dedi.
Olmaz, dedi ama, yreine de dert oldu.
Sonunda:
Kovarsa kovsun Abdi Aa, dedi. Biz de...

124/895

Mustafann babasna sylemediler. Ona,

geyik avna gideceklerini, birka gn dada
kalacaklarn sylediler. Oldum olas, hep
geyik avna giderlerdi. Memedin stne bir
avc daha yoktu kyde. Pireyi vururdu. yle
de atcyd. Kel Ali, onlar byle ssl psl
giyinmi, ayaklarnda muhabbet oraplaryla
grseydi imkan yok ava gittiklerine inanmazd. Mustafa, ava gitmek iin ald tfei
Memedlere brakt.
O gece sabaha kadar hayaller kurdular.
Bir dakika olsun gzlerini yummadlar. Hep
konutular.
Daha afan yeri madan, ortalk alacakaranlkken yola ktlar. Koarcasna
gidiyorlard. Aadan ince bir yel esiyordu.
Soucak. Gnn ucu azck grnnceye
kadar ne konutular, ne de azck durup
soluk aldlar.
Sonra Memed yeil topran orada durup
derin derin soluk ald:

125/895

Bundan tede Sarboa varm... nce

oraya urayacaz. Sonra Deirmenler,
onun arkasndan da Dikili ky... Dikilinin arkasndan da kasaba...
Mustafa:
Arkasndan da kasaba... diye sylendi.
Yrdler. Gene koarcasna gidiyorlard.
Bir ara durup birbirlerine glmsyorlar;
sonra gene hzlanyorlard.
Bir hzda Sleymanldaki tahta, yank kpry, yeralt yolunu, kan mezarn getiler.
Torunlara geldiklerinde le olmutu. Hava
lkt. Nar aalar krmz ieklerini
amlard. Toprakta bir slaklk vard. Topraa oturdular. Nereden ktysa, nar
aacnn arkasndan, gsn barn am
uzun boylu, yorgun, terlemi bir ihtiyar kt.
Gsnn uzun kllar da aarmt. Aarm
kllar kvrck kvrckt.
Stbeyaz sakal da kvrckt. Srtndaki
heybesini indirdi:
Selamnaleykm delikanllar, dedi.

126/895

htiyarn gr, tokmak gibi vuran bir sesi

vard. Oturur oturmaz, heybesinden bir kn
kard at. knda yufka, ince, beyaz ekmekler vard. Bir de kocaman krmz bir
soan... Soann yannda da kelek vard.
Yemeye balayan ihtiyar:
Buyurun delikanllar, diye onlar ard.
Memed:
Ziyade olsun.
Mustafa:
Ziyade olsun.
htiyar:
Gelin canm, diye steledi.
Memed:
Ziyade olsun.
Mustafa:
Ziyade olsun.
htiyar habire srar ediyordu.
Memed:
Biz kasabada yiyeceiz, diye kesti att.
Mustafa:
Biz kasabada yiyeceiz.

127/895

htiyar:
yleyse o baka, diye glmsedi. Anladm. ehir ekmei...
Ama, daha ehire bir hayli yolunuz var.
Memed:
Orada yiyeceiz.
Mustafa:
Orada yiyeceiz.
Yanlarndaki
su
alayarak,
kpklenerek
kayalarn
arkasndan,
stnden,
yanndan,
ynnden
hzla
akyordu.
htiyar, az dolu dolu:
Bu suyu brakmayacaksnz. Sizi doru
oraya gtrr.
Memed:
Sen bizimle gelmeyecek misin?
htiyar:
Aaah yavrum, dedi, ben de kasabaya
gidiyorum ya, size nasl ayak uydururum?
Memed sustu.

128/895

htiyar, yemeini bitirdi. knn iyicene,

sk skya baladktan sonra gitti, suyun
kysna yatp doya doya iti. Elinin tersiyle
azn, byklarn silerek geldi oturdu. Kocaman cabakasn kard, at. Cgarasn sar
defter kadna parmak kalnlnda sard.
akma akmaya balad. Neden sonradr
ki kav ald, ortaya ho bir koku salverdi:
Cgaray yaktktan, belini de nar aacna bir
iyice dayadktan sonradr ki:
Bre delikanllar, siz nereden olursunuz?
diye sordu.
Memed:
Deirmenoluktan.
Mustafa:
Deirmenoluktan.
htiyar:
Kei sakall, gavur dinli Abdinin kynden
yle mi? Duyduk ki gavur Abdi de aa
olmu. Duyduk ki kylleri kul gibi altrr,
hepsini a kormu. K gelince acndan
lrm millet. Diyorlar ki Abdinin izni

129/895

olmaynca kimse evlenemez, kimse kyden

dar bile kamazm. Diyorlar ki Abdi
kylerde, sopayla dve dve adam
ldrrm. Be kyn hkmeti, padiah
Abdi imi. Ast astk, kestii kestik... Vay
bre kei sakall Abdi! Abdi aa olmu ha!
htiyar bir glmedir ald. Boyuna hem
glyor, hem de:
Vay bre Abdi! diye hayret ediyordu. Vay
bre Abdi! Vay bre kei sakall Abdi!
Glmeyi brakt:
Doru mu? diye sordu. Kalar atlmt.
ocuklar baktlar. O ine ucu gibi prlt
geldi Memedin gzbebeklerine yerleti. htiyar ocuklarn cevap vermediklerini, bozulduklarn grnce:
Bre delikanllar, dedi, o kei sakall it var
ya, o kylye zulmeden deyyus, o yiit kesilen, avradn... Abdi var ya, bir tavan kadar
korkaktr. O, bir kar gibidir bre! Geti
yavrularm. Geti. Onun byle bir namussuz
olacan bilseydim cann cehenneme

130/895

gnderirdim. Ka para eder, geti. Demek,

kei sakall Abdi ha?
Gene glmeye balad:
Demek Abdi padiahlk davasnda? Kul
etmi be ky ha? Th! Vay anasn!... Ulan Abdi senin byle bir namussuz
kacan bileydim... Bir bileydim Abdi!
Memedle Mustafa birbirlerine sokulmular ihtiyara inanmaz bir tavr taknmlard. Mustafa glmsyor gibiydi. Bu,
ihtiyarn gznden kamad:
Demek siz Abdinin kylssnz? Abdinin ayaklarma kapand gnler geti.
Bu laflar stne Mustafa belli edercesine
ihtiyara alayl bir glmsedi. Memed, bunu
grnce Mustafay drtt. Belli etmesin diye.
htiyar bunu da grd.
Siz, dedi, Koca Ahmet adn duydunuz
mu hi?
Memed:
Duyduk, dedi.
htiyar serte Mustafaya sordu:

131/895

Sana diyorum, sen duydun mu?

Mustafa ylarak:
Tabii duyduk, dedi. Onun adn duymayan var m?
Syrngatan giderken, iki ekya nne
kmlar, soymular Abdiyi. Karsn da
elinden almlar. Bunu bana haber verdiler.
Abdi de geldi ayaklarma kapand: Gittim
karsn aldm getirdim. Teslim ettim kendisine. Byle zulmedeceini bilseydim fakir
fkaraya!...
Koca Ahmet bu dalarda bir destand.
Analar, alayan ocuklarn, Koca Ahmet
geliyor diye avuturlard. Koca Ahmet bir dehet olduu kadar bir sevgiydi de. Koca Ahmet bu iki duyguyu yllar yl bu dalarda yan
yana gtrebilmiti. Bunun ikisini bir arada
gtremezse bir ekya, dalarda bir yldan
fazla yaayamaz. Ekyay korkuyla sevgi
yaatr. Yalnz sevgi tek bana zayftr. Yalnz korkuysa kindir.

132/895

On alt koca ylda Koca Ahmedin burnu

kanamad. Koca Ahmet, on alt yl sren
ekyalnda yalnz bir tek kii ldrmt.
O da kendisi askerde iken anasna ikence
ederek rzna geen adam...
Kye geldiinde bunu duymu, adam
vurup daa kmt. Adam Hseyin Aa idi.
Yol kesmezdi. Onun dolat yerlerde baka
hibir ekya da yol kesemezdi.
ukurovann en zengin adamn seer,
bir etesiyle ona bir mektup yollard. u
kadar para isterim diye. Mektubu alan zengin
adam; hemencecik istenilen paray gnderirdi. Kimden ne kadar para istemise ekyal sresince, santimi santimine almt.
teki ekyalar giderler, zenginlere ikence
ederler, ldrrler, ou gene be para alamazd. Elleri bo, ukurovadan, arkalarnda
bir blk candarma geri dnerlerdi.
Koca Ahmet ald paray har vurup harman savurmazd. Zaten nereye harcasn?

133/895

Da ba... Gezdii blgenin hastalarna ila,

kzszne kz, fkarasna unluk alrd.
Affa urayp da kyne inince, yakn
uzak kylerden onu grmek iin kyller,
gnlerce Koca Ahmedin kyne tandlar.
Koca Ahmet aftan sonra evine ekildi:
Kendisini iftine ubuuna verdi. Karncay
bile incitmedi. Yalnz, bir hakszlk grp
fazlaca kzdnda:
Aaah! eski gnler, diyordu. Sonra da
bundan utanmcasna susuyordu. Kzgnl
geince de glyordu byle sylediine...
Koca Ahmedin kendisi kynde unutulmu gitmiti. Byle bir adam yayor mu
yaamyor mu kimse farknda bile deildi.
Kylleri ona almlard. Bu ak sakall ihtiyar, yllar yl Toroslar tutmu Koca Ahmet
deildi. Koca Ahmet yayor mu yaamyor
mu kimsenin umurunda bile deildi.
Dada bir ekya nlendi miydi, Koca Ahmet gibi, diyorlard.

134/895

Bir ekya kadna bakmad, yol kesmedi

miydi, Koca Ahmet gibi... diyorlard. Adam
ldrmyor, halka zulmetmiyorsa; Koca Ahmet... Cmle iyiliklerde, Koca Ahmet gibi...
Mustafaya dnd sordu:
Nasl bir adamm Koca Ahmet? Duydun
mu?
Mustafa:
Babam der ki, Koca Ahmet gibi yiit
ekya, namuslu, fkara babas ekya
gelmedi bu memlekete.
htiyar:
Boyu,
bosu,
yz
naslm,
hi
sylemediler mi?
Mustafa:
Babam der ki, uzun boylu, karayaz,
koca bykl da gibi bir adamm Koca Ahmet. Babam konumu onunla. Alnnn ortasnda byk, kara bir beni varm. Gzlerinden k saarm. Metelii vururmu.
Yaaaaa... metelii vururmu. Babam onunla
konumu bile.

135/895

htiyar alayl bir sesle sordu:

Gavur Abdinin avradn ekyalardan alp
da, ona geri veren kim?
Mustafa:
Kim olacak, sensin. Ben aldm verdim
demedin mi?
htiyar hayfl hayfl ban sallad.
Ben deilim ben, dedi. Ben...
Memed, adamn yzne dikkatlice bakt.
ki kan orta yerinde, ak kllarn arasnda
bycek, yeil bir ben grd. Ben yeil, kara
deil... Bundan sonra da gzlerini adamn
yznden ayramad.
Mustafa srnat:
Hani sen alp verdiydin?
Adam:
Yok, yok, dedi, ben alp vermedim. O
ld.
Bunu byle syledikten sonra da boylu
boyunca arka st topraa uzand. Heybesini de bana yastk yapt.
Mustafa Memedi drtt. Yavaa:

136/895

Haydi kalk gidelim.

Memed, cevap vermeden kalkt. Gzleri
hala ihtiyarn yzndeydi. Onlar ayaa
kalknca ihtiyar da gzlerini at.
Demek, gidiyorsunuz ha? diyerek sordu.
Memed, hayranlkla:
Salcakla kal!
Mustafa:
Salcakla kal!
htiyar:
Gle gle, dedi, ban heybesinden
kaldrd, onlara bakt.
Onlar yrdkten sonra ban geri indirdi. Gzlerini kapad. Su aldyordu.
Deveboynunun amln gelinceye kadar
konumadlar. Memedin yz zehir gibiydi.
Acyd. Bir zaman iinde bir sevin aldyor, sonra kararveriyordu. Kara yamur bulutu km gibi. Yan gzle birka kere
Mustafaya bakt. Mustafa aknlk iindeydi.
Yokuu knca, Memed, yorgun yorgun bir
tan stne kt.

137/895

Birden glmsedi.
Mustafa bunu frsat bildi:
Ne gldn desene?
Memed, boyuna glmsyordu.
Mustafa:
Desene?
Memed ciddileti:
Allah bilir ya bu adam Koca Ahmedin ta
kendisiydi. Bana yle geldi.
Mustafa:
Memed kzd:
Ne laf? Herif tam tamna Koca Ahmet.
Mustafa:
De git sen de, dedi. Bu adam hepimiz
gibi adam. Dedem gibi stelik de. Bunun
Koca Ahmede benzer yeri var m?
Memed:
Alnndaki beni grdn m? Tam orta yerinde alnnn.
Mustafa:
Grmedim.

138/895

Alnnn orta yerinde yeil byk bir ben

vard.
Grmedim.
Gzleri ra gibi yanyordu.
Yok.
Gzleri sra gibi yanyordu.
Grmedim.
Bana yle geliyor ki bu adamdan bakas
Koca Ahmet olamaz.
Mustafa:
Teh! dedi, byle adamlar Koca Ahmet
olacak olsayd, dnya
Koca Ahmetlerle dolard. Bu adam aynen
senin benim gibi...
Memed:
Gzleri ra gibi yanyordu. Yznde bir
holuk vard. Bir cana yaknlk... Keke
baban grseydi bu adam...
Byle konua konua yamatan aa inerlerken, birden nlerine bir dzlk kverdi.
Dzlkte byk bir kavaklk vard. Kavakln
ortasndan bir su akyor; kvrlarak. Ova

139/895

boyunca. Su, gnete avkyor. Bu kadar

uzun, byle kvrla kvrla, ak klar saarak
dz bir ovada giden suyu ilk olarak
gryorlard.
Memed:
Yaklatk.
Mustafa:
Neden belli?
Sular ukurovada kvrlr gider. Bence,
bu su Savrun suyudur. Kavaklar da Kadirlinin Deirmen kavakldr. Durmu Ali Emmi
byle anlatrd. Tamam m?
Mustafa Memedin kzdn sand. Sert
konumutu da ondan.
Kolay kolay kzmazd. Bir kere de kzarsa... Beterin beteri olurdu. Bu sebepten
gnln almak istedi.
Tamam, dedi. Bura ukurova ite. Durmu Ali Emmimin anlatt iyi kalm aklnda.
abaplya geldiler. abaplnn altndan
geen su ark patlam, alttaki yolu su basmt. Ayaklarn karp girnek zorunda

140/895

kaldlar. abaplnn aasnda, yani imdiki

Bolat Mustafann evinin oralarda bir krmz
toprakla bir beyaz toprak yan yanadr. O
aray da cilpirti allar almtr. Cilpirtilii
geince kasabann ilk evleri grnd. Bir ksm saz evlerdi bunlarn. Saz evlerin alt
banda byk kiremitli bir yap grnyordu.
Sonra, onlarn tesinde, parlayan inkolar,
beyaz badanal evleri, krmz kiremitleriyle
bir oyuncak ehir gibi kasaba uzanyordu.
Memedle Mustafann gzleri kasabada.
Hayretle alm gzleri... Ne kadar da
beyaz. Ne kadar da ok ev! Gzlerini bir trl
kasabadan alamyorlar.
Boklu dereyi getikten sonra kasabaya
girmi oldular. Gn klar camlar parlatyordu. Binlerce cam prlts... Sra saraylar...
Dursunun dedii.... Peri padiahlarnn
ehri... Saraylar.
Kasabaya girerken salar sollar mezarlkt. Mezar talar yan yatmlard.
Kararm mezar talarnn kuzeye gelen

141/895

yanlar yosun balamt. Mezarln orta

yerinde de yal, dallar plak denecek
kadar yapraksz, bir taraf da tamamen kurumu ulu bir dut aac vard. Bu kadar kocaman bir mezarl da ilk olarak gryorlard.
arya kadar mezarl dnerek
yrdler. Mezarlktan, ilerine bir korku, bir
rperti dmt. lk dkkana varnca mezarl unuttular. lk dkkan kck, st
inkoyla rtl bir dkkand.
Dkkanc bir uzun masann stne renk
renk ekerleme dolu kavanozlar sralamt.
Kavanozlu masann nnde gaz tenekeleri,
eker, tuz, incir, zm sandklar duruyordu.
Bir zaman yan yana durup, bu dkkan
seyrettiler. Dkkan, Abdi Aann dkkanna
hi benzemiyordu.
Dura seyrede arnn ortasna geldiklerinde, gn tepenin ardna iniyordu. Bir kuma
dkkannn nnde durmulard. Trl gz
alc basmalar, yazmalar, alvarlk kumalar,
bir ipe dizilmi kasketler, ipek krepler...

142/895

Krepler sra sra, bir utan bir uca dkkann

iine aslm. erde kocaman gbekli, ksa
boylu bir adam uyuklayp duruyor.
Bycek ay talarndan rlm bir
kaldrmn stnde duruyorlard. Kaldrm yer
yer sklmt. Memedin iinden, topra
bile rmler, geti. arnn sa yanna
sralanm ihtiyar, kambur dut aalar vard.
Bunlar orman gibi birbirlerine gemilerdi.
Altlarnda nalbantlar otururdu. Burunlarna
almadklar bir koku geliyordu. Ac, sabun
kokusu... Tuz, yeni kuma, kf, zahire
kokusu...
Memed, Mustafay elinden tuttu, bir dut
aacnn altna ekti.
Dutta sereler kaynayorlard. Bir de
vcrdayorlard ki, btn ar sesleriyle
doluyordu.
Akam oluyor Mustafa, neyliyek?
Mustafa, birden toparland. Aykt.

143/895

Neyliyek? diye Memedin gzlerinin iine

bo bo bakt. D iinde dolar bir hali
vard.
Kyller kasabaya geldiklerinde handa
yatarlarm. Durmu Ali emmi yle sylerdi.
Hana gidelim.
Gidelim. Han hepsinden iyi.
Han nerede ama? Han bir bulsak.
Mustafa:
Yaa bulsak, dedi.
Kepenkler angrtyla kapanyordu. Bu
kadar grlt onlar afallatt. Dleri bir anda
bozuluverdi. Serseme dndler. Buradan da
el ele tutuup yrdler. Yanlarndan
gsleri kstekli iki iman adam geti.
Cesaret edip de han soramadlar. Sonra bir
dkkann nnde duraladlar. Gn batm.
Ortalk karanlkla aydnlk aras. ocuklar
gibi el ele tutumulard. Dkkanc onlar
mteri sand:
Buyurun Aalar. Ne istiyorsunuz? diye iltifatl laflar etti.

144/895

Kendilerine Aalar denince utandlar.

Dkkan brakp oradan ayrldlar. Halbuki
han soracaklard.
Dkkanlarn hemen hepsi kapand.
Oradan oraya dolap duruyorlard. Bir saat
kadar soracak kimse bulamadan, bir mnasip adam bulamadan dolap durdular. yle
olur olmaz adamlar gzleri tutmad. Durup
kt kt dnrlerken Memed birden
sevindi. nlerinden, da kolu insanlarnn el
dokumas, ayak bir ceket giymi biri, hzla
yryordu. Memed, her eyi unutup onun arkasndan kotu:
Karda! Karda! diye seslendi. Dur hele!
Adam durdu, hayretle onun telana bakt. Bu bak Memede bir ho geldi.
Beklemiyordu.
Syle! diye serte kt adam.
Memed:
Biz garibiz, dedi.
Adam:
Eee... Ne istiyorsunuz?

145/895

Memed ezildi bzld:

Han nerede? Onu soracaktm ite, dedi.
Adam geri dnd:
Gelin arkamdan, dedi, bir sokaa sapt.
Adam hzl hzl yryordu. Memed
adamn yryne dikkat etti. Bu, sarp
yerlerin insannn yryyd. Sarp yerlerin
insanlar adm atarken ayaklarn havaya
fazla kaldrrlar. Dizleri hizasna kadar. Sonra
ihtiyatl, korka korka indirirler. Buna
almlardr. Halbuki, ova insanlar tam aksinedir. Ayaklarn yerde srrcesine giderler.
Han, byk kapl, kapsnn tahtalarn
kurt yemi, rtm, hantal, rk bir
yapyd.
Adam:
te han buras, deyip yoluna ayn hzla,
ayn da yryyle inip ka devam etti.
Memed:
Gidip hancy bulmal.
Mustafa:
Bulmal.

146/895

eri girdiler. Hann ii atlar, eekler, katrlar, arabalarla doluydu.

erde at, eek gbresi diz boyuydu.
Gbre slak slak; insann genzini yakarcasna kokuyordu. Bu keskin kokudan ileri
buland. Ortada, bir diree bycek bir fener
aslyd. Fener camnn ok yeri isten
kararmt.
Memed, Mustafaya:
Fenere bak! dedi.
Mustafa:
Kocaman.
Ortadan ksa boylu, kck, ie km
eneli bir adam, telala oraya buraya gidip
geliyordu. Bir kede de srtlarndaki arabalardan Maral olduklar anlalan on be kii
kadar grnen bir topluluk, yksek sesle
tartyorlard. Bir tanesi kzm, habire kfrediyordu. Aasna, paasna, dnyasna,
feleine, anasna, avradna veryansn
ediyordu.

147/895

Adam, duruyor duruyor, kfre tekrar

kald yerden balyordu. Bir tanesi:
Ya bu bezleri satamazsak, diye balyor.
Kfrbaz da...
Bezin de anasn avradn, diye
bitiriyordu.
Azlarndan ne karsa ksn:
Onun da anasn avradn, diyor
yaptryordu.
Onun da soyunu sopunu, slalesini...
Farknda olmadan toplulua yanatlar.
Tartanlar bunlarn hi farknda olmadlar.
En uta bir ihtiyar oturmu, kalabalkla hi ilgilenmiyordu. Tatl, ocuksu bir yz vard.
Arada bir de, ne dnp ne kuruyorsa,
kendi kendine glyordu.
Memed, ona hi ekinmeden yanat:
Emmi, dedi, hanc nerede ola?
htiyar:
Napacaksn o deyyusu? diye sordu. Suya
dm o fkara dedi, sonra da.
Mustafa:

148/895

Yazk, dedi, fkaraya.

Memed, bunun stne Mustafay drtt.
O, ihtiyarn aka ettiini anlamt.
htiyar:
Tam da tepesi st dm, diye gld.
Mustafa gene anlamad.
Th! Yazk fkaraya, dedi.
htiyar:
Yaa... ok yazk, dedi.
Memed:
Ona bakma emmi, dedi, biz hana bu
gece yatmak iin geldik.
Nerede u adam?
Mustafa afallad bunun stne.
htiyar, ortada dolap duran hancya
duyuracak kadar:
Hanc dedikleri pezevenk ite, dedi. Gidin
o pezevenge syleyin derdinizi.
Hanc duydu, glmsedi:
Bana bakn, dedi, eer pezevenk aryorsanz, esas byk pezevenk yannzdaki

149/895

ak sakall... Pezevenklik yolunda aartm

sakal, deirmende deil...
htiyar:
Bak, dedi, ba pezevenk; bu delikanllar
yer istiyorlar.
Bu arada, Memed hancya doru gitti.
Hanc:
Bu ak sakall pezevengin yatt odada
yatacaksnz. O, sizi oraya gtrr.
htiyar:
Vay pezevenk vay! dedi. Gelin delikanllar. Yerinizi gstereyim.
Toz kaplam sallanan bir merdivenden
korka korka ktlar. Merdiven, dklecekmi
gibi atrdyordu. Toz, toprak iinde yzen bir
odaya girdiler. Odaya, yan yana bir sr
yatak serilmiti.
htiyar:
Siz daha ilk olarak ehire geliyorsunuz.
yle deil mi?
Memed:
lk, diye cevap verdi. lk.

150/895

Mustafa:
lk.
htiyar:
Nasl olur? dedi. Her biriniz yirmi yan
gekin grnyorsunuz: Nasl oldu da hi
kasabaya inmediniz?
Memed, utanarak:
nemedik, dedi.
htiyar:
Hangi kydensiniz?
Memed:
Deirmenoluktan...
htiyar:
Da ky oras yle mi?
Memed:
Siz daha yemek yemediniz, deyince
mthi bir alk duydular.
htiyar:
Benim adm Hasan Onba...
Memed:
Benimki Memed. Bu da Mustafa...

151/895

Teneke kutular paslanm, zmnn,

pekmezinin, helvasnn stnde kara bulut
gibi bir sr sinek dnen bir bakkal
dkkanna girdiler.
Hasan Onba bakkala:
u aslanlar ne istiyorlarsa ver. Bana da
helva ekmek ver.
Memed:
Bize de helva ekmek versin, dedi.
pil ipil eden gaz lambasnn nda
helvalarn itahla yediler.
Handaki odaya geldiklerinde, kendi
yataklarndan baka btn yataklar dolmu
buldular. Soyunmadan yataa girdiler. Oday
kaln bir sigara duman doldurmutu. Sigara
duman kat katt. Sigara dumanlarnn arkasnda kirli, tahta kurusu lleriyle benek
benek olmu duvarda bir gaz lambas hayal
meyal gzkyordu. Yataktakilerin hepsi her
yerden grltyle konuuyorlard. Hasan Onba,
yataa
yerlemeye
alan
delikanllara:

152/895

Demek ilk defa handa yatyorsunuz?

Memed:
Heyye, dedi.
Sonra devam etti:
Adam bu dumandan, bu kokudan boulacak gibi.
Memedle Mustafann yatakta kprdanmalar durdu.
Hasan Onba:
Nasl, kasabay beendiniz mi?
Memed:
ok byk, dedi. Kocaman evleri var.
Saray gibi...
Hasan Onba gld:
Ya Mara grseniz siz! dedi. Bir bedesteni var, renk renk k. Her ey yzne
gler. Lal olur kalrsn karsnda. Bir yanda
kutnu kumalar, bir yanda saralar, bir
yanda bakrclar... Ne demezsin. Bir cennettir
Mara! Mara bunun gibi yz tane gelir!
Memed dnd, dnd:
Abooov! dedi.

153/895

Hasan Onba:
Yaa, dedi. Ya, ite byle. Bir de stanbulu
grseniz...
Memed iindekini artk tutamayacakm
gibi gerindi. Yz karard, krt. Birden syleyince de ferahlad,:
Bu kasabann aas kim?
Hasan Onba nce anlamad:
Ne dedin? diye tekrar ettirdi.
Memed:
Bu kasabann aas kim, diyorum. dedi.
Hasan Onba:
Yavrum, dedi, ne aas? Bu kasabann
aas olur mu? Burada aa yok. Herkes
kendisinin aas. Burada aa diye zenginlere
derler. Aa ok...
Memedin kafas almad:
Burann bir tek aas kim? diye tekrarlad.
Ad ne? Bu dkkanlarn, bu tarlalarn sahibi
kim?
Hasan Onba ii akt:

154/895

Sizin kyn Aas kim? diye Memede

sordu.
Memed:
Abdi Aa.
Onba:
Sizin kyn tarlalar hep Abdi Aann m?
Memed:
Ya kimin olacak?
Onba:
Sizin kyn dkkan?
Aann...
Onba:
Srlar, keileri, koyunlar, kzleri?
ou onun...
Hasan Onba sakaln kayp dnd.
Sonra:
Bana bak olum Memed, dedi. Burada,
senin yle bildiin aalar yok. Bu kasabadaki
tarlalar, az ok herkesindir. Tarlasz da var
tabii. Bu dkkanlarn her birinin bir sahibi var.
Tabii aalarn tarlalar ok. Fkaralarn az.
ok fkarann da hi yok.

155/895

Memed:
Sahi mi? diye hayret l kopard.
Onba:
Yalan m va? dedi. Tabii sahi...
htiyar, uzun uzun toprakszlar anlatt.
Sonra Maraa geti, Mara anlatt. Marataki pirin tarlalar, pirin iileri. Maran
balar, Maran topra... Hocaolu adnda
bir Aa anlatt. Bir dnya kadar topra, kp
kp altn olduunu syledi. Memed azn
amyordu. Hasan Onba Kafkasyada esir
kalmt. Oralar anlatt. Galiyayi da anlatt.
am, Beyrutu, Adanay, Mersini, Konyay,
Konyada Mevlana derler bir ulu yatar, onun
trbesini anlatt. Sonra birden anlatmay
brakt, yorgan bana ekti. Odann iindeki
grlt de durmutu.
Kede birisi sazn stne yumulmu,
alyordu. Usuldan da, duyulur duyulmaz,
kaln bir sesle trk sylyordu. Adamn
uzun yz gaz lambas altnda trl
trl ekle giriyor, bir uzuyor, bir ksalyor, bir

156/895

geniliyordu. Memed, hibir ey dnmeden uzun zaman onu dinledi. Saz alan
sazn baucundaki iviye taktktan sonra,
yorgan bana ekti.
Memede olan olmutu. Gzne uyku
girmiyordu. Dncelere kaptrmt kendini.
Dnceler
kafasna
akn
ediyordu.
Dnyordu
artk.
Dnya
kafasnda
bymt. Dnyann geniliini dnyordu. Deirmenoluk ky bir nokta gibi
kalmt gznde. O kocaman Abdi Aa,
karnca gibi kalmt gznde. Belki de ilk
olarak doru drst dnyordu. Ak ile
evk ile dnyordu. Kin duyuyordu artk.
Kendi gznde kendisi bymt. Kendini
de insan saymaya balad. Yatakta bir taraftan bir tarafa dnerken sylendi.
Abdi Aa da insan, biz de...
Sabahleyin erkenden Mustafa onu drtt.
Duymad. Uykudayd.
Belki de uykuda gibi dalgnd. Mustafa,
yorgan onun stnden ekti. stnde

157/895

yorgan olmadan uyuyamazd. Uyand. Yahut

da doruldu. Gzleri i iti. Yz sararm,
sapsar kesilmiti. Ama yznde bir memnunluk vard. Gzlerinde dnmenin mutluluu okunuyordu.
Hancnn parasn verdiler, ktlar.
Memed:
Hasan Onba nerede? Ona bir salcakla kal desek, dedi.
Mustafa:
Desek.
Kapda ksa boylu hancya sordular.
Hanc:
O pezevenk mi? diye sordu. O pezevenk
geceden kalkt, ykn ykleyip kylere satmaya gtrd. On gn sonra ancak gelir.
Boverin o pezevenge.
Memed:
Keke grebilseydik onu, diye i ekti.
Mustafa:
Keke...

158/895

arnn ortasna geldiler, akn akn

durdular. ylece dikilmi drt yan seyrediyorlard. Gne alabildiine kmt.
arnn kalabal onlara grlmedik bir
kalabalk grnd. Memed, kendi kendine
Karnca gibi kaynayorlar, dedi. erbetiler
sar pirin gmlerini yklenmiler, ellerindeki sar pirin taslarn akrdatarak
baryorlard:
erbet! erbet! Bal erbeti! Meyan kk!
Beyen kk! Bir ien piman, bir imeyen!
Sar pirin gmlere gn vurup
avktyordu.
Gz sar pirin gmde kalan Memed,
gm yakndan grebilmek iin:
erbeti, bana bir erbet ver! dedi.
Arkadama da ver!
erbeti ne doru eilerek, tas doldururken, o, parlayan pirincin zerinde korkarak
elini dolatrd. erbeti ikisine de birer tas
erbet doldurdu uzatt. erbet souk, buz
gibi kpkleniyordu. Her ikisi de erbeti

159/895

ancak yarsna kadar iebildiler. Holarna

gitmedi.
Bir ke banda, ykseke bir ktn
stne oturmu biri nal dvyordu. Nal
akrtsna
trkler
dktryordu.
Bu
kasabann mehur Kr Hacsyd. Memed,
gme, dvlen nallara hayran kald.
Burnuna ho bir koku geldi sonra. Bu, kebap kokusuydu. Arkalarna dnnce, bir
ykk dkkann iinden yal dumanlarn ktn grdler. Dumandan keskin bir et kokusu, ya kokusu fkryordu.
Koku balarn dndrd. Kebapdan
ieri, kendiliinden giriverdiler. Kebap
ra Buyurun buyurun, diye iltifatlar etti. Bu
daha ok artt onlar. Oturdular, kebap
beklediler. Dnk ar, dnk kasaba,
dnk dnya, bugn Memedin gznde
bambakayd.
Bugn ayaklarndaki, yreindeki ba
zlmt. Kendisini hr, geni hissediyordu. Uacak gibi hafiflemiti.

160/895

Kebab utana utana yediler. Sanki

dkkandaki insanlarn hepsi durmu, onlara
bakyordu. Kebap dkkanndan ktklar
zaman serseme dnmlerdi.
ary bir utan bir uca iki sefec kat
ettiler.
Memed Mustafaya dnd:
Burann Aas youmu, dedi.
Mustafa:
Sahiden.
Memed:
Aasz ky!
Krepler asl bir dkkana girdiler. Memed,
bir ipek krep seti. Sar ipektendi. pei
avucunda skt, sonra da at. Krep
avucundan yere kayd. Has ipek! Aldlar,
dar ktlar.
Mustafa Memede gz krpt:
Hateye deil mi?
Memed:
yi bildin Mustafa. Akll olansn! diye
alay etti.

161/895

Dn akamki helva yedikleri dkkandan

helva aldlar. Sonra frndan da scak ekmek
aldlar. Ekmein stnden scak scak buu
kyordu. Helvayla ekmei bir mendile koydular, baladlar.
Pazaryerindeki beyaz tan stne oturmular, manavlardaki bek bek sar portakallara gzlerini dikmilerdi. Kalktlar, birer
tane portakal aldlar, soydular.
Kye doru yola dtklerinde vakit leye geliyordu. Dikine inen gne, glgelerini
tam
ayaklarnn
stne
dryordu.
Kck, kara birer daire glgeleri.
Kasabann dna ktklarndan itibaren
kasaba gzden kayboluncaya kadar, dnp
dnp baktlar. Kasabann stnde ak bulutlar dnyordu. Evlerin bacalarndan szlen
gmi dumanlar, havada aslp kalmlard.
Krmz kiremitler durgun mavinin stne
yapmt.
Gece yary geerken kye girdiler. afan yerindeki parlak, kocaman yldz

162/895

domu, etrafa kvlcm kvlcm k

sayordu.
Mustafa Memedlerin evi nnde ondan
ayrld. ok yorgundu. Kasabaya gittiine de
gideceine de piman olmutu. Halbuki
Memed onun tam aksi. Sevin iinde.
Memed de kaplarna doru yrd. Yrd
ya, ayaklar geri geri gidiyordu. Evin
duvarna srtn dayad, durdu. Girse mi
girmese mi? Girmemeye karar verdi. Dnd,
itlerin karanlna sine sine yryordu. Bir
evin nnde soluk solua durdu. Evin
nnde dallar emsiye gibi alm bir dut
aac vard.
Durduu yer dut aacnn altyd. Sonra,
soldaki itin karanlna gitti yere yatt. Yorgunluu yava yava kt. Bacaklar ok
uzun, ince yapl, rengi yeile alan, duman
gibi, hani duman arkasndan grnen aa
yeili var ya, onun gibi, boynu, gagas
gvdesinden ayr dedirtecek kadar uzun bir
ku vardr. Hep su kylarnda bulunur. Adna

163/895

Deirmenoluk kylleri divlik kuu derler.

Sesinden kinayedir. Bu ku, bir tuhaf, slk
gibi ter. Uzun slnn sonu kesik kesik
biter. Balar biter, balar biter. Btn tn
tad, rt bu kesik kesik sondadr.
Memed bu t tpk tpksna taklit ederdi.
Birka kere yatt yerden divlik kuu gibi tt. Gz kapdayd. Kapnn da ne ald
vard, ne alaca... Sinirlendi. st ste
birka kere daha tt. Neden sonradr ki,
kap usulcana ald. Memedin yrei
gsne smyacakm gibi atyordu.
Kapdan kan karart sessiz sessiz,
yavatan ona kadar geldi, yanna uzand.
itin dibine doru iyicene kaydlar.
Memed elini uzatt, usulcana:
Hate, dedi.
Hate:
Can, dedi. Yolunu, yolunu ok gzledim.
Gzlerim yollarda kald.
Scaklklar birbirine geiyordu. Nefesleri
bir yalm rzgar gibi. Birbirlerine biraz daha

164/895

sokuldular. Ba dnyordu. Buz gibi, yumuack ipekli, bir su gibi, karanlkta Memedin elinden Hatenin ellerine akt.
Bir zaman ylecene sarlm kaldlar.
Konumadlar. Tirtir titriyorlard. Bacaklar
geriliyordu. Taze imen kokusu... Ba
dnyordu. Sen olmasan ben lrm.
Yaamam. ki gn gittin de... Dnya bama
dar geldi.
Memed:
Ben de duramadm.
Hate:
Kasaba?
Memed:
Dur, dedi. Sana syliyeceim var. ler
baka... Bir Hasan Onba tandm. Bir Hasan Onba ki, stanbulu bile grm... Bir
Hasan Onba ki... Hasan Onba Maral...
Maran iinden olurmu. Bana her bir eyi
syledi... Bir Hasan Onba ki, bana dedi ki
al nianln gel ukurovaya... Hasan Onba
dedi ki, ukurovann aas yok. yle dedi.

165/895

Hasan Onba bana tarla bulacak, kz bulacak, ev bulacak... Hasan Onba var
ukurovada. Nianln kar gel dedi.
Hate:
Hasan Onba...
Memed:
Bir iyi adam ki canyn iine koy. Bize her
bir eyi yapacak... Kaarsak.
Hate:
Kaarsak...
Memed:
Hasan Onba... Bir sakal var, uzun. Stbeyaz. O ukurovada varken, bize yok, yok
gayri. Yaa, Hasan Onba... Ulan delikanl,
dedi, al nianln, kar gel. Peki dedim ben
de, on gn sonra alr gelirim.
Hate:
On gn sonra...
Babadan da eyi... Bir ak sakal var, akar
su gibi, parl parl.
Hate:
Hemen gitsek, dedi.

166/895

Memed:
On gn sonra...
Hate:
Korkuyorum.
Memed:
Hasan Onba ukurovada varken.
Amma benim derdim anam. Anama zulmeder Abdi.
O da gelir. Mademki Hasan Onba var.
Memed:
Yalvarrm: Sylerim. Onba var derim.
Belki gelir.
Hate:
Ben korkuyorum. Abdiden korkuyorum.
Yeeni hep bizde. Anamla hep fiskos... Bir
gn nce...
On gn. On birinci deyince... Sen, ben,
anam... Bir gece... Yollara... Ver elini ukurova... Hasan Onba biz geldik deriz. aar
kalr. Bir de sevinir ki...
Sevinir. Ben korkuyorum.

167/895

Uzun uzun sustular. Soluklarndan baka

ses yoktu. Gece bcekleri tyorlard.
Ben korkuyorum.
Memed:
Onba ok sevinir...
Anamdan korkuyorum.
Memedin ba dnyor. Sar alt...
Habire dnyor. Alabildiine akan, dnen,
imeklenen sar gne alts...
On gn deyince, on birinci gn... Yallah...
Hate Osmann kzdr. Osman yumuak,
kimseyle ilgilenmeyen, kendi halinde bir
adamdr. Hatenin anasysa Allahn bir belasdr. Kyde ne kadar kavga, ne kadar
grlt varsa iindedir. Uzun boylu,
gldr. Evin btn iini o grr. ifti bile o
srer.
Memedle Hatenin ocukluklar birlikte
gemiti. Erkek ocuklar iinde, en gzel evcii Memed yapard. Onu, en gzel de Hate
sslerdi. Beraber oynadklar ocuklar

168/895

oyunlarna brakr, kendileri baka bir yere

gider oyunlar icat ederlerdi. Trl trl...
On beine deince Hate, Memedin anasndan orap rmesini renmek iin; her
gn Memedlerin evine gelirdi. Memedin anas ona en gzel rnekleri verir, en gzel naklar retirdi.
kide birde de salarn okayarak:
Sen benim gelinim olursun inallah,
srmelim, derdi.
Hatenin anasna, herkese, Hateden
konuurken gelinim, derdi.
Bunun stne, on alt yalarnda olan
oldu. Memed yorgundu. ift srmeden geliyordu. Hate de dadan, mantar toplamadan.
Belki bir aydr birbirlerini grmyorlard. Birbirlerine Alacagedikte rastlaynca, ikisini de
bir sevin, bir glme ald. Bir tan stne
oturdular. Karanlk basyordu. Hate kalkmak
istedi. Memed, elinden tuttu geri oturttu:
Dur hele! dedi:

169/895

Tirtir titriyordu. Her bir yan atee kesmiti. Bedeninde mgmalar oluyordu:
Sen benim nianlm deil misin? dedi.
Hatenin ellerini ellerinin iine ald:
Sen benim... dedi.
Hate glmeye balad.
Memed:
De kz, dedi, sen benim nianlm deil
misin?
Hate Memedden ekiniyordu. Memed
tutmu gndermiyordu. Bir ter basmt ki...
Kz, diyordu. Sen...
En sonunda pmeyi akl etti.
Hate kpkrmz kesilerek Memedi hzla
itti. Kat. Memed arkasndan yetiti tuttu.
Kz durgunlam, kuzu gibi olmutu.
Memedin de eski heyecan azck gemiti.
Bu gece yars gelirim, dedi. Byk dutun
glgesine snrm. Divlik kuu gibi terim...
Herkes divlik kuu tyor sanr.
Sonra da birka kere divlik kuu gibi tt:
te byle, dedi.

170/895

Hateyi bir glme ald:

Divlik kuu gibi... Kimse fark etmez.
Memed:
Biz birbirimizin nianls deil miyiz?
Kimse fark etmesin.
Hatenin birden rengi att:
Ya bizi grdlerse, dedi, kat.
te bundan sonradr ki, gn getike
sevdalar byd, kara sevda oldu.
Sevdalar dillere destan oldu.
Her gece ne yapar yapar buluurlard.
Bulumazlarsa ne onun gzne uyku girerdi,
ne onun... Hatenin anas tarafndan
yakalandklar da oldu. Hateye ikence
yapt anas. aresiz. Geceleri elini ayan
balad. Kapya kilit stne kilit vurdu.
aresiz. Hate her engele bir are buldu.
Hate Memede muhabbet oraplar dokuyor,
mendilleri
iliyordu.
stne
trkler
karmt. Akm, hasretini, kskanln
renk renk naklara, ses ses trklere dkmt. Bu trkler hala Toroslarda sylenir.

171/895

oraplar gren rperirdi. Trkleri duyan,

syleyen hala rperir, iinden bir ey balar
yeil yeil, taze yeermeye...
Memed, evlerine ne zaman, nasl
geldiinin farkna varmad. afan yerindeki, o kvlcmlanan yldz, n yitirmi,
aarmt. afan yeri de usuldan
aaryordu.
Ana! Ana! diye kapdan ard.
Ana uyumuyor, olunu dnyordu.
Yavrum! dedi kalkt. Kapy at, boynuna
sarld.
Demek gece yrdnz?
Memed:
Yrdk.
eri girer girmez, Memed kendisini
yatan stne att. Mthi uykusu geliyordu.
Kafasnda sar bir prlt avkyordu. avkyan prltlar dnyorlard.
Belki umuttur. Belki de bir zlemdir.
zlem scacktr. zlem bir dost, bir sevgilidir. Sarverir insan scakl. Memedin

172/895

kafasnda, gnlnde ta iliklerine ilemi, sar

pirin prltlar vard. Prltlarn tesinde
krmz
kiremitleri
mavilie
yapm
kasaba...
Sar pirin prltlar, koyu, mor, savrulan
kebap dumanlarna kart: Kr Hocann nal
krts... Kaldrm beyaz; sykal, yani cilal
ay talarndan yapmlar. Beyaz beyaz
parlyor.
Ana olunun baucuna oturmu soruyor:
Kasaba nasld yavrum?
H? diyor, ba dyor.
Kr Hacnn nal dverken, nasl trk
sylettiini dnyor. Naldan dncesi
krmz kiremitli evlere geiyor. Yar uykulu,
yar uyank glmsyor. Dnyor ki, yarn
br gn kaacaklar. Hasan Onba kylerden on gn sonra dnecek. zlyor bu ie.
Sonra dnyor zntsnden. On gne
kadar ancak dzenlerler ilerini.
Hasan Onbann ocuksu, akac gle
yz... Ak sakallar. Ak sakallar yznde

173/895

takma gibi duruyor. Hasan Onba bir yer bulur. Bir de ift, yani i bulur. Nedense Hasan
Onbaya ok gveniyor. Btn dnyay
kar kar gezmi, biliyor, diyor iinden.
Kasabann aas da yok. Hate, anas,
yerden alrlar. altklar kendilerinin
olur. Hasan Onba bu ii yapar m yapar.
Dnyor ki, nereden duymutur, onu
bilmiyor,
ukurova
topra
verimlidir.
Dnyor, yrei daralacak ekilde seviniyor. ukurova topranda akrdikeni bitmez.
Kendi ukurovaya yerleince, ev bark sahibi
olunca, bir gn kye gelecek, ukurova
byle byle diyecek... Btn bir ky arkasnda inecekler ukurovaya. Abdi, tek
bana kalacak kyde. Ne ekin ekmesini bilir,
ne bimesini... Acndan lecek.
Ana tekrar ediyor:
Kasaba nasld olum? diyor.
O, anasna cevap verdiini sanyor,
dnyor. Beyaz bir ftr apkal grmt
manavlarn nnde. Tertemiz... Pantolonlu

174/895

bir adam... Adam, portakal alyordu. Parmaklarna dikkat etmiti. Uzun, beyaz parmaklar
abuk abuk para sayyordu. Paralar parmaklarnn arasndan akyordu. Gm
parlts...
Ana:
Yavrum,dedi, uyuyor musun?
Uyuyor muydu? Pirin prlts yeniden
kafasn allak bullak etti. ukurova gneinin
altnda, gne arpnca fkran milyonlarca
prlt. Uyand zaman gn kuluktu. Anas,
banda oturmu ona bakyordu. Birden,
nedense anasndan utand. Yorgan bana
ekti. ocukluunda sevinli olduu zamanlar hep byle yapard. Anas glerek, yorgan
bandan ekti:
De kalk koca delikanl. Gn kuluk oldu.
Kalk da kasabay anlat. Gzlerini kirpitire
kirpitire at. Darda, gz kamatrc bir
gne vard. Gnee yle bir gz att.
Birden kamaan gzlerini ieri evirdi.
Gne her eyini altst etmiti. Yataktan ok

175/895

yorgun bitkin kalkt. Btn yorgunluuna

iindeki btn karanla karn, yreine bir
yerlerden bir k, bir aydnlk szyordu.
Yreindeki kasveti datan eyin kendi de
farknda deildi.
Bu sevin, bu scak ktan ileri geliyordu.
Bu k nedendi? Anasnn dizinin dibine
oturdu. Kasabay bir bir anlatt. Kadn, birka
kere
kocasndan,
birka
kere
de
bakalarndan dinlemiti kasabay, ama bu
kadar gzel kimse sylememiti. Sar avka
gelince comutu Memed... Su gibi akyordu
azndan szler...
Memed ate iinde kasabay anlatt
bitirdi. Fakat anasna syleyeceine gelince
yutkundu kald. Anas, onun bu halini bilirdi.
Bu sefer de meseleyi akt. Olunun
salarn okad. Gzlerinin iine bakt. Olu
bir ey, ama nemli bir ey syliyecekti ama,
syleyemiyordu.
Olan, anasnn gzlerinden gzlerini
kard. Ana iinden, tamam, dedi. Bir ey

176/895

var. Mutlak bir ey var. Memede bakt.

Memed, hareket edecek, kprdayacak halde
deildi sanki. Syleyemeyecek, dedi, kolay
kolay.
Dayanamad:
karsana u diliyin altndakini Memedim!
Memed bunu duyunca irkildi. Yz kl
oldu.
Ana:
De kar, diye tekrar etti.
Memed ban yere dikti:
Ben, dedi, bu gece Hateyle konutum.
Kamaya karar verdik.
Ana:
Sen akln m yitirdin Memed?
Memed:
Dndk ki, sen kyde kalrsan, Abdi
Aa, sana zulmeder. Sen de bizimle gel
ukurovaya. Kasabada yerleiriz.
Ana ayn iddetle:
Sen delirdin mi? dedi. Ben yurdumu
yuvam, evimi barkm brakr nereye

177/895

giderim? Hem sen elin kzn alr nereye

gtrrsn?
Memed:
yleyse ne yapalm? Sen bir akl ver.
Ana:
Ben sana yz kere syledim. Vazge bu
Hateden. Yz kere, bin kere syledim.
Vazge! Onu Abdi Aann yienine nianlyorlarm. Olmaz. Byle kafalardan vazge!
Memed:
Vazgeemem. Abdi Aa olmazsa, kim
olursa olsun. Vazgeemem. Abdi Aa
herkesin gnlnn Aas m? Alr kaarm.
Benim bir tek korkum var, o da sana zulmederler. Benim korktuum bu! Yoksa...
evelallah...
Ana:
Evimi barkm yurdumu yuvam brakp da
hibir yerlere gidemem. Sen, al git Hateyi.
Gene de sana derim ki olum sen yalnzsn.
Bundan iyilik kmaz. Karnda be kyn
kocaman Aas var. Kz onun yeeni istiyor.

178/895

Bunun sonu iyi kmaz. Vazge bu iten. Kz

m yok sana!
Memed kzd. Anasna kar pek az
kzmt:
Kz yok, dedi. Dnyada Hateden gayri
kz yok.
Memed bir daha azn amad.
ki gn sonra duyuldu ki, Abdi Aann
teki kydeki yieni
Hate iin dnr gndermi. Dnrleri
arasnda Abdi Aa da var. rp
barmasna, armasna bakmadan, kz ilk
gelite Abdi Aann yienine veriyorlar. Abdi
Aann yieni bulunmaz ksmet. Kz kendi
gnlne braksan, ya ingeneye varr, ya da
davulcuya. Hateyse alar alar avunur.
ki gn sonra da nian takld. Abdi Aa
da gelinine bir bei biryerde takt.
Niandan sonra kyn iine bir dedikodudur yayld. Kadnlar konuuyor, ocuklar
konuuyor,
yallar,
genler,
erkekler
konuuyordu:

179/895

Memed, karr onu. Yedirmez Hateyi

Abdi Aann kel yienine.
Korkar Memed.
Hi de korkmaz.
Memedin gznde kimse korkuyu
gremez.
Gremez.
Memed bu!
Memed olsun. Memed ka para eder.
Abdi onu para para ettirir de leini itlere
attrr.
Bir kere kzmasn... Attrr m attrr.
Memed kz alr da gider.
Nereye gider?
Nereye gider? O gidecek yeri bilir.
Nereye gitse, ylann deliine bile girse,
Abdi Aa onu bulur karr.
Abdi Aann eli kolu uzun. Hkmet var
arkasnda...
Hkmet de var. Kaymakam da, Mdr
de var. Karakol Onbas da var.
Her gn Mdr iner evine.

180/895

Vallahi yreim paralanyor u Memede.

Geldi yabann kyls de elinden ald.
Dn grdm Memedi...
Vay fkara!
Evlerinin arkasnda grdm. Yz
sapsar. Zehir sarsna kesmi. Yeil sar.
Ben de gzlerinden korktum. Bir ho kl
gzleri var.
Fkara, nian yapld yaplal evden
kmyormu...
Karanlk bir kede...
Akamadek... Dnrm...
Kara sevda... Zor!
Kara sevda deli eder insan.
Memed yar deli zaten...
Kz her gece balarm anas. Elini ayan kendirle balarm.
Kilit stne kilit!
Dnenin de hali kt.
O da olundan korkuyor.
Abdi Aa da duymu meseleyi...
Vay fkara Memed!

181/895

Duymu da glm...
Kzn iki gz iki eme...
Vay fkara Memed!
Abdi Aann kel yieni, gelmi fyaka
satyor. Dolanyor kyn iinde.
Boynuzlu...
Geyik boynuzlar...
Geyik...
Zulm.
Vay fkara Memed!
Zulm.
Kahrndan lmezse Memed...
Asl kz lecek kahrndan...
Ayran kr olsun.
Yava yava sylen.
Onmasn inallah...
Srm srm srnsn.
Kurt ilesin tenine inallah.
Ylancklar karsn da yln yln yatsn.
Yava yava...
Gzlerinde akrdikeni bitesi.
Be ky kendinin, u dalar da kendinin.

182/895

Dnya parayla alnr. Yrek alnmaz.

Vay fkara Memed!
Grsn Abdi. Grsn ne iler getirecek
Memed onun bana.
Siz hele durun.
ldrse...
ldrse eli nurlanr.
Memed daha ocuk.
Vay fkara Memed!
ocuk ama...
Ylda ka tane da keisi, vurur Memed?
Say!
nenin deliinden kurun geirir.
Abdinin gzlerinin bebeinden inallah.
Yava syle yava!
Bir silah gese eline Memedin, koymaz
Abdiye.
Koca Ahmet dada olayd bu sralar...
Gelirdi kye, bozard nian, verirdi kz
Memede.
Bir silah geirse eline...
Memed hakkndan gelir onun.

183/895

Kekeee!
Kyl o gnleri grse... Krk gn krk
gece enlik eder.
Kara sevdallar ayran iflah olmaz.
Olmaz inallah.
Memedden bulmazsa, Allahtan bulur.
Bulur inallah.
Yava yava!
Neredesin Koca Ahmet. Kendini gsterecein gn bugnd.
Koca Ahmet Dastanda ift sryormu.
Avrattan korkak olmu.
Memed kasabaya gitmi.
Yer yapyor kendine.
u kel yienine bir ey olsa...
Bir yldrm dse tepesine.
Durup dururken can kverse.
kverse...
Memed alsa kz. Alsa gtrse...
Memed alsa kz...
Alsa gtrse kz...
Ben Hateyi bilirim. ldrr kendisini.

184/895

O lrse, Memed de yaamaz.

Vay fkara Memed!
Vay fkara Dne! Kocasz kald gen
yanda. Oulsuz kalmasn.
Oulsuz kalmasn.
Bir ky insan tekmil konuuyordu. lerine dert olmutu Memedin ii. Ama ellerinden
bir gelir yoktu. Bu konumalar Abdi Aann
kulana dakikas dakikasna gidiyordu.
Kyde t dese, o duyard.
Olup biteni, kylnn neler konutuunu
bir bir biliyordu. Adamn gnderdi. Memedi
evine ard bir gece. Memed, sklm
pklm gelip karsna el pene dikildiinde,
bas bas bararak:
Ula namussuz nankr! Kpek gibi kapmda bydn. Adam oldun. Ulan namus dman! Duydum ki yienimin nianlsna gz
dikmisin...
Memed ta kesilmi kprdamyordu.
Yz duvar gibi bembeyaz olmutu. En ufak
bir hareket yoktu. Yalnz, o ine ucu kadar

185/895

kck
prlt
gelip
gzbebeklerine
oturmutu.
Abdi Aa:
Bana bak Memed! dedi. Bu kyde yaamak, ekmek yemek istiyorsan benim dediimden ayrlma. Sen ocuksun. Sen bilmezsin. Sen beni bilmezsin. Ben adamn
ocana incir dikerim. Duydun mu ekmeksiz,
nankr? Ben adamn ocana incir dikerim.
Geldi Memedin kolundan serte tuttu:
Bana Abdi derler, dedi. Ben adamn
ocana incir dikerim.
Memed susuyordu. O sustuka teki
kzyor, baryordu.
Ulan ekmeksiz olu ekmeksiz... diyordu.
Kimse benim yienimin nianlsna gz dikemez. Ben adam para para eder de leini
kpeklere atarm. Bana bak! O kapdan bir
daha
gemeyeceksin.
Anladn
m?
Gemeyeceksin. Anladn m?
Memedi birka kere sert sert sarst.
Tatan ses kyordu da ondan ses

186/895

kmyordu. te bu sessizlik kudurtuyordu

Abdi Aay.
Birden
kendini
kaybedip
Memedi
tekmelemeye balad. Memed onu ldrmemek iin kendini zor tutuyordu. Dii diini
yiyordu. Avurt etleri. dilerinin arasndayd.
Isryor, yiyordu avurt etlerini hrsndan. Az
kan iinde kalmt. Kafasnda sapsar bir
k avkd.
Defol buradan! Sizlere iyilik yapmak, sizleri bytp adam etmek haram zaten. Besle
kargay gzn oysun. Defol, itin olu.
Dar yar baygn, yar sersem ktnda, yere kocaman bir tkrk att. Tkrk
bir avu kand.

8
Evler, aalar, kayalar, yldzlar, ay, toprak ne varsa dnyada, hepsi karanln
iinde kaybolmular, erimilerdi. Usuldan
usuldan karanln stne yamur iseliyordu. Yamurla birlikte, hafif de bir yel esiyordu. Yel, souk bir yeldi. Arada bir, durup
durup kpekler karanla havlyorlard.
Sonra, yalnz bir horoz uzun uzun tt. Vaktinden nce ten bu horozu sahibi sabahleyin erkenden mutlak kesecektir.
Uzaktan, dan tesindeki yoldan bir
ngrak sesi geliyordu. Bir ara ngrak sesi
kesiliyor, sonra tekrar balyordu. Bu, gelen
yolcularn yorgunluuna alamettir.
Memed, hayli zamandr kocaman dallar
emsiye gibi alm dutun yanndaki itin
altna sinmi bekliyordu. Memed dnyordu ki... Hayr, bu durumda Memed, hibir
ey dnemez. Memed, yalnz yordu.

188/895

Memed, bir eyler duyuyordu dnmeden.

Karanla yamur iseliyordu usuldan.
Karanlk bastndan beridir ki Memed, bu
yamuru yiyordu. ine gemiti. Baz baz
bir titreme alyor, sonra geiyordu. itin tesinde bir patrt duydu, kulak kabartt. Bu, itten atlayan bir kediydi. yle sand. Anas
dt aklna bir ara.
Etini kesmiler gibi bir yerleri ard.
Yreinde bir zehir acl duydu. Bir
szlama. kence edeceklerdi anasna... ok
uzakta bir imek akt. Karanlkta erimi dutun gvdesini, dallarn yaldzlad. Memedin
de iinin karanlndan bir k yolu geti.
Uzun bir k yolu.
Bu anda btn ky, atyla, eeiyle,
sr, keisi, koyunu, bcekleri, tavuklar,
kedileri, kpekleriyle uyuyordu. Dmanlklarn, kinlerin, sevgilerin, korkularn, kayglarn, yiitliklerin stn kaln bir uyku rtmt. Dler arpyordu. Dler yaiyordu
u anda.

189/895

Gr sahas ne kadar dar olursa olsun,

insan muhayyilesi genitir. Deirmenoluk
kynden baka hibir yere kmam bir insann bile geni bir hayal dnyas mevcuttur.
Yldzlarn telerine kadar uzanabilir. Hibir
yer bulamazsa Kaf dann arkasna kadar
gider. O da olmazsa, dlerinde yaad yer
bakalar. Cennetleir. imdi, u anda
dler veryansn ediyordur, uykularn
altnda. u fkara, u kahrl Deirmenoluk
kynde, deimi dnyalar yaanyordur.
Memed de d gryordu. Hem korkuyor,
hem d gryordu. Kafasnda birden, bir
imek akt. ukurovann bol gnei kafasnda paraland, byd, geniledi, aydnland. indeki k seli durunca Memed endielendi. Korktu. Ya gelmezse, diye
dnd. Ya gelmezse ne yaparm? Kafasndan trl ihtimaller geti. Gelmezse,
ben bilirim yapacam, dedi. Eli tabancasnn kabzasna gitti. Tabancas aklna

190/895

gelince btn korkular siliniyor, aresizliini

unutuveriyordu.
Tabancasn dnyordu ki ok hafif bir
ayak sesi duydu. Az nce dndklerinden
utand. Gelip banda duran Hateydi.
Gndz olsayd da Hate, Memedin yzne
baksayd. nce yznn sapsar kesildiini,
sonra yava yava kzardn grr aard.
Baka eylere, belki korkuya yorard bunu.
ok beklettim, diye zr diledi. Anam bir
trl uyumuyordu.
El ele tutuup korka, sine uzaklatlar.
Topraa yle usturuplu basyorlard ki, en
kk bir trd bile kartmyorlard. Topraa basmyorlard sanki.
Ky kncaya kadar, nefes bile alnadlar dersek, dorudur. Ky ktktan sonradr ki, korkular biraz azald, kendilerini
azck serbest hissettiler.
Hatenin bohasn Memed tayordu.
Hate bohasn, Memed yoruldu diye istedi,
teki vermedi.

191/895

Tam srasym gibi, iselemekte olan

yamur delicesine bastrd. Yanlarnda,
arkalarnda, nlerinde imekler akyordu.
Kayal getikten sonra bir ormana dtler.
akan imeklerden arada bir orman yor,
ortalk gndz gibi oluyordu. Aa gvdelerinden oluk oluk sularn akt grlyordu
kta. Hate hkrarak alamaya balad.
Memed kzd:
Tam da alayacak sray buldun, dedi.
Ortalk yncaya kadar, ormanda bir
minval zere yrdler.
Nerede olduklarnn farknda deildiler.
Yamursa, hala yayordu.
Hate, her admda yamura:
Allahn kahr gazabna ura! diye beddua
ediyordu.
Ortalk iyiden iyiye ynca, bir kaya
kovuu buldular sndlar. Ayakta durmular, ikisi iki yerden tirtir titriyorlard. Elbiseleri vcutlarna yapmt. Hatenin

192/895

salarnn ucundan hala yamur altnda

yryormu gibi sular szyordu.
Memed, dileri birbirini dverek:
Kav slanmamsa, bir ate yakar snrz,
kurunuruz, dedi.
Hate kvanla glmsedi.
Memed:
Glme, dedi. yle bir yamur yedik ki,
deil deri kesenin iine, derimizin altna bile
geti.
Bel kayna bal keseyi elleri titreyerek
amaya urayordu.
Btn umut, kurtulu buradayd. Gzleri
kesenin iine dikilmiti. Sonra gz gze
geldiler glmsediler. Kesenin iine su
ilememiti.
Memed:
Bu keseyi kim yapmtr biliyor musun?
Hate:
Yok, dedi.

193/895

O, evine katm Sleyman emmi var

ya, o yapt. O zamandan beri onun yadigarn saklarm.
Telal telal etrafna baknd.
Hibir kuru ey yok ki ellerimi kurulaym.
Elim deince kav slanacak.
Hate:
Aman tutma kav ya ellerinle, dedi.
Memed:
Bak nasl kurularm! diye nd.
Kovuun arka tarafna doru gitti. Oraya
yamur ilememiti.
Toprak, kupkuru tozlanyordu. Ellerini topraa soktu, toza beledi. Tozlu ellerini
havaya kaldrp, Hateye:
Oldu mu? dedi.
Hate glmsedi.
Memed:
Git Hate, dedi. Git de al rp topla!
Hate kovuktan dar, yamura frlad.
Biraz sonra, kocaman bir kucak alyla geri
dnd.
allar
slakt
ya,
aslnda

194/895

kurumulard. nce ince krdlar, kovuun

orta yerine ydlar. Memed, kav akt. akt
ama, kav yansa bile, tututurmaz ki aly.
alnn tutumas iin kck de olsa yalm
gerek. Ne yapsalar?
Memed:
Dur sen burada, dedi. Ben gideyim ra
bulaym.
Az sonra elinde yal bir rayla dnd.
Kocaman, iki azl hanerini kard, ray
yard. Kav ray da atelemez. Ona da yalm
gerek. Kck bir yalm olsa ra alverir.
Bir kibrit olsayd imdi... her ey kolayd
ama... Kibrit de almt Memed. Ama kibrit
slanm, orba gibi olmutu.
Memed:
Hate, dedi, azck kuru bez bulamaz
myz?
Hatenin dileri akrdyordu.
Bohay bir aaym bakaym. Belki ortasna su gememitir.

195/895

Darda, yamur veritiriyordu. Aynen

gk delinmi gibi.
Hate bohay at. Arad tarad.
Entarilerinin iinde skp kalm bir mendil
buldu. Bu, Memedin ona ilk hediyesiydi.
Krmz benekli bir mendildi. Kadnlar kyde
byle mendilleri balarna balarlard.
Bu var kuru, diye Memede gsterdi.
Memed mendili tand.
O mu var? dedi. Bir ho olmutu mendili
grnce.
Hate:
O, dedi.
Memed, birazck kzgn:
Burada donup leceimi bilsem; onu
gene yakmam.
Hate:
Belki entarilerde kuru bir para bulunur.
Memed:
Getir hele, dedi.
Hate, bohay getirdi.
Memed, kartrd kartrd bohay:

196/895

Ohhooo, dedi, bunlarda bir kuru para

deil, yz para bile bulunur.
Hate:
Bulunur, dedi. Hepsini yak da plak
gezelim.
Memed:
Bu gidile yle olacak.
Kuruca bir entarinin i astarn skt.
akma akt. Kav, bez parasnn iine
koydu. flemeye balad. fledi babam
fledi. Yorulunca bezi Hateye verdi. Bu
srada tam yanlarna bir yldrm dt.
Yer hafiften sarsld. Aalar atrdad.
Hate, elindekini yere drd. Memed,
eildi yerden ald. Avurdunu iirerek yeniden flemeye balad. Avurdu acmt. Bezin stn kck bir alev yalaynca sevindi.
Hemen br elindeki ray tuttu. ra
czrdayarak ate ald.
Birka tane ray birletirdi. Ortadaki al
ynna soktu, etrafn besledi. Yamur gittike iddetleniyordu. Gkyz bir kara

197/895

dumand. Boyuna da imek akyor, yldrm

dyordu. imekler bir an iin de olsa,
dnyay yaldzlyorlard. Her imekten
sonra, Memedin ii, bir sar pirin prltsna
bouluyordu.
Ate byd. Memed, boyuna stne
odunlar yyordu. Odunlarn sular ekilince
ate alyorlard. Kocaman kocaman yalmlar
parlayp
oynayorlard.
zerlerindekini
kardlar, oradaki bir daln stne serdiler.
Dal da atein yanna ektiler. Hate utanyordu. Bu sebepten bir trl i gmleini,
donunu karamyordu.
Memed:
kar onlar, dedi. kar da titremen
gesin.
Hate yalvarrcasna bakt:
Bunlar da stmde kurusun, dedi.
Memed:
stnde kurumaz, diye kzgnlkla
sylendi. stnde kuruyuncaya kadar, sen
souktan lrsn.

198/895

Hate, Memedin kzdn anlaynca,

gmleini karmaya balad. Omuzlar
yuvarlak,
esmerdi.
Gmleini
karr
karmaz alya att, memelerini avularna
ald kapad. Omuzlar titriyordu. Boynu, bir
kuu boynu gibi uzun, hotu. Kck birer
sa paras kulaklarnn arkasna doru
kvrlyordu. rgl kara salar, arkasna
dklm, kuluncunu batan baa rtmt.
Memeleri
ellerinden,
parmaklarnn
arasndan tayordu. Sar, ayva tylerin
yerleri souktan kabarcklanmt. Isnnca
kabarcklar kayboldu. Ten dmdz oldu.
Pembeleti hafiften.
Memed, gzlerini Hateye dikmiti.
inde, dayanlmaz bir arzu duydu.
Hate!
Hate, bu sesten, bu biimde syleniten
rperdi. Ses, her eyi sylyordu. Anlad.
Memed, dedi, imdi kyde kyamet kopuyordur. imdi bizi fellik fellik aryorlardr.
Bulurlarsa diye korkuyorum.

199/895

Memedin iinde de ayn korku vard. Belli

etmedi:
Nasl bulacaklar bu ormann iinde bizi?
Sen de!...
Hate:
Bilmem, dedi. Bilmem ama, ben
korkuyorum.
Uzun zaman sustular. Yamur da azck
yavalad gibi. Ate gittike byd. Yandaki
kayalar bile snd. Taban topra da kurudu.
Hate kuruyan gmleini giydikten sonra
donunu kard. Memed, onun taze, dolgun
bacaklarn grd. oktan beri, iindeki arzu,
dayanlmaz bir hale gelmiti.
Tekrar, ayn ekilde:
Hate! dedi.
Hate:
Korkuyorum Memed, dedi.
Memed, yanna doru yanat, sk
skya, actacak kadar bileini tuttu. Hate
teye teye gitti. Memed, Hateyi btn
gcyle sard. pt, Hate kendini birden

200/895

brakverdi. Memed, onu kayann dibine

doru srkledi. Hatenin kaln dudaklar
aralk kalm, gzleri kapanmt. Hatenin
eli aya tutmuyordu. Usuldan usuldan,
Korkuyorum etme Memed, diyordu.
Byk atein yalmlar zerine doru uzanyordu. Yalmlar, kayalar yalyordu.
Neden sonradr ki kendilerine gelebildiler.
Memed, Hateyi elinden tuttu. Yatt yerden
kaldrmak istedi. Hate azck doruldu.
Sonra, arkas st gene yatt. Korkusu tamamen gitmiti. inde bir eziklik, vcudunda
yorgunluk kalmt. Sonra, kendi kendine
kalkt. Bacaklar, srt, kalas topraa belenmiti. Hate, kadn olmutu.

9
Ana, afaktan nce kalkt. Hatenin
yatana bakt. Yatan ii doluydu. Hi
phelenmedi. Sabah olup da Hate her
zamanki vaktinde yataktan kalkmaynca
yreine tp etti. Korkusu doruydu.
Yorgan anca yldrmla vurulmua
dnd. Hate, bir yast yorgann altna
uzunlamasna koymu, onun yerine yastk
yatyordu yorgann altnda. Bu, Hatenin geceden katn gsteriyordu. Bu yastk oyununu da abuk haberlenmesinler diye
yapmt.
Yorgan kadnn elinde kalakalmt. Ancak, kocas kendisine seslenincedir ki
kendine geldi. Yorgan elinden brakt. Toros
kylerinde tre yerine gemitir. Kz kaan,
at, kz, horozu alnan evinin kapsna
kar, btn kye, ekemeyenlere, gzleri

202/895

kaldrmayanlara basar kfr. Saatlerce durur durur kfreder.

Kyl hibir cevap vermez ona, aldrmaz.
Kfredenin bir zaman sonra hrs iner, ondan
sonradr ki, ciddi ciddi olayn stne
konuulur.
Kocasna:
Kz gitmi, dedi. imdi niliyelim?
Koca aikar bir sevin l att:
ok kr Allahma, dedi. ok kr. Hi
gnlm yoktu,
Abdi Aann kel yienine vermeye kz.
aresizlik belimi bkyordu. ok kr...
Kadn:
Sus, dedi. Sus! Bir duyan olmasn, Abdi
Aa, kz biz karttk sanr da derimizi yzer.
Sonra ana, tre olduu zere, evin
kapsna kt usul usul dvnmeye bakt.
Dvnmek hi de gelmiyordu iinden. Kimseye kfredemiyordu. Baramyordu da.
Sallanyordu boyuna. Yalancktan:

203/895

Vay benim bama gelenler!... Kzm!

Kzm! Srm srm srnesin inallah.
Namusumu iki paralk ettin kzm! Kahrol!
Kzm! ki gzn nne aksn kzm!
Kocas, ok sert:
Gel ieri, dedi. yi yapt kz. Gnlnn istedii ile kat ya.
Nolursa olsun. Hi sesini karma avrat!
Barma. Git, Abdi Aaya syle durumu.
Kza da beddua etme! Gel ieri.
Kadn, kocasnn dediini tuttu. Bana,
kara bir yazma balad. Doru, Abdi Aaya
gitti.
Abdi Aa, kadn grnce:
Oooo, nerelerdesin bacm? Hi uramaz
oldun Aayn evine.
Otur yle yanmdan.
Kadn, oturdu alamaya balad. Kadn
byle alar, banda kara yazma grnce,
Abdi Aann da yreine tp etti.
Telala:
Ne var bac? diye sordu.

204/895

Kadn, ban yere emi boyuna alyordu. Cevap vermedi.

Abdi Aa:
Syle! diye bard. Allahn belas syle!
Durdu dnd:
Syle gelinime bir ey mi oldu?
Kadn:
Aam... dedi.
Aa:
Syle, dedi.
Kadn yeniden:
Aam! Aam! dedi sustu. Hkrklar
szn kesiyordu.
Aa:
Kadn, dedi, Allah senin belan versin.
atlatma adam.
Kadn, gzlerini kurulad:
Kam, dedi. Yatana yastk yatrm,
ilk akamdan kam.
Abdi Aa grledi:

205/895

Vay! dedi, vay! Bu da m gelecekti

bama? Abdinin gelini bir yanamayla kaacakt, yle mi?
Sonra, kadna dnd iddetli bir tekme
att.
Bu ky tepeden trnaa yakarm. Atee
vurur yakarm.
Durdu, bir an dnd. Kadnn kolundan
tuttu kulana eildi:
Dnenin ksz m karm? diye
sordu.
Kadn, gzyalarn yazmasyla silerken,
bayla evet iareti yapt.
Abdi Aa yerinde duramyordu. Adamlarn ard. Btn kylleri ard. Bu
onun kydeki itibar iin byk bir darbe
olmutu. Bunun altndan kalkmalyd. Grsn, diyordu. Grsn o ekmeksiz, ipsiz. Ben,
ona ne yapacam grsn! Para blk
ederim. Para da blk. Meseleyi az zamanda btn ky duydu. Btn ky, dn
bayram yapyordu. Kars, genci, ocuu,

206/895

kz hep bir azdan sevin lklar atyorlard. Ama, Abdi Aadan gizli. Abdi Aann,
onun adamlarnn yannda kyl, onlardan
daha
zgn
grnyordu.
Fsltayla
konuuyorlard.
Yamur durmadan yayordu. Kyller
yamurun altna dklmler, birbirlerine
sokulmular konuuyorlard. bek bek toplanmlar. Yamur altnda evden eve gidip
gelmeler, yamur altnda bzlerek, az
aza konuanlar... Suya batm gibi srlsklam her biri...
Derken alay- vala ile teki kyn insanlar, bata nianl olmak zere skn ettiler.
Her birinin elinde bir av tfei vard. Nianl
ate sayordu. Avuru zavuru ky tutmutu.
Yakarm da ykarm... Doru Memedlerin evine gitti. Dne, bu srada, evinin iinde oturmu, dnyadan habersizmi gibi duruyordu.
Nianl ayn hzla kapda attan indi, ieri
girdi. Kadn salarndan yakalad. Srye
srye Abdi Aann kapsna kadar getirdi.

207/895

Kadn Abdi Aa da grd. Kendini tutamad.

Geldi izmelerinin keleriyle inemeye
balad. Dnenin azndan t kmyordu.
Her bir yan amura batmt. Gzleri bile
amurdan grnmyordu. Abdi Aa, kadn
braktktan sora, bu sefer de nianl inemeye balad. Brakyor, avluda byklarn
geveleyerek dolayor, tekrar kadna gelip
inemeye balyordu. Kadnn azndan
szan kanlar, amura karyor, aalara
kadar, krmz bir erit olaraktan uzayp
gidiyordu.
Abdi Aa, tepeden trnaa sinir kesilmiti.
Konumadan avluda dolanp duruyordu.
Kimseyi de grd yoktu. Yredekiler
dolanp duran Abdi Aaya dikmiler gzlerini, ne syleyecek diye baknp duruyorlard.
nemli bir karar verecei zaman, sakalnn
bir parasn ahadetparmana dolar
ekerdi. imdi de ek babam ek ediyordu.
Gelip ortada durunca, ses soluk kesildi,
herkes ona bakmaya balad.

208/895

Parmana dolad sakaln brakt,

svazlamaya balad:
Beni dinleyin, dedi. imdi onlar bu yaknlardadr. Ya kayalkta, ya ormanlktadr.
Arayacaz. Yalnz bu kadar kalabalkta olmaz. On kii kadar. Bulunca ldrmeyecek,
eer ben yoksam orada, bana getireceksiniz.
Onun hesabn ben greceim. Abdi Aann
gelini
nasl
karlrm,
ona
ben
reteceim.
Abdi Aa, lafn bitirince, teki kyl
Rstem atld. Kel kafal, iek bozuu yzl,
koca burunlu biriydi:
Ben syleyim de, beni dinle aam, dedi.
Dn akamdan beri yamur iseliyordu deil
mi?
Birka birden:
yle, dedi.
Rstem sordu:
amurda iz kalr deil mi?
Kalr, dediler.

209/895

Kalmasa bile... sterse kalmasn. Belki de

kayalklardan gitmilerdir. z izlemeliyiz.
Yakndadrlar. Mutlaka bulacaz. z...
Abdi Aa:
kii de kasaba yoluna gitsin. Duydum
ki, kasabaya kam...
Sonra dnd, Rsteme sordu:
Kim izleyecek izi?
Topal Ali var.
Birka ses:
Topal Ali, eer gnl isterse, yamur olmasn isterse, kuru topra, kayay, kuu bile
izler, dedi.
Rstem:
Kuu bile izler. Yeter ki kanadnn bir yan
azck topraa desin. Uan kuu bile izler.
Abdi Aa:
Hemen getirin neredeyse, Topal Ali, diye
emir verdi.
Topal Ali burada, dediler.
Topal, bir ayan ta arkadan sryerek,
sektire sektire Aann karsna geldi dikildi:

210/895

Aam, dedi, korkma onun iin. Hi kalbine keder getirme.

Eer nce Memed topraa bastysa, ben
onu bulurum. Ku olup umadysa ben onu
bulurum. Yreine hi gam, keder getirme...
Topal Alinin kylleri de boyuna Aliyi,
teki kyllere, Aaya vp duruyorlar.
Bu Topal Ali bizim kyde ne kadar hrszlk olduysa buldu.
On be yldr bizim kyden ine bile
alnmad.
Topal Alinin yznden...
Topal Aliynen geyik avna gitmeli...
Talarn, kayalarn stnde hi iz grnr
m? Topal Ali kayalardan iz sre sre geyiin otlad yere kadar gtrr.
Topal Ali demiler buna Aam!
Bu yanlarda sansar kalmad.
Topal Alinin yznden.
nce Memed ocuu ge ekilmise de
bulur.

211/895

Hibir kalabala girmeyen, kyn iine

bile binde bir kan Hsk de gelmiti
Aann evinin nne. Hani Pancar Hsk
var ya, ite o. Hsk Topal Aliyi eskiden beri
tanrd. Topal Aliyle, yllardan beri bir tarlada,
yan yana ift srerlerdi. Topaln ne yaman
bir izci olduunu bilirdi. Zaten bu yanlarda
bilmeyen yoktu. Abdi Aa da duymutu
nn Topaln. Kyllerin onu bu kadar
vmeleri tantmak iin deil, vnmek iindi.
Hsk bakt ki Topal, Memedin izini
srmeyi stne ald. Topal, Memed neredeyse, hangi yolda beldeyse, maarada kovuktaysa eliyle koymu gibi bulacakt. Nasl etse
de yle aktrmadan Topalla bir konuabilse. Topal onu krmazd. Bunca yl birlikte
tuz ekmek yemilerdi. Topal hayran,
kyllerin Aaya kendisini vmelerini
dinliyordu.
Onlar Topal vdke, Topal da: Evelallah sayende Aam.. diye kabaryordu.

212/895

Yiit adam desinler, iyi adam desinler,

Topal gibi adam yok u kyler iinde desinler. Topal Alinin umurunda deildir. Oral bile
olmaz. Yalnz, Topal gibi izci bulunmaz, dediler miydi kvancna snr olmazd.
Topala ii denler, bir iki gn nce, Topaln kulann duyaca yerlerde, Topal gibi
izci var m bu dnyada! Byle izci!... Adana
topran bir bir gez bulunmaz. Analar bir tek
izci dourmu, o da Topal Ali, diye konuurlar, konumalarn Alinin duyduunu anlaynca, ona bavururlard. Bundan sonra
Topal Aliden istedikleri neyse alrlard. Byle
bir adamn iini Ali, lr gene yapard.
Topal, kalabalktan ayrlp izin ban bulmak zere Hatelerin evine giderken Hsk
arkasndan yetiti:
Dur hele Ali, dedi. Sana bir ift szm
var.
Ali:
Oooo Hsk karda! diye boynuna
sarld. Hsk karda seni bir gresim geldi

213/895

ki sorma gitsin. Bugnlerde ziyaretine gelecektim. Ya Hsk karda. Ne var, ne yok

Hsk karda? u ii bitireyim de bu gece
sende kalrm Hsk karda: Buluyum u
olan... imdicik bulurum. Ne var insan
bulmada?...
Hsk:
yle arkamdan gel! Kimse grmesin
konutuumuzu. Aa, benden phe eder.
Topal Ali merakla Hsn arkasna
dt. Demin azck durmu olan yamur iri
tanelerle tekrar dmeye balad.
Aann evinin nnde Topal Aliye at
hazrlyorlard. Atla iz srlr m? Topal Ali
gz kapal bile srer byle izi. Hsk, bir
damn karartsna vard sindi. Yanna gelen
Aliye krgn:
Bre kardam, gel otur yanma yle. Bre
Ali, nasl edip de teslim edicen fkaray Abdiye. Sen bunu nasl yaparsn? dedi. Kyma
nce Memede! Kyma ksze! Kyma
brahimin bir oluna! brahim gibi iyi adam

214/895

var myd? Seni de ok severdi. Mezarnda

kemikleri szlar sonra. Bilirim. Hemen imdi
elinle koymu gibi bulursun. Abdi ona ok
ktlk eder. Ktl sen etmi olursun
ona. Sana bir ey syleyim mi Ali? Sen
bunlarn yolunu art bugn. Memed,
bugn de geirirse kurtulur. ocukluunda
Memed, Kesme kyndeki Sleymann evine kamt. Herkes ld sandyd onu. Alt
ay m, bir yl m sonra ne, ben grdm de
anasna ben haber verdim saln. Yaa
yle olduydu o zaman. Herkes ld biliyordu
olan. Ban sokar bir yere. Gel karda
art bunlar. Kim bilir fkaracklar imdi bu
yamurda yata nereye sokuldular? Bu
kyamette neredeler acep imdi? Titreiyorlardr imdi. Ha Ali! Bana bir ey syle Ali.
Vazge bu iten.
Hsk konutuka Topal renkten renge
giriyordu. Halbuki az nce iz srecek, kocaman bir kyn nnde iz srecek, kaanlar
bulacak diye ne kadar seviniyordu. Hsk

215/895

konutuka, o azn amyor, topraa

bakyordu. O sustuka, Hsk ac ac
sylyordu:
Ya kardam Ali, fkaracklar imdi sokulmulardr birbirlerine, titriyorlardr bir aacn
altnda. stlerinden, yamur deil bu, bir rmak akyordur imdi. Bir rmak durmadan
akyor. Ali karda! Korkuyorlar imdi
fkaracklar. Adamn yrei paralanr hallerine! u yamurun da ettiine bak! Durmuyor
etmiyor. unlarn haline acsa da dursa,
dursa Ali karda! Bir ku parlasa korkuyorlar... Bir san kasa, bir kertenkele trmansa
aaca... Yrekleri gslerine smyor imdi. Ha geldiler, ha gelecekler diye. Bunlar
sevdallar Ali! Karasevdallara ktlk eden
onmaz. Eli kurur. Kupkuru bir aa gibi suyu
ekiliverir. Eli kurur. art yollarn Ali. Kurtar karasevdallar. Cennetten sana bir kk
hazrdr. Hemencecik hazrlarlar kk. De
Ali! De bana sz ver!

216/895

Hsk, Alinin gzlerinin iine, gzlerini

dikti bakt. Bunu yapmazsan olmaz m, der
gibi bakt. teki azn ap tek mi ift mi
demedi. Hsk, Alinin elini tutup tekrar
balad:
Bak sana deyim ki Ali! Bunlar daha
ocukluktan seviirler. Kz, Memedi bir gn
grmese yemek yiyemez, gzlerine uyku
girmez, hngr hngr alar. Onlar Allah
nianlam, haberin var m Ali? Allah! Bu
Memed, Kesme kyne kat da, hani ben
haber verdiydim anasna, kz o gelinceye
kadar hasta yatt. Deliye dnd. Bu byle
kardam Ali. Bu, byle ite! Gerisini sen
dn Alim. Sonra, tuttular kz, verdiler
Abdinin kel yienine. Onlar da katlar. Gerisini sen dn. Bir ku, bir alya snr. O
al da, o kuu saklar. Memed sana snd
Ali. Sebep olma. Sen bu ii yaparsan Abdi
sana dost olur ama, bir koca ky sana dman kesilir. Abdi dost olsun da diyeceksin.

217/895

yle deil Alim! yle deil. Sen bilirsin

Alim. Benim sana diyeceim bu kadar.
Omuzlar dm, yorgun yz kederden
deimi olarak Ali, Hse hibir ey
demeden ayaa kalkt. Hsk arkasndan:
Bir ky sana dman kesilir, dedi.
Sonra, arkasndan yetiip, kulana:
Karasevdallar ayrann onduunu duydun mu hi? Aralarna kara al olma
sevdallarn. Yuva bozann yuvas bozulur
Ali! Bir ky bayram etti Ali, sevdallar kavutu
diye. rk bir aaca dnersin. Bir ky sana
dman kesilir. Bak, olann anasn ne hale
getirdiler. amurlarn iinde yatyor daha!
Belki de... Dn Ali!
Bu srada, at hazrlanmt. Aliyi
ardlar. Bir delikanl hrmetlice at tutmu
onu bekliyordu. Atn terkisinde de uzun tyl,
kara bir yam balyd. Yamur siyim siyim
yayordu.
Btn kyl, oluk ocuk darda. Btn
gzler Topaln stnde. Topal, yzlerce ift

218/895

gzn arln, deliciliini stnde duyuyordu. Topal bacana o ezeli ars gene
girdi. Ar dayanlr gibi deil. Ne zaman bir
mkl iinde kalmsa o ar gelmi; her zaman topal bacana yapmtr. Dayanlr
gibi deil.
Cmle ky, ta topra, insan,
hayvanyla Topala iinden beddualar ediyordu. Hatelerin evinin nndeki dut
aacnn altnda iki iz yan yanayd. zi srd.
nce Hatelerin evini drt be sefer doland.
Kyn btn ocuklar arkasndayd. Sonra
geliigzel kyn iine dald. Bir zaman
kyn iinde doland durdu.
Hsn yannda, iki kyl duruyor:
Topala ne syledin? diye soruyorlard.
O vnerek:
Syledim syleyeceimi. Topal beni
krmaz sanrsam.
Kyn
iinde
babo
dolandn
grnce sevindi. Topal, kyn iinde dolar
da iz mi arard? Bandan ald myd, sonuna

219/895

kadar gtrrd izi. orap sk... Topaln

byle dolamasnda hayrl bir i vard.
Laf azdan aza dolat:
Topaln byle dolamasnda hayrl bir i
var.
Kim syledi?
Hsk syledi.
Pancar.
Hsk:
Topal kyn iinde dolanp duruyor. Allah
bilir ya, yrei acd sevdallara. Onlarn yollarn artacak. De grym seni Topal!
Kel Ali:
Ben o Topal bilirim, diyordu. Topal babasnn izini bile srer. Bulunca asacaklarn
bilse bile babasn, gene srer izini.
Yeter ki ona srecek iz olsun. Dayanamaz. Topal, iyi adam, ho adam,
sevdallara da yrei paralanyor ya, iz
srmemek elinden gelmez. z srmeye
gelince hibir ey geemez nne onun.
Kendisini ldreceklerini bilse bile, tesinde

220/895

lmn grecek bile olsa, bir iz ver nne,

srer gtrr.
Hsk:
Peki Kel Ali, dedi, belki on kere evi
dolat. oktan beri de kyn iinde dolanp
duruyor, iz sryor, diyelim, Memed kz ald
da kap kap dolamad ya. Kz karan
adam, arkasna bile bakmaz. Topal Aliyse iz
aracak adam deil. Hele bu yamurda...
Ben ona dedim ki... Ali! dedim... Bir daha
bakma yzme...
Kel Ali bu laflar dnd. Yznde bir
umut, bir sevin belli oldu:
Allah vere de huyu deimi ola Topaln.
Dnp durduuna baklnca kyn iinde,
huyu deimi... De, Topal Ali, greyim seni!
Topal Ali gitti geldi, gitti geldi. Kaplarn
nnde attan inip, topra iyice aratrd.
Talara bakt. Bir iz bulabilmek iin ne yaplmak gerekiyorsa, hepsini yapyordu. Yalnz
asl izin bulunduu yere bir trl yaklaamyordu. Korkuyordu. Biliyordu ki izi bir daha

221/895

grrse dayanamayacak alp gtrecekti. z

izler gibi yaparak kyn dna kt. inden,
dolduruvermek at, ban alp kamak geliyordu. Doludizgin!... Ormanla gzn dikti
uzun uzun bakt. zin yn doru ormann
iine gidiyordu. Sevien iki insan grr gibi
oldu. Kafasnda her ey altst oldu.
Yamur usul usul iseliyordu. Atnn
ban tekrar Hatelerin evine doru evirdi.
Geldi, Hatelerin evinin nndeki dut
aacnn yanndaki itin stnde durdu.
Yerde upuzun bir ark izi yatyordu.
Kendi kendine: ark daha yeni dikilmi,
dedi. Tyleri uzun. Bu, olsa olsa kn lm
bir tosun derisi olabilir. Gznn nne yeniden ormanda sevienler geldi. Usul usul
iseleyen yamurun altnda. Her bir yerini bir
merak atei sard. Yakyordu.
Dalm gitmiken, kyllerden biri
yaklat:
Ne o Ali? dedi. Burada uyuyup kalacaksn. Abdi Aa, sabrszlanyor. Ne dolanp

222/895

duruyor kyn iinde? diyor. Diyor ki, bu

kadar vdnz Topal Alinin srd iz bu
mu?
Bunlar byle konuurlarken, Abdi Aa
doludizgin srd atnn ban tam yanlarnda ekti:
Ne o? dedi. zci ba ne o? Maallah izci
ba, sen ne iz srermisin! Sabahtan beri
tapusunu karacakmsn gibi kyn iini
dolandn durdun. imdi de bu itin dibinde
uyuyacaksn.
Topal Alinin gzleri karard. Abdi Aaya
hzla atnn ban evirdi:
Aa, dedi, sor kyllere bakalm, yeni
ark giymi mi? Bu ark kn len bir
tosunun derisi mi?
Aa, kyllere dnd:
Doru mu? diye sordu.
Bir kyl:
Doru, dedi. Kn smailin tosunu ldyd. Deirmenci smail var ya, ite onun, bir
giyimlik de Memed aldyd ondan.

223/895

Aa, Topal Aliye:

Doruymu... De gster hnerini Ali!
dedi.
Ali, boynunu iine ekti. Altndaki at
krbalad. Abdi Aayla yedi sekiz atl da
onun arkasndan kyn dna ktlar. Kayalara gelince Ali atn ban ekti. tekiler de
ektiler. z kayalara gidiyordu. Ali, gerekten
ard bu ie. zlerin yn ormandayd oysaki... Kayadaki izleri aratrd.
Kayadan gitmiler. nin atlardan da kayadan srelim izleri, dedi.
Atlar birisine teslim ettiler. Alinin ardna
takldlar. Kayalarn arasnda azck bir toprak paras grdler. Toprak parasnda
tane sar iek amt. Toprak paras
kapkara, l ld. Sar iekler parlyorlard.
Sar iein birisi yan yatmt. Ali, onu
arkadakilere gsterdi:
Biliyor musunuz, bu neden yatm da
tekiler dimdik duruyor? Dn akam, yahut

224/895

gece yars stne birisi basm. arn yan

taraf, bakn uraya bir iz brakm.
Sonra Ali kayalkta dnd dolat. Abdi
Aa, arkasn hi brakmyordu. Sivri bir kayann dibine gelince:
te buradan dnmler, dedi.
Yeniden atlarn yanna geldiler.
Artk, ormana doru izler apaikard.
tekiler bile izleri gzleyebiliyorlard. Ormann kysna gelince Ali durdu. Yz
sapsar, kl gibi oldu, sonra da morard. zler
ormanlktaki kayala doru yn deitirmiti.
Bu, bir kr yryyd. Nereye gideceklerini bilmeyenlerin yry... z bir zaman
doru gidiyor, gidiyor, dnp baka yne
vuruyor, yeniden dnyordu. Ali, izin byle
dne dne, byle birka kere ayn yere
geldiini grd, acd. inden: u Abdiyi
alp, ormann aasna gtreyim, kurtulsun
fkaracklar, geti.
Bir aacn kknn dibinde yeil bir ot
bitmiti.
Ot,
tertaze,
kke
doru

225/895

yaslanmt. Otun yars ezilmiti. Onun arkasnda da bir aa kym topraa

gmlmt.
Yamur yeniden iddetlenmeye balad.
Topal Ali terkideki yamy srtna ald.
tekiler susuyorlard.
Abdi Aa:
Vakit geiyor Ali, dedi. Gene izi mi
yitirdin?
Yok, dedi. Yryn. At ormana srd.
Bu sefer izi, gerekten yitirdi. Abdiye
dnd:
zin ucunu kardm, dedi.
Abdi Aa:
Senin hnerin bu muydu? Bu muydu Topal Ali? diye sylendi. Nianl en arkada.
Elinde plak bir tabanca... Kabzay skyor.
Ali, Abdi Aann szne ierledi:
imdi karrm izi, dedi. Bunlar yaknlarda olmaldrlar. Burada frtnaya tutulmular. ok dnmler buralarda. Onun iin
izi ardm.

226/895

Epeyce aradktan sonra izi gene

dorulttu. Orman st ste, skt. Atlar
gidemeyecek bir hal ald. Atlar braktlar,
yollarna yaya devam ettiler.
Ali:
te buradan bir dal krmlar, dedi.
Sonra heyecanland:
Yaklatk... Buradan da bir kucak al
almlar. Kuru al. z, kayala doru gidiyor.
Topal Aliyle Abdi Aadan baka hepsi
srlsklam olmulard.
Abdi, nianlya dnd:
Sen neden yamn almadn? diye sordu.
teki cevap verecek halde deildi.
Elindeki tabancas decekmi gibi titriyordu.
Topal Ali kayala doru komaya balad.
Heyecandan
tkanyordu.
Arkasndan
tekiler de kotular.
Ali:
Buldum, dedi. u koca kayaln altndalar. Yava olun.
Abdi Aa gerilerden baryordu:

227/895

Oradalar m? Bir ey sylesene Ali!

Aliden ses seda kmyordu. Soluk
solua Abdi de geldi. Alinin durduu yerde
durup bakmaya balad. Geriye kalanlar da
geldiler, sralandlar.
Ali sze balad:
Burada, dedi, ate yakmlar. u alnn
stnde, elbiselerini serip kurutmular. Atei
kibritle deil, kavla yakmlar...
Kovuun arka tarafna, kuru toprakl yere
gitti. Topraa eildi. Uzun zaman aratrd.
Toprakta, kzn geni, sert kalalarnn izini
seebildi. Kalalarn biraz stnde omuz
kreklerinin yeri belli oluyordu.
Gelin, gelin! diye arkadakileri ard.
Gelin de bakn.
Hepsi hep birden eildiler, topraa baktlar. Abdi Aa, ne var gibisine Topal Alinin
yzne bakt.
Ali:
Olacak olmu, dedi.
Abdi Aa, anlad ama gene sordu:

228/895

Yani ne olmu? dedi.

Ali:
Bak Aa, uras kzn kalalarnn yeri.
uras da krek kemiklerinin... uras da
bann geldii yer. u izgilere bak. Buraya
alar yaylmtr... Yani Aam, at alan...
Abdi Aann yz deiti. Bir zaman yle
sustu kald. Sonra yava yava canland:
Nereye gittiler onlar imdi sana gre?
Ali:
ok yakndalar. imdi buluruz.
Gnse batt batacak.
Abdi Aa:
Karanla kalmayalm Ali.
Ali:
Onlar buradan ayrlal olsa olsa iki saat
olmutur. ki saatte bu ormanda ne kadar yol
yrnr? stelik bunlarn karn da a!
Isndklar yerde hi ekmek krnts yok. Yiyecekleri olsa yerlerdi.
Nianl bzlm. Her bir yanndan sular
szyor. Dileri de birbirini dvyor.

229/895

Bir ate yakp da snalm, dedi. mekten ldk.

tekiler de:
mekten ldk, dediler.
Abdi Aa kzd:
Biz onlar arayacaz. Siz kaln da snn,
dedi. Avrat yrekli adamlar.
Aliyle birlikte ormana daldlar. Abdi Aa,
tabancasn ekti.
Nianl, Abdi Aann kzdn grnce,
ate yakmaktan vazgeerek arkasna dt.
Yava yava karanlk basyordu. Ali, tam
izin stndeydi. z, ylesine belliydi ki, karanlkta bile srebilirdi. Artk kapandaydlar.
Neredeyse ele geeceklerdi. zler, gittike
tazeleiyordu. Bir alnn ardnda, bir trd
duydular. Kulak kabarttlar. Karanlk yava
yava basyordu.
Abdi:
aly evirin, diye emir verdi.
Ali:
Burdalar; dedi.

230/895

Birden bir kadn l duydular.

Abdi bard:
Memedi ldrmeyeceksiniz. Tutup bana
getireceksiniz. Onu, ben elimle... Ona ne
yaplacaksa, ben elimle yapacam. Tyne
dokunmayacaksnz Memedin.
Memed alnn arkasna sinmiti. Eli,
tabancasnn kabzasndayd. Tabanca alvarn sa cebindeydi. Hibir eyden, hi
kimseden korkmuyordu.
Hateye:
Korkma! dedi. Seni onlara vermem.
alnn iinden ayaa kalkt. Korka korka
kendisine doru ilerleyenlere:
Teslim, dedi. Teslim oldum.
Abdi:
Durun, dedi. u itin yanna ben varaym.
tekiler geri geri ekildiler. Abdiyle nianl ne dt. Memed yalnz bir karart olarak
gzkyordu.
Topal, biraz nce izi srp getirdiinde
bir sevinmiti ki... imdi bu durumu grnce

231/895

mthi bir kedere gmld. Her zaman byle

olurdu zaten. Oraya, bir ktn stne
oturdu kald. Ban elleri arasna ald. Kendi
kendine syleniyordu, Ben, bu ii yapmayacam. Bir daha yapmayacam. Vay
Memed!
Abdi Aa:
Ulan nankr, dedi. Ulan ekmeksiz. Bunu
mu yapacaktn bana? Seni, dedi, alp gtreceim kye... Gerisini sen dn...
Tam bu an, t, diye bir tetiin dmesi
duyuldu: Ama patlamad. Abdi arkasn
dnp hml:
Ulan, dedi, size demedim mi, ona hibir
ey yaplmayacak...
Memed hi kmldamyordu. Heyecanlanmyor, korkmuyordu. Ta gibi, ylecene durmu bekliyordu. Bu srada alvarnn sa cebindeki eli biraz oynad. Tabancay yava
yava tabaka karr gibi heyecansz, dar
kard. Abdi Aaya dorulttu. Sanki hibir
ey olmuyordu. yle dingindi. ki el ate etti.

232/895

Abdi Aa:
Yandm anam, diyerek yere derken,
tabancay nianlya evirdi. el de ona skt. O da yandm, diyerek yere dt.
Tabancasn
cebine
soktu.
Ayn
soukkanllkla:
Hate burada. Klna dokunursanz, size
yapacam bilirim.
Hateye de:
Sen imdilik eve dn. Ben seni sonra,
gelir alrm. Bamz alr, bilinmeyen bir yere
gideriz. Sen doru eve git. Bunlar sana
dokunamazlar.
Memede ate etmeye baladlar. Buna,
Memed de ard. Oysaki Memed, oradan
oktan uzaklamt. Karanla skyorlard
kurunu. Gece yarsna doru ormandan kt. Usul usul yamur iseliyordu daha.

10
Kap usul usul vuruluyor. Korka korka...
Bir zaman duruyor, yeniden balyordu.
Kadn, kocasn uyandrd:
Kalk hele, dedi. Kalk. Kap vuruluyor.
Uykulu erkek birka kere kalkmaya davrandktan sonra, ban yasta geri koydu.
Kap, bu sefer biraz daha hzl vuruldu.
Kadn yineledi:
Kalk hele bre, dedi, biri kapy dvyor.
Erkek, homurdanarak kalkt. Sallana sallana kapya vard:
Kim o? diye seslendi.
Dardaki:
Benim, dedi. Sesi karncalanyordu.
Boazn temizledi.
Sen kimsin?
A hele kapy. Tanrsn beni.
erdeki, kapy at:
Gel ieri, dedi. yleyse...

234/895

eri, sendeleyerek girdi. Karanlkt

ierisi...
Adam, karsna:
Kar, u yakver, dedi. Misafir geldi.
Az sonra k yand. I yaktktan sonra,
kadn yanlarna geldi. Misafirin stnden sular szyordu. Giyitleri bedenine yapmt.
Bu misafire hayretle baktlar. Su iinde misafir. Kadn, nedense, misafirden gzn bir
trl alamyordu.
Durdu, bakt. Boyuna bakt. Gzlerine,
salarna bakt, bulamad:
Bu misafri gzm sryor ya, dedi
sonunda... karamyorum.
Adam,
glmseyerek,
her
zaman
glmserdi:
Benim de, dedi. Benim de gzlerim artk
almyor ya, gene de gzm sryor misafiri.
Kestiremiyorum.
Konuun omzuna elini bastrd, bakt:
Bilemeyeceim. Tandm bir surat ama,
bilemeyeceim.

235/895

Karsna:
Kar, dedi, yle gryorum ki misafir
m. Islak. Bir ate yakver.
Misafire:
De bakalm misafir sen kimsin? Gzm
srd ya, bilemedim.
Misafir:
Emmi, dedi, ben nce Memedim.
Sleyman, teki gzden odun getirmekte
olan karsna seslendi:
Avrat, dedi, bak hele gelen kimmi! Bak
hele!
Kadn:
Kimmi? diye heyecanla sordu.
Bizim nce Memed. Maallah tosun gibi
olmu. Babayiit. Ben de bugnlerde duruyor duruyor senin lafn ediyordum. Noldu bu
ocua?
diyordum.
Demek
yreime
douyormu.
Kadn:
Yaaa yavrum, dedi, bugnlerde hep Sleyman emmin durup durup seni anyordu.

236/895

Sleyman ok yalanmt. Kalar

uzam, pskl pskl, apak olmu, gzlerinin stne dmt. Sakal da ok uzundu.
Bir pamuk yn gibi. Bu hal, Sleymana
heybet veriyordu.
Kadn, bir kat erkek amar getirdi
Memedin nne att:
Soyun da yavrum, bunlar giy, dedi.
Sonra satlcan olursun.
Memed, evin karanlk bir kesine gitti,
orada soyundu. Geldi, don gmlekle ocan
bana oturdu.
Sleyman:
Eeee? dedi.
Memed:
Sizi ok gresim geliyordu ama, nidersin!
Kyclk.
Sleyman, Memede takld:
O kye daha gidemedin mi Memed?
dedi.
Memed, ac ac glerek:

237/895

Gidemedik, derken kafasnn karanlnda bir top sar k avkd.

Sleyman:
Sormak acep olmasn. Bu gece bu ne hal
Memed?
Memed:
Anlatrm, dedi. Derdime bir are bulursun diye sana geldim.
Dnyada senden baka tandm kimse
yok. Bana yardm edecek hi kimsem yok
senden baka.
Kadn:
Umsn yavru, dedi: Bir orba koyaym da i. msn.
Memed, scak orba tasn eline alnca,
yllar nce ayn ocan, ayn kesinde gene
byle rken orba iiini anmsad. O zaman yalnzd. O zaman korkuyordu: Her eyden korkuyordu. Orman stne stne geliyordu. Korkuyordu. imdi cesur. Karar vermi.
Dnyas yrtlm, geni. Hr olmann tadn
tadyor. Yaptndan hi de piman deil:

238/895

Kadn:
Siz
oturun
konuun.
Ben
gidip
yatacam.
Kadn gittikten sonra:
De anlat bakalm Memedim, dedi,
Sleyman.
Memed:
Abdiyi de ldrdm, yienini de, diye
balaynca, Sleyman:
Ne zaman? diye hayretle sordu.
Memed:
Bugn karanlk kavuurken.
Sleyman:
Doru musun Memed? diye inanmaz inanmaz sordu. Hi adam ldrm hali yok
sende.
Memed:
Oldu bir kere. Ne yapalm, kader byle
imi.
Olan biteni inceden inceye Sleymana
anlatt. afan horozlar tyorlard.
Bitirdikten sonra Sleyman:

239/895

Ellerine salk yavrum, dedi. yi yapmsn. Eee imdi ne yapmak niyetindesin

bakalm yavrum?
Memed:
Gidip hkmete teslim olmayacam her
halde. Daa kacam.
Sleyman:
Sen bugn yat hele, gerisini yarn
dnrz.
Memed:
Burada kstrmasnlar beni?
Sleyman:
Kimsenin aklna gelmez. Adam vurup da
gidip burnunun dibindeki kyde saklanacan kimsenin aklna gelmez.
Memed:
yle, dedi.
Sleyman:
Onlar seni ararlarsa eer, uzak kylerde,
dalarda ararlar...
Duvara dizi dizi nakl uvallar dayalyd.
Sleyman, Memedi ard:

240/895

Gel de Memed, dedi, u uvallar beri

alalm. Ne olur ne olmaz, gene biz tedbirimizi
alalm. uvallarn arkasna sana yatak
yapacam.
Bir zaman uraa terleye ikisi, uvallar
duvardan bir insan sacak kadar ayrdlar.
Arkasna Sleyman, bir yatak yaptktan
sonra:
De gir yat, dedi. stersen bir ay yat.
Kimse phe etmez buradan. imdi stne
bir de ul ektim miydi... Ha yat, de yat.
Memed, ona hibir ey sylemeden
yataa girdi.
Sleyman kapy iyice srmeledikten
sonra, yatana geldi. Kars uyumutu.
Uyandrd:
Bana bak, dedi, Memedin yatan uvallarn arkasna yaptm.
Geline, olana, hi kimseye Memedin
bize geldiini sylemeyeceksin.
Kadn:
Olur, dedi, ba yasta dt.

241/895

Memed, yatakta bir zaman Hateyi

dnd. Abdinin kvranp dmesini getirdi
gzlerinin nne. Abdi, hi beklemiyordu
bunu. Nianlnn barmasn, elleriyle topra yrtn, dilerini aalara, topraa kvranarak geiriini ve sonra birdenbire
zlp yere, kanlar iinde seriliini... Bir
adam grmt o srada. Herkes, ona kurun skarken, bu adam ban elleri arasna
alm, bir ktn stne oturmu, efkarl
efkarl sallanyordu. Byk bir keder iinde
kvrand belli oluyordu. Buna bir trl akl
erdiremedi. Kimdi bu?
Sonra her eyi unuttu. Yeniden domu
gibi kafasnn ii tertemizdi. Iklyd. Hibir
ey olmam gibi uyudu. ok neeli uyand.
Olacak olmutu. Dn geceyi dnrken, o
iki ine ucu gibi k geldi gzlerine yine
akld.
Sleyman:
Bana bak! dedi. Ben sabahleyin kalktm
ky kolaan ettim. Abdinin vurulma haberi

242/895

gelmi bile. Belki buray da ararlar. Bu gece

seninle daa kp ekyalar arayacaz.
Memedin, buna sevindii yznden
belliydi.
Sleyman:
Deli Durdu bize akraba gelir. Benim ok
iyiliimi grd. Seni korur. Onun yannda
aydan fazla eleme. tin biri. Onu ok
yaatmazlar dada. Bir gn nasl olsa
vurulacak. Onun gibi bir ekyann bir yldan
fazla dada kald grlmemi amma,
bunda bir ey var. Gene de benim bildiime
gre ok yaamaz. Yerini yap, onun
yanndan ayrlmaya bak. Zaten, seninki bir
iki aylk bir deneme, alma. Ondan sonra
kendine bir ete kurarsn. Bak! Sana tekrar
sylyorum o itlen dolama uzun boylu.
Ekya deil soyguncu, hrsz... Sen olmasan
yzne bakmazdm o itin. Bir taraftan da Deli
Durdu iyi ocuk. Onu kylleri bozdu.
Kyne misafir gitmi bir gn, kendi kyls
ona delice yedirip candarmalarn tuzana

243/895

drmler. Zor bela kurtulmu. te ondan

sonra azd. Her neyse... Bir iki ay idare et
sen.
Memed:
Deli Durdunun etesi byk m? diye
sordu.
Sleyman:
Ne kadar it varsa buralarda onun
banda. pten kazktan kurtulmuun hepsi
onun banda. Bak, daha ok gensin. Ama,
pieceksin. Uzun zaman dada kalr msn,
kalmaz msn onun orasn Allah bilir. Dediklerimi iyi dinle. ine yarar sanrsam. Ekyalarla ok dtm kalktm. Bilirim. ounun
akibetini grdm. Varr varmaz eteye yle
hemen herkesle can cier olma. Onlar, hemencecik seninle arkada olmak isterler,
sana kar ho, yumuak grnrler,
arkada grnrler, seninle ok ilgilenirler,
derdi olan derdini aar sana, insanlar
byledir. Sen kendini hibir zaman amayacaksn. Kapp koyuvermeyeceksin. Tesirin o

244/895

zaman iyi olur zerlerinde. Arbal davranacaksn. Ekiyalkta yanndakilere tesir

arttr. Ha ne diyordum, hemencecik hepsiyle tanp, ahbap olaym deme. Bir zayf
damarn kefederlerse mrnn sonuna
kadar rahat edemezsin. Onlarn yanlarnda
on paralk onurun kalmaz. Gn getike
hepsini iyice tanrsn. nsanlar szleriyle
deil, hareketleriyle l! Ondan sonra da
arkada olabilecein insan se. pin ucunu
bir verirsen ellerine yandn gnn resmidir.
Hapishaneyle dan birbirlerinden zerrece
fark yoktur. ki yerde de reisler var, geriye
kalanlar reislerin kullardr. Hem de ne
aalk kullar... Reisler insan gibi yaarlar,
tekiler kpek gibi... Sen reis olacaksn. Ama
tekileri kle gibi kullanma. Senin yaamayn
srr bu olsun. Varr varmaz imdi, Deli Durdu
sana bir mavzer verir. teki silahlar, sen
gn getike temin edersin. Ben, imdi
gideyim de Deli Durdu nerelerde geziyor,
onu reneyim.

245/895

Kyllerden biri Deli Durdunun yatakln

yapard. Sleyman onun evine gitti. Ondan,
Deli Durdunun yerini yurdunu rendi.
Durdu, kardaki Akst kyndendi. Sleyman onu ocukluundan beri tanrd. Babas, harbe gitmi, bir daha da dnmemiti.
Azck akraba olduklar iin Sleyman ona,
anasna yardm etmiti. Daha dorusu alktan
lmemelerine
sebep
olmutu.
ocukluunda da ele avuca smaz itolu
itin biriydi.
Be yldr da dadayd. Yakmad ev,
ykmad yuva kalmamt. Bu taraf kyller,
elinden zar alyorlard. Yollardan kimse
geemez olmutu. Yakaladn, nesi var;
nesi yok, rlplak soyuyor brakyordu. Her
eyini, ama her eyini; donunu bile alyordu.
Dostluk, ahbaplk bilmezdi Deli durdu.
Kardeini, anasn, babasn dinlemezdi.
Dorusu bu ya, Sleyman Memedi ona
gtrmeye korkuyordu. Aklna bir eserse,
ocuu vuruverirdi.

246/895

Sleyman Memede:
O deli itin yerini rendim, dedi. Duman
tepesinde imi. Biz, Duman tepesine kp
el ate edeceiz, Deli Durdunun adamlar
gelip bizi alacaklar. Ben bu deliye ok ok da
gvenemiyorum ya... Neyse... Benim
hatrm ok sayar. Bu yanlarda baka ete
olsa... Yok.
Gn battktan sonra, Sleyman nde,
Memed arkada yola ktlar. Ky knca
Sleyman arkasna dnd:
Bre Memed, dedi, sen imdi ekya oluyorsun gayri, gelip de bizim evi basma e mi?
nce sizin evi soyarm. Ekyaln
anndandr. Ben, Deli Durdu etesinden
deil miyim?
Sleyman, kahkahayla glerek:
Hele! Hele! dedi.
Memed:
Doru sylemiyor muyum? diye sordu.
Sleymann yz deiti:

247/895

Memedim, dedi, kt bir ey yapsaydn,

baka herhangi bir adam ldrseydin, seni
gtrr elimle hkmete teslim ederdim.
Memed:
Ben de baka insana kyamazdm zaten,
dedi.
Sleyman, olduu yerde znk diye durdu.
Memedin yakasndan tuttu. Gzlerini gzlerine dikti:
Bana bak! Olum nce Memed, dedi.
Susuz adam, az suu olan adam, paras
iin adam ldrrsen iki elim yakanda olsun.
Memed, dingin:
Bundan sonra insan ldrmeyeceim.
Sleyman, yakasn brakmadan:
Eer bir Abdi Aaya daha rastlarsan, onu
da ldrmezsen gene iki elim yakanda
olsun. Yz tane Abdi Aa grrsen, yzn
de ldr...
Memed, glerek:
Sz, dedi. Yz tane bulursam, yzn
de...

248/895

Yamur, sabahleyin kesilmiti. Ova

amurdu. Ama imdi daa trmanyorlard.
Bastklar yer kck talyd. Talar, ayaklarnn altnda kayyordu. Hava rk aa,
ac iek, ot kokuyordu. Gkteki yldzlar iri
iri... Her birinin yresini aydnlk bir halka
evirmi... Bir ku vardr olak gibi meler,
ite arada bir de o meliyordu. Biraz daha
yukarlara knca bir yusufuk kuu tt.
Yusuuufcuuuuuuuk!
Dumantepenin sivrisinin altna gelince
Sleyman:
nce Memed, dedi, kar da tabancan
el ate et!
Soluk solua topraa kt. Soluu
tayordu:
Oooof? dedi, ooof kocalk... Vay genlik
vay!
Memed, bu srada havaya el boaltt.
Ta uzaktan, kayalklar yanklandran bir
el silah karlk verdi.
Sleyman:

249/895

Vay vay dizlerim, diye inleyerek kalkt.

Haydi yavrum oraya doru yryelim.
Memed, Sleymann koluna girdi.
Tam yanlarnda, bir el daha ate edilince
durdular.
Sleyman:
Ne o, it dlleri beni mi vuracaksnz? diye
bard.
Gen bir ses grledi:
Kim o?
Sleyman:
Gel ulan, gel de beni Deliye gtr.
Salarndaki kayann arkasndan bir
adam kt:
Siz miydiniz ate eden? diye sordu.
Sleyman, tok bir sesle:
Bizdik, dedi. Deli nerede? Deliyi gster
bana.
Adamn sesi aknd:
Durdu Aaya kim gelmi diyelim?
Sleyman:
Kesme kynden Sleyman emmi de.

250/895

Adam, birden:
Kusura kalma Sleyman emmi, sesinden
tanyamadm.
Sleyman:
Kocalk yavrum, dedi. Sesi de deitiriyor. Sen kimsin yavrum? Seni de
tanyamadm.
Ben, dedi, Karacarenden Mustuun
olu Cabbarm. Hani size semer yaptrmaya
gelirdik babamla. Bize hem semer yapar,
hem trk sylerdin.
Sleyman:
Acaip, dedi. Sen de mi ekya olduydun?
Hi duymadmd.
Oldu, bir kere, dedi. Durduya bard:
Kesme kynden Sleyman emmi imi...
Ses kayalara arpa arpa dald.
Maaraya benzer byk bir kaya
kovuunun nnde bir ate yanyordu. Yedi
sekiz kii atein yresine sralanm,
tfeklerini temizliyorlard. stlerindeki kaya
bir kavak gibi uzayp gidiyordu. Yanan

251/895

kocaman ate kayann stne trl, korkun

biimler iziyordu. Memed kayay, adamlar,
silahlar, atei byle rlplak grnce iine
bir garipseme kt. Karanlktaki ayak
seslerini duyunca, ate bandaki adamlardan biri ayaa kalkt. Uzun boyluydu. Glgesi, upuzun biimlerle oynaan kayann
stne dp sallanmaya balad. Adam,
onlara doru geldi.
Sleyman:
Sanrm ki bu gelen bizim Deli, dedi.
Cabbar:
yle, dedi. Durdu Aam...
Durdu bard. Sesi zil gibi tyordu:
Ho geldin Sleyman emmi! Ne o bu
gece vakti? Bize karmaya m geldin Sleyman emmi?
Sleymann eline sarld pt.
Duydum ki ulan Deli, dedi, duydum ki bu
dalarn padiah olmusun. Astn astk,
kestiin kestik...
Durdu:

252/895

Olduk Sleyman emmi, dedi. Vallahi u

aa yollardan insan geirmiyorum. Bu
yaknlardan
adam
gemesini
yasak
edeceim. nsan aya demeyecek bundan
sonra bu topraklara. Buradan Maraa kadar
da ne kadar yol varsa, haracn ben
alacam. Tansn beni Akst ky.
Tansn kimmi Deli Durdu.
Sleyman:
Gene deli deli sylenmeye baladn,
dedi.
Durdu:
Eer daha ok canm skarlarsa, o Akst kyn yakar ykarm, yerle bir eylerim. Yerine de eek inciri dikerim.
Sleyman:
Kes byle laflar deli! diye kt.
Durdu:
Senin haberin yok yleyse benden, diye
sylendi. Senin haberin yok!
Sleyman:

253/895

Var, dedi. Var deli bok. Ekyal da be

paralk ettiniz.
Durdu:
Birka yl daha gesin. Ben ykm
tutaym. Sen ekyalk nasl yaplr grrsn.
O zamana kadar ben lrm. Gremem senin ekyaln. imdilik hrszlyn n
dnyay tuttu.
Deli Durdu:
Grrsn grrsn, dedi.
Sleyman kzd:
Byle giderse, bu azlan gidersen seni
vururlar deli! dedi.
Ancak senin ln grrm. Genliine
yazk. Seni bilirsin ki ok severim deli!
Durdu:
Bilmem mi beni sevdiini, bilmem mi
sanyorsun. Sor arkadalara, her gn sylerim, kemiim Allahtansa, etim Sleyman emmimindir, derim.
Arkadalarna dnd sordu:
yle deil mi arkadalar?

254/895

yle, dediler.
Sleyman:
Ben senin hi yoktan ekya kman
istemedim. Peki, sylesene sen niye daa
ktn? Fiyaka iin. Olmaz Durdu. Bu, delilik
ite.
Durdu:
Otur hele Sleyman emmi, dedi; otur da
bir ay i.
Sleyman, ellerini dizlerine dayayarak
oturdu:
Bu genlik geer mi ele, dedi, it sdkleri,
siz dalarda rtn genlii. Sonra,
Durduya bakt glmsedi: Canyn kymetini
de bilirsin deli, dedi, bu peryavanlar da
nereden buldun?
Btn atein yresi, bir harman yeri
byklnde frdolay peryavanlarla evrilmiti. Kaln dekler gibi yumuack sermilerdi peryavanlar. Geceye, tatl bir
peryavan kokusu yaylyordu. Otu gibi, kokusu da yumuack, bayltcyd peryavann.

255/895

Durdu kabard:
Sayende buluruz Emmi, dedi. Bu dalar
bizim.
Sleyman, bir kahkaha att:
Hay, deli hay! dedi. Demek peryavan
tarlasnn da tapusunu kardn?
Memed dikkat ediyordu. Ekyalarn hepsi de krmz fes giymiti. Krmz fes
dalarda adetti. Krmz fes ekyaln
alametidir. Kasketli, apkal ekya grlm
deildir. Olmaz. Fesi kim icat etti bu dalarda
belli deil. Kim kulland apka devriminden
sonra, o da belli deil. Belki, apka devrimi
olduunda dada ekyalar vard, onlar fesi
karmak gerekliini duymadlar. Ondan
sonra da her daa kan fes giydi bana.
Sleyman oturunca, btn ekyalar
geldiler, ho geldin, dedikten sonra teker
teker elini ptler. Memede de tuhaf tuhaf
bakyorlard. Memed, Sleymann arkacna
oturmu, ban omuzlar arasna gmm,
kck kalmt.

256/895

Bu ocuu sorarsanz, ad nce Memed.

Elinden bir katil km. Size getirdim, diye
Memedi takdim etti. Memed bu srada,
ban yere dikmi, biraz da klm
gibiydi.
Durdu, bir ocua, bir Sleymana bakt.
Hayretle sordu:
Bizimle beraber mi gezecek?
Sleyman:
Eer kabul ederseniz... Etmezseniz de
tek bana gezecek.
Durdu:
Sleyman emmi! dedi, bamzn stnde
yeri var. Sen getirdikten sonra...
Arka antasndan bir fes kard,
Memede att. Dalgn gibi duran Memed, fesi
havada kapt.
Al bakalm yiidim giy unu! Benim eski
festir bu ya, bakas yok imdi. Sonra iyisini
buluruz.
Sleymana dnd, byk altndan gld:
ok da gen maallah.

257/895

Sleyman, buna alnd:

ok gen ama, krk yllk Abdi Aay yedi.
Eek hrszlndan dolay kmyor daa.
Durdu:
Abdi Aay m? diye dehetle sordu. Abdi
Aay ha? Vay anasn!
Sleyman:
Ne belledin ya, dedi.
Durdu, Memede inanmaz, hayret dolu
gzlerle bakarak:
Tfein yok herhalde karda, dedi. Abdi
Aay hakladna iyi yapmsn. Eline
salk. Be kyn kann emiyormu. Aynen
slk gibi...
Sonra Cabbara dnd:
Cabbar, dedi, u son baskndan
aldmz tfek vard ya, onu gmdn yerden kar da getir. Bir iki fieklik de getir.
Mermi de getir.
Bir lokma, incecik ocuun Abdi Aay
vurduuna bir trl inanamyordu. Bu sebepten de ona pheli pheli bakyordu.

258/895

Bunu sezen Sleyman:

Yalnz Abdi Aay deil, yienini de beraber ldrd. Anladn m Durdu?
Durdunun aknl bir kat daha artt:
Demek yienini de beraber ha!
Memed, bu sefer iyice bzlm, ocan
banda kck kalmt. r gibi bir hali
vard.
Scak ay, ince belli bardaklara doldurup
Sleymanla Memede verdiler.
Sleyman, bir baba efkatiyle Memedin
stne eildi:
Ekyalk balyor nce Memed, sk dur!
Atee boyuna odun stne odun atyorlard. Ate gittike byyordu. Scak
oaldka peryavanlar daha ho, daha keskin kokuyordu. Atein ndan gkteki
yldzlar kck kck, ine ucu gibi
grnyorlard.
Durdu:
Sen korkma Sleyman emmi, dedi. Ben
varken onun klna hile gelmez.

259/895

Sleyman, Durduyu tepeden trnaa acyarak szd:

Sen, dedi, Durdu, dosdoru lme
gidiyorsun.
Durdu:
Neden Emmi? diye gld.
Sleyman:
Ekya olan ekya dan tepesine byle
ate yakmaz. Dmann karncaysa da hor
bakma. Bu, ak ak lme gitmek demektir.
Durdu, Sleymamn bu lafna da kahkahayla gld:
Bre Emmi, dedi, kim var bu dan
banda? Kim grr?
Bir gn grmez, iki gn grmez... ekirge
gibi...
Durdu:
Hi grmez. Grse de Deli Durdunun
stne candarma m gelebilir. Vay Emmi
vay! Sen daha bilmiyorsun Deli Durduyu.
Deli Durdu bu dalarn kartal gayri. Kim
urayabilir Deli Durdunun semtine?

260/895

Sleyman:
Grrz, dedi.
Durdu, laf deitirmek iin Memede
sordu:
Abdi Aaya kurun skarken elin titremedi
mi hi?
Memed:
Yoooo, dedi. Hi titremedi.
Durdu:
Neresine nian aldn?
Memed:
Gsne... Tam yreinin olduu yere...
Bunu syledikten sonra, tarif edilmez bir
yalnzlk duydu iinden. Yresindeki her ey
silindi gitti. Bu deli Durduyu hi sevemedi.
indeki gariplik bundan m geliyordu ola?
Kardaki ate karard. Silah temizleyenlerin
yzleri karanla kart gitti. Kayadaki
glgeler devletiler, sonra da ortadan yok
oldular. Esen yel, yalmlar gnbatya doru
yatryordu. Birden Sleymana gz takld.
O, neeliydi. Ak sakall yz atein

261/895

yalmnda trl trl oluyor, deiip

duruyordu.
Memed dnd ki, Sleyman kendisine
ok gveniyor. Garipsemesi azck azald.
Sonra da dayanlmaz bir uyku bastrd onu.
Olduu yerde kvrlakald.
Sleyman:
ocuklar, dedi. uraya ben de kvrlaym.
Bizim olan uyudu.
Durdu:
Emmi, dedi, benim salam bir asker
kaputum var, onu rtn stne.
Sleyman:
Getir, dedi.
Kaputun bir kesini Memedin stne
rten Sleyman, onun yanna kvrld. Sonra,
teki ekyalar da yattlar. Bir tanesi nbeti
kalm, kayann sivrisinde bekliyordu.
Memed ta gibi uyand. Donmu kalmt
sanki. Daha gn domamt. imdilik
doaca da yoktu. Alacakaranlkta, ocan
kysna sralanp uyumu, hala horlayan

262/895

ekyalar grd. Gz nbetiyi arad

yrede, hi kimseyi gremedi. Ortalkta horultudan geilmiyordu. leri rahat uyumayanlar horlar. Dorudur. Memedin iine, birka
gnden beri ilk defa korku girdi. imdi, ikicik,
iki tek kii gelse, bu horul horul uyuyanlarn
hepsini bir rpda vurur, byn da bura
bura giderdi. Tfeinin azna kurun verdikten sonra, nbete durdu.
lkin Durdu, arkasndan da tekiler
uyandlar. Sleyman da uyand onlarla
birlikte.
Durdu, gzlerini ovuturarak:
Nbeti, diye seslendi:
Memed:
Buyur Aam, diyerek kayadan indi. Hibir
ey yok. Kimseyi de grmedim, diye tekmil
haberini verdi.
Durdu:
Sen misin nce Memed? diye sordu.
Nbeti sen misin?
Benim.

263/895

Durdu:
Daha imdi geldin. Dur hele, daha vakit
var nbete. Dur hele...
Memed:
Uykum gelmiyordu da, gittim arkadatan
aldm nbeti.
Durdu:
yle olur, dedi. lkin adamn dada, bir
hafta uykusu gelmez.
Yreine bir gariplik, bir aresizlik ker.
Dnyada yalnz kalm gibi olur.
Sleyman uykulu uykulu:
Bak hele u bizim deliye, baknd hele,
neler de biliyor! diye alay etti.
Durdu:
Bre Sleyman emmi, dedi, sen de bana
hibir eyi yaktramyorsun. Nolacak bu
benim halim?
Ortalk yava yava aydnlanyordu.
Daha gne grnmemiti. Ama, kar dan
doruuna gn vurmutu. Doruk k iinde,
dan geriye kalan yerleriyse karanlkt.

264/895

Doruktan, gn yava yava aalara indi.

Biraz sonra da karki srtn arkasndan
gne kt.
Sleyman, hi cevap vermedi Durduya:
Salcakla kaln, dedi, Memedi alnndan
pp yrd:
Durdu:
Sleyman emmi, bir aymz i de yle
git, diye arkasndan kotu. Bir aymz...
Vallahi imeden bir yere salmam seni.
Sleyman:
Saol yavrum. Ziyade olsun.
Ceketinin kolundan yakalamt:
Bir aymz imeden seni gndermem,
diyordu. Bin yln bir ba dama gelesin
de... Bir ay imeden ha!.. Salar mym seni?
Sleyman, kendi kendine:
Bu deliden kurtulu yok, dedi. Dneyim
bari, dedi. Boynunu bkt.
Durdu:
Atei iyice yakn! diye emir verdi.
Sleyman:

265/895

imdi de duman grnr.

Durdu:
Ne yapaym? Ate yakmayaym da ne
yapaym? Onu da sen gstersene bana.
Sleyman:
Ben sana hibir ey retemem olum,
dedi. Btn arelerini kendin yaratacaksn.
Deli Durdu dnd. Ban bir iki kere
sallad. Fesin altndan kara kaklleri km,
kvrarak alnna dklmt.
Sleyman szn srdrd:
Fakir fkaraya zulmetmeyeceksin. Hakszlara, ktlere istediini yap. Cesaretine
hi gvenmeyeceksin. Kafan ileteceksin.
Yoksa yaayamazsn. Buras dadr. Demir
kafese benzer.
ay abuk piti. nce belli bardan ilkini
gene Sleymana verdiler. ay buulanyordu sabah souunda...
Sleyman ayrlrken:

266/895

Memedin size yardm dokunabilir. lk

gnler hoa grn Memedimi. ncitmeyin.
Kendi haline brakn. Birka gnde alr.
Ayrld. Elindeki denee ke ke inmeye balad. Beli bklmt ama, gene
de abuk abuk, bir delikanl gibi dadan
iniyordu. Memedin gzleri yaard o giderken. inden, kim bilir ne zaman grrm bir
daha onu, dedi. Belki de hi gremem. Gzleri dolu dolu oldu. Dnyada, diyordu, kendi
kendine, u dnyada ne iyi insanlar var.
Gne iyice yekinmi, ortal styordu.
Durdu, bir tain dibinde oturup kalm nce
Memedi ard:
Gel bakalm nce Memed, u yeni tfeini
bir tecrbe et! Sen, hi byle bir tfekle ate
ettin mi?
Memed:
Birka kere.
Durdu:
Bak u kayada bir leke var...
Memed:

267/895

Var.
Durdu:
te ona nian alacaksn...
Memed, tfeini omzuna ekti. Nian
ald. Beyaz lekeye ate etti.
Durdu:
Ne bileyim ben, diye omuzlarn silkti.
Vuramadn ite.
Memed, dudaklarn geviyordu. Bu sefer
tfei iyice omzuna yerletirdi. Biraz daha
nian ald. Tetie kt.
Durdu:
te bu sefer tamam, dedi. Ortasndan.
Beyaz lekenin oradan hafif bir duman
kyordu.
Memed, akn akn:
Peki teki neden demedi ya? diye
sordu.
Durdu:
Peki, dedi, nce Memed, sen her attn
vurur, musun?
Memed:

268/895

Bilmem, dedi, glmsedi.

Durdunun uzun yz gerildi. Gen olmasna karn, Durdunun yz krk
iindeydi. Az ok byk, dudaklar incecikti. Sa yanann stnden salarnn
iine kadar, uzun bir yank izi vard. enesi
sivriydi ama, ok gl grnyordu. Daima
glerdi. Glnde bir aclk vard.
nce Memed, sende i var yavrum.
nce Memedin utanga bir ocuk gibi
yz kzard. nne bakt. Arka arkaya
defa slk alnd aadan. Kulak kabartp
dinlediler.
Cabbar:
Haberci geliyor Aam, diye seslendi.
Az sonra da haberci soluk solua kt
geldi. Daha soluunu alamadan:
Aadan, anaklnn dznden Akyola
doru be kadar atl gidiyor. Hepsinin de
st ba dzgn... Paral adamlara
benziyorlar.
Durdu, hazrlanmakta olan adamlarna:

269/895

Haydi abuk hazrlann, herkes bolca kurun alsn, diye emir verdi. Birka ocak daha
sndrecek Deli Durdu.
Sonra Memede:
Bak, dedi, nce Memed!
Beyaz yere nian ald. Kaya duman
iinde kald, ald.
nd:
Nasl nce Memed?
Tam ortasndan.
teki:
Yaa ortasndan, diye glmsedi.
Sonra ortaya bir gz krpt:
Bu ilk avndr nce Memed. Sk dur.
Memed, buna cevap vermedi.
Durdu:
Tamam m arkadalar?
tekiler:
Tamam.
Sk meeler arasndan geen yola indiklerinde gn le oluyordu. Yolun bir yanna

270/895

elli adm elli adm arayla siperlendiler. Bir

tanesi de ok ileriye gzc durdu.
Az sonra yolun ortasnda, nnde zayf,
bacaklar bacaklarna dolanan boz bir eek
bulunan karmakark, gk kr sakall, uzun
byklar btn azn rtm, byklarnn ucu
sigara dumanndan sapsar kesilmi, sarl
ta uzaktan belli olan gzlerinin yresi kr
kr, kocaman, ayaklar toza belenmi,
yamal alvar yalpa vurarak birisi grnd.
Usuldan, oynar gibi yryerek, bir trk
sylyordu. Kendi kendine oyunlar yapyordu kk kk. Glmseyerek trky
dinlediler:
amdan sakz akyor
Kz nianln bakyor
Koynundaki memekler
Turun olmu kokuyor
Aman aman kara kz
Zlfn tara kz
Baban beki tutmaz m
Koynundaki nara kz

271/895

Durdu:
Teslim, diye bard. Yakarm. Trk kesiliverdi. Adam olduu yerde kalakald.
Teslimim baba, dedi. Teslimim. Ne var
yani?
Deli Durdu, siperinden yola atlad:
Soyun!
Adam, at kald:
Neyi soyunaym Aam?
Durdu:
stndekileri...
Adam gld:
aka etme Allahakna. Benim elbiseleri
ne yapacaksn? Brak da beni gideyim. ok
yorgunum. Tabanlarmn szltsndan yklacak gibiyim. Brak beni gzel Aam...
Durdu:
Sen soyun soyun hele, diye kalarn
att.
Adam; pheli pheli, yrei ikircikli,
aka m ediyor, yoksa ciddi mi diye
Durdunun gzlerinin iine yaltaklanan bir

272/895

kpek
sevimliliinde
glmseyerek
bakyordu.
Durdu, serte:
Haydi haydi bekleme, diye kt.
Adam, hala inanmayarak glmsyordu.
Durdu kalarn atp, adamn bacana iddetli bir tekme att. Adam, acdan bard.
Durdu:
kar diyorum sana. kar!
Adam, yalvarmaya balad:
Paa efendi, ben senin ayaklarn perim.
Ellerini de perim. Benim hi elbisem yoktur
ki... Ben rlplak kalrm. Anadan doma...
ahadetparman
azna
soktu
sonunda, kard:
Aha ite byle plak, byle rut... Yoktur
baka Paa efendi. Senin ellerini perim.
Ayaklarn da... Alma benim elbiseleri... Sen
ok byk bir paa efendisin. Ne yapacaksn
benim partallarm? Ellerini perim, ayaklarn da...
Durdu:

273/895

Ulan it olu it, kar diyorum sana. Paa

efendi! Paa efendi!
Adam, durmadan yalvaryordu. Sonra da
alamaya balad:
Ben be aylk gurbetten geliyorum.
ukurovadan. almadan geliyorum.
Durdu szn kesti:
Demek paran da var?
Adam, ocuk gibi burnunu eke eke
alyor:
Be aylk gurbette lmm... ukurovann sinekleri ldrmtr beni...
Durdu tekrar etti:
Demek paran da var?
Adam:
Azck var, dedi. u ihtiyar halimle eltikte
altm. amurun iinde, ldm ukurovada. imdi evime gidiyorum. Etme bunu
efendim. rlplak gnderme beni oluk
ocuumun arasna... Durdu, daha ok kzd:
Daha iyi ya. kar kar...

274/895

Adam, kvranyordu. Durdu, hanerini

ekti. Haner prl prl etti gnei grnce...
Ucunu azck adama batrd. Adam, havaya
hoplad, bard:
ldrme beni, dedi. oluk ocuumu
greyim. karaym elbiseleri. Senin olsun.
Siperliktekiler glyorlard. Bu ie yalnz
Memed ierlemiti. O yrtc kaplan gzlerine gelip aklmt. Durdudan tiksindi.
Adam, telala, korkuyla elleri birbirine
dolaarak ceketini, alvarn karrken
Durdu:
Ha yle ite, diyordu. Ha yle... Adam
ne zersin bre adam?
Adam elleri titreye titreye elbiselerini
karp bir tarafa koydu.
Durdu:
Donu da, gmlei de kar, diyerek
bard. Hanerin ucunu da bir daha batrd.
Adam, hem titriyor, hem gmleini
karyordu:

275/895

Peki Aam, Paam ldrme beni. Hepiciini karaym.

Gmlei de kard, elbiselerinin stne
koydu. Mintan yoktu zaten.
Durduya,
bu
sefer
yalvarrcasna,
boynunu bkt bakt.
Durdu:
Haydi haydi, dedi. Bakma gzlerimin
iine. Donu da kar.
Adam, donu da g bela karabildi.
Titremekten elleri uuyor gibiydi. Elleriyle
nn kapatarak koa koa eeine doru
gitti. Eek, yolun kysnda durmu otluyordu.
Sol eliyle yularndan tuttu ekti. Bacaklar
p gibi ince, kllyd. Bacak adaleleri kemik
gibi sert dar kmt. eri doru ekik
karn kr kr, aynen bir psteki gibi...
Gsnn kllar aarmt. Kirliydi. Saman kiri. Kamburdu. Omuzlar da dmt.
Btn teni de pire, bcek yenii ile doluydu,
Krmz krmz. Byk lekeler kaplamt her
yerini. Hasr gibi. te Memed, nnden

276/895

geen yolcuyu byle grp bir kat daha

acd.
Bu srada yolun teki ucuna diktikleri
nbeti:
Geliyorlar, diye onlara kouyordu.
Durdu:
Atllar geliyor, dedi.
Siperdekiler, hala bir eliyle nn kapatm, yava yava gitmekte olan prsm
vcutlu ihtiyara glyorlard. Adam be on
adm gidiyor, sonra dnyor, hasretle,
korkuyla elbiselerine bakyordu.
Gidiyor, gidiyor, durup bakyordu.
Durdu, ona seslendi:
Gel, dedi. Gel de al teberini. Bizim avlar
geliyor. Kurtardn yakay...
O, bzlm, bitmi gibi grnen ihtiyar,
kendinden beklenilmyen bir eviklikle koa
koa geldi bir paavra yn olan, kay gibi
kirlenmi elbiselerini kucaklad. Koa koa
geri dnd. Eein nnde, habire kouyordu. Memedin yz kapkara kesilmiti.

277/895

Elleri de titriyordu. Elindeki tfein iinde ne

kadar kurun varsa, bir tanesini araya vermeden hepsini Durdunun kafasna boaltmak istiyordu. Yani boaltmamak iin kendini
zor tutuyordu.
Durdu, bu sefer daha gr:
Teslim, diye bard.
Gelen be atlnn bei de birden, atlarnn
ban ektiler.
Bir adm daha atar, kprdarsanz
yakarm. Alimallah yakarm.
Siperdekilere seslendi:
Ben, onlarn yanna gidiyorum. Davranacak olurlarsa, hepiniz her yerden ate
edeceksiniz.
Sallana sallana, ortada hibir ey yokmu
gibi atllarn yanna vard.
nin atlardan, dedi.
tekiler, hi ses karmadan atlardan
indiler.
Atlarn takmlar gm savatlyd. Adamlarn hepsi de iyi giyinmiti. ki tanesininki

278/895

ehirli giyimiydi. Be atldan birisi on yedi

yalarnda gsteren bir ocuktu.
Durdu, siperdekilere yeniden seslendi:
kii daha gelsin.
Tam bu srada on yedi yalarnda gsteren ocuk, yksek sesle alamaya balad:
Beni
ldrmeyin
nolursunuz?
Ne
isterseniz aln. Beni ldrmeyin.
Durdu ocua:
Aslanm, dedi, rlplak, anadan doma
olacak, ondan sonra gidebileceksin.
ocuk, birden bir sevin l att:
ldrmeyeceksiniz ha?
Elbiselerini abuk abuk soyarken:
Demek ldrmeyeceksiniz? diye minnetle
soruyordu. Gz ap kapayncaya kadar, elbiselerini, gmleini, i gmleini, donunu
her eyini kard. Durduya getirdi:
Al! dedi.
Hibir ey sylemeden tekiler de soyundular. zerlerinde, yalnz donlar kald.
Durdu:

279/895

Donlar da karacaksnz aalar, dedi.

Esas don gerek bana!
Adamlar, gene hi azlarn amadlar.
Donlarn da karp nlerini elleriyle kapattlar, yola dtler.
Atlar, elbiseleri, neleri varsa her eylerini
aldlar. Daa doru yneldiler.
Daa karlarken Durdu Memede:
Talihin varm nce olan. Bugn ksmetimiz iyi gitti. zerlerinden de tam bin be
yz lira kt. Atlar, elbiseleri de cabas...
ocuun elbiseleri sana iyi gelir. Daha yepyeni. Nasl da baryordu it olu it! Can
ekerden tatl...
Karanlkkayasnn dibine geldiklerinde,
Durdu attan iner inmez, ocuun elbisesini
Memede giydirdi. Bakt bakt da:
Bre nce Memed, dedi, sana ne kadar da
yakt, bu it olu itin elbisesi... Aynen
mektepli gibi oldun...
Memed, zerindeki yabanc elbiseyle
iinde bir klme, bir eziklik duydu. Boulur

280/895

gibiydi. Nereye gideceini, ne yapacan

bilemiyordu. Yoldan beri iinde tuttuu, bir
trl sormaya cesaret edemedii soruyu, ortaya atverdi bu anda:
Her eylerini alyoruz almaya ya bunlarn.
Peki, donlarn neden alyoruz? Bunu
anlamadm...
Bunu syleyince iinde bir hafiflik duydu.
Bir an iin olsa da stndeki yabanc elbiseyi
unuttu.
Durdu, Memedin bu sorusuna gld:
an olsun memlekete diye, alyoruz donlarn, dedi. Deli Durdudan baka ekya don
almaz. Bilsinler ki bu soyulanlar Deli Durdu
soydu...

11
Yamur sonu sca kmt. Islak,
yap yap bir scak... Velinin slak elbisesi
vcuduna yapm, kana, amura belenmi
lsn Abdi Aann avlusunda bir ulun
stne yatrmlard. Yeil sinekler, slak
slak parlayarak lnn stnde dolanyorlard. Bir gariplik, bir yalnzlk iindeydi l.
Sapsar kesilmi elleri mahzun mahzun iki
yanna sarkmt.
Abdi Aa, kurunun birini sol omuzundan
yemiti. Kurun omzu deldikten sonra,
dnp krekkemiinin altnda kalmt. kinci
kurun sol bacandan girmi, kemie rastlamadan kp gitmiti. Abdi Aann yaralar,
daha ormandayken kyn cerrah tarafndan
yaklanarak sarlmt. Bu sebepten Abdi
Aa
kan
da
kaybetmemiti.
llaki
krekkemiinin altndaki kurun... ok rahatszlk veriyordu. Cierine iliyordu.

282/895

Abdi Aann biri on drt, teki on alt

yanda iki olu vard:
Oullar,
akrabalar,
fedaileri,
yanamalar bana toplanmlar, onun
azndan bir ift laf kmasn bekliyorlard.
Oysa hafif hafif boyuna inleyerek, of ekiyordu. Karlar, baucuna oturmular sessiz
sessiz alayorlard.
Birden tuhaf tuhaf gzlerini aan Abdi
Aa:
Yienim nasl? Velim nasl oldu? diye
sordu.
Kadnlar, birer hkrkla cevap verdiler.
Abdi Aa:
Demek? dedi.
Kyllerden biri:
Ban sa olsun, diye cevap verdi. Sen
sa ol Abdi Aamz.
Abdi Aa, gzleri parlayarak:
O melunu? diye sordu.
Boyunlarn bkerek ince bir sesle:
Kardk, dediler.

283/895

Abdi Aa gzlerini belerterek yeniden

sordu:
Ya kz dedikleri o orospu?
Aldk getirdik, dediler.
Abdi Aa, gzlerini yumdu, ban yasta
koydu. nlemeye balad. Bir zaman sonra
gzlerini at:
Kz dvmediniz ya? diye sordu.
Hi incitmedik, dediler.
te bunu ok iyi etmisiniz. Bir fiske bile
vurmadnz ya?
Bir fiske bile vurmadk, dediler.
ok iyi yaptnz.
Herkes bilirdi ki, kyllerden biri bir kabahat ilediinde Abdi Aa onu dvmezse ok
byk bir ktlk yapacaktr ona. O adam
mrnn sonuna kadar, iledii suun cezasn ekecektir. Eer dverse unutulur
giderdi su. Abdi Aaya kar su ilediklerini
sanan kyller gelir onun nne otururlar,
dayak
yiyinceye
kadar
nnden
kalkmazlard.

284/895

Gene gzlerini yumdu. Yz sapsar

kesilmi, uzamt. Bir zaman sonra tekrar
gzlerini atnda, yznden belli belirsiz bir
sevin dalgas geti.
Benimle birlikte ormana gelenlerin hepsi
burada m? diye sordu.
Topal Aliyle Rstem yok, dediler.
Gidin onlar da hemen bulun, diyerek
kesin emir verdi.
Biraz sonra avlu kadn lklaryla doldu.
Velinin anas, babas, kylleri gelmiti. Ana,
olunun stne atlm, kan amur iindeki
ly pyordu. Babaysa bir elini akana
dayam, kan ekilmicesine duruyordu.
Anay g bela olunun ls stnden
kaldrp gtrdler. Baba da o kan ekilmi
haliyle, ba nnde ar ar kalkt.
Uzun boylu, ince bir adamd. ok uzun
bir yz, geni bir aln vard. lemeli yakasz
bir mintan giyiyordu. alvar izgili, pamuk
kumatand. Ayana bir ham ark
geirmiti.
arn,
daha
tyleri

285/895

dklmemiti. Ayaa kalktktan sonra akn

akn, elleri yanlarna dm kalakald...
Yznde keder, tarifsiz bir aclk reklenmi
kalmt. Olunun lsne bir trl bakamyordu. i gtrmyordu.
Biri, o yle dikilmi dururken, geldi koluna
girdi. Abdi Aann yanna gtrd. Abdi Aa
onu grnce:
Kader, diye ban sallad.
Adam, bir boand:
Kader kader... Buna kader demezler Abdi
Aa! dedi. Bu kader deil. Bu kedinin,
kpein, uan kuun, neyin stne bu kadar
varrsan birincisinde korkar, ikincisinde...
ncsnde cann diine takar kaplan kesilir... Paralar seni. nsanlarn stne bu
kadar varmamal. Alm kam... Allah belalarn versin. Ko gitsinler... dedi.
Sonra durgunlat. Eski, kan ekilmi halini gene ald. Sanki odaya girdi gireli ne
konumu, ne kmldamt. Ta gibi durup
durmutu olduu yerde.

286/895

Abdi Aa, dilerini gcrdatarak:

Bilseydim bunu yapacan... Bir bilseydim... Bir bak onlarn bana neler getireceim. O melun da, o oruspu da bin kere
lm arayacaktr. Bin kere... Aratacam...
Bunu kor muyum onlarn yanna? yle mi
sanyorsun? Bir am aacna balayacam
onlar, altndan ate vereceim. imdi nasl
olsa yakalanr o.
Yanndakilere sordu:
Takibine kld m?
Akamdan beri...
Karakola adam gnderildi mi?
Akamdan gnderildi.
Candarmalar daha gelmediler mi?
Akama doru ancak gelirler. Hkmete
haber gndermiler, mstantii bekliyorlar,
doktoru da bekliyorlar her halde...
Abdi Aa:
Doktor olmaynca, olmaz, dedi. Onlar
gelmeden benimle ormanda bulunanlarn

287/895

hepsi gelsin. Burada mutlak eksiksiz

bulunmallar...
Bir yanama:
Topal Aliyle Rstem dardalar, dedi.
Abdi Aa:
Demek hepsi tamam oldu?
Tamam, dediler.
Abdi Aa:
yleyse hepsi yanma gelsin. Odada
kimse kalmasn. Hi kimse...
len ocuun babas o donmu haliyle
kalkt, ar ar dar kt. Bir kere olsun
Abdi Aann yzne bakmad. Onun arkasndan, odada baka kim varsa hepsi
kt.
Onlarn yerine ormanda bulunanlar
geldiler, oturdular. Abdi Aann karsnda
da halka oldular. Meraktaydlar. fadenizi
yle verin, byle verin diyeceini biliyorlard. Bir hkmet ii oldumuydu, onlar
kendiliklerinden hibir ey syleyemezlerdi.
Ne syleyeceklerse, Abdi Aa onlar

288/895

karsna alr ezberletirdi. Ondan sonra

geerler hkmet adamnn karsna blbl
gibi akrlard. Ezberledikleri bitip de baka
soru karsnda kalrlarsa, gerisini bilmiyorum derlerdi.
Ne sorarlarsa sorsunlar, bilmiyorumdu
karl. Abdi Aa, bu sefer teker teker
hepsinin yzne bakt. Hepsinin de yz
sapsaryd. Bir zaman da gzlerini onlarn
yznden alp, nne edi. Sessizce yle
kald. Ban kaldrdnda teker teker delici
baklarn zerlerinde dolatrd. Dudaklar
usuldan kprdad. Zayf bir sesle:
Beni dinleyin kardeler, dedi. nce elinizi
vicdannzn stne yle bir koyun... Koydunuz mu? Haaa ite ondan sonra bir
dnn... Sizlere soruyorum imdi: Yal dktnz kapnzdaki kpek, sizi dalar,
oluunuzu ocuunuzu ldrrse ne
yaparsnz? Bunun cevabn isterim sizden...
Eliniz
vicdannzn
stnde...
Ondan
amayn...

289/895

Baklarn her birinin stnde uzun zaman durdurarak gene teker teker bakt.
Bir cevap syleyin. Ne yaparsnz siz
olsanz?
Bu sefer de iddetli iddetli gzlerini bir
yldrm hzyla zerlerinde gezdirdi.
Siz olsanz ne yaparsnz, syleyin.
Mrlt halinde:
Olacak olur, dediler.
Abdi Aa gzlerini belerterek:
Yani?
Senin dediin Aa, dediler, Sen bilirsin.
Bunu duyunca Abdi Aa, sanki mhim
eyler sylemiler gibi, onlar tasdik
edercesine:
Hah, ite kardalar, benim itim benim
ocuumu
dalad.
ocuumu,
beni
paralad. Bir tanesi kat gitti. Yakalanacaktr. Ku olup usa, gene yakalanacaktr. Kurtulu yok. Burda onun su orta kald.
Btn ktlkler bu kzn yznden oldu
zaten. Btn su da onun... Olan da kz

290/895

vurdu yani... Gzmzle grdk ki Veliyi kz

vurdu. kisinin elinde de tabanca vard.
Hepiniz grdnz. nce melun beni hedef
ald ateledi. Sonra da kz, olan hedef ald
ateledi.
Abdi Aa, dar bard:
ocuklar, biriniz buraya gelsin.
eriye byk olu girdi.
O silah getir olum, dedi.
Olan odadaki, duvara oyulu bir dolaptan
yepyeni bir tabanca kard babasna verdi.
Abdi Aa elindeki tabancay yanndakilere
uzatt:
Teker teker bakn, dedi. Kzn elinden
aldnz bu tabanca m? Veliyi vuran
tabanca bu tabanca m? yi bakn...
Tabanca elden ele doland, geri Abdi
Aaya geldi.
Grdnz deil mi? dedi Abdi Aa.
Grdk, dediler.
Bu tabanca kzn elindeki, Veliyi vuran
tabancadr. Kz Veliye ate etti. Veli yere

291/895

dnce, tabanca da kzn elinden topraa

dverdi. Yerden tabancay Hac ald. Kz
da Hac tuttu. Hepiniz grdnz bunu. yle
deil mi Hac?
Hac, ksa boylu, akr gzl, kocaman
burunlu, zamanndan nce yalanm, yrtk
yamal elbiseli, yz gz kir pas iinde,
bak grmemi, karmakark sal sakall,
toza batm km gibi bir adamd.
yle oldu cann sevdiim Aam. Tam
yle oldu ite. Tabanca yere dnce... Yani
yere dnce cann sevdiim Aam, yerden
ben aldm. Kz, arkasn dnm kayordu.
Yani olann elini tutmu... Olan dediim o
melun nce Memed var ya, ite o. Onun elini
tutmu ikisi birden kayorlard. Vardm
Hateye sarldm. Gndermedim. Gzmn
nnde Hate vurdu Veliyi. Ban sallad.
Gzlerini yaarm gibi kurulad. Aaah Veli
Aam. Veli Aam gibi var myd? Ktler kyar zaten babayiide. Yiidin yiide kydn
kim grm zaten. Aaah Veli Aam, be

292/895

paralk bir avrat kurunuyla giden Veli

Aam... Gzmn, nnde vurdu kafirin
kz... Bir de nian alyordu kpolunun kz...
Bir de nian... Kim bilir nerede renmi...
Abdi Aa:
Duydunuz ya, dedi. Hepiniz byle
grdnz deil mi? Zekeriya sen? Sen de
byle mi grdn?
Aynen byle grdm, dedi Zekeriya.
Topal Ali sen?
Topal
Ali,
oktandr
patlamaya
hazrlanmt:
Ben, dedi, ben hibir ey grmedim Aa.
Hibir eycik. Bir iz srdm diye kyl
yzme bakmyor. Ne bu kyl, ne de bizim
kyl. Ben geerken ocuklar bile arkasn
dnyor. Avradm bile bana tiksinerek bakt.
Konumad benimle. Ben, hi mi hibir ey
grmedim Aa.. Bunu byle bilesin. Memedin seni vurduunu bile grmedim, dedi, ayaa kalkt kapya doru hmla yrd.

293/895

Btn vcudu isyan kesmiti. Mekkel bir

isyan gibi yrd.
Abdi Aa byle bir hareketi, byle bir isyan hi kimseden beklemezdi. Aptallat.
Dudaklar sarkt. Az kendine gelince
sinirlendi.
Sinirden ba sallanmaya balad. Arkasndan koacakm gibi ona doru uzand:
Topal Ali! Topal Ali! O kyde durma
gayr. Kye varr varmaz evini ykle; nereye
gidersen git! Bir gn daha kalrsan evde,
adam gnderir, evini bana yktrrm. Duydun mu Topal Ali? diye bard.
Sonra, kendi kendine:
Namussuzlar, nankrler, ekmeksizler...
Kprd:
Hepiniz byle grdnz yle mi?
Hep bir azdan:
Byle grdk, dediler.
Elinizi aln da vicdannzn stne koyun
kyllerim, kardalarm... Bir kar ocuk
ldrmeye kalksn beni... Be tane koca

294/895

kyn aasn... Sahibini... Bir kz iin. Ben

lseydim sizin haliniz neye varrd? Bir
dnn hele! Bir dnn benim yokluumu... Bir kz bana gelin olacakken, gitsin bir
baldrplakla kasn. Bu hangi kitapta yazar? Elinizi iyice vicdannza koyun... Vicdann
karmad ite i yoktur. Hayr gelmez. lle
de vicdan...
Tomruk Musa:
Aamz iin deil mi, koyduk da gittik,
dedi.
Aa takdirle:
Varol Musa, dedi.
Teke Kadir:
Aamz iin deil mi? dedi. Hepimiz koyduk gittik.
Aa:
Hepiniz saolun; dedi. Bu yl sizlerden
ancak mahsuln drtte birini alacam.
Haydi, dedi, hayvanlar da size baladm.
Elinizdeki hayvanlar sizin olacaktr. Haydi

295/895

gidin ellerinizi vicdannza koyun, hkmete

ne syleyeceinizi belleyin...
Aann yanndan neeli, gleryzle ktlar. Mahsuln drtte ! Hayvanlar da!
Vay anasn be! Avlunun bir kesine, elli
metre kadar uzana melmiler, syleyeceklerini ezberliyorlar...
Hac efendim... te bu Hac efendim,
vard tabancay yerden ald. Kz, olann
elinden tutmu kayorlard. Kz, olann
elinden boand... Vardk yakaladk...
Hac szn kesti:
Buras olmad, dedi. Diyeceksin ki, Hac,
yani ben, vardm, onlar el ele tutumular
kayorlard.
Sarldm
Hateye...
Ben
sarlnca, yani Hac sarlnca diyeceksin,
olan, yani nce Memed, kz brakt kat.
Hac vard kza sarld. Hac kza
sarlnca, olan, yani nce Memed, brakt
kat.
Kz bir nian alyordu. Nereden de renmi kpolunun kz? Nian ald Veliye,

296/895

kurun skt. de dedi! Vay kpolunun

kz. de!... Sonra Veli cansz yere
dnce, kzn da elinden tabanca yere
dt. Hac vard, ite bu Hac tabancay
yerden ald.
Hac:
Tamam, dedi. te byle oldu. Onlar
gelinceye kadar, daha iyice ezber ederiz.
len sonuydu ki, nde iki sngl candarma, arkada doktorla savc, candarma
gedikli avuu gelip Abdi Aann evine indiler. Avludaki lnn stne iekli bir yorgan atlm, lnn sapsar kesilmi kolu,
yorgann dna kmt.
Doktor, gen, mavi gzl, kza benzer bir
adamd. Attan inince, lye tiksintiyle bakt.
Yorgan stne geri rtt. Gmebilirsiniz,
dedi.
Ask suratlarla ieri gidip Abdi Aann
yanna oturdular. ok yorulmulard. de
Abdi Aay kasabadan tanyordu. Candarma
gediklisi Abdi Aann ok dostuydu. Bu

297/895

olaydan duyduu kederi, her frsatta, durup

durmakszn ortaya atyordu.
Hi zlme sen Aa, dedi. Katili ben
elimle koymu gibi bulurum. Getiririm. Cezasn bulur. Onun iin sen hi zlme... Takibine drt tane candarma gnderdim.
avu beraberinde daktilo da getirmiti.
Daktilo heybeden karlp, ekmek tahtas
zerine kondu. Bir de candarma gnderdiler.
Hateyi getirttiler. Kzn ifadesini aldlar. Kz,
ifadesinde olay olup bittii gibi anlatt. fade
zapta geirildi. Onun arkasndan olayda bulunmu ahitlerin ifadeleri alnd. nce Hac
ifade verdi. Olay batan sona kadar anlattktan sonra:
Memed, Abdi Aaya ate ederken, bir de
baktm bu kz, yani bu Hate elinde bir
tabanca nian alm, bir de nian alm ki...
Veliye ate ediyor. Veli, yandm anam diyerek yere dnce Hate de dondu kald.
Tabanca da elinden dt. Ben vardm
tabancay amurun iinden aldm. Memed,

298/895

kz, yani bu Hateyi kolundan tutmu kayorlard. Vardm stlerine atldm. kisini de
tuttum. Memed kat. Ben kz brakmadm.
Yaaa brakmadm. Brakmadm ite. Brakr
mym!
Hate, Hacnn bu ifadesine at kald.
Ne demek istiyordu
Hac, anlamad.
Savc:
Veliyi senin vurduunu sylyor, dedi, ne
diyorsun Hate?
Hate:
Yook, dedi. Ben nasl vururmuum kocaman adam?
Hi de olay bu Hacnn dedii gibi
olmamt. Neden byle sylyorlard
acaba?
Sonra, Zekeriyann ifadesi alnd. O da
tpk Hac gibi syledi.
Ne bir szck az, ne de bir szck fazla.
ahitlerin hepsi ayn ifadeyi verince Hate
kendi aleyhinde bir eyler sezinledi.

299/895

Yreine korku dt. Gzlerinden de yalar

szyordu.
Savc ahitlere tabancay gsterdi:
Bu tabanca myd Hatenin elindeki? diye
sordu.
Yaa ite bu tabancayd, diye cevap
verdiler.
O gece Abdi Aann evinde misafir
kaldlar. Altlarna ifte dekler serildi. ereflerine kuzular kzartld. Toprak kzartmas.
Savc da kylklerine her geliinde toprak
kzartmas yaptrrd. Etin en lezzetli pime
biimi, mutlak toprak kzartmasdr.
Gece, Hateyi de yandaki odaya hapsettiler. O gece hibir ey dnemeyen Hate,
ban iki dizinin stne koyarak, sabahlara
kadar sessiz sessiz alad. Sabah olunca,
Hateyi hapsedildii odadan karp iki candarmann nne kattlar. Hate mahpusaneye gtrlyordu.
Hi kendinde deildi. Ne olacan, ne
yapacaklarn bir trl bilemiyordu. Yrrken

300/895

ayaklar birbirine dolanyordu. Bu onun,

kynden uzaklara gitmek iin ikinci kdr.
Birincisinde yannda dayana, sevdii vard.
O zaman nereye gideceini, ne yapacan
biliyordu. O zaman scack bir tarla, bir ev
hayalinin peinde kouyorlard. imdi ise
yreinde bir korku, bir umutsuzluk var. Bu
adamlarn kendisine ne yapacaklarn
dnyor. Kyden ayrlrken anas bile gelmemiti
kendisini
uurlamaya...
Kz
arkadalar bile gelmemiti. Bu, gcne
gidiyordu ite. Bu ldryordu onu. Kendini
dayanlmaz bir efkara kaptrm gidiyor. Baz
baz da hibir ey duymuyor, dnmyor,
grmyordu. Yalnz, arada bir; kendine
gelince, iki yanndaki candarmalara bakp
rperiyordu. Hate iin tesi karanlk. Her
admda biraz daha karanla gmlyordu.
Gzlerinin nnde dev gibi bir hkmet...
Candarmalar... nde giden iki hkmet
adam...

301/895

Ertesi gn kasabaya geldiklerinde Hate

bitmiti. Yorgundu. Srnr gibiydi. Kasaba,
iine bir holuk verdi. Yreine de azck emniyet geldi. Korkusu azald. Memedi anmsad. Memed, durup durmakszn bir sar
prlt anlatmt. Portakallar, stbeyaz akl
talarn, akan suyu, kebap kokusunu... Bir
evin nnde leylek yuvas gibi, bir oda
varm cncktan. Hangi ev acaba? Bir evin
camna gn vurmu kzartmt. Krmz
cnck takmlar pencereye... Birden burcu
buland. Memed olduu gibi geldi gzlerinin
nne dikildi.
Neredeydi imdi ola? Memedi yakalarlarsa ldrrlerdi. Benim yzmden fkara,
dedi.
Candarma dairesinin altndaki nezaretin
taban imentodur. Ayak bileklerine kadar
suyla doludur. Neden suyla duludur, niin
byle etmilerdir, belli deil. Pis pis hela
kokar stelik de. Karanlktr.

302/895

Mazgal delii gibi tek penceresi vardr. O

da kapaldr sk skya... Hateyi oraya attlar
ite. Bir gece orada kald. Tabii gene gzlerine uyku girmedi. Uyuyacak da bir yer yoktu
ama, gnl rahat olsayd ayakta da uyurdu.
Koskocaman, derya misali bir karanlk iinde
erimi gibiydi. Kapy amalarn da drt
gzle bekliyordu. Kap alnca kurtulacan
sanyordu. Sabah olduunu tahmin ediyordu.
Hibir yerden, kap aralndan bile k
szmyordu ama, gene de sabah olduunu
tahmin ediyordu.
Birden kap ald. Ik, kurun gibi ar,
ona arpp sersemletti.. Aradan epeyce zaman geincedir ki, ancak yava yava
kendine gelebildi. Bu srada bir candarma
onu kolundan tutmu dar ekiyordu.
Dar, bir sr insan birikmiti. Hate
dar knca, btn balar ona evrildi. te
nianlsn ldren kz! laf da kulana kadar
geldi. Anlad ki btn bu kalabalk kendisi
iin birikmi. Kalabala bir kere olsun,

303/895

ban yerden kaldrp da bakmad. ylecene

kalabaln ortasndan geti gitti. ki
yanndaki candarmalar imdi ona korku
deil, g veriyorlard.
ok yal bir yargcn nne kardlar.
Yarg, trl deneylerden, belalardan geriye
kalm yal, gerdan sarkm, pos bykl
birisiydi. Kzn kimliini saptadktan sonra
sordu:
Mustafa olu, Veliyi vurduun iddia ediliyor, doru mu?
Hate, saf saf:
Veliyi ben ldrmedim vallaha, dedi. Ben
neyle adam ldrrm? Ben, elime tabanca
almaktan korkarm.
Yarg, kylleri, kyn kadnlarn ok iyi
tanrd. Yllardr, binlercesini dinlemiti.
Hatenin susuz olduunu hemen anlad.
Anlad ama, onu tutuklamak zorunda da
kald. Kantlar glyd.
Kadnlar kouu hapisaneye sonradan
eklenmi bitiik bir odadadr. Badanalar

304/895

dklmtr... Duvarlar, kan lekesi iindedir.

imdiye dek duvarda yzlerce, binlerce sivrisinek ldrlmtr. Bu kan lekeleri onlardandr. Tavan, tahtalar, pencereler, mertekler
rm, rmekte...
Ortalk nem kokuyordu. Sidik kokuyordu.
Kapnn arkasnda bir teneke vard. Gardiyan
gelmi ona gstererek, gece skrsa kullanabileceini sylemiti.
Hate, istemeye istemeye, gardiyann getirdii ekmekten bir parack krd azna att.
inedi inedi yutamad. Tkrd.
Ertesi gn, daha ertesi gn de bir ey yiyemedi. inde bulunduu dnya kt bir
ikence dnyasyd. Bir trl alamyordu.
eri dtnn nc gnyd ki anas
kageldi. Anasnn alamaktan gzleri kzarmt. Hapisane penceresinin nne
oturup:
Kzm kzm, knal kzm! Neydi bu senin
bana gelenler? dedi. Niin vurdun elin
olunu?

305/895

Kz, ilk olaraktan isyanla, hnla konutu:

Ben nasl ldrrm elin olunu? Ben,
elime silah aldm m hi? Bilmiyor musun?
diye bard.
Kadn, bu isyan karsnda yumuad.
Kznn
bu
ii
yapamayacan
hi
dnmemiti.
Ben ne bileyim knal kzm! Herkes,
Veliyi vuran Hatedir, diyor. Ben ne bileyim
knal kzm? Gider arzuhalciye arzuhal
yazdrrm. Benim kzm silahtan korkar
derim. Yaaa... Abdi Aa bana haber salm,
arzuhal ne yazdrp uramasn, demi.
Onun haberi olmadan, senin iin bir arzuhal
yazdracam knal kzm. Beni ldreceini
de bilsem arzuhal yazdracam. Yaa knal
kzm. Senin hi suun yok. O gavur yapl
nce Memed vurdu elin olunu. Senin stne
atyorlar. O gavur yapl nce Memed yok mu
ykt evimi... Senin iin iyi bir arzuhal
yazdracam
knal
kzm.
Gidip

306/895

alayacam arzuhalciye. Ben gidiyorum knal kzm.

Kyden getirdii yiyecek dolu kn pencereden uzatt.
Ben arzuhalciye gidip her eyi yazdrrm.
Hkmet okursa onu, senin suun olmadn anlar... Hkmet de insan... Onun
da merhameti var. Susuz yere ne diye seni
yatrsn!
Anasnn gelmesi, onun biraz iini at.
Hate ilk olaraktr ki, farkna vard: Yeni
yaplm bir evin prl prl, krmz, temiz
kiremitleri, onun arkasnda caminin kubbesi,
bir kalem gibi ince, dmdz, stbeyaz minaresi, beride duvarn dibinde kaln yaprakl
bir de incir aac, ondan beride de koskocaman, tozlu bir avlu, avluda oraya buraya
giden insanlar grlyordu pencereden...
Memed, her eyi anlatm, krmz kiremidin
gzelliini, prltsn sylememiti.
Gardiyan geldi kapy at. ok sinirli bir
adamd. Serte:

307/895

Darya kp hava alabilirsin, dedi.

le, akam kapy birer kere aar, onu
dar karrd. imdiye kadar dar da ktnn farknda deildi. Dnyaya yeniden
kavumann sevincini duydu.
Hapisanenin byk kapsyla onun
kouunun yan penceresi kar karyayd.
Bir iki mahpus onu alm, dnyayla az ok
ilgili grnce ona seslendiler:
Bac be! Aldrma bac be! nsan olann
bana her ey gelir. Haklamsn herifi.
Yaa bac! Yaasn kara sevda!
Hate cevap vermedi. eri girdi. Memedi
dnmeye balad...
Ana, arzuhalci sarho deli Fahriye gitti.
Deli Fahri, yllar nce, zabt katipliinden
rvetten dolay kovulmutu. Kovulduu
gnden beri de arzuhalcilik ediyordu.
Arzuhalcilikten,
zabt
katipliinden
kazandnn iki misli kazanyordu.
Avukattan daha dirayetlidir, diye de n

308/895

yaylmt. Gece gndz sarhotu. Dilekeleri sarho sarho yazard.

Deli Fahri, ban daktilonun durduu kirli
masaya koymu uyukluyordu. Drt bir yann
rak kokusu sarmt. Ayak sesi duyunca
ban kaldrd. Bu biim ayak sesleri, dileke
yazdracak insanlarn ayak sesleridir. Fahri,
yllarn verdii alkanlkla, dileke yazdracak kimseleri ayak seslerinden tanrd. Masas bir kasap dkkannn saa altnda
olduundan yanndan Her zaman bir sr insan geerdi. O, geenlerin hibirisine ban
kaldrp bakmazd. Dileke yazdracak
kimse, ok uzakta bile olsa, o ban hemen
kaldrr gelenin gzlerinin iine bakarak:
Anlat bakalm, derdi.
Anaya da:
Anlat bakalm, dedi.
Kadn, kaldrmn stne oturdu, ban
duvara dayad:
Kurban olduum Fahri efendi, diye
balad. Bamza geleni sorma.

309/895

Fahri efendi, kurunkalemini azna sokmu emiyordu.

Kurban olduum Fahri efendi. Benim bir
tek kzm vard. Bir tek kzcazm, kurban
olduum Fahri efendi... Ya knal kzm
Hate... Fahri efendime deyim, aldlar knal
kzm soktular mapusaneye. Benim knal
kzm mapusanede yatar.
Fahri efendi usul usul azndan kalemi
ekti:
u senin kzn neden dolay mapusaneye
dm, sen onu anlat bana, dedi.
Kurban olduum Fahri efendi, sana deyim de iyi dinle... Kzm Abdi Aann yieni
Veliye nianladk. Knal kzm. Keklik gibi
knal kzm. O gavur yapl, o nce Memed
var ya. Dnenin ksz olu, kz onunla
seviirmi, biz ne bilelim. Bir gece kayorlar.
zci Topal Aliyi bilirsin deil mi? Onu bilmeyen yok, o gavur bunlarn izini sryor, bir
kayann kovuunda seviirlerken eliyle
koymu gibi buluyor. Olan da ekiyor

310/895

tabancasn Abdi Aay da, Veliyi de vuruyor.

Kayor gidiyor ondan sonra... Ondan sonracma Fahri efendi kardama syleyim,
daha olan yakalayamadlar. Olann yerine
de benim knal Hatemi aldlar getirdiler.
Keifiler mapusaneye soktular benim gl
kzm. O gz kr olas ksz Memedin
yznden. Gya Veliyi benim kzm
ldrm... Kylnn hepsi yle spatlk
etti. Bir tek Topal Ali spatlk edemem demi, onu da Abdi Aa kyden srd... Ne bileyim Fahri efendi karda, kzn Veliyi
ldrdne ben de inandm. Kocaman bir
ky hep bir az olup da yalan syleyecek
deil ya, benim kzma ne garazlar var, dedim. O gavur Abdi yaptrm onlara bunu...
Abdinin dediinden kyl kamaz. Vay benim aklsz bam... Tuttum da onlara inanverdim. Ya Fahri efendi kardam...
Sonra, geldim kza, knal kzma sordum ki...
baka... Knal kzm dedi ki, ben silah skmasn ne bilirim ana! Ben de dndm ki

311/895

knal kzm silah skmasn bilmez. Silahtan

da korkar stelik. Bizim evimize silah girmedi
hi. Babas silah hi sevmez knal kzmn...
Hepsi yalan yere spatlk ediyorlar knal
kzmn stne... Garaz olmular. Fahri
efendi Aam byle ite... Benim knal kzm
tfekten korkar... Tfek grse d kopar...
Hkmete bunu bylece yaz.
Fahri efendi kad ald, eski, her bir yan
dklm daktilosuna soktu. Grltyle
yazmaya balad. Hi durmadan, tam be
sayfa yazd:
Bak kadnm, dedi, okuyaym da iyi dinle.
Bak gr nasl donatmm. Fahri efendi,
sigarasn dudann bir o tarafna, bir bu
tarafna atarak bir rpda dilekeyi okudu
bitirdi:
Nasl? diye sordu.
Ana:
Eline salk, ok iyi donattn, dedi.
Fahri:

312/895

Kadnm, dedi, bakasna olsa on be

liraya yazmazdm. Sen on lira ver. Arzuhali
bir donattm ki taa geer billahi... Taa
geer.
Ana, eli titreyerek, paray st ste dm
att knndan karrken:
Eline salk, dedi. nallah taa bile
geer.
Fahri efendi, krmz onluu elinde evirir
evirirken dilekeyi nereye gtreceini, ne
syleyeceini ona iyice anlatt. Kadn kalkp
giderken:
Kusura kalma Fahri efendi karda, dedi.
Gelecekte sana yumurta da getiririm, ya
da...
Ald tarif zeri gitti, dilekeyi verecei
yeri buldu. Karsnda kzn alp getiren
adamlardan birini grnce, nce korktu,
sonra:
Kurban olduum Aam, dedi, benim
kzm ne diye aldn getirdin? Aldn getirdin
de mahpuslara soktun? Benim kzm tfek

313/895

skmasn bilmez ki, adam ldrsn. Benim

kzm tfekten ok korkar...
ocukluunda bir tfek grse alaya
alaya gelir benim yakama sarlr, saklanmaya alrd. Sana bir arzuhal getirdim.
Fahri efendi bir iyice donatt. Oku da kz
koyver karda. Ayaklarnn altn peyim.
Benim knal kzmn hi suu yok. Gn
dm, o gavur yapl nce Memedlen
kam... Herkesin kz kaar. Koyver kzm.
Tabanlarn pym karda...
Savc sert:
ok ukalalk etme! Brak arzuhalini de git!
dedi. Mahkeme adil kararn verecektir.
Ban evraklara edi, tekrar yazmaya
koyuldu.
Ana, mahpushaneye geldiinde akam
oluyordu. Hate sabahtan beri onu drt
gzle beklemiti.
Bir arzuhal donattrdm ki Fahri efendiye,
taa demire, geer.

314/895

Onu bir okusun hkmet, seni hemen

brakr. Susuz olduunu anlar brakr.
Arzuhale,
senin
silahtan
korktuunu
yazdrdm. Hani ocukken silah grsen
kaardn da kucama saklanrdn. te onu
da yazdrdm. Bir donatt Fahri efendi, tam
yirmi liralk donatt. Amma benden on lira
ald. Varsn alsn knal kzm iin deil mi,
malm da gitsin, canm da... Bir okusun onu
hkmet...
Hate:
Keke yle olsa, dedi. Sonra anasnn
gzlerinin iine bakarak, ban nne edi:
Anam, dedi, gzel anam, bana Memedden bir haber getir, bir daha geliinde. Ne
diyorsun gzel anam? Bana bir haber getir.
Ana kzgn:
Zkkmn kk diyorum, dedi.
Hate gzlerini yerden kaldrp, yalvarrcasna bakt:
Anam anam, srmeli anam, bak delikte
ryorum. Memed olmazsa ben lrm.

315/895

Sen kzn ldrmek mi istiyorsun? Ondan bir

haber...
Ana:
Zkkm, dedi. nallah onu para para
ederler. Sana lm haberini getiririm inallah... deyince kz alamaya balad.
Ana, bunun stne sustu. Uzun zaman
kz alad, o bir ey sylemedi. Sonra:
Gn batyor knal kzm, dedi. Ben gideyim gayri.
Hate:
Ana... dedi.
Kadn durdu. Gzlerine ya dolmutu:
Peki, dedi, sesi karncalanarak. Senin gl
hatrn iin bir haber renmeye alrm.
Memedin anasn bir dvmler ki... Belki
lr fkara. Fkara Dnecik. Salcakla kal
kzm, dedi yrd. Korkma, Fahri efendi iyi
donatt arzuhalini.
Verdii dilekeye ok gveniyordu.

12
yle bir karanlk vard ki gz gz
grmyordu. Orman uulduyordu. Orman
kapkara bir duvar gibi karanla gerilmiti. Ta
uzakta, dan doruuna yakn yerde, ipil ipil
bir ate yanyordu. Aalara arpa arpa el
yordamyla yryorlard. Ama ok grltl...
Gece slak slak kokuyordu. am, grgen,
mantvar, peryavan, obanras, ter kokuyordu.
Eki
ter...
Pren
kokuyordu.
Gkyznde de bir iki yldz parlayp
snyordu.
Aylardan beri bir sr ev basmlar, yol
kesmiler, candarmalarla arpmlard.
Candarmalar teki ekyalarn arkalarn
brakm. Deli Durdu etesinin stne
dmt. Deli Durdu da candarmalarla alay
ediyordu. Oynuyordu. Memed az zamanda
kendini gstermi, arkadalarna, Deli

317/895

Durduya kendini sevdirmiti. eteye yardm

dokunuyordu.
Durdunun karanlktan sesi geldi:
Burada kalalm. Bittik. ldk. ki gnden
beri durmadan ka babam ka, nolacak
halimiz byle! Burada! Sesi hnl, inatyd.
Memed yanna vard:
Yava. Usul konu Aam.
Durdu:
Nolacak yani? diye hmla konutu.
Memed deil de bakas konusayd bu
biimde, bu kadar ierlemezdi. Dn gelmi
de bugn ekyalk dersi veriyor.
Dmann karncaysa da... dedi, Memed.
Durdu:
Eeee sonra?
Memed, Durdunun alayn fark etmemi
gibi davrand.
Yani demem odur ki... hor bakma.
Durdu dayanamad, iindekini darya
vurdu:

318/895

Ohhooo, bre nce Memed, Sleyman

Kahya seni bize arkada deil, erkanharp
gndermi. Karma byle ilere!
Cabbar Memedin solunda yryordu.
Hzl hzl soluk alyordu:
Memed doru sylyor Aa, dedi. Ormanda kalrsak kuatrlar. Ardmzdalar.
Habire takip ediyorlar. Keklik gibi avlarlar alimallah, bir evirirlerse... Asm avu byle
bir frsat aryor zaten, yava...
Memed:
Keklik gibi...
Cabbar:
Arkamzda az boz candarma yok. Candarmalara kylleri, bize dman ekyalar
da kat Aa... Onlarla baa kamayz.
Memed:
Ba edemeyiz. Cephanemiz bile yok:
Durdu olduu yerde dikildi kald:
Buradan bir adm ileri atmak yok.
Sesi ormanda n n tt:

319/895

ki gnden beri kpek gibi kayoruz.

Kpek!
lerinde biri vard: Recep avu. Nerden
geldii, ka yldr ekyalk yapt hakknda
doru drst hi kimse bir ey bilmiyordu.
Gemiini ona kimse de soramazd.
Buna, soran ldrecek kadar kzard. Sonra
bir daha ne bir yerde bulunur, ne de
karlat zaman konuurdu. Krk yllk dmanm gibi. Elliyi gekindi. Hakknda bilinen
tek ey Koca Ahmet etesinden oluuydu.
ete affa uradnda herkes gitmi hkmete teslim olmu, o aff kabul etmemi, bir
iki yl dalarda tek bana gezmi, iki yl
sonra, dalarda yeniden ekyalar treyince
onlara karmt. Girip kmad ete yoktu.
Btn eteler onu tanr, sayar, severdi. yle,
bir eteye mal olup kalmazd.
Bugn can istemi, Deli Durdu etesine
gelmi, yarn can ister Deli Durdunun can
dman Yozcu etesine gider. Kimseye,
kimse hakknda dedikodu etmez, bir tek laf

320/895

sylemezdi. br gn de Krt Reo etesine... Her etede yeri vard. Ona niin geldin,
niin gidiyorsun, diyen de olmazd. stelik,
kimin etesine gelirse, o ete sevinirdi. Onu
uur saymlard.
Ekyalkta da ok ustayd. Bir kez
arpmaya tutumayagrsn, eli makineli
tfek gibi ilerdi.
Karanlkta, tok, allmam sesi duyuldu:
Durdu, ocuklar doru sylyorlar. Ormandan kp kayalklar tutalm.
Durdu:
Recep avu, Recep avu, diye
bard, buradan ileriye bir adm bile
atlmayacak.
Cabbar:
Durdu Aam, dedi, hibir ey gelmezse
ellerinden, bizi kuatrlar, orman da ate
verirler...
Durdu:
Bir adm bile...
Cabbar:

321/895

Etme Aam!
Durdu:
Atlmyacak.
Cabbar:
Perian olacaz.
Durdu:
Ben ete ba mym?
Cabbar:
Heyye, dedi, sen ete basn.
Memed:
Heyye.
tekiler de yle sylediler.
Memed:
Aam, dedi, bir ey deyim de darlma.
Durdu:
De bakalm erkanharp, diye gld.
Memed:
Hi olmazsa, sk aalkl, tal ukurlu
bir yere varalm.
Durdu:
Bir tek adm atlmayacak.

322/895

Oraya, dikildii yere oturuverdi. tekiler

de oturdular. Uzun zaman hibirisinden ses
kmad. Bir ikisinin elindeki cgarann
karanlkta yldz gibi parlyordu. Kimseden t
kmyordu. Cabbar ayaa kalkt.. Gerindi.
Yukar doru yolland. Memed de arkasndan gitti.
Cabbar bir aacn dibine su dkmeye
oturdu. Memed de yanna. Bir zaman sonra,
Cabbar iini bitirdi ve kalkt. Memed de arkasndan. Arkalarn dnnce hafif bir k
grdler,
atlar.
Olduklar
yerde
kalakaldlar. Durdu, am dallarn tututurmutu.
Atein
nda
lge
gibi
sallanyordu.
Memed:
Dpedz lmn aryor bu adam.
Cabbar:
Asm avu neysem ne ya, arkamzdaki,
kyller beterin beteri. Hepsi donsuz
braktklarmz.
Memed:

323/895

Ben geldim geleli, en az be yz kiiyi

donsuz braktk.
Cabbar:
Soyduumuz elbiseleri, bari kylerin
fkaralarna datsaydk.
Belki kyllerin elinden kurtulurduk. Kurtulamadmzn sebebi var, iki gndr.
Darda hi yardmcmz yok. Hele kyller,
Akstller, ellerine geek, bizi havada
yerler. Zulm... Durdu yapmadn brakmad Akstte. Zulm. Akla hayale gelmez
ikenceler, hakaretler...
Memed:
Bana bak karda, dedi, insanlarn stne
ok varmamal. ldrmeli, dvmeli, ama stlerine ok varmamal. Donsuz, rlplak,
kyne, evine girmesi bir adama lmden
zor gelir. te bunu yapmamal. nsanlarla oynamamal. Bir yerleri var, bir ince yerleri, ite
oraya dememeli. Ben Abdi Aadan biliyorum. Yoksa... Korkmal insanlarn bu
tarafndan. Aa grmemeli insanlar...

324/895

Dnerken ufack bir suya dtler. Dize

kadar battlar. Su yarpuz yarpuz koktu. Gece
yarpuz koktu. Yldzlar kvlcmlandlar. Her
bir yer yarpuza kesti. Kk su, yldzlar,
uultulu am aalar, yarpuz yeili kokusu...
Keke Deliyi kandrsak da buraya
eksek.
Cabbar:
ldrsen yarm adm attramazsn. nat.
Durdunun atei koskocaman olmutu. Bir
harman yeri kadar yer tm yalma kesmiti.
Yalmlar ge kyordu. Kocaman ktkler
atrdayarak yanyordu.
Durdu glerek atein etrafnda gidip
geliyordu:
Bakn hele u atee. Bu ateten geilir
mi? Nerde yaklr byle ate?
Cabbar:
Keke yanmasayd.
Durdu:
Grl grl.
Cabbar:

325/895

Keke...
Durdu:
Kes gayr Cabbar, diye kt.
Gece orada, atein yannda kaldlar.
Korkudan hibirisini uyku tutmad. Durdudan
baka. Her birisinin iinde uykuda bastrlp,
ldrlmek korkusu vard. Byle bir korku
kimin iine girmise onu iflah etmemitir.
Gya kiiyi, Recep avuu, Horaliyi,
Memedi nbete dikip, tekiler uykuya yattlar. Bir zaman uyumaya altlar. Yattklar
yerde dndler durdular. Olmad. nce Cabbar kalkt. Ocan bana bada kurup
oturdu. Onun arkasndan tekiler... Durdu rahat, ml ml uyuyordu. Ocan banda,
konumadan gzlerini atee dikip kaldlar.
Tan yerleri rken bir cayrt balad. Drt
bir taraftan kurun kum gibi kaynyor.
Akamdan beri ha balad, ha balayacak diye bekleyip duruyorlard. armadlar.
Atein bandan kap uzaa siperlendiler.
Memed, kulann dibinden kurunlar

326/895

vnlyarak geerken kendisini ancak bir aa

kkne atabildi.
Gedikli Asm avuun arka yan ak
kalm, Memed de tam oraya dmt.
Tfei dorulttu. inden kusmak geldi.
Sonra indirdi baka yana skt. Kendi
kendine gld:
avu, avu! diye bard. yi siperlenmemisin. Yersin kurunu. avu farkna
vard. Yanna ynne kurun yayor. Yeri
yer deil. Tam bu srada apkasn kurun
alp gtryor.
Ulan, diyor, ulan bir dersen elime.
Memed:
Bana nce Memed derler, avu. Sen ancak lm geirirsin eline. oluk ocuun
var. ekil git avu. Var git iine.
avu:
ok yazk, diyor.
Kabzay tutan elini bir kurun syryor.
Elinden kan szyor topraa. Var git

327/895

avuum iine. Deme bize. lmn bizden

olmasn. ok dtn stmze.
Her bir taraf kuruna ak. Korkuyla geri
ekiliyor. Dnyor ki apkasn alp
gtren, elini syran kurunu skan adam
kendisini oktan vurabilirdi. Bu nce Memed
de kim? Deli Durdu onu byle yakalam
olsayd hali dumand! nce Memed! Byle bir
ad anmsamyor. ok Memed var. Ama nce
Memed?
Ulan, diyor, ulan, sana nce Memedlii
gsteririm. Tatl. Kurun yayor. afaa
krmz, yal kurunlar yayor. Durdu
aklkta drt dnyor. Cann diine takm
habire kurun sallyor. Sonra arada bir duruyor, avua kfrediyor.
avu, avu! Deli Durduyu kat
sanma. Seni yzbayn yanna donsuz
gndereceim. ne kadar yerini gster.
Donsuz.
avu, candarmalar, kyller sarmlar
drt bir yan. Tam kafes... Kapana

328/895

ksldklarn anlyor Deli Durdu. Srne

srne nce Memedin yanna geliyor. etesi
iinde en gvendii adam Memeddir. Bulunduklar yer kuruna ak. Biraz yakna gelebilseler, emberi daraltsalar, hepsini teker
teker vurabilecekler.
Durdu, belki mrnde ilk defa azck telalanyor. Kapan zorlu bir kapan. tekiler de
korkuyorlar
Durdudan.
Daraltamyorlar.
Burada, bu ormann aklnda, Durdunun
onlarla arpmay kabul etmesine ayorlar. Bunda bir kurnazlk, bir hile var mutlak,
diyorlar.
te, bu yzdendir ki bulunduklar yerde
kalyorlar. Bir trl akl erdiremiyorlar
Durdunun kap kap da arpmay
burada, aklkta kabul etmesine.
ler kt, dedi Durdu. Ter iinde kalmt.
Soluyordu. Hibirimiz kurtulamyacaz.
Bu srada biri:
Yandm anam, diye bard.
Durdu:

329/895

Bu birincisi, dedi. Recep avu gitti.

Sonra:
Hibirisinden korkmam bunlarn. lerinde
Drtyollu diyorlar, bir candarma var. Bir de
bizim kyden Kara Mustan var. Onlar olmasn ilerinde, yarar karm. Onlar, pireyi
bile sektirmezler, vururlar.
Memed arkaya bakt:
Benim tfeim kzd, dedi. Elimi yakmaya
balad. Ne yapmalym?
Durdu:
ok kurun yakmsn Memed karda.
Yoksa elindeki tfek iyi tfektir. Atei kes de
biraz, tfei topraa bele. Kzgn geer.
Sonra hi skamazsn. ier kalr.
Memed:
Th! diye acnd. Th!
Durdu:
Karda! diye sylendi usuldan. evrildik.
Bana bakmayn. Benim ok tecrbem vardr.
Nereden olsa yarar kurtulurum. lsem de vz
gelir. Sizi dnyorum. Benim yzmden...

330/895

Deliliim yznden... Sizler nasl kurtulacaksnz? Kaygm o. Arkadalarn koymu da

kam Deli Durdu derler.
Memed:
Bence hibir are yok, dedi. Akama
kadar bekleyeceiz.
Bu srada Durdunun tam nne iki kurun sapland. Toz kard.
Memed:
are
yok,
dedi.
Akama
kadar
dayanmalyz.
Durdu topraa saplanan kurunlarn yerini gsterip:
Bu kurun Kara Mustanndr. kimizi de
vurur imdi. Bir yerimizi grm olacak.
Memed:
Durdu Aam, ld m ola Recap avu?
Bir yanna varsak...
Durdu:
Dur hele; dedi. Herif haklayacak bizi. Dur
hele!

331/895

Bu srada nlerinden byk bir toz bulutu

kalkt. Yanlarna ynlerine ne kadar kurun
dmt onlar da farknda deillerdi.
Durdu:
Demedim mi sana? Bu Kara Mustan
namussuzunu bilirim.
Memed:
Vay anasn!
Durdu:
Hemen yerimizi deitirmezsek...
Yuvarlana yuvarlana, bycek bir aacn
arkasna vardlar.
lerinde bu Kara Mustan olmasa...
Memedin kafas hep Recep avula
urayordu.
Recep avutan ses seda yok. Bir
yanna varsak...
Balarna kurun yayor. Kurunlar ormann dallarn kryor. Dallar buduyor.
Srndler. Kurun altnda Recep avuun
yanna vardlar ki, Recep avu sa yanna
yatm, her bir taraf kan iinde. Onlar

332/895

grnce acdan dilerini skarak glmsedi.

Ban zorla kaldrarak:
Uaklar, dedi, banzn aresine bakn.
En az yz elli kiiler.
Beni olduum yerde brakn. Kader byle
imi...
Yarasna
baktlar.
avu
kurunu
boynundan yemi... Boynundan giren kurun, krekkemiinin st bandan, kemie
bir ey yapmadan km. Kurun, kt yeri
liyme liyme etmi.
Size bir szm var, dedi Recep avu.
u Cabbar var ya, onu gzden rak etmeyin.
Salam, babayiit ocuk. Bir orduya ba
gelir. O olmasa beni sarat gibi ederlerdi.
Kendi stne ekti atei, benim vurulduumu
grnce. yle bir ate at ki ondan sonra da
onlara... ardlar.
Gmleini yrtarak yarasn sardlar. Recep avu uyuklar gibi:
Yarn, dedi. Yarn emberlerini.
Memed:

333/895

Mmkn yok onun, avu, dedi.

Yarmaya alrsak vuruluruz. Bizden, ite
byle korkuyorlar. Ya akama kadar dayanacaz, ya da burada leceiz. Recep
avu dnd. Yz etleri gerili. Barmamak iin zor tutuyor kendisini. Bak, bunu
doru dnyorsun, Memedim. inizden bir
tanesi bile kamaya kalkarsa hepiniz lrsnz. Toplayn arkadalarn hepsini, bir
adm atmamaya, geriye bir adm atmamaya
ant iin. Anladm ki onlardan kamak lmek
demektir. Dayann. yle sanyorum ki
stnze gelemezler. Gelecek olsalard,
oktan gelirlerdi. Bir eyden, bir tuzaktan
korkuyorlar.
Memed:
Haydi Durdu Aam, u ii yapalm.
Recep avu:
Zalann olundan korkulur. dlein
birisidir. Ona gz kulak olun.. Belki o kaar...
Durdu:

334/895

Toplayalm arkadalar. Horaliyle Cabbar

atei srdrsnler, oyalasnlar.
Arkasndan da toplanma sln ald.
Arkadalar, bu zamanda, kurun kaynarken;
bu toplanma slna bir anlam veremediler.
Zalann olu:
Bu kyamette nasl toplant yaplr? diye
yanndaki arkadaa dert yand. Kurtulu yok
zaten. Recep avu gitti.
nce Horali geldi. Sonra Ala Yusuf...
Sonra da Gdkolu.
Durdu:
O Zalann olu nerede? diye ikircikli
sordu:
Horali:
Geliyor, dedi. Topraa yapm, bir tek
kurun bile skmad. Habire titriyordu.
Durdu:
Acaip, dedi. imizde en cesur onu
bilirdim.
Tam bu srada srne srne Zalann
olu da geldi. Elleri kan iinde kalmt.

335/895

Durdu, Horaliyle Cabbara:

Haydiyin siz atei srdrn, dedi. Oyalayn onlar.. Bizim konuacaklarmz var.
Bu, toplanmak iin, bir anlk ate
kesilmesi, Asm avuu iyice kukulandrmt. Deli durduyla, bu ilk karlamas
deildi. Ama onun ne yapaca hi kestirilemezdi. En delice hareket ettii gibi, eri akll
da
hareket
edebilirdi.
Bu,
ormann
aklnda arpmay kabul eden, ya
dpedz lmek istiyor, ya ok acemi, deli,
serseri, ya da bir tuza var. Deli Durdu gibi
inenin deliinden geen bir adam, hi
tongaya basar m? Asm avua gre, mutlak bir tuzaktr bu! Ha kt, ha kacak! Buna
kar ne yapmalyd? Bunu bilemiyordu ite.
ekse gitse saygnl be paralk olurdu.
Gitmese, mutlak bir tuzak vard bunun
iinde... Mahvolacakt. apkasn alp
gtren, elini syran kurunlar da neydi ola?
Bir uyar m? Memedin szleri de iyice rktmt onu. Eer isteseydi o kurunlar atan,

336/895

onu oktan ldrrd. ekip gitmek de

elinden gelmiyordu. Hazr Deli Durduyu
embere almken... Deli Durdu bir daha
byle embere der miydi?
Arkadalar, diye seslendi, hibiriniz yerinizden ayrlmayn. Bakalm ne yapacak bu
Deli. evrilmi zaten. Avucumuzun iinde.
Bu adam, kendi isteiyle avucumuzun iine
dt. Yoksa, oktan Mordan kayalklarn
tutabilirdi...
Onba yalvaryordu:
Bu deli pezevengi ben bilirim. Delinin
biridir. Can istemi burada kalvermitir:
Hibir tuzak dnmemitir. Kendisine ok
gvenir. emberi daraltalm, bak nasl avucumuza decek.
Asm avu:
Yllarca ekyalk yapm, Deli Durdu gibi
it olu it bir ekya kolay kolay burada
arpma kabul etmez. Hi olmazsa ormann
kuytuluuna ekilir. Ormann en aasz
yeri... Bunda mutlak bir i var. Tetik duralm.

337/895

Onba:
Etme gediklim, dedi, o ok gvenir
kendine. Saralm unu da bitirelim iini.
Daraltalm emberi. Bir kak suda boarz.
avu:
Duralm durduumuz yerde, diye Onbaya kt.
Horaliyle
Cabbarn
atei
yeniden
balaynca, avu bunu bir trl anlayamad. Ne oluyordu?
Durdu:
Arkadalar, dedi, birbirimizden ayrlmak
yok. Hepimiz bir yerden ate edeceiz.
stmze gelip, tfei kafamza sksalar bile
yerimizden kmldamak yok. Sz m?
Hep bir azdan:
Sz, dediler.
Durdu:
yleyse iyi bir yer bulun. Siperlenecek iyi
bir yer...
Memed:
Ben bulaym m?

338/895

Sen bul.
Memed bu srada:
Yatn yatn, diye bard. O hzla yere att
kendisini. tekilerde yattlar. Kulaklarnn dibinden vnlyarak kurunlar geiyordu.
Durdu:
Grdler, dedi. Rahat vermezler burada.
Uzun zaman yattklar yerden kalkmadlar. Kurunlar sal sollu pat pat diye
yanlarna dyordu. Vzldyordu kurunlar.
Zalann olu daha titriyordu.
Vay! Vay! dedi. Memed vurulmu: Gzleri
de fal ta gibi ald.
Durdu:
Gerek mi? dedi.
Memed, kendinden sz edildiini sezinleyerek, onlara dnd, sonra:
Ne var?
Zalann olu, dileri dilerine arparak:
stn ban kan iinde. Vurulmusun.
Memed:

339/895

Hibir ac duymadm, dedi. Elini bana

gtrd. Eline bakt. Eli kzl kan iinde kald.
Yrei hzla arpmaya balad. Orasnda
burasnda yaray aratrd bulamad.
Durdu, sararm yzle Memedin yanna
geldi. Yaray aramaya balad. Buldu:
Bandan, dedi, azck izmi.
Memed:
Aldrma, dedi glmseyerek. Siftah bir...
Kalkt, ormana dald. Kurun altnda
hibir ey yokmu gibi yryordu. Biraz
sonra da:
Buraya gelin, diyen sesi duyuldu.
Candarmalar gz atrmyorlard. Gittiler.
Buras, yklm aalarn st ste
yld bir ukurdu.
Durdu:
Tamam, dedi. Aalar karalm.
Birden stlerinde bir kaynama oldu.
Yapraklar dklmeye, dallar atrdamaya
balad. Aalar karamadan ukura atlayp, karlk verdiler edilen atee. Yamur

340/895

gibi kurun yadryordu iki taraf da. Belki

byle yarm saat hi durmadan karlkl ate
edildi. Sonra bir ara iki taraf da atei
nedense kesiverdi. Durdu artk hi
korkmuyordu.
Gelseler, imdiye gelirlerdi. emberi
daraltsalar bile akama o kadar ok
kalmamt. Dayanabilirdi o zamana kadar.
u avuun nnden kamak istemiyordu
artk.
Sonra Horaliyle Cabbar da geldi ukura.
Cabbar:
Hani Recep avu? deyince ortalk
kart.
Memed:
Birbirinize hi kzmayn. Ben gider alr getiririm onu.
Ortalk yatt.
Emekliye srne ukurdan kt. Yorgundu. Yorgunluktan soluk alacak halde
deildi. Vard bir ktn dibine uzand. Bu
srada kar tarafn atei yeniden balad.

341/895

Ktn altndan bir trl kamyordu.

Nereden geliyor, nereden atlyorsa, kurunlar o kt boyuna dvp duruyordu. Bir atlama yapt. Bir taraf mthi acd. Kendi
kendine, kurun yedim, dedi. Kalkt. San
solunu yoklad. Aryan yeri yoklad. Yara
yoktu.
Recep avuun yanna vardnda her
bir yan kana batm, eli aya da
paralanmt.
Recep avu onu grnce:
Ulan, dedi, bu ne hal? Kan iinde
yzyorsun.
Memed glmsedi. Yz gz ylesine
kan iindeydi ki, glmsemesi belli olmad.
Haydi gidelim, Recep avu. Senin iin
geldim.
Recep avu:
Gidin yavrum, dedi, siz kendiniz kurtulun
da ben kalaym.
Herifler drt bir yan kuatmlar. Bir deli
itin yznden bu hallere dtk ite.

342/895

Hibiriniz kurtulamayacaksnz bu emberden. Nereye baksan oradan kurun geliyor.

Asm avu akllanm gayri. Brakn beni de
ben kalaym burada. Bana bak, olum
Memed, sen iyi bir ocuksun, eer bu emberden kurtulursan gezme bu deliyle. Benim
atm, vakit leyi geti, bunlar daha
neden emberi daraltmyorlar? Nemiz var,
nemiz yok rendiler?
Memed:
Korkuyorlar, dedi.
Recep:
ok tuhaf.
Memed:
Tek korktuklar bizim onlara tuzak kurduumuzdur. yle sanyorlar. Bilmiyorlar ki
Deli Durdu zprlndan kald ormann
aklnda. Bunu hi akllar almyor. Bilmiyorlar ki Durdu, ateinden vazgeemedi.
Haydi avu kalk gidelim. lrsek de beraber, kalrsak da...
Recep avu:

343/895

Memedim,
dedi,
bundan
bir
kurtulabilsem...
Memed:
Yaran hafif avu. Kurtulursun.
avu yryecek halde deildi. Ar,
kocaman avuu Memed srtna ald. Biraz
gtrdkten sonra, yere brakverdi.
avu Memedin gcnn yetmediini
anlad:
Yavrum, byle olmayacak. Srtna alma
beni. Gel de sana dayanaym. Byle daha
iyi...
Memed:
Olur, dedi.
Getikleri yerlerde byk byk kan
phtlar brakyorlard. Kuruna tutuldular bu
ara da... Topraa yaprcasna yattlar. Herhal grlmlerdi, Kurunlar hep sal sollu
topraa saplanyordu.
Recep avu:
i azttlar. Yenice akllar balarna geldi
tereslerin.

344/895

Bin bir bela iinde ukura geldiklerinde,

iki kiiyi daha vurulmu grdler. Zalann
oluyla Horali yaralanmt. Zalann olu
hala durmadan titriyordu. Alyor, baryor,
aryor, tirtir titriyordu.
Kuatmann daraldn fark ettiler. Kar
tarafn atlar da daha korkutucu olmaya
balad. Durdunun kyls Kara Mustan da
bu srada boyuna baryordu:
Deli Durdu, diyordu. Akst ky senin
yiitliini biraz sonra grecek. Mustafa dayn
sen iyi bilirsin... Marur olma olum...
Deli Durdu kzyordu. Kzyor, karlk vermiyordu. Uzun zaman atei byle srdrd.
Kara Mustan:
Olum Deli Durdu, diyordu, dilin
boazna m akt?
En sonunda Durdu dayanamad, ayaa
kalkt:
Kara Mustan Day, dedi, ben seni iyi bilirim. Sen de beni iyi bilirsin. Eer karyn
donunu senin bana apka yapmazsam

345/895

bana da Deli Durdu demesinler. Bu Deli

Durduluk bana haram olsun!...
Tam bu srada Memed, ayakta dikilmi
duran Durduyu kendine doru hzla ekti.
Durdu o hzla Memedin stne yuvarland.
Bir an, saniyenin yars kadar bir an daha
ayakta kalsayd. Durdu, be tane kurunu
birden yemiti. nk kar taraftan Kara
Mustanla birlikte drt kii ona nian almt.
Tfein bei de birden patlad ama, Durdu
yerinde yoktu.
Recep avu:
Ulan Deli deyyus, dedi, soytarl bir
daha yaparsan ilk kurunu benden yersin.
Hep senin yznden zaten.
Deli Durdu Recep avuun bu szlerine
gld:
Kurun skacak halin var da neden
bakalarna skmazsn?...
Recep avu Memedi gstererek:
u bir kar ocua dua oku, dedi. O olmasayd halimiz dumand.

346/895

Memed iinde mthi bir ac duydu.

Durduya yle bir bakt.
Durdu da ona dosta bakt.
Memedin ellerinde, yznde, salarnda
kurumu kan grnce kendi kendine
glmsedi. Onun geldii gn anmsad.
Nasl da bzlmt Sleymann arkasna...
Sleymann arkasna gizlenmi, orada
kck kalmt. Durdunun gzleri kl bir
sevgiyle doldu.
nsanolu, dedi kendi kendine, neleri yok
ki... te bir avu ocuk, dn ekya oldu,
bugn elli yllk ekyadan daha tecrbeli,
daha usta...
nlerinden bir ses:
Teslim olun, diye bard.
Durdu:
Al sana Kara Mustan, dedi. Bu da senin
olsun...
Kara Mustan bir dana gibi brerek yere
dt.
Durdu, Recep avua:

347/895

Bunda da m hakszm, avu? diye

sordu.
Recep avu:
Eline salk. Allahnz severseniz, siz
burada lmeye karar m verdiniz?
Durdu:
Verdik. Yemin de ettik. Bu ukurdan kmayacaz. Sen yle sylemedin miydi?
Recep avu:
Makineliyle baladlar. Taryorlar. Artk
kurtulu umudu kalmad. Ya lm, ya teslim.
Memed hayretle, korkuyla sordu:
Ya lm, ya teslim mi?
Kafasnda o pirin parlts bir yalmland,
yayld, geti gitti.
Recep avu:
Baka bir yol biliyorsan sen syle nce
Memed.
Memed:
Sen bilmezsen avu, ben ne bilirim.
avu dnd kald. Yaras scakln
yitirmi, acmaya balamt. Dnmeye

348/895

bile frsat vermiyordu. avu ba nde,

habire yzn buruturup, dudaklarn geviyor. Habire geviyordu.
Sonra avu ban kaldrd. Herkesin
stnde teker teker ban gezdirdi. Bir teklifim var, dedi. Baarlrsa kurtuluruz.
Diyeceim yaplrsa, Asm avu buralarda bir dakika durmaz, doru yzbann
yanna gider.
Neymi o? dediler.
Recep avu:
tane bomba... dedi. inizde o makineliye tane bomba savuracak yiit var
m?
Cabbar tfeini doldururken, arkasna
dnp ona karlk verdi:
Bunda hepimiz babayiidiz. Nasl olsa
hepimizi temizleyecek
Asm avu. yle olmasn da byle
olsun...'
Memed:
Hi umut kalmad m?

349/895

avu:
Tek umut sylediimdir.
Memed:
Ben varm.
Gzlerine o ine ucu kadar kk elik
prlt geldi, yerleti. Kafasndan da gene o
pirin parlts imek gibi parlad geti. i
mutlulukla, acyla bir an karmakark oldu.
Durdu:
Bak hele babayiide!...
ukurdan doruldu.
Bana iki bomba daha verin, dedi.
Cabbardan ald. Atlad. Btn gcyle
kouyordu. Kulaklarnn dibinde kurunlar
vn vn tyordu. Kendisini bir tan ardna
att. Arkadakiler buna atlar. Vuruldu
sandlar. Bu hzla giden Deli Durdu nasl olur
da kendisini vurulmadan yere atar? Tan
altndan sar idemler kmt. Sar, taze.
Ta, bycek, yuvarlak bir ta. Ta bir yoklad. Yuvarlak ta yerinden oynuyor. Ta
bana siper etti, yuvarlanmaya balad.

350/895

Beyaz taa kurunlar gelip deiyor.

Barmalar. Bakt ki tala kurtulu yok. Elli
metre tede bir aacn ukuru. Oraya atlamak iin ayaa kalkt. Kendini bir kle gibi
ukura frlatt. ukurun ii toprak, rm
yaprak kokuyor. Bir iek vardr mor, adn
imdi anmsamyor. te o da kokuyor. Kayalklarda vardr o iek. Her yerde bulunmaz.
Bir dan tepesinde bir bulut paras dolanp
durur.
Prltlar
km
kenarlarna.
Srmalam.
Makinelinin takrtsn yan banda duyunca aykt. nnde bir tmsek var. Tmsein arkasnda bir tmsek daha var. O tmsek berikinden az daha ykseke. Makineliyi
iki tmsein arasna sktrm olsalar
gerek. teden dolanp, aradaki tmsee kmak gerek. Tmsek, stelik de sk aalkl.
Ayaa kalkverdi, yrd. Kollarn sallaya sallaya, rahat, uzun bir yolda yryormu gibi yrd. Grenler kk dillerini yuttular. Gz ap kapayncaya kadar bombalar

351/895

ateledi, makineliye savurdu. Bir, bir daha.

Bir daha... Byk grltlerle yer sarsld.
Ortalk duman iinde kald.
Koarak arkadalarnn yanna geldi. Gn
batyordu.
Konumad. Kimseye de bakmad. Gzleri bir noktaya dikilmiti. Sert gzler. Yz
kavrulmutu. Kurunlar seyrekleti. Arada
bir, tek tk dyor.
Ayaa kalkt gerildi:
Asm avu, Asm avu, salcakla kal,
o drdrn tamir et de geri gel. Burada
beklerim.
O yandan ses seda kmad.
Durdu Recep avua sordu:
Sen bu yanlar iyi bilirsin avu. Ky my
yok mu bu yanlarda?
avu:
Yok.
Durdu:
Kayala kadar yryecek miyiz? Yryeceksek hal perian.

352/895

Recep avu:
Durmak yok kayalklara kadar. Ben bile
bu yaram, bu ihtiyarlmla yryorum da...
Durmak yok.
afaa kar kayalklara vardklarnda
hibirisinde insanlk hali kalmamt. Horali
yol boyunca kime, neye olduu belirsiz
svp durmutu. Daha da svp duruyor.
Recep avu dayanamam, btn gcyle
dilerini
skmasna
karn
inlemeye
balamt.
Durdu ok durgun, yaral bitkin kayalklara oturdu. Ar ar bir cigara sard. Yakt.
Birka duman ektikten sonra Memede
dnd:
Dnyada ne isterdim biliyor musun
karda?
Memed:
Yok, dedi.
Durdu:
u vurduum Kara Mustafa var ya, onun
kellesini kesip bir sra geirmeyi, gtrp

353/895

bizim kyn orta yerine dikmeyi isterdim. Ne

ii var bu adamn benim takibimde?
Sylesene Memed Karda, ne ii var?
Cabbar:
Siz ne yaparsanz yapn, diye seslendi
uzaktan. Ben acmdan ldm.
Durdu:
Bir are bulsan bu ie... Sana
babayiitsin derim.
Cabbar:
Susun da dinleyin, dedi. ok uzaklardan
kpek sesleri geliyor. Buralarda ky falan
yok. Bu kpek sesleri nedir dersiniz?
Recep avu inleye inleye:
Ulan Cabbar, dedi, ben ok eek adam
grdm ya, senden daha eeini grmedim.
O da nedenmi avu?
avu:
Grmedim ite, dedi.
Cabbar:
Vay anasn! Demek avu gznden
dmz.

354/895

avu:
Ulan eek, yani bilemedin mi bu kpek
seslerinin nereden geldiini?
Cabbar:
Ne bileyim bre avu, onlar ben dourmadm ki...
avu:
Ulan eek, dedi, o kpek sesleri yrk
adrlarndan geliyor. Bu yaknlarda yrkler
adr kurmular, kpekler de onlarn. Anladn
m imdi?
Cabbar:
Anladm.
Recep avu:
yi ki anladn.
Cabbar:
yleyse ben nce Memedle adrlara
gidip ekmek isteyeceim. Gelir misin nce?
Durdu:
Siz bilirsiniz, dedi. Biz burada ate yakar
snrz, sizi bekleriz.
Memed:

355/895

Gidelim Cabbar, dedi. Gidelim ama, u

halimize baksana, bizi gren ingene sanr.
Yahut da le paralam kpek sanrlar...'
Cabbar:
Aldrma bre karde. Yzmz bir
ykadk m olur biter.
Kayadan dze kadar, konumadan indiler. Birbirlerinin yzne nedense bakamyorlard. O da ban ona doru dndrmeye
korkuyordu, o da... Sanki bir su ilemilerdi.
Kt bir su.
Cabbar en sonunda elini uzatt. Memedin
sra parman tuttu. Memed, ar ban
kaldrd. Bakt. Cabbar da Memedin gzlerinin iine bakt. Bir zaman olduklar yerde durarak birbirlerinin gzlerinin iine baktlar.
Memed:
Cabbar, dedi, bu adam iyi bir adam deil,
biz bunun peine dyoruz ya.
Cabbar:
Anca beraber, kanca beraber dedik bir
kere. Gzmz yannda ald.

356/895

Gn epeyi ykselmiti ki adrlara yaklatlar. adrlardan be alt tane kocaman

kpek zerlerine doru kotu.
Cabbar bard:
Kpekleri tutun!
adrlardan birka tane ocuk kp, geri
geri ieri katlar. Analarna:
Ekyalar! Ekyalar geliyor, dediler.
Bunun stne darya kadnlar, onlarn
arkasndan da erkekler kt.
Memed, bycek bir adrn nne
birikmi yrklere:
Selamnaleykn, diye selam verdi.
Yrkler, bu kck ekyaya aknlkla baktlar. Ona karlk Cabbar iri, gl
kuvvetli, gsterili bir adamd.
Sakall bir yrk:
Buyurun ieri Aalar, dedi.
adrn iine, kapdan balarn eerek
girdiler. eri girer girmez Memed afallad
kald. adrn iinin gzellii onu vurdu. mrnde ilk olarak byle bir adr ii gryordu.

357/895

Yrn merhabasn bile duymad. Gz

adrn iinde. adrn arka tarafnda nakl
uvallar... uvallarda naklar, renkler
uuuyor. Ba dndrc bir hzla uuuyorlar... Renklerin cmb veryansn ediyor.
Nerden bu kadar ok k doluyor adrn
iine? Iklar, renkler birbirine karm oynayor. Memedin gzne bir uval takld.
Uzun zaman gzn uvaldan alamad.
uvaln stnde muhabbet kular vard.
Kk kk... Belki bin tane. Gaga gagaya
vermi kular... Yeil, mavi, krmz, mor
kular. Gzleri yala doldu. Kular renk renk
uuuyor. adrn orta direi oyma... Diree
uan geyikler oymular. Tyleri yldr yldr
eden geyikler... Som sedeften.
Cabbar:
Ne daldn bre uyansana? diye Memedi
drtt.
Memed, glmseyerek kendine geldi.

358/895

imdiye kadar hi byle bir adr ii

grmediydim. Cennet gibi bir yer. Ne kadar
da gzel!
Cabbar:
Bu
adr
kimin?
diye
sorunca,
karlarnda oturan ak sakall, yal, krmz
yzl, glen, tatl gzl adam:
Benim dedi. Bana Kerimolu derler.
Cabbar:
Duyardm. Demek Kerimolu sensin?
Kerimolu,
kendine
gvenmi,
alkanlkla:
Benim, dedi.
Cabbar:
Aa, seni ok duyardm. lk olaraktan
gryorum. Sakaral airetinin aas Kerimolu deil mi?
Kerimolu:
yle, dedi.
erisi taze, yeni kaynatlm scak,
buulu st kokuyordu.

359/895

Aa, Cabbara bakt. Cabbar da Aaya

bakt. Aa, karsna dnd:
Bu delikanllar imdi alar herhalde.
abuk olsana kar! diye onu uyard.
Kar:
St kaynyor, dedi. Kaynasn bitsin,
hemen...
Memed glmsedi.
Cabbara:
Burnum... dedi.
Cabbar:
Burnuna noldu? diye sordu.
Memed:
Burnum dardaki st kokusunu almt.
Doru kt.
Cabbar:
Benim de, dedi. Aken btn burunlar
bizimkisi gibidir.
Kerimolu, krmz yz biraz daha kzararak, mahcup mahcup:
Oullar,
herhalde
arpmadan
geliyorsunuz?

360/895

Cabbar:
Asm avu bizi kstrmt. Kurtulduk ok
kr.
Memed:
Korkak adamm. Yoksa hepimizi teker
teker keklik gibi avlard.
Cabbar:
Sekitmezdi. Bouna kurun yakt.
Kadn sofray getirdi ortaya att. Kerimolu glmseyerek at. Memed ilk kez
kendisini bir yere, bir eye yabanc sand.
Daha dorusu kendisine kendi iine bir
yabanclkt bu. Gz tfeine gitti. Sonra
klk kyafetini gznn nne getirdi. Btn
gs boydan boya aprazlama fieklik...
Yan tarafnda kocaman bir kama ve bombalar. Banda kirlenmi, prsm bir mor fes.
stelik de Deli Durdunun eskisi... inden:
Demek ekya oldum ha? geti. Bundan
byle mrm ekyalkta geecek ha!...
Sofraya nce st geldi. Buulanyordu.
Mavi mavi. st de usul usul krarak

361/895

kaymak balyordu. Arkasndan pekmez,

sonra da kavurma geldi. kisinin de birden
az suland. ocuklar gibi glerek
birbirlerine baktlar. Kerimolu ii akt.
Onun da yal yz gld. Stbeyaz dileri
de ldad.
Buyurun canm, dedi. Buyurun hay yien.
Ne teklif tekellf bekliyorsunuz.
kisi iki yerden kaklar kaptlar. Ste
saldrdlar nce. lk hcumda sofradaki
cmle ekmekler bitti. Sofraya yeniden ekmekler geldi. St bitti, yeniden st geldi. Yemei o hzla yiyip bitirdikten sonra:
Ziyade olsun Aa, dediler. Aa, usul usul
daha yemee devam ediyordu.
Sa olun yavrular, dedi. Genlik byle
ite hay yienler, dedi.
Sonra, Aa da elinin tersiyle byklarn
silerek sofradan ekildi. Eee, dedi, sizler
cgara imez misiniz? Birer cgara da
yakalm. Cabbar, ikimiz de imeyiz,
karln verdi.

362/895

Kerimolu, cgarasn azna gtrd,

akmak akt. Ortaya ho, bayltc bir kav
kokusu yayld. Somurarak cgaray yaktktan
sonra: Size bir ey deyim de gcnze gitmesin, dedi. Aklnza da bir ey gelmesin.
Memed:
Syle Aam, dedi. Aklmza ne gelecek.
Kerimolu kzard, bozard:
Demem o ki, diye kekeledi, bu dalarda
ananz yok, eviniz yok. arpmadan da kmsnz. stnz banz kan iinde. Belki
yaranz da var. amarlarnz soyunun. Hemen ocuklar yur. Siz de bu arada benim
amarlar giyersiniz. Aklnza Kerimolu
bizi soyacak da yakalatacak gelmesin. Kerimolunun evinde kimseye ktlk gelmez.
Kerimolu lmeden misafirine kimse dokunamaz. Bunu da bylece bilesiniz.
Biz Kerimolunu biliriz, bre Aa, dedi, u
aklna gelen eye bak!
Memed:
u aklna gelene...

363/895

Kerimolu:
yle deme hay yien. nsanolu i st
emmitir. Her ktl yapar, her iyilii de
yapt gibi. yle deme hay yien!
Kara gzl, srmeli, al yanakl bir gelin
her birinin nne sabun kokan bir kat
amar getirdi koydu.
Kerimolu:
Ben dar kaym da siz soyunun, dedi.
Darya kt.
O ktktan sonra, Memed:
Bre Cabbar, dedi, ne iyi insanlar var u
yeryznde.
Cabbar:
Ne de zalim, ne de melun insanlar var u
yeryznde Memed.
Memed:
Bak u Kerimoluna, dedi. Bak undaki
misafirperverlie...
Kerimolu dardan seslendi:
Soyundunuz mu uaklar? Geleyim mi?
Memed:

364/895

Soyunduk, diye cevap verdi.

eri giren Kerimolu Memede:
Sana bir bakaym, bakaym yaran nasl?
Memed:
Bakmaya hacet yok, dedi. Bam kurun
syrd. Kck bir syrk...
Kerimolu Cabbara da sordu:
Sende bir ey yok mu?
Cabbar:
ok kr yok, dedi.
Kerimolu dar gitti. Bir zaman sonra
elinde bir anak, bir takm bezlerle geldi.
Yaky eliyle yapmt. Memedin yarasn
sarmaya balad:
ki gn iinde hibir eyin kalmaz.
Genliimizde biz de yaralandk yavru, dedi.
Hepsi gelip geiyor.
Ba, usta bir cerrahtan daha ustaca
sard.
Memed minnetle:
Eline salk Aa, dedi.
Kerimolu:

365/895

Yaran hafif ya, havakm. imi. Yak

hemen geirir. Korkma!
Kerimolunun tuhaf, ocuk gibi bir hali
vard. Bir ey, bir soru soraca zaman yz
kpkrmz kesiliyor utanyordu. Glmsyor,
kzaryor, bozaryor en sonunda ezilip
bzlerek soruyordu. Gene yle oldu.
Memede:
Yavru, dedi. Sormak ayp olmasn,
sahiden sen ekya msn?
Sahiden... Yoksa...
Cabbar gld:
Aa, dedi, bizim nce Memed, ekyaclk
oynuyor.
Memed de glmsedi:
Yaktramadn bana ekyal yle mi
Aa?
Kerimolu:
Kusuruma kalma yavru, seni hor grmek
iin sylemedim. ok gensin. On altsnda
ancak grnyorsun. Onun iin sordum.
Kusura kalma...

366/895

Memed; gururla:
On sekiz, dedi.
Kerimolu:
Meraklandm bu ie. Allahakna alnma.
Neden ekya ktn bu yata? diye sorunca,
Cabbar:
Aasnn eeini hrszlayp satm,
sonra aas dver diye korkmu, geldi bize
kart. Ne yapalm, kabul ettik. imizde bir
tane de eek hrsz bulunsun. Ne'olur, ne
olmaz...
Aa, Cabbarn alay ettiini anlad,
mahzunlat. Sorduundan piman olduu
yznden anlalyordu. Susmu konumuyordu. Cabbar, Kerimolunun bu akadan
zldn grnce:
Aa, sen Demirmenoluklu Abdi Aa
adnda birini duyar msn?
Kerimolu:
yi bilirim onu, dedi. Geende duydum ki
vurulmu. Ama, lmemi. Yieni lm.
Cabbar:

367/895

te onu vuran bu! dedi.

Kerimolu uzun uzun, tepeden trnaa
kadar Memedi szd:
Acaip, dedi. Hi adam vuracak ocua
benzemiyor bu nce Memed. Acaip!
Memed:
Aam, dedi Kerimoluna, bu yakdan
azck daha yapar msn bize? Yaral
arkadalarmz var. Onlara da gtreyim...
Yaplm merhem var, dedi Kerimolu.
ifal merhem. Ondan veririm sana. Yak da
yaparm imdi.
Memed:
Kt gn grme.
Kerimolu, bycek bir bezin iine merhem koydu. Biraz da yak yapt. Getirdi
Memede verdi.
Onlar yola derken:
atm sana nce Memed, dedi Kerimolu. Sen hi ekya olacak adama benzemiyorsun. Ama ne yaparsn. Zor gelmitir

368/895

herif... nsanolu bu, kimin iinde ne var

bilinmez.
kisi birden:
Salcakla kal, dediler Kerimoluna.
Kerimolu glen stbeyaz dileriyle:
Uurola, dedi. Baz baz gene urayn.
Sohbet ederiz.
kisinin de iki elinde kocaman ikier torba
vard. Torbalar ard. Kerimolu bu torbalar
ekmek, peynir, tereyayla doldurmutu.
Cabbar:
Ne iyi adam.
Memed:
Ne iyi...
Memed birden anmsaynca yz deiti:
Yahu Cabbar, dedi. amarlarn geri
vermedik adamn.
Cabbar:
Aldrma, dedi. almadk ya, unuttu...
Memed:
Olmaz, dedi. Geriye dnp verelim.
Cabbar glerek:

369/895

Kerimolunun hakk var. Hi ekyaya

benzemiyorsun.
Memed:
Ne yapaym, dedi. Herkes ekya
domaz ki...
Cabbar:
yleyse geri dnp verelim amarlar.
Dnelim, dedi Memed.
Koa koa geri dndler. Kerimolu onlar aknlkla adrn kapsnda karlad.
Ne o? dedi. Neden geri dndnz?
Memed:
Senin amarlarn stmzde unuttuk
gidiyorduk. Onlar geriye getirdik!
Kerimolu:
Ben de bir ey var diye korktum, dedi.
amarlar benim size hediyem olsun.
karmayn stnzden.
Memed:
Olur mu ya?
Kerimolu:
Olur olur, dedi. karrsanz gcenirim.

370/895

Kayala geldiklerinde karanlk kavuuyordu. Uzakta, kayaln ycesinde bir top k

kvlcmlanyordu.
Cabbar:
Memed karda, dedi. Belki u top ktadr bizimkiler...
Memed:
Bizimkiler mi? diye sordu.
Cabbar:
Tabii bizimkiler. Kim yakar o kadar byk
atei. Durdu, Asm avua inat olsun diye,
mahsustan bu kadar byk yaktrmtr atei.
Memed:
Benim kprdayacak halim kalmad Cabbar, dedi. u haber sln alsana!'
Cabbar iki parman azna sokup,
gl, uzun bir ay sl ekti.
Memed:
Bre Cabbar, dedi, senin de sln bir
gnlk yoldan dinle. Alimallah duyulur.
Biraz sonra ate tarafndan bir tfek sesi
geldi. Bunu bir yaylm atei izledi.

371/895

Memed:
Bir ey mi var? diye sordu.
Cabbar:
Deli Durdu Aa bayram ediyor, dedi. Keyfi yerinde olursa boyuna kurun yakar:
Islklarna karc olarak kimse gelmedi.
Memed de Cabbar da buna ierlediler.
Atein yanna vardklarnda kan ter iinde
kaldklarn, bittiklerini hissettiler. Onlar bu
sefer Durduyla birlikte btn arkadalar ayaa kalkarak karladlar. Durdu, onlara yaklanca tabancasn ekti:
erefe, dedi, birka el boaltt. Sonra:
Acmzdan lyorduk hepimiz de, az daha
yetimeseydiniz. Bakn Recep avu daha
inliyor. Yaradan deil. Alktan. Alimallah
alktan...
Ate bir harman yeri kadar bykt.
Kocaman, insan boyu yalmlar birbirlerine
sarlarak, eilip bklyorlard. Odunlarn
atrts ortal tutuyordu. Odunlar, yanarlarken bir ho koku karrlar. Su yanarm

372/895

gibi bir ho koku... Ya odunun yanmas bir

beter i. Yalmlarn ortasnda odun dner
durur. Uzun zaman bylece dayanr. Sonra,
ortadan ikiye ayrlarak yalmlarn iinde yicer
gider. Memed, ilk i olarak Recep avuun
bana varp:
Nasl oldu avu? diye sordu.
avu inleyerek:
Yaram azd, dedi. Havakt. Ben bu
yaradan kurtulamam gayri.
lrm. Ben ldm gayri...
Memed, ondan sonra da Horalinin yanna
vard.
Sen nasl oldun Horali karda? diye
sordu.
Horali azn aar amaz bir kfr sanadr balad yamaya:
Anasn avradn... Dardan ufan...
Kurununu, ekyasn... Kyn, aacn,
tan topran, kayasn, yarasn... Abdi
Aann da avradn... Yarann da avradn...
Hit duydun mu sen Abdi Aa lmemi be.

373/895

Vay koca pezevenk vay! zlme be o koca

pezevengin iini grrz. Aldrma. Yieninin
de avradn. O lm ite...
Memed:
Karda, dedi, sizler iin yak getirdim.
Merhem de getirdim.
Kerimolu verdi. Kendi eliyle yapm.
Eski adam. ki, gne kalmaz iyi eder
yaralar...
Horali:
Merhemin de avradn... dedi.
Memed:
yle deme Horali karda, dedi, belki bir
faydas olur.
Horali:
nallah.
Recep avu:
Senin Kerimolu da ok atm. dedi,
dorularak: Bir ayda iyi etsin yaralarm ben
razym.
Memed ikisinin de yarasn ap ilaladktan sonra ocan yanna oturdu.

374/895

Ooof, dedi, bir yorulmuum ki...

Durdu:
Bak Memed, dedi, Cabbar ne diyor senin
iin? Diyor ki, Memed Kerimolunun
adrnn iini grnce az ayrk kald.
Memed:
yle oldu, dedi. Byle bir adr ii hi
grmemitik. Cennet kk gibi bir yer...
Cabbar:
O, Kerimoludur o! Ona Kerimolu demiler. Adyla sanyla Kerimolu... Onun
adrnn ii yle olmayacak da, kimin
adrnn ii olacak!
Durdu:
Sen onu bilir miydin eskiden?
Cabbar:
Duyardm, dedi. ok, ok paral bir
adamm. Gzmzlen de grdk. Milyonlarn stnde yatyormu.
Memed:
u dnyada ne kadar iyi insan var, dedi.
Her eyimizi dnd. Yaram sard.

375/895

Karnmz doyurdu. amarlarmz ykatt.

Birer kat da amar hediye etti.
Cabbar:
ok byk bir Aadr o.
Durdu:
Bu kadar nl bu kadar zengin bir Aa da
biz niye duymadk imdiyedek onun adn?
Cabbar:
Bu, dedi, yrklerin Aas. Bunlar konar
gerler.
Memed:
Konarlar m, gerler mi, ne ne yaparlarsa yapsnlar, adamlar iyi adamlar.
adrnn direi som sedef ilemeliydi.
Durdu aknlkla:
adrnn direi som sedef ileme miydi?
Vay anasn! Demek zengin herifiolu? Vay
anasn! Demek adrnn direi som sedef
ileme?
Memed:
Ne derin! dedi. O kadar byk bir adr ki,
on mu, on be mi direi var. Bir gelin bize

376/895

yemek getirdi. Boynunda belki elli tane

beibir yerde vard. Hem zengin, hem de iyi
adam. Ho adam. Yz de gle.
Cabbar:
Abdi Aay vurann sen olduunu renince nasl da afallad. Gzlerini dikmi, sana
yiyecekmi gibi bakyordu. Deil mi Memed?
Memed:
Bakyordu ya, dedi. Amma da bakyordu.
Durdu, gzlerini yalmlara dikmiti.
Konumuyor, soru sormuyordu artk. Derin
dncelere dalmt. Yzn ylesine bir
dnce almt ki... Durdunun adetiydi.
Durdu bir eye karar vermeden nce, gzlerini nereye olursa olsun, bir insana, bir aaca,
bir buluta, iee, kua, tfee, atee diker,
saatlerce kmldamadan ylece dururdu.
O susunca tekiler de sustular.
Yanndakilere ok sert bir k yapt:
Siz gidin yatn. Bu gece nbeti Horali,
ben, Recep avu bekleyeceiz.

377/895

Bu annda Durduya ses karlamazd.

eker vururdu. Babas olsa vururdu. Onlar
da hi ses karmadan gittiler, kayann dibine kvrldlar. Baz insanlar vardr, srf
doutan hoturlar. Recep avu da onlardandr. Bunlar, yalnz insanlar kendilerini
sevsinler diye domulardr. Sevilmelerine
karlk teki insanlardan fazla bir yanlar m
vardr? Hayr! Recep avu konukan
mdr? Hayr. ok neeli mi? O da yok. Gler
mi, oynar m? ok fazla iyilik mi yapar
bakalarna? O da yok. Bu, bir srdr:
yldr Deli Durdu etesinde. Ondan nce, iki
aydan fazla bir etede kalmamt. Millet
ayordu Recep avuun Deli Durdu etesinde yl kalna.
Recep
avu,
Deli
Durduya
ilk
rastladnda:
Bana bak ulan Deli, demiti. Sen de o
akll pezevenklerden olsaydn, senin de
etende ancak iki ay kalrdm. Karmazdm

378/895

etene. O allame heriflerin ileri gleri tuzaa dp, kurun yemek. Anladn m?
Durdu:
Anladm, demiti.
Bundan sonra, o gn bu gndr Reep
avu, bu konu stnde konumamt. Deli
Durdu ne yapmsa hi kar koymamt.
Birka kere, hi sebepsiz yere yaralanm,
Durduya gene bir laf sylememiti. Yaam
stne tam tamna hi kimse bir ey bilmiyordu.
Konumas
Antep
yrelerinin
konumasn andryordu. Ama pek ak
deildi. Antepte uzun zaman kald
muhakkakt. Antepten ok sz aard.
Yaam stne trl sylentiler vard. Birisi
u: Recep avu, bir gece uykudan uyanp,
kar, demi, ver benim u tfeimi. Bir de
azk hazrla. Ben, gidiyorum. Kadn, tfei
getirmi yanna koymu. Az da hazrlam.
avu tfei bir iyice yalam. Fiekleri
taknm. Kar, demi sonunda, u benim
eski kalpa da ver. Ben daa kyorum.

379/895

Hakkn helal et. Kar buna ok am, delirdin mi sen, herif? demi. Gece yars uyurken yatandan kalk da daa k!
Grlm m bu? Recep avu, canm yle
istiyor avrat, demi. Ben gidiyorum. Baka
hibir ey sylememi, evden km. Bir
daha da dnmemi.
Bazlar da der ki, Recep avu damadna kzm. Sebebi de, damadn kzna kfretmesiymi. Bir gn damadn kapsndan
geerken, damadn kzna: Senin babayn...
dediini duymu. Ona kzm, daa km.
Damad ldrmeye kyamam.
Bazlarnn da dediine baklrsa, avu
ok zenginmi, ama, yol paras, vergi vermekten hi holanmazm, kye tahsildar
geldiinde hasta olur, yataklara dermi.
Yol paras vermemek iin km. Kimi de
kaynanasn ldrm de onun iin km,
diyor. Herkes uydurup uydurup bir ey
sylyor. Hangisi doru, hangisi yalan belli
deil. Suu var m yok mu, o da belli deil.

380/895

Ama, eskiden ne iin kmsa km olsun

Recep avu, imdi yakay ele verirse en
azndan bir otuz yl var. Ad o kadar
baskna, o kadar msademeye, o kadar yol
kesmeye, adam ldrmeye karmtr ki...
Gn dodu. Gn kalkt kuluk oldu.
Durdu uyanmyordu. Oysa stne gn
drmek adeti deildi. le oldu, gene
uyanmad.
Cabbar sezinliyordu. inden de, bunda
mutlak bir i var. Bu Deli hibir zaman bu
vakitlere kadar yatmaz. Bir baskna gidilecek. Baz zor basknlardan nce kalkmamak
adetidir. O da, ylda, iki ylda bir. imdi
nereye gidecek ola? geiriyordu. Merakla
bekliyordu.
Recep avu, bugn ok neeliydi. Trk
sylyordu. Yal, yank sesiyle.
Bir ara:
Bana bakn ocuklar, uyandrn u Deliyi,
dedi. Uyandrn da azmza bir lokma bir
ey koyalm.

381/895

Memed:
Ben, karmam.
Cabbar:
Ben de.
Gdkolu, vard Durdunun bana
dikildi:
Durdu Paam, dedi, uyansana Durdu
Paam.
Gdkolu Durduya her zaman, Paam
diye sylerdi. Bu da Durdunun ok houna
giderdi. Gdkolunun etede birka devi
vard. Birisi soytarlkt. Durduya soytarlk
ederdi.
Uyansana Paam. Vakit leyi geti
Paam. Durdu, iri yumruklaryla gzlerini
ovuturarak ar ar kalkt.
Hemen yemek yiyelim. Sonra gideceiz.
Cabbar:
Yarallar ne yapalm? dedi. Recep
avuun, Horalinin hali duman...
Durdu, yarallara sordu:
Naslsnz? Bizimle yryebilir misiniz?

382/895

Recep avu:
Ben yrrm. Ar o kadar kalmad.
Horali:
Ben de yrrm, dedi. Bu yarann da
anasn avradn...
Byk bir halka oldular, sofray ortaya
aldlar.
Glgeler kuzeyden douya dnerken,
kayalklardan aa indiler. Yrk adrlarndan kpek havlamalar geliyordu.
Memed:
imdi nereye gidiyoruz byle? diye
sorunca Durdu karlk vermedi. Yalnz
kzgn kzgn bakt.
Memed de stelemedi.
Durdu ynn kpeklerin havlad tarafa
dnnce Memedle Cabbar ii akt.
Cabbar, Memedin kulana:
Durdunun gz gz deil, diye fsldad.
Memed:
Gz gz deil.
Cabbar:

383/895

Ya bir i yaparsa Kerimoluna. Ne

yaparz?
Memed:
Ne yaparz? diye tekrarlad.
Cabbar:
Ne yaparz?
Durdunun gidiinde bir ktlk vard.
Hem de ktln dikalas. Durdunun yz,
imdiki gibi yle kolay kolay kararmazd.
imdiyse yle azgn bir yz ki... Bir sinek
konsa bin para olur.
Durdu, admlarn yavalatp Cabbara
sordu:
Ka adr vard, adrnn yannda
Kerimolunun?
Cabbar:
tane, dedi.
adrlara geldiklerinde, onlar gene kocaman oban kpekleri karlad. Kpeklerin
arkasndan ocuklar darya frladlar. Onlardan sonra da kadnlar. Sonra da
erkekler... Kerimolu erkeklerin nlerinde

384/895

duruyor, gelen ekya kalabalna glmsyordu. adrlarn yann ynn srlerle

ak koyunlar sarm, kara adrlar bir stbeyazlk ortasnda kalmt. Koyunlar, kuzular meleiyor. Kocaman oban kpekleri
pehlivan gibi dolanyorlar, develer yatmlar.
Rahat. Azlarndan kpkler dklyor.
Kerimolu:
Ho geldiniz misafirlerim. Sefalar getirdiniz, diye muhabbetle teker teker her birinin
elini skt.
Memed, glerek:
Ho bulduk, dedi. Yznde glmsemesi
dondu kald sonra.
ini bir phe kurdu kemirip duruyordu.
Deli Durdu ne yapacakt acaba?
Sonra, Kerimoluna Durduyu gsterdi:
te etebamz bu.
Kerimolu gn grm adamdr. Ka
altndan Deli Durduya yle bir bakt. Ondan
bir ey anlamadn Memede belli etti.

385/895

Durduysa yz ask, ba dimdik, etrafna

bakmadan yryordu.
Kerimolu:
Bunun ad ne? dedi Memede.
Deli Durdu.
Kerimolu hayret etti:
O, bu mu?
Memed:
Odur ite.
Kerimolunun krmz yzndeki gl
dondu. Gzleri buuland. Donuna kadar soyarm soyunca yle mi?
yle.
adrn iine girince, Memed kadar
deilse de, Durdu da ard. Duvarda nakl bir tfek aslyd. Durdu, Kerimoluna
kinli bir bak attktan sonra:
u tfei getir de bir grelim Aa, dedi.
Bir de Aa tfei grelim.
Kerimolu, bu szlerdeki kini fark etti.
Yrei szlad. i, kendisine bir felaketin

386/895

yaklatn sylyordu. Bu adamn surat

surat, gzleri gz deildi.
Kerimolu,
tfei
getirip
Durduya
verirken:
Yemeiniz hemen mi gelsin? diye sordu.
Yoksa akama m yersiniz?
Durdunun gzleri kvlcmland:
Ben, dedi, soymaya geldiim adamn ne
ekmeini yer, ne de kahvesini ierim. Ekmeini yer, kahvesini iersem soyamam.
Hmla ayaa kalkt. Onun arkasndan
tekiler de ayaa frladlar.
Kerimolu:
Yemeini ye de, gene soy! Kerimolunun
evine gelen yemek yemeden ayrlmaz, dedi.
Ama sesi titriyordu. Yanaklarndan da hafif
bir kzllk burnuna, alnna doru yaylyordu.
Biraz sonra, alnnda boncuk boncuk ter peydahland. Bana bak Durdu Aa, dedi. Bu
dalar ekya dolu. imdiye dek hibir ekya
Kerimolunun evini soyamad. Sen soyacaksan soy! te ev nnde.

387/895

Memedle Cabbar bu durum karsnda

bitmi, yok olmulard. Tepelerinden kaynar
sular dklm gibi olmulard.
Durdu:
Ben de hibir ekyaya benzemem, dedi.
Kerimolu yerinden hi kmldamad.
adrn direi gibi sessiz, vurdumduymaz
durup duruyordu.
Durdu:
nce paralar getir Aa.
Recep avula Horali ayaa kalkanlarla
kalkmlar, sonra geri oturmular, olan biteni
seyrediyorlar. Nedense Recep avuun gzlerinin ii glyor.
Kerimolunun yerinden kprdamadn
gren Durdu, yava yava yaklap, tfeinin
dipiiyle omzuna var gcyle indirdi. Kerimolu yere dt. Durdu elinden tuttu,
kaldrd.
adrn teki blmesinde kadnlar, ocuklar grltyle alyorlard. Baksana bana
Aa, senin aaln Sakaral obasnadr,

388/895

bana deil. Bu dalarda da Deli Durdunun

aal sker.
Gdkoluna emir verdi:
Aayla git de ne kadar paras varsa al
getir. Anladn m? Kadnlarn altnlarn da topla getir. Anladn m?
Gdkolu:
Anladm Paam.
Gdkolunun etede bir de bu ii vard.
Baskna gittiklerinde, ikence yaparak
paralar karttrrd. Bu iin ustasyd. O,
hangi evi aramsa, geride bir kuru bile
brakmamtr. Kurutmutur.
Gdkoluna
gn
dodu.
Aann
kolundan tuttu, ekti:
Geeel bakalm Kerimolu. Paralarn yerini syle. Yoksa, Gdn bir kurunu tal
ky boylatr sana.
Durdu:
Kerimolu, diye bard, ya cann
vereceksin, ya da ne kadar paran varsa
onu...

389/895

adrn nne, teki adrlarn ocuklar,

kadnlar birikmilerdi.
Durdu, bunlar byle kapya okumu
grnce, dar kt bard: Yallah evlerinize. Yaknda size de sra gelecek.
Kerimolu, gzleriyle Cabbar, Memedi
aratrd. Onlar arkasnda duruyorlard. Arkasna dnnce, Memedle gz gze geldiler.
Memed gzlerini indirdi. Kerimolu, sonra da
Cabbara bakt. Bana yapacanz bu
muydu? der gibi krgnlk vard gzlerinde.
Gz ukurlarnda birer damla ya birikmiti.
Arkasna dnd. Gdn nne dt.
teki blmeye getiinde, koyunlar gibi
birbirlerine sokulmu, alaan kadnlardan
birisine iaret etti:
A sand. Ne kadar para varsa, kar da
u adama ver. zerinizde de ne kadar altn,
bilezik, yzk varsa karn bana verin, dedi.
Kerimolu, Durdunun niyetini sezmiti.
Bir metelik bile brakmayacakt kendisinde.
Onun iin ne var, ne yok eliyle vermeliydi.

390/895

Gdkolu bir tomar kat para, bir torba da

altn getirdi. Durdunun eline verdi. Kerimolu da kadnlarn gerdanlk, yzk,
bilezik, balk yaptklar altnlar toplayp
getirdi.
Durdu, Gdkoluna:
Tamam m? Hibir ey kalmad m? diye
sordu.
Gdkolu:
Kalmad, diye kestirdi att.
Oysa, btn teki basknlarda Durdu,
Gdkoluna, kalmad m? diye sorar, teki,
daha var Paa, derdi. Sonra gider bir altn,
bir kat lira getirirdi. Byle byle evi on kez,
yirmi kez aratrr, kyda kede ne
kalmsa teker teker karrd. En sonunda
bir kalmad iareti yapard. Daha, bir yerlerde
para kalm mdr, kalmam mdr,
Gdkolu adamn yzne baknca bilirdi.
Hi saptmaz, mutlak bilirdi.
Deli Durdu:

391/895

Sen akll bir adamsn Kerimolu, dedi.

Ne var, ne yok hepsini kendi elinle verdin.
Nasl olsa senden zorla alacaktk. Senden
akllsna rastlamadm imdiye kadar soyduum insanlar arasnda. Kerimolu ta
kesilmiti. Yz sapsar, dudaklar titriyordu.
Durdu yeniden, kesip, inat, buyurgan
grledi:
Deli Durdunun bir adeti vardr. Bilir misin
Kerimolu? diye sordu. Bunu baka ekyalar yapmaz. Zaten Kerimolunu da baka
ekyalar soyamazlar. Ha, bilir misin?
Kerimolu karlk vermedi.
Deli Durdunun adeti udur ki, soyduu
adamlar donuna kadar soyar. kar giyitlerini Kerimolu, diye bard.
Kerimolu kprdamad.
Sana diyorum. kar giyitlerini.
Kerimolunda gene bir kprt yok.
Durdu fkelendi. flcesinden yerinde
duramyordu. Kerimolunun yresinde fr
dnyordu. Birden, iddetle kulann dibine

392/895

bir yumruk akt. Gsne de birka dipik...

Kerimolu salland. Decekken, Durdu
kolundan tuttu. Bir, bir daha. Bir, bir daha:
kar!
Kerimolu, acyla konutu:
Etme bana bunu Durdu. Kerimolunun
evini imdiye kadar kimse basmad. Yanna
kalmaz bu!
Bu szler Durduyu ileden kard. Kerimolunun kolunu brakp tekmelemeye
balad. Yere den Kerimolu:
Etme, diyordu. Etme. Yanna kalmaz.
Durdunun hiddeti daha artt. Ayaklarnn
altnda inemeye balad.
Ben de biliyorum yanma kalmayacan.
Onun iin seni donuna kadar soyacam. Hi
olmazsa, koskoca Kerimolunun bacandan
donunu alm derler. Anladn m?
teki blmede alamakta olan kadnlardan birka grlty duyunca, bu yana
getiler. Bir kadn kendisini Kerimolunun
stne att. Kadnn barts drt bir yan

393/895

tutuyordu. Gdkolu, baran kadn tuttu,

Kerimolunun stnden alp bir tarafa frlatt.
Durdu baryordu:
rlplak olmazsan, kendi elinle rlplak olmazsan ldrrm seni.
Kadnlar ryorlard.
Kerimolu:
Etme bunu bana. Etme, oluumun
ocuumun iinde, diye inliyordu.
Bir ara gz, yle durup kalm, dudaklarn yiyen, zangr zangr titreyen Memede
iliti. Ona, yalvarrcasna bakt. Memedin
iinden bir ey czz etti. Yand. Cabbara
dnd. Baktlar. O ine ucu parlts geldi
Memedin gzlerine gene oturdu. Cabbar da
hrsndan avurtlarnn iini yiyordu. ok
kzd zaman, kan kncaya kadar
avurtlarnn etlerini dileriyle inerdi.
Kerimolu:
Etme bunu bana Durdu Aa, diye boyuna
yineliyordu.
Etme!

394/895

Durdu:
Soyun! diye bard. Yoksa...
Tfein namlusunu Kerimolunun azna
dayad.
Soyun
Tam bu srada Memed, kala gz aras
adrdan darya frlad:
Kprdama Deli Durdu. Yakarm, diye
bard. Kusura kalmaya, yakarm. Bu senin
yaptn...
Onun arkasndan da Cabbarn alayl sesi
duyuldu:
Kprdama Durdu Aa! Adam koyver de
git. Yakarm. ok arkadalmz var.
lmn bizim elimizden olmasn.
Memed:
lmn bizim elimizden olmasn.
Durdu, hi byle bir ey beklemiyordu.
akna dnd:
Demek byle ha?
Tfeine davrand, dar iki el ate etti.
Karanlk kavuuyordu.

395/895

Bak Durdu Aa, dedi Memed, yle kurun atlmaz. Durdunun kulann dibinden
cv cv diye iki kurun geti.
Brak da adam git. Yeter ettiin. Zulm
derler buna dpedz.
Brak da git!
Durdu:
Demek byle nce Memed? Demek?
nce Memed:
lmek istemiyorsan eer, dedi, brak da
adam adrdan k git.
Durdu, yerde yatan adama bir tekme
daha att.
Haydi arkadalar gidelim, dedi.
Darda, bir ukura yatm nce Memedin
karartsn grd:
Alacan olsun nce Memed. Alacan
olsun Cabbar, dedi.
adrdan en son Recep avu kt:
Yaptnz ok beendim ocuklar, dedi.
Ben de sizinle kalaym m?
Kal avu, kal! dediler.

396/895

Durdu:
Demek avu sen de?... dedi.
avu:
Ben de Durdu Aa, diye karlk verdi.
Durdu:
Senin de alacan olsun avu, dedi.
Durduyla
arkadalar
elli
metre
almlard ki, Durdu yere yatp:
Davrann arkadalar, dedi. Bugn lm
kalm gnmzdr.
Alt el birden Memed ve Cabbarn stne
kurun yadrmaya balad. Memedle Cabbar, Durdunun bunu byle yapacan iyi
biliyorlard. O sebepten bulunduklar ukurdan ayrlmamlard.
Memed:
Durdu Aa, var git yoluna, dedi. ocukluk
etme! Durdu:
Ya siz, dedi, ya ben...
Recep avu:
Git ulan yoluna. Musallat olma ocuklarn
bana. Sen zaten Kerimoluna atmakla

397/895

belan buldun. Sakaral obas imdiye

haberlendi. Biraz sonra dalar pire gibi
tararlar, dedi. Var git yoluna!
Memed:
Var git yoluna, dedi.
Cabbar:
lmn bizim elimizden olmasn. Var git
yoluna...
Kar yann silah sesleri kesildi.
Cabbar:
Gidiyorlar, dedi. Gidiyorlar Allahn belalar. Kerimolunun parasn paylamaya
gidiyorlar.
Recep avu:
Gitsinler, dedi. Sakaral obas burunlarndan fitil fitil getirir. Az sonra da ta insana keser... Eer bu adam Kerimoluysa,
Sakaral aireti Aas Kerimoluysa...
Dolar Sakaral obas yazya yabana...
Memed:
imdi varp Kerimoluna ne diyelim?
Adamn yzne nasl bakarz?

398/895

Cabbar:
Adam bize iyilik, biz ona ktlk ettik,
dedi. Varp da yanna ne diyelim? Beendin
mi sana yaptmz? Erkeklik dediin byle
olur ite. Biz adam byle soydururuz mu diyelim. Vazge! Grnmeden ona, eker
gideriz una aa.
Memed:
Ben ne deyim, dedi, Ben ne deyim
Kerimoluna.
Yattklar ukurdan doruldu. adrlara
doru yneldi. Krimolunun adrndan bir
grlt, rt, bir hayhuy geliyordu. adrn
kapsn at. Bir iki kadn, Kerimolunun
kanl ban bir leene emiler ykyorlard.
Hem ykyor, hem beddua ediyorlard.
Memed:
Kerimolu Aa, diye seslendi, btn
balar kapya evrildi. Memedin iinden,
hibir ey sylemeden kamak geti. Ama
kaamad. Aa, diye kekeledi. Kusura kalma.
Byle olacan bilmiyorduk.

399/895

Dnd, komaya balad.

Arkasndan, Kerimolu baryordu:
Akam yemeini yemeden gitmeyin
olum. Gitmeyin..
Cabbarn yanna geldi.
Haydi kalkn, dedi. Kalkn da gidelim.
Burada daha fazla kalamayacam. u
adama bir yreim yanyor ki... Para para
oluyor...
Cabbar ayaa kalkt:
Ne gelir elden, dedi. Oldu bir kere...
Memed, iini ekti:
u Deliyi ldrmeliydik, dedi.
Cabbar:
Onu ldrmek kolay deil Memed, dedi.
ok it adam. Yoksa ben... Ben onu yle
brakr mydm!...
Memed:
Kurunu yedikten sonra ne yapabilirdi?
Cabbar:
Yemezdi ki kurunu, dedi. Onun gibi bir
adam hi grmedim.

400/895

Recep avu:
Bu adamda bir ey var, dedi. Btn
yaptklar yanna kalyor. Onun yaptklarn
baka bir ekya yapsayd, bir gnden fazla
yaayamazd. Bir ey var bu adamda.
Ayrldmz iyi oldu. Amma ne yrekli adam!
Her dakika lm bekleyen bir hali var.
Memed:
te o hali korkuttu beni. Onun iin vuramadm onu. Yoksa...
Cabbar:
Her neyse... Bir hal var bu adamda...
dedi, kesti.
Ali:
urackta, iki saat uyuyalm, dedi.
Hasan:
Ne kald ki bre Ali, dedi. leye bizim
kye varrz. Gece sen bizim evde kalrsn.
Yarn sabah da kalkar yola dersin. kindine
senin ky buluruz.

401/895

Ali, ok uzun boylu, iek bozuu, uzun

yzl, incecik, frsen yklacakm gibi bir
adamd.
Bu gece yars, dedi, bu gece yars in cin
belli deil. Gel urackta sabaha kadar uyuyalm. Sabaha bir iki saat ancak kald.
Hasan:
Ben bir dakika bile duramam, dedi. Drt
yldr evimin yzn grmedim.
Ali:
Ben de grmedim ama.
Hasan:
Eeeee? diye sordu.
Yoruldum, dedi Ali.
Hasan:
Bak, dedi, bir su rlts geliyof. Git
yzn yu, geer...
Ali:
Souk su yorgunlua bire birdir, dedi.
Hasan:
Bizim kyn suyu... dedi. Bizim kyn
suyu gibi var m? Buz gibidir. St gibi apak

402/895

kaynar yerin altndan... Eskiden, tam

stnde bir ulu nar vard. Ben de grdm
gzmle... Bir gn bir yamur yayordu.
Kara, kapkara bir yamur... Birden bir top
yeil k patlad gkyznde. Yeil k narn stne ad. Vardk baktk, nar yok
yerinde... nar kl olmu... Alimallah
gzmle grdm. Kl olmu. Yurdu yuvas
bellisiz imdi narn...
Ali:
Tam yl, koca yl anam dinim
alad. ukurovada, dedi. Amma sonunda
kazandm karda.
Ali; yol boyunca, belki yz kere, ayn
cmle, ayn szcklerle ukurovay, ukurovada bin bir sknt ekerek kazand
paray, kazand parayla ne yapacan anlatmt. Yolda konuacaklar bitiyor, bir sre
konumadan yryorlar, biraz nce anlattklarn yeniden anlatmaya balyorlard. Hasan da kyn, ocuunu, kl olan nar,

403/895

ukurovay, ukurovadaki aasn durmadan durmadan yinelemiti.

Ali szn srdrd:
Parann iki yzn kaynbabaya verip kz
eve getireceim. tekine de bir ift kz
alacam. Anama da ii pamuklu bir hrka
yaptracam. r fkarack. Evin de stn
ap yeniden deyeceim.
u bizim ev yok mu, yamurlar bir
balamaya grsn. ok akar gavurolu
gavur...
Evi, yap karda yap! Ev akmas kt bir
ey. Dayanlmaz.
Ali:
ldm ukurovada. Yandm. Adam kebap ediyor. Gavurun yurdu. Bir daha m
tvbe! Stmas karnmda. Bu k iim i!
Hasan:
Stma bende de var, dedi.
Ali:
ukurovann kahrn, eve bir avratla, bir
ift kz sokaym,

404/895

anama da bir kaln hrka alaym diye ektim. Yoksa dayanlr m?

Hasan:
Dayanlmaz.
Sonra, laf Alinin azndan alp:
Karda, dedi, yarn tam le vakti, eer
byle yryecek olursak, bizim kyn
ayrlna yetiiriz.
Ali:
Orada... dedi.
Hasan:
Orada, tede, dzln ortasnda...
Ali:
Ulu... dedi.
Hasan:
Bir aa vardr, dallar grler.
Ali:
Aac geince, dedi.
Hasan:
Aac geince sol yanda...
Ali:
Talar birbirinin stne yatm...

405/895

Hasan:
ini de ot basm bir mezarlk grnr.
Ali:
Mezarln iindeki aac sylemedin, diye anmsatt.
Hasan:
Ben kyden ayrldm gn, kim bilir kim,
mezarln ortasna soluk dall, bilek kalnlnda bir aa dikmiti.
Fkara yapayalnz bir aa... dedi Ali.
Hasan:
yle ite, dedi.
Ali:
Kurumamsa eer...
Kocaman... dedi, teki. Ben mezarln
yanndan geerken beni birisi grr.
Ali dzeltti:
Birisi deil, dedi, Krcenin olu Bekir
grr.
Hasan:

406/895

Bekir grr, dedi. nk Bekir, her daim

gelir emenin tana oturur: Gzlerini arl
arl akan suya evirir dnr.
Ali:
Adetidir deil mi? diye sordu.
Adetidir, dedi Hasan.
Ali:
Bekir gider haber verir eve.
Hasan:
Anam bklm beliylen...
Ali:
Dizlerine ke ke...
Hasan:
Der yola, gelir beni karlamaya.
Ali:
Ya ocuk? dedi.
Hasan:
Gel azck uraya oturalm, diye nerdi.
Oturdular. Hasan, kck, zayf, kuruyup, kavrulmu bir adamd. Kocaman dileri
dudaklarnn arasndan gzkyordu. Kirpikleri bir ho, tozlanm gibi akt. Mavi,

407/895

pamuklu bir kumatan alvar giymiti. alvar

daha yepyeniydi. Fabrika kokuyordu. Kasketi
de yeniydi. Banda ereti duruyordu.
Krmz iekli mintan ona tam yakmt.
Bir de keleri bask Adana ayakkabs
almt ya, yolda giymeye kyamyordu. Giydii ham gnden arkt. Kaln, kyden
gtrp de eskitemedii orabn stne
giymiti. orap naklyd.
Amma da yorulduk, dedi.
Ali:
Yorulduk amma... dedi.
Hasan:
Kalk, dedi. Bu kadar dinlenmek yeter yolcu adama... Atalar ne demi...
Ali:
Yolcu yolunda gerek.
Hasan:
Kye gireriz karda. Benim olan imdi
altsndadr. Ben kyden ayrlrken ya
ikiydi. imdi...
Ali:

408/895

imdi altsndadr.
Hasan:
Beni anamla birlikte ocuk da karlar.
Ali:
ocuk sana baba der. Ondan sonra eve
geliriz.
Hasan:
Btn kyl bizim eve, bama birikir.
Eeee syle bakalm Hasan efendi, ne
kazandn ukurovada? Ben, hi derim.
ukurovada ne kazan olacak. Gittik geldik
ite, derim...
Ali:
Ben de ikinci sabah erkenden kalkar
anayn piirdii orbay ierim. Tarhana
orbasn... Yola derim...
Hasan:
Sen yola dtkten sonra, ben de ocuu
yanma alrm, teki kye, ay boynuzlu kocaman bir ift kz almaya giderim. Sonra da
yaldaki tal tarlann tan birem birem
ayklarm...

409/895

Ali:
Sonra da iki kez st ste srersin tarlay. ukurova tarlalar gibi. Un gibi eylersin.
Sonra da ekersin.
Hasan:
Sonra bir ekin olur... Her gcek kaplan
penesi gibi topraa yapm...
Ali:
Anamn hrkas, dedi. Gider elimle Gksnde terziye yaptrrm.
Hasan, Alinin yzne doru eildi. Nefesini duydu.
Sen, dedi, kyden ayrlal ne kadar oldu?
Ali:
yl.
Hasan:
Varr varmaz nianln eve getirmek
olsun, ilk iin.
Ali:
ok bekledi fkarack beni. Bu ylla alt yl
oluyor, nian takal. Varr varmaz babasnn
eline saydm gibi paray... kinci gn...

410/895

Hasan:
te bunu iyi yaparsn karda, dedi.
Ali:
ukurovada ektiimi bir gnde unuturum, dedi.
Yoku yukar ktklar iin, konumay
kesmilerdi. Yokuu kp tepeyi anca nlerinde upuzun bir dzlk salndn
grdler. Yolun kysnda bir ses duyup
durdular. Bir de mekanizma sesi geldi.
Kprdamayn.
Hasan:
ldk, dedi.
Ali:
ldk.
Hasan:
Kaalm, dedi. Vurursa vurur. Vurulmak
soyulmaktan daha iyi. Vurulmazsak evimize
yetiiriz.
Ali:
Haydi, dedi.

411/895

Kamaya baladlar. Arkalarndan kurun, kaynad. Bararak yere yattlar.

Kprdama diyen ses:
Olduunuz yerden kmldamayn: Geliyoruz, diye bard.
Aliyle Hasan olduklar yerden hi kmldamadlar. Korkudan kprdayacak halleri de
kalmamt.
Memed, Cabbar, Recep avu,
birden
koarak
yatmakta
olanlarn
baularna geldiler durdular.
Memed:
Kalkn ayaa, dedi.
l gibi, usul usul ayaa kalktlar.
Memed:
Byle nereden? diye sordu.
Hasan:
ukurovadan karda, dedi.
Ali:
Oradan ite, dedi.
Cabbar glerek:

412/895

ok para kazandnz yleyse. Sizler olmasanz, bizler acmzdan lrz. karn

paralar.
Hasan:
Beni ldrn, dedi. Tam drt yl...
Cabbar:
karn, dedi.
Hasan:
Vur beni Aam, dedi.
Ali:
Benim nianlm tam alt yldr bekler.
Nolursun beni vuruver.
Hasan:
Tam alt yl, dedi.
Cabbar, Hasann koltuunun altna elini
soktu, bir kn kard. kn su gibi tere batmt. kn at. knn iinden balmumuyla yaplm bir muamba kt. Muambann iinde kat paralar vard.
Cabbar:
Bak, hele, ne de ok para! Nasl da
saklam!

413/895

Hasan:
Daya tfeini sk azma. Vur beni. oluk
ocuuma byle eli bo gidemem.
Ali:
Tam alt yldr, dedi. Hi mmkn yok.
Beni vuracaksnz.
Gidemem.
Hasan:
Tam drt yl, ukurovann zehir gibi suyunu itim. Stmas karnmda.
Ali:
Elinizi ayanz pym ldrn beni.
Hasan:
ldrn.
Memedin gzleri yala dolmutu.
Bana bakn, dedi sevgiyle. Paranza
kimse dokunamaz sizin.
Cabbar ver unun parasn. Al paran.
Hasan, inanmad. Korktu. Titreyen elini
uzatt. Ald. Ne diyeceini bilemedi. Ancak:
Allah uzun mr versin size, diyebildi.
Sonra da alamaya balad.

414/895

Ali:
Uzun mr, dedi.
Memed:
Bakn size ne deyim. anaklnn
dznden gemeyeceksiniz. Oray Deli
Durdunun etesi tutmutur imdi. Donunuza
kadar soyar. Uurlar ola. Sen de inallah
nianlna kavuursun karda, dedi. Sesi
karncaland. Konuacakt daha. Konuamad. Hasan, ocuklar gibi hkra hkra
alyordu. Alamas bir trl dinmiyordu.
Giderken:
Saolun, dedi. Saolun kardalar. Berhudar olun. Allah sizi bu dalardan kurtarp
sevdiklerinize kavutursun.
Gidiyor gidiyor geriye dnp bir dua ediyor, yeniden gidiyordu.
Ali de:
Kavutursun, diyordu.
Kayboldular.
Hasann alamas daha durmamt.
Ali:

415/895

Yeter bre Hasan, dedi. Ne bu at?

Hasan:
u dnyada ne kadar da iyi insanlar var.
u bir lokma ekya ocua baksana. O olmasayd, paramz alrd, o dev gibi herif.
Ali:
Yok, dedi. Almazlard.
anaklnn dznden gitmezsek bizim
kye ancak iki gn sonra, varabiliriz.
Ali:
Ne yapalm? diye sordu.
Hasan:
anaklnn dzn tm bana verseler,
yolumuz iki gn deil
iki ay uzasa gene oradan gemem.
Ali:
Gel yleyse oturup bir iyice yornuk
alalm. Bir daha da yoldan gitmeyelim.
Kydan kydan.
Oturdular.
Memed, gidenlerin arkasndan:

416/895

Paralarn aldktan sonra onlar ldrseydik sevinirlerdi, dedi.

Cabbar:
O uzun boylusu vurun diye nasl
yalvaryordu!
Memed:
Kim bilir nasl, ne umutlarla altlar!
Cabbar:
Nianls tam alt yldr onu bekliyormu.
Memed:
anakldan gitselerdi, Deli Durdu onlar
mutlaka soyard.
Cabbar:
Bu Delinin yaamas haram amma...
dedi.
Gidip eski yerlerine oturdular. Bu ie hi
karmayan avuun sarl boynu bir tarafa
erilmiti.
avu, gerindi gerindi:
Ben bir tuhaf oldum ocuklar, dedi.
Yreimde bir soukluk, bir titreme var.

417/895

lrsem... dedi, sonra piman olmuasna

sustu.
Memed:
Bu kadar yaradan insana bir ey olmaz,
dedi.
Cabbar:
Ban koy da azck uyu, diye salk verdi.
avu, uyumak iin gzlerini yumdu.
Aradan uzun bir zaman getikten sonra
Memed, Cabbara byk bir sr verirmi gibi
sokuldu:
Seninle biz kardaz gayri Cabbar, dedi.
yle deil mi karda?
Cabbar buna sevindi: Ona ne phe
karda, dedi.
Memed:
Meraktan atlayacam. Yreim ate
alm yanyor karda.
Cabbar:
Syle karda da aresini birlikte arayalm.
Memed:

418/895

Aylar oldu, ben bu ii ileyeli. Duyduk ki

Abdi Aay yaralamm. lmemi. Hatenin
hali ne oldu? Ya anamn hali ne oldu? atlayacam. u Delinin ardndan soygundan
soyguna, arpmadan arpmaya... Bir
trl bir yolunu bulup da renemedim...
Cabbar:
Kye gider reniriz karda, dedi. Ne
merak ediyorsun bunu.
Memed:
O gavur lmemi. Hateye mutlak bir
ktlk etmitir. imde bir ey var... anlalmaz... bir ac... bir yara... yreim, durma
Memed, git diyor.
Cabbar:
u avuun yaras bir hal olsun, hemen
gideriz.
Memed:
Yreim, durma! diyor, Cabbar karda,
dedi. Durma!

13
ndirdiler Heletenin dzne
Kellesi yokkine bakam yzne
Benden selam sylen Nukrak kzna
Neneyle neneyle Iraz neneyle
k dalar bana bana eleyle.
Nukra dersen de Ofunun da
Derde derman derler kartaln ya
Ayana dtm Besninin beyi
Neneyle neneyle Iraz neneyle
k dan bana ordan eleyle.
Kucanda dokuz aylk yavrusuyla Iraz
yirmisinde dul kald. Kocasn ok severdi.
ls banda:
Hseyinin stne, dedi, erkek bana
haram olsun.
Dediini de tuttu. Evlenmedi.
Kocas ldkten birka gn sonra,
ocuunu bir akraba kadna emanet ederek,
sabann arkasna geti. Kocasnn brakt

420/895

yerden tarlay srmeye balad. Bir ay iinde

tarlay srd, ekti bitirdi.
Yaz gelince de hasadn yapt tek bana.
Gl kuvvetli, genti. Tnmad. ocuu kucana alyor, onunla oynaa oynaa ky
dolanyordu:
Benim bebek bymez mi emmileri bakmaynca? Benim Rzam bymez mi?
diyordu.
Amcalara nisbet olsun.
Amcann
by
Irazla
evlenmek
istiyordu.
Iraz:
Evlenmem,
diyordu.
Hseyinimin
yatana baka erkek sokmam. Kyametedek
yaasam gene evlenmem.
Iraz, diyorlard, bu da onun karda.
Yabancs saylmaz. ocuun emmisi. Ona
babas gibi de bakar...
Iraz Nuh diyordu da...
Bunun stne Iraza kin balayan amca,
Hseyinden kalan tarlay onun elinden ald.

421/895

Oysa tarlada hibir hakk yoktu. Babalar

ldnde, karde kalan tarlalar eit
olarak paylamlard. Bu para da Irazn
kocas Hseyin'e dmt. Ne are. Iraz
gen kadn. Hkmet yolu, karakol kaps bilmez. Ne yaparlarsa yanlarna kalr.
Iraz tarlaszd ama, gene de dayand:
Benim bebek bymez mi emmileri
gavurluk yapnca? Benim Rzam bymez
mi? Bymez mi tarlas olmaynca?
Yazn rgatlk, kn zenginlerin evinden
hizmetilik etti. Gnn gn etti. ocuu nur
topu gibiydi. Dilinde, bir at, bir ninni, ac bir
trk gibi:
Benim ksz bymez mi?
Byd.
Neden yoksulluk iindeler? Neden tarlaszlar? Bunun sebebini her gn anasndan,
kyllerden duya duya byd. ine yank
bir trk yerleti kald. Bir anann acsn,
gcn, yrekliliini dkt bir trk... Benim yavrum bymez mi? Rza yirmi birine

422/895

bast. Fidan gibi. Dal gibi. Sakarkyn iinde

onun gibi ata binen, cirit oynayan, nian
atan, halay eken yok. Ama, ana da, oul da
rahat deiller... Yreklerinde onulmaz dertleri
var.
Kendi tarlan olsun da, sen git el
kaplarnda yanamalk et, yarclk et.
Sakarkyn topraklar ok verimli... teki
kylere bakarak geni de. Byk bir dzlk.
Bu dzln tam orta yerinde bir nokta gibi,
Adaca denilen kocaman kaya paras var.
Cmle dzlk ekilip yeerince, tarlalar yeile
kesince, Adaca kayas bembeyaz, yeilliin
ortasnda parlar. Adacann dibindeki tarlalardan bir tanesi, en byklerinden birisi
Rzann babasnn tarlasdr. Yllardr amcas
srer. te o tarla... Rza bereketli, yal bir
topra hayal eder. Hayal eder, yreindeki
hn byr, taar... Nereye gitse, nerede ift
srse, gzleri Adaca kayasnn dibindedir.
Adaca kayasnn dibi bir ak gibi.
Anas her zaman, her Allahn gn:

423/895

Aaah oul, der, Adacann tarlas... Baban

bizi bu tarlayla gl gibi geindirirdi. Gzleri
kr olas...
Rza boynunu bker, dalar giderdi.
Burnunda yal l l bir
topran kokusu... Topran zlemi iini
yakard...
Anas:
O senin gavur emmin, der, o senin gavur
emmin!.. Burnundan fitil fitil gelecek.
Son gnlerde Rzaya bir hal oldu. Hi
byle deildi. Sabahlar ok erkenden
uyanyor, dyor yollara... Ver elini Adaca...
Adacann dibindeki tarlaya varyor. Bir tan
stne oturuyor, dalyor hayallere... Ekinler
gcek olmu. Toprakta bcekler. Gn
doarken toprak buulanr. Buulu topraa
zlem, zlemlerin en yamandr. Rza elini
yumuack topraa daldryor. Toprak
scacktr. Parmaklarnn arasndan altn bir
toprak akyor yere. Rza, Bu toprak benim,
diyor.

424/895

Btn etinde bir rperme, bir tat... Bu toprak benim ha, diyor. Benim amma yirmi
yldr el ekiyor, el biiyor... Kalkyor. Yorgun,
karar vermi evine dnyor. Anas soruyor:
afaktan beri neredeydin?
Karlk vermiyor. Yz karanlk.
Bu byle, tam tamna iki ay srd. Ekinler
dize kt. Sar, yeil, koyu, karanlk bir yeile
dnd.
Rza bir gn:
Ana, dedi, bu tarla bizim.
Ana:
Bizim ya yavru, dedi. Kimin olacak?
Rza:
Ben, dedi, hkmete bavuracam.
Ana:
Ben de, dedi, ben de bu gn
bekliyordum.
Rza:
Yallara sordum. Dedemden kalan tarlay
babam
salnda
amcalarmla

425/895

paylam. Paylamasa bile bizimki bizim.

Dedemden bana kalacakm.
Ana:
Ya yavru, dedi, bizim bizim.
Bu bir miras davas olduu iin mahkeme
o kadar uzun srmedi. Adacann dibindeki,
yal, yumuack toprak Rzaya geti. Yllarn
mihnetinin altnda ezilmi gen Rza, bir sevgiliye, bir anaya babaya kavuur gibi tarlasna kavutu. Tarla kendisine teslim
edildiinde mevsim yazd. Toprak scack,
kavruluyordu. Ekinler biilmi, firezler prl
prl yanyordu.
Rza, yazyeri karmak iin bir ift kz
buldu. Pulluu arkasna takt kzlerin. Toprak, pulluun aznda ufalanyordu. Btn
derdi hemencecik tarlay srp bitirmek,
kendisinin olan tarlay yle srlm, tohumunu almaya, bire otuz, bire krk vermeye
hazr grmekti. Yazyeri karlrken ift iki
kere koulur. Biri afaktan iki saat nce,
teki ikindin, garbi yeli ktktan sonra.

426/895

afaktan nce koulan ift gn kzncaya

kadar srdrlr. Gn iyice kzdktan sonra,
artk ift srlmez. kzler sineklenirler. Gitmezler. Bu arada ikindine kadar, bir aa
glgesinde dinlenilir. kindist, Akdenizin
stnde yelken bulutlar ykselirken yeniden
if koulur. Bu, ay varsa gece yarsna
kadar devam eder. Yoksa, ortalk kararncaya kadar srer.
Ay vard. Rza, gn kzncaya kadar,
sonra gece yarsndan ikindine kadar durmadan sryordu. Scak demiyor, yorgunluk
demiyordu. Bazen kendisini alamyor, sabaha kadar sryordu. Srlm yumak toprak, ay nda daha gzel grnyordu.
Gece... Sessizlik... Pulluun topra yararken
kard ses daha iyi duyuluyor.
Iraz, fidan gibi bir olan bytmekten,
hayrsz amcalardan tarlasn koparp almaktan dolay onurluydu. Kyn iinde, bu gnler, bir sevin kasrgas halinde dolanyordu.
Rza... dediler miydi:

427/895

O, tarlasn sryor, diyordu.

Ayn on drd. Ay, yusyuvarlak. Cmle
tarlalar, daha ok Rzann srlmekte olan
topran yaldzlyor. Serince de bir yel esiyor. Rzann kzleri, ayaklar topraa
gmlerek, ar ar arkalarndaki pulluu
ekiyorlar. Ayna, kalaylanm gibi parlayan topraa ramen, ar bir uyku drt bir
yandan bastryor.
Rza yorgun. kzleri brakp, bir toprak
tmseini bana yastk yapp uyuyor. Koca
ovada srlm, ovaya kara bir el ii kad
gibi yapmasna duran tarlann ortasnda
kvrlm bir leke gibi...
Sabahleyin, akraba ocuklarndan on bir
yandaki Durmu ocuk, her gnk gibi
Rzaya gene azn getirir. Gn iyice kzarmtr. Ortalk atr atr eder. ocuk,
aalarn dibinde, her gnk gibi Rzay
aratrr. Rza, onun geldiini grnce, ayaa kalkp glerek ona doru gelecektir.
Az elinden almadan, iki koltuu altndan

428/895

tutup havaya kaldracaktr. ocuk akn.

Aalarn dibini bir bir tarar. Yok. Sonra, tarlann ortasna kvrlp yatm Rzay grr.
kzler de ortada yok. Kvrlp yatm Rzann yanna geldiinde rker. Elinden azk
der. ocuk dner, bara bara kamaya
balar.
Kye girdiinde soluk soluayd, ocuk.
Yklacak gibi. Baryordu. Baryordu ama,
sesi bir slk gibi kyordu. Geldi, evlerinin
nnde kendini yere att. Kadnlar bana
biriktiler. Korkmu diye dilini ektiler. Souk
su iirdiler. Bana su dktler. ocuk azck
kendine gelince:
Rza Aam kan iinde yatyordu. Yere
birok kan gllenmiti ki... dedi. Azndan da
kan gelmiti. Byle grnce onu, koa koa
geldim ite.
Kadnlar, ii anladlar. Balarn nlerine
eip sustular. Bir anda btn ky haberi iitti.
Iraz da duydu. Iraz, salarn yolarak,
rarak nde, kyller arkasnda tarlaya

429/895

geldiler. Rzann ba tmsekten dm,

yana sarkmt.
Iraz:
ksz yavrum, gn grmemiim, diye
olunun stne atld.
Rza, dizlerini gsne doru ekmi,
kvrlmt. nndeki ukura kan gllenmi.
Kan donmu. Kann stnde bcekler,
sinekler... Ortala keskin, tten, kan kokusu
gibi kpklenen bir gne de kmt.
Gne buulanyordu. lnn stnde bir
sr sinek, imek yeili... Parlayp kayyorlar... Kan kprmemi, kerpi gibi donmutu.
Ama, bu scakta kprm gibi duruyordu.
Yahut da yle geliyordu insana.
ksz yavrum! Gn grmemiim.
Kadnlar, ocuklar, erkekler lnn yresine halka olmulard.
Kadnlarn ou alyordu.
Babayiidim, sana kim kyd?
Iraz kendinden gemi. Dvnyor,
rpnyor. Yrek koymuyor insanda.

430/895

ki kadn varp Iraz lnn stnden almak istediler. Yapmt. Ayramadlar.

Beni de diri diri, diyordu, beni de Rzamla
beraber gmn.
O gn, Iraz akama kadar olunun ls
stnde kald. Olay kasabaya haber verdiler. Candarmalar, savc, doktor geldi. Candarmalar, gzleri kan anana dnm,
alaya alaya morarm kadn srkleyerek
lnn stnden kaldrdlar. Kadn topraa
kapand, l gibi kprtsz kald... Bir daha
da uzun zaman sesi sedas kmad.
Gerekince, toprakta yatan, topraa
yapp kalm kadn Savcnn karsna
getirdiler.
Savc:
Hatun senin olunu kim ldrd acaba?
diye sordu. Kimden phe ediyorsun?
Kadnn yz gerildi. Sonra bo gzlerle
pel pel Savcnn yzne bakt.
Savc yineledi:

431/895

Senin olunu kim ldrd? phen

kime?
Iraz:
O gavurlar, dedi. O gavurlar... O gavurlardan baka kim ldrecek? Emmisi olu
ldrd. Tarlann yznden.
Savc, tarla meselesini iyice aratrp
zapta geti.
Kalabalk tarladan ayrld.
stnde yeil sinekleriyle l, kzleri
kam, bombo kz bekleyen boyunduruuyla pulluk, alamaktan gzlerinde ya
kalmam ana orada umarsz, ovann
mahzunluunda kaldlar. Kara, yal toprak,
sapsar ovann ortasna yaptrlm bir el ii
gibi kara kara ldyordu. Katil olarak, amcasnn olu Aliyi yakalayp karakola
gtrdler.
Ali verdii ifadede, o gn kyde olmadn, kzl kynde dnde bulunduunu ahitleriyle ispat etti. kzl ky

432/895

Sakarkye drt saattir. Iraz ve btn kyller

biliyordu ki Rzay vuran Alidir.
Tarla yzndendir.
Kyl de at. Iraz da at. ki gn
sonra Ali elini kolunu sallaya sallaya kye
geldi. Iraz, onu mutlak asacaklar diyordu.
yle sanp teselli buluyordu. Olunu vurann
kyde elini kolunu sallaya sallaya gezdiini
duyunca, kendinden geti, deliye dnd.
Evdeki baltay alp, doru Alilerin evine
kotu. Olunu vuran mutlak vuracakt. Aliler,
Irazn baltal, kendilerine doru geldiini
grnce
kaplar
kapatp,
arkadan
srmelediler. Iraz, kapy kapal bulunca,
balad kapy baltalamaya... Ali ierde
deildi. erde olsa kapy kapamazd. Ana,
baba, iki kz ve bir kk ocuk vard ierde.
Kap krld krlacakt. Kapy krp ierdekileri baltadan geirmek iin Iraz var
kuvvetiyle kapya sallyordu baltay. Kyller
grltye gelmiler, evin drt bir yanna
ylmlard. Iraza yaklaamyorlard. Daha

433/895

dorusu, yaklamak ilerinden gelmiyordu.

Olunun cn eliyle alsn...
Baz baz bir erkek:
Etme anam, etme bacm, ierdekilerin ne
suu var? Ali yok evde, diyordu. Vazge.
erden baba da:
Ali yok ierde. Vazge Iraz, diye
baryordu.
Nasl oldu, nasl olmad, Ali kalabaln
arasndan frlayp arkasndan Iraz yakalad.
Elindeki baltay kapt. Halsiz kadn var
gcyle bir tarafa frlatt. Kadn inemeye
balad. Kyller vardlar Iraz onun ayann
altndan aldlar.
Ayn gnn gecesi, Iraz, Alilerin evine
ate verdi. Kyller evi sndrmeye
alrken Ali atna atlad gibi karakolun
yolunu tuttu. O gn sabahleyin olan biteni ve
gece de Irazn evlerini yaktn ikayet etti:
Evin halen yanmakta olduunu da ekledi
szlerine. Candarmalarla birlikte Ali, kye
girdiinde sabah oluyordu.

434/895

Bunu gren kyller Alinin bana

biriktiler:
Etme Ali, dediler, fkarann fidan gibi olu
gitmi, yrei yangl. Ne yaptn bilmiyor
fkara. Bir de sen tuz biber ekme yarasna.
Mahpuslarda rtme fkaray. Evini kyl
sndrd...
Ali dinlemedi. Candarmalar, Iraz nlerine
kattlar, aldlar karakola gtrdler.
Iraz ifadesinde:
Kaplar da krdm. Her bir eyi de yaptm,
dedi. Eer ieri girebilseydim, teker teker
hepsini
baltadan
geirirdim.
Olmad.
Olumu, biricik kszm ldrenlerin
hepsini ldrsem, ok mu? Evi de ben yaktm. Hepsi ierde atr atr yansnlar diye de
gece verdim atei. Namussuz kyl durur
mu? Haber verdiler. Evi sndrdler.
Rzama karlk ok mu gryorsunuz?
Benim kszm bir memlekete deerdi. Ben
onu nasl byttm biliyor musunuz? ok mu
gryorsunuz?

435/895

Savcda da, mahkemede de ayn ifadeyi

verdi. Tutuklayp hapishaneye gtrdler, o
gene
ifadesinden
amad.
Boyuna
syleniyordu:
Benim olum bir ky, bir memleketi
deerdi. ok mu? Benim olum... ok mu?
Hapisanenin tek odal kadnlar kouuna
getirdiler soktular. te bunu hi beklemiyordu. Bir nar gibi oluna karlk, bir ev
yakm.
Bu
hakszlk
ona
olunun
lmnden de ar geldi. Ban kaldrp da
hibir yere bakmyordu. Bast yeri grmyordu. Gzleri hibir eyi seemiyordu. Kr
gibi, el yordamyla dolanr gibi geziyordu
ortalkta.
Yalnz myd bu odada, baka birisi var
myd, farknda deildi. Bir keye, kuyu dibine dm ta gibi, oturmutu. Sessiz. Stbeyaz bart balard. Yz yank esmerdi.
Ela gzleri kocamand. Il l yanard. ekik
kalar yzne baka bir gzellik verirdi.
enesi incecik, yz geniti. Geni alnna

436/895

kck bir kara perem der, kvrlrd.

imdi perian. Yz ekilip kapkara kesilmi.
Gzlerinin ak kandan grnmyor. Gzleri
alamaktan o derece kanlanm. enesi kurumu gibi. Dudaklar kansz. Susuzluktan,
yarlm gibi. Yalnz, gene barts stbeyaz. Lekesiz.
Durup durup:
Benim dal gibi olum,diyor. Bir lkeyi
deerdi. ok mu? Bir ky tayla toprayla
yaksam, kl etsem ok mu?
Hate, bu yeni gelen kadna bir ey
soramyor. Geliine ok sevindi. u yapayalnz kouta bir can yolda... ten ie
sevindi ama, sonra kadna acd. Kim bilir ne
gelmitir fkarann bana? Can yolda man
yolda istemezdi. Buras felaket yeridir. Kimsenin geliine sevinmemeli.
Bir eyler sormak istiyor kadna, dili varp
da bir trl soramyor. Byle durgun, byle
lm dirim kavgas yapan, can ekien insanlara kolay kolay bir ey sorulamaz. nsan

437/895

ne soracan arr. Hate de soramad.

Kadna bakt kald.
Akam oldu. Hate darda, maltzna
bulgur orbas vurdu piirdi. Soan, ac ya
kokan orbay ieri ald.
orba hafif hafif buulanyordu. orba
souduktan sonra, korka korka Iraza
yanat:
Teyze, dedi, asn herhalde. Azck orba
koydum. .
Irazn gzleri bombotu. Kr gibi bakyordu. Duymuyor gibiydi de.
Teyze, diye gene korka korka yineledi.
Teyze, isene u orbadan azck. ok deil,
azck. ok asn herhalde imdi.
Iraz, oral bile olmuyordu. Gzleri bombotu. Talam. Gzlerini krpmyor bile.
Krlerden daha beter bir hali var. Kr gzlerde, gene bir grebilme tela, istei, abas sezilir. Bunda o da yok. Sar kulaklarda bir rpnma, bir gerilme, duymaya
doru bir koma vardr. Bunda yok.

438/895

Hate, usuldan drtt:

Teyze!
Kadnn boluktaki gzleri ar ar geldi,
Hatenin stne dikildi kald. Hate ard.
Kvrand. Gzlerin altndan kamaya alt.
Bir eyler sylemek istedi. Dili diline dolat,
beceremedi. Sahan orada, kadnn nnde
brakp kendisini dar att. Soluu tutulmutu. Gardiyan gelip, kapy kapayncaya
kadar darda kald. eri girmeye, Irazn
haline bakmaya korkuyordu. Daha dorusu
yrei
gtrmyordu.
Kap
stne
kapanna, hemencecik, titreye korka,
Irazdan yana bakamayarak yatan at
girdi. Yatanda bir zaman bzld kald.
Karanlk kavutu. Kalkp lambay yakmad.
Her gn karanlk kavuur kavumaz yakard.
Bugn bir trl yakmaya eli varmyordu.
Yaknca o lm dirim kavgasnda rpnan
yz grecekti.
Karanlktan da korkuyordu. Ama, karanlk
ktan daha iyiydi. Karanlk, hi olmazsa,

439/895

aralarna bir duvar gibi geriliyordu. O gece

Hatenin gzlerine hi uyku girmedi. lk k
pencerenin tahta aralklarndan ieri szarken kalkt. Iraz, olduu kede duvara hafif
bir glge gibi yapmt. Kprdamyordu.
Yalnzca beyaz barts belli oluyor, kirli
duvarda stbeyaz bir pencere gibi kalyordu.
le oldu, Iraz gene ayn durumda.
Akam oldu gene yle. O gece de Hate,
birincisi gibi korkulu, yar uyur, yar uyank bir
gece geirdi.
Sabahleyin gene klar szarken gzleri
i i uyanrken Irazn yanna vard. Her
eye karar vermi bir hali vard.
Teyze! dedi. Kurban olaym teyze! Etme!
Kadnn ellerine sarld:
Etme nolur?
Kadn, kocaman kocaman alm gzlerini onun stne evirdi. Gzler solmu,
btn n yitirmiti. Gzlerin hi ak
kalmam, tm karaya kesmiti.
Hate dayand:

440/895

Derdini bana syle, teyze, dedi. Kurbanlarn olurum teyze. Dertsiz insan buraya
der mi? Dertsiz insann burada ne ii var.
yle mi teyze?
Ne diyorsun kzm? diye inledi Iraz.
Hate, Irazn azn ap bir laf etmesine
sevindi. stnden byk bir yk kalkm
gibiydi.
Neden bylesin teyze? dedi. Geldin geleli
azn amadn. Bir lokma ekmek de
yemedin.
Iraz:
Benim olum memleketi deerdi. Kyn
yakyd benim olum. ok mu? dedi,
sustu.
Hate:
Seni grnce ben derdimi unuttum, dedi.
Derdin ne teyze? Syle de al.
Iraz:
Olumu ldrenlerin evini yaksam,
kaplarn krsam, ok mu? Hepsini birem birem ldrsem ok mu? Kyk kyk kysam...

441/895

Hate:
Vay teyzeciim vay! dedi. Gzleri
krolascalar.
Iraz:
Kyn yakyd, diye inledi. Hepsini
ldrsem ok muydu?
Hate:
Vay ana, vay! dedi.
Bir de beni getirdiler buraya attlar.
Olumu vuran elini kolunu sallaya sallaya
gezer kyde. Ben lmeyim de kimler lsn!
Hate:
Hatun teyzem, dedi, sen acndan ldn.
Geldin geleli azna bir lokma koymadn.
Ben gidip de bir orba yapaym.
Bugn orbaya bolca ya da koymaya
karar verdi. Geldiinden bir ay sonra, baz
zengin mahpuslarn amarlarn ykamaya
balamt. O sebepten birikmi birka kuruu vard. ardan, mahpuslara bir kz
ocuu, yiyecek teberi alrd. Kz ard,
eline bir elli kuruluk verdi. Git ya al gel,

442/895

buna, dedi. Sevinten uuyordu. Ne olursa

olsun kadn konumutu. Konuan insan,
yle kolay kolay dertten lmez. Bir insan
konumad da iine gmld myd, sonu
felakettir. te buna seviniyordu.
Hate, ne kadar ho trk biliyorsa hepsi
teker teker iinden geiyordu. Maltza kmr
doldurdu, yellemeye balad. Kmr abucak krmz kze kesti. Bir taraftan yelliyor,
bir taraftan fryordu. Kck kalayl tenceresine suyu doldurdu, maltza vurdu.
orba hemencecik piti. Bu kadar abuk
pimesine orbann, Hate de at.
Hate orba lafn edince, Iraz, iinde bir
eziklik, bir alk duymutu. Yrei kaznyordu. Barsaklar, midesi birbirine yapm
gibi... Olu vurulduu gnden beri azna bir
lokma koymamt. Dardan burnuna erimi
ya, kzarm soan kokusu geldi. Kzn
yan orbaya dklrken kard czrty
iitti.

443/895

Hate orba dolu sahan getirdi, Irazn

nne koydu.
Teyze, dedi, nolursun?
Eline de bir tahta kak tututurdu. Irazn
ka unutmu bir hali vard. Kak eline
yakmyor gibiydi. Decekmi gibi duruyordu elinde.
Hate, orbay imeyeceinden korkarak:
Haydi teyze, dedi. Haydi haydi nolursun!
Iraz orbay iip bitirdikten sonra Hate:
Teyze, dedi, ibrikte su var. Yzn yu!
Kendine gelirsin.
Iraz, Hatenin dediini yapt. Gitti yzn
ykad.
Eksik olma gzel kzm, dedi. nallah
muradna erersin.
Hate:
Keke, dedi, ah bre hatun teyzem, keke.
Ah keke.
Bandan geenleri oturdu, Iraza bir bir
anlatt:

444/895

Yaa, diyordu, hatun teyzem, ite byle

oldu,
Dnyada
hibir
ey
istemem
Memedimden bir haber alsam. Tam dokuz
ay oldu buraya deli. Ne gelen var, ne
giden... Anam olacak anam, karnndan
dtm anam bile bir kere geldi. Yaaa hatun teyzeciim, ilk gnler bu delikte a ana
yattm. Sonra mahpuslarn amarlarn yudum da... Yaaa hatun teyzem... Bir haber alsam... l m diri mi, bir haber alsam.
sterlerse assnlar beni. Umurumda deil.
Memedimden bir haber gelsin...
Irazn
durgunluu,
sersemlii
gn
getike azalyordu. Sonralar mahkumlardan rendi ki, kapy ben baltayla krdm.
erdekilerin hepsini ldrecektim, o pi
gelmeseydi. Evi de ierdekileri de yakmak
iin yaktm, dememeliydi mahkemede. On
tane de oul ldrlebilir, ispat edilmezse,
yani gren, bilen olmazsa olay, kanun katili
tutamazd. Iraz ilk gnlerde bu hakszl bir
trl anlyamyordu. Sonra gitgide kavrad.

445/895

Bundan sonraki mahkemelerde verdii btn

ifadelerde her eyi inkar ediyordu.
Aaaah! diyordu, darda olsaydm,
olumu Alinin ldrdn hkmete gsterirdim. Aaah! diyordu.
Hate, onu teselli etmeye alyordu.
karsn inallah Iraz hatun teyzem.
karsn da olunu ldreni hkmete teslim
edersin. Ya benim halim! Ya u gen yam!
ryeceim. stme spatlk eden edene.
Aradan gnler geti... Irazla Hate, anakz gibi oldular. Belki de ana-kzdan daha
ileri. tikleri su ayr gitmiyordu. imdi ikisinin
de derdi bir tek dert olmutu. Hate, Rzann
boyunu bosunu, kara gzlerini, kalem gibi
parmaklarn, halay ekiini, ocukluunu,
ocuklukta neler yaptn, Irazn onu ne
kahrlara katlanarak byttn, tarla
meselesini, son cinayeti en ince noktasna
kadar, yaam, grm gibi biliyordu. Iraz
da yle. O da Memede ait ne varsa... Evcik
yaptklar gnden beri hepsini biliyordu.

446/895

Son gnlerde ikisinin derdi de, sevinci de

birleti. Bir tek dnceleri vard. O da
Memed.
Irazla Hate, btn gn, akamlara, gece
yarlarna dek orap ryorlar. Gzlerini kr
edercesine. rdkleri oraplar kasabada
hret yapmt. Nianlsn ldren kzla,
olu vurulan kadnn orab... oraplarda naklarn en acs uuuyordu. Hateyle Iraz,
rnek filan almyorlar, nak stne nak
yaratyorlard. A gibi ac renkler, ac naklar. Kasaba, kasaba oldu olal nakn bu
kadar
etkileyenini,
acsn,
gzelini
grmemitir. Kasaba bunu byle kabullenmi. Byle sylyor.
Mahpusaneye ilk giren insan armtr.
Dnyadan apayr dm gibi olur. Sanki
baka bir dnyadadr. Usuz bucaksz bir ormanda kaybolmutur. Ondan da beter. Topraktan, evden barktan, dosttan, sevgiliden,
her eyden btn balarn koparmasna
uzaktr.

447/895

Bir derin, pssz bolukta dner. Sonra

baka bir hali daha vardr yeni mahpusun,
ta topra, duvar, o azck grnen
gkyzn, kapy, demir parmaklkl pencereleri bile dman sayar kendisine. Hele
bir de paras yoksa bir kede boynu bkk
kalakalr.
Hateyle Irazn byle gece gndz gzlerini kr edercesine orap rmeleri bouna
deildir. Kazandklar parann kuruuna bile
dokunmuyorlard. Yemiyorlard. Birka aydr
btn yiyecekleri; hapisanenin verdii tek
taynd. Memed, erge nasl olsa gelecekti.
Belki yarn, belki de bir ay sonra. Mutlak tutup getireceklerdi. Ona para gerekti. Bir
kede boynu bkk kalmasn diyedir, bu
kadar gz nuru...
Iraz:
Kzm, diyordu, bizim gibi sknt ekmeyecek Memedimiz.
Burada biz varz.
Hate vnerek:

448/895

Biz varz ya teyze, diyordu. Biz varz.

Iraz:
Memedimizin burada paras da var. Daha
da kazanrz o gelinceye kadar. Geldii gn
parann hepsini eline veririz. Ona buna mahcup dmez. Eline bakmaz elalemin.
Geceleri yorgun, gzleri acyarak yataklarna giriyorlar, uzun uzun konuuyorlar,
dertleiyorlard. Memed iin trl ihtimaller
stnde duruyorlard. Akla hayale smaz.
Neler icat etmiyorlard! En sonunda Hate
anasna kzyor:
u anam da, diye balyordu. u benim
anam da ana m? Ben ondan ne istedim
sanki? Anam, dedim, kulun klen olurum
anam, Memedimden bir haber. Senden
baka hibir eycik istemem, dedim. Gitti de
bir daha gelmedi.
Iraz:
Kim bilir, dedi, nolmutur fkara anana?
Neler gelmitir onun da bana?
Iraz, anay her zaman byle savunurdu.

449/895

Her geceki gibi, gene gece yars yataklarna girdiler. Yataklar nemden slak slakt.
Gece bcekleri tyordu. Karanla abucak
alsn diye de usul usul gzlerini
ovuturdular.
Hate:
Iraz teyze, dedi.
Iraz:
Ne? diye sordu.
Her gece byle balarlard.
Hate:
Islak, dedi.
Iraz:
Nedelim ya kzm? diye karlk verdi.
Hate:
Benim anam da ana m? dedi.
Iraz:
Kim bilir, neler gelmitir fkarann bana?
diye gene her zamanki szn syledi.
Hate, anasnn stnde durmadan
baka konuya atlad.

450/895

ukurovada, Yreir topranda bir

gzck evimiz olacakt, dedi. Memed
yanamalk edecek, sonra da kck bir
tarla alacaktk. Memed, byle sylerdi, ite.
Iraz:
Yanz gen. Gene olur, dedi.
Hate:
Beni kebapya gtrecekti kasabada.
Iraz:
Gene gtrr.
Konuma bu minval zere uzar, en
sonunda Hate, dalar giderdi. Kendisinin
hapiste, Memedin de kaak olduunu unuturdu. Iraz da unuturdu. Gene unuttular:
Yreir topra, diye sayklad. Yreir topra scaktr. Gnelidir. Bir ekin olur, kaplan skemez. Bizim tarlamz otuz dnm.
Iraz:
Yaaa kzm otuz dnm.
Hate:
Yarsna buday, yarsna arpa ektik.
Iraz:

451/895

Budayn ortasna da iki evlek soan...

Hate:
Evimizin iini yeil toprakla svadm.
Iraz:
Yeil toprak... Krmzs da var.
Hate:
Bir ineimiz var. Koca gzl, krmz bir
inek... Bir de buzas...
Iraz burada susar, karlk vermezdi.
Gene sustu.
Hate szn srdrd:
Benim evim senin evin. Memed senin
olun, ben de kznm.
Kzmsn...
Hate:
Evimizin nndeki salkm sdn dallar
sarkar. Yere ular.
Iraz:
Drt bir yanna it ekeriz. Ortasna
bahe... ieklik...
Hate, derin bir uykudan silkinircesine
kendine gelir:

452/895

Memedi ne zaman tutup getirirler ola? diye Iraza sorard. Gene sordu:
H? Ne diyorsun teyze?
Iraz:
Yarn deilse, bir ay sonra...
Hate:
Biz varz, deil mi teyze? dedi.
Iraz:
Biz varz, dedi konurlu. Paramz da var.
Bylece uykuya dalarlard. Gene daldlar.
Cuma gnyd. Cuma gn kasabann
pazar kurulur. Hatenin her Cuma gn
gzleri yollarda kalrd. Anas gelecekse
Cuma gn gelirdi. Hate bugn de ok
erkenden, daha gn domadan uyanm,
bari bugn gelse, demiti. Her Cuma byle
derdi.
Kulua doruydu ki, omzu heybeli, uzun
boylu bir kadn korka sine hapisaneye doru
geliyordu:
Hate:
Iraz teyze, diye bir lk kopard.

453/895

Iraz ierden:
Ne var kzm? diye heyecanla kotu.
Hate:
Anam dedi.
Iraz yola doru bakt. Yan yana durdular.
Yorgun, ayaklar yaln, kara yazmasnn
ucunu dileri arasna alm, topallayarak
gelen kadna baktlar. Kadnn ba
nndeydi. Mahpusanenin kapsna gelince
durdu. ncecik, derisi, kemiine yapm,
sinirden tirtir titreyen gardiyan, kadna
bararak sordu:
Ne istiyorsun kar?
Kadn:
Kzm var ierde, onu grmeye geldim,
dedi.
Hate:
Ana, dedi.
Kadn usul usul ban kaldrd, gardiyana
bakt.
Efendi karda ite kzm bu, dedi.
Gardiyan:

454/895

Grebilirsiniz.
Heybesini duvarn dibine indirdi. Kendi de
belini duvara verdi oturdu.
Ooof, dedi, kemiklerim szlyor.
Hate, ylecene durmu, anasna bakyordu. Kadnn ayaklar para para yrtlm,
trtklar arasna toz dolmutu. Salar tozdan
aklam, boynundan aa bir amurlu ter
yrmt. Kalar kirpikleri tozdan gzkmyordu. Yrtk, kirli fistan bacaklarna
dolanmt. Bu hali grnce, Hatenin anasna olan kzgnl geti. ine bir acma
doldu. Gzleri yaard. Boaz gckland. Bir
trl anasnn yanna varamyordu.
Anas, ylesine durup, kendine ya dolu
gzlerle bakan kzn grd. Onun da boaz
gckland. Ne diyeceklerini dnp de
kendisini tutmasa boanacakt.
Gelsene kadersizim, gelsene anayn
yanna, gelsene gn grmemi kzm, dedi.
Kendisini artk tutamayp usul usul iine
akta akta alamaya balad. Hate vard,

455/895

onun elini pt. Yan bana da oturdu. Iraz

da geldi bu srada yanlarna:
Ho geldin bac, dedi.
Hate, anasna Iraz tantt:
te bu Iraz teyze, dedi. Beraber yatarz.
Ana:
Nolmu bu bacma da? diye merakla
sordu.
Hate:
Rzasn vurmular, dedi.
Ana:
Vay! dedi, vay! gzleri krolascalar. Vay
bacm.
Bir srecik de sustu. Sonra, ana
ban yerden kaldrp konutu:
Kzm, dedi, srma sal da, kara gzl
kzm, kusuruna kalma anayn. O gavur Abdisi benim bama neler getirmedi!... Arzuhal
vermiim diye hkmete, neler getirmedi
bama!... Onun elinden ektiimi bir ben bilirim. Benim bir daha kasabaya inmemi yasak etti. Yaa gl kzm... Yoksa gl kzm

456/895

drt duvar arasnda, elin kasabasnda yalnz

bana kor muydum! ki gne bir gelirdim
srma sal kzmn yanna.
Nedense, konumay birdenbire kirp dedi
kesti. Geldiinden beri de ilk kez yz yordu. Kadnlarn ban kendine doru ekip,
usuldan usuldan konumaya balad.
Dur gzel kzm, az daha unutuyordum.
Sana havadisim var.
Memed, ekya olmu! Ekya!
Ana, Memed lafn edince, Hatenin yz
kl kesildi. Yrei, gsnn iine smayacakm gibi, paralanrcasna atmaya
balad. Memed, onlar vurunca gitmi Deli
Durdunun etesine karm. Elaleme etmediklerini koymuyorlarm. Yoldan da kimseyi
geirmiyorlarm.
Btn
yollar
balamlar. nlerine geleni ldryorlar,
donlarna
kadar,
anadan
doina
soyuyorlarm...
Hate kzgnlkla:

457/895

Memed, byle iler yapmaz. Memed,

adam ldrmez, dedi.
Ana:
Ben ne bileyim kzm, dedi, hep byle
sylyorlar. Deli Durdudan sonra Memedin
ad syleniyor. n sard drt bir yan. nce
Memed diyorlar da bir daha demiyorlar. Ben
ne biliyim kzm? Ben de elin yalancsym.
Abdi gavuru Memedi byle duyunca, bir ay
kadar evinin yresine her gece drt be tane
nbeti koydu. Kyller diyor ki, darda be
tane silahl nbeti beklerken, ierde gene
korkuyor, sabahlara dek gzlerine uyku
girmiyormu. Evin iinde dolanp duruyormu. Sonra, evine Asm avu gelmi, nce
Memedi takip ettiini sylemi. Bu dalar,
nce Memed gibi bir ekya daha grmedi,
demi. O olmasayd, ben Deli Durdu etesini
darmadan ederdim, demi. Bunun stne,
Abdi Aa ban ald, kyden gitti. Kimi diyor
ki kasabada oturuyor, kimi diyor ki aa
ukurova kylklerine inmi. Kimi de

458/895

Ankaraya, byk hkmete kam diyor.

Yani Abdi Aa Memedden kendisini saklyor.
Ben de Abdi Aa kyde yokken gl kzma
gideyim, dedim. Yaa gl kzm ite byle...'
Bunlar anlatrken yz rahat, glmser
gibiydi. Bitirince, yz yemyeil, l yeiline
kesti. Boulur gibi bir hal ald. Memedin
ekya oluuna Iraz da, Hate de sevinmiti.
Gz gze geldiler. Gzleri konutu.
Anasnn yeil, boulacakm gibi olan
yzn grnce korktular. Hate kekeliyerek:
Ana, ana ne var? diyebildi ancak.
Ana:
Sorma kzm, dedi. Sana kt bir haber
vereceim. nallah yalan. Gelirken duydum.
Dilim varmyor demeye kzm. Dilim varmyor. Sabahleyin kzm, sabahleyin duydum ki,
dn sabahleyin kzm. Duydum ki, bir yrk
aas yznden Deli Durduyla Memed
dvmler. Deli Durdu iki arkadayla
birlikte Memedi de vurmu. yle duydum,
kzm. Memed, yrk aasn kayrm. Deli

459/895

Durdu da onu vurmu. Bir atl gemi kyn

iinden, atl bir yrkm. st ba cephane
doluymu. ki tane tfei varm. Yrk
aasna yardma gittiini sylemi. Kan tere,
kpe batmm altndaki at. Kyller yle
sylediler.
O
sylemi
Memedin
vurulduunu...
Hate, ilk nce dondu kald. Sonra Irazn
ellerine yapp kendisini onun kucana att:
Bu da m geliciydi bama teyze? diye
bast l. Sonra birden sustu.
Ana:
Ben gidiyorum, dedi. Allahasmarladk
kzm. Sana doru bir haber ulatrrm yarn
bir gn. Heybede ya var. Yumurta, ekmek
var: Gelecek cuma gene gelirim. O gavur
kye gene gelmemise. Heybeye sahip ol.
Yitmesin. Salcakla kaln, dedi, yola dt.
Yolda yrrken:
Dememeliydim bunu ona. Dememeliydim, dedi kendi kendine.

460/895

Hate durup durup yeniden hkrmaya

balyordu:
Ah, diyordu, gavur Deli Durdu nasl kydn
Memedime? Adam arkadana kyar m hi?
Nasl kydn?...
Iraz, teselli ediyordu:
Ekya olan ekyann her gn lm
haberi gelir, inanma. Buna alacaksn.
Hate dinlemiyordu onun sylediklerini:
Ben yaamam, diyordu, Ben yaamam
Memedimin ardna.
Iraz kzd:
Bre kz, dedi, ne biliyorsun ldrldn
olann. Diri adama alanmaz. Ben
ocukluumda, yok yok, genliimde olacak.
Koca Ahmedin lm haberini belki yirmi kez
duydum. Daha sam Koca Ahmet.
Aaah! Teyzem bu yle deil ki, diyordu.
Bu yeni ekya daha.
Ben yaamam gayri. Ben lrm.
Iraz:

461/895

Eek kz, dedi, ekyalar baz baz ld

haberini, kendileri mahsustan karrlar. Bak,
onun ekya olduunu duyunca kei sakall
kyden kam. Belki bu haberi kei sakall
iin kard o. Kendisini ld karacak. Kei
sakall kye gelince onu ldrecek. Belki bir
dzen.
Hate:
O byle eyler yapmaz teyzem, dedi. Ben
bundan sonra yaamam. lrm teyzem,
dedi.
Sonra stmaya tutulmu gibi titremeye,
yanmaya balad. Iraz onu kucana ald,
getirdi yatana yatrd.
Dur hele, diyordu, dur hele aklsz kzm,
gn domadan neler doar! Dur hele! Byle
her eye inanma...
kinci gn, yataktan l gibi kalkt Hate.
Alnna kara bir yazmay eke eke
balamt. Yz mum rengini almt. Donuk, sapsar. Bu haberden sonra, Hate iflah
olmad. Gn gn daha sarard, daha

462/895

zayflad. Uyku uyuyamyor, yatan iinde

sabahlara kadar, ban dizlerinin stne
koyup oturuyordu.
Onunla beraber, Iraz da uyumuyordu.
Konumuyorlard geceleri. Fakat Iraz,
ikide birde:
Greceksin deli kzm, diyordu. Greceksin. Memedin yaknda iyi haberi gelecek.
Hate oral bile olmuyordu.

14
ki gnden beri gndzleri bir yere saklanp, geceleri yol alyolard. aml kayalklarn
bana
gelmiler,
orada
mola
vermilerdi.
Deli Durdunun bir tuzaa dreceinden korkuyorlard.
Cabbar:
O bunu bir trl kaldramaz. Bize bir
ktlk yapncaya kadar gzne uyku
girmez. Onun yreinden ne geerse bilirim.
Drt yl beraber gezdim. ok yaamaz. O bu
gnlerde yer kurunu ya... Peimizi de brakmaz. Yoksa lr. Bize bir ey yapamazsa
atlar lr. imdi mutlak peimizdedir. Keke
bunu yapmasaydk, dedi, keke...
Memed:
Korkuyor musun Cabbar? diye sordu.
Cabbar:
Yok amma, dedi.

464/895

Memed:
Ammas ne?
Cabbar:
Yani... Yani peimizi brakmaz da...
Memed:
Gelecei varsa...
Cabbar:
yle insanca gelmez ki, dedi. Bir yerde,
hi umulmadk bir yerde pusu kurar. Pususuna deriz. Yoksa, erkekesine kar
karya. gelse... Allah ya ona verir, ya bize...
Recep avu dalm, batan gne,
gnein bir tarafn krmzlatrd am
aacnn tepesine bakyordu. Gn batyordu.
Ban usul usul indirdi. Yzn, boynundaki
yaraya sarl alacal bezi, batan gn
yaldzlyordu.
Ya bize verir, dedi.
Yeniden am aacnn tepesine dald.
Cabbar:
Bana gcendin mi Memed karda? diye
sordu.

465/895

Memed:
Yok, dedi, neden gceneyim karda?
Belki dediklerinde haklsn. Bana da yle
geliyor ki peimizi brakmaz.
Cabbar:
Demek istedim ki tetik bulunalm. Nolur
nolmaz...
Memed:
Haklsn dedi. Nolur nolmaz.
Recep avu:
Beni dinleyin ocuklar, dedi. Ben, bu
dalarn nesini severim biliyor musunuz?
Memed, glmsedi:
Yok, dedi.
Recep avu:
Gn batarken aalarn. Gn batarken
hani aalara pare pare k der. te onu.
Memed:
Anladm, dedi.
Gn batt. Karanlk kavutu. Ay yarmd.
ok kalmyor, hemen batyordu. Ay,
aalarn glgesini usuldan yere drd.

466/895

Glgeler
birbirlerine
karyordu.
Seilmiyorlard.
Cabbar:
Yryelim mi? diye sordu.
Memed:
Yryelim, dedi, ayaa kalkt.
Recep avu:
Durun hele ocuklar, azck beni bekleyin,
diyerek bir kayann dibine doru gitti. Orada
biraz elendikten sonra dnd geldi.
Karanlk kavuunca, kayann dibinde bir
ho, bir yeillik grdm. Yeil bir kvlcm...
Yeil yalm. Vardm baktm ki yosunmu...
Cabbar gld. Memed de iin farkna
vard gld:
Bre Recep avu, karanlkta yosunu
yeil yalm grdn yle mi?
Recep avu gayet ciddi:
atm bu ie. Bakn ite urada.
Memed:
Tamam m yeil yalma baktn? diye
sordu. yleyse yryelim.

467/895

Recep avu:
Daha da bakmak isterdim ama, iimiz
var.
imiz var. dedi.
Kayalklardan inmeye baladlar. ki
gndr hep kayalklarda yryorlard. Yryorlar deil, srnyorlard. Sabahtan beri de
azklar bitmiti. Ackmlard. Ayaklarnda
ayakkab kalmam, zmpara ta gibi kayalar, onlar yemiti. Ayaklarnda yalnz
ayakkablarnn yz kalmt. Ellerinin ii
soyulmu, kzl ete kesmiti. Kan da
akyordu.
Recep avu:
Gene baladk, dedi. Gene baladk
srnmeye. Ne korkuyorsunuz byle o deli
namussuzdan? Ne korkuyorsunuz be? nelim aa. Pusu mu kuracak, ne halt
kartracaksa kartrsn.
Memed:
fkelenme Recep avu iniyoruz.
Recep avu:

468/895

Elimin
acs,
boynumdaki
kurun
yarasndan ac geliyor. Ben bu ellerle nasl
kurun skarm? Bir de fkelenme diyorsun:
Nasl fkelenmem ben.
Memed:
Geer bre avu, dedi: Kye varrsak
yak yaptrrm ellerine.
Cabbar:
Kocakarlardan beter oldun sen.
Recep avu kzd:
Bir daha byle konuursan Cabbar, dedi.
Seni oraya ivilerim alimallah. Anladn m?
Memed:
Cabbar sus! diye gzda verdi.
Cabbar kahkahayla glyordu.
Recep avu onun glmesine de kzd.
Dilerini skarak:
Herif adam deil ki, dedi, orospu dl.
Memed:
imdi imdi dze ineriz aslan Recep
avu, diye onu yattrmaya alt.
Recep avu:

469/895

u orospu dlne syle de glmesini

kessin. Alimallah ivilerim.
Bunun stne Cabbar Recep avuun
yanna yaklat, elini hzla tuttu, pt.
Bartk ite. Daha ne istiyorsun? diye
gld.
Recep avu yumuamad:
Ben orospu dlleriyle barmam, dedi.
Memed, laf deitirmek iin:
avuum, tfein dolu mu? diye sordu.
avu:
Dolu! diye serte karlk verdi.
Memed:
ok iyi.
Recep avu:
Beini de o Abdi gavurunun bana
boaltacam. Para para, darmadan
olsun kafas... Zulmeder mi fakir fukaraya?
Memed:
Beraber skacaz, dedi. Benim yreim
soumaz elimlen ldrmezsem onu.

470/895

Mthi kin duyarak dnyordu. Bir

adam ldrmek!... Bir adam tamamen ortadan kaldrp yok etmek... Bu, kendisinin
elindeydi imdi ha! Ormandaki att kurunlar geliyordu gznn nne. Velinin can
verii geliyordu. Toprakta, amurun iinde
debelenii... O, adam ldrmek demek
deildi. Tabancay atelerken dnyadan bir
insan ayryorum dememiti. Yakay kurtarmak byle daha kolay, mmkn olmutu.
imdi bir adam ldrecek. Bir cana kyacak... fkesi, ak, sevgisi olan bir eyi ortadan kaldracakt. Buna, kendinde hak
grmyor gibi bir duyguya kaplmt. Dnmeyi, hem de enine boyuna, derinliine
dnmeyi renmiti. Kasabadaki Hasan
avu... Belki de ak retmitir dnmeyi.
Kim bilir! Abdiyi ldrmezse ne olurdu? Bir
an, belli belirsiz, hayal meyal bu dnceden
korktu. Savmaya alt. O savmak istedike,
Allahn belas dnce geliyor, srnayordu.
Hele kye bir varalm da...

471/895

Recep avu, var gcyle bard:

Yetiin, dyorum.
Vardlar grdler ki avu, bir ayan
bulunduu kayadan tekine atmak istemi,
aya yetiemeyince, geriye de ekememi...
Elleriyle bir aacn kkne yapp, osada
aslp kalmt. ektiler.
Recep avu bezgin bezgin:
Allahakna syle Memed, daha ne kadar
var dzle?
Memed:
Ha indik, ha ineceiz.
Ay tam kar dan ardna iniyordu ki,
dzle vardlar.
Recep avu:
Hah ite yle! dedi. Bir kayadan dp
paralanmadan geldik. Pusu mu kuracak,
kursun deli deyyus. urada bir iyice dinlenelim. Avularmn ii bir szlyor ki...
tekilerin de avularnn ii, dizleri, ayaklar szlyordu. Her paralar bir kaya banda
kalm gibiydi.

472/895

Konumadlar. Memed, gene derin bir

dnceye dalmt. Diyordu ki, kendi
kendine, Abdi lm hak etmitir. neklerini
ekip gtrleri geliyordu gznn nne...
akrdikenlikte, bak gibi ayazda, ayaklarn, bacaklarn dikenler yiye yiye ift
sr geliyordu. Ayazda, dikenlerin yrtt
yerler ate dm gibi cayr cayr yanar,
adamn yreine iler. Zehir gibi ac, kahrl
ocukluu toptan geliyordu aklna... Abdi
lm hak etmitir. Hele varalm kye.
Cabbar drtt:
Heeeyyy Memed! Gene ne daldn?
Memed:
Hi, dedi, utanarak.
Cabbar:
Kalkn yola delim. Sabaha kalrsak
hibir ey yapamayz.
Memed:
Hakkn var, dedi.
Kalktlar. Bir eyrek kadar yrynce
akrdikenlie dtler.

473/895

Recep avu:
Vay anam vay! dedi. Kayaln gzn
seveyim. Bu dikenler adamn bacan kpek
gibi dalyor.
Memed, sesi bozularak:
Bu akrdikenlik, o akrdikenlik ite. Benim ift srdm yer.
Recep avu durmadan:
Vay anam vay! diyordu: Vay anam vay!
Cabbar:
Bre Memed, dedi, bu kadar akrdikenini
saban skemez ki... Dikenlik deil, ormanlk... Vay anam vay!
Memed:
Ormanlk.
Cabbar:
Kayalklardan sonra da byle bir diken
ormanna derse insan... Talih dediin de...
Vay anam vay! nce Memedin de talihi
byle olur. Vay anam vay!
Durup soluk alyorlar, bacaklarndan szan kan elleriyle yokluyorlard. Memed

474/895

kfrediyordu. ocukluunda ettii kfrleri

yinelemekten tat duyuyordu. Bu kfrlerin
ounu Dursundan renmiti. Dursun imdi
nerelerdeydi acaba? Vay anam vay!
akrdikenleri hrdyordu. Bastka, ar,
koygun bir ses karyorlard. Gecenin
sszlnda ses ta uzaklardan duyuluyordu.
Vay anam vay!
Cabbar:
Diken neyse ne ya, dedi, u topraktaki
ufack talar da ayr bir bela.
Memed:
te ift srdm yerlere geldik. Tam
buralar.
Vay anam vay!
Uzaktan, gneyden bir horoz sesi geldi.
Horoz, uzun uzun, arkasn kesmeden tyordu. Sonra, bir dereye dtler. Ayaklarnn
altndan
ta
yuvarlanyordu.
Burdaki
akrdikeni daha beterdi.
Vay anam vay!

475/895

Dereyi knca, karlarna, karanla

yaptrlm daha koyu bir karanlk gibi ulu
narn kararts kt. nara doru
yrdler. narn arkasn dnnce, top gibi
bir su grlts patlad.
Vay anam vay!
Memed:
Kye geldik, dedi. Suya inip elimizi
yzmz ykayalm. Ben size yarn birer
tane ark yaparm ki...
Suya inip, ayakkablarn kardlar. Ayaklarn suya soktular.
Vay anam vay!
Cabbar:
Recep avu, dedi, yeter gayri baba!
akrdikenlikten ktk.
Recep avu:
Ben byle dikenlie hibir yerde rastlamadm. Vay anam vay!
Memed:
Buraya gz derler ite...

476/895

Bir
zamanlar
Sleymann
evine
katnda, anasnn gelip, haftalarca bu suyun gzne baktn, lsnn bu kayann
dibinden kmasn beklediini anmsad.
Anas aklna dt. Kendi kendine belki bin
birinci kez sordu: Anam nettiler ola? Ha?
Cabbar, anam nettiler ola?
Cabbar:
Hibir ey yapamazlar, dedi.
Recep avu:
Vay anam vay! diyordu. Buralar neresi
byle?
Memed:
Buraya gzn grlts derler. Aada
deirmen
vardr.
Kulaksz
smailin
deirmeni...
Bak karda! Kye girmeden oraya gidip,
bir haber alalm. Daha iyi olur.
Vay anam vay!
Cabbar, Recep avua:
Allah billah akna yeter avu! dedi.
Memed:

477/895

Belki daha iyi olur. sterseniz gidelim Kulakszn deirmenine...

Cabbar:
Byle daha iyi. Bence, hibir yere, hibir
kye elini kolunu sallaya sallaya girmemeli.
Recep avu:
Bakn, bu doru ite, diye sylendi. Bu
soytar, kpolu Cabbarda i var. Ekyalkta, da ta, kurdu karncay kendine her
zaman dman bileceksin. Her tan ardnda
bir pusu var gibi davranacaksn. Sen daha
yenisin ya, pikinsin olum Memed. Dnmek, tecrbenin yerini tutar. Sen, her eyi inceden inceye dn.
Ayaa kalktlar. Uzakta, bir kvlcm gibi
yanp snen bir k grnd.
Memed:
Bir k dilimi grnyor ya orada, ite
Kulaksz smailin deirmeni o.
Deirmene yaklarlarken, tede bir sr
kpein havlamas duyuldu.
Cabbar:

478/895

Ky oras, kpeklerin rd yer olacak,

dedi.
Memed:
Oras...
Deirmenin kapsna gelip durdular. Kulaksz smail ayak seslerini duyunca:
Kim o? diye darya seslendi.
Memed:
nce Memed; dedi. brahimin olu nce
Memed.
erden uzun zaman ses gelmedi. Sonra:
Ne aryormu burada nce Memed? dedi.
Yalan. Onu Deli Durdu vurmu diye duyduk.
Daha dn duyduk.
Un kokusu geceye yaylyordu. yle
geliyordu ki onlara, bir un ambarnn iine
decekler
biraz
sonra.
Deirmenin
abarasnda akan suyun gl d patlyor, gecenin karanlna yaylyordu.
Memed:
lmedik. Benim, smail emmi, dedi. Sesimden bilemedin mi?

479/895

smail:
Bildim, bildim. Geliyorum. imdi kapy
aarm.
Geldi, grltyle kapy at. Kap alnca
yzlerine turuncu, sallanan bir yalmn
vurdu. smail, Memede bakt bakt da:
Bre nce Memed, dedi, ldremedin u
gavur dinliyi de, kurtaramadn u kyleri
elinden.
nce Memed glmsedi.
eri girdiler. Ocakta yalmlar birbirlerine
dolanp, topraa kadar yatyorlard. Un,
ierde kara keskin koktu. smailin uzun kr
kr boynu, sivri, uzun yz, sakal, kulaklarna inen eski, yal apkas safi una
kesmiti.
Gelenlerin ellerini ayaklarn grnce
korkuyla sordu:
Nolmu size byle?
Memed, glmseyerek:
Deli Durduyla attk da, iki gn kayalklarda yrdk.

480/895

smail, srtn yandaki duvara verip:

Dneyin bir atl gemi kyn iinden,
Deli Durduyla arpmaya gidiyormu. Deli
Durdunun seni vurduunu sylemi. Btn
ky sana yand Memedim. Bilirsin kyl seni
ok sever.
Sonra Memedin arkasn tapklad. Kulaklarn okad.
Bre Memed, dedi, vallahi gzlerime inanamyorum. Bu ne kadar cephane sende?
Nasl gtryorsun bu kadar fiei? Seni
byle fiekler iinde grmek tuhafma gidiyor. imdi, hep aklma Sarcadzde,
akrdikenliin iinde de de ift srn
geliyor. imdiki gibi gzmn nnde.
nanamyorum.
Memed:
Oldu ite, dedi.
smail:
imdi asnz. Kalkaym da size gmme
yapaym.

481/895

Ayaa kalkt, gzlerini atee dikti yle

durdu. Kendi kendine bir iki glmsedi.
Ate de iyi yanyor, dedi.
Beli bklmt smailin. Memed, buna
at. smaili imdikinden gen biliyordu.
Kendi ocukluundaki gibi.
Memed, korka korka:
Anamdan, dedi, Hateden ne haber?
Abdi evde mi ola?
smail olduu yerde durdu kald. Ne gitti,
ne bir karlk verdi.
Ne de oturdu. Bu soruyu zaten bekliyordu. Memed, ha sordu, ha soracakt. d
kopuyordu. Olan oldu. akn akn
dnr, drt bir yana baknrken Memed
soruyu yineledi:
Anamdan...?
smail, kekeleyerek:
yiler iyiler, dedi abuk abuk. Durun geleyim de o gavur dinliyi anlataym size. Unutturuyordunuz az daha. Ayaklarnza, ellerinize tuzlu su yapalm da...

482/895

Memedin iine kurt dmt. Bu da

byle konuunca... yiler iyiler, diye
geitirmesi hayra alamet deildi.
Elinde bycek bir leen suyla gelen
smail:
Ellerinizi, ayaklarnz iine sokun, Ta
yemi. Ta yenii de, beter arr. yi gelir
tuzlu su.
Memed:
Yaknda grdn m anam? diye yeniden
sordu.
smail:
yiler dedik ya, iyiler canm... Durun size
gavur dinliyi anlataym. Gavur dinli senin
ekyalara kartn duyunca... eteklerini
ate ald. Her gece evini be alt, on nbetiye bekletiyordu. Sonra da ortalktan yitti gitti.
Yzn grseniz korkardnz. Korku adam
byle edermi zaar! imdi senin ldn
duymu, belki kye gelmitir. Diyorlar ki,
onun milleti senin lmn duyunca bayram

483/895

yapm. Yaparlar ya Memedim. Onlar seni iyi

tanrlar.
Memedin iine bir ate dt. Yerinde
duramaz oldu. Bir an nce kye varmak iin,
ii kalaklyordu.
Haydi kalkn arkadalar, sabah olmadan
kye girelim.
Cabbarla Recep avu, Memedin ne demek istediini anladlar.
Hibir ey sylemeden, ayakkablarn
giyip ayaa kalktlar.
smail:
Gmmeniz ocakta kald. Biraz daha
bekleyemez misiniz? diye sordu mahzun
mahzun. O tuzlu su iyi gelir. Bir de gittiiniz
yerde yaptrn. Memed nde, tekiler arkada
deirmenden ktlar. Be on adm sonra,
hemencecik, gene akrdikenlie dtler.
Recep avu gene bir, vay anam vay! ekti.
Gkte yldzlar slak slak parlyorlard.
Recep avu, douya dnp iedikten
sonra:

484/895

Kuyruk yldz daha domam, dedi.

Benim yldz. Daha sabaha epey var.
tekiler susuyorlard. imdi ayaklar,
elleri daha az acyordu. nlerinden bir tilki
kat. Kye yakn olmasalard, Recep avu
onu oraca deviriverirdi. Ne are ki... Koca
kuyruunu dikenlerin stnden srkleyerek
gitti. Yldz nda tyleri donuk donuktu.
Cabbar:
Memed karda? dedi.
Memed:
Kye biraz sonra gireceiz. Ky, u
aada ite...
Kyn ilk evine yaklarlarken, birka
kocaman kpek onlar karlad. Memed,
kpeklere yaklap, kuu kuu! diye ard.
Kpekler Memedi tandlar. Ayaklarna yatp,
yaltaklanmaya baladlar.
Kyn
ortasndan
geip,
doru
Memedlerin evine gittiler. Ky psszd.
Memed ky, bu saatte byle hi
grmemiti. Alamad. Gzleri ev aralarnda

485/895

insanlar, tavuklar, ifte gidenleri, ne olursa

olsun canl bir yaratk aryordu.
Kapy usuldan tkrdatt. Kulan verdi.
Ses seda yok. Birka kere daha tkrdatp
bekledi. Gene ses yok. Edemedi, kck
pencereye vard. Usuldan, ana, ana, ana! diye seslendi. Gene ses soluk yok. Kulan
pencerenin tahtasna dayad. Can kulayla
dinledi. erden, aalar yiyen kurtlarn
kard trtlardan baka ses gelmiyordu.
phesi daha da byd. Ama iindeki son
umut da snmemiti.
Arkasna dnd:
Evde yok, dedi kahrl kahrl...
Dnd. Kyde anas en ok kimi
severdi? Durmu Alileri severdi.
Durmu Ali imdi yetmi beinde vardr.
Son zamanlarda azck beli bkld.
Bkld ama, ellisinde gibi sapasalamdr.
te urada, Durmu Ali emminin evi.
Durmu Alilerin evi nnde kocaman bir
kpek kararts yatyordu. Kpek, ayak

486/895

seslerini duyunca ban kaldrd. Sonra ar

ar n ayaklarnn stne geri koydu.
Memed, yorgun yorgun omzunu kapya
dayayp:
Durmu Ali emmi! Hey Durmu Ali emmi!
dedi.
erden telal sesler gelmeye balad.
Durmu Alinin ok kaln, yal sesi, sesler
arasndan seiliyordu. Allalem bu, Memed.
Tpatp Memedin sesi. Allalem bu Memed!
diyordu.
Recep avu Memedin kulana eilip:
Sesini bildiler ha! dedi. Vay anam vay!
Bu srada kap ald. Elinde bir ralk
tutarak, doncak, gmlekcek Durmu Ali
kapda grnd. Stbeyaz sakal ta
gbeine iniyordu. ylesine iri grnyordu
ki
sanki
eve
smayacak,
dar
taverecekti.
Glmseyerek:
Bre Memed, dedi, biz de evvelsi gn bir
yrkten senin ac haberini aldkt. Seni

487/895

grdme ok sevindim. eriye seslendi.

Kzlar Memed gelmi.. Kalkn da ate yakn.
Dek serin.
Yere atlan deklerin kard ses
duyuldu.
Durmu Ali kocaman ak sakalyla kapnn
nnden ekildi:
eriye buyurun.
eri girdiler.
Cabbar somurtuyordu. Dokunsan alayacak. Durmu Ali, elindeki ral ocakln
pervazna koydu, oturdu.
Eee nce Memedim, naslsn bakalm?
Daha daha naslsn?
Btn ky yas tuttu, senin vurulduunu
duyunca. Hate duymusa kahrndan
lmtr. Hateden hibir haber alyor
musun? Fkara anan da... Anan sen
varmsn gibi kaldrdm. Kendi elimlen koydum mezarna.
Ban kaldrd Memedin yzne bakt.
Memedin yz moraryordu.

488/895

Durmu Ali telaland:

Memedim, dedi, ne oluyor sana?
Duymadn myd bunlar yoksa?
Cabbarn gzleri dolu dolu oldu. Recep
avu yerinden kprdanp, tfeindeki kurunlar kard, geri doldurdu.
Memed, kendini hi bozmadan sordu:
Hateye ne oldu?
Durmu Ali dvnyor:
Vay benim aklsz bam! Bunu sana
nasl syledim. Duymadn ne bilirdim
bunca ay! Vay benim aklsz bam!
Durmu Alinin kars, Memed geldi geleli
ocakln bana bzlm, gzlerini de
atee dikmi hi kprdamadan ylece
duruyordu.
Memede ho geldin! bile dememiti.
Hmla konutu:
Her zaman byle yaparsn zaten. ocuk
bir yemek yeseydi de yle syleseydin.
Kyamet mi kopard?
Durmu Ali:

489/895

Ben ne bilirdim ben! dedi. Bunca ay geti

stnden. Duymadn ne bilirdim!
Sesi, alar gibi bir hal ald:
Kusuruma kalma yavrum, kocalk...
Durmu Alinin oullar, torunlar, gelinleri,
evde kim varsa ocak banda oturanlarn
etrafna halka olmular, ba mor fesli, gs
aprazlama fiekli, kalasnn st hanerli,
tabancal, bombal, gs drbnl Memede
bakyorlard. Gzlerinde bir aknlk, bir inanmazlk, azck da alay okunuyordu. Onlara
Memed ekyaclk oynuyormu gibi geliyordu, u kocaman adamlarn yannda.
Memed:
Hateye noldu? diye steledi.
Durmu Ali karlk vermedi. Boynunu
bkm,
gzlerini
ocan
yalmlarna
dikmiti.
Memed:
Teyze, dedi, Durmu Alinin avurdu
avurduna gemi, bartsnn altndan

490/895

yars knal ak salar grnen karsna.

Teyze, sen syle. Hateye noldu?
Kadn, acyarak Memedin gzlerinin iine
bakt:
Ben ne deyim ki sana Memedim, yavrum!
dedi. Ben ne deyim ki sana! Hateye mi?
Yz bir kzaryor, bir bozaryor,
sararyordu.
Memed:
Nasl olsa birisi syleyecek. Hateye
noldu?
Kadn, Durmu Aliye doru ldrecekmi
gibi ban evirdi, bir bak frlatt:
Aaah ne deyim ki sana, dedi. Aaah ne
deyim ki... Kim bilir ocukcaz ka gndr
yol yryor. Bir yemek yeseydi de yle verseydin haberi...
Oturduu yerden kalkt, Memedin yanna
geldi, serte oturdu.
Elini dizine vurdu:
Bak kardam, sana hepiciini bir bir anlataym. Abdi yaralanm. Keki yal kurun

491/895

yreciine gireydi de kmayayd. Ayknca

toplam yalanc ahitleri. Bir tek Topal Ali
dinsizi, sizin izinizi sren kara dinli demi ki,
ben spatlk edemem yalan yere. Topal
byle deyince kei sakall da onu kyden
kovdu. O da oluunu ocuunu alm, evini
barkn yklemi, ban alm gitmi baka
yere.
ahitlerin kimler olduunu, Hatenin
kasabadaki mahpusanede tek bana bir
odada yattn uzun uzun, bir bir syledi.
Sonra, Hateyi yaknda asacaklarn duyduunu da ekledi.
Memedin gzlerinin iine o ine ucu gibi
parlt geldi gene oturdu. Cabbar bu parlty
fark etmiti. Memedin gzlerine bu parlt
gelince yz deiiyor, yz etleri geriliyor,
avna atlmaya hazrlanm bir kaplana
benziyordu.
Ar ar ayaa kalkt:
Gelin arkadalar, dedi. u Abdi Aayla
hesabmz grelim.

492/895

Durmu Alinin karsna dnd. Elini tuttu:

Syle, dedi, teyze, anam da onlar
ldrd yle mi?
Kadnn gzleri yala doldu. Konumad.
Memed:
yle mi? diye yineledi.
Kadn sustu.
Yryn arkadalar, dedi.
Memed nde, Cabbarla Recep avu
arkada karanla daldlar. Memed, tfeini
yoklad. Kurunlar tamamlad. Tfeklerinizi
yoklayn. Kurunlar tamam deilse doldurun. Bombalar da hazrlayn.
Recep avu kadnn anlattklarna ok
ilenmiti. Anlatrken, Memede bakp bakp,
ban bir o yana bir bu yana dndryordu.
Koarcasna yrmekte olan Memedi
kolundan tuttu, durdurdu:
Bana bak, dedi, oluk ocuk, hi kimseyi
brakmayacaz.
Hepsini dorayacaz.
Memed:

493/895

Sen daha iyi bilirsin bu ileri avu, dedi,

kolunu elinden kurtard, yrd.
Abdi Aann kapsna ne zaman, nasl
vardlar, kimse farknda olmad.
Memed, avua:
Sen ar, dedi. Misafir geldi de. ok
gerekli bir haber getirdi de.
avu kapy defa hzl hzl ald.
erden bir kadn sesi geldi:
Kim o?
avu:
A kapy bac! Misafirim. Selam var. Bir
haber getirdim.
Hemen geri dneceim.
Kadn, sylene sylene geldi kapy at.
Dur karda urada da ral yakaym.
Recep avuu kapnn i ksmnda
brakp ieri girdi. Bir kibrit akt. erisi d.
Bu srada birden a doru yrdler.
Kadn kta kii grnce afallad. Azck
baklarn akn akn, Memedin stnde
durdurdu. Sonra birden bir lk att. Recep

494/895

avu kadn hemen tuttu. Eliyle azn

kapad.
Memed:
Abdi Aa evde mi? diye hmla sordu.
Kadn:
Yok, dedi. O gayri eve gelmiyor trnana
kurban olduum Memedim. Abdi Aa olmaz
olsun.
Bu srada evdekilerin hepsi de uyanm
titreyerek ekyalara bakyorlard. Abdi
Aann iki kars, iki olu, misafir bulunan
baka kyden kadnlar... Memed, avua
emir verdi:
nne dsnler de evi ara. Abdiyi
grdn yerde kafasna sk!
avu:
Be kurunun beini de kafasna
boaltrm. Para para ederim.
Kadn tfeinin dipiiyle drtt:
Bir k yak da d nme.
Kadn, hi ses karmadan bir ralk
daha yakt. avuun nne dt.

495/895

Memed, ortada dimdik, bir hm gibi duruyordu. Kck gvdesi bym, dev
kesilmiti. Korkunlamt. Evdeki kadnlar
alayorlard. ki ocuk rzgardaki dal gibi
titreiyordu.
Ne kadar geti belli deil. avu geldi.
Umutsuz umutsuz:
Her ke buca aradm, yok, dedi.
Kadn:
Bir ay nce ukurovaya gitti. Senin geleceini biliyor, gzlerine uyku girmiyordu,
dedi. Ban ald da gitti.
Memed:
avu, dedi.
avu:
Buyur, dedi.
Memed, ocuklar gsterdi.
Bunlarn ikisini de dar karn. Gerekeni yapn.
ki kadn birden Memedin ayaklarna
atld:

496/895

Kurbanlar olduum Memedim, benim

sabilerimin ne gnah var? Yoluna ldm
Memedim. O gavur dinliyi bul da onu da
ldr. Benim yavrularmn ne gnah var?
avu ocuklar tutmu srklyordu.
ocuklar direniyorlar, rpnyorlard. Cabbar,
birini bileinden tutup yere frlatverdi.
ocuk, var gcyle bard. Kadnn birinden
hi ses kmyordu. Memedin ayaklarnn
dibine uzanm, kurumu kalmt.
teki kadn boyuna yalvaryordu:
Memedim, Memedim, benim ocuklarm
m etti sana? Ne suu var onlarn?
avu elindeki ocuu btn gcyle
yere atp ayann altna ald. Tfei
ocuun kafasna dayad. Memede dnd:
Yani darda olmas art m? Syle ne
duruyorsun, kym m?
Yerde kuruyup kalm kadn, bir ahin
hzyla ocuun birini kapya kadar
srklemi bulunan Cabbarn stne atld,
ellerine sarld. Cabbar bir eliyle belindeki

497/895

hanerini kard, kadna saplad. Kadn,

yandm, diyerek yere dt.
ocua, avuun tfei dayandn
gren kadn:
Memedim, Memedim kyma yavruma.
Hakkn var ama Memedim yavrumun ne
suu var?
Memedin yz saniyeden saniyeye
deiiyordu. Gzlerindeki o ine ucu gibi k
snd. Bakt ki, avu tetie basyor. Olan
olacak. Sylemeye vakit yok. ocuun kafasna dayal namluya ayayla vurdu. Bir
anda avu tetie kmt. Kurun duvara
sapland.
Cabbara da:
Koyver ocuu, dedi.
Kadn, Memedin bir elini brakp birini, bir
elini brakp brn pyordu.
Git Memedim. Git de o gavur dinliyi bul
da ldr. Yerden ge kadar hakkn var
yavru. Arkasndan bir damla gzya

498/895

dkersem bana da Zeynep demesinler. Bul

da ldr. Hakkn var yavru.
Memed, hi azn amad. Ar ar, her
bir yan rm, ulmu gibi darya kt.
Recep avu kzmt. Ana avrat kfrediyor. Memedi kolundan tuttu. yle skyordu ki, kracakt sanki:
Sen bu yrekle, dedi, ne ekya olabilirsin, ne de intikam alabilirsin. Abdi seni
adamlarna bir derede sktrttrr, ldrtr.
Zaten imdiden Deli Durdu gibi bir dmann
var arkanda.
Cabbar:
Bana bak Recep avu, dedi, gevezelenme. Deli Durdu gibi dmanmz varsa,
Sakaral aireti gibi de koca bir airet dostumuz var imdiden. Abdi yerine bu sabi
ocuklar m ldrmeliydik!
Recep avu sustu.
Barty, arty duyan komular don
gmlek Abdi Aann evine birikmilerdi.

499/895

Kulaktan kulaa, Memed lmemi, Memed

lmemi, sz dolayordu.
Memed lmemi.
Memed lr m hi, Abdi dinsizini
yemeden.
Memed ldrmedi ocuklar.
Memedde deniz kadar merhamet var.
Kapya birikmi kalabal yararak
avlunun
dna
ktlar.
Koskocaman
kalabalk ylesine sessizdi ki gecede, soluk
allar bile duyuluyordu.
Memed, ilk kez konutu. Sesi krgnd.
Kyl haberlendi, dedi. Rahat vermezler.
Ky dar kalm.
Cabbar:
kalm, dedi.
Recep avu:
Benim yaram azd. ok aryor. Kyn
dna kalm da ne yapalm? Acmzdan da
ldk.
Memed:
Sonra geri geliriz.

500/895

Kyn
dna
doru
yrdler.
Arkalarnda bir grlt patrd, hayuhuy
kald. Kyn iini kpek havlamalar doldurmutu. Her bir taraftan telal bir kpek sesi
geliyor, uzun uzun havlyordu.
Recep avu, derin bir nefes alarak:
Oturalm, dedi. Ben yoruldum. Ben
ldm. Yaram da hi durmuyor.
Cabbar:
Sen de bre avu, dedi, sen de ne
yaralanrsn, byle hallerin var da.
avu kzd, ayaa kalkt:
Ulan itin enii, diye grledi. Ulan itin enii. Bana bir daha azn aarsan kurunu
yersin. Sana bu kadar sylyorum.
Cabbar kahkaha ile gld.
Memed:
Yapma Cabbar, dedi. Bamza bir i
aarsn.
avu:
Bu orospu dlnn yznden, elimden
bir kaza kacak. Alimallah kacak.

501/895

Memed:
Aldrma bre Recep avu, dedi. aka
ediyor o.
Recep avu:
Etmesin. Ben can derdine dmm.
Memed:
Cabbar gayri aka etme, dedi.
Cabbar vard, Recep avuun ellerine
sarld pt.
Kusura kalma. Bir daha aka yok.
Recep avu:
eytan ty var bu pezevenkte, diye
gld.
Cabbar:
Tvbeler olsun aka yok.
Topraa oturdular. Kyn iindeki
grltnn bitmesini, herkesin evlerine dalmasn beklediler. Bu arada hibiri de
konumad. de ayr ayr eyler
dnyorlard.

502/895

Grlt
gittike
hafifliyor,
kpek
havlamalar yer yer kesiliyordu. Cabbarn bu
sessizlikten can sklmt. Kendini tutamad:
Recep avu... diye balad.
Recep avu:
Ne diyorsun?
Cabbar:
Recep avu, dedi, Memed nne
gemese o sabi ocuu ldrecek miydin?
avu:
ldrme deil, cann bile alacaktm. Ne
var yani?
Cabbar:
Hi sordum da...
Recep avu dilerini skarak:
Cabbar, dedi, sizin kyn orospusu mutlak senin anand. Pezevengi de baban.
Memed:
Cabbar sus artk, dedi.
Cabbar:
Sustum ite.

503/895

Kydeki btn sesler kesilmi, ky gene

o eski sszlna, karanlna gmlmt.
Memed:
Kalkn, dedi, sabah olmadan bizim Durmu Ali emminin evine varalm.
Recep avu:
Gzn seveyim Memed, dedi. abuk
varalm.
Kalktlar.
Ky, gene o ilk, girdikleri zamanki gibi
psszd.
Durmu Ali, ayak seslerini uzaktan iitip
kapy amt. Kapda bekliyordu.
Ben de uyumadm, dedi. Sizi epeydir
bekliyorum.
Recep avu:
Geldik ite karda.
Durmu Ali:
Size tavuk kestirip piirttim. Asnz
herhalde.
Recep avu:
Sorar msn bre karda!

504/895

Recep avuun btn fieklikleri, kemerleri, tfeinin kay gm savatlyd.

Gmler usta kuyumcu elinden kmt.
Recep avuun sarkk byklar krmzyd.
Knalard
byklarn.
Oturur
oturmaz,
utanga bir kz Memede gizli gizli glerek sofray getirdi. Ortaya pilav geldi. Pilav scak scak ttyordu. Bir sahanda da kzartlm
tavuk getirdiler.
te bu pilav yaramn acsn alr. Bana
byle tten, ya burcu burcu kokan pilavlar
gerek.
Cabbar:
Bre avu, dedi, sen ekya deil, kalem
efendisi olmalymsn.
avu btn hiddetiyle:
Kes! diye bard.
Memed Cabbara:
Dokunma avua, dedi.
Cabbar:
Bir ey demedim ki, diye karlk verdi.

505/895

Durmu Ali, oktandr Memede bir eyler

sylemeye hazrlanyor, syleyemiyordu. Ya
araya laf giriyor, ya da o vageiyordu.
Memed bunu sezdi:
Durmu Ali emmi, dedi, ne diyeceksen de
bre! Sabahtan beri ne yutkunup duruyorsun?
Durmu Ali:
Ne yutkunaym bre olum, dedi. Senin iyi
bir adam olacan daha ocukluundan belliydi zaten. u sabi ocuklar ldrmediine
iyi ettin.
Recep avu Durmu Alinin bu szlerine
delicesine fkelendi:
Koca! Koca! dedi, senin akln ermez
byle ilere. nsann yreindeki alma
duygusu nedir sen hi bilir misin? Bandan
geti mi senin hi? Durmu Ali boynunu
bkerek:
Yok, dedi.
Recep avu:
Ben olsam o Memedin yerinde, onun
evinde canl yaratk koymam. Keserim. Evini

506/895

de yerle bir ederim. Anladn m koca? Durmu Ali Memede bakarak:

Anladm, dedi.
Yemek boyunca, Memed, ban nne
emi dnceli dnceli susmutu. Durmu Ali emmi, dedi, ziyade olsun. Yemeini
yedik.
Cabbar:
Ziyade olsun.
Recep avu:
Ziyade olsun. Canm yerine geldi.
Cabbar
konumaya
hazrlanyordu.
Memed susturdu:
Durmu Ali emmi, sana bir soracam
var.
Durmu Ali:
Sor yavrum.
Memed:
Topal Ali hangi kye tand ola? Biliyor
musun?
Durmu Ali:

507/895

Diyorlar ki aak kyne gitmi. aak

buraya iki gnlk yol.
Memed:
Topaln orada olup olmadn nasl
reniriz?
Durmu Ali:
Kr Alinin bacs orada, kocada. Daha iki
gn nce geldi oradan. Gider ona sorarm.
Memed, Receple Cabbara dnd:
Topal Aliyi mutlaka bulmalyz. Eer
aak kynde ise, oraya kadar gideriz.
Cabbar:
Olur, dedi.
avu:
Ya benim yaram? diye sordu. Azdka
azyor.
Memed:
Sen gelme avuum. stersen burada
kal. Burada sana Durmu Ali emmi bakar.
Bakarm karda dedi. yi de saklarm.
avu, yldrma uram gibi irkildi:

508/895

Ben mi? Ben sizden ayrlamam. Anladnz m? lrm gene ayrlamam.

Ayrlamam ama, size de bir teklifim var.
Adam gnderelim de o buraya gelsin.
Durmu Alinin yal kars da telerde
oturuyordu. Sze kart:
O yezid deil mi? dedi, Memedimi izleyip
de bana bunca ileri aan, o yezid deil
mi? Adam gnderirseniz kaar. Ban alr
yitirir. Dalara der. O gavur gelir mi hi?
Durmu Ali:
Sen Topal m istiyorsun oul? diye
Memedin gzlerinin iine bakarak sordu.
Memed:
Topal, dedi.
Durmu Ali:
Siz iki gn u bizim ahrlkta yatar
msnz?
Memed, hi dnmeden:
Bir hafta da yatarz.
Durmu Ali:

509/895

imdi ben, Kr Aliyi bindiririm ata, Seni

Durmu Ali istiyor diye, onunla haber gnderirim. Bir iz var izleyecek der, Kr Ali. Diyorlar ki, -Topal Ali iz srmekten vazgemi,
yemin etmi senin iten sonra. Benim iin
gelir Topal Ali. zi srmese de gelir. Sen ona
bir ktlk etmezsin ya, Memed?
Durmu Alinin kars gene atld:
Etsin. Alsn hanerin altna Memedim
onu, kyk kyk kysn. Memedimin bana bu
ileri hep o gavur karmad m? Ormann
iinde, o olmasa kim bulabilirdi Memedimi?
Memedim! dedi, Durmu Ali adam gndersin
getirsin onu. Sen u kapnn nnde para
para et onu. Ben de kyly hep toplarm.
Grsnler!
Durmu Ali:
Deli deli sylenme avrat, dedi. Topal Ali
onu Memede ktlk olsun diye yapmad. z
srerken o hibir eyi dnmez. Gz
dnyay grmez. yilik mi, ktlk m yapyor, bilmez. z dedin miydi, akl bandan

510/895

gider. Ormandan geldikten sonra grmedin

mi yzn? Tm kan ekilmiti. l yz
gibiydi yz. Herkes spatlk etti de, kyden
kovulmay, yersiz yurtsuz kalmay gze ald
da Hatenin stne spatlk etmedi.
Yurdunu yuvasn koydu da gitti. Memedim
Topal Aliye bir ey yapma! Topal Ali kt bir
adam deil.
Kadn:
yi adam olsun, kt adam olsun Topal
Ali. Senin bana bu ileri getirdi ya, ldr
onu Memedim. Durmu Ali adam gnderip
getirtmezse onu, sen git, onu ylann deliindeyse de bul kar. u yanndaki koca
haneri var ya, sok karnna!
Durmu Ali kzd.
Bana bak avrat, dedi, Allahn dinini seversen karma bu ilere.
Kadn:
Durmu Ali! Akln elme olann. Yapacan yapsn.
Durmu Ali:

511/895

Yapsn, dedi. Yapacan yapsn da,

ldrsn fukaray. O, iz srmek delisi.
Memedin bana yle iler geleceini dnmedi bile. Dnseydi, gene iz srerdi. z
srme delisi. ldrsn fukaray Memed de,
yrei sousun.
Kadn:
Bir yreim sour ki, dedi, buz gibi olur.
Onun kanl lsn bir grsem!...
Durmu Ali:
Bir ey yapmazsn yle mi Memedim?
Fukaraya bir ey yapmazsn?
Memed, ar, tok bir sesle:
Ben de ona iz srdreceim, dedi.
Kadn:
zi srdr. Sonra da hakla o gavuru. Seni
bu hallere soktu. Hatem de mahpuslarda,
onun yznden rr.
Durmu Ali Memedin kulana eildi:
Onun izini mi? diye sordu.
Memed, gzleriyle evet, yapt.
Durmu Ali:

512/895

te buna sevindim Memedim. ok

sevindim. Kr Aliyi gider imdi yataktan
kaldrrm, yola drrm. Topal Ali, da
demez, tepe demez koarak gelir. imdi, sizin yatanz bizim ahra yapsnlar, iki gn
orada yatacaksnz.
Sonra Durmu Ali:
Avrat! diye seslendi, yle deli deli, dipsiz
laflar edeceine, ahra yatak yapn da misafirler uyusunlar. Ben Kr Aliye gidiyorum.
Kadn:
Git, dedi, Cehennemin zbarasna.
Ufak tefek, salar stbeyaz olmu, dileri
tm dm, az bir torba gibi bzlm,
koyu esmer, akr gzl bir kadnd. Memedin yanna yaklat. El ve kol iaretleriyle, ok
nemli gizler syleyecek bir tavr taknarak,
Gel! gel! yanma yakla, dedi. Memedin kulana eildi:
nanma bu namussuzlara, gvenme
bunlara. Durmu Ali emmine de gvenme.
Bunlar hep o gavur Abdinin adamlar. Belki

513/895

imdi, seni ahra sokarlar, arkasndan da

gider candarmaya haber verirler. nanma onlara. Durmu Ali emmine de gvenme. Onun
iin ben, gider, iki gn deirmenin orda
beklerim. Candarmalar gelirken size haber
ulatrrm. Dar kar kaarsnz. Yaa
Memedim sana ktlk gelmesini bir ben
istemem bu kyde. Sen Dnemin bana teberiisin. Senin baban ne iyi adamd! Sen
onun bana teberiisin. Yatanz yaptraym
ahra! Hemen yatar msnz?
Uykusuzluktan ldm Hr ana, dedi
Memed, ldm gnden beri...
Hr:
Vay, dedi. Benim gzm nme aksn.
Vay! dedi.
Kadnlara bard:
Gavurun kzlar, gavurun kzlar! ocuklar
uykusuzluktan lyorlarm da bizim haberimiz yokmu. neklerin eski ahrna yatak
gtrn. Samanlarn stne serin.
Recep avu:

514/895

Oyyy, dedi. Oy anam!

Memed:
Ne oldu avu? diye sordu.
avu:
Baksana boynuma. Nasl da iti! Baksana! Omuzlarmn aras almyor.
Memed:
la yaparz imdi.
Hr:
Sana imdi Hr anan bir ila yapar ki,
hibir eyciin kalmaz.
Yataklar abucak ahra gtrld.
Misafirler de arkasndan ahra gittiler. Ahrn
orta direinde kck bir ralk aslyd. pil
ipil yanyordu. Ahr yarsna kadar samanlarla doluydu. Saman kokusu insann genzini
yakyordu. Saman kokusu bir ho, tozlu bir
kokudur. Bir tarafta da tezek ylyd.
Tezekler de ac kokar. Ahrn tavan rmcek
alaryla doluydu. rmcek alarna saman
pleri yapmt, sarkyorlard. Binlerce

515/895

saman p... Kadnlar kapy kapayp

ktlar.
Kck pencereden alacakaranln ilk
klar szyordu. afak att atacak. Yataklar
samanlarn zerine yaplmt. Cabbar
yatan banda durmu, gzleri kapal esne
babam esne ediyordu.
Recep avu, kaldrd kendisini yatan
stne att:
Ben yanyorum ocuklar, dedi. Hepimiz
uyumayalm. Birimiz
nbet tutsun.
Memed:
Siz uyuyun; dedi. Ben nbeti tutarm.
Memed kederinden lyordu.
Cabbar, yataa girer girmez uyudu. Recep avu inliyordu. Memed, tfeini alm
samanln st bana km, ban dizleri
stne koymutu.
leye doru Hr, misafirlere yemek
getirdi. avu daha inliyordu. Bunu gren
Hr:

516/895

Th, dedi, unuttum.

Memed:
Neyi unuttun Hr ana? diye sordu.
Hr Recebi gstererek:
Bu kardan yarasnn ilacn...
Hemen geri gitti.
Onlar, yemei bitirmilerdi ki, Hr,
elinde tten bir kapla geldi. Bu ilac babam
yapard. Vurulanlar hemencecik iyi ederdi
bu ila. Ben de karda iin yaptm.
Recep avuun yarasn abuk abuk
zmeye balad. Elleri alkan ellerdi. Sarglar yaraya yapmt. Amak kolay olmad.
Hr:
Vay benim kardam, dedi, yaran da
azm. Vay benim kardam!
Recep avu dilerini skarak inliyordu.
Hr yaray ilalad. Tertemiz sard.
Recep avu:
Ellerine salk bac. Gzel ellerine salk,
dedi. Rahatlad.
Cabbar Memede:

517/895

Sen de yat karda, dedi. Ben beklerim.

Hr:
Ben de deirmenin oraya gidiyorum. Bir
gavurluk yapmasn bunlar. Candarmalar
teden grr grmez size haber ulatrrm.
Bu evde Memedime kimse ktlk edemez.
Gzel Dnemin oluna... Varr deirmenin
oraya giderim. Bakarm candarmalarn
yoluna.
Memed yataa girdi ama, bir trl uyku
tutmuyordu. Gnlerdir uykusuz, gnlerdir
yorgundu ama, gene de uyku tutmuyordu.
Anasnn lm, Hatenin mahpusluu ok
koymutu ona. Memed, bunca felaketlerin
altnda bunalm gibiydi. Boulacak gibi
oluyordu baz baz. Yrei ate aleve kesmiti. Kendisini bir dnceye kaptryor, bir
daha kurtaramyordu. Neden olursa olsun,
bazen
kendisinden,
insanlardan,
arkadalarndan, her eyden rkyordu.
Ama iinden geen hibir eyi, hi kimseye

518/895

belli etmiyordu. Gece yars olmutu ki, Cabbar onu uyandrd:

Uykum geldi, dedi. Nbeti al.
Memed zaten uyumamt. Kalkt.
Tfeini kucana ald. Yataktan kt.
Samann tepesine gitti oturdu. Dizlerini
gsne doru ekip, ban stne koydu.
Dncelere dald gitti.
Sabaha kar biraz dalmt: Samanln
kaps alr almaz tfeine davrand.
Durmu Ali:
Ne o nce Memed, beni mi vuracaksn?
diye glmsedi.
Memed karlk vermedi.
Durmu Ali:
Kr Ali, Topal ald getirdi. Evdeler. Uyandr arkadalarn da eve gel. Topal Aliye
ii anlattm. ok korkuyor. Korkusundan lecek. Bizim avrat da Topala etmediini
koymad. Herifin stne atlp yzne
tkrd. Seni nce Memed ldrmezse, ben
ldrrm, dedi. Topalda d kalmad bunun

519/895

stne. Beni ldrtmek iin mi getirdin, diyor,

titrir titriyordu. Korkusundan lecek.
Memed, Topal Alinin geldiini renince,
yznde inceden bir sevin dolat. Cabbar
da uyanmt. avuu uyandrmayalm diye
dndler.
Kzacan
dnerek
uyandrdlar sonra.
Cabbar:
Kalk, dedi, Recep avu. Kalk! nl izci
Topal Ali gelmi.
Onunla konumamz gerek.
Recep avu boynunu tutamayarak:
Topal Ali mi? diye hayretle sordu. Topal
Ali mi?
Cabbar:
zci Topal Aliiii... diye uzatt. Topal Aliiii...
Recep avu:
Vay anasn, dedi. Vay anasn! Demek
geldi ha? Oy... oy... oyyy. Boynum krld.
Cabbar:
Noluyor Recep avu? Etme cann!
Memed:

520/895

Kalkn, dedi. Varalm unun yanna.

Recep avu:
Bekleyin, dedi. Giyitlerini rpmaya
balad. Gm savatl takmlarn yerli yerince dzeltti. Byklarn uzun uzun burdu.
Gm taran karp, salarn dzgnce
tarad. Gnl gtrp de ayaklarna bir trl
bakamyordu. Ayakkaplarnn taban tamamen gitmiti. Fesinin tozunu koluyla ald.
Cabbar dayanamayarak:
Haydi avu, dedi, ayakkaplarmz azck
kt ya, ne yapalm?
avu:
Ne yapalm? dedi.
Evden ieri girdiklerinde ocan banda
oturan Topal Ali ayaa kalkmaya urat.
Azck da kalkabildi. Sonra geri oturdu. Yz
kl kesilmiti.
Kr Ali:
Getirdim Ali karda, dedi.
Memed:
Saol, dedi.

521/895

Recep avu dilerini skarak Topal Alinin gzlerinin iine bakt:

O izci deyyusu sen misin? Ulan hi Allahtan korkmadn m? Kuldan haya etmedin
mi? diye bard.
Topal Ali, nne, ocan kllerine gzn
dikmi kprdamyordu.
Memed:
avuum sus, dedi. Ben konuaym Ali
Aa ile.
avu hiddetle:
Konu bakalm! Sen konu bu deyyus,
namussuz, vicdanszla.
Memed, Topal Alinin yanna geldi, diz
dize oturdu.
Ali Aa! dedi, sana iim dt. Benimle
azck dar kar msn?
Topal Ali olduu yerde ylecene donmu
kalm:
Memedim, hi byle olaca aklma
gelmediydi. Kyma bana! oluk ocuum
var. Kyma! diye yalvard.

522/895

Memed:
Korkma! Darda sana gizli bir ey
syleyeceim.
Topal Ali:
Kyma bana! diye inledi. Nolursun kyma!
Ben ettim, sen etme karda!
Memed:
Kalk ayaa da sana bir ey syleyeceim
u kede.
Topal Alinin yznde bir damla kan
kalmamt. Titriyordu:
Nolursun, dedi, kyma bana! ksz
koyma ocuklarm. Tabanyn altn peyim
Memed karda. Ben ettim, sen etme!
Recep avu kzd:
Eeee, dedi, Topal deyyus, krdn ceviz
krk geti. Kalkma bakalm.
Yan tarafnda asl haneri ekti.
Memed:
avuum, dedi, dokunma u adama.
avu:

523/895

Dokunmayalm, diye ban sallad. Dokunmayalm karda. Bize ne? Al da bana

iek diye sok Topal Aliyi.
Haneri isteksiz isteksiz geri yerine soktu.
Memed:
Korkma Ali Aa, dedi, sana hibir ey
yapacak deilim. Seni vuracak olsam,
oturduum yerde de vururdum. Kulana
gizli bir ey syleyeceim.
Topal Ali:
oluk ocuumun vebaline kalma, diye
ayaa kalkt. Topal ayan arkadan srye
srye damn karanlk kesine gitti durdu.
Onun arkasndan Memed de kalkt, yrd,
yanna vard:
Bana bak, dedi, Topal Ali, bunca felaketi
sen atn bama.
Neyse. Yiitlik de yaptn. Onlar geti gitti.
Biz imdiye bakalm. Sen bir iz sreceksin.
Topal Ali:
Vallahi, dedi, senin meseleden sora ben
iz srmemeye yemin ettim. ldr beni.

524/895

Yemin ettim sremem. Elimi bir daha kana

bulatramam.
Memed:
Srmezsen, seni o zaman ldrrm ite.
Topal Ali, boynunu bkt:
Bunu bana etme! dedi. Allah akna
etme!
Memed:
Sreceksin, dedi, hi yalvarp yakarma.
Topal Ali:
Bu da ne izi? diye usulca sordu.
Memed:
Abdi Aann izi, dedi. Onu bulacaksn.
Ylann
deliinde,
kuun
kanadnn
altndaysa da bulacaksn. Onu bulmazsan...
O zaman ite:
Topal Ali:
Oooooh bre karda! dedi, bu muydu
benden istediin? stediin Abdi olsun. Cehennemde ise de bulur karrm. Ya
kasabada, ya Avar kynde, ya da Sarbahededir imdi. yerin birisinde... Gelin

525/895

benimle ukurovaya, elimle koymu gibi bulaym onu. Bulaym da teslim edeyim o
gavuru. O gavur benim evimi bama ykt.
Yalanc ahitlik etmedim diye. oluk ocuk
a kaldk, aak kynde. Elin iinde garip
garip kaldm karda. O gavuru para para
et. Onu bulmak iin elimden ne gelirse
yaparm. Ekya da olurum. Ekya olur seninle dalarda gezerim.
Memed:
Tamam, dedi. Hadi gidip ocan bana
oturalm. Gerisini sonra konuuruz. Syleme
kimseye. Durmu Ali de akt ii. Ama kimseye sylemez o.
Topal Ali:
sterse dnya duysun. Bana vz gelir. u
adamn, kylye, sana, Hateye, sonra da
bana ettii var ya yreime da gibi oturdu.
Dnya duysun. ok ok olmazsa alrm bir
tfek katlrm yanna. Vz gelir alimallah...
Memed, ocan bana geldi oturdu. Topal Alinin yz glyordu.

526/895

Durmu Ali:
Yzn glyor Topal, dedi. Yoksa yeni
bir iz mi kt gene?
Topal:
Yok, dedi, Memed kardan gnln
aldm da ona seviniyorum. Recep avu,
Cabbar, Topal Ali, Memed artk drt kii
olarak ahra dndler.
Samanlktan kp yola dtklerinde
daha gn domamt.
Memed:
Salcalan kal Hr ana! Durmu Ali
emmi, salcalan kaln cmleniz, dedi,
yrd.
Ky yava yava uyanyordu. Bir iki
bacadan duman ttmeye balamt.
Hr hmla:
Memed! Memed! dedi. O gavur Topal
kyma gibi kymazsan, o yezidi kymazsan
sana hakkm helal etmem. Dnenin kemikleri de mezarnda szlar. Duydun mu
dediklerimi?

527/895

Durmu Ali:
Yolun ak olsun yavrum, dedi. Bakma bu
delinin szlerine.
Topal Aliye dnd:
Ali sen de kusura kalma. Avratlarn
yall da cip beter oluyor.
Kyn dna ktklarnda Topal Ali:
O gavurun lmn gzmle greceim
ha! dedi, dudaklarn yalad. Houna gidecek
bir i olursa, hep dudaklarn yalard. Beni iyi
dinle Memed karda, dedi. Sana ok ktlk
ettim. Sana ok iyilik etmek isterim bundan
sonra da. Bu gavuru temizledikten sonra da,
sana yardm yapmak isterim. Sen merhametli, sen iyi bir ocuksun. Senin yerinde
bakas olsayd, beni oktan ldrrd. Sen
anladn ki bunda benim suum yok. Bak, bile
bile yalan syleyerek Hatenin stne
ahitlik etseydim, o zaman suum byk
olurdu.
Recep avu oktandr sze karmyordu. Topala:

528/895

Demek sen iyi iz srersin? diye sordu.

Topal:
Srerdim, dedi. Sonra yemin ettim. nsan
izi srmemeye yemin ettim.
Recep avu:
Hayvanlardan ne istersin yleyse?
Topal:
Aam, dedi, geyik meyik izi srerim gayri.
Ava gidenlerle. Onu da yapmazsam lrm.
Ben iz srmesem lrm.
Cabbar:
Yaa! dedi.
Recep avu gene bir:
Vay anam vay! ekti.
Asl kayann dzlne gelinceye kadar
bir daha azlarn amadlar. Yollara i
dmt. Buradaki toprak krmzyd. Bir de
koku geliyordu topraktan. ukurova kokusu
gibi bir ey.
Recep avu:
Vay vay! dedi. Vay vay vay anam! Dizlerim krlyor. Bam tutamyorum!

529/895

Cabbar:
Etme bre Recep avu, dedi. Ne oldu
sana byle?
Recep avu:
Vay vay vay anam! diye inliyordu boyuna.
Topal Ali:
Yara ok imi. Byle olmaz. Gittike
daha azar. Bir kye inelim. Bu yaknda Sar
mmetin evi var. sterseniz oraya gidelim. yi
adamdr.
Recep avu:
Olmaz, dedi. Bir yara iin evlerde kalamam. O gavurun arkasn brakamam. Sonra
da kzd. Memed, Cabbar gelin buraya. Bu iz
srmede etebal bana vereceksiniz. Ne
dersem emrimden kmayacaksnz. Kabul
m?
Memed:
Kabul avu, dedi.
Cabbar:
Nolacaksa kabul, dedi. Ne yapacaksn
bakalm?

530/895

Recep avu:
Emrime kim kar koyarsa vururum, dedi.
Babam olsa vururum.
Cabbar:
Peki, dedi, ne yapacaksn? Kimse emrinden kmayacak. Yapacan syle.
Recep avu:
Karma gerisine, dedi, Topal Aliye
dnd:
Topal Ali, dedi, sen iyi iz srersin. Bu
Abdi gavurunun yerini bulmaya sz verdin.
Topal Ali:
Sz verdim, dedi. Sz vermesem bile onu
ben ldrmek isterim. i i yemek isterim
ben onu.
Recep avu:
imdi gel karma. Syle bakalm, sence
nerededir Abdi imdi?
Topal:
imdi yerini bilemem. Ya kasabada, ya
Avar kyndedir. Belki de ta Yreire inmitir. Aryacanz biliyorsa, mutlak Yreir

531/895

dzlne inmitir. Yreire ekya inemez.

Dzlkte barnamaz.
Recep avu:
Peki, Yreire inmise ne yapacaz?
Topal Ali:
Ben onu gzederim. Ne zaman
Yreirden ayrlrsa, size haber veririm. Ben
onun peini brakmam.
Recep avu:
imdi? diye sordu.
Topal:
Siz imdi Sar mmetin evinde kalrsnz:
Ben ukurovaya iner yerini bulurum onun.
Gelir size haber veririm. Haydi Sar mmete
gidelim. Bize uzaktan akraba gelir. O gavur
dinliyi de hi sevmez.
kindine doru Sar mmetin ormanlk bir
tepedeki tek bana, yapayalnz kalakalm
evine geldiler.
Topal Ali mmete:
te bizim nce Memed bu, dedi, tantt.
mmet:

532/895

Karda, dedi, daa ktn duydum da

ok
sevindim.
Seni
grmeyi
ok
arzuluyordum.
Topal Ali, onlar yle, evin avlusunda
brakp gerisin geri dnd, yrd.
Sar mmet arkasndan:
Bir kahve iip de yle gideydin Ali karda,
diye seslendi.
Topal Ali, dnmeden, kendi kendine
sylenircesine:
im var mmet karda, dedi. Acele iim
var.
Topal, ayan ta arkadan sryerek hzl
hzl, koarcasna devrilip kalka kalka
yryordu.
Gece, usuldan bir rzgar esiyordu.. Donuk bir ay vard. Aalarn arasndan pare
pare dklyordu.
Kuun kanadnn altna saklanmsa da
bulurum onu, dedi kendi kendine.
Gznn nne, evinin ykl geldi. Yllar yl alp tertemiz yapt, donatt evi

533/895

bir saatin iinde Abdi Aann adamlarnca

yklm, viraneye evrilmiti. Bunun stne
dilerini skt. Biraz daha hzl yrd.
Kasabaya girdiinde yeni yeni sabah
oluyordu. Pazaryerine geldi. Sprgeci
Muhacr Murat pazaryerini toz kaldrarak
spryordu. Muratn m bir hali vard.
Murata bir selam vererek kahveci Tevfiin
kahvesine ayn hzla yrd. Kahve daha
yenice almt. Bir ay istedi. Tten bir ay
getirdiler. Heyecandan ii iine smayarak
dkkanlar alncaya kadar kahvede bekledi.
Gnn ilk klar kasabann ak tal
kaldrmlarna dklrken, Mustafa emminin
dkkanna gitti. Mustafa emmi Maral, ho,
ak sakall bir adamd. Dkkan daha
amamt. Ali dkkann kapsna srtn verdi
oturdu. Bekledi. nnden burnunu yere
srerek bir uyuz kpek geti. Kr Hacnn nal
dvd yer kardayd. Az sonra Kr Hac
geldi, tezgahn bana geti, trk syleyerek nal dvmeye balad. Kar duvarn

534/895

dibindeki gbrelik buulanyordu. Gn iyice

deince, buu ekildi. Sonra da yukardan
aa Mustafa Efendinin geldii grld.
Mustafa Efendi dkkannn kapsnda Topal
Aliyi grnce sabah sabah, gld:
Ne o Ali, dedi, ne o? Hrszn izini bizim
dkkann iine mi getirdin?
Topal Ali gerilerek doruldu:
yle oldu, diye karlk verdi.
Mustafa Efendi dkkann ap ieri girdikten sonra:
Gel bakalm Ali, nerelerdeydin bre
kardam? Hi grnmedin.
Ali:
Sorma, dedi. Felaket stne felaket.
Mustafa Efendi:
Duydum.
Topal Ali:
Duyduun gibi..
Mustafa Efendi:

535/895

Abdi bunu iyi etmemi, dedi. Be vakit

namaznda niyaznda ama, iyi etmemi.
Sana yapt insanla yakmaz.
Topal Ali:
Abdi Aa burada imi duyduuma gre,
diye Mustafa Efendiyi yoklad. Ne geziyor
ola? O buralardaysa ben gezmeyim
kasabada. Sonra bama i getirir.
Mustafa Efendi:
Korkma Ali,' dedi, o cannn derdine
dm. O ocuk var ya ekya km.
Gz pek bir ocukmu: Kasabada bile
duramyor. Dn geldi benden sigara, kibrit
ald heybesine yerletirdi. At drt nala
kaldrd, Aktozlu kyne gitti. O kyden yer
yurt alacakm. Dinsizin hakkndan imansz
gelir. Sen tevekkel ol yeter ki... O sana etti.
Bak, el kadar ocuun nnden bucak bucak kayor.
Aktozlu kynde kimin evinde durur ola?
aktrmadan bir daha yoklad.
Mustafa Efendi:

536/895

Kimin evinde olacak, dedi. Muhtar Hseyinin evinde. O akraba gelir ona.
Topal Ali, Aktozluda olup olmadn iyice
salamlamak iin:
O, dedi. Aktozlu kyn hi sevmez.
ukurovaya inince daysnn olunun evinde
kalr Sarbahe kynde.
Mustafa Efendi:
Ne diyorsun bre Ali? diye kt. Adamcaz sapsar kesilip kehrbara dnm, tm
kan ekilmi. Days olu gibi mazlum bir
adama cann gvenir mi hi? Ne hin olu
hindir o Abdi! Duyduk ki, birka gn nce, o
ekya ocuk Abdinin evini basm. ocuklarn ldrecekmi, sonradan merhamete
gelmi, vazgemi. Bir candarma mfrezesi
gitti ekya ocuun takibine. Ad nce
Memed miymi ne? Bunu duyan Abdi kar
m Aktozlu kynden? Muhtar Hseyin yiit
adam. lmeden evinden misafir vermez. O,
ne hin olu hin o! Hi gider mi Sarbahe

537/895

kyne? imdi git, Hseyinin ocann

banda bulursun onu. Elinle koymu gibi.
Topal Ali:
Eden bulur, dedi. O, bana etti, Allah da
ona... Daha ok srm srm srnr inallah el kaplarnda. Daha ok ecel teri dker.
Mustafa Efendi:
Sen tevekkel ol, diye sylendi. Sen
tevekkel ol. Eden bulur. Abdi Aann yerini
tam tamna renmesine karn gene ii
gtrmedi. nceyi bo yere getiririm de, u
ukurovann dznde ban belaya sokarm
diye dnd.
Mustafa Efendiden biraz helva, karki
frndan da bir ekmek ald, Aktozlu kyne
doru yola dt.
Kasabay knca bir saat sonra
Acasazn batakl balar. Bkler, orman
misalidir. Prl prl Savrun ay bklerin
arasndan kirlenerek geer, Acasazn
amuruna karr. Aktozlu ky Acasazn

538/895

kysndadr. Stmaya yakalanmam insan

yok gibidir.
Yalnzdutun kamlnda yolunu arr
gibi oldu. Orada burada iz arad. Bir akal izini srmeye balad. z, batakla batakla
gidiyordu. zi bulduuna hem seviniyor, hem
kzyordu. inden, akal delirmi, diyordu.
Ama izi de brakmyordu. akala kfrede
ede izi sra gitti. En sonunda iz onu kurakla
kard. Bu kpolu akalda i var, dedi.
Btn akallar akll olur zaten...
Uzun szn ksas, ikinci gn kuluk
vakti, Aktozlu kyne girdi. Ky, yirmi be
otuz evlik bir kyd. Kyn evleri tm hudu.
Hularn stnn otu yepyeniydi. Btn
bataklk kylerinin hularnn st yeni olur.
Bataklk yanlarndadr. Biiverir sazlr,
balayverirler evlerin stne. Batakla uzak
kylerin hularnn stnn otlar gne yiye
yiye seyrelmi, gmlenmitir.
Topal Ali Aktozlu kynn sszlna
kart. Ortalkta siniler sinek yoktu. Yalnz,

539/895

itleri bel vermi kck bir huun

kapsndan bir kadn ban uzatp geri ekti.
Topal Ali:
Bac! diye seslendi arkasndan. Hatun
bac, Hseyin Aann evi nerede?
Kadn, kapya geri dnd. Kyn orta
yerindeki yars ot yars inkoyla rtl uzun
bir huu gsterdi. Ali, topal bacan
srkleyerek,
nefesi
tutulacak
kadar
heyecanla eve doru yrmeye balad.
Evin byk kaps akt. Bir an kapnn
nnde durdu. erdeki uzun boylu adam
kapnn nne gelerek:
Ne istiyorsun kardam? dedi.
Topal:
Ben Abdi Aann kyls olurum. Ona bir
haber getirdim dedi.
Gir ieri.
Uzun evi bir utan bir uca geerek kilim
deli, ocakl grl grl yanan bir odaya
geldi. Ocakln banda, atee doru
eilmi,
usul
usul
tespih
eken,

540/895

uyuklarcasna sallanan Abdi Aay grd.

Odann kapsnda bir zaman bekledi. Abdi
Aa, gene yle uykulu uykulu sallanp duruyordu. Arkadan yetien uzun boylu adam:
Aa, dedi, sizin kyden biri gelmi.
Aa, ar ar, oral olmayarak ban
kaldrd. Gzlerini Alinin stne dikti. Ali, topal yanna devrilecekmi gibi duruyordu. lkin
Aa Aliyi tanyamad. Gzlerini kirpitirerek
bakt. Tanynca rengi ata. Bireyler syleyecek oldu. Yarm kald. Ne dedii anlalmad.
Ali, onun yanna doru yrd. Abdi Aann
gzleri byd. Elindeki tespih dt:
Gel bakalm yanma olum Ali, diyebildi.
Kyden bir haber mi getirdin?
Ali, yanna, ocan yaknna oturdu.
Abdi Aa:
De bakalm, bir haber mi? dedi.
Ali ayakta duran adama doru bir iki gz
att. Abdi Aa anlad.
Adama:

541/895

Gizli konuacaklarmz var, Osman. en

azck k hele.
Uzun boylu adam kt, kapy kapad.
Abdi Aa, ona iyice sokularak:
Ne haber Alim? dedi, sonra yz deiti,
korkun bir hal ald. Yoksa, dedi, yoksa imdi
de benim izimi mi sryorsun?
Topal Alinin yznde yle acl bir hal
vard ki, ha alad, ha alayacakt. Kocaman
adam imdi boanverecek.
Aam, dedi, u benim bama gelmeyen
kalmad, u iz srme yznden. Yurdumdan
oldum. Evimden barkmdan oldum. Canmdan olacam imdi de. Geldi beni aak
kynde yakalad nce Memed, ald sizin
Deirmenolua getirdi. Diyordu ki, Abdi
Aay da yakalayacak, ikinizi bir arada
ldreceim. Bir gece sizin eve girdi. Kapy
krd. Evden bart, amata geliyordu. Bu
arada ben katm. Hsn evine gittim.
Hsk arkama bal ellerimi zd.

542/895

Hse dedim ki, git git bakalm Aamn

evinde ne olup, bitiyor? Hsk gitti, geri
geldi. Aa evde yok. Memed ierden kapy
kilitlemi, ieri kimse giremiyor, ierde kadnlar, ocuklar, ryor, dedi. ki ekya da
dmler kyn iine beni aryorlarm. Yaa
Aam. Ben oradan katm. Ky bir kyamet
yerine dnmt, ben dna ktktan sonra.
rtlar ta aa dereden duyuluyordu. Bir
are bul buna diye, ben de sana geldim.
Abdi Aann, yz soldu. Trl trl hal
ald.
Topal Ali bu arada alamaya balad.
Hkrarak alyordu. oluk ocuum
aak kynde kald, Aam. Benim bir taksiratm var m? Ben nasl giderim bir daha
yukarlara? Bana bir akl ver Aam. Seni de
dnyorum. Bu ukurova kylklerinde
nolacak senin halin, Aam! Biz neysek, ne,
senin halin ldryor beni. Koskocaman bir
Aasn. Be kyn Aassn. Her yerde,
btn da kylklerinde senin parmak kadar

543/895

ocuktan kap ukurovaya saklandn

syleniyor. Benim halim neyse ne Aam.
Senin haline alyorum.
Abdi Aann yanaklar, boynu kpkrmz
kesildi, gzleri yaard:
Ali yavrum, dedi, sana ktlk ettim. Evini
aaktan getir kyne. Sana bir kat
vereyim, evden sana kz, tohum versinler.
Kusura kalma yavrum Ali. Var git evini getir
kyne.
Ali:
Nasl giderim yukarlara da, evimi kye
getiririm? ldrr o namussuz olu namussuz beni.
Abdi Aa:
Korkma ondan, dedi. ok yaatmam onu
dada. Deli Durduyla aras alm. Deli
Durduya
haber
gnderdim.
Yaknda
ieklinin etesini de peine takacam.
Korkma ondan. Onu keklik gibi avlatrm,
canm saiken. Hi korkma.

544/895

Elini cebine soktu. Bir tomar kat para

kard. inden on kadar yeil banknot ekti:
Al olum Ali, dedi, bunlar da kendine
harlk et. imdi sana diyeceim var. Sen
doru kye gideceksin. Eve syleyeceksin.
Koyun srlerinden n ukurovaya
eksinler. Grnme o meluna. stersen gece
git.
Kimse
seni
grmesin.
Oradan
yanamalardan birini kendi evine gnder.
aaktaki evini alsn getirsin kye. Sen de
bana bizim ocuklardan bir haber getir. O
melun ne yapm bakalm ocuklara? Merak
ediyorum! Bir yemek ye de d yollara.
Topal Ali gene alamaya balad:
Etme Aam, dedi. Beni yukar geri gnderme. Elinden bir kurtuldum o melunun.
Beni ldrr.
Abdi Aa kzd:
Hemen d yola! Dediklerimi yap!
Korkma. Belki candarmalar imdi onu
yakalamlardr. O ekyal ne bilir!
Ali:

545/895

Varaym gideyim Aam, dedi. Dorusun.

O ekyal ne bilir!
erden yemek getirdiler Aliye. Ali, yemei abuk abuk yedi, yola dt.
Varr giderim kye. Aama bir haber
getiririm.
Uarcasna yol yryordu. Ayann topalln bile duymuyordu. Durup dinlenmeksizin bir buuk gnde Sar mmecin evine
vard. Vakit gece yarsyd. Usuldan bir slk
ald kapda. mmet sl tand. Dar kt.
Ho geldin karda, dedi. Usul konu. eri
candarmaylan dopdolu. Seninkinin takibine
gitmiler. Oradan dnyorlar. Uyuyorlar imdi. Asm avu deli oluyor. Seninkiler de
samanlkta keyfediyorlar. Onlara bir kuzu
kestim. Senin u nce Memed de yaman, elik gibi bir olana benziyor. Konumuyor.
Hibir eye karmaz bir hali var ya, ii dolu
olduu belli. Gzlerinden belli. Yanp yanp
snyor. Greceksin, o bu dalarn en naml
ekyas olacak. Gel seni oraya gtrym.

546/895

Samanla yrdler. Sar mmet yerden

iki ta ald, kere t t ettirdi. Kapi hafife
ald.
Topal Ali:
Ben geldim, dedi.
Memed:
Ho geldin, dedi, ieri ekildi, girince
kapy rtt. u senin arkadan mmet yok
mu Ali Aa, ok yiit bir adam. ok iyi bir
adam. Bakas olsa, oktan bizleri ele verirdi. Candarmalar'la oktan aramzda bir hr
kard. yi ki geldin.
Topal Ali:
Karda, dedi, buldum. Aktozlu kynde
Hseyin Aann ocann banda oturup
durur.
Memed sevincinden ne yapacan
bilemedi. Cebinden bir kibrit karp akt. Bu
byk bir yanlt. ralk eiin yanna konmutu, buldu, yakt.
Cabbarla Recep avu kede, ikisi bir
yatakta uyuyorlard. Usuldan vard, Cabbar

547/895

drtt. Cabbar hemencecik srarcasna gzlerini korkuyla at, yanndaki tfeini kapt.
Memed, tfei eliyle tutarak:
Bir ey yok Cabbar, dedi, benim.
Cabbar:
Ne var? diye sordu. Bir ey mi oldu?
Memed:
Ali geldi, diye karlk verdi.
Cabbar:
Ali mi? dedi.
Memed:
Ali.
Cabbar:
Bulmu mu?
Memed:
Bulmu.
Cabbar:
imiz i desene.
Memed:
imiz i.
Cabbar:
Hemen yola. yle mi?

548/895

Memed:
Hemen yola.
Cabbar:
Hemen yola ya, Recep avuun hali
kt. Boynunu dndremiyor. leceim diye
korkuyor.
Memed:
Ne yapalm yleyse?
Cabbar:
Burada braksak onu.
Memed:
Kalmaz. Bamza i aar.
Cabbar:
are yok, uyandralm.
Memed:
Uyandralm.
Cabbar, avuu drtt. avu uykulu
uykulu solundan sana dnd. Cabbar:
avu kalk, dedi.
avu:
Yahu ben lyorum, dedi. lyorum ite.

549/895

Kalk avu, kalk canm. Yola dmeliyiz

hemen.
Elinden tutup yataktan dorulttu.
avu mzrdanyordu:
Etme bunu bana. Ben lyorum diyorum
size, lyorum.
Cabbar:
Kalk gzn sevdiim aslan avuum.
Hani sen etebaydn! etebalk byle mi
yaplr?
Elini braknca avu yeniden yataa
dt. Uyumaya balad.
Memed:
Fkara, dedi, gnlerdir ilk defa uyuyor.
rpnp duruyordur.
Cabbar:
Ne yapalm yleyse? diye sordu. Burada
brakalm m?
Memed:
Olmaz, dedi. avuu bileklerinden tuttu
kaldrd. Kulana eilip birka kez bard:

550/895

avu! avu! Abdi Aa Aktozlu kynde

imi. Aktozluda, Aktozluda, Aktozluda... Ali
imdi geldi. Topal Ali geldi. Topal Ali.
Recep avu gzlerini at.
Nee? diye sordu.
Memed:
Abdinin yerini bulduk, Aktozluda.
Recep avu:
Topal Ali mi bulmu? dedi.
Memed:
Topal Ali.
Recep avu:
Bulmasa onu vurmaya karar verdiydim.
Yakay kurtard, dedi, ayaa kalkt. Yzn
a yemi gibi buruturdu. Boynunun arsn
belli etmek istemiyordu.
ocuklar, dedi, yola dmeden u yaram
bir daha ilalayn.
Recep avu mrndeki en iyi eyi yapacak. Abdi gavurunu ldrecek. imdiye
kadar ne gnah iledimse Allah indinde
affedilir.

551/895

Topal Ali:
Durun, dedi; yaray ben ilalaym.
Recep avuun dizinin dibine oturdu.
Recep avu,:
Ulan Ali, dedi, eer bulmasaydn onu, iin
dumand. Vururdum seni.
Ali:
Bulduk ite, dedi, fakir fukarann dmann. Verin cezasn.
Recep avu:
yle bir veririm ki, dedi. Grrsn!
Bir kundura boyas kutusundan merhem
karan Ali, yaray onunla iyice svad. Sonra
da sard.
Recep avu:
Haydi kalkn, dedi. abuk olun. Dinsizin
bir dakika yaamas bile ziyandan.
O hzla kapya ktlar. mmete Allahasmarladk demeyi bile unuttular, yola dtler.
Cabbar:
Bu gn de... dedi.
Memed:

552/895

ok kr bu gn de, dedi.
Ne yapacan bilmiyor, ii iine smyor.
Tabana kuvvet nde uar gibi yruyordu. Topal Ali de arkasnda.
Topal:
Bana on lira verdi, diye olan biteni,
kvrd
yalan
anlatyor,
onlar
gldryordu.
Yalnzdutun oraya geldiklerinde alktan
bitmilerdi. Sevinlerinden hibir yerde
durmam, gndzleri saklanp geceleri
bayrlardan, bklerden yrmlerdi.
Topal Ali:
Korkmayn, size imdi ekmek getiririm,
dedi. Bekleyin u oyukta.
Yalnzdut kyne girdi. Bir saat tede,
Anavarza kalesinin orada, Aktozlu ky
grnyordu. Yarm saat sonra bir torba
dolusu ekmek, bir torba da yourtla geldi.
Yourdu aldm, dedi: Evin direine asmlar, bizim evden alyormuum gibi aldm.

553/895

Yemeklerini yediler, birer de sigara

sardlar stne.
Recep avuun yarasnn durulmaz bir
halde olduu yznden belli oluyordu.
Habire dilerini skp yzn buruturuyordu.
Durmadan da syleniyordu:
eteba benim. Eer iime karrsanz
bunda, gerisini siz dnn. Bunca ktlk
iledim. Bir de iyilik edeyim. Her dediimi
yapacaksnz anladnz m?
Cabbara dnyor:
Anladn m Cabbar?
Memede:
Anladn m Memed?
Cabbar:
Anladm.
Memed:
Anladm.
Recep avu:
imdi gece oluncaya kadar burada
bekleyeceiz. Gece olunca da kyn
kysndaki bkn iine girip saklanacaz.

554/895

Siz hi karmayn. Ben buralar kar kar,

ta ta bilirim. Anladnz m? Ta ta. u
grnen yer Ceyhann adas, Anavarzann
ardnda Haclar var. Haclardan yukar
dalar tutarz, adam ldrnce. En az bir
blk candarma gnderirler, vukuattan
sonra. Kurtulu zor olur. Ama benim gibi buralar bilen kimse yoktur. Delik delik bilirim.
Zinhar dediimden dar kmayasnz.
olak birader dediimi tutmad da koca
eteyi mahvetti. Kendi de vuruldu. ukurova
demek, Reep avu demektir. Bunu da
aklnzdan karmayasnz.
Bulunduklar yer bir sel yatayd. Seller
stbeyaz akl talarn, am kabuklarn,
kam, anaac kklerini srklemi
buraya, hayt allklarnn dibine ymt.
Bundan sonra gelen seller boyuna hayt
alsna gelip durmular, onu skemeyip, ne
getirdilerse dibine brakarak, stnden atlayp gemiler, smaynca da yandaki tarlann dibini oymulard. te bu oyuktaydlar.

555/895

Akam oldu. Gn indi. Bir sini gibi dz

ovann yzn yaldzlad. Bulutlarn kenarlar da, kland. Ovann br ucuna yapt
kald.
Recep avu:
oktandr, dedi, gnein ukurovada
batn grmedim. Topran stnde bir zaman durur, kzarr orada, kpkrmz kan kesilir. Birden batverir sonra da. Durun da
seyredeyim. Ben leceim zaten. Durun,
durun seyredeyim.
Cabbar gld.
avu:
Neye glyorsun bre it sd? diye
kzd.
Cabbar:
Topal Aliye, dedi.
avu sustu.
Derken gn batt. Karanlk kavutu.
avu ellerini beline dayam, gne kar
dikilmi heykel gibi duruyordu.

556/895

leceim lmeye. ukurovada gnn

batn bir daha grdm ya... dedi.
Yalnzdut dzn getiler. Sonra bir
batakla saplandlar. Bataklktan kurtulunca,
Aktozlu kynn hularnn klar gzkt.
Ancak, o da birka evden lgn klar
szyordu.
Geri
yan
tm
karanla
gmlmt. ok yorulmulard. Srtlarn bir
alya dayayp oturdular. Topal Ali bir cgara
yakacak oldu. Hafif hafif inlemekte olan
avu grledi:
Topal deyyus, dedi, imdi yere sererim
seni. Koy elindeki kibriti cebine!
Topal hibir ey sylemeden kibriti
cebine koydu. Recep avu:
Bir daha sylyorum, diye keskin, sert
sylendi. Benim dediimden dar her kim
karsa, babam olsa da vururum. Sylen
eteba ben miyim?
Sensin avu, dediler.

557/895

Bunun stne avu ban nne edi

bir yarm saat dnd. Sonra ban
kaldrd, Memede dnd, sordu:
Bu Topal Ali sonra da senin iine yarayacak m?
Memed:
Yarayacak, diye karlk verdi.
Recep avu:
Bir ekyaya Topal Ali gibi adam her zaman gerek, dedi, gene sustu. Uzun zaman
sustu. Vakit geiyordu. Cabbar dayanamad:
Ne o avu, dedi, uyudun mu?
avu buna ok ierledi:
tin enii, diye dilerini skt. Bu ovann
yznde bir koca kyden adam alp
gtrmek kolay m? Uyumuyor, plan kuruyorum. Gene dald. Neden sonradr ki, uyanrcasna ban kaldrd. Gzlerini teker teker
herkesin karalts zerinde durdurdu. Yldz
nda hibirisinin yzn fark edemiyordu.
ocuklar, diye balad. Sesi scak, bir
ana efkatindeydi. Benim i bitti bundan

558/895

sonra. Bu yara beni iflah etmez, gtrr.

Bunu iyi biliyorum. Sizi dnyorum. u
nce Memedi dnyorum. Onun yreinde
iyilik var. Yllar yl, be kyn erkeinin
iinden zalime kafa tutan, bir tek bu kt.
Bunda i var. Sa kalrsam, onu gzm gibi
korurum. Ama leceim. Topala dnd. Sen,
dedi, Topal akll adamsn. stelik ekya da
deilsin. Memede ok yardm yapabilirsin.
Topal:
Memede elimden geleni yapacam.
Evimin ykl, kymden kovuluum
yreime deirmen ta gibi oturdu.
avu:
imdi ie gelince, gece yarya doru Hseyin Aann evine varrz. Kapy atrrz.
Abdiyi ierde vurur karz. Yalnz Topal Ali
bizimle gelmesin.
Memed:
Zaten gece yary buldu, avu, dedi.
Hemen gidelim. Olur mu? Hemen.

559/895

avu ayaa kalkt. Fieklerini dzeltti.

Tabancalarnn azna kurun verdi. Bombalarn yoklad. Ceplerini aratrd. Topal
kibritini bana ver, dedi. Ver de buralarda
durma. D yola, nereye gidersen git.
Topal, kibriti kard, verdi:
Gazanz mbarek olun, dedi, arkasn
dnd; yrd.
Memed:
Gene grrz. Saol Ali, dedi.
Ali:
Grrz.
O, gzden yitip karanla karp gittikten
sonra, onlar da kyn iine doru yrdler.
Serin bir poyraz esiyordu. Poyraz, kyn ot
evlerinin saaklarnda slklar alyordu.
Yars inkolu evin nne gelince
durdular.
avu:
Kapy tkrdat Memed, dedi. Sen de Cabbar hazr ol. Yat sipere. Tmsein ardna
yat. Bu eve doru kim gelecek olursa vur.

560/895

Bakma gznn yana. Grdn karalty

dr:
Memed yerden bir ta alp kapy
dvmeye balad. Evin inkolar yldz
nda donuk donuktu. Kapnn tkrtlar
kyn sszln bozuyordu. ok sonra, evin
iinden bir erkek sesi geldi:
Kim o? Bu gece yars kim o?
Recep avu:
Benim, dedi, karda Abdi Aann
kylsym. A kapy, haber getirdim.
erdeki ses:
Git de sabahleyin gel.
Tam bu srada kyn teki ucunda bir
kpek havlad.
Recep avu:
ok acele iim var. Aay mutlaka
grmeliyim imdi. Aver kapy karda!
Adamn kapy amasyla kapamas bir
oldu. Kapad, arkasndan da srgledi.
Recep avu:

561/895

Ah u yaram, dedi, yoksa ieri girerdim.

Ah yaram. Amma zarar yok. imdi ben onlara kapy atrrm.
Btn gcyle ieri bard:
Ben ekyalarn ba Recep avuum,
dedi. Duymadnzsa duyun. O gavur Abdiyi
bana teslim edin. Etmezseniz siz bilirsiniz.
Hseyin Aa filan tanmam. O gavur dinliyi
teslim edin.
Memed de konutu:
Ben de nce Memedim, dedi. Anamn,
nianlmn intikamn almak iin geldim,
dedi. Kyllerimin intikamn almak iin. Fakir
fukarann intikamn almak iin. Onu karn
dar. O ierden kmadan biz buradan
gitmeyeceiz.
erdeki ses:
Abdi Aa yok, bu evde, dedi. Varn iinize gidin. Yok burada.
avu:
Bana Recep avu derler. Ekyalarn
piri. Almadan gitmem Abdi dinsizini. Memed!

562/895

dedi sonra da, kar bombay, koy kapnn

eiine. Kapy atalm.
Adam ierden bard:
oluk ocuk var ierde. Abdi yok evde.
Recep avu:
yleyse a kapy.
Adam:
Aamam.
Recep avu:
Memed, diye bard. Atele bombay,
koy kapya.
Memed:
Hazr avuum, dedi. Koyaym m?
avu:
Ne duruyorsun ya? diye bard.
Bu srada ierden bir silah sesi geldi.
avu:
Yat Memed yere, dedi. Yat! O dinsiz
skyor.
erden dar kurun yayordu.
avu:
Memed; bombay at, dedi.

563/895

oluk ocua kymayn, diye bir ses geldi

ierden. kyoruz biz. Siz ne yaparsanz
yapn. Abdi Aa, sen de skma. Biz kalm
da siz ne yaparsanz yapn.
erdeki kurun durdu. Kap ald.
Uykulu ocuklar, don gmlek titreyen kadnlar dar dkldler. abucak evden uzaklatlar. En sonunda evden ok yal bir
adamla, iki delikanl kt.
Yal adam:
te ierde Abdi. Varn hesabnz grn.
Bunu der demez ierden gene bir yaylm
atei balad. Abdi ok abuk kurun
skyordu.
Silah sesini duyan kyller Hseyin
Aann evine doru geliyorlard. lerinden
biri: Ekyalar basm, dedi. Bunu duyan
kyller evlerine doru komaya baladlar.
Bir dakika iinde ortalkta kimse kalmad.
avu:
Memed, dedi, al kapy. Ver et kurunu.
Memed:

564/895

Ne faydas var? dedi. Herif ierde.

mz de vurur.
avu:
Demek vurur! diye alay etti. Ben ona imdi gsteririm. Sen kurunla kapy. Sze
karma. Ne diyorsam onu yap. Eksik etme
kapdan kurunu.
Btn sesini bir araya toplayarak, bard:
Demek Abdi, elime ayama dmek dururken, kurun atarsn bana? Saklanp evin
iine, kurun atarsn. Ben sana gsteririm.
Evin poyrazdan yanna gitti.
Memed kapdan kurunu eksik etmiyordu. avuun ne yapacan da merak
ediyordu.
Abdi Aa da ierden onlara doru kurun
sallyordu. Cabbarsa ynn kye dnm,
kmldamadan yatyordu. Memed, kapnn
yanna saklanmasayd, oktan kurunu
yemiti.

565/895

Ortalkta ne kadn, ne ocuk hi kimse

kalmamt. Ky girdikleri zamanki gibi gene
pssz.
Aradan epey zaman geti. Memed,
habire kapya kurun skyor. Bunun sonu
neye varacak? avu gitti evin ardna,
gelmedi. Bir ara Memed bo yere kurun skmaktan bkt, kesti. Evin arkasndan avu
bard:
Kesme kurunu ulan. Orospu ocuu
kesme kurunu.
Memed gnlsz gnlsz yeniden
balad.
Bu srada dut aalarnn ardndan bir
ses geldi.
Sabaha kadar kurun yakn bakalm. Abdiyi dar karabilir misiniz?
Memed sordu:
Sen kimsin?
Ses:
Ben Hseyin Aaym. Krt Reitten sonra
ukurovaya hibir ekya inmedi. Krt Reidi

566/895

bile ukurova yedi. Sabah olunca bu ovann

yznde sizi armut gibi drrler. Brakn
gidin.
Recep avuun karncalanm, bozuk
sesi btn hncyla evin arkasndan geldi:
Cabbar! Cabbar! Syletme u yezidi.
Kapa azn.
Cabbar dut aalarnn altn kurun emberine ald.
te tam bu srada olan oldu. Evin
stnden, yanndan ynnden bir krmz
yalmdr birden patlad. Belki bir saniye
iinde btn ev ate iinde kald.
Recep avu:
Hseyin Aa, Hseyin Aa, koca deyyus,
diye seslendi. Krt Reidi avlarlar ama, beni
avlayamazlar. Ben Recep avuum. ukurovann kurduyum. Ya Abdiyi ldrrm bu
gece, ya da bu ky yakarm.
Dutun altndaki adam bir lk kopard,
sonra kadnlar, ocuklar, bir ky toptan
rmaya balad.

567/895

Recep avu:
Memed, dedi, kes atei de, o gavur
bunalsn da kapdan ksn.
Memed atei kesti.
Poyraz, kavak boyu kalkan yalmlar saa
sola savuruyordu. Evin yanndaki bir ev de
az sonra ate ald. Daha sonra ate stteki
eve geti. On be yirmi dakika iinde on
kadar ev ate alm yanyordu. Cabbarla
Memed tam siper yatmlar bekliyorlard. Recep avu evin yresinde frl frl dnyor,
baryordu:
k adi k! atr atr yanacaksn. k da
Memedin eline ayana d. Belki cann
balar.
erden ses seda gelmiyordu. Arada Recep avuun kulann dibinden cv diye bir
kurun geiyordu. Yalmlar, kvlcmlar
saarak ta gkyzne kyordu. Eilip
bklp kvrlyor, para para karanlk gkte
uuyor. Gkyz a kesmiti. Gndz
gibi. Ortalk aydnlanvermiti. Anavarzann

568/895

mor kayalklarndan, Ceyhan rma kenarndaki bkle kadar, beyaz bir k

delmiti karanl.
Beyaz don gmlekle yataklarndan dar
uram insan kalabal oradan oraya
kouyor, yanan evlerdeki eyalar tayorlard. Bir ana baba gn kyn ii.
Abdi k dar. Kebap olursun sonra, k
dar, diye habire baryor avu.
Memede dnyor:
Evin kapdan baka klacak hibir yeri
yok Memedim, diyor.
Sen hi km ekme. imdi dar kar
o. Kapda gebertiver.
Memed:
Olur, diyor.
Yal bir kadn dutlarn altndan koarak
geldi. Yanan evin iine girdi. Recep avu
hibir ey syleyemedi kadna. Kadn evin
iinden kucanda bir dekle kt. Dei
koa koa dutlarn altna gtrd. Sonra bir
ceviz sandk kard. Tencereler, kilimler,

569/895

sahanlar, yorganlar karyordu boyuna. En

sonunda drl bir byk yorgan kard
koltuunun altnda. Bundan sonra da yalmlar kapy sard. Memedle Cabbar olduklar
yerde, Recep avu da evin yresinde bekle
babam bekle ettiler. Ne Abdi kt, ne bir ey
oldu. Evin st yand, kt. Ak kapdan
Abdi gene kmad. Beklediler. Duvarlar
yand, ieri doru yatt, kimse yok.
Poyraz iyice hzlanmt. Yalmlar
hudan hua savuruyordu. imdi hemen hemen kyn btn evleri tutumutu. Ortalk
gndz gibi. Sanki ukurovann, o krmz
kz misali gnei km ovaya. te her bir
yer byle aydnlk Dut, st aalarnn
uzun glgeleri dyor slak topraa. Toprakta insan glgeleri kaynayor. Esen
poyraz deil, tm yalm. Bir yerlerden, uzak
bir yerlerden habire yalm fkrtyorlar sanki.
Memed:
Kardk eyvah, dedi.
Cabbar:

570/895

Kardk.
Recep avu:
kacak hibir delik yoktu, dedi. Boyuna
da evin drt bir yann dolanyordum. Bir yeri
yarp da kamasn diye. kmad. erde
yanmtr. Bizim elimize gemektense yanmay daha iyi bulmutur.
Cabbar:
Belki, dedi.
Memed:
Belki ama, lsn gzmle grmek isterdim, diye iini ekti.
Sonra: Yazk, dedi. O melunun yznden
kocaman bir ky yanyor.
Cabbar:
Yanyor, dedi.
Recep avu:
Yansn, dedi. Btn ukurova tayla, toprayla yansn.
Memed:
Fakir fukara nolacak ya? diye acnarak
sordu.

571/895

Recep avu:
Zaten bir eyleri yoktu. Evleri de olmayversin ne kar. Onlarn durumunu hibir
ey deitiremez. Her zaman olduklar
gibidirler.
Memed:
Eee avuum, dedi, byle durup
bekleyecek miyiz?
avu:
Bekleyecek miyiz?
Cabbar:
Bekleyecek miyiz?
Memed:
Kasabaya oktan haber gitmitir. Kyamet
kopar yarn.
Recep avu grltyle gld:
Bir ky yaktlar diye Ankaraya tel
ekerler. Kyamet kopar. imdi Anavarzann
kayalklarn tutmalyz. Dzde bir yakalanrsak iimiz i.
Yanan eve durup baktlar. yerden
ilerini ektiler, Yanmakta olan kye

572/895

arkalarn dndler, yrdler. Ky knca

durdular, ynlerini kye dndler. Btn ky
bir top ateti, savrulan bir yalm dalgasyd.
Memed:
Vay, dedi, bir tek ev bile kalmad. Hep bu
poyrazn yznden.
Poyraz olmasayd, bunlar olmazd.
lmm isterdim de bunun byle olmasn
istemezdim.
Cabbar:
Bir tek ev bile kalmad, dedi. Btn ky
atee kesti.
Memed:
Biz kyden karken oluk acuk, kadn
erkek durmular, ylecene, ta kesilmiler
gibi bize bakyorlard. Duydunuz mu?
Hibirinin azndan t ktn, duydunuz
mu? Bize ne beddna ettiler, ne stmze ta
attlar, ne svdler. Ta kesilerek ylecene
baktlar kaldlar. bunu grmeyeydim. Kendi
lmm greydim de bunu grmeyeydim.
avu steledi:

573/895

Oldu bir kere, dedi. Oy oy boynum. Ben

leceim artk. Oy oy boynum. Kesiyorlar,
koparyorlar boynumu. Oy oy boynum.
Kesiyorlar, koparyorlar boynumu. Oy oy
boynum.
Yere oturdu. Yzn iki eli arasna ald,
yle kald bir sre.
Memedle Cabbar ayakta, banda
beklediler, sonra avu birden yere serilerek
kvranmaya balad. Cabbar onu kucana
almak istedi. Kocaman avuu zaptedemedi. avu yay gibi geriliyordu.
Kyn bu yanndan bir rlt koptu.
Kalabalk bir rlt.
Kuyruk yldz domutu. Tam gnein
doduu yerin stnde. Koca yldz yalp yalp
ediyor,
dndryorlarm
gibi
kvlcmlanyordu:
rlt onlara yaklayordu.
Bir ses boyuna:

574/895

Bu yana gittiler. Daha imdi gittiler, diye

durmadan konuuyordu. Ne yana? diye soran bir ses de duydular onun arkasndan:
Memed Cabbara eildi:
Asm avuun sesine benziyor, dedi.
Cabbar heyecanla:
Odur o, dedi. Kaalm, avu, avu
sarldk. Kalk.
Kvranmakta olan avuu omzuna ald.
Yrdler.
Kouyorlard. Ne tarafa gittiklerini bilmiyorlard. Kyn atei de yava yava snmeye yz tutmutu. Karanla doru
kayorlard.
Asm avu:
Bkn yolunu, Anavarzann yolunu tutun,
diye bard.
Cabbar:
Yandk, dedi.
Memed:

575/895

u dinsizin ldn bilsem, lm umurumda bile deil. Ah bir ldne, orada atr
atr yandna yreim inansa...
Cabbar:
avuun rpnmas durdu, dedi.
Memed:
ndir hele. Belki bir ey olmutur.
Cabbarn arkasndan avu inleyerek:
Hibir ey olmad, diye konutu. Geti.
ndir beni.
Cabbar, aknlklar iinde kalarak
avuu srtndan indirdi.
avu:
Nereye byle? diye sordu.
Cabbar:
Asm avu arkamzda, dedi.
avu Cabbara:
Beni ayaa kaldr, diye mrldand.
Cabbar onu iki koltuundan tutarak
kaldrd. avu ayakta sallanarak birka kere
saa sola dnd, yanna yresine baknd.

576/895

Bana bakn, dedi. imdi biz bkn

yaknndayz. Anavarzaya snsak yzde
yz kurtulurduk. Ona imkan yok. Yolda
yakalarlar bizi.
Kulak kabartt:
Yaknmzdalar. itiyor musunuz sesleri?
Memed:
Heyye, dedi.
Cabbar:
Heyye, dedi.
avu:
Bkte zor kurtuluruz. Yarn bu yaknlarda
ne kadar ky varsa bizi aramaya karlar
bke. Ama baka ace yok.
Memed:
are yok.
avu:
Bkn arkas Ceyhan rma. Kendimizi
ona atarz. Akntya brakrz kendimizi. Kurtulursak kurtuluruz.
Memed:
Ne yapalm? dedi.

577/895

avu:
O iki dinliyi atr atr yaktk ya...
Memed:
Yaktk, dedi.
Cabbar:
Benim phem var, dedi. Belki kamtr.
Bunun stne avu deliye dnd,
barmaya balad:
Ulan, dedi, ulan iki dinlinin biri de sensin.
Kurtulursa sevinirsin. Nasl kurtulmu, de
bakalm? Kapda Memed, ben de evin her
yanndaydm. Nasl kurtulur? Evde tek bir tek
pencere yok. De nasl kurtulur?
Memed:
atr atr yand o, dedi. Bundan sonra
lsem de gam deil.
avu:
Ha yle, dedi.
Cabbar sustu.
Hr hr bir sr ayak sesi gecenin
iinde. Bakaca ses seda yok. allara;

578/895

otlara, topraa srlen ayak sesleri. Geceye,

kocaman bir deniz dalgas gibi ykleniyor.
Cabbar:
Yaknmzdalar. Hi konumuyorlar.
Memed:
yle.
avu:
Bke, dedi. Tutun elimden.
Elinden tutup bke doru komaya
baladlar.
Arkalarndaki
ayak
sesleri
hzland, keskinleti, oald. stlerine doru
bir hrtdr akyor. Gece hrtyla birlikte
stlerine yryor. Da, ta, al, aa stlerine yryor. yle geliyor onlara.
Bu ova... Bir belal ova. Ne kadar da ok
dzlk!... Vay anam vay! Gn dounca,
kalayl bir siniye vurmu gibi yalp yalp ediyor.
Tepeler kck kck. Yma. Anavarzann kayalklar... Bir ulalsa, can kurtaran.
tesi Ceyhan rma. Bir karanlk, bir hzla
akan sudur. Baz baz da lleir. Yanlar
kara topraktr. Dklr. Kysna basmaya

579/895

gelmez. Kylar sazlktr. Uzun bacakl

toylarn yata... Preni burcu burcu kokar.
Yalnz bir dut aac vardr ovann ortasnda.
Yapraklar toz iinde.
Kap saklanacak, bu bkler de olmasa,
ovann ortasnda dimdik, rlplak kalvermek iten bile deil...
Bkln iinden bir bataklk kokusu
yaylyor drt bir yana... ine girmeye korkulur bklerin. ok yerlerine, bu bkler, bk
oldu olal insan aya dememitir. Girilmez.
Hrt oalyor. Ovann yzn bir
rzgar gibi yalyor. Bir yalm gibi kouyor.
Recep avu soluk solua:
u yana ocuklar, diye inledi. Az kald.
nlerinden birinden bir yaylm patlad.
Recep avu:
Yatalm, dedi, kendisini yere att. Tutmular bk. Ses karmayn. Karlk vermeyin. Srne srne bkn iine. Tfeklerin azndaki kurunlar aln ocuklar. Hit
hit, kurunlar aln. Bir kurun patlarsa ldk

580/895

demektir. Her bir peliimiz bir yerde kalr, u

gelen kyl bizi didik didik eder.
Kar taraf onlar bir kuruna tutmutu ki,
deme gitsin. Gece akmak akmak aydnlanyordu. Sonra birden ate durdu.
Bir ses:
Yoklar, dedi usuldan. Olsalar karlk
verirlerdi.
Baka bir ses:
Kyller geliyorlar, dedi. Onlar bilirler.
Kyller yaklayorlard.
Belki Anavarzaya.
Mutlak Anavarzaya.. Bir ekyann ukurovada bkle snmas iin deli olmas
gerek.
Kadnl, erkekli, ocuklu kyl kalabal
gelip candarmalara kavutu. Bir hayuhuy...
Her kafadan bir ses kyor. Geceyi byk bir
grlt dolduruyor. Hnl, kinli insan
kalabal yerinde duramyor. Kaynayor.
Bkn snrnda, tarlalarn iinde dnp duruyor. Kalabalk oradan oraya alkanyor.

581/895

Az sonra Anavarzann dibinden kurun

sesleri geliyor.
Anavarzaya! Anavarzaya! Haykrmalar.
Ovay dolduran bir hrt, kalabalk Anavarzaya akyor.
Recep avu:
Kprdamayn, diyor. imize yarad
kalabalk. Kalabalk artt, deli etti candarmalar. Aman kprdamayn.
Recep avuun soluu ate gibi.
Memedin kulan, boynunu yakyor. Yanlarnda ok ok on be metre telerinde telal telal candarmalar dolayor. al dibine
sinmi yrek birden, ktr ktr atyor.
Candarmalar durup dinleseler, belki de atan
yreklerin grltsn duyacaklar. Anavarzann dibindeki kayrt azck olsun dinmiyor,
durmuyor. Bu da ilerine yaryor.
Dolatlar dolatlar, konutular, gitmeye
karar verdiler. Oradan ayrldlar.
Recep avu derinden bir:

582/895

Ooooh! ekti. Oooh! ok kr. Bizi didik

ederlerdi dseydik o kyllerin eline. imdi
ierlere, derinlere...
Ayaa kalktlar. Recep avu bir iki adm
att. Durdu.
Memed:
Ne var avu? diye sordu.
Oy oy, dedi, oy oy.
Memed:
Ne yapalm syle avuum?
avu:
eri, dedi. Oy oy... ieri. Kuytuluklara...
Bir koluna Memed girmiti. tekine de
Cabbar girdi. avuun ayaklar srkleniyordu. lm insan ayaklar gibi cansz. afaa kadar yle yrdler. afakta, dou
taraf, btn bkln stn bir turuncu k
sard. Bkn koyu yeili turuncu n iinde
eriyor, mavi mavi ttyordu. Btn bklkten, ovadan ar ar bir duman kalkyordu
ge yukar.

583/895

Bacaklarn brtlen dikenleri yemiti.

Memed akrdikenlii dnd. Nedense kafasnda birden sar pirin prlts bir imek
hzyla parlad geti.
avuu sk bir alnn stne yatrdlar.
Her bir taraf imiti. Kafas, boynu. Boynu
omuzlarndan fark edilemiyordu... avu
birka kere azn ap konuacak oldu. Sesi
kmad. Eliyle Anavarzay gsterdi. Bir de
topra. Topraa srarla bakyordu.
Sonra avuun gzlerinden damla damla
ya szmaya balad. Sonra da gzlerini
kapad. Birden upuzun gerildi. Azck da
doruldu, dverdi.
Memed:
Vay avu vay! dedi.
Cabbar:
Vay!
Memed:
lecei hi aklmdan gemiyordu.
Cabbar:

584/895

Sylyordu, dedi. Zaten her zaman

sylerdi.
Memed:
Muradna erdi mi ola? diye sordu.
Cabbar:
Onun nece olduu, ne yzden ekya kt, nereli olduu bilinmezdi. Bilmem
muradna erdi mi?
Memed:
Abdinin ldrlmesini bir istiyordu ki,
benden ok. Ona neydi oysa. Dman benim dmanm. Sen Abdi yanmad, kat dediinde seni paralayacakt az daha.
Cabbar:
kar hanerini de bir mezar kazalm
garip avua.
Memed hanerini kard, topraa soktu,
emeye balad:
Garip avua, dedi.
Bir saat iinde, bkn ya topran
kazdlar. Gs derinliinde, geni bir mezar
yaptlar. Kalnca aalardan saldrma da

585/895

kestiler. Sonra dikensiz al bitiler. avuu

mezara giyitleriyle uzattlar. Saldrmalar
dayadlar, aly stne attlar, toprakladlar.
Memed:
Cabbar, dedi, garip avuun baucuna
bir aa ister. Bir de aa dikelim.
Cabbar:
Dikelim, dedi.
Bilek kalnlnda, araya araya, bir dut
aac buldular bklkte. Getirip avuun
baucuna diktiler.
Memed:
Belki bu ilk mezardr bklkte.
Cabbar:
lk mezar, diye karlk verdi. Kim getirip
de lsn bkn karanlna gmecek!
Az sonra gn dodu. avuun mezarnn
taze topra buulanarak lad. Gn r
maz, kyden bu yana, Anavarzaya,
bkle doru bir rlt gelmeye balamt.
Cabbar:
avu ne dedi? diye sordu.

586/895

Memed:
Anavarzann kayalklarn gsterdi, dedi.
Cabbar:
Ceyhan suyuna doru gitmeliyiz. Bu bk
yarp da Anavarzay bulamayz.
Memed:
avuun dediini yerine getirmeliyiz. O
buralar ok iyi biliyordu. Bu ky yaktndan da ne kadar memnundu, deil mi
Cabbar? Btn ukurovay yaksa, kl etse
daha ok memnun olacakt. Bir ho bir
adamd u avu. Belki de u ukurova ona
ok ktlk etmiti. Kim bilir?
Cabbar:
Onu bildim bileli ukurovaya sverdi.
Yannda hi kimse ukurova laf edemezdi.
Baz dalar, hani u karda trks var ya
onu sylerdi:
ukurova yana yana rdolur
Her sinei bir alc kurdolur
Sen lrsen yreime derdolur
Kalk karda gidelim slaya doru.

587/895

Syleyip bitirdikten sonra da azn ap

kimseye bir laf etmezdi uzun bir sre. Birka
gn byle yalnz dertli gezer, sonra alrd.
Kim bilir ne derdi vard fkarann. Kimse ne
olduunu bilemedi. te sonu. Anavarzann
bklnde kald. Son zamanlarda ne
ukurovaya kzyor, ne de o trky sylyordu. teki ekyalardan duydum, onlar
ukurovaya indiklerinde, avu inmez, onlar
ukurovadan dnnceye kadar, tek bana
onlar beklermi. te akibeti bu. Gene
ukurova toprana gmld.
Memed:
Bunu istiyordu belki, dedi.
Cabbar:
Yryelim Memed, dedi. Biraz sonra
bklk insanla, kpekle dolar.
Memed, avuun mezarna dnd:
Gle gle kal avuum, gle gle, dedi,
yrd. Gz ukurlarnda bykcek birer
damla ya birikmiti.
Cabbar:

588/895

Gle gle, dedi.

Sk, kaplan yaramaz allarn iinden
glkle ilerleyebiliyorlard. avuun tfeini,
gm ilemeli takmlarn Cabbar almt.
Btn bu ykler, yarlmaz duvar gibi allar,
bitiriyordu onu. Memede gelince Memed her
zamankinden daha din, daha evik... Yaramad allar haneriyle buduyor. Cabbar
eilerek arkadan geliyor. Memed byk bir
cebelleme iinde.
le sca kzdryor. Ortalarda, allarn
trtsndan baka t yok. Geriye dnp
baklacak olursa, Memedin allar keserek
uzun bir tnel at grlr.
Anavarzaya iki saatlik yollar kald. Yalnz
gkyzn gryorlar. Bir de Anavarza kayalnn tepesini.
Bkn yarsna geldiklerinde, gn Anavarzann tepesinden ayordu:
Memed:
Burada duralm gece olsun da yle
karz.

589/895

Cabbar:
Ben yorgunluktan ldm, dedi, uzand.
Sonra Memed de uzand.
Kayalklar yaknlarndayd. Kayalklardan
inen yzlerce, binlerce ayak sesi geliyordu.
Memed ayaa kalkp, bakt:
Gremedim, dedi. Kyller bizi aryorlar.
Geti. Arasnlar aradklar kadar. Kurtulduk
demektir.
Cabbar uzand yerden doruldu:
imdi onlar bizi ne dada, ne de bkte
bulamaynca, Azapl, Sumbas, kasaba
kolunu tutacaklar, bizi pusuya drmek
isteyeceklerdir.
Memed:
yleyse birka gn bekleriz, dedi.
Cabbar:
Kozan stnden karz biz de daa,
dedi.
Memed:
Sen o yolu bilir misin? diye sordu.

590/895

O yolu bilmem amma, o dalar bilirim.

Anavarzaya knca her taraf grnr.
Memed:
Haydi ortalk iyice kararmadan kalm.
Cabbar:
Ayak sesleri kesildi.
Memed:
Bkn kysnda pusu kurmasnlar?
Cabbar:
Yok canm, dedi. Nereden akllarna
gelecek.
Memed:
Yr yleyse.
Karanlk kavuuyorduki, Anavarzann
bana ktlar. Baz yerlerde ipil ipil yanan
klarla gece iinde uzanyordu. Ceyhan
suyu kara bir erit kvrm kvrmd. Aktozlu
ky byk bir duman kmcesine karanlk karanlk ttyordu.
Memed gndodu tarafn gsterip:
Buras nere? diye sordu.
Cabbar:

591/895

Bozkuyu kyleri olacak, dedi.

Memed:
Oradan gitsek mi, diye sordu. ok yakn.
Cabbar:
Belki
oray
da
tutarlar.
Ondan
korkuyorum.
Memed:
Oradan gidelim, dedi. Gelecekleri varsa
grecekleri de var. Sonra Cabbara dnd.
Cabbarn yz, karanlkta hayal meyal
seiliyordu. Ne diyorsun Cabbar karda,
dedi, ldmola o melun?
Cabbar:
Sanmam, diye yantlad. Eer ierde
olsayd, kamasayd, tutuunca kendini
dar atard. Hi olmazsa barrd.
Memed:
Belki birdenbire dumandan tkanp
lmtr.
Cabbar:
Son zamanlara kadar kurun skyordu
ierden. Tkanp lse onu yapamazd.

592/895

Memed:
Belki de birdenbire stne yanan bir
duvar kepmitir. Tavan kmtr.
Cabbar:
Aaah keke yle olsayd, dedi. Aaah
keke... Bunca ektiklerimiz boa gitmezdi.
Tepeden aa doru inmeye baladlar.
Adamakll da ackmtlar.

15
Eski ukurovay eskiler anlatrlard. nce
Memedin ekyal zamannda doksann
gekin bir Koca smail vard. O sylerdi.
Yemyeil, imen yeili gzleri vard Koca smailin. enesi btn Trkmen eneleri gibi
ince, sakal seyrekti. Geni omuzlar daha
yle, genliindeki gibi salam duruyordu.
Gzleri, ahin gzleri gibi keskindi.
Daha avcl bile brakmamt. Beli iki
bklm, tfei omzunda her zaman ava
giderdi. Yank Trkmen trkleri syler,
airet kavgalarn anlatrd. Ve her hikaye
sonunda da kavgada ald yaray vnerek
gsterirdi.
Baz kye smaz olur, ev, ky ona dar
gelirdi. Trkmenden kalan ne varsa saklamak, eski Trkmeni mrnn her saatinde
yaamak isterdi. Baz gnler de tam coard.
Sarhoa dnerdi. Kendi eliyle bakp

594/895

bytt tor, al tayna biner, aml, kekik,

yarpuz kokulu dalara doludizgin srerdi.
Eski Trkmenden gelen bir rzgar gibiydi.
G, srgn, Osmanlyla byk kavgay
sylerdi. Aynal tfek, derdi. Nakl dibek
ter adrlarda. Derim evleri al yeil donanr.
Al yeil bir renk cmbdr iner ukurovann dzne...
Bundan elli altm yl ncesine kadar, diye balard Koca smail. Balar susmazd.
Bir ak gibi, bir trk gibi konuurdu. ukurova salt bataklkt, bklkt. Yalnz tepe
eteklerinde el kadarck tarlalar...
ukurovada in yok, cin yok: o zamanlar.
G balard grl grl, Trkmen g...
ukurova bayramln giyerken. Yani soyunmu aalar, soyunmu toprak, soyunmu
dnya donanrken... Al yeil, g kalkard,
grl grl. Alrdk g, aardk dalar,
konardk Binboann yaylasna. K basarken de inerdik ukurovann dzne.

595/895

Bklerini, kamlklarn kaplan yaramaz.

Bataklk. Dzlklerinde yln on iki aynda otlar dizde. Top top olmu cerenler gezerdi.
Srmeli gzl, rkek cerenler... Cereni yavuz
atlarla avlardk. Atn yiitlii ceren avnda
belli olur. Kamlar kavak boyu uzar giderdi
ukurovann. Gl kylarnda, berdilerin tozaklar gn gibi k saarak dklrd sulara. Btn ukurova tepeden trnaa nergis
aard. Gece gndz yelleri nergis kokard
ukurovann. Bir belal iti ukurova. Akadeniz dalga vururdu. Akkpkl.
Airetler konard oba oba. Dumanlar tterdi oylum oylum. Osmaniye Toprakkale
dzn, yani Ceyhan rmann dalara
doru den yukar yrelerini, deniz geesini
Tecirli aireti yurt tutard.
Onun alt yann, Ceyhanbekirli, Mustafabeyli, Ceyhan kazasn Cerit aireti, Anavarzayla Hemite kalesi arasn Bozdoan
aireti, Anavarza Kozan arasn Lek Krtleri,
Sumbas suyu Toroslar arasn Sumbasl

596/895

aireti, imdiki Ekiler kyyle Kadirli arasn

da Tatarl aireti yurt tutard. Baz baz
yerlerini deitirdikleri de olurdu. Bozdoan
Ceritin yerine, Cerit Bozdoann yerine
geerdi. En zorlu airet Avar airetiydi. O,
ukurovada cannn istedii yere konabilirdi.
nne geen olamazd.
Benim yle byle aklma geliyor. Osmanlyla bir kavga oldu.
Kozanolu derler bir Bey vard. imdiki
Kozanda otururdu. Bata o, btn airetler
Osmanlyla dvt. Osmanl yein geldi.
Kozanolunu ald gtrd. Avar da srd
Bozoka.
Darmadan
etti.
Dadalolu
trksn syler airet bozgununun. Bir de
Kozanolu stne yaklm bir at vardr.
Koca smail, burada susard. Gz ukurlarna ya dolard. Dudaklar titreyerek kaln
gr sesiyle Kozanolu adn sylerdi:
ktm Kozann dana
Kar dizleyi dizleyi
Yarelerim gz gz oldu

597/895

Cerrah gzleyi gzleyi

Olur mu byle olur mu
Evlat babay vurur mu
Padiahn askerleri
Bu dnya byle kalr m
Kara adr emeyinen
Ucu yere demeyinen
Ne kaarsn ko Kozanolum
Be yz atl gelmeyinen.
te bundan sonra airetleri zorlan ukurovaya yerletirdi Osmanl. Tarla verdi, tapu
kard. Yaylaya kmayalm diye de da yollarna asker dikti. Kimse yaylaya kamad.
Airet ukurovada dkl dklverdi. Kimi
stmadan kimi scaktan... Kran girdi airete...
Airetin ukurovada yerleip kalmaya hi niyeti yoktu. Osmanlnn verdii ba ubuklarnn, aalarn kklerini yakp yle dikiyorlard. te bu yzdendir ki, imdi hibir kyde
aa yoktur. Sonra bakt ki Osmanl, airet
tm krlacak. Yazn yaylaya kma izni verdi.
Sonra sonra airet de ukurovaya

598/895

yerlemeye, yurt yerlerini ky yapmaya,

daha sonralar da ekin ekmeye balad.
Ondan sonradr ki airet bozuldu. Treler
kalkt. Devir dnd. nsan miskinleti. Osmanlnn dedii oldu.
Koca smail, airet laf ald m gnlerce
anlatr, yorulmazd. zgr bir dnyann
zlemini ekerdi. Her sznn ba,
Dadalolunu grm adamm ben, derdi.
Bununla ok vnrd.
Bin dokuz yz on yedi, on sekiz, on dokuz, yirmi... Birinci Dnya Sava, Osmanlnn
yenilgisi. Bu sralar ukurova asker kaaklar, ekyalarla dolu. Toroslarda ekyadan
geilmiyor.
Fransz igal kuvvetleri ukurovaya
gelmitir. Ekya, asker kaa, yollusu
yolsuzu, hrls hrsz, kt st emmii, iyisi
kts, genci, kocas, cmle ukurova halk
birleip
dman
ukurovadan
atma
savana katlyorlar. Dman kovuluyor.

599/895

Btn yurttan da dman kovuluyor. Yeni bir

ynetim geliyor, yeni bir a alyor.
On dokuzuncu yzyln sonlarna doru,
iskandan yllarca sonra, artlar yava yava
halk topraa balanmaya mecbur klar. Toprak yava yava deer kazanr. skana bir
trl dv kavga yanamak istemeyen
Trkmenler, yaylalar brakp topraa
sarlrlar.
Taze ukurova topra bire krk, bire elli
verir. Bu grlmemi bir eydir. Bin dokuz
yzden sonraki yllarda ukurovaya yle bir
bakacak olursak, bataklklarn az da olsa
ekildiklerini,
bklerin
yaklp
tarla
yapldn, bombo ukurova toprann
yar yarya deilse de, ona yakn ekilmi
olduunu grrz.
Yeni ynetim kk derebeylerine, derebeyi artklarna, onlarn snrsz egemenliine
son vermeye alr. Zaten son yllarda derebeylik kendiliinden kmektedir. Onlarn
oklar topraa, mmkn olduu kadar bol

600/895

topraa sahip olmak iin savarlar. Bunu

baarrlar da. Fukara halkn elinden tarlalarn almak iin bavurmadklar are kalmaz. Kimisi kanun yoluyla, kimisi rvetle,
kimisi de zora bavurarak. Halkla yeni zenginler arasnda bir boumadr balar. Zenginlerin topraklar gittike byr. te bu
sralarda, topra iin cann diine takp vuruan, hakkn arayan halka kar dalardaki
ekyalar da bir zor silah olarak kullanlr.
Bunlar dalarda beslenir, ynetime kar da
korunurlar. Bu gerekli umara bavurmadk
hemen hemen hibir aa kalmaz. Dalarda
kendisine arka ekya bulamayan aalar da,
yeni ekyalar karrlar daa. Bu yzden
Toroslar ekyayla dolup taar. Ovadaki,
aalarn karlar bu sefer de dalarda
birbirleriyle arpmaya balar. Dalardaki
eteler birbirlerine dp habire birbirlerini,
fukara halk ldrrler. Aalarn topraklar
byr.

601/895

Ali Safa Bey fkara dm bir aann

oludur. Aa, yoksul dmesine karn
olunu nce Adana Sultanisinde okutmu,
sonra da stanbul Hukuk Mektebi Alisine
gndermitir. Her ne sebeptense Ali Safa
Bey, Hukuk Mektebi Alisini yarda brakm,
gelip kasabada avukatla balamtr. Bir
sr ilere girip ktktan sonra, akl bana
gelmi, sonra da drt elle topraa sarlmtr.
nce allem eder, kallem eder, yoksulluk
yznden, babasnn elinden km topraklar kyllerden geri alr. Toprak elde etmek
hilesini bulmutur artk. Doymaz.
Kyller de ilk iskandaki, yahut ondan
sonralarn kylleri deildir artk. Topran
altn olduunu anlamlar, topraklarna drt
elle sarlmlardr. Kyllerle Ali Safa Bey
arasnda yllarca sren bir savatr balar. Ali
Safa Beyin it olu iz zekas kendisini bu
savata gsterir.
Trl dolaplar evirir, topra kylnn
elinden almak iin trl areler bulur.

602/895

nceleri, ie yarar usul, iki ky, ky

birbirine dman etmek, onlar birbirine
dmken, bir yan tutup, onun yardmyla,
br yann tarlasna el koymaktr. Bu, en
kolaydr, ok da ie yarar. Ama uzun
srmez. Birbirlerine dm kyller durumu
anlayp asl dmanlarnn kim olduunu bulurlar. Bulurlar ama i iten gemi, topraklarnn en az yars ellerinden kmtr. Ali
Safa Beyin iftlii de iki ky arazisi kadar
oalmtr.
Yllar yl trl usuller, trl areler bulur
Ali Safa Bey. Her usul, her are bir iki yl
iinde kefedilir. Ama; her eye karn Ali
Safa bey karl kar. Her yl sonunda iftlii
biraz daha, biraz daha byr. Durum o kerteye gelir ki, sonunda Ali Safa Beyin btn
iplikleri pazara kar. Artk hibir kyl Ali
Safa Beyin tuzana dmez. Btn
mmkn, areleri kesilmitir. Ama Ali Safa
Bey gene de bir amarn bulur.

603/895

Bu sralar dalarda ekyalar vardr.

Asker kaaklar, soyguncular, Kanllar,
bakaldranlar... Ali Safa Bey bunlardan
kar salamaya bakar bu sefer de. Dadaki
bir iki etebayla anlar. Bir iki adamn da
daa karr. Ekyalar kyllerin bana
musallat eder. Artk Ali Safa Beyin ast astk, kestii kestiktir. Yrei varsa kmldasn
bir tek kyl bundan sonra!... Bir gecede evi
yklr, kars karlr, ikencelerle ldrlr.
Bunlar yaptrann Ali Safa Bey olduunu
herkes bilir.
Ali Safa Beyin bu yzden klna bile hile
gelmez. Candarmalar ekyalarn peine
taklp vurulurlar.
Ali Safa Beyin bu usuln, olaandr ki,
teki aalar da uygularlar. Bundan sonradr
ki, ukurova topraklar kana bulanr. nne
gelen, nne geleni vurmaya balar. Vuran
vuran... Dalardaki ekyalar da ikiye, e,
bee, ona ayrlp birbirlerine derler. Bir

604/895

gecede birka ete birden ortadan kalkp;

birka ete birden trer.
Yalnz Gizik Duran, Krt Reit, Ctdelek
gibi kendi balarna buyruk ekyalar,
aalarn
kkrtmalarna
aldrmamlar,
ekyalara ve aalara kar fakir halk ellerinden geldii kadar korumaya almlardr.
Toroslarda nlenmi nice kanlnn ad san
unutulduu halde bunlarn trkleri, daha
dilden dile dolar.
nce Memedin daa k bu zamana,
aalarn karlar uruna dalarda ekyalarn birbirlerini yedikleri, ukurovada, topra zorla elinden alnm kyllerin inim inim inledikleri zamana rastlar.
Ali Safa Beyin yirmi bin dnmlk topra
ilk yl otuz bin dnme kar. Sonraki yllarda
ise durmadan artar. Otuz be bin, krk bin,
krk be bin, elli bin... Elli bir bin... Topraksz
kalan kyller de, toptan, Ali Safa Beyin
yarcs olurlar. Irgad olurlar; kendi topraklar
stnde.

605/895

Ali Safa Bey uzun boylu, boyuna parlak

izmeler giyen, kaln kara kal, is rengine
alan bir tuhaf esmer yzl bir adamdr.
Elindeki gml krbacyla her zaman parlak izmelerini dver.
Bugn gnlerden sal. Kalayc etesinin
cephanesi kalmad diye haber gelmi.
Cephanenin Suriyeden gelmesine daha bir
hafta var. Ali Safa Bey akn, telal. Byk
konann iinde sinirli sinirli durmadan
dolanyor. Dnyor. Ama durmadan, zincirleme dnyor.
Birka yl daha sabretmeli. Vayvay
kynn de topraklarn elde edinceye
kadar. Sabretmeli. Sonra Ankataya tel
stne tel, kasaba halk hkmete isyan etti,
dalar ekyalar ald, hkmet yok mu? diye
feryatlar... Hele bir iki yl daha sabretmeli.
Bre Kalayc etesi!...
Kars sedirde oturmu, kocasnn geli
gidilerine, gml krbacn parlak izmelerine vuruuna hayran bakyordu. Kzd

606/895

zaman, iinde tutamad gizli srlarn, planlarn karsna syler, boalrd. Her zamanki
gibi, gene yineledi:
Hanm, dedi, ne yapacam biliyor
musun?
Hanm:
Syle.
Her zaman byle balard.
Ne yapacam, biliyor musun? Usandm
vallahi... Usandm. Canmdan bezdim. Bunlarn elinden. Her Allahn gn cephane. Her
Allahn gn karakol... Usandm. Kyller
birlemiler dn, Kaymakama kmlar,
usandk ekyalardan, malmz, canmz,
rzmz yerde bizim, demiler. Tel ekecek
olmular Ankaraya... Ben gittim nlerine getim. Kasabamz lekelemeyin dedim, byklere kar. Daha iki yl sabretmeli, yoksa ben
memnun muyum onlardan? Vayvay kyn
de, geireyim bir ele. Ne yapacam, biliyor
musun avrat?
Kadn ban evet makamnda sallad.

607/895

Toplayacam kylleri bama, tel

stne tel Ankaraya. syan kt diyeceim.
Dalar ekya ald. Kk bir ekya hkmeti kuruldu. O zaman hkmet bir alay,
yahut bir da frkas gnderecek buraya,
seninkiler tamam. Yakalayacaklar hepsini.
Koca Krt isyann bastrd bu hkmet, iki
ark rk ekyaya hele hele... Telgrafya
tembih ettim, ekyalar hakknda, kasabay
lekeleyecek hibir telgraf ekmeyecek Ankaraya... Hibirisini... Amma. iki yl sonra
Vayvay topraklar geince elime... Ben bilirim
o ekyalara yapacam...
Sustu, dald. Bir zaman dalgn, ba
yukarda, evin iinde dolat durdu.
Kap alnca, Ali Safa Bey dalgnlndan
aykt. Kapy aan hizmeti, hemen geri
kapatp koa koa yukar kt:
Ba gz sarl bir adam, dedi. Seni
grmek istiyor. Sakallar uzun.
Ali Safa:
Gelsin, dedi.

608/895

Ba gz sarl adam ofluyarak, kendisini

getirdi sedirin stne att:
Selamnaleykm Ali Safa Beyefendi
biraderim, dedi.
Ali Safa:
Aleykmselam.
Adam:
Ali Safa Bey, dedi, senin baban, benim
en iyi arkadamd.
Senin ocana dtm, dedi. Abdi senin
ocana dt. Kurtar beni bu beladan. Bir
koca ky yakt, gzmn nnde. Ocana
dt babann arkada Abdi senin. Ocana
dtm. Ali Safa Bey dedim de geldim. Kurtar beni bu beladan. Ayaklarn peyim, kurtar beni. Kurtar bu beladan. Babanla hukukumuz ileriydi, karde gibiydik, kardeten de
ileriydik. Tabanlarn peyim, kurtar beni.
Ali Safa glmsedi:
Bu telan ne? dedi. Hele azck
yornuunu al. Konuuruz sonra.
Abdi Aa:

609/895

Daha telan ne, diye soruyorsun. Ben

tela etmeyim de kimler tela etsin, Ali Safa
Bey? Herif bamn stnde Azrailin klnc
gibi dolanyor. Benim yzmden bir kocaman
ky yakt. Koskocaman Aktozlu kyn.
Ben tela... Tabanlarn peyim Ali Safa Bey
kurtar beni. Kurtar bunun elinden. Kurtar Ali
Safa Bey. Abdi Emmin sana kurban olsun.
Uyku dnek yok bana. Herif Azrailin klnc
gibi bamn ucunda. Yok bana. Uyku dnek
yok.
Ali Safa Bey:
Abdi Aa, diye yar alay, yar ciddi sordu.
Duydum ki bu senin nce Memed, el kadar
bir ocukmu.
Abdi Aa:
Yalan yalan, diye ayaa kalkt. Yalan,
kavak kadar uzam imdi. Evi yakarken
gzmlen grdm. kimiz kadar, kocaman.
Yalan yalan! ocukluundayd. imdi ikimiz
kadar var. El kadar adam bu ileri yapabilir
mi hi? Dev kadar, kocaman o melun.

610/895

Ali Safa Bey:

Sen merak etme Aa, diye onu
yreklendirdi. Bir aresini buluruz. Kahveni i
hele!
Abdi Aa hizmetinin getirdii kahveyi eli
titreyerek ald. Ortala tatl bir kahve kokusu
yayld. Hprdeterek imeye balad.
Ali Safa Beyin kars gelip, Abdi Aann
yanndaki sedire oturdu:
Gemi olsun Aa, dedi. Duyduk da sana
yreimiz yand. Neler de gelmi bana!
Vay Abdi Aa! Ali Safa Bey o gavurun
hakkndan gelir inallah. Sen hi km
ekme.
Ky yand yanal, Abdi Aa bir ho
olmutu. Boyuna konuuyor, olay, yangn
anlatyordu. Ama nne kim gelirse. Dinlesin, dinlemesin habire anlatyordu. Dinleyenler Abdi Aaya acyorlar, nce Memedi lanetliyorlard. Kaymakam, karakol komutan,
candarmas, katibi, memuru, kasabals,
kyls, herkes Abdi Aayla hemdert...

611/895

Abdi Aa bandan geeni yle alayarak

anlatyordu ki, acmamak elde deildi.
Kadn karsnda, kendini dinlemeye
hazr grnce, iinden lk, lk, sevince benzer, neeye benzer bir rahatlk geti. Abdi
Aann yz, geceyi anlatmadan nce yle
bir hale, yle bir perian, yle bir ackl hale
geliyordu ki, konumasna bile gerek
kalmadan, olan biteni insan onun yznden
okuyuveriyordu.
Kadn:
Hepiciimizin yrei yand. Kaymakamn
hanm dn bize geldiydi. Dedi ki, Kaymakam
kplere binmi... Ate sayormu. Onu, demi, mutlak yakalamak gerek. Bir koca ky
yaklr m? Kaymakam Beyin hanm seni
grmeyi de arzuluyordu. Yangndan kap
kurtulan adam nasl adam acaba diyordu.
Hepiciimizin yrei yand. Ali Safa Beyin u
Vayvay ky ii bitsin, onlara gsterecek. Bir
tek ekya koymayacak dalarda. Hepiciimizin yrei yand Abdi Aam sana.

612/895

Ali Safa Bey, evin o duvarndan o

duvarna, gml krbacn parlak izmelerine vura vura gidip geliyordu.
Abdi Aann yz gerildi, dudaklar
titredi:
Aaah, diye balad. Aaah! Benim hanm
kzm, u benim bama gelenler. u benim
bama gelenler kul olann bana gelmemitir. Aaah! Benim hatun kzm. Gzel
kzm. Veli benim yienimdi. Fidan gibi, dal
boyluydu Velim. Hate onun nianlsyd.
Hateyi karm bu kafir. Varsn karsn.
Bize ne. ki gnl bir olunca samanlk seyran
olur. Benim Velime kz m yok? Elini sallasa
ellisi. Ben be kyn aasym. Babam, dedem de aas. Yienimin nianlsn kard
ama, gelsin gene kyde otursun, dedim. Kalmasn el aralklarnda. Benim kylmn hepsi benim olum demektir. Besle kargay da
gzn oysun derlerdi. nanmazdm. Merhametten maraz gelir, derlerdi, inanmazdm.
Nene gerek senin. Aklszlk bende. Kalsn

613/895

kat yerde. Srm srm srnsn el

iinde. Aldm ylan, can dmanm getirdim
kye. Yienimin nianlsn karan affettim
de kye getirdim. Sonra yienimi ldrdler.
Beni de yaraladlar. Az daha lyordum. u
benim yaptm iyilie bakn. Onun
ktlne...'
Kadn:
Vay Abdi Aa, vay, dedi. Bu insanlara iyilik yaplmaz. Bizim Safa Bey hi mi hi kimseye iyilik yapmaz.
Abdi Aa:
Yapmamal, iyilik yapmamal imiiz ama
geti. Beni vurduktan sonra o nankr, o ekmek bilmez, o yedii sofraya bak sokan,
kat ekyalara kart. Varsn gitsin dedim
Allah belasn versin. Ekya m olur, kaak
m, ne olursa olsun. Bir gn bir haber geldi ki
beni ldrmeye ahdetmi. Kye doru
etesiyle geliyor. Yaa hatun kzm, etesiyle
geliyormu. Benim iin diyormu ki, onun
kann erbet gibi ieceim diyormu. Bak

614/895

benim ettiim insaniyetlie, bak onun yapt

melunlua! Ne ister bilmem ki benim gibi ihtiyardan? Zaten ayamn biri ukurda.
Namaznda,
ibadetimdeyim.
Ben
ne
karrm dnya ilerine. Baktm ki kye gelecek o melun, beni ldrecek. O melundan
her ey umulur. Katm kyden. Evimi,
yurdumu yuvam braktm, katm oradan.
Aktozlu kynden Hseyin Aa, bizim akraba olur, geldim onun evine sndm. Keke
snmasaymm. Yzmden koca bir ky
yand kl oldu.
Kadn:
Keke, dedi, keke bizim eve geleymisin. Bu iler olmazd.
Ne bilirim kzm. Byle yapaca o melunun aklmdan bile gemezdi. Aklmn keciinden. Kekeee... Kzma deyim, koca ky
yand kl oldu. Fakir fukara rlplak aklarda kald. O sersefil ocuklara adamn
yrei para para olur. Yiyecek ekmekleri
yok. Giyecekleri yok. A kalacaklar bu k.

615/895

kzleri, hayvanlar da yand ounun. Benim yreim, hi kimseye deil de o sabi

ocuklara yanyor.
Yanyor ite. O ocuklar, o fkara
kylleri grdm de kendi durumumu unuttum. Topal Aliyi kye gnderdim. Bu fkara
yiyecek buday getirsin, diye. Bir yanyor ki
yreim, bu fkaralara. Benim yreim hep
fkaralara yanar. Yanar ite! O gavur bizim
ky de yakar diye korkuyorum. Alt bir sefer. Yakar m yakar. Yakar da kl bile eder.
Kl bile... Kzma deyim, yerimi haber alm
benim o canavar, alm etesini, baktm
gece yars bir ses geldi. Beni istedi. O
olduunu hemen anladm. Zaten bir gece
evvel ryasn grmtm. Bana ayan
olmutu. Yreime tp etti. Hseyin Aa,
beni vermedi dar.
Verir mi? Bunun stne, o melun kapy
ele ald, ver etti kurunu. Hseyin Aaya,
oluk ocuunu al dar kar, dedi. Hseyin
Aa alp ocuklarn dar kt, gece yars.

616/895

Ne yapsn fkara! Benim teslim olmam

syledi. Olmadm. erden kendimi korudum.
Bu sefer eve ate verdi. Koca ev gr gr
yanyor. Kapy kii ele alm, kurunluyorlar. Kapdan kamam. Baka kacak delik
de yok. Dumann, atein iinde drt dnyorum. Bir kere niyetlendim, kendimi dar
ataym, yok dedim sonra, onun elinden gitmedense cayr cayr yanaym. stme
yalmlar dyor. Krmz yalmlar. Duman
sard. Drt yanm... Kapy da gremiyorum
gayri. Karanlk bir duman iinde kaldm.
Bouluyordum. Drt yanm bir cayrt ald.
Kendimi oradan oraya atyorum, oradan
oraya. Kurtulu umudum kesildi. Bama
yalm, ate paralar yayor da yayor.
lm, dedim, lm. ocuklarm dedim,
kyllerim dedim. Ben olmasam be kyn
beindeki kyller de acndan lrler. Fkara
kyllerim dedim. Sonracma, kzma deyim, bir tarafm tututu. Bam yand. Can
havliyle kendimi attm yere... Ben byle can

617/895

telanda drt dnerken atein iinde, kulama, Abdi Aa, Abdi Aa! diye bir ses
geldi. Hseyin Aann byk karsnn sesi
bu. Yangnda beni aryor. Buradaym bac,
dedim. Gel, dedi, u inkolu yere. Saraym
seni u yorgana.
Beni yorgana iyice sard. Yorgan kocaman bir yorgan. Ben de ne kadarm zaten?
Ald koltuunun altna kard dar. O gavur
da beni imdi atr atr yand biliyor. Hseyin Aann byk kars olmasayd atr atr
yanardm. Cayr cayr... Grselerdi vururlard
zaten beni. Akl etmediler.
Kadnn gzleri ya ile dolmutu:
yi ki akl etmemiler Aa, dedi, yoksa
seni ldrrlermi o gavurlar.
Abdi Aann da gz ukurlarna ya
dolmutu. Ha boand, ha boanacak.
Sonra da, dedi, Hseyin Aann evi
yanncaya kadar beklediler. Ev yand kl
oldu. Bu sefer de kyde ne kadar ev varsa
teker teker dolap ate verdiler. Hseyin

618/895

Aann evi neyse ne. Onu benim iin yaktnz. Bir de Hseyin Aa zengin. Evinin yerine birka gn iinde bir ev dikiverir. Ya melunlar, ya dinsiz imanszlar teki evlerden,
fakir fkarann evlerinden ne istersiniz? Bu
k n; rlplak, evsiz barksz korsunuz
fkaralar? Yaktnz Hseyin Aann evini,
savuun gidin bre Allahszlar: Fukara kyl
size ne yapt? Hi kimseye deil de u fakir
fukaraya yanyor yreim.
Kadn:
Bu k, dedi, fukaralar tiril tiril titreyecekler. Evsiz barksz. Yiyeceksiz de... u
Vayvay ky ii bitsin, Ali Safa Bey bir tek
ekya koymayacak dalarda. Tel stne tel
ekecek Ankaraya... smet Paaya... Tel
stne tel... Kara asker gelecek. Byle candarma deil... Hepsini birem birem toplayp
asacaklar. Ky yakarlar m? Bizim halimizi
hi sorma Abdi Aa. Yllar yl onlar biz besleriz. Ali Safa Beyin kazandnn hepsi

619/895

ekyalarn. Cephanelerine gider. u Vayvay

ii de bitsin!
Ali Safa Bey dalgn dalgn daha gidip
geliyordu. Karsnn, u Vayvay ii de bitsin,
dediini duydu. Birden aykt. Geldi kadnn
kolundan tuttu:
Ne diyordun Aaya? Ne diyordun?
Abdi Aa:
Zarar yok Ali Safa Bey, biz yabanc deiliz, dedi. Zarar yok. Senin baban benim
kardeimden de ileriydi.
Kadn:
Ya, diye sulu sulu sylendi, yabanc
saysaydm Abdi Aay, syler miydim yle
eyleri hi?
Ali Safa Bey, pot krdn, byk bir hata
iledin dercesine kadnn gzlerinin iine
bakt:
Sen yr odaya git, diye kt. Bizim
Aayla gizli konuacaklarmz var.
Kadn sulu sulu, piman, kalkt baka
bir odaya gitti.

620/895

Ali Safa Bey glmseyerek, Abdi Aann

yanna oturdu. Elini dizine koydu:
ok
dndm
Aa,
dedi.
ok
dndm. Bu nce Memed, yle yenir yutulur gibi deil. Korkmakta hakkn var. Hkmetten, kylden korkmadan, bir koca ky
yakan adamdan korkulur. Bir haftadr, btn
dalar candarmaya, adama kesti. Yok. Bulunmuyor. Aktozlu kynden tam elli kii
peinde. On be tane kyden seilmi iyi silah kullanan adam var peinde. Bulamyorlar.
Bu adamdan korkulur. Bu adam ortadan
kaldrmak zor.
Abdi Aa renkten renge giriyor, bir kzaryor, bir bozaryordu. Ali Safa Beyin eline
sarld:
Ne yaparsan yap da, bunun elinden beni
kurtar. Yarn gelir ukurovada ne kadar ky
varsa yakar. Ne yaparsan yap.
Ali Safa Bey:
Zor olacak Abdi Aa, zor olacak, ama ne
yapalm!

621/895

Abdi Aa:
Ne yaparsan yap!
Ali Safa Bey:
Bu adamn aresine bakmaya alrm.
Ama senden bir isteim olacak...
Abdi Aa:
stein bam stne. Canm iste Ali
Safa Bey. Canm iste kardeliimin olu.
Senin iin vereyim, diye heyecanla ayaa
kalkt.
Ali Safa Bey elinden tutup geri oturttu.
Saol Aa, dedi. Bilirdim beni sevdiini.
Sakn aklna bu i iin senden karlk istiyorum gelmesin. Sakn ha! Gelecekse hi sylemem.
Ben
nce
Memedin
icabna
bakacam. Sakn aklna bunun karl
olarak gelmesin.
Abdi Aa gene ayn taknlk, ayn
heyecanla:
Gelmez, gelmez, dedi. Vallahi gelmez.
Benim sevgili kardeliimin olu, Ali Safa
Bey.

622/895

Ali Safa Bey bir zaman susup dndkten sonra, ban kaldrd, Abdi Aann gzlerinin iine bakt:
Biliyorsun ki Aam benim de bamda
trl trl iler var. ok kr son yllarda
gailem azald. Azald azald ama, u Vayvay
ky arazisi davas bana uyku uyutmuyor.
Abdi Aa ayn heyecanla:
Ben bilirim, dedi. Vayvay kynn cmle
arazisi senin babannd. Baban eker bierdi.
O ldnde, sen mektepteydin. Vayvay
kylleri geldiler yerletiler. Senin elindeki
tapu, daha evvel ben sana sylemedim mi,
Vayvay kynn arazisini tm iine alr.
Bunu ben de, bizim be kyn halk da, Aktozlu ky de, herkes bilir. Sen onun iin hi
kmlenme. Abdi Emmin o iin stesinden
gelir. Tarla ilerini sen sana brak. Alt ayda
Vayvay tarlalar senin olacak.
Ali Safa Bey:
Aa, dedi, sakn ha, aklna karlk olarak
istediim, gelmesin.

623/895

Abdi Aa:
Yok, yok, diye ban sallad. Yok yok.
Ali Safa:
Tmn srgn ettim kyden, korkularndan kye basamyorlar. Hepsi Yreir
toprana kat. Gene de vazgemiyorlar.
Abdi Aa:
Sen onu Abdi Aa Emmine brak. Byle
iler, benim iim. Bak nasl gelirim
stesinden!
Ali Safa Bey:
Bir hafta sonra cephane geliyor
Suriyeden.
Abdi Aa:
Gelince?
Ali Safa Bey:
Kalayc etesine havale edeceim onu.
Abdi Aa:
Abdi senin gzlerine kurban oul, dedi,
kalkt.

624/895

Ali Safa Bey misafir kalmasn istedi.

Fakat Abdi Aa bu sralar onda misafir kalmay matluba muvafk grmedi: Hatta:
Bugnlerde
el
iinde
birbirimizle
konumayalm bile, dedi. Ne olur, ne olmaz.

16
O gece sabaha kadar, durmadan, koarcasna yrdler. Tan yeri rken soluk
solua Akaamn kayalklarn tuttular. Yol
boyunca hi konumamlard. Bir tek
szck bile. Akaamn kayalklarna ktklarnda, bir tan stne oturup, doan gne
kar bir duman iinde kalm ukurovann
dzne baktlar. Duman usul usul alarak,
kyler, yollar, tepeler, parlayan kvrm kvrm
rmak, aylar grnd.
Kulua doru, ovada azck bir sis, bir
buu kalmad. Ova prl prl, her aac, her
tayla nlerine serildi. Tarlalar, ekilmi ekilmemi, renk renk, kara, krmz, boz topraklar yanlarndaym gibi ald.
Cabbar:
Baksana Memed, diye sessizlii ilk olarak
bozdu. Dn akam ite oradaydk.
Memed, ban ona doru dndrmeden:

626/895

Oradaydk.
Cabbar, Memedin bu durgunluuna ne
diyeceini ard. Sustu. Ama, nedense hep
konumak istiyordu. inden bir eyler
drtyordu onu.
Anavanann dibine bak! Ahack uras, u
kapkara grnen yer, bk. uras, stnde
bir eyler uuuyor gibi duran yer de,
Acasazn batakl... Aktozlu kynn daha
duman ttyor. Oylum oylum ttyor. Ta
ge ykseliyor. Grdn m?
Memed, boynunu bkt:
Gryorum, diye bezgin bezgin karlk
verdi.
Cabbar abuk abuk heyecanla sordu:
Ne dnyorsun Memed? dedi. ok
efkarlsn.
Memed:
Yand mola o gavur? O azl? Onu
dnyorum. Bir de Aktozlu kynn
fukarasna kadirlik oldu. Ne yapaym, diye
dnyorum.

627/895

Cabbar:
Dnme, dedi. Olan oldu bir kere.
Memed:
Olan oldu.
Cabbar:
Sar mmete kadar gidelim. Bu gece
orada kalalm. Yarn dalara ekiliriz.
Memed, gzleri parlayarak:
Bir de ne dndm biliyor musun
Cabbar?
Cabbar:
Yok.
Memed:
Varacam Dikenli dzne. Be kyn
yallarn toplayacam bama. Diyeceim
ki, Abdi Aa yok artk. Elinizdeki kzler sizindir. Ortaklk, mortaklk yok. Tarlalar da
sizindir. Ekin ekebildiiniz kadar. Ben dada
olduka, bu byle srp gidecek. Vurulursam banzn aresine bakarsnz.
Sonra
kyly
bama
toplayp,

628/895

akrdikenlii yaktracam. akrdikenlii

yakmadan kimse ift komayacak.
Cabbar, gzleri yaararak:
te bu iyi, dedi. Aasz ky! Herkesin
kazand, herkesin olacak.
Memed:
Herkesin kazand... diye glmsedi.
Cabbar:
Elimizde silah, topraklar bekleriz.
Memed:
Bir ey daha yapmalyz.
Cabbar:
Ne yapmalyz? diye meralda, heyecanla
sordu. Ne yapmalyz?
Memed:
Bilmiyorum karda ya, dedi. Mutlaka bir
ey yapmalyz.
Cabbar:
Ne yapmalyz?
Memed:

629/895

u Aktozlu kynn fakir fukarasna

kadirlik oldu. Mutlak bir eyler yapmalyz.
Bizim yzmzden evleri yand.
Cabbar:
Kadirlik oldu ama, ne yapmalyz?
Memed:
Ne yapmalyz?
Cabbar, gerinerek ayaa kalkt. Uzun bacaklar, geni omuzlar elik tel gibi gerildi.
Memed de gerinerek kalkt. Yz iyice yanmt. Derisi kemiklerine yapm denecek
kadar zayflamt. Yznde hi bir yorgunluk
izi
gzkmyordu.
Yrynde,
konumasnda, her hareketinde bir salamlk, bir temkin, bir atiklik belli oluyordu.
Ekya olduundan beri ok deimiti.
Ayaa kalknca, kafasnda, o sar parlt
gneten avkd, oald, byd.
Cabbar, dedi, dudaklarn tatl tatl yalad.
Herkesin kazanc kendinin olacak. Bekisi de
biz. Herkesin topra olacak.
Cabbar:

630/895

Bekisi de biz. Herkesin topra olacak!

Kayann dou yanna inip, Memed nde,
Cabbar arkada kei yoluna dzldler.
Cabbar:
Belki de candarmalar ardmzdadr.
Memed:
Ardmzdadrlar. Onun iin ormanla
gireceiz.
Cabbar:
yi olur.
Memed:
u tarla meselesi aklma geldi geleli, hi
lmek istemiyorum.
Cabbar:
lmek mi? diye sordu. Sesinde bir rperti
vard.
Memed:
lmek, dedi. Recep avu gznn
nne geldi. u Recep avu, diye szn
srdrd. Onun ne trl bir adam olduunu
bir trl anlamadm gitti. lrken bile bize iyilik yapmak istedi. Kyn yandna da

631/895

seviniyordu. Bu adama bir trl aklm ermedi. Hem herkesi seviyordu. Hem de
herkese dmand. Ky yand, sevindi. Kye
iyilik yapsak gene sevinirdi gibime geliyor.
Cabbarn burnu havadayd. Havay kokluyordu.
am
aalarn
kokluyordu.
Aznda bir am p vard. Geveleyip duruyordu. Bana da yle geliyor, dedi.
Memed:
Yreim yerinden kopacak gibi. Bir
houm. Bam dnyor. Sevineyim mi,
alayaym m bilemiyorum. Arada kaldm. u
toprak meselesi... Kyl buna ne der, kim
bilir!
Cabbar:
Kim bilir! dedi.
Usuldan esen yel, pnar kokular, yarpuz
kokular getiriyordu. mmetin evinin st
bana, ormandan, kayalklardan yryerek
geldiklerinde gn ayordu.
Memed:

632/895

Gn batsn da yle gidelim, Sar

mmete.
Cabbar:
yle gidelim.
Oturdular. Derin derin soluk aldlar. Tere
batmlard.
Gn batt, ortalk karard. Duman iinde
kalm ukurovann stne kara bir perde
indi. Gkyz yldzlarla rtlyd. Yldzlar
denmi gibi st steydiler. Doudaki bir
yldz kmesi kvlcmlanr gibiydi. Arada bir,
bir yldz akyordu. Yldzlar akp, kar dan
ardna gidiyorlard ounluk...
Kalktlar, Sar mmetin evine geldiler.
Memed, usul bir sesle:
mmet karda, hit! mmet karda.
erden uzun sre ses gelmedi. Sonra
kap ald mmet dar kt. Karanlktakilerin Memedle Cabbar olduunu anlad,
ard, korktu. Bir ey syleyemedi. Aznda
uzun zaman bir eyler geveleyip durdu.
Memed:

633/895

Merhaba mmet karda, ne var, ne yok?

diye hatr sordu.
mmet:
Susss! dedi.
Memed ii anlad.
mmet kulana eildi.
Dn arkama, dedi. Dn arkama da
sizi daa gtreyim. Buras dolu.
Cabbar:
Acmzdan ldk mmet, dedi.
mmet:
Az durun yleyse, dedi. eriye girdi. Bir
on dakika kaldktan sonra geri kt:
Haydi yryn, gidelim.
mmetin arkasndan yrdler. Dan
doruuna doru kayalklardan sekerek, ormann aalarn yordamlayarak, bir, bir
buuk saat yrdler. mmet bir aalkta
soluk solua durdu:
Bre ocanz bata, diye balad. Bu olacak i mi hi? Koca bir ukurova kyn
yakmsnz! Byle i olur mu hi? Buna

634/895

Gizik Duran bile cesaret edemezdi. Nasl

yaptnz?
Cabbar:
Ne var, ne yok, sen onu syle hele
mmet?
mmet bir aklkta soluk solua durdu.
Hi! Ne olsun,dedi. Dokuz on kyn silahls, belki bin kii var. Bir blk de candarma, iki gnden beri da ta sarmlar,
sann deliine bile bakyorlar sizi bulmak
iin. Bir ele geerseniz bugnlerde bir
paranz bile bulunmaz. Sizi un gibi ufalarlar.
Bir koskoca ukurova ky!... Grlm i
mi bu? Haydi diyelim ky yaktnz
yakmaya...'
mmet burada sustu.
Memed:
Yaktk yakmaya?... diye sesi boularak
sordu.
mmet gene sustu.
Memed, gene sordu:
Yaktk yakmaya?...

635/895

mmet:
Hii, dedi. Yaktnz yakmaya...
Memed:
Yaktk yakmaya?...
mmet iin zn kesin renemedii
iin, laf deitirmeyi daha uygun buldu:
Yaktnz yakmaya... dedi, durdu. Bir yalan
uyduramyordu. Birden kafasnda imek gibi
akt: Bari o dinsizi ldrebildiniz mi?
Cabbar:
Hseyin Aann eviyle birlikte, o cayr
cayr yand.
mmet:
urada maara gibi bir kovuk var. Buraya
kimse gelmez. Takipiler ekilinceye kadar
kalacaksnz. Buradan kprdamayn. Topal
Aliyi sorarsanz, o Deirmenolukta. Yarn
size yemek getiririm. Buradan kaym
demeyin.
ukurun bana geldi:
te buras, dedi. Girin ieri. Eer
takipiler sizi bulurlarsa, aa yana, yani

636/895

ukurovadan yana kaaym demeyin.

ldnz gndr. Dorua doru ekilin.
Doruu anca, etekte Kei ayna
yetiirsiniz. Allahasmarladk.
mmet gittikten sonra onlar da, kovuun
azna oturup, yemeklerini abuk abuk
yediler.
Cabbar:
Ben kovua girip uyuyacam, dedi. Eer
dayanamayacak kadar uykun gelirse, beni
uyandr.
Memed karlk vermedi.
Memedin kafasnda sar lt akyor
babam akyordu. Sar prlt, yalp yalp eden
ltl kvrm kvrm bir rmak gibi Memedin
kafasnda mutlu bir altyla dolanyordu.
Herkesin topra herkesindir. Abdi Aa
lse de lmese de herkesindir. akrdikenlii
bir ate almtr. Ateler, akrdikenlikte son
hzla kouyorlard. Ateler, yksek yerden
akan suyun hzyla, akrdikenliin dzne
akyor... Kasrga, bir top atei nne katm,

637/895

gecenin karanlnda, dzl dolanyor.

Dikenli dznde on, on be gn, bir ay, bu
ate kmesi habire dolanr. Sonra bir gn,
bakyorsun ki, ate snm, btn Dikenli
dz kmr karasna kesmitir.
Dikenli dznden trkler geliyor. Her bucaktan bir oynak trk geliyor. iftiler iftleri
komular, bacaklarn ne akrdikeni dalyor, ne bir ey... Rahat...
Mutlak Deirmenoluk kynde dn
olacaktr. Byk bir bayram. Durmu Ali, o
tm tm haliyle, bir bacan ta bann
stne kadar kaldrp tek ayayla bir acayip
oyun oynayacaktr, alem glecektir. Recep
avu duysayd bu ii sevinirdi. Ne are ki,
imdi Anavarzann bknde yatyor.
Derken Memedin iine korkuya benzer bir
eyler girdi. Binden fazla kyl! Bu inanlmaz
bir itir. Binden fazla silahl kylnn ne ii
var bu dalarda? Bu grlm i deil. Bir
ky yanm. Yanmsa onlarn neyine gerek?
Bir blk de candarma! Aldrma. Olursa

638/895

olsun. Yreindeki korku silindi, geti gitti.

imdi yle hissediyor ki, bin be yz olsun,
iki bin olsun. Olsun olu olsun. Korku yok.
zerinde de yzden fazla kurun var.
Hibirisini boa salmayacandan, yaamakta olduundan emin olduu kadar emin.
Sabaha kadar az ok bunlar dnd.
Hate de hi aklndan kmyordu. Onu da
dnd. Mapusaneyi dnd. Yrei
burkuldu. Bu kadar felaketin bir arada, bir insann bana nasl gelebileceine at. ok
az kfrederdi. Hmla kfretti.
Cabbar uyandnda gn kuluktu. Gzleri gnete kamaarak:
Beni neden uyandrmadn Memed? diye
sordu.
Uykum gelmedi.
Cabbar:
Bir lokma ekmek yiyelim. Sen de uyu.
Memed:
Olur.

639/895

Cabbar kn getirdi at. Peynirle taze

soan vard. Peynirle taze soan yufkaya
sarp, drm yaptlar. Ar ar yemeye
baladlar. Yemeklerini yedikten sonra,
karki kayann altndan bir su akyordu, ona
varp, az aa, yere serilircesine yatp
itiler.
Memed:
uraya, gnee yataym, dedi.
Cabbar:
Yat.
Memed, ban kor komaz gitti. Bir ocuk
gibi. Yz bir ocuk masumiyetiyle rahatt.
Gn gelip tepeye dikilince uyand. Terlemiti.
Gerindi. Kayann dibinden kaynayan suda
yzn ykad. Ald.
Cabbar:
Bu mmet, bize bir i etmesin?
Memed:
Bir i etmesin?
Cabbar:
Kim bilir?

640/895

Memed:
Edemez, edemez ama, biz buradan gidelim. Deirmenoluu tutalm.
Cabbar:
Pusuya dersek?...
Memed:
Ekya pusuya dmez. Ekya pusuya
drr.
Cabbar:
mmeti bekleyelim.
Memed:
Bekleyelim. Haber vermeden olmaz.
Bir saat sonrayd ki aada, allklarn
arasndan bir trd duydular. Kendilerini
kayalarn ardna attlar. Ses gittike byyordu. trt yaklat. amn arkasndan mmet kt. Onlar tam siper grnce
glmsedi. Memed de glmsedi.
mmet:
Umudu kestiler, dedi. Dnyorlar! Ben de
onlara dn Anavarzann dznde vukuat

641/895

karan ekya, bugn Akarcann dan

tutamaz dedim.
Cabbar:
yi sylemisin mmet karda, dedi.
mmet nce Memedin elinden tuttu:
Seni, dedi, canm kadar sevdim karda.
yi yaptn. Senin yoluna oluum ocuum,
karm, hepsi kurban.
Cabbar:
Yaktk. Cayr cayr yaktk, diye vnd.
mmet buna karlk, hibir ey
sylemedi.
Memed:
mmet karda, herkesin ektii toprak,
herkesin olursa nasl olur? diye sordu.
mmet:
ok iyi olur, dedi.
Memed:
Herkesin ift srd kz, kendisinin
olursa nasl olur?
mmet:
Ondan iyi ey dnyada bulunmaz.

642/895

Memed:
akrdikenlii iyice yaktktan sonra ift
koulursa nasl olur mmet karda?
mmet:
ok iyi...
mmetin getirdii ekmek knn Cabbar
elinden ald, beline balad.
Salcakla kal mmet, dediler.
mmet:
Banz daralrsa bana gelin. Sizi
kardam gibi korurum. Seni ok sevdim
Memed, dedi.
Memed:
Saol.
nde yryen Memed durdu. Cabbar da
onun yanna gelince durdu. Memed, sol
eliyle Cabbarn silah tutan elini skt. Gz
gze geldi. Durup, ylecene baktlar.
Memed:
Karda, dedi, bir seviniyorum, bir seviniyorum ki u ie...'
Cabbar:

643/895

Ben de...

17
Karadut ky Ceyhan rmann kysna
der. Ceyhan rma Karadut kynn
nnde ovaya yaylr, geniler, bir gl gibi
byr, durgun grnr. Buralarda, Ceyhan
rma on ylda, on be ylda yatak deitirir,
saa sola yalpa vurur. Gittii yerlerde bolca
mil brakr. O yzdendir ki buralar, ukurovann teki yerlerinden daha verimlidir. Toprana paha biilmez.
Ali Safa Beyin son ele geitdii iftlik,
Karadutla snr snradr. iftliin topraklarnn yardan ou Ermenilerden kalmadr.
Gerisi de Karadut kyllerinden zorla, hileyle
alnmadr. Karadut kylleriyle Ali Safa Bey
arasndaki anlamazlk yllardr srer gider.
Birbirlerinin izlerine kurun skarlar. Ali Safa
Beyin verimli Karadut topraklarna musallat
oluu, hileyle epey topra da ele geirii
uzun bir hikaye, daha dorusu bir maceradr.

645/895

Bu i, Ali Safa Beyin hilekarlnn, ihtirasnn

lsz, engel tanmaz olduunu gsterir.
Bir avu toprak iin Ali Safa Beyin nelere
kadir olduunu da anlam oluruz.
Sar Bekir Karadut kyndendi. Kyn
tek okuryazar adamyd da. Kasaba mektebinde okuduu sralar, zekasyla n salmt.
Yrekliydi, atakt, doruydu. Azndan yalan
namna yalan kmamt. Uzun boylu, srm
gibiydi. Gle yzl, ocuk gibi saf, temizdi.
Bekir, Ali Safa Beyin karsna dikilen bir
engeldi. O olmam olsayd Ali Safa Bey
Karadut kynn tarlasnn tmn iftliine
katabilirdi. nne da gibi dikildi. Kendi tarlasn, kylsnn tarlasn savundu. teki
kyllere hi benzemiyordu. Kyller onu
ok seviyorlar, dediinden kmyorlard.
Uzun yllar, Ali Safa Bey ona hibir ktlkte
bulunamad. Kyllerle arasndaki davalar
srp gidiyordu. Kyl bir trl alt olmuyordu. Vakta ki... Evet vakta ki...

646/895

eteba Kalayc Osman, onun amcas

olu olurdu. e yaramazn, serserinin biriydi.
stelik de Ali Safa Beyin itiydi. Kyde ne
olur, ne biterse Ali Safa Beye ulatryordu.
Kyl onu hi sevmiyordu. Zaten ok ok da
kyde kalmyordu Kalayc. Kalaycl da terk
eylemi, Ali Safa Beyin iftliine yanamt.
Kylnn hayvanlarn alyor, ekinlerine
ate veriyor, her trl namussuzluu yapyordu. Kylnn burasna gelmiti ama, ne
yapsnlar, bir yanda Bekir Efendinin hatr, bir
yanda Ali Safa Beyin korkusu... Bir yanda da
ite bulama sakncas vard.
Bekir Efendinin dn oluyordu. Davullar, zurnalar veryansn ediyordu. Ky dnyordu. Btn ky halay ekiyor, trk sylyordu. Kydeki her ev, bir dn eviydi. Bekir
Efendisi evleniyordu kyn.
Dnn son gecesiydi. Dn evinin
nnde el silah atld. Ortalk kart. Bekir
Efendi vurulmutu. Kalayc vurmutu. Gelini,
eli knal kald. Kalayc da karanla karp

647/895

soluu dalarda ald. Kalaycnn Sar Bekir

Efendiyi vurmasnn trl sebepleri stnde
duruldu. Ne olursa olsun, durup dururken,
Kalaycnn Bekir Efendiyi tam dn gecesi
vurmas alacak bir iti. Bunu hi kimse
beklemiyordu. Kyller hep bir azdan:
Krolas, Bekir Efendi gibi adama kylr
m? diyorlard. Krolas... Trl sebepler
sayp dkyorlard. Kimisi, Ali Safa Bey
tevik etti, para verdi, vurdurdu Bekir
Efendiyi, diyordu. Kimisi, kz seviyordu.
Bekir Efendiyle evlenmesini gtremedi de
ondan, diyordu. Kimisi, serserinin biridir, akl
yle esmitir, ekmitir silahn vuruvermitir,
srf Kalayc, Bekir Efendiyi vurdu desinler diye, diyordu.
Kimisi de, bunlar Kalayc Osman
yakndan tanyanlar, ocukluklarndan beri
Kalayc Osman, Bekir Efendiyi ekemiyordu.
Kalaycnn Ali Safa Beye yardm etmesi bile
Bekir
Efendinin
kyly
tutmas
yzndendi... Bekiri bir trl ekememiti.

648/895

Evlenmesi, kylnn de Bekiri bu kadar

sevmesi, bu ii ona yaptrd, diyorlard. Her
neyse, gerekten Kalaycnn Bekir Efendiyi
vurmas iin hibir sebep yoktu. Yukardaki
dncelerin hepsi birden Kalayc iin doru
olabilirdi. Kalaycnn tynetinde saylanlarn
hepsi de vard.
Bundan sonradr ki Kalayc, Ali Safa Beyin elinde bir korku, yldrma silah kesildi.
Dada ne kadar ipten kazktan kurtulmu
varsa bana toplad. Bir bela, bir afet gibi,
ukurovadaki Ali Safa Beye kar gelen
fkaralarn bana ulland. Ali Safa Beyin
hasmlarnn iflahn kuruttu.
Her eye karn, Ali Safa, Bekir Efendi
vurulduktan sonra bile Karadut kynden bir
kar toprak alamad. Kalayc kye gelemiyordu. Ekya deil, her yan ate olsa,
Karadut kyls adam yerine koymuyordu
Kalaycy. ekinmiyordu ondan.
Gnlerden beri ukurova alkalanyordu.
nce Memed ad, dilden dile dolayordu.

649/895

Ky yakan, ocaklar sndren nce Memed!

nce Memed, Aktozlu ky yandktan sonra
dillere destan olmutu. Aktozlu kyn
grmeye gelenin hesab yoktu. Aktozlunun
kadnlar, ocuklar birbirlerine, onlar
grmeye gelen yre kyllerine nce Memedi
anlatyorlard. Dev gibi bir adamd. Bir kocaman am ktn ateleyip eline alm
evden eve yakarak dolayordu. Kyn
iinde yel gibi dolanyordu. Yakt evlerden
birisi snecek olsa, yetiip atei basyordu.
Bir grseydiniz nce Memedi! Gecenin karanlnda gzlerinden klar sayordu. Boyu,
bir kavak gibi uzuyor, bir ksalyordu. Kurun
da gemiyordu ona. nne gelen kurun
skyor kar ettiremiyordu.
Baka baka kylerde, baka baka
biimlerde, baka baka yorumlarla nce
Memed stne hikayeler anlatlyor babam
anlatltyordu.
Ali Safa Bey, Muallimin Banda, her
zamanki bulutuklar maarada buluup,

650/895

Kalaycya, nce Memedi ortadan kaldrma

nerisini yapnca, Kalayc buna ok sevindi.
Ama sevincini belli etmedi:
Bu i zor i Ali Safa Bey, dedi. Zor i.
Byle bir adamla baa klmaz.
Ali Safa Bey:
ukurovada nce Memed ad dillere destan. Vuracaksan bylesini vur da namn
dnyay alsn. Frsat bu frsat! nce Memedi
de ortadan kaldrrsan gayri ukurova bizim
demektir.
Kalayc:
Zor, dedi.
Ali Safa:
Korkma, diye omzuna vurdu. Epey de
tekinden kacak.
Kalayc:
Zor ama, bir bakalm. Belki bir yolunu
buluruz.
Ali Safa Bey:

651/895

Bulmalsn mutlak. O ne kadar cesur olsa

da daha yenidir. Dalarn huyunu bilmez: Bir
tuzaa drrsn, tamam.
Kalayc:
Bakalm, dedi.
Ali Safa Beyden ayrlp arkadalarna
gelince:
kt, dedi. Epey de yolu var. Kolay
da...
Arkadalar Kalaycnn gzlerine baktlar.
Kalayc:
nce Memed derler biri tredi ya, hani Aktozlu
kyn
yakan.
Onu
ortadan
kaldracaz. Yolu ak. Ne kadar istersen o
kadar.
nce Memedi vurmak Kalayc etesi iin
ekmek yemek, su imek kadar kolayd.
Daa kt kal Kalaycnn ortadan
kaldrd ete buluyordu. Sar Bekir
Efendi de iinde, vurduu adamlarn
saysnn krk getii syleniyordu.

652/895

Kalayc Osman ksaboylu, yeil, ylan

yeili gibi, yahut da akra alan, bir tuhaf
souk, lm gibi donuk gzl birisiydi.
Seyrek sakallar kirpi oku gibi dik dik, sar
yzne
aklmt.
Geni
omuzlarna
bakarak, boynu inceydi. Bir de btn boynu
atete kzartlm gibi kpkrmzyd. Cepleri
srma ilemeli mavi alvar giyiyordu. Sal
sollu btn bedeni fieklerle donatlmt. Bacaklarnda bile fieklik balyd. Fieklikler de
ilemeliydi. Ta uzaktan par par ediyordu.
Sal sollu bir sr sap sedef tabancalar,
kamalar, hanerler... Gsnde de bir drbn vard. Aynal drbn. Bandaki mor
fesinin altnda sar kaklleri iki kan arasna
dklyordu.
Atlgan deildi, cesur da deildi.
Hilekard. arpt, takip ettii hibir insanla yz yze arpmam her zaman
arkadan vurmutu. Onun yapt hilekarlk,
kurduu tuzak akla hayale gelmezdi. Ali Safa
Beyin aleti gibi grnyordu. Gerekten

653/895

aletiydi. Bir bakma da Ali Safa Bey ona aletlik ediyordu. imdiye kadar candarmayla ancak bir iki kere karlamt. Candarma,
onun takibine kt myd, Ali Safa Beyin kurduu haberci a derhal Kalaycya yetiiyordu. Kalayc klar da Ali Safa Beyin
evinde, kendisi iin yaptrd zel odada
mkellef bir hayat sryordu. Yalnz odada
skld zamanlar, daa kyor, etesinin
bana geiyordu. ete de ok rahatt. Kar
bastrd zaman sarp bir da kyne yerleiyorlar, gelsin kuzu, gitsin kuzu keyif
sryorlard. Bunca serbestlik, bunca rahat
hep Ali Safa Beyin yzndendi. Bu
yzdendir ki Ali Safa Bey, l desin lrlerdi.
Kalayc sordu:
inizde nce Memedi tanyan var m?
Horali belini bir aaca dayayp gzlerini
yummutu. Doruldu:
Ben iyi tanrm, Aa, dedi. Deli Durdu
etesinde beraberdik.
Kalayc:

654/895

Yanma gel yleyse Horali! diye ard.

Horali kalkt geldi. Kalayc onu iki
omzundan tutup sallad:
De bakalm, nasl adamdr, bu nce
Memed?
Horali yutkundu, dudaklarn siler gibi
yapt:
yle bakarsan hibir eye benzetemezsin. Ksack, incecik, koca kafal, byk
gzl, yirmi yanda gsteren, hep dnceli
duran bir ocuktur. Onun kurun attn
grmeyen, bir atmada yannda bulunmayan kim olduunu anlayamaz. Bir nian atar
ki, metelii vurur.
eteye geldii gn -Deli Durduyu bilirsin,
ne kadar iyi kurun attn da bilirsin- nce
Memed, ondan iyi attyd. imdi artk inenin
deliinden geiriyordur. ok atiktir. Yrk
adr kavgasnda istese Deli Durduyu, hepimizi vururdu. Vurmad. O byle adam olmasayd, Deli Durdu onun hakaretinin

655/895

altnda kalr myd? Deli Durdu korkuyordu

ondan...
Kalayc:
Amma da vdn Horali, vdn ha vdn.
Seni vc ba m tuttu nce Memed?
Horali:
Yok, dedi. Anlat, dedin nce Memedi, ben
de bildiimi grdm anlattm. te byle
bir adam nce Memed.
Kalayc topraa oturdu. Ban iki eli
arasna ald, dnmeye balad.
Bir saat mi, iki saat mi ne geti, Horaliyi
yeniden ard.
Beni iyi dinle Horali, dedi. nce Memed
sana gvenir mi?
Horali:
Gvenmez.
Kalayc:
Niye?
Deli Durduya kar koyduunda, ben Deli
Durdudan taraf ktm.
Bundan ne kar?

656/895

Gvenmez. Zaten o hi kimseye, babasna bile gvenmez. Yanndaki Cabbara

bile gvenmez.
Kalayc:
De sende, dedi, dnk ekyay bamza
Gizik Duran ettin.
Horali:
Bilirim onu.
Kalayc:
Bilmez ol, diye kt.
Sinirlendii zaman burnunu kartrr,
burnundaki kllar ekerdi. Gene yle
yapyordu.
Sen demek istiyorsun ki, nce Memed ne
tuzaa der, ne vurulur?
Horali:
yle demek istemedim. Tuzaa dmez
adam olmaz. Ne de olsa nce Memed, daha
acemidir. Tuzan biimine bakar.
Kalayc:
Sana gvenirim Horali, dedi. Sen her iin
stesinden gelirsin.

657/895

Senin gibi de tecrbeli ekya kalmad

dalarda. Bunu sana havale edeceim.
Horali:
Et ama Aa, onlar iki kii.
Kalayc:
teki kim? diye sordu.
Uzun Cabbar.
Kalayc:
Allah iin Uzun Cabbar, temiz ocuk.
Babayiit ocuk.
Horali:
Ne gelir elden? O da onunla gidecek.
Kalayc:
Gitsin, dedi.
Sonra birden:
Bana bak Horali karda, dedi, onun bulunduu yeri buluruz. Sen gidersin onu bizim
eteye davet edersin. Bu olmazsa baka bir
aresine bakarz.
Horali:

658/895

Belki davete gelir de bu ii kolayca hallederiz. Belki gelir. Tuza muza akl etmez
o.
Kalayc:
Tamam m?
Horali:
Tamam.
Kalayc:
Yerini abuk bulabilir miyiz ola? Belli bir
yeri var m?
Horali:
Daha yeni fkarack, diye glmsedi.
Nereden yeri olsun! Ama bulmas kolay. Ben
onu bulurum.

18
Gnlerdir
kaa
saklana,
a
yol
yrmlerdi. Ormanlkl, kayalkl dalar
amlard. Yorgunluktan lyorlard. kisi de
srtlarndaki cephane yknn altnda iki
bklmd. Elleri de titriyordu. m gibi.
Karanlk, kapkara kmt. Yldzlar
seyrekti. pileiyordu. Yldzlar sabaha kar
rler. Sabah yaklayordu.
Grlt birdenbire patlaynca Cabbar
irkildi:
Ne o? diye aknlkla sordu.
Memed:
Suyun gz, dedi. Hani ilk geldiimizde...
Cabbar:
Bildim, diye karlk verdi. yleyse azck
oturalm banda.
Memed:
Olmaz.

660/895

Btn yorulmasna, bitmesine bakmayarak birazck olsun bir yerde durmuyor,

habire yol alyordu.
Soluk solua:
Ne var yani Cabbar karda dedi, ite
geldik. Bir nefes alyor duruyor. Sonra balyordu. Ne var yani. Kye gidince dinleniriz.
Kye afak atmadan girmek gerek. Yaaa
Cabbar karda. Bu kadar yol yrdk de...
imdicik varrz kye. yle deil mi Cabbar
karda?
Cabbar:
Aldrma, dedi.
Bunun stne Memed de bir daha
konumad. Kye yaklatka daha hzl
yryordu. Cabbar da arkasndan yetimek
iin var gcn harcyordu.
afan yerinde ine ine klar belirirken, kye girdiler. Birka kpek grltyle
onlar karlad. Memed, oral bile olmad.
Btn hzyla dimdik yrd. Durmu Alinin
evine geldi:

661/895

Durmu Ali Emmi! Durmu Ali Emmi.

Durmu Ali hemen karlk verdi:
Sen misin nce Memedim?
Benim.
Geliyorum nce Memedim. Ho geldin
yavrum. O gavuru niceyledin? Duyduk ki Aktozlu kyn yakmsn. O gavur da iinde
atr atr yanm.
Kap alnca Memed heyecanla sordu:
Kim getirdi bu haberi size? Kyl hep
duydu mu?
Durmu Ali:
Hepiciimiz duyduk yavru. Eline salk.
Hepiciimiz sevindik. lme sevinilmez ya,
hak etti. Avrad bile sevindi. Ettiini buldu,
dedi. Bir damla ya bile dkmedi. Gelin ieri
yavrularm.
Birden, kendine geldi. Merakla sordu:
teki arkadanz, hani ihtiyar nettiniz?
Memed, iini ekerek:
Sorma!...
Durmu Ali:

662/895

Allah rahmet eylesin. Ben size imdi

oca yakarm. Asnz herhalde.
Memed, sorusunu unutmamt:
Durmu Ali Emmi, dedi, kim getirdi size
bu haberi?
Durmu Ali:
Duydun mu yavru? diye sordu. Duydun
mu olan ileri, Topal Ali o gavurun adam
olmu. te o syledi. Ky yanarken, o da
buraya geliyormu. Durmu kyn dnda
yangn seyretmi. Ky yannca iine girmi.
Bir ierden Abdinin kemiklerini karmlar.
Kemiklerinin bile ou yanm.
Memed:
Demek Topal Ali onun adam olmu?
Durmu Ali, ocaktaki kzlerin stndeki
kl aarken:
yle yavrum, diye kahrla sylendi. nsanolu bu. i st emmi.
Memed gld.
Durmu Ali:
nanmadn m? diye gzlerinin iine bakt.

663/895

Memed:
Emmi, dedi, sen de ne abuk
unutuyorsun.
Durmu Ali:
htiyarlk knce baa... dedi.
Memed:
Aldrma. Mesele deil, diye omuzlarn
okad onun. Ocan bana da oturdu. Cabbar da oturdu arkasndan.
Durmu Ali, fre fre ocaktaki atei
parlatt.
Eee? dedi glerek. Daha ne var ne yok?
Memed:
Hi, dedi.
Az sonra sabahn klar pencereden
szmaya, yava yava ortalk aarmaya
balad, Durmuun yal kars Memedin
yresinde drt dnyor: atr atr m? diye
soruyordu. De bakalm Memedim, atr atr
m? Ne iyi ettin unu! atr atr yle mi?

664/895

Ocaktaki orbay indiriyor, ya kzdrp

czrtyla stne dkyor. Evin iini bir ya
kokusudur alyor.
atr atr ha? Kemikleri de yanm diyorlar. Yansn. Aktozlu ky kl olmu, diyorlar.
Kl olsun.
Sofray getirdi ortaya att, orbay da
byk bir sahana doldurdu, sofrann ortasna
koydu. Ama az hi durmuyor, habire
syleniyordu:
atr atr ha? atr atr?
Bir zaman, Memedin elinde kak
kalakald. Ne orbaya daldrabiliyor, ne de
yere koyuyordu. ylecene tutup duruyordu.
Cabbar bunu az sonra fark etti. Cabbarla
gz gze geldiler. Ortalkta derin bir sessizlik
oldu.
Durmu Ali de durdu, bunlarn hallerine
merakla bakmaya balad. Neden sonradr
ki, Memed hzla kan orbaya daldrp,
abuk abuk imeye balad. Gzlerine ine
prlts geldi oturdu. Keskin. Mest olmutu.

665/895

Ba dnyordu. Sar prltlar iinde avkyor, dnyor. akrdikenlikte da gibi ate

yuvarlanyor ha yuvarlanyor.
Yuvarlanyordu...
Ban kaldrd, dimdik durdu. Esmer
yz, gzleri a batmt:
Sana bir ey syleyeceim Durmu Ali
Emmi, dedi.
Durmu Ali, onun bu tavrna bir anlam
veremedi, bombo gzlerle bakarak sordu:
Ne syleyeceksin oul? dedi. Sor!
Memed, sesi titreyerek:
O gavur ld gayri, dedi sustu.
Sofray ortadan kaldrdlar. Atei lerdiler, yaktlar. Durmu Ali iki kere dar kt,
geri geldi. Evin ocuklar tede durmular,
kocaman kocaman alm gzlerle Memede
bakyorlard.
Durmu Ali, daha ld gayrinin sonunu
bekliyordu. Memed, ld gayri, derken yle
bir hal taknmt ki, ok nemli bir eyler
syleyecei apak grnyordu.

666/895

Durmu Ali dayanamad:

ld gayri? diye sordu.
Memed ar ar:
Bir fikrim var, diye balad. Bilmem sen
ne dersin bu ie?
Gene sustu. Sonra abuk abuk konutu:
Bu kyn, teki drt kyn; tarlasn, tarlasnn hepsini. Kim ne kadar... Ne kadar
ekiyorsa. Hepsini.. Ektii kadar... Gerisini siz
bilirsiniz. te byle. Silahm elimde beklerim.
akrdikenlie de ate...
Durmu Ali:
Bre Memed, diye szn kesti. Gzn
sevdiim olum, yava konu azck. Bir ey
anlamadm.
Memed, heyecann dizginledi:
Demem odur ki Emmi, bu topraklar o
gavurun babasnn mal deil.
Durmu Ali dnd. Alnn kad.
Memed:
Bu topraklar herkesindir... Topra o
gavur yaratmad. Be ky kle gibi ona

667/895

alr. ukurovada Aa da yok, bir ey de

yok. Hasan Onbay bir dinleseydin!...
Durmu Ali:
Bu topraklar da herkesindi eskiden. Bu
gavurun babas kmadan. Allem etti kallem
etti, topraklar elimizden ald. Ondan evvel
herkes cannn istedii yeri cannn istedii
gibi ekerdi.
Memed:
te, diye parlad. te gene yle olacak.
Tam yle olacak.
Durmu Ali, gene ban nne edi,
dncelere dald.
Gene yle olacak. Tam yle. Ne
dndn Emmi?
Durmu Ali:
Keke yle olsa, diye mrldand. Gzlerine ya dolmutu.
Memed:
Olacak. Senden bir isteim var. Be
kyn akl yetenine haber gnderecek,
buraya aracaksn. Konuup, tarlalar

668/895

datacam. Klelikten kulluktan kurtulacaklar. Herkesin ektii herkesin. Ellerindeki

kzler de kendilerinin olacak...'
Durmu Ali:
Kekeee!... diye bard. Keke.
Memed:
Sen haber gnder, gelsinler...
Durmu Alinin kars, belini damn orta
direine dayam, olan biteni seyrederek ip
eiriyordu. Elinden kirmen dt. Elleri yanlarna sarkt. Kendisini toparlayp Memedin
stne atld. s tutmu duvara bir rmcek
an germiti. Geziniyordu. Kurban olduum
yavrum bu doru mu? Bunu yapacak msn?
diye ellerini pmeye balad. Yarsn, te
ikisini kimseye vermeyeceiz ha?
Memed:
Kulluk bitti, diye berkitirdi. lnceye
kadar bu topraklar bekleyeceim. Elimde silah. Ondan sonrasna da...'
Kadn:
kzler?

669/895

Memed:
Onlar da...
Kadn, Memedin ellerini brakp, duvarn
karanlka yerine ekildi. Hkra hkra
alamaya balad. Aladka alyordu. Durmu Ali dar kt. Yrei ikircikliydi. Geri
girdi. Memede bakt. Yz, ona kaya gibi
sert geldi.
Kimleri armalym oul? diye sordu.
Memed, ban kaldrmadan:
Kimin akl yeter olduunu sanyorsan...
Durmu Ali:
Olur...
Pancar Hsn evine gitti. Meseleyi ona
at. Pancar, Durmu Aliye hibir ey
sylemedi. O da ikirciklendi. Sonra kyde ne
kadar adam varsa teker teker dolap,
meseleyi anlattlar. Kimi sevindi birdenbire,
sonra dnd. Btn ky ikircikliydi.
Kyllerin bu olmaz ie inanas gelmiyordu.
Evlerin nnde ocuklu, kadnl erkekli insanlar birikiyordu. nsanlar, birikiyorlar,

670/895

konumuyorlard. Yalnz, korka korka

birbirlerinin gzlerinin iine bakyorlard.
Telal insan kalabal, byk bir sessizlik
iinde, o evden o eve umutla tanyordu.
Kalabalk bir zaman, sessiz sessiz kyn
iinde alkand durdu. Sonra Durmu Alilerin
kapsna geldi dayand. Kprdamadan
beklediler. St ocuklar bile seslerini
kesmilerdi.
Memed, dardan bir sr ayak sesi
duydu. Durmu Alinin karsna sordu:
Darda ne oluyor ana?
Kadn gzyalarn silerek:
Kyl hep toplanm, kapya gzlerini
dikmiler. Bilmem.
Sonra dar kt. Btn gzler onun
stnm dikildi. Baklarn altnda ezildi. Kvrand. Sinirlendi:
Ne istiyorsunuz? diye bard. Ne toplandnz byle?
Kalabalktan ses kmad.
Ne susuyorsunuz?

671/895

En ufak bir kprt bile olmad.

nce Memedi grmek istiyorsanz, ierde.
Gene hi kimse istifini bozmad.
Krolascalar, ne duruyorsunuz byle?
Ha ne duruyorsunuz? Her evden bir l km gibi yasl. Krolascalar. unlara bakn!
unlar da erkek! Kadnlara dnd: Siz de
bunlar erkek diye koynunuza alp yatyorsunuz ha? Vay vay sizin avratlnza. Bu
smskleri ha? Ne duruyorsunuz byle ta
kesilmi? Oynayn, gln, dn yapn.
Kalabalk ta gibi donmutu.
Allah belanz versin. Duymadnz m?
nce Memed Abdi Aay atr atr...
Kalabalk usuldan bir dalgaland.
atr atr... Aktozlu kyn de batan
aya atr atr... Duymadnz m? Dn de
geldi bize. imdi ierde. Duymadnz m?
Gayri alp alp Abdi Aaya vermek yok.
Tarlalar da bizim. Cayr cayr... kzler de
bizim... Cayr, cayr. Aktozlu ky de atr
atr.

672/895

Kalabalk dalgaland. nce mrlt halinde

bir ses, kalabal batan aa dolat.
Mrlt ykseldi, her azdan bir ses kmaya
balad. Ky inanlmaz bir grltdr doldurdu. Kpekler havlyor, horozlar tyorlar, tavuklar btn telalaryla oradan oraya
kayorlard.
ocuklar
alayorlard.
Ahrda eekler anryor, atlar kiniyordu.
Deirmenoluk ky, Deirmenoluk oldu olal
byle grulty hibir zaman duymamtr.
Az sonra ky, toz dumana kart. Kyn
stn byk bir toz bulutu kaplad. Sonra
birden kyn ortasndan sevin lklar gelmeye balad. Davul zurna balad. Trkler
balad.
Bizim nce Memedimiz.
Bizim nce Memedimiz.
Onun
byle
bir
adam
olaca
ocukluundan belliydi zaten.
Belliydi.
kzler de bizim.

673/895

Herkes ektii tarlay, istedii gibi ekecek.

te ikisini vermek yok gayri.
A kalmak yok gayri, k ortasnda.
t gibi yalvarmak yok.
Bizim nce Memedimiz.
nekleri satmak yok.
Zulm yok.
Herkes istedii yere gider.
Herkes evine misafir bile alr.
Diledii...
Herkes kendi bana buyruk.
Bizim nce Memedimiz.
atr da atr.
ukurova korkusundan tirtir titriyor.
Bizim nce Memedimiz.
atr da atr.
Hate hapisten kacak.
Be ky bir dn kuracak.
Bizim nce Memedimiz.
Memedin dnn be ky yapacak.
ki gn, iki gece davullar zurnalar durmadan ald. teki drt ky enlik iindeydi.

674/895

Koygun koygun davul sesleri geliyordu oralardan da. Geceleri btn Dikenlidz k
iinde kalyordu. lgn bir nee taa topraa, suya, aaca iliyordu.
Be kyn ileri gelenleri Durmu Alinin
evinde,
Memedin
yanndayd.
Bazen
pheyle, bazen korkuyla, bazen minnetle,
bazen de sevgiyle Memede bakyorlard.
kinci gnn akam Memed onlara bir
neride bulundu:
Aalar, dedi, emmiler, kiminiz ift kotu
imdi, kiminiz de kotu koacak. Sizden bir
dileim var.
Hep bir azdan:
Dilein ba stne nce Memedimiz,
dediler.
Memed, szn srdrd:
Tarlay srmeden nce akrdikenini yakmay neden akl etmediniz?
Birka kii:
Dnmedik.

675/895

Yaktktan sonra srmek daha iyi olmaz

m?
Olur, diye karlk verdiler.
Memed, ar ar ayaa kalkt. Btn
balar da onunla birlikte yukar kalkt.
akrdikenlie ate vereceiz. Ondan
sonradr ki ift koulacak.
Tfeini, fieklerini tekmil kuanp
darya kt. Arkasndan kyller de ktlar.
Kel Mstk:
akrdikenlie, diye bard. Davul zurna
akrdikenlie...
Durmu Ali:
kzlerin ayaklarn, iftilerin ayaklarn
akrdikeni kapmayacak gayri.
Memed, ar, temkinli, kyn dna
doru yryordu. Ba dimdik, gzleri yar
kapalyd. Arkasndan Cabbar, onun arkasndan da kyller geliyordu. Kadnlar,
ocuklar onu grmeye damlarn bana kmlard. Davul zurna da susmutu. Ortalkta
t yoktu. Ky ktlar. akrdikenliin iine

676/895

daldlar. Gz yelleri efil efil dalardan Dikenlidzne iniyordu. nce Memed, ortada
durdu. ylece durdu kald. Kyller onun
kk bir kmldann bekliyorlard. Memed
ban arkaya evirdi. Arkasndaki kyller
bir ey bekliyorlard. Ondan bir kprt.
nnde, stbeyaz olmu akrdikenlik
uzanyordu. Dikenlidzne kar yam gibi,
stbeyaz. trtlar geliyordu. Dikenlerin
bedenlerine
yapm,
o
kck
smklbcekler, dikenlerin dallarn, bedenlerini topraa doru eiyorlard.
Cabbar! diye ok hafif seslendi.
Cabbar akrdikenleri yararak yanna
geldi:
Syle karda.
Memed:
Ben ift srerken de, akrdikenlie ate
yerip, yle ift kosalard, ne olurdu yani?
Cabbar glmsedi.
Bu srada, arkadaki kalabalk kart.
Birka kii akrdikenleri biip ortaya

677/895

ymaya balad. Buna tekiler de katldlar.

Az sonra, akrdikeninden byk bir bek
meydana geldi. Kk bir tepe kadar. bek
gittike byyordu. Ortaya atlan Durmu Ali:
Yeterin, diye heyecanla bard. Cebinden bir para ra kard yakt. Kurumu
akrdikeni beine soktu. bek yavatan
tututu. Sonra, btn bek yalmlar arasnda
kald. Yalmlar esen yelle savruluyordu.
Kyller yalmlar savrulan bein uzana
ekildiler, yarm halka oldular. Bakmaya
baladlar. Ate bekten dzle atlad.
Trkler, barmalar, cokun bir sevin
dzle yayld: Atele birlikte dolanmaya
balad. Halaylar ekiliyor, oyunlar oynanyordu. Cabbar havaya ate ediyordu.
Memed, gn batncaya kadar susup
akrdikenliin iinde bekledi. Rzgar byk
bir yn halindeki atei nne katm doludizgin, ovada ha babam dndryordu. Ate
ynnn getii yerler kapkara kmre
kesiyordu. Ate gnele birlikte gnbatya

678/895

doru uuyordu. Yanan akrdikeninden

lklar geliyordu. Atein nnde ku gibi
tyordu dikenlik.
Gene ayn arlkla Memed, kye doru
yrd. Yeilli, krmzl, mavili, renk renk
giyinmi kadnlar, ocuklar, akrdikenlie toplanm eleniyorlard. Onlar da Memedin
arkasndan kye yrdler. O gece sabaha
kadar, btn gece ate Dikenlidznde Knaltepeden Yldztepesine, suyun gznden
Kabaaaca, teki kylere, ta aalara,
rknara kadar doland durdu. Koca bir
aydnlk dzl yalyordu. Sonra Alidan
tepesinde bir top ate gzkt. Kocaman bir
top ate. Kuyruk yldz gibi dnen, kvlcmlar saan bir top ate... Alidan tepesi gn
vurmu gibi aarverdi. Apaydnlk. Kyller
bu ie atlar. Memed de at. Orada, Alidan tepesinde ilk olarak bir ate
gryorlard.

679/895

Bu srada, Hatenin stne tanklk edenlerin yedisi de gelip Memedin karsnda

durdular. Konumadlar.
Memed:
Sylen, dedi.
Biz ettik... dediler.
Memed anlad:
Oldu.
Zorlan nce Memedimiz.
Memed:
Biliyorum.
Gzleri yaarm yedi kii boyunlar
bkk, nnden sessizce ekildiler.
Gene
sabaha
kadar
sevinten,
heyecandan, kederden, Memedin gzne
uyku girmedi. Keder Hacenin kederiydi.
Deirmenoluk kynn stne geni,
apaydnlk, taze, tertemiz, ty gibi yeyni, ak
bir gn ald. Deirmenoluk, prl prl bir
dn iindeydi. Aalar, bir aydnlk iinde
dnyorlard. akrdikeni daha yanyordu.
Ak ova, batan ayaa karaya kesmiti.

680/895

Yoldan Topal Ali geliyor, diye bir haber

geldi: Memed, merakla bekledi. Topal Ali, topal ayan yorgun yorgun srkleyerek
geldi, dikildi.
Memed glmseyerek:
Gel Ali Aa, gel! diye yanna yaklat,
elini tuttu. Sevgiyle elinin stn okad. Terlemiti. Kesik kesik soluyordu. Konumad.
yle yan yana kaldlar. Teri soudu. Yz
soluk, sapsar, kr krt. Birka gn iinde
belki on be yllk yalanmt.
Memed dayanamad:
Neden bylesin bre Ali Aa? diye sordu.
ok durgunsun.
Topal Ali bitkin:
Hi sorma.
Memed, bu hi sorma'nn altnda bir
eyler olduunu sezdi. yle bezgin, yle
dertli, yle iten ie bir fkeyle syledi ki...
Memedin kocaman gzleri biraz daha
kocamanlaarak:
Bir kt haber, bir ey mi var? diye sordu.

681/895

Ali, biraz daha solarak, elleri titreyerek:

Hi sorma, dedi. Hi sorma.
Beni korkutma Ali Aa!
Ali:
Olan oldu. Benim yreime iniyordu, diye
inledi.
Memed, ona doru uzanarak:
Syle!
Ali:
Gavur dinli... dedi. O...'
Memed:
Eeee?
Kurtulmu!
Memed:
Neeee!
Yldrm arpm gibi oldu. Salland. Gzleri karard. Sonra kaskat kesilip kald.
Ali:
Ben onunla konutum. imdi kasabada
ev tuttu. Oraya yerleecek. Beni de
gnderdi.

682/895

Cabbar Memedin bu halini grnce

korktu:
Aldrma Memed karda, diye onu teselliye alt. Elimizden kurtulu yok. Kurtulamaz. Bugn deilse yarn...
Durmu Alinin kars bir lk att. Damn
karanlna gitti. Dvnmeye balad:
Vay dertli bam vay! Bu da m geliciydi
bama! Vay vay! Vay vay vay!
Cabbar:
Ne dvnp duruyorsun bre teyze? Nasl
olsa, o bir daha bu kye ayak basamayacak.
Tarlalar sizin, kzler de. Biz sa olduka...
Vay vay! Vay vay vay!
Az sonra ii btn ky duydu. Bunun
stne kyn sokaklarnda hibir insan kalmad. Evlere ekildiler. Grlt birdenbire
durdu. Ky pssz oldu. Kpekler havlamay,
horozlar rtmeyi kestiler. Sanki kyde bir tek
canl bile yoktu. Biraz nceki byk grlt,
byk sevinle birlikte sanki btn ky,

683/895

btn canlsyla ban alm baka bir diyara

g etmiti. Siniler sinek kalmamt.
Bu sessizlik ayn minval zere, ta ikindiye
kadar srd. Durmu Ali km, ban ihtiyar omuzlar arasna gmmt. Kadnn da
avurdu avurduna gemi, bir kecie
bzlmt. Memed ban tfeine dayayp
oturmutu. Dnyordu. Aln krk iinde
kalmt. kindine doru kyde hafif bir canllk grld. nce bir horoz gbreliin
stne kt, kanatlarn rparak tt.
Horozun yeil, krmz, mor tyleri yal yal
ldyordu. Sonra kpekler havlamaya
balad. Arkasndan insanlar da evlerinden
ktlar. Oraya buraya birikimeye baladlar.
Bir homurtu boydan boya ky doland:
Adam olmu da...
Adam olmu da dan nce Memedi.
Sefil brahimin olu.
Adam olmu da Abdi Aamzn tarlasn
datyor.
Boyuna bak, boyuna unun.

684/895

Gren yedi yanda ocuk sanr.

Smsk.
Tfei bile gtremiyor.
Ekya olmu da...
Ekya olmu da ky yakyor.
Ekya olmu da babasnn mal gibi...
Babasnn mal gibi bizim Aamzn tarlasn, kzlerini datveriyor.
Adam olmu da...
Aamzn kapsnda yallanrd it gibi.
Daha dne kadar.
Sefil brahimin savsak olu...
almndan da yanndan geilmez.
Savsak domuz.
Elin kz da onun yznden rr.
rr mapusanelerde...
Hate rr.
Bak hele bak!
akrdikenlii de yaktrd! ift srenlerin
ayaklarn diken yemesin!
ncinmesinler!
Bak hele bak!

685/895

Gelmi kye, Abdiyi ldrdm deyi

kabarr.
Aamz...
Aamz onun gibi yz tane iti bir kuruna
dizer.
Bizim Aamz.
Sonra byk bir kalabalk halinde kyl,
Abdi Aann avlusuna doldu. Abdi Aann
karlarn, ocuklarn kutladlar.
Homurtu, gece yarsna kadar srd.
Kyn yarsndan ou Memedi tutuyordu.
Abdi Aann lmemesine yanyorlard. Onlar,
evlerinden dar kmamlard. Durmu Ali
l gibiydi. Durmu Alinin kars hastalanm,
yataa dmt. Azn baklar amyordu. Memedin de azn baklar amyordu. Yalnz Cabbar ortaya dm, habire
konuuyordu,
kylleri
kandrmaya
alyordu.
Abdi Aa bu kye bir daha ayak
basamaz. Onun iin korkmayn. Yaknda
nasl olsa lecek. Mutlak lecek. Vallahi de

686/895

lecek, billahi de lecek. lecek. Byle olmayn. lecek dedim, lecek.

Kimse dinlemiyordu.
Daha gn domadan Durmu Alinin
evinden ktlar. Memed ban yerden
kaldramyordu. Ba gsne, canszcasna
sarkmt. Decekmi gibi. Cabbar da
yannda ayn sessizlikle ar ar yryordu.
Ky karken bir iki kpek onlara rd.
Memed duymad bile. Cabbar kpekleri
talad.
akrdikenlik yanp bitmiti. Yarlm toprak kapkara kllerle rtlyd. Memed,
ovann ortasnda dikildi kald. Cabbar da ona
birey sylemeye cesaret edemedi. Bekledi
bekledi. Memed yrmedi. O da vard bir
tan stne, tfeini kucana alp oturdu.
Gn dodu.
Memed, daha dimdikti. Kprdamyordu.
Glgesi kyn stne doru uzamt. Gn
kuluk oldu, Memed gene kprdamad. Cabbar artk dayanamad, vard Memedi drtt:

687/895

Ne oldun bre Memed karda, diye sordu.

Memed birden aykt. Gzlerini uykudan
uyanrcasna krptrd.
Cabbar:
Aldrma Memed kardam, dedi. nsanolu i st emmitir.
Onu da nasl olsa...
Memed, dilerini skarak:
Nasl olsa... diye bak gibi keskin
syledi.
Sonra, usuz bucaksz yanm ovann
telerine bakt.

19
Mersinlerin koyu yeilleri, insana koyu,
sarho edici, ama delicesine sarho edici bir
ikiyi anmsatr. Slemi tepesi srtlar yerde
gceklenmi, pene pene topraa yapm
mersinlerle doludur. Kei yollarndan geenler keskin, ar bir koku duyarlar. Koku
arlk, tembellik verir.
Slemi tepesinin alt yan dzlktr. Bir
tane ufack ta bile bulunmaz. Kum gibi ince,
yumuak topra vardr. Buraya bir utan bir
uca nar ekilmitir. Kimse bilmez ne zaman
ekilmitir. Al iekler aarlar. Buraya Narl
Bahe derler. Al ieklerden bir rtyle
rtnr. ieklere arlar okuur.
Narl bahenin alt yanndan Savrun ay
akar. Savrun ay yukarlarda, yani
Toroslarda, oluktan akarcasna fkrr.
Ufacktr. Burada durgundur. Ovaya bir gl
gibi yaylmtr. Ayak bileklerine kadar bile

689/895

kmaz. Cipil cipil... Yaylan su, ortasnda

birok irili ufakl adacklar brakmtr. Milli,
kumlu adacklar... Bu adacklarn ou
bklktr...
Bkler sktr. Duvar gibi... Adacklarn bir
ksm da yar plaktr. zerlerinde lk lk
kokan hayt, bir de ineyaprakl, mor gvdeli
lgn bulunur. Yalnz yalnz salnr dururlar.
Su kylarnda an aalar da kocaman,
pembe ieklerini aarlar.
Yllardan beridir, en byk adalardan biri
olan Bostanck adasna kavun karpuz ekilir.
Buray Krt Memo byk tarlalar olan bit
aadan kiraya almtr. ukurovann en iri
kavunlar,
karpuzlar
Memonun
Bostancnda yetiir.
Bostann bekisi Horalidir. Yllardr
Bostanck adasnn kavunlarn, karpuzlarn
bekler. ardan drt bir yan karpuz kabuklaryla dolar. Kabuklarn st ar oul verir gibidir. O kadar oktur ki arlar, kabuklar zerine konan ardan gzkmez olur. Arlar da

690/895

trl trldr, bal arlar, kara arlar, boncuklu

arlar. Arlarn rengi, parlayp, gnete yeile
dner. ardan yresinin byle kabuklarla
dolu olmas, Horalinin cmert gnll
olduunu gsterir. ok cmert bir adamd.
Bostanca kim gelse kavun, karpuz ikram
ederdi. Bostanca urayan kavun karpuz
yemeden geri dnemezdi.
Bu Horali nereden gelmiti, belli deildi.
Bostanca yakyordu. Ilgnlar nasl yadrgamadan Bostanckta duruyorsa, Horali de
yle duruyordu. Horali Bostanc sever
miydi sevmez miydi belli deildi. Hi de belli
etmezdi. Bostanckta biten lgn sever mi
sevmez mi yerini, belli deildir. Horali de
yle.
Bostancktan geimini iyiden iyiye
salard. Geimden gayri, ho taraflar da
vard Bostancn. Yaz geceleri scaktan
terlerken, onun adrnn altndan kk
ltlarla Savrun ay akard. Aynda
akl talar parlard.

691/895

Bir bahar gn de bostan dikmeye

geldiler Bostanca. Ne grsnler! Bostanck
yerinde yok. Yerinden su akyor. Seller alm
gtrm Bostanc. Bundan sonra Horali
bir iki yl ortadan kayboldu...
O zamanlar ekyalk moda gibi bir eydi.
nne gelen, karsna kzan, bir tfek bulup
daa kyordu. Sonra birdenbire duyuldu ki,
Horali ekyalara karm! Duyann parma
aznda kald. te bu Horali, o Horalidir.
Horali, nce Memedi tuzaa drmek
iin fellik fellik aryordu. Ama bir eyden rahatsz. Yreinin gizlisinde bir sz var. Sebebini bilmiyor.
nce
Deirmenoluklulardan
sordu.
Mekan Alida, dediler. Horali birka gn Alidanda doland durdu. Bulamad. Deliye
dnd. Dikenliin dznden yukarlara,
Mazln dzne kt. Gene bulamad.
Kime, hangi kylye sorduysa, nce alk alk
yzne bakyorlar, sonra:

692/895

nce Memed mi? diye soruyorlard. nce

Memed mi? Biz onu ne grdk, ne de biliriz.
nce Memedin adn duymadk, ona sevgi
balamadk insan kalmamt da kylklerinde. O sebepten yerini bilseler bile, kimse
haber vermiyordu. Vermezler de. Bu, ta
eskiden beri gelenekti. Sevilen ekyann
yerini hibir kimse kolay kolay bulamazd.
Ama Horali umudunu kesmedi. O da
senin, bu da benim. Ara babam ara! Sonralar bir de usl bulmutu. nne gelene:
Ben nce Memedin etesindenim, diyordu.
nce Memedin... Ky yandktan sonra yitirdim
onlar...
Bu usl yava yava skt. Horali
Memedin asl yerini rendi. Memed Savrun
kyndeydi. Oray yurt edinmiti. Baz baz
kyde kalyor, orada geceliyordu. Baz da
Savrun gznn amlklarnda...
Savrun gz kk kk ekyalar, soyguncularla doluydu. Onlara hi karmyordu.
Karmad
gibi,
hibiriyle
de

693/895

konumuyordu. Byle davranmas, ona kar

ekyalarn kinini, hasedini oaltyordu.
Gene bu yzdendir ki, ondan korkuyorlard.
Savrun gznde nce Memed karanlk bir
korku gibi dolanyordu.
Kyde yatmad geceler, byk amlardan birinin daln yatak etmiti. Orada
yatard. Cabbar aada nbet beklerdi.
Nbet sras ona gelince, gene yerinden inmeden tfeini kucana alr orada otururdu.
Cabbarsa, bir trl aacn bana kmazd.
Memed, orasn ev gibi dzenler, iini yumuack yapard. Cabbara, gel gr, derdi.
Cabbar gitmezdi. Gitmezdi ama, yukarsn
da merak ederdi.
Horaliyi ulu amn dibine, Memede
yataklk eden bir kyl getirdi. Cabbar onu
grnce sevindi. Boynuna sarld:
O yaradan kurtulduuna bir sevindim ki
Horali, dedi. Bir sevindim ki... imdi
neredesin?

694/895

Memed de amdan, alelacele aaya

indi:
Ho geldin Horali karda, dedi, seni ok
merak ettik.
Bu kadar sevgi karsnda Horali afallayp
kalmt.
Hi, dedi, ne dediini bilmeyerek. Hi!
Sonradan kendini toparlayabildi.
Kalayc etesindeyim imdi. Deli Durdu
ldrldkten sonra, oraya getim. Gezip
duruyoruz ite. Nolacak. yle ite. Byle
yazm yazan. Yazg...
Cabbar glerek:
Ne o bre Horali? ok dertli grnyorsun.
Bu ne hal?
Horali iini ekerek:
Hi sorma, dedi.
Aalara bellerini verdiler, oturdular.
Horali:
Recep avu nerde? diye, gzleriyle drt
bir yan aratrarak sordu.
Cabbar:

695/895

Sizlere mr. Gitti, diye karlk verdi. O

yara gtrd onu.
Horali:
Vaaaay Recep avu, diye acnd. te
bu dnya byle!
Cabbar:
Yalan dnya, dedi, kzd. Yalan dnya.
Sonun kara toprak.
Memed dalgnd. Aykt:
Deli Durdu iini duyduk ama, bir de sen
anlatsana. Sen iindeydin.
Horali:
Hi sorma Memed karda. Onu hi
sorma, diye inledi. Yazk oldu fidan gibi delikanllara. ok yazk.
Cabbar:
De anlat unu Horali, dedi. Sabrszlandrma adam.
Horali:
Sizden ayrldktan sonra, Deli Durdu ii
azttka aztt. Bu sefer kylerden kadn da

696/895

karmaya baladk. Karp dalarda

oynatyorduk.
Cabbar:
Bir ekya ne zaman bunu yapmsa
boku yemitir. Kurtulu yok.
Horali:
Bir bu olsa, al da iek diye bana sok.
Bir bu olsa...
Cabbar:
Daha da ne?
Cabbarn hayreti gittike artyordu.
Horali:
Kyleri vergiye balad. Her kyden, her
ev az ok ona bir vergi verecek. Zenginliine, fakirliine gre...
Cabbar:
Daha da ne!
Horali:
Daha var, dedi.
Cabbar:
Ne var? diye gzleri kocaman koaman
alarak sordu.

697/895

Horali:
Deveboynunun geidinin st yanna otururdu, oradan ne kadar canl geerse hayvanlarn sa n bacan, insanlarn sa kollarn
vururdu.
Cabbar:
Tam ldrm...
Horali:
Sa kolundan vurup da olak koyduu insan says yz geti.
Bir ksm da ld.
Cabbar:
ok kt. Sonra?
Sonras... kardama syleyim. Bir gn
Akst kyne girdik. Evlerden karlar
karttk. Getirttik meydanla. Hepsini. Kocakarlar bile. Kardama syleyim. Oynattk. Fkaracklar, koyun gibi birbirlerine sokulmular, titreiyorlard. Korkularndan bazlar
bir iki gbek atp, sonra kalabala kap yumuluyordu. Ondan sonra da Deli Durdu
kylnn anasna avradna svyordu.

698/895

Boyuna svyordu. Erkekler evlerine kapanmlar dar bile kamyorlard. Bir baktk,
nasl oldu nasl olmad, imdi bile toparlayamyorum. Ortal bir toz duman rtt.
Toz duman iinde kaldk. Deli Durdu da yitti
gitti.
Ben bir damn stnde buldum kendimi...
Tfeim de yoktu yanmda. Bir yarm saat,
ortalk toz duman iinde kald, Sonra ald.
Kalabalk kaynayordu ortada. Yorgun, l
gibi bir kalabalk... Ben damdan indim.
Korkumdan tirtir titriyordum. Neden damdan
indim? Ben de farknda deildim. Daha da
farknda deilim. Neden indim ola? Orada
durdum, seyrettim kalabal. Kalabalk
yava yava dald. Kimse beni grmedi.
Belki grdler de aldrmadlar. Mecalleri
kalmamt. Meydana baktm, meydanda hi
kimse yoktu. l ml yoktu. Un ufak etmilerdi Deli Durduyu, teki ekyalar.
Tozun iinde birka tfek kunda grdm.
Bir de Deli Durdunun izmesinin tekini...

699/895

Baka hibir ey grmedim... te byle...

Aklm bama gelince katm oradan.
Cabbar:
Demek byle ha? dedi. Demek?... Hi
byle anlatmamlard.
Memed:
Olaca buydu. O da bunu bekliyordu
zaten. Biliyordu onu. yle olacan, bana
byle bir iin geleceini biliyordu. Kendisini o
yzden kapp koyuvermiti.
Cabbar:
Senin Kalayc da onun bir baka
trls... O da...
Horali:
O Deli Durdu gibi deil, dedi. Korkak,
put, iki yzl bir adam. O kolay kolay yakay
ele vermez.
Cabbar:
Sana karda d benden, o da eninde
sonunda gidecek. Onun da akibeti akibet
deil... Sen ondan rak ol arkada. ok beladan geri kalrsn. Sana yanarm.

700/895

Memed, hi sze karmyor gibiydi. Onlar dinlemiyor gibiydi de. Dnd:

Horali! Sana yanarm, dedi.
Sonra Horalinin elini tuttu:
Peki, neden? Ne iin arayp buldun bizi?
Bir ey mi, bir haber mi var?
Sizi Kalayc davet etti. Grmek istiyor.
ok merak etmi nce Memedi. Grmek istiyor. Benden sordu. Tanrm, dedim.
Arkadamdr,
dedim.
Seni
vdm.
Kardamdr, dedim. Giderim bulurum, alr
gelirim, dedim. Sizi ok aradm.
Memedle Cabbar, bunun altnda bir
eyler var, der gibisine birbirlerini szdler.
Yaa.? dedi, Memed. Demek byle?
Horali:
Byle, dedi kekeleyerek.
Cabbar:
Demek bizi ok aradn?
Horali:
oook.
Cabbar:

701/895

Kalayc bizi ne yapacakm?

Horali:
Ben Memed karda ok vdm de... Git
de bul getir, dedi. Madem bu kadar vdn.
Memed:
ok iyi ettin Horali karda, dedi. Saol.
Cabbar ona kzgn kzgn bakt.
Memed:
Gidelim, dedi. Ben de grmek istiyordum
zaten onu. Hemen gidelim. Nerede bekleyecek bizi?
Horali:
Konurdada...
Memed:
Olur. Onun davetini kabul etmeyeyim de
kiminkini edeyim?
Cabbar iyice ard.
Memed:
Kalayc davet eder de...
Horali:
ok vdm.

702/895

Cabbar, Horaliyi getiren adam bir yana

ekip sordu:
Seni nasl buldu, bu ekya?
Adam:
nne gelene soruyormu. Bana getirdiler. Ben, dedi, nce Memedin etesindenim.
Beni gtr oraya. Ayrldk, dedi. Bir daha da
buluamadk. Beni gtr. Ben de aldm getirdim. ok yalvard.
Cabbar:
Anlald, dedi. Sen git gayri.
Konurda bulunduklar yere ok uzakt.
Bir gnlk yoldan bile fazla.
Adam giderken, geri dnp dnp
bakyordu.
Memed:
Hseyin karda, diye arkasndan bard.
Birka gne kadar geri dneriz. Salcakla
kal. Arkada getirdiin iin saol.
Adam:
Gle gle, dedi.

703/895

leye doru Syrngac buldular. Karanlk kavuurken de Kei suyunu tuttular.

Orada bir kyden ekmek alp yediler. Bir iki
saat dinlendikten sonra, gene yola dtler.
Gn rken Akkaledeydiler. Yosunlu bir
pnardan su itiler. Her zaman Memed nde,
Horali ortada, Cabbar arkada yryordu.
Akkalenin stndeki ak toprakl tepeye ktlar. Orada uyuyacaklard. Nedense tepeyi
karlarken Horali ok gerilerde kalmt.
Cabbar bundan faydaland:
Memed, dedi, Memed karda biliyor
musun?
Memed:
Biliyorum, diyerek glmsedi.
Cabbar kabna samayarak:
Neden gidiyoruz yleyse?
Memed:
Anlamadn m, karda? diye sordu. Beni
tuzaa drmek iin arkamsra adam
karm. Beni tanyan birini... Beni davet

704/895

ediyor. Gitmesem olur mu? Korktu da

gelemedi der. Aklnca bana tuzak kurmu...
Cabbar:
Tuzaa bile bile dyoruz yleyse. Onlar on kii kadar varlar.
Memed:
Yz kii olsalar da baka are yok.
Cabbar:
Horaliyi ldrelim yleyse...
Memed:
Olmaz. Kalaycy grmeliyim. Ne eit bir
adamm grmeliyim.
Cabbar:
Grelim
ama...
Grelim
haydi
nolacaksa...
Memed:
Baksana Horalinin yzne. Dakkadan
dakkaya deiiyor. Yz piman bir adam
yz... Ettiinden piman... Bana yle geliyor ki birden boanverip her eyi syleyiverecek. Baksana, bir kerecik olsun,
gzmzn iine bakabiliyor mu? Kalaycnn

705/895

yanna gitmememiz iin belki de yreinden

boyuna dualar ediyordur. Gelsin de bak
gzlerine...
Bu srada Horali yetiti. Onlar da sz
yarda braktlar.
Memed:
Eeee Horali, diye omzunu okad. Demek
byle?
Horali dudaklar titreyerek:
Yaa, byle, diye karlk verdi.
Tepenin stnde ulu birka ceviz aac
vard. Onlarn duldasna geldiler.
Cabbar:
Siz yatn uyuyun, dedi. Nbeti ben
beklerim.
Yattlar, uyudular.
Nbetlee uyudular, uyandlar. Uyandklarnda
vakit
akama
yaklayordu.
Akkaleden, Andrnn dousuna saptlar.
Kayalkt. Sonra amlk bir yere dtler.
amlar kaplan yaramazd. Ortalk am,
yaban nanesi, yarpuz kokuyordu. Su

706/895

altlar ortal dolduruyordu. Yusufcuk

kuu durup durup tyordu.
Cabbar:
ahinin kayasna geliyoruz herhalde,
dedi.
Horali:
yle, diye konutu. Yarn sabah
Kalaycnn ordayz. Konurdanda, Gcepnarn banda bekleyecekler bizi.
Memed, dilerini skarak:
Yaa? dedi. Sonra kendisini tuttu.
Bir trl, Kalaycnn kendisine tuzak kuruunun sebebini bulamyordu. Kafas karmakarkt. Abdi Aa geliyordu aklna. Abdi
Aayla da Kalaycy bir araya getiremiyordu.
Kayranlnn tepesinde bir ala gn ald.
Sisler topraktan, aalardan yava yava
kalkyordu ki Konurdana geldiler.
Horali:
Siz dinlenin. Ben nden gideyim de
haber vereyim.

707/895

Sen git, dediler, bir aaca bellerini verip

oturdular.
Memed:
ete bize yaylm atei mi aacak dersin
Cabbar?
Cabbar:
Yok canm, dedi. Bize kuzular yedirtmeden ldrmezler.
Memed:
Dorusun. Cesaret edemez Kalayc bizimle
bir
msademeye.
Duyduumuz,
bildiimiz Kalaycysa o, tfeimizi alp, bizi
sofra banda ldrmek ister. Kolay. Ama
bizi neden ldrmek istediini anlamyorum.
Cabbar:
Kolay, dedi. O Ali Safa Beyin adamdr:
Memed:
Eeeee?
Cabbar:
Ali Safa Bey de...
Memed:
Yok canm, dedi.

708/895

Cabbar:
Senin de aklna aaym Memed, dedi.
Onlar birbirlerinin itidir. Anladn m?
Memed:
Anladm. Demek Abdi, ha?
Cabbar:
Baka trl olamaz.
leden az nceydi ki vakit, Horali dnd
geldi.
Kalktlar.
Gcepnara
doru
yrdler. Gcepnarn alt yanna vardklarnda, uzaktan Kalayc grnd. Yaklat.
Kendini kollad belliydi.
Memed, kendini yere att. Yere atar atmaz da Kalaycya doru kurunu dendi.
Arkadan, vay anam, diye bir ses geldi.
Memed, bir ara dnd, bakt ki Cabbar Horaliyi vurmu, Horali tepinip durur, kanlar
iinde belenir.
Cabbar:
Eyi ettim, diye bard. Sonuna kadar
bekledim. Sylesin de tatl cann kurtarsn,
diye.

709/895

Memed:
Kalayc yitti, diye hayfland. Acele sktm.
Vuramadm gibime geliyor.
Sonra sesinin var gcyle bard:
Kalayc! Putluk etme! Sende zerre kadar
erkeklik varsa k karma. Korkma. Ali Safann iti. Kasap! Put kasap! k karma.
Cabbar da baryordu:
Kaar m sandn bizi? ksana erkeksen.
O taraftan hi ses sada gelmiyordu.
Az sonra, drt yandan gelen bir kurun
yaylm iinde kaldlar.
Memed glerek:
Yreklendi Kalayc, dedi. Gsteririm ona.
arpma, gece yarsna kadar srd.

20
Abdi Aayla Ali Safa Beyin istei zerine
Kalaycnn nce Memede kanckasna pusu
kurduu, nce Memedin bu pusudan burnu
kanamadan kurtulduu, stelik de Kalaycy
yaralayarak,
iki
arkadan
vurduu,
Kadirliden Kozana, Ceyhandan Adanaya,
Osmaniyeye kadar btn ukurovada
duyuldu.
ukurovada, Toroslarda nce Memedin
maceras bytlerek dilden dile dolayordu. Herkes nce Memedden yanayd.
Dalar halk, yaylan macerasndan dolay
nce Memedi btn dmanlarna kar, her
tehlikeyi gze alarak koruyabilirdi. Ama ne
pahasna olursa olsun.
nce Memed mi? diyordu. nce Memed
dedikleri de bir sabi ocuk. Ama tepeden
trnaa yrek... Anasnn kann Abdi Aada

711/895

koymayacak. Ali Safa Beyde de Vayvay

kynn ahn koymayacak.
nce Memedle Kalayc kavgas daha ok
etkisini Vayvay kynde gsterdi. Haberin
kye geldii gn vakit akamd: Herkes iini
gcn brakp meydanla topland. Kyl
seviniyordu. Kyl, bir arka bulmutu artk.
nce Memed gibi bir arka... Kyl comutu.
Herkes nce Memed stne bir eyler uyduruyordu. Az zaman iinde nce Memed destanlaverdi. yle ok kahramanlklar, yle
ok olaylar uydurdular ki nce Memed iin,
on insan mr bunlar yapmaya yetmezdi.
Ama, kyl bunlar dnecek halde deildi.
Dmanlarnn, Kalaycnn karsnda nce
Memed!
ki
yldan
beri
Kalaycnn
korkusundan kylerinden kamyorlard. Ali
Safa Bey tarlalarn habire ellerinden alyordu. Kasabaya gidip haklarn koruyamyorlard. Alt ay daha gese btn tarlalar Ali
Safa Beyin olacakt. Kle olacaklard.

712/895

Koca Osman, alann ortasndaki mermer

tan stne oturmu:
nce Memed, ahinim. nce Memed,
ahinim, diyor boyuna.
Baka hibir laf etmiyor. Durup durup,
nce Memed, ahinim! diyor.
Koca Osman incecik, ksa boylu, kse
sakall, enesinde ancak on be kadar
aarm sakal olan, yeil, ekik gzl, seksen yanda bir aksakald. On tane yetikin
olu vard.
Oullar, kyller drt bir yann almt.
Ne syleyeceini bekliyorlard. Koca Osman,
son bir kez daha, nce Memed, ahinim!
dedikten sonra ayaa kalkt:
ahinim soygunculuk da yapmazm,
yle mi? diye sordu.
nce Memed soygunculuk yapar m hi?
diye konutu kyller.
Koca Osman:
Atm ekin oullarm. Kyller, siz de
aranzdan para toplayn. Ben, ahinime

713/895

gideceim. ahinime dalarda para gerek

olur. Herkes ne kadar verebilirse, o kadar
versin.
Gn r, ukurova toprandan iler
kalkar, buulanrken, Koca Osman atn mavi
dumana batm Torosa doru doldurdu. nce
Memed, ahinim!
Deirmenoluk kyne gnde ancak
gelebildi. Kyde attan indiinde baylacak
kadar yorulmutu. Atnn ban ekerek, topal topal kyn iine yrd. Sonra, kyn
orta yerinde kan tere batm atyla durdu.
Derin derin soluk ald. akn bir hali
vard.
Kyn ocuklar oyunlarn brakp, orta
yerde kalakalm, boyuna soluyan yal
adama aknlkla baktlar. Koca Osman
ban kaldrd:
ocuklar, dedi, gelir misiniz buraya?
ocuklar koutular.

714/895

Yal adamn boynu kpk iinde kalm

at, sa ayan karnna doru ekmiti. Geri
indirdi.
Gl Alinin evi nerede?
ocuklarn en dikesi atld:
O oktan lm. Ben yokmuum daha...
Ya nce Memedin?
Dike ocuk:
Ohhooo bre emmi sen de!..:
Koca Osman kzp grledi:
Noolmu, bre olum, bana?
ocuk:
nce Memed ekya oldu. Duymadn m?
Koca Osman:
Ben, ne bileyim yavru! Ben ukurovalym. nce Memedin hi akrabas, anas
babas yok mu?
ocuk bir ck yapt.
Koca Osman:
Kime misafir iner kye indiinde?
ocuk:
Durmu Ali emmime.

715/895

Koca Osman:
Demek ekya oldu nce Memed?
ocuk:
Ekya oldu ya. Aamz ldrdm diye,
geldi kye, babasnn maln datrm gibi
de Aamzn tarlasn kylye datt. Yaa
emmi! akrdikenlii de yaktrd. Aamz onu
ldrtecek. Onu hi kimse sevmez bu kyde.
Bir Durmu Ali emminin avrad sever.
Aamz, onu da kyden kovacak.
Durmu Alinin evi nerede oul?
ocuk bayla iaret etti:
te o!
Koca Osman atnn ban ekti, Durmu
Alinin evinin nne gelince:
Tanr misafiri, diye bard.
Don gmlek, yaka bar ak Durmu Ali,
beli iki bklm, dar kt. Stbeyaz sakal
dizlerine deer gibiydi:
Tanr misafiri ho geldi, dedi. Bam
stnde yeri var.
Atnn ban tuttu, ahra ekti.

716/895

erde byk bir ate yanyordu. erisi

saman, hamur, tezek kokuyordu. Durmu Ali
geldi, karsna oturdu.
Merhaba bakalm, diyerek kocaman,
pasl tabakasn Koca Osmann nne att.
Koca Osman eilerek:
Beri gel! Beri gel hele. Kulan bana ver,
diye Durmu Aliye doru uzand. nce
Memedden haberin var m? Nerelerde olur
o? diye yavaa korkarak sordu.
Durmu Ali grltyle gld:
Ne diye korkarak sorarsn nce Memedi?
Yok bir ey.
Koca Osman:
nce Memed, dedi, benim ahinim. Ben
ne bileyim. Ben onu aramaya geldim.
Sonra, onu niin aradn, ne istediini
uzun uzun anlatt. Bu arada konumaya Durmu Alinin kars da kulak misafiri oluyordu.
Koca Osman szn:
nce Memed, ahinim, diye bitirdi gene.
Diline pelesenk etmiti bunu.

717/895

Kadn:
nce Memed, ahinimiz, dedi. Grrsnz, yaknda o kel Abdiyi ldrr. Gelir tarlasn da datr. Bu namussuz kyl ne etti
yavruma? Neler etti nce Memedime karda!
O gnler gelsin, kacam meydan yerine,
azm ap, yumacam gzm. O namussuz kylye, o yavrumu tedirgin eden eyilik
bilmezlere ben bilirim syleyeceimi. Ben bilirim o zaman. Sen de git karda, git syle
nce Memedime. Benden de selam syle.
ldrsn o Ali Safa Beyi de. ldrsn o
gavuru da. Kalaycnn da kellesini kessin,
gndersin ukurovaya. Teyzen byle byle
syledi de. Duydun mu karda?
Durmu Ali:
Allasen avrat, dedi. Dur azck, nolursun.
u kardan iini grelim.
Kadn serte:
Sen de!... dedi.
Durmu Ali:
Ne sen de?... diye sordu.

718/895

Kadn:
Topal Ali zaten Memedin yanna gidecek.
ieklideresindeymi Memed. Karda da
yanna katarz.
Koca Osman:
Uzak m ora? diye korkuyla sordu.
Kadn:
Uzaka, dedi.
Koca Osman:
Ben yleyse, bu gece burada kalaym da,
yle gideyim.
Kadn:
Bu gece kal karda. dedi. Ben de Topal
bulduruyum. O, Abdinin kahyas oldu ya...
Topal gene bizim. Olsun varsn.
Durmu Ali, gzlerini belerterek karsna
bakt. Kadn sustu.
Bir de baktlar ki, Koca Osman srtn
duvara iyice dayanm, ba da bir yana
sarkm uyuyup durur.
Durmu Ali glmsedi. Kadn da
glmsedi:

719/895

Fkara ne kadar da yal, dedi kadn. Kim

bilir ka gndr at stnde!
Durmu Ali:
Kim bilir! dedi.

21
ieklideresinin tepesine doru incecik
bir iirden kyorlard. Sabahtan beridir ki
Koca Osman boyuna Topal Aliye soruyordu:
ahinim nasl bir adam?
Her soruunda da Topal Ali anlatyordu:
Kocaman ala gzleri var. Salar diken
diken. Yz ac. enesi ince, rengi yank,
boyu orta, kurunu inenin deliinden geirir,
atik, yiit. Korkmaz. leceini bile bile yrr.
Koca Osman:
Yaa? diyor, sonra da dncelere
dalyordu.
Peki, dedi, Koca Osman, ahinim bu
dan tepesinde mi saklanr her zaman?
Topal Ali:
Yok, dedi. Bu yl burada kalacak herhalde. Kasabaya yakndr
ieklideresi...
Koca Osman:

721/895

Yaaa?
Topal Ali:
Hani Hate hapiste. ahitler dndler ya,
hkmet gene brakmad Hateyi.
Koca Osman:
Vay ahinim!
Topal Ali:
yle oldu ite.
Sonra yemyeil bir alana geldiler. Alan
krplm gibi ksack otlar sarmt. Gkte
gz bulutlar kaynyordu. Akl karal bulutlar.
Koca Osman:
ahinime daha ne kadar var?
Topal Ali, bir yamac gsterdi. Yama
kayalk, ormanlkt.
te, orada:
Koca Osman:
Dnya gzyle ahinimi grym de...
Topal Ali:
Gr, dedi.
Akama doruydu ki, orman yararak, bir
yer damna geldiler.

722/895

Topal Ali ay sln ald. Cabbar, damn

stnde grnd.
Topal Ali:
Cabbar! diye bard.
Cabbar ieriye seslendi:
Memed karda, bak kim geliyor!
Memed de damn stne kt.
Ohhooo!... Ali Aa! Ho geldin!
Kucaklatlar.
Ali:
Kusuruma kalma Memedim, dedi. Seni
ok aradm. Verecek haberlerim vard.
Yetitiremedim. Kalaycnn pususundan iyi ki
kurtuldunuz. Demek o kahpe dl Horali!..
Hi ummazdm ondan. Onu bostan
bekiliinden bilirdim.
Bunlar byle konuurlarken Koca Osman
arkada
yle
dikilmi,
yznde
bir
glmseme, duruyordu. At arkasndayd.
Her zamanki gibi sa ayan karnna ekmiti. Atn tyleri domur domur olmutu.
Islanmt.

723/895

Memed usuldan Topala sordu:

Bu da kim?
Topal:
Ta aadan, Vayvay kynden olurmu... Sana ahinim deyip durur.
nce Memed, ona doru ar ar yrd,
yanna vard, elini uzatt:
Ho geldin emmi!
Koca Osman:
Ho bulduk yavru. Yoksa ahinim sen
misin?
nce Memed.
Memed hafiften utanarak glmsedi:
Benim.
Koca Osman hzla, kendinden beklenilmeyecek bir eviklikle Memedin boynuna
sarlp pmeye balad. nce Memed, ahinim! Hem pyor, hem alyordu.
Cabbar geldi, ihtiyar Memedden ayrd.
htiyar oraca bir tan stne oturdu,
yzn elleri arasna ald. nce Memed, benim ahinim! Cabbar yeniden geldi, onu

724/895

oradan kaldrd, ieri gtrd. eriye boydan

boya ay postlar serilmiti. Duvarlarda
fieklikler, bombalar, mavzerler aslyd.
Oturduktan sonra yal kii duruyor
duruyor:
nanamyorum yavrum. Gzlerime inanamyorum. Gerekten ahinim sen misin?
Memed her syleyiinde kzaryor,
bozaryordu:
Gerekten sen misin?
Memed:
Kusura bakma emmi. Daba: Kahve
yok, dedi.
Koca Osman:
ahinimin can sa olsun.
Memed, biraz dolmu, yanaklarna hafif
bir kzllk gelmiti. Kara byklar uzamt.
ncecikti. Yz daha sertlemi, her dakika
dve hazr, atld atlacak bir hal almt.
Daha yanm, kararm, kavrulmutu. Boyu
da eskisinden daha uzun grnyordu.
Topal Ali:

725/895

Ben grmeyeli... dedi.

Cabbar:
Allah ieklideresi kynn yokluunu
vermesin. Besleyip duruyorlar bizi. Memed,
ieklideresinin hem aas, hem hakimi,
hem hkmeti. ieklidereliler hkmete gitmiyorlar gayri. Her ii Memed gryor.
Memed de bir adil ki... Sen grmeyeli iler
byle ite.
Topal glmsedi:
yi ki Kalaycdan kurtuldunuz. Ben her
eyi rendim Abdinin Ali Safa Beye gidip
ayana dtn, Ali Safa Beyin seni
ldrtmek iin Kalaycy kasabaya arn,
her eyi rendim. Sana geldim ki, sen ortalarda yoksun. Vay, dedim, kendi kendime,
vaaay dedim, Kalayc yedi Memedimi.
Dtm yollara. Akkalede duydum ki,
Kalaycyla karlamsn, sen Kalaycy
yaralamsn. Daha iki kiilerini de vurmusun. apkam havaya atp dndm
geldim kye. Bekle babam bekle! Bir ay

726/895

sonra ieklideresinden aldm haberini.

Gde Duran syledi onu da...
Koca Osman:
ahinim, dedi, ben Vayvay kyllerinin
elisiyim. Kalayc, Ali Safann iti. Bizde adam
koymad vurmadk. Ali Safa tarlalarmz alr.
Biz hakkmz ararsak Kalaycya vurdurur.
Duyduk ki...
Memed, Topal Aliye:
Demek, bunlar hep Abdi Aann bann
altndan kyor? yle ha? Bilmitim byle
olduunu zaten.
Koca Osman sabrsz:
Duyduk ki ahinim, sen o gavuru
yaralamsn. Keke vuraydn, ldreydin
kafiri. Ah keke...
Memed, son derece durgun, telasz:
Dn bir haber geldi. Ald yaradan iflah
olmam, birka gn nce cehennemi
boylam.
Koca Osman yerinden kalkp, Memedin
stne atld, ellerini pmeye balad:

727/895

Doru mu bu? Doru mu, ahinim! Tarlalarmz bizim olacak gayri. Tarlalar bizim...
Doru mu, ahinim?
Memed:
Doru, dedi. Ben de nasl oldu da
Kalaycy ldrmedi, o kurun diyordum.
Nian alp da skmtm.
Koca Osman:
Allah ne muradn varsa versin. Amin...
dedi.
Sonra gitti, heybesini at. inden
bycek bir kn kard. Memede verdi:
Bunu kyl gnderdi, ahinim. ok kr
yarabbi! Bana msaade. Ben yola deyim.
Mjde vereyim kylye... Dn bayram
yapsnlar.
O hzla kt, aata bal atn zd.
stne bindi. Kapya geldi.
Salcakla kal, ahinim. u haberi bir an
nce yetitireyim de... Seni arar Osman emmin sonra. Eyvallah, ahinim!
At zengiledi.

728/895

Memed, azck ard Koca Osmana.

Acayip, dedi.
Cabbar:
Acayip.
Topal:
Bre ocuklar, merak ettim. Nerden buldunuz bu ieklideresini Allah akna?
Memed glmsedi:
Buluruz.
Cabbar:
Buluruz.
Topal:
Bizim ky nere? Buras nere?
Cabbar:
Buras bura, dedi.
Topal:
Syleyin, nasl dtnz buraya?
Memed duvar gsterdi. Gsterdii yerde
bir saz aslyd.
Topal:
Eeee? dedi, bundan ne kar?
Cabbar:

729/895

Trl trl ses kar.

Topal:
Adama yknme Cabbar! diye kt.
Memed:
Ali Aa, dedi. Bu sazn sahibi Sefil Alidir.
Ak Sefil Ali. Mazgata karlatk. Bir kayann stne oturmu saz alyordu. Tfeini
de bir yanna yatrm. Bize kart. oktan
beri ekyaym.
Topal:
Elde de neler var!
Cabbar:
Sefil Ali iyi ak amma! Herifte bir ses var.
Deme gitsin.
Topal:
Anladk. Sefil Ali ekya... yi de ak...
Buras neden?
Memed:
Buras da Sefil Alinin ky. Sefil Alinin
daylar da bu kyn en yiit adamlar. Anladn m?
Topal:

730/895

Anladm, dedi.
Cabbar:
Neredeyse gelir Sefil Ali. imdi tepenin
sivrisindedir. Trk yakyor. Kim bilir ne
stne? Dadan gelir gelmez, soluk solua
saz eker kucana yumulur stne. te
byle bizimkisi. Dn enlik.
Memede dnd:
Bre Memed, dedi, u aksakaln getirdii
kn a da, ne kadar para gndermi bize
Vayvaylar grelim.
Memed:
Grelim.
Ar ar kn at. Paralar deste
desteydi.
Cabbar:
Hepsi para m?
Memed:
Hepsi...
Cabbar:
Zengin olduk, dedi.
Memed:

731/895

yle.
Cabbar:
Yaa bre ihtiyar!
Topal:
Bununla kalsa iyi, dedi. Bak greceksin.
O ihtiyar sizin yakanz brakmaz. ki aya bir,
kylden toplar toplar getirir size. Yaman bir
adam o.
Memed:
Bar yanm adamn. Kim bilir ne kadar
zulmetti onlara Ali Safa, Kalayc.
Topal:
Siz paradan yana korkmayn. Arkanzda
da gibi bir Vay vay ky var.
Cabbar:
Da gibi, dedi.
Topal:
Sen Koca Osmann houna gittin.
Kalayc o kadar zulm bile yapmasayd,
gene getirirdi paray... Bunlar byledir. Sana
ahinim dedi bir kere. Git evine ocuunu al,

732/895

kes, ldr gznn nnde, sana hibir ey

sylemez. Bunlar byledir.
Cabbar:
Bu gidile kyamete dek ekyalk yap.
Burnun kanamaz.
Topal:
yle deme Cabbar, dedi. Ali Safa Bey
bo durur mu? Kalayc onun canyd. Siz
cann elinden aldnz. Bunu size koymaz.
Memed:
Koymamaya alr.
Cabbar:
Elinden gelirse...
Memed:
Siktir et bre Cabbar karda, dedi. Sefil
Alinin dedii gibi...
Hangi gn grdk akam olmam.
Bu srada tfeini aprazlama boynuna
takm, sallanarak Sefil Ali ieri girdi. Doru
saza gitti. Duvardan ald. Olduu yere oturup
saza dzen vermeye balad. Birden bir
trk tutturdu. Kaln gr bir sesi vard. Ses,

733/895

Sefil Aliden kmyor gibiydi. Trk bin yl

teden geliyor... Uzaktan dalardan, ukurovadan, denizden geliyor. Denizin tuzu,
amn sakz, yarpuzun kokusu bulam.
yle bir trk. Gel benim derdime, diyor, bir
derman eyle. Alemler derdine derman
olansn.
Bir an duruyor, bu sefer saz byyor. Saz
tekrar ediyor: Derman olansn. Sonra gene
balyor Sefil Ali:
Her nere baktysam yarimi grdm.
Elleri duruyor. Sazn stne yumulmutur. Uyumu kalm gibi. Birden ban
kaldryor. Eli sazn stnde uuyor.
Dalar talar uan kular.
Bir frtna gibi alyor, sylyor.
Adm dersen de Sefil Aliyim
Bir gn akllysam yz gn deliyim
st kpklenmi bahar seliyim
Ba pare karl dadan gelirim
diyor, susuyor.

734/895

Sefil Ali olduu yerde klm, tkenmitir. Olduu yerde, ylecene bir ta gibi
kalakalmtr. Donmutur.
Sazn usuldan, bir yana koydu.
Memed de donmu kalmt. Bir ara
gzne o elik prlt gene geldi kondu.
Sonra kafasnda bir top sar k gene snd,
kvlcmland. Bol kl ukurova dz
dalgaland. Topal Aliye usuldan sokuldu:
Ali aam!... dedi.
Ali:
Ne? diye sordu.
Memed ona dar k diye bir iaret
yapt. Topal ayaa kalkp kapya yrd. Arkasndan Memed de kalkt. Onlar dar ktktan sonra, Cabbar Sefil Aliye yaklat,
drtt. Sefil Ali kendine geldi:
Bak, Ali, dedi Cabbar. Bana bak...
Ali:
Noldu?
Cabbar:

735/895

Topal dar gtrd Memed. Anladn

m?
Ali gld:
Anladm.
Cabbar:
Bu adam delirmi. Akl bandan gitmi
bunun. imdi Topala ne sylyordur biliyor
musun? Ondan kasabaya gitmelerini istiyordur. Baka ne olacak? Her nne gelene
sylyor. Btn ieklideresi kyne
yaylm. Kylnn aznda: Memed,
Hatemi dnya gzyle bir daha grym
diyormu. Allah o zaman canm alsn, gidip
mapusanede greceim, kasaba ate olsa
gene iine gireceim, diyormu. Kylnn
dilinde hep bu!
Cabbar:
Bu adam kanna susam. Ben nne
gemeye alyorum, bana da kt kt,
sanki dmanymm gibi bakyor.
Sefil Ali:
Brak sarhou yklana kadar gitsin.

736/895

Cabbar:
Brak sarhou ama, Memed yiit adam,
iyi adam. Bu dalar Memed gibisini
grmemitir. Bir daha gremez de. Nur
paras adam. Evliya...
Poyraz
savuruyordu
darda.
Deli
Poyraz... Neredeyse kar yaacak. Dalarn
stnden bir turna katar geti az nce. K
geldi demektir. Havada k kokusu...
amn dallar poyrazda dklyordu.
Memed, Topal amn yannda tutup dibine
doru ekti.
Otur uraya.
Topal,
Memedin
yzne
baknca
hayretler iinde kald. Dudaklar titriyordu.
Merakla bekledi.
Memed geldi yanna kt.
Ali Aam, diye balad, sen akll bir
adamsn. Btn bu bamza gelenler senin
yznden. Sen de biliyorsun bunlar. Ama
anladmki bunda senin suun yok. Sen iyi
adamsn.

737/895

Topal Ali:
Aman Memedim... dedi.
Memed:
Aman maman yok Ali Aa.
Topal Ali:
De bakalm yleyse...
Memed, bir an durdu dnd. Yz gerildi. Byk bir ac iinde kvranr gibiydi:
Ben, dedi. Hateyi grmeye gideceim
yarn.
Topal akna dnd:
Nasl, nasl? diye sylendi.
Memed, tok, sert bir sesle:
Ben yarn Hateyi grmeye gideceim.
Topal:
Eeee?
Memed:
Eeeesi mesi yok. Gideceim.
Topal elini enesine verip duraksad.
Epeyi dndkten sonradr ki:
Zor, dedi iini ekerek. ok zor. Dpedz
lm demektir.

738/895

lm alnma aldm, dedi Memed, yz

krarak, yz byk bir acyla gerilerek.
lm alnma aldm! urada tam yreimin
ortasnda bir yangn var. Oyuyorlar gibi
yreimi. Gitmeliyim. Dayanamam gayri.
Yarn afaktan kalkp yollara deceim.
Ben kasabaya...
Topal szn kesti:
Ya seni yakalarlarsa? Btn umudum, bir
kyn umudu sende.
Memed, ky lafn duyunca kapkara
kesildi.
Bir kyn btn umudu mu? Bir kyn...
Hangi kyn?
Topraa hmla kocaman bir tkrk att.
Topal Ali ok dingin:
Celallenme kardam. i beni, d eli
yakar. Sen kylye gcenme. Korkularndan
aay tutar grnyorlar. Yoksa yrekleri
seninle bile... Btn kyn, be kyn
umudu sende...
Memed:

739/895

Ben gideceim, dedi, kestirdi att. Topaln

yanndan kalkt.
Daa yukar sarho gibi sallanarak
yrd. Poyraz kokuyordu, kuru am kokuyordu dalar.
Topal, serseme dnm yerinden kalkt
ve ieriye geldi.
Cabbar merakla heyecanla Topala sordu:
Ne dedi sana Memed? Syle Ali karda!
Ali:
Yarn afaktan nce kasabaya gidiyor.
Cabbar:
Bu adam delirmi, diye bard.
Balamal onu. Tutacaklar ldrecekler onu.
Balamal. imdi nereye gitti o?
Topal Ali:
Daa doru yrd gitti. Sallanyordu...
Cabbar arkasndan daa doru kotu.
Poyraz, ormann aalarnn dallarn kryordu. Kar yaacak gibi bir koku vard
havada. Bulutlar kararm, kaynayordu

740/895

gkte. Birden ortalk karard. ri taneli; scak

damlalar dmeye balad.
Memedi ulu dallar yolunmu bir amn
altnda, rm bir kte oturmu buldu.
Yanna sokuldu. Dalgnd. Onun yanna
geldiinin farknda bile olmad. Usuldan
yanna oturdu:
Karda, dedi, etme! Herkese de syledin.
ieklideresi kynde duymayan kalmam.
Kasabada da duyulmutur. Yakalarlar seni.
Etme bunu!
Memed ban kaldrd, dik dik yzne
bakt:
Dorusun. Haklsn Cabbar. Ama gel
bana sor. erime sor. Yreimi iki el tutmu
sk babam sk ediyor. Edemem. Hateyi
grmeden edemem. Grmezsem lrm.
yle leceime, byle lym...
Sen bana son bir kardalk yapar msn?
Cabbar:
Senin iin yapmayacam i yok Memed!
Birbirimize karda dedik. Can dedik.

741/895

yleyse bana eski psk bir elbise...

Senden istediim bu.
Cabbar sustu, ba nne dt.

22
Koca Osman bir kuluk vakti kasabaya
doludizgin girdi. Atnn kantarmas kpk
iindeydi. arnn ortasnda attan indi.
Atnn dizginini koluna dolad. arnn bir
bandan teki bana kadar ekti. nne
kim gelirse glmseyerek, merhaba! diyordu
yksek sesle. Merhaba!
Kasaba Kalaycnn lmn duymutu.
Koca Osmann byle kubara kubara
dolamasnn sebebini anlyorlard.
Sonra ary bir utan teki uca birka
sefer gitti geldi. Gzleri birini aryordu. Bulamad. ary brakp aa aya doru
dnd. Tevfiin kahvesi nne geldi. Atnn
nnde kzarm yzyle, titreyen elleriyle
ylecene, bir heykel gibi dimdik durdu. Sonra
kahvenin camlarna alnn dayayp ieri uzun
uzun bakt. Kede gzne Abdi Aa iliti.
Buna sevindi. At meydandaki akasya

743/895

aacna balad ieri girdi. Vard Ahdi

Aann banda durdu. Abdi Aa ban
kaldrnca Osman, kzarm yzyle, titreyen
elleriyle grd. Gz gze gelince Koca Osman glmsedi. Abdi Aann rengi att. Koca
Osman yksek sesle bir, merhaba, dedi.
Abdi Aa merhaba demeye kalmadan,
arkasn dnd yrd. Abdi Aa az ak
arkasndan bakakald.
Koca Osman, atn akasyadan zd,
stne atlad. Vayvay kyne doru doludizgin srd. Vayvay ky kasabaya iki saat
ekerdi.
Koca Osman kahveden knca, Abdi
Aay
bir
telatr
ald.
Korkuyordu.
Korkusundan hibir yerde duramyordu.
Beyaz sapl nagant tabancas, sa yannda
kuann iine sokuluydu. Sa eli her zaman stnde dururdu. Tavla oynar, para
sayar, yemek yerken her zaman stnde,
grnmez bir dmanla her an karlamak
zereydi. yle sayyordu.

744/895

O hzla kalkt, doru arzuhalci Siyaseti

Ahmede gitti. Siyaseti Ahmet bir tuhaf
adamd. Bir ho sanki azna bir uval cevizi
doldurmular da alkalyorlar gibi konuuyordu. Siyaseti, Deli Fahrinin can dmanyd. Ali Safa Beyin de has adamyd. O da
kasabada Kalaycnn yz suyu hrmetine
icrai sanat ediyordu. Kalayc namna trl
trl dolaplar eviriyordu. Habere, o da ok
yanmt.
Abdi Aa o hzla dkkana girdi:
Yaz, dedi, Ahmet efendi. Eer hkmet
hkmetse, hkmetliini gstersin. Tam
byle yaz. Dalar belleri ekya alm. Her
alnn dibi bir hkmet. te byle yaz. On
be yanda ocuklar bile dada. Byle yaz!
Yaz! Kyleri yakyorlar. Kasabay bile basyorlar. Malmzdan canmzdan emin deiliz.
Byle yaz! Karlar bile silahland. syan var.
Kasaba hkmetliini ilan etti. Kanun katlarda kald. Byle yaz. te byle yaz! Gelsin
de kara asker, kklerini kazsn bunlarn.

745/895

Siyaseti Ahmet efendinin karanlk yz

bir daha karanlklat. Bandaki siyah tyl
ftrn karp masann stne koydu. Cebinden kard mendiliyle alnn kurulamaya balad.
Bu dediklerini mi yazacam? diye sordu.
Abdi Aa:
Tam tamna, harfi harfine yaz dediklerimi. Bu candarmalar ba edemezler bunlarla.
Ba edemezler. Anladn m? Ba edemezler.
Bu candarmalarn bir alay nce Memedle
baa kamaz. Ya gerisi!... Yaz. Yaz da kara
asker gndersin hkmet. Yaz ki isyan var.
Bir ekya, yirmisinde bir ocuk. Benim
kapmn yanamas... nce Memed adnda...
te byle, sylediim gibi yaz... nce Memed
tarlalarm kylye datr. Beni kyden kovar,
tarlalarm
kylye,
benim
yanamalarma datr. Be kym... Ben
korkumdan kasabada bile gezemem. Candarma dairesinin nnde ev tuttum. Pencerelerine kum torbalar koydum. Kurundan

746/895

dolay. Bacasn rdrdm. Bombadan

dolay. Beni candarma dairesinin nndeki
evimin iinde vurmaya gelmi geen gn.
Haberlenmeseydik, nbeti olmasayd, evi
dinamitle uuruyormu. Kasabay, diyormu
nce Memed, tm dinamitleyeceim. Tm.
te, byle tam yaz!
Siyaseti:
Ben, dedi alar gibi, ben nasl yazarm
bunlar? Elini keserler adamn. Haydi yazdk
diyelim, erefi var kasabann. Gl adn pis
etmeyelim kasabann. Sonra da Kalayc gittiyse, can sa olsun Ali Safa Beyin. Bir ete
daha kurar. Ali Safa Bey, hkmete byle
yazdna raz gelmez.
Abdi Aa kprd:
Sen dediimi yaz, dedi.
Siyaseti:
Yazamam.
Sana yaz diyorum karda, yaz!
Yazamam.
Hmla ayaa kalkt:

747/895

Ben de Fahri Efendiye yazdrrm, dedi.

Siyaseti:
Nereye istersen yazdr ya, hakknda
hayrl olmaz.
Abdi Aa doru Deli Fahriye gitti. Deli
Fahri onun ayak sesini ok uzaktan duydu,
masadan ban ar ar kaldrd.

23
ieklideresinin beri yan ahinin kayas... ahinin kayas sarp, yce, dmdz,
ge am yosunlu bir kayadr. ahinin
kayas efsanelere karmtr. Destanlarda
sylenir. Kayann yznden aalara doru
bir pnar kaynar. ahinkaya pnar... Drt bir
yann yeil, kk aalar, kokulu yarpuzlar
sarmtr. kavak boyu yukardan, sarptan,
kokular gelir. Kpkl su iner, kayann duvar
dibi yznden.
ahin merakls bir gen varm eskiden.
Kayann yzndeki delikler, ahin yuvas.
ahinlerin civciv karma zaman bir ahin
yavrusu almak ister. ahin yuvas duvar gibi
dz kayaln orta yerinde. Ne alttan klr,
ne stten inilir. Delikanl uzun, kaln bir ip bulur, tepedeki en kaln aaca balar. ahin
yuvasna doru sarkar. Yavruyu alr koynuna
koyar. Bu srada ana ahin iten haberdar

749/895

olur. Hmla gelir, kanadyla ipe arpar, ipi

kl gibi keser. Delikanl, koynunda ahin
yavrusu, aa der, para para olur.
Kaya bu yzden ahinin kayas olmutur.
Geceden yola kan Memed, ahinin
kayasnn dibinde durup dinlenirken, arkasndan bir trt duyup bakt ki, ne baksn,
Cabbar, kendisine bakp durur. Gsnn
kllar arasndan oluk misali ter szyor. Uzun
zaman Cabbar olduu yerde durdu. Memed
de nne, topraa bakt kald. Sonra Cabbar
geldi Memedin yanna oturdu. Elini usul usul
uzatp elini tuttu. Birka kere skt. Memed
aldrmad. nne bakmay srdrd.
Cabbar, sesi karncalanarak, titreyerek:
Karda! dedi.
yle candan, yle dosta syledi ki
Memed ban ondan yana dndrmek
zorunda kald.
Cabbar, ellerini elleri arasna ald:

750/895

Karda etme! Sen de anlamazsan

derdimi Cabbar karda, dedi, ben lsem
daha iyi.
Cabbar:
Memedim, diye inledi. Ben senin derdini
anlyorum. Ama sras deil bu iin. Dert
ikimizin.
Memed:
yleyse Cabbar karda, durma yoluma.
Ben Hateye gideyim. Yakalanrsam kadere.
Yakalanmazsam...
Kzd. Yz bakalat:
Kimse beni yakalayamaz, dedi.
Cabbar:
Bu senin yaptn dpedz ellerini
kelepeye uzatmaktr. Ya seni biri grr de
tanrsa? Ya Abdi Aa? Kasabann iinde ne
yaparsn?
Memed:
Kadere, dedi. Gzlerindeki prlt byd.
Yakalanmam.
Cabbar:

751/895

Var git git karda. Yolun ak olsun

yleyse.
Memed:
Saol.
Cabbar:
Seni burada gn beklerim. Krt Temirin evinde. gn iinde dnmezsen bilelim
ki yakalandn.
Memed:
Bilin ki yakalandm.
Kalkt yrd.
Cabbar arkasndan, kendi kendine,
gzden kayboluncaya kadar:
Seni de yitirdik nce Memed, seni de,
dedi. Bu dalar bir nce Memed daha gremez. Vay!
nce Memed ieklideresi kynden
yrtk bir ark, bir de on be yanda bir
ocuk elbisesi buldurmutu. Elbise el dokumasyd. Pamuktan, trtkt. Ceketi nar kabuuna boyanmt. alvar beyazd, kirliydi.
Yrtkt da. Elbise ok dar geliyordu.

752/895

Olduundan bir misli klmt. Eline de

kaln bir oban denei almt. Bana
siperlii yrtlm, yal bir kasket geirmiti.
Tabancasn, tabancasnn fieklerini, ierden bacana balam, ipleri beline
sarmt.
Yolda uarcasna yryordu. Yann
ynn gzleri grmyordu.
Ba dnyordu. Sanki bir bolukta
yuvarlanyordu. Dnya silinmiti. Gece
yarsna doru kasabann kysna vard.
Kenar mahallelerde kpekler ryorlard.
Ne yapmalyd? Bu vakitte kasabaya gitse,
kasabada han bulamazd. Belki yakalarlard
da. Aadan bir deirmenin krts geliyordu. Dnd, deirmene doru yrd.
Deirmenin grlts adamn kulaklarn
sar edecek kadar oktu. ok telerden scak un kokusunu ald.
Yarn Cumayd. Hapishanenin ziyaret
gnyd. Byk bir bela vard: Hatenin
anas... Abdi Aa kasabaya yerleti yerleeli,

753/895

her Cuma Hateyi ziyarete geliyor, gya

Memedden haberler getiriyordu. Memed
hakknda akla hayale gelmez hikayeler uyduruyordu ona. Bu sefer Memedin
ktlne deil, iyiliine. Tarla datma,
akrdikenlii yakma iini de bire be katarak
anlatmt. Memed, diyordu, bir bym, bir
uzam kalnlam. Aynen minare gibi
olmu, Hate sevinten uuyordu. Hapishane hapishane deildi artk. Cennete dnmt. Saatte bir Irazn boynuna sarlp
pyordu. Irazda da ayn sevin!
ieklideresine yerleti yerleeli de
Memedden iki gne bir haber, para
geliyordu.
Tozlu un uvallar sra srayd. Drt ar
ta, bir yanlarna unlar, fkrtarak dnyorlard. Serpilen suyun, serpilircesine sesi
geliyordu.
Deirmenci krl sakall, gz bozlu
birisiydi. Tepeden trnaa una batmt. On
be kadar kyl deirmenin orta yerine bir

754/895

ate yakmlar, yresine halka olmulard.

Memed vard, bir selamnaleykm akt,
tekiler yer atlar. Halkaya girdi. Sonra gene
konumalarna daldlar. Bir zaman sonra
Memedin farknda bile olmadlar Tarladan,
rnden, yokluktan, lmden konutular.
Deve boynunda bir tccarn soyulduundan
sz atlar. Birka tanesi bunu nce Memedin
yaptn syledi. nce Memed laf geince,
arkasndan toprak datma meselesi akla
geliyordu. Burada da yle oldu. Yalca bir
kyl, topra datm datmaya ya, akirdikenlii ne diye yaktrm kylye, bu deli
kppolusu? diye merakla sordu. tekiler
akrdikenliin yaklmas stne akla hayale
gelmedik laflar ettiler. Memed hrsndan kudurdu. inden kfretti. Esas meseleyi, sebebi hibirisi de sylemedi. Akllarna
gelmedi. Siniri geince iinden gld. ukurova kyls akrdikenlii ne bilsin? Nemene
bir beladr, ne bilsin!

755/895

Sonra adamlar olduklar yere kvrlverdiler. Memed de kvrld. Uyand zaman

gn kuluktu. Bir kyl baucuna durmu,
bre ocuk, diyordu, gn kuluk oldu. Yekin
gayri. Atlarn, eeklerin ayaklar altnda
kaldn. Kalk gayri.
akn akn uyanan Memed hzla kalkt, kasabaya doru koarcasna yola dt.
O hzla kasabaya girdi. arnn ortasndan
geti.
ar eski grd gibiydi. Sar gml
erbeti ortada dolanyordu. Kr Hac nal
dvyordu akla evkle. Nala Kozanolu
trks syletiyordu Memed yanndan
geerken. Kebap dumanlar dkkanlardan
dar fkryordu. Kara alvarl kyl kadnlar dkkandan dkkana girip kyorlard.
Memed korkarak, bzlerek, belediye
bahesinin yannda, yukar doru giden bir
kyly durdurdu:
Hapishaneye nereden gidilir? diye sordu.
Kyl:

756/895

u soka doru k, u kardaki ta

kapdan ieri gir, dedi, yrd.
Memed kapdan girdi. Bir blk candarma dizilmi, hazrol durumunda avuu
bekliyordu. Bir ho oldu bu kadar candarmay bir arada grnce. Dnp dalara
doru kamak geti iinden. Hibir zaman,
hibir yerde bu kadar sklmam, yrei
daralmamt.
Candarmalarn
ilerisinde,
sanda bask, penceresiz bir dam gzkyordu. Damn duvarlar yosun balamt.
nnde, iki kyl kadn bekleip
duruyorlard.
Memed, belini iyice kamburlatrd.
Bzld. Kck kald. Damn hapishane
olduunu, stnde dolaan nbetiden anlad. ok hapishane hikayesi dinlemiti. Bu
da tptpna benziyordu. Ar ar dama
doru yrd.
O sinirli, Allahn belas gardiyan karsna
dikildi, serte sordu:
Ne istiyorsun ocuk?

757/895

Memed alams alams:

Benim bacm burada mapus da...
Gardiyan:
Kim? Hate mi? diye serte sordu.
Memed boynunu bkerek:
Heye...
Gardiyan ieri bard:
Hate! Hate, kardein gelmi.
Karde lafn duyunca Hate ard.
akn akn dar kt.
Memede doru geldi. Memedin yz bembeyaz olmutu. Duvarn da dibine
kmt.
Gardiyan:
te burada!
Hate Memedi grr grmez, olduu
yerde kalakald. Dondu kald. Azndan t
kmad. Sendeleyerek geldi, duvara srtn
dayayp oturdu. Bitmiti. Uzun zaman byle
yan yana kaldlar. Dilsizmiler gibi. ylecene
birbirlerinin gzlerine baktlar. Iraz da geldi.

758/895

Hatenin bitkinliine at. Konumadklarna

da bir anlam veremedi.
Memede yaklat:
Ho geldin oul.
Memed belli belirsiz aznda bir eyler
geveledi.
Iraz
bundan
hibir
ey
anlamyordu.
leye doru gardiyan geldi:
Yeter artk. Haydin yerlerinize; diye
bard.
Memed yine yle ar ar bzlerek ayaa kalkt, cebinden para knn kard,
Hatenin kucana att. Arkasn dnd
yrd. Byk ta kapy kncaya kadar
Hate de durdu orada, arkasndan bakt.
Iraz:
Bu ne kz? dedi Bu da kim?
Hate:
Gel ieri Iraz teyze, diye inledi. Gel de
ieri...
eri girdiler, Hate kendini yatan
stne halsiz att.

759/895

Iraz merakland:
Noldu sana?
Hate:
nce Memed, dedi.
Iraz:
Ne? diye hayretle bard.
Hate:
te o ocuk nce Memeddi.
Iraz:
Vay gzlerim kr olsun, diye dvnd.
Vay gzlerim... yice bakmadm da aslanmn
yzne: Vaay gzlerim nme aksn.
Sustular. Sonra iki kadn gzleri
yaararak, birden birbirlerine sarlp, sallanmaya baladlar.
Bizim nce Memedimiz.
Sonra yatan stne yan yana oturdular.
Birbirlerine glmseyip duruyorlard.
Hate:
Yreir ovas... dedi.
Iraz:
Evimiz.

760/895

Knal toprak alacam duvarlarna. Otuz

dnm de... Iraz teyzemin elini lktan
soua vurdurmayacam.
Iraz kar koydu:
Ev, hepimizin evi. Hepimiz drt elle
alacaz.
imdi yeni bir umut kaps almt. Gnlerden beri hapishanede af konuuluyordu.
Bilmem hangi mebus gelmi de Ankaradan,
af kacan sylemi. Bu aylarda kacakm. Hapishanede trkler karlmt af
stne. Gece gndz hapishane af trkleri
ile inliyordu.
erde bir yal Mustafa Aa vard.
Herkese akl verirdi. Akll, bilgili adamd.
Hate her Allahn gn ona:
Mustafa emmi hapishaneler boalnca,
Memed de affa urar m? diye soruyordu.
Deil Memed, dadaki kurt ku bile affa
urar.
Hate buna seviniyor. Sevinci btn gn,
btn gece srp gidiyordu.

761/895

Yreir ovasnn topra scak, verimlidir.

Hate ierdeki Yreiri bilenlerden ky ky,
bucak bucak renmiti. Biz, diyordu,
Karataa yerleiriz. Deil mi Iraz teyze?
Iraz:
Yaa oraya, diyordu. Karataa...
Dar kt, erkekler hapishanesinin
kapsna vard bard:
Mustafa Emmi!
Mustafa Aa okar gibi:
Ne diyorsun deli kz? diye kapya doru
yrd. Hatenin ne diyeceini bildii halde,
gene de, sorard.
Memed de? dedi.
Dalarn kurdu kuu bile.. Af karsa, yle
kar. kacak da... Hkmetin erefine
kacak.
Hate:
Ellerini perim Mustafa emmi.
Mustafa Aa, her zaman:
Deli kz, der glmser, kouuna ekilirdi.
yle yapt.

762/895

Iraz:
kacak, dedi. Bizi de aramba gn
Kozana gtrecekler. Buras bize ceza kesemezmi. yle karar vermi mahkeme. Keke
af ksa da Kozana hi gitmesek. Bir canm
sklyor ki.
Hate buna ok zld:
Keke: dedi. Memed de gelemez Kozana. Keke konusaydm Memedlen.
Nutkum tutuldu da konuamadm.
Iraz:
Ben bilseydim Memed olduunu onun...
Hate:
Af yaknda.
Iraz:
Mustafa Aa akll adam. O bilir. Ankarada adam var.
Hate:
Bugn cuma. arambaya ne eder? Parmaklarn saymaya balad. Cumartesi, pazar... arambaya kadar be gn var.

763/895

Gideceimizi Memede syleseydim. Keke...

Keke syleseydim.
Iraz:
Ben onun nce Memedimiz olduunu bilseydim, hemen sylerdim.
Hate:
Af kacak m teyze?
Iraz:
Mustafa Aa akll adam. Ankarada da
adam var. kacak. O bilmezse kimse
bilmez.
Hate:
Evimizin nndeki salkm sdn dallar
topraa deer.
Iraz:
Deer.
Hate:
Buzalarmz olur, mor mor.
Hapishaneden ayrldnda Memed uar
gibiydi. Ba dnyordu. Yere decekmi
gibi gzleri kararyordu. Pazaryerine geldi.

764/895

Kendisini ortadaki beyaz tan stne zor att. Az sonra kendine geldi.
Pazaryerinde portakallar bek bekti. Lahanalar ortaya ylmt. Kck tepeler
gibi. Tatan kalkt, pazaryerinin ortasna
doru yrd.
Bir sr adam grd Tevfiin kahvesinin
orada.
Adamlarn
stlerinde
aba,
omuzlarnda bel vard. Ksa boylu, boaz
ipek ipli bir adam onlara boyuna kfrediyordu. Buna at. inden burda da Abdi Aa
var geti. Orada bekledi. Ksa boylu svd
svd. Adamlardan hi ses kmad.
Balarn yere dikmiler, kprdamyorlard.
Sonra, kfreden adam birden yumuad,
kardeler demeye balad. Sizler benim canmdan azizsiniz. Buna haddinden ziyade
ard. Bir anlam karamad. Omzu belli
adamlar, balar yerde, ar ar kmldadlar,
aya aa yrdler. Birka kii, eltik tarlalarna gidiyorlar, dedi.

765/895

Memed buna daha ok ard: Oradan

arnn ortasna vurdu. lk geldiinde kebap
yedii dkkann kapsndan dumanlar
fkryordu dar. eri girdi. Kebap kokusu
iini bayltt. Yelle!
Memed:
abuk karda! dedi garsona.
Yelle! dedi teki, kebapya.
Arkasna dnnce gzlerine inanamad.
Korktu. Gzlerini krptrd. Grd, tam
arkasnda oturan Topal Aliydi. Hayal deil.
Topal Ali ona hain hain glmsedi.
Memed hibir ey sylemedi. Bir anda kafasndan yzlerce kt ihtimal geti. Topal
Ali durmu, konumuyor, boyuna glmsyordu. Sonra yerinden kalkt, geldi Memedin
yanndaki bo sandalyeye oturdu. Kulana
eildi:
Merak etme karda, hibir ey yok.
Konuuruz.

766/895

Kebaplar geldi. Yediler, dkkandan ktlar. Sar gml erbeti bir utan bir uca
ary dolanyordu.
Memed:
erbeti, bir erbet, dedi.
erbeti doldururken, o gme elini
dokundurdu.
erbeti buna gld:
Altndan yaplmtr oul, altndan, dedi.
Topal Ali:
Senin kasabaya indiini Cabbar syledi.
Bindim ata, srdm. Bana bir i gelmesin
diye... Seni hapishane kapsnda ok
bekledim. Hate nasl, eyi mi? Ulan deli,
adam atsz hi kasabaya iner mi? Bana bir
i gelecek olsa, kamak zorunda kalsan seni
yakalayverirler: Onun iin, at elimde peinde
dolayorum. Bir tanyan olur. Bir ey olur.
Binersin ata, srersin dalara...
Memedin gzleri ya ile doldu:
Saol Ali Aa, dedi. Saol!
Ali:

767/895

Sen nce Memedsin. Sen sa ol karda!

Memed:
Sana bir ey syleyeyim mi Ali Aa?
Ali:
Syle.
Hateyle kar karya oturduk. kimizin
de nutku tutuldu. Bir laf bile edemedik. Onu
orada grmeyi hi iim gtrmyor. Ben bir
daha gidemem. Gitsem de nutkum tutulur
gene... Sen varver yanna... Ne diyor Hate,
sor.
Ali:
Olur, dedi. Sen beni pazaryerindeki
kahvede bekle. At pazaryerinin te ucundaki
dutun altnda bal. Bir ey olursa... Atlarsn
stne.
Memed:
Atlarm.
Bir tuhaf, bir anlalmaz, bir rperti vard
iinde. Srtnda souk souk bir eyler
dolayordu. Rahat deildi. Bir yerlere
smyor gibi bir hali vard. Kamak, bir

768/895

eyler krmak paralamak istiyordu. Kedere,

korkuya benzer bir duygu iinde. Bir
rpnma. Atn yanna kadar hzla yryerek
geldi. Grenler, sersem sersem yryen
kyl ocuuna acayip acayip bakyorlard.
Atn burnuna samanlar yapmt. Yerden
yeil ot kopard, atn burnunu sildi. At demirkr bir att. Lekeleri maviye alan bycek
lekelerdi. Sarya doru knalanyordu. Atn
ban okad, kahveye geldi. Bir ay syledi.
ay getirdiler. Hate geldi gznn nne.
Hate ok deimi, yz sapsar olmutu.
Gzlerinin alt rmt. Yz imanlamt ama, halsizlii; bitkinlii belliydi.
Yrei para para oldu. Gzlerinden masann stne damlalar dmeye balad.
Ereti oturuyordu zaten. ekinerek. ayn
iti, bitirdi. Merakla Aliyi beklemeye balad.
Gzleri Alinin gelecei yola dikildi.
Sokan ucundan Ali grnd. Yz aslmt. Memed onu karlad. Atn olduu
yana dndler.

769/895

Ne syledi?
Sorma.
Kt m?
yi de deil.
Memed yrei taarak:
Syle syle! Biliyordum zaten. imde bir
dert vard. Durdurmuyordu beni. Syle!
Hateyi Kozan mahpusanesine gtryorlar bu aramba.
Hate hakkn helal etsin, dedi. Ar cezalym Hate. Bura mahkemesi karar yle
vermi. Iraz da gtryorlar beraber.
Bunu duyunca, ilkin yldrmla vurulmua
dnd. Az zaman sonra kendisine geldi. Aliyi
unutmutu. Kendi kendine glmsedi. Btn
ukurova, aacyla, otuyla, tayla, toprayla kasabasyla sar prltlara kesti. O,
glmesini srdryordu. Sonra birden ata atlad. Bir an iinde deiip, bambaka bir nce
Memed olmutu.
D nme Ali Aa. Oldu.

770/895

Ali atn nne dt. Kasabay hzla ktlar. Binboay getiler. Dikirlinin st banda
imdi Karacal Osmann portakal bahesi bulunan yere geldiler.
Ali atn ban tutup durdu. Memedin gzlerinin iine bakarak:
Ne var? Ne oldu? Bana da syle!
Memed attan indi. Glmseyerek Alinin
elini tuttu:
Yolu
bekleyeceim.
Hateyi
candarmalarn elinden alacam.
Ali:
Sen deli misin? diye kzd. ukurovann
ortasnda, gndz gzne candarmalarn
elinden kz almak!... Sen deli misin?

24
Kapdan ieri bir top sevin halinde girdi.
Cabbar Memedi tand tanyal hi byle
grmemiti. Sefil Ali de grmemiti. Memedi
byle sevinten kanatlanm grmek bir
holarna gitti. Memed oynak trkler sylyordu damn iinde dolaarak:
Armut dalda beimi
Tan yerleri m
Anas yorgan vermemi de
Ak memeler m.
Byle bir trky Memedin azndan
duyacaklarn az nce birisi syleseydi,
imkan yok inanmazlard.
Sefil Ali, diye grledi. Her zaman ok durgun, ll konuurdu. Al saz da oynak
havalardan al!
Sefil Ali hibir ey sylemeden vard,
duvardan saz indirdi, ok oynak bir hava
almaya balad. Hem alyor, hem

772/895

sylyordu. Vardm baktm demir kap

srgl-Siyah salar srmaylan rgl...
Memed de karyordu Sefil Aliye.
Bir ara kapda durakalm Topal Aliyi
grd, koluna girdi. Sefil Aliye de, bir halay
havas al, dedi. Sefil balad almaya,
tekiler baladlar ortada dnmeye. Sonra
Memed soluk solua, halay brakt, arkasn
duvara verip oturdu. Duramaz bir hali vard.
Parmaklar oynayp duruyordu.
Cabbar! dedi.
Cabbar:
Buyur Aa.
Gn bugndr, karda.
Nen var? Bir ey mi oldu?
Gn bugndr. Yiitlik gsterecek gn...
artma adam, allasen.
Memed ayaa kalkt. stndeki ocuk
giyitlerini kard, damn bir kesine att,
kendininkileri giydi.
Ayandaki ayakkabnn yz kaln Mara
derisindendi. Krk, koyu krmzyd. Taban

773/895

da otomobil lastiindendi. alvar ayakt.

Kahverengi. Soyduklar bir tccardan
almlard.
Memedle
Cabbar
Kalayc
dvnden dnerlerken birka hafta Mara
yolunu beklemiler, adam soymulard.
Paralar, giyitleri, cephaneleri ondand.
Soygunculuklarndan ok memnundular.
Mara yolunu tutmaya gene gideceklerdi.
Kemerleri,
tfein
kaylar
gm
ilemeliydi. ok gzel ilenmiti. Bandan
fesi atm, yerine mavi bir ipek yalk
sarmt. ayak alvar benek benek karayd.
Tabancasn kabyla birlikte, o yrk beyi
gndermiti. Son derece gzel, klaptan
ilemeydi.
Fieklikleri gsne, aprazlama, ift sra
stne balard. Onlar da klaptan ilemeydi.
Yrk beyinin hediyesiydi.
Cabbar merakla sordu:
Ne var Memed? Sylesene!
Memed:
Gn bugndr.

774/895

Topal Ali kapnn aznda, belini duvara

dayam glmseyerek duruyordu.
Cabbar:
Topal, sen syle! dedi.
Topal:
aramba gn kasabadan Kozana
gtryorlar Hateyi. Candarmalarn elinden
alacak oluyor yolda. Ona seviniyor ite.
Cabbarn azndan t kmad. Yz asld. Sefil Ali de konumad. Zaten
karmazd bu ilere.
Memed ii akt. Oral olmad. Cabbarn
yz aslrsa aslsn. O kimseden yardm
beklemiyordu. Ya herro, ya merro demiti.
lk tantklar gnlerde, Sefil Ali bir
Krolu hikayesi sylemiti. Krolunun
zuhuru: Gnlerdir, Memedin kafasnda o
Krolu dnyordu.
yle rivayet ederlerkim:
Vaktiyle Bolu ehrinde... der balard.
Sokakta bir kck kpek grm
Krolu. Kpek kck, el kadar. Drt be

775/895

kocaman kocaman kpek, araya almlar

kk kpei. Saldrrlar. Kk kpek
kamaz, kendini savunur. Savunduu gibi,
onlar yener de... Her birini bir yana datr,
yoluna gider.
te Krolu bunu grr. Bu dv
seyreder. Demek, der Krolu, bir kk
kpek!... Yrekli olunca...
Ondan sonradr ki Krolu, Krolu olur.
Korkmaz. Babasnn bana da o i gelince
kar daa.
Krolu, duydu duyal, Memedi ok
ekiyordu. Krolunu dinledikten sonra, bir
daha yemin etmiti Aay ldreceine.
Ne yzn ekitiyorsun Cabbar karda?
Cabbar:
Hi.
Korkma, sana iim dmeyecek.
Cabbar:
Hi!
Memed:
Ne hii?

776/895

Cabbar:
Hi!
Memed:
Yaaa!
Cabbar:
Yanarm sana.
Memed:
Bre Cabbar, diye fkelendi. Bana hep
yanarsn sen zaten.
Cabbar:
Babayiitsin. Yanarm.
Memed:
Neden ola?
Cabbar:
Yanarm ite.
Sebebini syle!
Cabbar bu sefer iyice fkelendi,
barmaya balad:
ukurovann ortasnda, dzlnde,
gndz gzne, o kadar kyn arasndan
candarmalarn elinden insan alacaksn, yle
mi? ukurova kapan demektir. Ekya

777/895

kapan.
Kim
dmse
ukurovaya
kamamtr dar. Yanarm sana. stelik
sen ukurovann yolunu da bilmezsin.
Yannda Recep avu gibi biri olsa gene
neysem ne! El yordamyla ukurovaya inilir
mi?
Memed kasld. Dimdik, bir kaya paras
gibi durdu:
Sen imdi benimle gitmeyecek misin?
Onu syle.
Cabbar:
Ben gidip de kendi elimle kapana
giremem.
Ak syle, kapan mapan brak da. Gidecek misin, gitmeyecek misin?
Cabbar:
Gidemem.
Memed:
yi. Sen syle Sefil Ali, benimle gelecek
misin?
Sefil Ali:

778/895

Ben ukurovay bilmem ki karda, ben

ukurovadan korkarm. Benim sana bir faydam olmaz ki... Zararm olur. stersen gelirim
de. Arkada iin deil mi?
Cabbar Sefil Aliye ldrrcesine bir bak
frlatt.
Memed:
Demek byle! dedi sustu.
O gece birlikte yemek yemediler. Her biri
bir yana ekildi somurttu.
lerinde, en sevinlisi Topal Aliydi.
Uyku zaman Cabbar:
Siz uyuyun. Ben nbeti kalrm, dedi.
tekiler, Memed uyudu.
Gece yars, Cabbar Memede yaklat,
drtt, Memed fkeyle kalkt oturdu. Uyumuyordu. Sert sert:
Ne
istiyorsun
benden
Cabbar?
Arkadaln yaptn ite! Daha ne istiyorsun
benden?
Cabbar:
Karda! dedi.

779/895

Memedin elini iki eli arasna ald:

Karda!
Yaptn arkadaln, diye gld teki.
Vazge bu iten. Hateyi nasl olsa
brakacaklar. ahitler hep ifadelerinden dnmediler mi? Hep Hatenin tarafn tutmuyorlar m? Hakime, Veliyi Memed vurdu demiyorlar m? Brakacaklar.
Memed:
Dndler ya, para etmiyor. Para etse Ar
Mahkemeye gnderirler mi Hateyi? Ara
gnderiyorlar, Kozana. Anladn m? Benim
yzmden
srm
srm
srnyor
mapuslarda. Ya lrm, ya kurtarrm. Sana
gel, demem. Gelmesen daha iyi olur. Bu,
yzde doksan lm demektir. Akl banda
bir adam kendini lme atmaz.
Cabbar:
Senin iin her eyi yaparm Memed ama,
bu dpedz delilik. Gre gre kendini atee
atmak demek. Yazk bize. Yazk sana. Senin
iin karda... Gel szm tut. Krma beni.

780/895

Nolursun Memed, krma beni. Sen byle bok

yoluna gidersen yreime dert olur. Gel, etme bunu karda!
Memed:
Hi syleme Cabbar karda. Nefesine
yazk deil mi? Syleme. Yzde yz leceimi bilsem, gene gideceim. Ben byle
yaayp da nolacak yani! Hi syleyip de nefesini tketme.
Cabbar:
Sen bilirsin, dedi. Kendi den alamaz.
Elini brakt, keye ekildi.
Cumartesi, pazar, pazartesi Memedle
Cabbar birbirlerinin yzlerine bakamadlar.
Birbirlerinden kayorlard. Memed, ok
erkenden kalkp daa ekiliyor, karanlk
kavutuktan sonra dama geliyordu. Sal sabah, daha gn domadan, Memed kalkt
Topal Aliyi uyandrd:
Ben gidiyorum Ali Aa.
Ali yataktan srad:

781/895

Bu i yalnz olmaz, dedi. stelik sen

ukurovay bilmezsin. Ben de seninle geleceim. Gld. Kurun skacak sanma beni
ha! Sen skarsn, ben uzaktan seyrederim.
Saklanrm bir yere, seyrederim.
Sana iyi bir at bulacam ieklideresi
kynden. Ben de bineceim bir ata. Sana
haber ulatracam. Daa yakn bir yerde
pusu kuracaksn candarmalara... Strn
kamlnda. Sen dur, ben ieklideresine
gideyim. Olur mu?
Memedin sevinten gzleri parlad. Topal
Alinin boynuna sarld, pt:
Senin, dedi, bu iyilikleriyin altndan nasl
kalkarm Ali Aa?
Ali:
Ne iyilii bre karda, diye kederli kederli
ban
sallad.
Krdm
bititirmeye
alyorum ben.
Hzla yrd gitti.
Bir iki saat sonra, gn deerken, damn
kapsnda bir patrd oldu. Bir atn hzla,

782/895

grltyle soluk al duyuldu. Memed dar

kt:
Ali Aa, dedi glerek, yaasn:
Ali:
Dn at bu at. Ssledim.
Atn boynuna mavi boncuklar, renk renk
kordelalar aslmt.
Eyeri, dizgini srma ilemeliydi.
Dn at.
Topal Ali:
Bir de yam getirdim. Byk yamur var.
Hem yamur iin, daha ok da...
Cabbar:
Eeee?
Silahn kimse grmez. ekersin stne,
yalnz ban grnr.
Haydi vakit geirmeyelim.
Memed ata atlad. Topal Ali de
arkasndan...
Cabbar kapnn eikliinde durmu, onlara kprdamadan bakyordu. Sefil Ali de
yle. Cabbarn yz, l yz gibi

783/895

sararmt. Orada bir Hitit heykeli gibi

donmutu.
Memed at kapya srd. Cabbarn
yzne bakmadan:
Hakkn helal eyle Cabbar karda, dedi
sesi bozularak. Sen de hakkn helal eyle
Sefil Ali!
Cabbar hi durumunu bozmad. Gerekten bir Hitit heykeli gibi, orada ylece kprdamadan kald.
Sefil Ali:
Helal olsun karda, dedi.
Atlar, bayrdan aa hzla srdler.
Cabbar uzun zaman olduu yerde kprdamadan yle kald.

25
Yamur iseliyordu. Gneli bir yamur.
Bir zaman ayor; sonra gene usul usul
iseliyordu. Kamlar slanmlard. stlerinden sular szlyordu. Sular yapraklarda
kabarcklanyor, gnete parlyordu. O
zamanlar Strn alt yannda byk bir
kamlk vard. Yol kamln st bandan,
mersinle rtl dan eteklerinden geerdi.
Kamla Kk nar ky stnden indiler. Gn batarken yamur da dindi.
Topal Ali:
Yamy aldma iyi etmemi miyim? diye sordu.
Memed:
yi, dedi.
Yamur da durdu.
Gene balar.
ukurovada pusu kurmak iin bu
kamlktan iyi yer yok.

785/895

Memed:
Bre Ali Aa, dedi, sen bu kadar ok eyi
nasl belledin? ukurovay ta ta biliyorsun.
Topal Ali:
Genliimde ukurovadan at alar,
dalara gtrrdm. Anladn m imdi ukurovay neden iyi bildiimi?
Anladm.
Bu
yoldan
geecekleri
muhakkak m?
Topal:
Kozana iki yoldan gidilir. Biri ukurkprnn yolu, biri de buras. Yamur yad
iyi oldu. ukurkpr yolundan amurdan
kamazlar,
gmlrler.
Bu
yzden,
muhakkak buradan gelirler. Buras ok iyi.
Buradan daha iyi pusu yeri bulunmaz. Yapacan yapar, hemen atarsn kendini daa.
Cabbar byle olduunu bileydi gelirdi.
Cabbar lafn duyunca Memedin yz
gerildi.
Topal Ali:

786/895

Vallahi de gelirdi, dedi. O korktu. Dal

gndz, ovann ortasnda sarlacamzdan
korktu.
Memed gene sustu.
Korktu, dedi. Bir korktu ki... O ne hin olu
hin o! Ne kadar ekya ovaya inmi, ovada
gezmise, hepsinin ldrldn, bir
tekinin bile daa dnmediini bilir.
Memed merakla sordu:
Bir teki bile dnmedi mi?
Topal:
Bir teki bile.
Azk knn ap, yemek yemeye
baladlar. Ar ar ineyerek yemeklerini
yediler.
Topal:
Ben gideyim de kasaba yoluna, onlarn
arkasnca geleyim. Sen daa ekil de uyu.
afaklayn kamla gir. At orta bir yere
bala. Grnmesin. Sen de yolun azna
gel! Ben gidiyorum. Yarn ikindi st onlar
buradalar.

787/895

Topal ata bindi, doludizgin kasabaya

srd.
Topal gzden yiter yitmez, Memed de ata
bindi, daa ekildi. Bir taocana indi.
Taocana sular toplanmt ama, taoca
siperliydi. Yamur yasa bile insann stne
dmezdi, maara gibiydi. Ocan ukuru su
doluydu. ukura ta ymaya balad. At
tam stteki byk mee aacna balad.
Yamya sarlp, yd talarn stne yumuldu. Bir zaman kendinden geiyor, sonra
hop diye aykyordu. afa byle etti.
afaklayn ata atlayp, kamla geldi,
at, ta kamln ortalarna srd, bir kam
kkne iyice balad.
Akamdan beri bir hotu. Bedeninin her
yeri szlyordu. Byk bir kam kmesine
srtn dayad oturdu. Kam kmesine sarca
arlar petek stne petek yapmlard. rmcekler kamlardan kamlara alarn germilerdi. Kamlar prklenmiti. Prkler

788/895

tozakyordu. Kamlarn prklerine gn

vurdu derken.
Beklemek kadar zor bir ey yok. Bekledi.
Ne zaman?.. le oldu. Bir slak scaklk
kt ovaya. kindi oldu. Kar dalarn
glgeleri douya doru uzad. Bu srada
Memed, bir kam kkne dayal tfeini
ald, yol kysna yakn byk bir kam
kknn yanndaki ukura gitti. kide birde
yolun ortasna kp kasabadan yana bakyordu. Grnrlerde kimsecikler yoktu. Dii
diini yiyordu. Den kurunu yazya
yabana... Nereye olursa olsun. Den!
Kamla, yola... Hrsndan tepiniyordu. Her
dakika bir yl oluyordu artk.
Sonra hanerini kard, ukuru kazmaya
balad. Btn gcyle kazyor, topra
avularyla dar tayordu. Soluk solua
yola kotu, bir ey yok. Elleri yanlarna
dt. yle kalakald. Ne gelen var, ne
giden. Umudu kesti. Gitti ukurdan tfeini
ald, geldi yolun ortasna dikildi. Gn

789/895

neredeyse batacakt. Ta yolun tesinden

kmldanan bir top karart grnd. Karart
gittike yaklayordu. Yrei hop etti.
Buna karn kamla gene girmedi. Az
daha yaklanca karart, drt candarmann
nnde iki kadn olduunu fark etti. Ar ar
kamla ekildi. Kar dan stndeki
gnein yars kalmt. Candarmalardan en
arkadaki uzun boylusunun bacan nian
alp tetii ekti.
Candarma bararak dnd, yere kapakland. Memed makineli gibi taryordu, sa
solu. Candarmalar afallamlard.
Memed:
Ulan karnzda nce Memed var. Brakn
o kadnlar gidin.
Bir candarma daha dt lk atarak.
teki iki candarma da yoltn kysdaki su
dolu hendee attlar kendilerini. Memede
karlk vermeye altlar. Karanlk kavutu,
yamur da yeniden ufak ufak sepelemee
balad. Kadnlar ortada ylece kalmlard.

790/895

kisini de korkun bir titremedir almt. Yolun

ortasna, amurlarn iine oturuverdiler sonra
da. Ulan candarmalar varn iinize gidin.
Uramayn bizimlen. Bir tabur bile olsanz
vz gelirsiniz.
Vurulanlarn barts, iniltisi g tutuyordu. Aln da arkadalarnz gidin. Aln
da...Candarmalar bir ara atei kestiler.
Kadnlarn da azck akllar balarna geldi.
Gz krolas havdi, dedi, yava yava
Memede gidelim.
Hate:
Bu da m gelecekti garip bama? diye inledi. Gidelim.
Yol boyunca sessiz sessiz srndler.
Hate:
Memed! dedi.
Memed:
Geldiniz mi?
Gz gz grmyordu karanlktan.
Memed ukurdan yola atlad, karanlkta
glge gibi sallanan kadnlara doru geldi.

791/895

Ellerinden tuttu, kamla, atn yanna ekti.

Candarmalar oraya buraya daha kurun
skyorlard. At ayak seslerini iitince uzun
uzun bir kinedi. Memed at zd.
Binin, dedi. Binin de arkamdan srn.
Kaml ktklarnda, candarmalar kurunu kesmilerdi. Yaral arkadalaryla
konuuyorlard.
Etee doru, nallar kvlcmlanan bir atl,
talar birbirine katarak, son hzla nlerinden
geti gitti. Biraz sonra da geri dnd.
Topal Ali olsa gerek diye Memedin
iinden geti.
Bir ses geldi usuldan:
nce Memed! nce Memed!.
Buradayz Ali, gel! diye bard Memed.
Ali geldi yanlarnda soluk solua durdu.
Attan aa indi:
Memed karda, al at, bin. Sonra
ieklideresine teslim et. Bu eteklerde
durma. Akadaa ekil. Asm avu ne
kadar candarma varsa eker stne yarn.

792/895

Yakay ele verme. Ben sana ularm. Bu

gece ne yap yap ieklideresini tut. Oradan
da Akada... Durma. Doludizgin. Allah
selamet versin.
Arkasn dnd karanla kart.
Memed:
Bu iyiliini unutmayacam Ali Aa.
Topal Alinin brakt ata atlad.
Hate gel terkime, dedi.
Hate teki attan indi, geldi terkisine
bindi. Karanlkta, dalara yukar, doludizgin
at doldurdu.
Birka kere yolu ard. Sonra buldu.
Gn domadan ieklideresine yetitiler.
Doru kyn iine srdler. Ortadaki herhangi bir evin nnde durdular.
Memed bard:
Dar kn hele!
On sekiz yanda gsteren bir delikanl
at kapy. Onlar grnce glmsedi,
sevindi. Geldi atlarn ban tuttu. Ahra ekti.
Atlar kpk iinde kalmt.

793/895

Hateyle Iraz iki bklmd. Titrer gibi bir

halleri vard. Yzleri alacakaranlkta kararsz,
karmakark, akn grnyordu. eri girdiler. Evin kadnlar oca yakmlar, ocan
bana da dekler sermilerdi. Deklere
yorgun oturdular.
Memed:
Ev sahipleri, diye konutu, ben iki gnlk
acm.
imdi, imdi nce Memedimiz, dediler.

26
Abdi kmt. Zayflamt. Avurdu
avurduna gemiti. Kahvede akamlara dek
kulann dibinde nce Memed laf ediliyordu.
Buna ifrit oluyordu ama, ne gelirdi elden. Elin
az torba deil ki eke balayasn.
fkesinden arya smyor, Maral
Mustafa Efendinin dkkanndan Tevfiin
kahvesine, Tevfiin kahvesinden Horoz
Remzinin manav dkkanna, oradan arzuhalci Siyaseti Ahmede mekik dokuyordu.
Her oturduu yerde kimsenin azn atrmadan saatlerce konuuyordu.
Grn ite! Grn ite malnz. ocuk
diyordunuz. Ben bilmez miyim onu? O ne
yezid olu yezid. uray iyi belleyin. Abdi
demedi demeyin. O dalarda hkmetini
kuracak. Mutlak kuracak. Benim tarlalarm,
babamdan kalma tapulu tarlalarm kylye,
dn enlik datan adam, hkmet deil

795/895

de nedir ya?... Hkmetlik ilan edecek. Tel

ektim Ankaraya belki bin tane. Ne cevap
veren var, ne hal soran... Bir acayip itir
kardalar, bu hkmet ii. Bu kadar
vatandan Torosun danda bir ekyann
elinde brakm. Gnder bir alay asker,
kessin kkn unlarn. Haa, smme haa!
Hkmetimize dil uzatmyorum. Uzatamam
efendim. Amma neden kul eder bizleri birka
ekyaya? Yazk deil mi? Gnah deil mi?
kinci gn sabahleyin, yaral candarmalar getirildi kasabaya... Mesele dilden
dile
dolayordu.
Herkes
Memedden
yanayd.
Abdi Aa da arnn ortasna dm,
drt
dnyordu.
Etekleri
tutumu.
Konumuyordu. Yalnz nne gelene:
Ben size demedim mi? diyordu:
Kimi grse, tandk, tanmadk:
Demedim mi? diyor, geiyordu.
Sonra vard Tevfiin kahvesine, ban bir
masann stne koydu, orada hareketsiz,

796/895

ylece kald. yle yemeini unutmutu. O

yle uyuklarken bir yanama geldi.
Aam seni istiyor, dedi.
Abdi Aa ar ar ban kaldrd.
Nee? diye bezgin bezgin sordu.
Aam, bize buyursun, diyor.
Kalkt. Ba atlayacakm gibi aryordu.
Ali Safa Bey onu kapda karlad, koluna
girdi:
Gel Aam, gel bakalm. Bizi unuttun gitti.
Ban kaldrd. Gzleri kan anana
dnmt. Uzun uzun Ali Safa Beyin gzlerinin iine bakt, sonunda:
Demedim mi? dedi.
Ali Safa Bey glmsedi:
Gir hele ieri gir! Konuuruz.
Demedim miydi?
Merdivenleri dura dura, soluk ala ala ktlar. Abdi Aa of, of ekerek, bitmiesine
kendisini sedire att.
Demedim mi?

797/895

Kahve geldi. Fincan elinden dp krlacakm gibiydi. Kahve dudaklarndan dklr

gibi...
Ali Safa Bey geldi yanna oturdu. Sakaln
okad:
Aman Abdi Aam sen bu kasabay yaktracaksn. O arzuhaller ne yle? Hkmet
bir ordu gnderecek. Gnah deil mi bizim
kasabamza? Yazk deil mi? ki stsz daa
km diye ad ktye mi ksn?
Abdi Aa derinden derinden iini ekerek
inledi, ban sallad:
Abdi ne yaptn biliyor mu Ali Safa Bey
olum? Ne yaptn biliyor mu? O beni
ldrecek. Yaatmaz beni o! Ne yapacam
ardm. Elim ayam tutmuyor. Zoruma
giden lmm deil. Zoruma giden bu da
deil. Sorma derdimi Ali Safa Bey! Sorma
halimi. Zoruma giden bunlarn hibirisi deil.
Gitmi kye, tarlalarm kylye datm.
ldrdm Abdiyi, yaktm Abdi Aay diye.
te bu kahrediyor beni, bu ldryor. Bu

798/895

korkutuyor. lmme yanmyorum Ali Safa

Bey. Bir ayam ukurda. Bugn deilse
yarn. Dnyaya direk kakacak deilim. Yarn
bir tane daha kar, o da senin tarlan datr.
br gn bir tane daha... Daha da daha...
Daha!... Ben bundan korkuyorum ite...
Ali Safa Bey omzuna vurdu:
Yok, Abdi Aa, yok. Msterih ol sen. Onlar belalarn bulacaklar. Msterih ol.
Abdi Aann gzleri parlayp, sakal gerildi. Yzne kan geldi:
Bugn banaysa, yarn sana. Beni bu
korkutuyor ite. Dada ekya m var, istedii
kadar olsun. Ekya da nedir ki... Ama bu! Bu
korkutuyor beni. Toprak meselesi... Bir
aklna derse kylnn, nne geilmez.
ldrleceimden deil, bundan korkuyorum. Siz bilirsiniz Ali Safa Bey. Bana kalrsa,
hemen, gn geirilmeden lmeli bu olan.
Bu olan eein aklna karpuz kabuu
drd. Gn geirip frsat verme zamana.

799/895

Aman olum. Karpuz meselesini aklndan

karma. Vayvayllar bile ona snyorlar.
Ali Safa Bey aldrmyor, glyordu:
Anlyorum Aam, dedi. Anlyorum ama,
korkma. Bugn deilse yarn, onun kellesini
getirip senin kapnn nne atarlar. Korkma!
Bir blk candarmayla Asm avu, elli
gnllyle de Kara brahim onun takibine
gnderildi. Candarmalar neyse ne ya, Kara
brahim eski ekyadr. Ekyaln yolunu
yordamn, o dalar ok iyi bilir. Onlara dedim ki, kesin kellesini nce Memedin, takn bir
sra, getirin Abdi Aann evinin nne
dikin. yle yapacaklar.
Abdi Aa:
O bir gn daha yaamamal. Bir gn
daha. nallah yle olur.
Dediin kar.
Ali Safa Bey:
nallah da var m? Mutlak yle olacak.
Sen Kara brahimi bilir misin?
Bilirim.

800/895

te o!
Abdi Aa az kendine geldi. Umut kaplar
alyordu.
Kara brahim onun hakkndan gelir, dedi.
Gveniyorum ona.
Sen Vayvay iini...
Ali Safa Bey szn yarda brakt:
Kalayc ld leli iler kt. Korkmuyorlar. Byle giderse...
Abdi Aa:
u ortadan kalksn bir kere hele...
Kalkacak.

27
Kyller candarmalarn elinden zar alyordu. Memedin takibine kan candarmalar
kesin emir almlard. nce Memedi diri, l
mutlak getireceksiniz. Yoksa!... Yoksas da
vard. Byle emir alanlarhangi da kyne
girmilerse, orasn bir anababa gnne
dndryorlard. Sopadan geirmedikleri
kimse kalmyordu. oluk ocuk, tm da
kylklerinden ah vah geliyordu. Amansz.
Kimse nce Memedin yerini bilmiyordu.
Kimse onu aramaya kmyordu. Yol gsterenler de yanl yol gsteriyorlard. Memedin
susuz kz hapisten kurtar da kylklerinde, Deirmenolukta destan stne destan
olmutu. Herkes iini gcn brakm, her
yerde nce Memed laf...
Hatenin candarmalarn elinden aln
stne, bir gnde belki on tane trk
karlmt.

802/895

Kamlk olayndan iki gn sonrayd ki

Deirmenolua candarmalar girdiler. Yzlerine konan sinek krk para oluyordu. ylesine askt yzleri. Doru Durmu Alinin evine
gittiler. htiyar kapnn nnde yakalayp
sigaya ektiler. Azndan bir laf alamadlar.
Sordular soruturdular, gzda verdiler, olmad. Dipiklerle dvmeye baladlar. Kars
Hr dvlen ihtiyarn banda ku gibi
rarak dnyor, azna geleni sylyordu. Bir candarma dipii onu da
susturuverdi.
ki ihtiyar damn avlusunda, ala kan
iinde braktlar, baka evlere gittiler.
Akama kadar bir sr insana sra daya attlar. Gece Abdi Aann evinde misafir
kaldlar. Sabahleyin erkenden kalkp gene
dayaa balayacaklard. Dayak atmaktan
bkm
usanmlard.
Hibirinde
hal
kalmamt. Her eyin aresi bulunur;
kylleri birbirine dvdryorlard. Byle
byle,
nce
Memed
yznden
da

803/895

kylklerinin stnden bir ikence, bir candarma silindiri geiyor, doruklara doru
ykseliyordu.
nce Memed Alidana ekilmiti. Alida
korkun sarp kayalklyd. Uzun boynuzlu,
mor geyiklerin yatayd. Kayalar bak gibi
sivriydi. stnde gezilmezdi, keserdi. akmaktandan bir da derler ya, ite yle bir
dad. Doruklara doru aa azalyor, doruun ok aasnda bitiyordu.. Doruk rlplak kayalklard. Yln drt mevsimi, kar eksilmezdi. Ala karl Alidan ycesi-Souk
oldu yatlmyor gecesi. Memed bu Alidan,
geyik avlad zamanlardan ta ta, kaya
kaya, maara maara bilirdi.
Tam dorukta bir maara vard. Ama
maaraya yol yoktu. Be yz metre bir kayann yzne trmanarak, yaparak yrmek
gerekti. ieklideresinden ktktan sonra
sktlar. Drt bir yandan candarma kuatyordu. Kara brahimin takip ettii haberini de
getirdiler.

804/895

oban, iftisi, aas, herkes haber

ulatryordu Memede. Memed gn gnne
olan biteni reniyordu. Irazla Hate ok yorulmulard. Ayaklar imiti. Bu yzden
ieklideresi danda kalmlard.
Kara brahim ve candarmalar ieklideresi dan tarayarak yukarlara doru geliyorlard. Sefil Alinin daysnn oban Memede,
tam sarldnz, kan, yoksa ldrlrsnz,
diye haber getirdi. Kaamadlar.
Bir afak vakti arpma balad. Drt bir
yandan saldryorlard. Memed kurunlarn
ok ll kullanyordu. Ancak, ilerlemeye
alanlar nian alp skyordu. Asm avu
boyuna, teslim ol! diye baryordu. Memed,
olur,
diyor,
arkasndan
da
kurun
yaptryordu.
Dan yamacna kum gibi candarma
yapmt. Yerlerinden kprdayamyorlard.
Memedin tfei atee kesti ve aznda kurun kald. Tfei alsn diye topraa soktular. Tabancayla atei srdrd. Hate

805/895

korkusundan tirtir titriyordu. Memed glyordu buna. Kapkara kesilmi, kan tere batmt..Terler koltuklarndan, kulunlarndan
fkrm kprmt. Beyaz bir tuz brakmt srtnda, kuruyan yerlerde. Iraz
Memede yardm ediyordu. Az zaman iinde
tfeini soutup, iindeki kurunu kard.
Memed tfeini yeniden eline alnca sevindi.
Akama doru nedense, tekiler atei
kestiler. Bu, Kara brahimin bir taktiiydi. Onlar ekildi olacaklar, arpmadan vazgemi
gibi yapacaklar, sarlan da yerini terk edip
kamaya alacak, onlar arkasndan ykleneceklerdi. Memed bunu akt.
Onlar ekiliyorlard. Srnerek aa aktklar belli oluyordu. Bozguna uratmak
gerekti onlar. ekilirken yklenmek, kar
tarafn bozguna uramas iin birebirdi.
Memed bararak olduu yerden frlad
aralarna doru: Hate arkasndan feryad
bast. Aldrmad. Memedin arkasndan
geldiini, kurun yadrdn grenler tam

806/895

bozguna
uradlar.
Aa
kamaya
baladlar. Gn batncaya kadar Memed
arkalarndan gitti. Geri dndnde gece
yary buluyordu Memed gelir gelmez, Hate
alayarak boynuna sarld. Habire alyor,
durmuyordu.
Iraz onu tuttu hzla ekti:
Ne derdin, krolas? Kyamet mi koptu?
Ne var? Ekyalk bu! Ekya kars her eye
katlanacak. Kes sesini. Krolas seni. ocuk
kurtard da seni bana bela m ald?
Memed soluk soluayd:
Size bir ey diyeceim, dedi, dura dura.
Iraz:
De!
Memed:
Burada kalrsak iimiz duman. Kamal,
izimizi yitirmeliyiz. Cannz diinize takn. Alidana kadar yreyeceiz. Drt bir yanmz
candarma dolu. are yok. Bir haftalk yiyeceimiz var. ki gnde Alidan tutarz. Bir
evimiz olur. Ben bir yer biliyorum, Kimse de

807/895

bilmez oray. Geyik avlarken bir yaral geyik

dmt de, ben de oradan biliyorum.
Orada yaarz. mrmzn sonuna kadar
yaarz.
Hate:
mrmzn sonuna kadar deil, affa
kadar. Af kacakm nmzdeki yl. Hkmetimizin kurulduu gn. Affa kadar.
Memed:
Af m? dedi. Yreir topra... amma o ii
grmeden olmaz ki...
Durdu. Gecede k yoktu:
O ii grrm affa kadar.
Hate:
Grrsn. Grmeden olmaz. Sann deliine girse de...
Olmaz, dedi Memed. Kalkn yola delim.
Yola dtler. Souktan yorlard.
Gkyz aydnlkt. Gkyz, yldzlar buz
tutmu, cilalanm gibiydi. Ormann dallar
slakt. Srndke slanyorlard. Hate bir
kere of' dedi, sonra kendine geldi vazgeti.

808/895

Bir ekyann kars diini skmalyd. Ar

ar, trd karmadan, yere saknarak
basyorlard. Dallar yzlerini yrtyordu.
Memed nde, onun arkasnda Iraz, arkada
da Hate... ieklidan indiler. Gn douyordu. Memedin yz yar aydnlk, yar
karanlkt. Hateyle gz gze geldiler. Iraz
onlar olduklar yerde brakt, hzla aa
doru uzaklat, kayalarn arkasnda yitti.

28
Alidann doruuna kmak zor oldu.
Zmpara ta gibi kayalar, ellerini ayaklarn
yedi bitirdi. Balar dnyordu. Aalar,
Dikenlidz bulutlar arasnda, kck el
kadar kalyordu. Dikenlidzndeki be ky
kck birer nokta gibi kalmt.
Maaraya varacaklar uurumun dibindelerdi. Memed on defa bile gidip gelebilirdi.
Ama bu kadnlar, nasl gideceklerdi? Zor.
Memed:
Siz burada dinlenin. Ben srtmzdaki teberileri gtrp maaraya yerletireyim,
sonra da gelir sizi alrm.
Gitti. Duvar gibi dz kayann yznden
yryne hayran kaldlar onun. Yarm saat
kadar sonra geri geldi. Gzleri glyordu:
Bir evden daha iyi. Daha salam.
Yannda da kartallarn yuvalar var. Kartallarla komuyuz.

810/895

Hatenin elinden tuttu kaldrd:

Sen gel, Iraz teyze beni burada beklesin.
Seni kartallara yem diye gtryorum.
Hate:
Bu duvar m kacam? diye korkuyla
sordu.
Memed:
Sen duvardan deil, benden tutarsn.
Yr!
Trmandlar. Hate, gzleri kararp bir iki
kere lk att.
Memed tersledi. ktlar.
Iraz da Memedi beklemeden kalkt,
kayaya trmand. Korktu. Elleri decekmi
kadar yoruldu ama Memed geri dndnde
onu kayann banda buldu.
Sen ezelden ekyaymsn Iraz teyze!
Ezelden.
Maarann az byk deildi o kadar.
insan gvdesi girecek byklkteydi.
Maara derindi. Uzundu. Taban un gibi yumuak, kmr tozu gibi kara bir toprakt.

811/895

Topran st ku gbreleriyle doluydu.

Duvarlar, damar damar ak izgilerle
rtlyd.
Memed:
Buraya insan aya basmamtr, dedi.
Iraz:
Daha iyi.
Hate:
Bizim kymz.
Iraz:
Bizim evimiz.
Hatenin sevinten, gzleri slak slakt:
Haydi evimizi temizleyelim.
Iraz:
Ya, dedi.
Memed:
Ben kye gidiyorum. Aln u tabancay!
Evinize ne gerek?
Hate:
Bir ayna, dedi.
Iraz gld:
Hey gidi genlik hey!

812/895

ki minder, iki yorgan. Bir am bardak, bir

tencere, bir sac, un, baka da can sal,
gerisini sen dn.
Memed:
Salcakla kaln.
Gece yars Durmu Alinin evine geldi.
Kapy kadn at. Memed olduunu
anlaynca:
Susss! dedi. Susss!
Memed ieri girdi usuldan.
Ne var Hr ana? Noldu?
Hr:
Susss!
Memed bir daha azn amad.
Kadn ral yakt, pencereleri sk
skya kapad, darya kt. Damn arkasn
doland. Kimsecikleri gremedi.
Yavrum, dedi, sen nasl oldu da geldin?
Kyn ii candarma dolu. Durmu Ali emmini
dve dve bir hal ettiler. Sakalndan tuttular
da srm srm srdler fkaray. Kyly
de hep denekten geirdiler. Bunu hep o

813/895

kei sakall ediyor. ldrmedin gitti. Durmu

Ali emmine senin yerini sordular. Bilmem
deyince, fkaray bir ettiler, bir ettiler ki, daha
yatyor. O gnden beri yataktan kamad.
Beni de dvdler. Her yerlerim kara kara.
ldrsene u gavuru.
Memed:
Topal Aliden ne haber?
Kadn kzd. Sesini ykseltti:
Sen yok musun sen! Ah! Sana ne deyim?
Seni kr bakla boazlamal. Eline
dtnde, onu ldr demedim mi sana?
Onu ldr. imdi Aann adam oldu. Sizin
dam da Abdi Aa ona vermi. Ya, szm
tutsaydn da gebertseydin onu. Aaah! Seni.
imdi
candarmalarn
nne
dm
dolatryor. Senin izini sryor. Abdi Aann
alacaklarn o topluyor. Kyly dvdr
babam dvdr ediyor candarmalara. ok
suun var Memed, ok!
imdi nerede yatyor, o Topal?
Kadn grledi:

814/895

Nerede yatacak? Sizin evde. Dn evini

getirdi yerletirdi. Benim gzel Dnemin evine pis Topaln pasakl kars yerleti. Ben de
oturdum seyreyledim. Yreimden kan gitti.
ldm. Kurudum kaldm.
Memed:
Ben oraya gidiyorum.
Kalkt.
Kadn:
Oras candarma dolu. yle usturuplu
var, ldr kafiri ka.
Memed dar kt. Kendi evlerine vard.
Burnuna koyu bir st, buza kokusu geldi.
Bahar otlar kokusu geldi. Avucunun orta
yeriyle yumuack yumuack bir eyler
okad.
Ali Aa, Ali Aa!
Sesi duyunca Ali yataktan toplad. Bu
adam delirmi, dedi, iinden. Mutlaka delirmi. Telala dar kt. Eliyle azn
kapad. Yksek sesle:

815/895

yi ki geldin. Saol. yi ettin karda. nce

Memed mi? Akadaa m gitmi? yi ki geldin. Biz Akkaleye kadar yorulacaktk. Yaasn.
Kulana eildi:
Sen git Durmu Ali emminin evine. Ben
imdi gelirim.
eri girdi, candarmalara:
Arkadalar, herif alm ban Akadaa
ekmi. Orada onu keklik gibi avlarsnz.
imdi bir adamm geldi. ler kolaylat. zini
dorulttuk nce Memedin. O melunun. Onu
Akadada kskvrak sararsnz. Oldu bitti.
Ben imdi gidip de haberi Abdi Aann
karsna mjdeleyeceim.
kt.
Gece
karanlkt.
Memedin
yrekliliine hayran kald.
Topal ieri girince Hr ard. Memede
ters ters bakt. Sende i yokmu dercesine
bakt.
Memed:
Hr ana konuacaklarmz var, dedi.
Hr:

816/895

Konuun, dedi. Zaten o Topal domuzun

pis yzne hasret deilim. Konuun.
Topal gld:
Bu Hr Hatun da nedense bana dman. Ben ne yaptm ona?
Hr ban sallad. Dilerini skt:
Ben bilirim senin ne yaptn. Ben bilirim
senin... Topal domuz. imdi de candarmalarla bir oldun. yle mi? u Memedim
olmasayd burada... Ben seni sokar mydm
bu eve. Senin o topal kafan para para
ederdim. Bir ta alr, para para...
ekildi.
Topal:
Yahu Memed, dedi, nasl geldin bu
kyamette. yle mi?
Memed:
Geldik ite.
Takibinde ekya Kara brahim var. Abdi
gnderdi onu da.
Abdi, Ali Safa Bey... Kara brahim gelir
onun hakkndan diyorlar. ok gveniyorlar

817/895

Kara brahime. ok da para vermiler. Ama

Kara brahim, eski Kara brahim deil!
Tmtmlemi! Bunam. Bir yol tutmu,
bandaki adamlarla birlikte, nce Memed
geecek de, tang diye vuracaklar. Sakn ha,
o yoldan geme! Kara brahim vurur seni.
Sonra kardama deyim, ben Abdi Aann
gzdesiyim. Varsa da Topal Ali, yoksa da
Topal Ali. Her eyi benden soruyor. lmedi
melun. Keke o kadn sokmasaydnz ieri,
ev yanarken.
Memed:
Ne bilirdik! Tela. Keke... diye
hayfland.
Senin kelleni getirip, Abdi Aann
kasabadaki evinin nne dikeceklermi. Ali
Safa Bey ona sz vermi. Evi candarma kumandanlyla yan yana...
Memed:
Aldrma. imdi bana iki minder, iki yorgan, bir ayna, bir am bardak, bir klek un

818/895

gerek. Bunlar bir ata ykle, ver elime. Tuz,

biber, ya...
Ali:
Kolay, dedi. Aamn can sa olsun. Evi
emrimde. Ne istersen bulunur.

29
Asm avuun emrindeki bir blk candarma, Kara brahim ve avanesi, bir gz, bir
k dalarda kaldlar. Da kylleri ellerinden
zar alad. Her kyl bir yer haber veriyordu.
Akada, Gsn dalar, Beritda, Binboalar, Alada, Kayranlda, Konurda,
Meryemil beli ara da ara ettiler. Ne stlerinde st ne balarnda ba kald. Sann deliine bile baktlar. nce Memed yok olu yok.
Kayplara karm. Kn yarsn Deirmenolukta geirdiler. Alidada, aramadk delik
brakmadlar. Alidana geyik avna gittiler.
Maarann yan bana kadar ktlar. Olmad. Topal Ali candarmalarn nne dyor, onu mutlak bulacaz, diye savuruyordu.
Alp Binboalara gtryordu... Gya iz
sryordu. Hani? Nerde kald senin mehur
izciliin Ali? diye soruyorlar, Ali, ihtiyarlk,

820/895

artk seemiyorum, diye iini ekerek karlk

veriyordu. htiyarladk artk. Geti.
Topal Ali kocamam, genlemiti.
Rzgar gibiydi. inde bir umut atei yanyordu. Btn gz, btn k aylar dalarda
perperian nce Memedin ardnda ora senin,
bura benim dolatktan sonra, yorgun, bitkin
kasabaya dndler. Dalarda iki tane byk
eteyi de, bu arada, ortadan kaldrmlard
ama, nce Memed yoktu. Kasaba yas
iindeydi.
Kara brahim on ya daha ihtiyarlamt.
Ben bylesini grmedim, diyordu. Bu adamda bir sr, bir hikmet var. Kayboldu gitti. Ben
bylesine rastlamadm. Ama onu bulacam.
Onunla kar karya geleceim. Buna are
yok. Onunla bir hesabm var. Greceim.
ieklideresinde tututuumuzda, kafasdr
dedim, belki yz kurun sktm. Bir ey olmad ona. Ona kurun gemiyor. Yoksa onu
bir kurunda haklardm. Neyse!

821/895

Bir an iinde, btn kasabada, nce

Memede kurun gemiyormu, laf yayld.
Dillere dt. Abdi Aann kulana kadar
geldi. Abdi Aa eriyordu zaten. Bir deri bir
kemik kalmt. nce Memedin lm haberini
bekleye bekleye bir hal olmutu. kide bir Ali
Safa Beye gidiyordu, hani olum Ali? Gzleye gzleye gzm drt oldu, diyordu. Drt
de oldu, sekiz de. Hani, noldu? Ali Safa Beyse, sabreyle emmi, diyordu, sabreyle.
Sabrla koruk helva olmu. Sabreyle. Ben
sana sz verdim. Onun kellesini getirip senin
evinin avlusuna diktireceim. Sabreyle.
Kurun gemez haberini de duyunca
Abdi Aa lgna dnd. Bir kou, soluu
Siyasetinin dkkannda ald. Meseleyi
syledi. Hemen, Ankaraya bir tel yazmasn
istedi. Siyasetinin aptal yz biraz daha
aptallat, biraz daha dili aznda byd.
Konuamaz oldu.
Abdi Aa:

822/895

Yaz, dedi. Yaz hkmete ki, bir aki

tredi dalarda, kan ien... ocuklar
ldryor. Gen taze kzlar daa kaldryor,
rzlarna geiyor. Dalarda hkmet kurmu.
Gittike nfuzu byyor. Toprak datyor.
Toprak datmay kylnn aklna dryor. te bunu iyi yaz. Kafalarna iyi ak! Altna
da bir izgi ek burann. Kard kzlarn
rzna getii gibi para para ediyor,
aalara asyor her parasn. Mara-Adana
yolunu eteleri tutmu, kimseyi geirmiyorlar.
Yaz! Siyaseti Efendi, yaz kardam. Ne
kadar kudretin varsa, hepsini dk ortaya.
Ankarada okuyann parma aznda kalsn.
Ordu gndersin. Ben pul almaya gidiyorum,
dedi kt.
Kasaba, birbirine girmiti. Bir nce
Memed ha! Parmak kadar ocuk ha! Bu ileri
yapsn da... Ele gemesin!
Abdi Aann nne gelene yanp yaklmalar, Ali Safa Beyin entrikalar da buna

823/895

eklenince i byyordu. Alayan ocuklar,

nce Memed geliyor! diye avutuyorlard.
Bunun
stne
candarma
bl
kasabaya geldiinin haftasnda, takviyeli
olarak, gene Asm avu kumandasnda
nce Memedin takibine kmak zorunda
kald. Kara brahim de avanesiyle bunca,
nce Memedi yakalayacana dair, Abdi
Aaya yemin stne yemin ederek daa
kt.

30
Sar idem ieklerinin saplar, yok
denecek kadar ksacktr.
Topraa yapmtr. Kayalarn aralarna,
sapsar bir hal serilmi gibi olur. Gne
rengi. Mor smbller diz boyudur. Menekeler slak, gz gzdr. Parldar. Krmz
iekler aar. Krmzlar hibir krmzya
benzemez. Billur krmzs... Tatl, scak.
Yerden fkrrcasna bir yeil trer. Bir
hotur. Alidadan aalara baknca yeilin
yamur gibi yad sanlr. Bulank. Kayalar,
benek benek, trl renkle naklanmtr.
Hava burcu burcu iek kokar. Eteklere
doru Alidan kayalklar krmzlar, mora
alar. Ak bulutlar deip geer, Alida
nennilenir.
Yamata, Binboalara bakan ynden,
seyrek amlarn iinde bir pnar kaynar.
Yeil. Memed sularn oradan getirir.

825/895

Ortalk gnlk gnelik. Dikenlidz a

boulmu. Her ey, aalar, akrdikenler,
talar, kayalar a kesmi. Erimiler. Baz
iekler de...
Hate maarann kapsnda ban Irazn
dizlerine koymu. Iraz da bann bitlerini
kryor. Bitler fazla.
Btn k maarada geirdiler. Maaray
ev gibi donattlar. Evleri zengin bir kyl
aasnn evinden daha da hotu. Tabana
peryavan demiler, tne nakl yrk
kilimleri sermilerdi. Bahar gibi tten kilimler.
Kilimleri de Sakaral aireti aas Kerimolu eyiz olarak vermiti. Maarann
duvarlar geyik postlaryla kaplanmt. ri
boynuzlu geyikler. Boynuzlar cilalanm gibi.
Duvarlardan sarkyorlar. Tyleri altn yaldz
gibi. Iltl.
K zor olmutu. Alidan tepesinde boran savururken, tipi gz atrmazken,
maarada sabaha kadar ate yakmalarna
karn
her
gece
donma
tehlikesi

826/895

atlatmlard. Memed, bir buuk ay kadar

alarak stten kayay delmi, maaraya bir
duman delii amt ama, para etmiyordu.
Duman ieriyi dolduruyor, karda boranda,
tipide maarann kapsn ap darya kp
soluk almak zorunda kalyorlard.
yorlard. Donuyorlar, elleri ayaklar
decekmi gibi oluyor, kendilerini dumana,
maarann iine yeniden atyorlard.
stlerine ne kadar geyik postu, yorgan,
kilim varsa hepsini rtyorlar, birbirlerine
sarlyorlard. Sk skya, birbirlerine yapyorlard. Gn dounca birbirlerinden ayrlyorlar, Memed geyik avna gidiyor, kadnlar ekmek piiriyorlar, orap ryorlard. Duvardaki
postlar Memedin vurduu geyiklerin postuydu. Etlerini yiyor, derilerini kurutuyorlard.
Btn k, bir gn bile etsiz kalmamlard.
Unlarn, yalarn, tuzlarn Topal Ali getirip, etekte bir maaraya koyuyor, Memed
oradan yukarya tayordu. Yerlerini Topal Ali
bile bilmiyordu. Karda iz kalmasn diye de,

827/895

maaradan her ktklarnda arkalarndan

byk bir top kara al srklyorlard. Kara
al, karda iz kalmasn diye bavurulan en iyi
aredir. z ne kadar derin olursa olsun, kara
al, stnden bir silindir gibi geer, izi yitirir.
Kendi izi de yarm saat iinde yiter. Ne
kadar arandysa Alida, bu yzden onlarn
burnu
kanamad.
Candarmalar
nasl
phelensinler? Her bir yan lekesiz, dmdz,
el dememi kar...
Irazn dizindeki Hate:
Hani ya teyze? diye sordu. Af kacakt,
Mustafa Aa yalanc kt.
Iraz:
kacak, diye karlk verdi. Sabreyle
kzm, sabreyle. Her tepeden bir gn doar.
Zayflamlar,
kapkara
kesilmilerdi.
Derileri kemiklerine yapmt. Gzleri
bym, bir gzn iki misli olmutu. Gzleri
salam, ltlyd.
Hate:

828/895

Gzel teyzem, dedi, bir tepeden bir gn

dosun yeter. Bir tek gn dosun... Baka istediim yok.
Iraz:
Sabreyle.
Hate:
Daba, dedi. u bizim de bamza
gelenler... D iinde dolanyorum. D
iinde. Bir trl benim, ben olduuma inanamyorum.
Memedin
de
Memed
olduuna...
Bo kaldklar gnlerde; Memed btn
gn onlara nian talimi yaptrmt. Irazn eli
yatm, iyice bir nianc olmutu. Hateyse
bir trl beceremiyordu. Tfekten, kurundan
nefret ediyordu. Tfeklere baknca kusaca
geliyordu.
undan bir kurtulsak...
Iraz:
Yeil ekinler dizboyudur imdi ukurovada. Baaklar kt kacak. Karncalar
yuvalarndan
darlara,
yollara

829/895

dklmlerdir
imdi.
Gnein
altna
serilmilerdir.
ukurova topra bu mevsim boydan
boya gne kokar. Irazn gzleri yaard.
Adacann topra... dedi. u af kmadan
Memed ldrsn olumu ldreni. Onu ben
kendim elimlen ldrmeliyim... Sonra gider
ukurovann toprana yerleiriz. Adacadaki
topramz eker bieriz. Rzann babas o toprakla bizi gl gibi geindirirdi.
Hate:
Adacadaki toprak... dedi. Gzlerini yumdu. Adacada kayalklarn arasnda top top
nergis biter, yle mi?
Iraz:
yle.
Adacadaki toprak bire krk verir... Bir,
ylda, ev kurar insan. nersek zaten ev kuracak paramz da var.
Iraz:
Tapusunu da Memedimizin stne
karrz. Adacann topra Memedimizin

830/895

olur. Af kacak. kmazsa da, biz bamz

alp, bilinmeyen bir yere gideriz. u Abdiden
bir vazgeirebilsek Memedi. imdi gideriz.
Admz deitiririz. Bir gn gelir Memed,
Aliyi ldrp kaar. Yok yok, Aliyi ben elimle
ldrmeliyim. Kurun skmasn onun iin
belledim.
Hate:
Bu iler, dedi, ne de kark!
Iraz:
ok kark. Baz oluyor rahatlyorum.
Rzann yerine Memed gibi bir oul buldum,
diyorum, vazgeiyorum her eyden. Baz da,
oluyor ki kzm! Deli divane oluyorum. Rzann st emdii, memelerim szlyor. Gnl
diyor ki, kap tfeini, in kye, ldr Aliyi, o
zaman ne yaparlarsa yapsnlar. Dur hele
kzm! O Aliyi kyma gibi... Kr olas Ali! Fidanma nasl kydn?
Hate:

831/895

Her tepeden bir gn doar, sabreyle

teyze, sabreyle... Ben korkuyorum imdi.
Doar ama...
Iraz:
Gene mi? diye kt. Gzlerini belertti.
Gene mi? Sen olan sa sa yiyeceksin.
Sa sa ldreceksin.
Hate boynunu bkt.
Gideli tam bir hafta oldu. O gnden
ok hibir yerde kalmazd. Tam bir hafta...
Ah u ekyalk... Ah bu dalar... Bir korku...
korkuyorum,
teyzeceim.
Korkuyorum.
Korkuyorum ite. Yreim daralyor.
gnden fazla kald m darda? Bir i var
banda Memedin. Ben varaym da kye
gideyim. Yollara deyim. Yollara bakaym.
Banda bir i olmasa Memedin, oktan
gelirdi.
Hngr hngr alyordu.
Ben gideyim teyzeciim.
Iraz kalarn att:

832/895

Otur oturduun yerde orospu, diye

bard. Buradan bir adm atarsan seni vururum. Kmldama. Bana bela olma olann.
Senin yznden vurulacak olan. Ona hibir
ey olmaz.
Hate kalkt, koa koa maarann iine
girdi, kendini az aa yere att. Srt inip
inip kalkyordu. Uzun zaman byle alad.
Az duruyor, sonra srt gene inip kalkyordu.
Iraz vard baucuna oturdu.
Kzm kzm, gzel Hate kzm, neden
kendini byle yiyip bitiriyorsun? Kendini
harap ediyorsun. Yazk sana. Memede hibir
ey olmaz. Memed, yz adamlan ba eder.
Sen neden byle ediyorsun?
Hate gz yalarn kurularken:
Ah teyze, keke dediin gibi olsa...
Aada Dikenlidzn sisi kalkyordu.
Gkyznde bir para kara bulut dnyordu
ki, Memed, eli yz kan iinde kalm, terlemi, soluyarak kendisini maarann iine
att. Bunu gren Hate Memedin boynuna

833/895

atld, tekrar alamaya balad. Alyor,

alyor durmuyordu.
Memed:
Dur hele Hate, diyordu. Dur hele, sana
neler anlatacam!
Dur hele azck...
Salarn okuyordu.
Iraz kzd. Kolundan tuttu, hzla ekti:
Hi mi grmedik, diye bard. Senin
gibisini de... Olann ban yiyeceksin sen
bu gidile...
Memed:
Durun hele, diye glmsedi. Neler geldi
bama. Kerimolundan gelirken beni
Sarcadzde pusuya drd Kara brahim.
Yaman adam u Kara brahim. Hem yrekli,
hem bilgili. Beni dan tepesine kadar
kovaladlar. Belki buray da bulurlar. Tam
gndr saklamba oynuyorduk. Kayor,
kayor
nlerinden
geri
dnyordum.
Kovalyordum. Sarcadze kadar, geri
dnyordum. Bu sefer de onlar benim

834/895

peime dyorlard. Bir oyun oynadk

sormayn. Derdim, onlar Alidan renmesinler.
Sonra
Cabbarn
yardmyla
arttm etekte onlar. Geldim. Bir hafta
buradan kmayacaz. Yaram sarn.
ki kadn el ele verip Memedi soydular.
Omzundan yaralanmt. Kurunu yaradan
karrlarken, Memedi bir ate bast. Dizlerini
karnna dayayarak titremeye balad.
Hatenin akl bandan gitti. Divaneye
dnd. Ne yaptn bilmiyordu.
Memed, byle ate iinde bir hafta yand.
Yaras azm, imi, bir insan bedeni kadar
bymt. Ancak bir hafta sonradr ki,
kendisine gelebildi. Olay btnyle anlatmaya balad.
Sarcadze varmadan candarmalarla
karlatk.
Candarma
on
kadard.
Balarnda
da
Asm
avu
vard.
arpmaya tututuk. Allah bilir ya, bu Asm
avuun lm benim elimden olacak. yle
apak stme stme geliyordu. Asm

835/895

avu, dedim, bu ne? Sen canndan m

vazgetin? Tfei dorulttum. Beni yan
banda byle grnce, bararak kendini
yere att. Korkma Asm avu dedim. Senin
bir suun yok. Ben, isteseydim eer, seni on
defa vururdum. Var git yoluna, dedim. Hemen yatt yerden kalkt, bana glmsedi,
candarmalarn ald gitti. Bir tek laf etmedi.
Sonra, Sarcadzde biri bana cephane
verecekti. Kararlatrdmz yere vardmda
bir atele karlatm ki! Sormayn. Kara
brahim yamur gibi yadryordu. lk elde
yaralandm. Daa kadar iki gn, peimden
geldiler. Cabbarn sesine benzer bir ses duydum bir ara... Sonra anladm ki, nereden
gelmise gelmi, beni kurtarmak iin Cabbar
onlara hcum ediyor. Onlar geri srdk.
Geri ardmdan geldiler. Sonunda Cabbar
stne ekti onlar. Ben kurtuldum. Cabbarn
ne yzn grdm, ne bir ey... Cabbar gelir
onlarn hakkndan. Her neyse, biz buradan
gitmeliyiz. ok stmze dtler. u Ali

836/895

Safa Bey yok mu. Bu iler hep onun bann

altndan kyor.
Bir hafta daha yatt. Dan eteklerinden,
iki gne bir, bir arpma sesi geliyordu.
Memedin yaras yava yava iyileiyordu.

31
Gz geldi. Dikenlidznn insanlar akla
evkle alyorlar. Bu topran verimi de iyi.
Baaklar dolu dolu, ar.
Hr Ana bir rzgar gibi Dikenlidzn
dolanyor. Bir dilim yalm gibi. Habire
konuuyor, kfrediyor. Sylyor. Candarmalarn dayandan sonra sa kaburgalar incinmi. Krk gibi. Sakz vurmu kaburgalarnn stne. Soluk alrken yz buruuyor, aclayor. Gzleri kascalar, ne
istersiniz benim gibi bir kocakardan?
Bundan sonra btn aclyla balyor:
Ey kyller, Abdi Aa kye gelmiyor.
Gelemediine gre de siz maln te ikisini
ona vermeyeceksiniz. Verirseniz eeklik etmi olursunuz. Eekliin byn... Bu yl
ekin iyi olmad dersiniz. yle deil mi? Olmad. Hi olmad. Biz acmzdan lecek
deiliz. Olmad. Yok. Canmz m alacaksn?

838/895

Yok ite. Yok canm. Ekinler yand. Kavruldu

ite.
Deirmenoluktan teki kye, oradan
tekine gidip geliyordu. Yolda kendi kendine
syleniyordu. Bir den sren, bir ekin bien
grmesin, alyordu karsna:
Dua edin nce Memedime. Yatn kalkn
dua edin. Anladnz m? Dua edin ite. O olmasayd Abdi Aa tepenizde karakuak gibi
dnerdi. ok kr kyde yok. Bir tane bile
vermeyeceksiniz Abdi Aaya. Vermeyeceksiniz. Ta att da kolu mu yoruldu? Yan
gelip yatyor kasabada.
Adamlar dnyorlar, balarn sallyorlar, kasketlerini karp balarn kayorlar.
Sonu neye varacak bunun bakalm? diyorlar. Sonu neye varacak bakalm?
Hasat bitti, rn evlere ekildi. Abdi
Aaya kimse bir tane buday bile vermedi.
Topal Aliyle Aann teki kahyalar kyn
iinde drt dnyorlard. Hangi kylye
gittilerse:

839/895

Aamza canmz kurban. Aamz gibi

yok. Biz onu elin kasabasnda yle sersefil
kor muyuz? Ama velakin... Bir tek tohum bile
kaldramadk topraktan. Yok. Yoktan ne
kar? Gelecek yl, inallah... Allah bize verir,
biz de Aamza... Aamz gibi var m bizim!
O gavur nce Memed, tedirgin etti gl
Aamz kyden, Aamz ona kor mu bunu?
nallah gelecek yl bir ekin olur, o zaman
hepsi de Aamzn olsun. Biz a kalalm.
Aamzn olsun. Dikenlidznde be ky
var. Aamza kurban olsun bei de...'
Dikenlidz, Dikenlidz oldu olal byle
ekin olmad onda.
Ne yalan sylersiniz? Dpedz, biz hak
mak tanmayz densene. Biz Aaya zrnk
bile veremeyiz densene.
Kyller:
Aaah! diyorlar, bizim gzmz ksn.
Aamz elin kasabalarnda yle srnsn de
biz ona hakkn vermeyelim, olur mu bu!
Aamza can kurban. nce Memed gebersin.

840/895

Hr sevinten uuyordu. Btn yaz

yeldii, ene ald boa gitmemiti. Hibir
kyl Abdi Aaya bir zrnk vermemiti. Vermiyordu. Hr ak salarn knalamt.
Bandan yazmasn atm, yerine gen
kzlarn dnde bayramda balad al yeil
ipekliler balamt. Fistan da ipektendi.
Boazna tane altn da takmt. Gen
kzlnda takt boncuklar da kard
sandndan. Takt. Beline ipekli Trabulus
kuak balad. Yz hep glyordu. Evden
eve trkler sylyordu. Hr toy oldu, dediler. Ak sak trkler... Trkleri duyan her
gen kz kzaryordu.
Kyllerin hakkn vermediini duyan
Abdi kplere bindi. Siyasetiye gitti. ok
dokunakl bir tel daha yazdrd Ankaraya.
Alaya alaya syledi derdini. Ondan sonra
dt kasabann iine... Kimi grdyse olan
biteni anlatt. Kaymakama gitti.. Candarma
kumandanna gitti. Alad szlad. Kaymakam, candarma kumandan kyllerin bu

841/895

hareketlerine ok kzdlar. Deirmenolua

candarma stne candarma gnderdiler.
Candarmalar kylleri sktrdlar. Hr
Anay bir dama hapsettiler. Hr Anayla
kyllerin azndan bir szck bile kmyordu. Dayak yediler, kfr iittiler, koyunlar
gibi top top oradan oraya srklendiler,
azlarndan t kmad. Be koca ky oluk
ocuk dilsiz kesilmiti.
o kerteye geldi ki bucak mdr Dikenlidzne gelmek zorunda kald. Ne yapt, ne
sylediyse kimse konumad. Bo gzlerle
aval aval yzne baktlar durdular.
lk olarak Topal Ali konutu. Topal Alinin
byle konumasna cmle alem at:
Bizim Aamza canmz feda. O ekya,
bir kar boylu nce Memed de kim oluyormu! Kim oluyormu da biz onun dediini
yapacaz. Topraktan bir tane bile kaldrsaydk Aamza verirdik. O nce Memed iti de
kim oluyormu. Bu yl ktlk gitti. Biz hepimiz
acmzdan
lmesek
ok
iyi...
Beni

842/895

sorarsanz, ben Aann kahyasym. Ben de

a kalacam. Bir tek tohum bile alsaydk topraktan, onu da Aamza verirdik.
Topal durdu, gzlerini koyun srs gibi
birbirlerine sokulmu kalabaln stnde
gezdirdi.
Syleyin, dedi, topraktan bir tek tane bile
kaldrsaydk, gl Aamza vermez miydik?
Kalabalk
usuldan
kmldand,
dili
zld:
Verirdik.
Topal:
Canmz istese...
Kalabalk:
Verirdik.
Topal:
nce Memed kye gelirse...
Gelemez.
Gelirse...
ldrrdk...
Bucak Mdr buna inanmad, ky ev
ev aratrmaya balad. Hibir evde bir tek

843/895

buday tanesi bile bulamad. Kyller o

kadar rn nereye saklamlar, ne yapmlard? alacak iti. Kasabada Dikenlidznn olaylar gn gnne duyuluyordu.
Dikenlidz kapsn dnyaya amt artk.
Abdi Aa divaneye dnmt. San
ban yoluyordu. Btn bu ilerin nce
Memedin bann altndan kt besbelliydi.
O mutlak lmeliydi. Bir de tam bu gnlerde
Aktozludan Hseyin Aann gece, yatanda
vuruluu, ilerin stne tuz biber ekti. Hseyin Aay kim ldrm olabilirdi? nce
Memed.
Asm avu yiit adam, iyi adam,
dalarn kurdu ama, btn yreklilii nce
Memedi yakalamaya yetmiyor.
Kumandandan azar stne azar iitiyordu. Asm avu o hale gelmiti ki ban
kaldrp da arnn iinden yryemiyordu.
Utanyordu. Aleyhinde, yle ok dedikodu
oluyordu ki, bunlarn ounu kulaklaryla
duyuyordu. nce Memed dedikleri de,

844/895

diyorlard, el kadar ocuk. Parmana takm

koca Asm avuu oyum oyum oynatyor.
Asm avu hrsndan patlyordu.

32
Kayas, aac, otu, iei, toprayla
btn Alidan kar rtmt. Gkyz bile,
alabildiine stbeyazd. Sonsuz bir beyazlk.
Alidadan Dikenlidzne, oradan Akadaa,
ieklideresine, ukurovaya kadar uzanyordu. Bu arada bir leke, bir nokta bile yoktu
beyazl bozan.
Usuz bucaksz beyazla gn vuruyordu. Bazen bir bulut glgesi bu sonsuz, bu
bozulmam beyazl glgeleyip geiyordu.
Beyazla gne vurunca milyonlarca ipilti
ge doru srayp insann gzn
alyordu.
Maarann durumu ktyd. Ne un, ne
odun, ne yiyecek kalmt. Memedin sa
sakalna
karmt.
Iraz
szlm,
kararmt. Hateyse, karn burnunda: Gebe.
Nerdeyse douracak. Iraz, bugn deilse
yarn, diyor. Hate sararm, boynu

846/895

incelmiti. Kara, ltl salar ot gibi kark,

soluk...
Asm avu gz atrmyor, gzden beri
Deirmenoluk kynn yrelerinde, Alidan
eteklerinde dnp duruyor.
Iraz Memedi dar ekti.
Tipi yok bugn oul, dedi. Ne yapacaksan yapalm. Bu kz dourdu douracak. Bir
kye mi ineceiz, yok burada tedarikini mi
yapacaz, ne yapacaksak yapalm.
Memed
kck
kalm,
sakala
gmlm yzn buruturarak:
Bir kye gtremeyiz. Ev ev geziyorlar.
Ne yapacaksak burada yapacaz.
Iraz:
Hemen, dedi. ocuk geldi gelecek. Ne
yapacaksak yapalm.
Memed baz baz dadan kye iniyordu.
Ama arkasndan da kocaman, bir top kara
al srklyordu.
eri girdiler. Hate oturmu, srtn
maarann duvarna vermi, gzlerini ilerde

847/895

bir yere dikmi, krpmadan bakyordu. Gzleri donmu gibi.

Memed:
Hate, biz Iraz Hatunla kye iniyoruz.
Sen tfee kurunu ver, bekle. Biz geceye
geliriz.
Hate:
Ben yalnz kalamam, dedi.
Memed:
Ne yapalm yleyse Hate?
Ben de gelirim.
Memed:
Etme eyleme Hate!
Hate:
ldm burada.
Memed:
Iraz Hatun da kalsn.
Hate:
Olmaz.
Memed:
Bu ne aksilik?
te byle.

848/895

Iraz:
Kal kzm.
Kalamam.
Iraz:
Sen daa ktn kal aksiletin.
Hate:
yle.
Memed:
Allah belan versin.
Sustular. Memed vard maarann tana
oturdu. Yzn iki avucu iine alp kt kt
dnmeye balad. stlerinde bir kartal
dnyordu. Kanatlarn germi...
Memed fkeliydi:
Siz kaln, dedi, maaradan aa inmeye
balad. Deli gibi, koarak iniyordu.
Iraz Hateye kyordu:
Krolas,
diyordu,
ne
istiyorsun
olandan? Olan zaten ba kays olmu.
Bir de senin derdin. Candarmalar aman vermez. Bir de senin derdin...'
Hate azn amyordu.

849/895

le sonu Iraz dar kt. kt ki, ne

grsn! Memedin bir top kara als darda
durup durur. Delicesine aalara, karl
ovaya, avaz kt kadar bard. Memed
oktan gitmiti. Bard bard, Iraz ieri
girdi, kendisini yere att.
Bir felaket, dedi, bir felaket geliyor:
Korkuyorum ki bir felaket geliyor. aly unutmu. Tipi de yok ki izini rtsn. Hava dupduru. Tipi de yok. Gidiyim desem, izini
kapataym desem, ben onun getii yerlerden geemem ki...
kinci gnn gecesi Memed geri geldi.
Renk menk kalmamt. Getirdii ykn
altnda ezilmiti.
ok korktum, dedi. aly unutmuum bir
aa indim ki... Geri dnp izin stnden
al eksem, karanlk kavutu kavuacak...
Sizi merak ettim, hemen dndm. Topal Alinin yakasn candarmalar bir trl brakmyorlar, iz srdryorlarm, benim izimi. Bundan
korkuyorum. Bir iz grrse dayanamaz. Alr

850/895

getirir. Bana, aman karda al ek, dedi.

Anladm ki dayanamayacak. Korkuyorum.
Hele u zamanda... kt.
Iraz:
Bu gavurluu yapmaz gayri Topal Ali.
Korkma canm. Topal senin iin cann verir.
Memed:
Biliyorum verir ama, gene de iz grrse
dayanamaz. Bu Topal daha ilk gnden
vurmalymm ama...

33
Asm avu canndan usanmt. u nce
Memed yezidi de bama bela kesildi.
Savusa gitse de baka yerlere, elinden kurtulsam, diyordu. unun elinden bir kurtulsam... Candarmalar da yorulmu bitmilerdi.
K kyamet her Allahn gn Torosun
yamacnda dola dola ne olacak byle?
Nerde insan izine benzer bir iz grseler,
nerde kar bozulmu grseler, peinden gnlerce gidiyorlard. nce Memed yznden
baka birka ete daha yakalamlard.
Bir aydr da Alidann yresinde drt
dnyorlard. nk dada yakalayp dayak
attklar bir oban ocuk, nce Memedi Alidanda grdn azndan karmt.
Alida drt bir yanna nbeti konmu
gibiydi. Bu k kyamette nce Memedin Alidada yaayacan Am avuun akl bir
trl almyordu ama, obann azndan

852/895

alnan
laftan
sonra
da
Alidadan
vazgeemiyordu.
Dikenlidznden kar yara yara gelen atl
candarma soluk soluayd:
avuum grdk, dedi. zinin stne al
ekiyordu. Daa yukar ekiyordu. Bizi
grnce kat. Hi kurun skmad. Ama izi
yitmez. al ekse de yitmez. Karn yzn
buz balamtr. al ekmek para etmez.
ze baktk, iz eski iz.
Asm avu sevindi. Memede ilk kez
doru drst rasgeliyorlard. Topal Aliyi
armak iin Abdi Aann evine candarma
gnderdi. Topal geldi:
Buyur avum.
avu:
z var.
Topal:
Karda gzm almaz. Bana toprak gerek.
Oradaki kyller hep bir azdan:

853/895

Topaln karda gz almaz. Karda iz sremez, dediler. Sizi yanl yere gtrr,
dediler.
Asm avu gene de Topaln yakasn
brakmad:
Sremese de bizimle gelmeli, dedi.
Topal bunu duyunca yaprak gibi titremeye balad.
Tabanlarn peyim avuum, beni
gtrme bu soukta.
avu:
Olmaz, dedi, kesti att.
Topal boynu bkl, srtn bir duvara
dayad, ylecene kald. avu bandaki
candarmasn Alidana doru ekti. Bir anda btn ky alkaland: nce Memedin izi
bulunmu. zi bulunmu!
Btn ky, kadn erkek, oluk ocuk, Alidan eteine kadar candarmalarn arkasnca yrdler. Orada, etekte, izin
banda yltlar. Gzlerini ize dikip, baktlar kaldlar.

854/895

Topal Ali izi grnce yrei para para

oldu. ard. Konutu. Konutu ama ne
konutuunu kendisi de bilmiyor. Neden al
ekmemi bu itolu? diyordu usuldan.
Neden ola? Bulurlar. Apaikar iz. Asm
avu Topal kolundan tuttu, izin bana
gtrd:
Ne azn kpr kpr ediyor yle? Ne kpr
kpr? Syle, bu iz o mu?
Topal:
Yok, dedi. oban izi bu. stelik de bir
aylk.
Asm avu kzd, Topal kolundan tutup,
iddetle karn iine frlatt:
Teres, diye bard. Topal teres. Hem
Aann kahyaln yapar, ekmeini yersin,
hem de nce Memedi iltizam edersin. Sizin,
hepiniz birer nce Memedsiniz. Allah size frsat vermesin.
Candarmalara emir verdi:
zi takip edin.

855/895

Karda donarak, elleri derek, iki gnde

izi sre sre dorua kardlar. Doruu
sardlar. Ky yas iindeydi.
Topal boynunu bkp alams alams,
buldular, diyordu. Buldular nce Memedimizi.
Btn ihtiyat elden brakmt.
Hr Ana kkryordu:
Bulsunlar, diyordu. Bulsunlar da, grsnler greceklerini... sterse bin candarma
olsun. Deler geer nce Memedim.
Akama doru ilk atma oldu. Candarmalar maaraya giden yolu bulmular,
maarann azn da grmlerdi. Habire
bomba sallyorlard yukardan, maarann
azna. Memed onlar maarann azna
yaklatrmamak iin ilk karl verdi. Asm
avuu bir ate emberine ald.
Kap
kurtulabilirlerdi.
Kaamadlar.
Hate sanclanm, douruyordu. Darda
tfek seslerini duyunca alamaya balad.
Iraz:

856/895

Demedim mi ben size? dedi. alnn

yznden.
alnn yznden ama, gene bulamazlard. Topal dayanamad bence, gene
izi srd. Onu ldrmeliydim. Bir tipi ksa,
bunlar burada bir dakika kalamazlar, gidince
de bir haftada zor geri dnerler. Ah! Topal.
Asm avu tatllkla sylyordu:
Olum Memed, diyordu, teslim ol! Kapandasn bugne bugn. Drt bir yan sarl.
kamazsn. Yaknda af kacak. Gel teslim
ol! Senin lmeni istemem.
Memed hi karlk vermedi. Bir kurun
Asm avuun nndeki ta paralad.
Bundan sonra arpma kzt. Her iki
yan da kurun yadryordu.
Asm avu:
Bir hafta, bir ay burada bekleyeceim.
Nasl olsa kurunun bitecek.
Memed, diini skarak, karlk verdi en
sonunda:

857/895

Biliyorum avu, biliyorum, diye bard.

yle olacak sonu. O zamana kadar da
sizden bir kii bile brakmam. Hepinizi vururum. Biliyorum avu. Ben teslim olmam. En
sonunda benim lm karrsnz bu
maaradan. Anladn m avu?
Yazk sana. Yazk senin gibi bir adama.
Hepimizi vursan bile yeniden candarma
yetiir. Ne kazanrsn? Af kacak bu yl. Gel
teslim ol, nce Memed!
Memed:
Syleme avu, diye bard. Bunca seni
vuracam. imdiye kadar vurmadm. Bunca
vuracam. Brakmadn peimi.
Kurun o kadar oald ki sesler
konumalar duyulmaz oldu. Sustular.
Memedin yan mermi kabuklaryla dolmutu.
ki torba mermisi daha vard ama, korkuyordu. ok abuk yakmak zorunda kalyordu.
Iraz Hateyle urayordu. Hate durup
durup lklar atyordu.
Iraz da:

858/895

Ne kt gnde, ne kt gnde, diyordu.

Hateyi bir an brakp, tfei kapyor,
Memede yardma kouyordu. Hate lk
atncaya kadar skyordu. Sonra Hatenin
yanna varyordu.
Hatenin alnndan damla damla terler
szlyordu. Hate kvranyordu yerde. Ah
anam, diyordu. Ah anam, beni dourmaz
olaydn anam.
Memedle Iraz da kapkara kesilmilerdi.
Maarann ii eki ter kokuyordu. Islak slak.
Bir an Memed:
Yandm anam, dedi, sonra piman oldu.
Dudaklarn kanatncaya kadar srd. Bu
yandm stne yerde kvranmakta olan
Hate ok gibi yerinden frlad Memedin
yannda yeniden yere dt.
Memedim, diyordu. Vuruldun mu? Ben
ldrrm kendimi.
Iraz vard Memedi at:
Omzundan yaralanmsn, dedi. Sarmaa
balad yaray. Memed yaral yaral

859/895

durmadan skyordu. Asm avu bir adamda bu kadar ok kurun olmasna ayordu.
Arkadalarndan birka tanesi kurunu
yemiti. Yava yava umudunu kesiyordu.
Hate bir uzun lk daha att. Iraz onu
tuttu, yerden dorulttu:
Sk kendini sk! dedi.
Hatenin yz krktan acdand.
Birden bir ocuk viyaklamas duyuldu.
Memed arkasna dnd. Kan iinde bir bebek grd. Hatenin yz kat gibi olmutu.
Ban geri evirdi.
Memedin elleri titriyordu. Elleri tutmad.
Tfek elinden dt. Iraz vard tfei yerden
ald skmaya balad. Hate l gibi yatyordu. Memed az sonra kendisine geldi. Hafif
bir sesle:
Ver teyze, dedi, elini tfee uzatt. Iraz
verdi.
Iraz vard, ocuu sildi tuzlad. Olan,
dedi.

860/895

Memedin yznde zehir gibi ac bir

glmseme dolat. kindiye kadar arpma
srd. Memed tek elle idare ediyordu artk.
Iraz dolduruyor, o bir ta destek olarak alyor, tek eliyle skyordu.
kindi st Iraz boynunu bkerek, bitkin:
Kalmad, dedi.
Memed kurunu unutmutu. Boazlyorlarm gibi boazndan bir hrlt kt. Tfein
stne dverdi. Geri kalkt sonra da. Gzleri yuvalarndan frlamt. Orada yle
akn, kendinden gemi, durdu. Saa sola
sallanyordu. Sonra sallana sallana ocua
vard. Yzn at. aknlkla uzun uzun
bakt. Maarann kapsna geri dnd.
Glmsyordu.
Yerden tfei ald. Cebinden mendilini
kard, bayrak gibi ucuna ast.
Iraza dnd. Iraz, byk, sarkan bir kayann altna oturmu, iin iin alyordu. Kurumu kalmt.
Iraz teyze, dedi.

861/895

Iraz ban kaldrd, Memede bakt:

Hate! dedi. Hate kendinde deildi.
Beni dinleyin. Bunlar beni sa komazlar.
Olumun adn Memed koyun.
Dar kt. Tfei havaya kaldrd:
Teslim, diye bard. Teslim oldum, Asm
avu!
Asm avu, iri yar, pala bykl, byk
gzl, babacan tavrl, kaln dudakl, yakkl
bir adamd.
Memedin teslim deyiine at. nanmad.
Teslim mi nce Memed? diye bard.
teki l bir sesle:
Teslim, teslim avu, dedi. Muradna
erdin.
avu candarmalara dnd:
Siperlerinizden kmayn. Ben gideyim.
Belki yalandr.
Az
sonra,
avu
maarann
kapsndayd.
Vard Memedin elinden tuttu. Glerek:
Gemi olsun nce Memed! dedi.

862/895

nce Memed:
Saol.
Iraz kede bzlm, klmt.
Hala inanmyorum senin teslim oluuna
nce Memed!
Memed sustu. Kelepeye ellerini uzatt.
Iraz yerinden ok gibi frlad.
avu, avu, dedi. Sen de nce Memedi
teslim mi aldm diyorsun? Keye gitti. Bebein stndeki kilimi ekti. Bebek ortaya
kt. Gzleri yumuktu.
te bu teslim ald nce Memedi. Siz de
erkeim diye vnyorsunuz. Asm avu
bunu beklemiyordu. Bir Hateye, bir Iraza,
bir Memede bakt. Glmsemesi dudaklarnda dondu kald. Elini Memede uzatt,
kelepeyi ald. nce Memed! dedi, sustu.
Gz gze, ylece sustular kaldlar.
nce Memed!..
Sesi grledi:
nce Memed, ben de bu durumda seni
teslim alacak adam deilim.

863/895

Belinden be tarak fiek karp yere att:

Ben gidiyorum. Arkamdan ate et, dedi.
Kendisini, bararak dar att.
Memed arkasndan ate ediyordu.
Arkadalarnn yanna gelen Asm avu:
O namussuz teslim olur mu hi? Beni
vurmak iin yapm o oyunu. Kendimi yere
atmasam kurunu yiyordum. yi ki ihtiyatl
yryordum. Frtna geliyor. Aa inelim.
Hepimiz donar lrz.
Candarmalar, yorgun bitkin, Memedin
maarasna dnp baka baka aaya inmeye baladlar.
Kara bulutlar Alidann tepesinde kayyordu. Tipi neredeyse balayacak. lk kar
sepelemeye balad. Sonra oald. Sonra
da delice bir rzgar savurmaya balad.
Akama doru Alidanda kyametler
kopuyordu. Korkun bir tipi kayadan kayaya
savuruyordu.

864/895

Alida, Alidann yreleri ve gkyz

stbeyaz olmutu. Bir beyazlk iinde
dnyordu.

34
Haber kye, kyden kasabaya bir anda
yayld. nce Memed vurulmu. Alidada tipi
dinince ls aa indirilecek.
Deirmenoluklarn gz Alidann boranl doruuna dikilmiti. Alida dalarn
da... Alida gayetle heybetli. Alida yedi
nce Memedi. Herkes evine kapanmt. Abdi
Aay bekliyorlard. Haber aldysa nerdeyse
gelecekti.
Vayvay kylleri Ali Safa Beyden tarlalarn para para geri alyorlard. Koca Osman on be yanda gibi gencelmiti. Ali Safaya meydan okuyordu. nce Memed,
ahinim.
Vurulma haberi Vayvaya da geldi. Koca
Osman haberi duyunca yerinden kalkamad.
Kurudu kald. Azn baklar amad bir
zaman.
Gzlerinden iplik iplik yalar szlyordu.

866/895

Sonra konutu:
Vay ahinim vay! Ne de babayiitti ahinim. Bir gzleri vard kocaman. Kalar dersen... Kalem parmaklar... Boy dersen yle...
Selvi gibi. Vay ahinim vay! Bana diyordu ki,
Osman emmi, bir gn senin evine geleceim, misafir kalacam diyordu. Olmad.
Vay ahinim vay! Kars da yanndayd. Ne
yapar ola fkarack imdi? Bana bakn
kyller, ahinim bizi kurtard bu gavurlarn
elinden, karsn kye getirip tarla verelim,
besleyelim. Hapise derse orada da besleyelim. Olur mu?
Kyller:
Mnasip, dediler.
Ali Safa korkusu geldi gene yreklerine
oturdu.
Abdi Aa nce Ali Safa Beye kotu. Safa
Beyi evde bulamad. Safa Beyin kars:
Grdn m Abdi Aam, eden bulur. Gzlerin aydn.
Abdi Aa:

867/895

Aydnlk iinde kal kzm, dedi yrd.

Kaymakama gitti ve etek pt.
Allah hkmetin devletin zevalini vermesin Kaymakam Bey.
Asm avu bir kahraman adam. Yiit
adam. Can kurban ylesine.
Kaymakam:
Gzlerin aydn Abdi Aa. Hkmetten bu
kadar ikayet ediyordun. Ali Safa Bey olmasa kasabann adn rezil edecektin.
Bereket
Ali
Safa
Bey
telgraflarn
ektirmemi.
Abdi Aann gzleri falta gibi ald,
yuvalarndan frlad.
Kaymakam gld:
Yaaa, gndermemi.
Hi mi? Bir tane bile gitmemi mi?
Kaymakam:
Yaaa, gitmemi. Gitseydi o telgraflar seni
de asarlard, beni de...
Sen delirdin mi? Ankaraya yle telgraf
ekilir mi?

868/895

Abdi Aa dnd. Sonra kahkahayla

glmeye balad:
yi ki gitmemi Kaymakam Bey. Asabiyet.
Kasabamzn gl ad be paralk olurdu. yi
ki... nsann gz kznca her eyi unutuyor.
Zoruma gidiyordu, koca bir hkmetin kel,
parmak
kadar
bir
ocukla
baa
kamamas... nan, ok arma gidiyordu.
Ne etmiim de yle telgraflar ekmiim. Delilik. Kusura kalma Kaymakam Bey. Afedersin.
Kaymakamdan, Candarma Kumandanna
gitti. Ona da sevincini anlatt, teekkrlerini
bildirdi. Asm avua bir hediye yapp
yapamayacan sordu. nce Memedin
bann buradaki evin deil de, kydeki evin
kapsna dikilmesini rica etti. Kumandan da
kabul eyledi.
Kasabaya haberi Topal Ali getirmiti.
Abdi Aaya gelmi:
Dmannn mr bu kadar, Aa, demiti.
Tamam. Dadan oban indi. lsn
gzyle grm. Asm avu kellesini

869/895

kesiyormu. Aama haberi abuk getireyim

diye. Bekleyemedim kotum.
Abdi Aa nce inanamam, sonra sevincinden deliye dnmt. Topal Aliden
sonra, gn iinde dalardan kim indiyse
haberi dorulamt.
Kumandandan sonra eve gelen Abdi
Aa, Topal Aliyi karsna ald:
Asm avu sana biraz ktlk ettiyse de
aldrma canm. O kahraman, o yiit bir
adamdr. Bak, dmanmz temizledi.
Sonra cotu:
O kyl, dedi hnla, o kyl. O ekmeksiz, o nankr kyl. Ben bir yl balarndan
eksik olunca bana bir tek tane bile
vermediler.
Yarn bir gn varacam kye, ulan
namussuz, ekmeksizler, geen yl ktlk m
oldu? Syleyin ktlk m oldu da benim
hakkm
vermediniz?
nce
Memede
gvendiniz yle mi? Aln nce Memedinizi.
Aln da ne yaparsanz yapn ban.

870/895

Grdnz ya nce Memedinizi! imdi ben

size gsteririm ktlk nasl olur! Gsteririm.
Topal elinden tuttu:
Buyur Aam.
Bu yl ekin her ylkinden daha iyi olduydu,
yle mi?
Topal Ali:
Her ylkinin iki misli!
Buyur Aam.
Ben bu kylye ne ceza vereyim?
Aa cann bilir.
Abdi en yeni giyitlerini giydi. Tespihine
koku srd. Gitti berbere, tra oldu. i iine
smyordu. Maral Mustafa Efendiye gitti.
Glerek dkkana girdi.
Maral Mustafa:
Dman dahi olsa lme sevinilmez Abdi
Aa, dedi. Ne olup ne olmayaca belli
olmaz.
Btn ary dkkan dkkan dolap sevincini gsterip, onlardan birer gzn aydn,
aldktan sonra ata binmi kye geliyordu ki

871/895

olan oldu. Kt haber geldi. nce Memed,

yaral yaral Asm avuun elinden kam
kurtulmu.
Kim dedi?
Asm avu dedi.
Asm avu nerde?
Geliyor. abaplnn orada grdm.
Abdi Aa atn ban gerisin geriye
evirdi.
Asm avu candarmalaryla yorgun
bitkin, kasabaya girdi.
Abdi, evinin avlusunda dercesine attan
indi. Cansz gibi yryerek doru arzuhalci
Deli Fahriye gitti:
Yaz karda, dedi. Dorudan doruya smet Paaya yaz. Kaymakam, telgraf, Ali
Safa Bey, Candarma Kumandan, nce
Memed ekyas hep birlik olmular. Yaz,
Paam sana ne kadar tel ektimse hibirini
ulatrmadlar, de yaz!.

35
Koca Osman:
ahinim, belini bkt aalarn. Ali Safa
Bey daha daa adam karmaya alyor.
karsn karabildii kadar, ahinim hepsini
yer.
Kyn orta yerindeki byk dut aacnn
altnda toplanmlard. Gz yapraklar
sararm gibi. Nerdeyse dklecek.
Tarlalarmzn hepsini hak ettik. Tamam
m?
Tamam, dediler.
Bu kimin yznden.
nce Memedin.
Koca Osman ayaa kalkt:
Ankaradan Ali Saip Bey geldi, dedi.
Kyller kulak kesildiler.
smet Paaylan konumu. Bu gz
bayramda... Yani hkmet bayramnda
byk af kacakm. Yani on be gn, bir ay

873/895

sonra... nce Memed de affa urayacak.

ocuu da olmu. Ona tarla verelim. Bizim
kye yerlesin. Ne dersiniz?
Kyller hep bir azdan:
Yerlesin, dediler. Bamz stnde yeri
var. Tarlamz da onun, canmz da... ylesi
yiide!...'
Koca Osman kyn en verimli tarlalarndan yz dnmn nce Memede
ayrd. Bu yz dnm dul Eenindi.
Aralarnda para topladlar. Eeden tarlay
satn aldlar. Kyl hep birden, ift koup bu
yz dnmlk tarlaya buday ekti.
Koca Osman srlm yumuak topra
kartrd. Parmaklarndan su gibi topraklar
szld:
lrsem gzm ak gitmez, dedi. Ali
Saip Bey yalan sylemez. Dedii mutlaka
kacak. smet Paann has adam.
te bu sralar kasabada gene kyametler
kopuyordu. Ali Safa Bey, nce Memedin
yakalanmamasndan dolay Kaymakama,

874/895

Candarma Kumandanna yapmadn brakmyordu. Onlar, ekyalar himayeyle itham

ediyordu. Ankaraya tel stne tel yadryordu. Ankara, Kaymakama ekyalar yakalamas iin iddetli emirler veriyordu.
Yzba bizzat candarmalarn bandayd. Toros kylklerine gna gelmiti artk.
Ekyadan deil candarmadan.
nce Memed hibir kyde barnamyor,
gnlerce a susuz bir de ocukla dalarda
kalyordu. Birka kere Yzba Farukun
pususuna dmler kurtulmulard. Bugnlerde eer Kerimolu olmam olsayd, nce
Memedin hali dumand. Nerede olursa olsun
mermi, ekmek, para yetitiriyordu. Vayvay
kynden gelen paralar da Kerimolu
yoluyla ulayordu. Bayram Koca Osman
kadar Kerimolu da drt gzle bekliyordu.
unun urasnda ne kald.
Deirmenoluk,
cmle
Dikenlidz
kylleri af haberinden memnun deildiler.

875/895

Memed dadan inince Abdi Aa kye geri

gelecekti. dleri kopuyordu.
Af dediin de neymi yani. Ekya
ekyaysa dada gezer. Memedin yerinde olsam inmem. Bizim gibi kyl olup da ne
srnecek. Alem ondan korkuyor.

36
Topal Ali:
Duydun mu. nce Memed, dedi.
Memed gzleri apaydnlk gld.
Yoook.
Ne yok? Sen de...
Vallahi yok.
Ali:
Dur yleyse...
Syle.
Demedim miydi sana ieklideresinde
Koca Osman? Ali Saip Bey Ankaradan
gelmi, byk bayramda af kacakm.
Bunun stne Koca Osman kyly toplam bana, byle byle demi. nce
Memed bizim ahinimiz. Gelsin kye yerlesin. Kyller, bamz stnde yeri var demiler. Sana yz dnmlk bir tarla satn
almlar.

877/895

Koca Osman kendisi semi. Bir de ev

yapyorlar. Koca Osman dedi ki Ali Saip Bey
yalan sylemez. Aman kendisini iyi korusun.
Byle syle dedi. Af haberini ben
ulatracam ahinime dedi. Eeee, iler
nasl?
Memed:
u yzbadan dur durak yok. teki
ekyalar brakm, kanl katilleri, hep benim
peimde. Belki on kezdir arpyoruz. Ne
olursa olsun bir daha karlarsam
vuracam.
Topal:
Af var, bo ver, dedi.
Memed:
ok geliyor stme. Vuracam.
Etme. Bekle az daha. Oyala.
Topal gitti.
Aff duydu duyal Hatenin gzne uyku
girmiyordu, sevinten. Alayarn kan gibi
krmz topra vardr. Hani ok krmz bir

878/895

karpuzu ortadan yarar, gnee korsun. te

yle krmz.
gnden beri Alayarn krmz topraklarna
snmlard.
Yzba
Faruk
balarnda alc ku gibi dnyordu ya, gene
de mutluydular. Hate, Iraz trkler sylyorlard. Oullarnn ad Memed kalmt.
Memed tombul tombul bymt. Bugnlerde de en gzel ninniyi dinledi. Hate
Memedini havaya atp atp tutuyordu.
Iraz teyze, diyordu, bak hele u Allahn
iine. Biz otuz dnm diyorduk. Allah bize
yz dnm verdi. Bir de ev stelik:
yle akalar, yle ocukluklar, yle
aptallklar yapyordu ki, on iki yanda kz
ocuu yapmaz.
Memede ikide birde:
Aman Memed, diyordu, af kyor. Evimiz,
tarlamz var. Neden yzn glmyor?
Glsene azck.
Memed buna ac ac glmsyordu.

879/895

Gn domadan Alayarda Yzba Faruk

tarafndan sarldlar.
Yzba:
nce Memed, ben Asm avu deilim.
Hizaya gel, diye baryordu. Memed karlk
vermiyordu. Candarmann elinden nasl kurtulunur, renmiti. Aldrmyordu bu yzden.
Oyalama kurunlar skyordu. Gece
olsun, aralarndan szlp kacaklard. Iraz
en naml ekyadan daha atik, daha nianc,
daha yrekliydi. Tek bana gn bu candarmalar oyalayabilirdi. Yzba Faruk deli
divane oluyordu. Bir tek adam, bir tek kaln!
stelik de ocuk!
nce Memed, kurtulamazsn elimden.
nce Memed niyeti artmt. Yzbay
ldrmeye skyordu. Onun iin ta ilerine
sokulmutu. Byle bir ihtiyatszl ilk kez
yapyordu.
Arkadan:
Yandm, diye Hatenin sesi geldi. Memed
olduu yerde donakald, ama geri dnmedi.

880/895

Yzbann bulunduu yeri ate emberine

ald. Bunu da ii gtrmedi, oraya bomba
stne bomba att. Hmla geriye dnd,
geldi Hatenin yanna. Hate upuzun uzanm canszd. ocuk da yanndayd. Hate
gler gibi yatyordu.
Memed deliye dnmt, makinaeli gibi
taratyor, habire el bombalarn savuruyordu.
Iraz da bir taraftan.
Yzba yara iinde kald. Candarmalar
dayanamadlar. Iraz Hatenin lsne
kapanm alyordu. Yz hapishaneye ilk
geldii gnk gibi olmutu.
Memed tfeini kucana ekip oturmu,
ban emi alyordu. Iraz lden ban
kaldrd. Ge bakt. Ta ycelerden bir katar
turna geiyordu.
Hatenin kan, Alayarn krmz toprana
karmt. Sonra ocuk bir alama tutturdu.
Memed, ocuu kucana ald. Barna
bastrd. Avutmak iin dolanarak ninni

881/895

sylemeye balad. u kye haber verelim

de, dedi Iraz, gmsnler Hateyi.
Iraz haber vermeye gitti. Memed, kucanda ocuk, yz etleri korkunlam,
gerilmi, lye gzlerini dikmi, ta gibi
kprtsz kald.
Haberi alan kyller, kadn erkek, oluk
ocuk lnn yanna geldiler.
Vaaay, dediler, vaaay nce Memedin talihsiz Hatesi.
Memed muhtar ard. Eline para verdi:
anl hretli defnedin Hatemi, dedi.
Hateye uzun uzun bakt. Hate glmsyordu. ocuu kucana ald.
Yr Iraz teyze, dedi.
Iraz arkada, o nde daa yukar ktlar.
Dorukta bir maara buldular. Kapsnn
tana oturdular. Yandaki aalardan
yapraklar dklyordu. Bir ku tyordu.
Karki kayadan bir top ak gvercin kalkt. Bir
kertenkele bir ktn stne kt. Bu

882/895

srada Memedin kucanda uyumu kalm

ocuk uyand.
Sonra da bast l...
Iraz geldi. Memedin sra parmandan
tuttu, gzlerinin iine bakt:
Karda! dedi. Karda! Sana bir ey diyeceim nce Memedim.
Memed kmldamadan bekliyordu.
Karda, u ocuu ver bana da bam
alp Antep kylklerine gideyim. lecek bu
dalarda.
Alktan
lecek...
Rzamn
kanndan vagetim. Rzamn yerine ite bu!
Ver de gideyim. Bytym sabiyi.
Memed kucandaki ocuu ar ar uzatt. Iraz ald, barnda skt.
Rzam! dedi. Benim Rzam.
Bir eliyle de stndeki fieklikleri soyuyordu. Soydu. Hepsini bir yere yd.
Salcakla kal nce Memed, dedi.
Memed vard Iraz kolundan tuttu. ocuk
alamasn kesmiti. Uzun uzun ocuun
yzne gzlerini dikti bakt:

883/895

Uurola.

37
Sars toparlak deil, uzun olacak. Yumurta gibi. Kulaklar kalem, aln aktma
sakar, bacaklar belinin uzunluuna bakarak
ksa, rengi ne al, ne doru, ne kula, ne de kr
olacak, rengi pare pare benekli demirkr
olacak.
At, Koca Osmann evinin nnde bekliyordu. Kiniyor, einiyordu. Beli incecikti.
Gzleri kz gzleri gibiydi. Iltl, kederli.
Kuyruu topuklarna kadar sarkyordu.
Szlyordu. Yals saa yatmt. Kotuu
zaman drlr, kaval gibi olurdu.
Byk bayramla birlikte af da kmt.
Dadaki ekyalarn ou, birka hari, hemen hepsi inip tfeklerini teslim etmilerdi.
Candarma dairesinin avlusunda trl trl
ekya... Bekleip duruyorlard. Koca Osman
atn yalsn okayp:

885/895

nce Memedime, ahinime de layk, dedi.

Oluma da layk bu at.
Kyller:
Layk, dediler.
Koca Osman atn srtna atlad:
Ben ahinimle iki gne kalmaz gelirim.
Gidin Endelin ky yerinden davulcular
arn. ifte davullar dvlsn. Kasabada,
Vayvay ky nce Memedi byle karlamal.
Herkesin ekyalar yaya gelir, bizim nce
Memedimiz Arap atlan...
Koca Osman atn dizginlerine asld, doldurdu. Toroslar tm maviye batmt. Moraryordu. Af haberini nce Memede Cabbar
getirdi. ki eski arkada uzun uzun kucaklap konumadan yan yana oturdular.
Cabbar ayrlrken:
Ben gidip teslim oluyorum, dedi.
Memed azn amad.
Deirmenolua bir lest girdi. Yz
kararm, gzleri ukura kam, aln kr
kr olmutu. Bir kaya paras gibiydi.

886/895

Kck kalm gzleri bir inat prltyd.

Byle dal gndz ilk kezdir ki kye giriyordu.
Sarholar gibi yalpa vuruyordu. Kendinden
gemi gibiydi. Kaplardan kadnlar balarn
uzatmlar aknlkla, korkuyla bakyorlard.
ocuklar, arkasnda, uzandan sessiz,
korka korka onunla birlikte yryorlard.
nce Memedin kye girdiini Hrye
haber verdiler. Hr koa koa geldi onu
alanda karlad.
Hmla yakasndan tuttu:
Memed! Memed! diye bard btn sesiyle. Hateyi yedirdin onlara da imdi teslim
olmaya m gidiyorsun? Abdi Aa gelecek
gene kyde paa gibi oturacak. Sen teslim
olmaya m gidiyorsun? Avrat yrekli. Dikenlidz bir bu yl a kalmad. Bir bu yl, bol
bolamad ekmek yedi: Gene Abdi Aay
bamza bela m edeceksin? Nereye avrat
yrekli nce Memed? Teslim olmaya m
gideceksin?

887/895

Bu srada btn ky halk alana toplanm, l gibi, sessiz, kmldamadan ylecene

duruyorlard.
Avrat yrekli Memed! Bak u kadar kyl,
bak u kadar insan senin gzyn iine
bakyor. Teslim mi olacaksn? Abdiyi gene
bamza m getirteceksin? Gzel Dnemin
kemikleri szlar mezarda. Gzel Hatemin
kemikleri...
Memed sapsar olmu titriyor, topraa
bakyordu.
Hr yakasn hzla brakt:
Git de teslim ol avrat yrekli herif, dedi. Af
km. Bu srada, Koca Osman doludizgin
kalabala girdi. nce Memed, ahinim, dedi.
Kalabal yararak, Memedin yanna geldi
boynuna atld:
ahinim, dedi. Evin yapld bitti. Tarlan
da ektirdim. Bu at da kyl senin iin ald.
teki ekyalar gibi deil. Vayvay ky
ahinimi davul zurnayla karlayacak. atlasn Ali Safa, Abdi Aa... Bin ata, yr!

888/895

Alandaki kalabalk tepeden trnaa

homurdand. Ortalk homurtuya kesti:
Krolas ihtiyar. Krolas... Krolas...
Memed Koca Osmann elinden atn dizginini ald. stne atlad. Kalabaln teki
ucunda Topal Ali duruyordu, ona doru
srd. Btn balar o tarafa doru evrildi.
Memed Topala bayla, d nme diye bir
iaret yapt. Topal yrd. Memed at doldurdu, bir top toz iinde kyden kt. Homurtulu kalabalk arkasndan bakakald. Donup
kald. Tutup kesseydiniz, hibirisinden bir
damla kan akmazd.
Atn ban ahininkayasnda ekti. Attan
indi. At gtrd bir nara balad. nar
yapran dkm, yar beline kadar altn
sars, krmz damarl yaprak iinde kalmt.
ahininkayas pnarnn drt bir yan
yemyeil olmutu. Billur yeili... Bir tan
stne oturdu: Ban da elleri arasna ald.
Neden sonradr ki Topal Ali gelebildi. Soluk

889/895

soluayd. Telalyd. Yanna oturdu. Alnnn

terini ahadetparmayla ald, silkti:
Ah karda yorgunluktan ldm. Soluum
kmyor.
Soluunu toplamak iin bir sre sustu.
Memed ban ar ar kaldrd. Gzleri
gene yle a kesmiti.
Kafasndan sar parlt akt, kaynad.
Ali karda! Gece yars evinde olur mola?
Bulabilir miyim?
Bulursun.
Elinle
koymu
gibi.
Korkusundan dar bir adm atamaz gece.
Evi bir daha, iyice syle hele.
Hapishane var ya, var. Sen oray bilirsin.
Haa, ite onun sanda Candarma Dayras
var. Candarma Dayrasn az geince,
sokan teki, ucunda ivit boyal bir tek ev
var. Sen gece gideceine gre, boyas
gzkmez. Yalnz, bir tek ev. Uzun, minare
gibi bir bacas var. Oradan dorultursun.
Belli olur. Gzne hemen arpar. Uzun. ki
katl. Oradaki evler hep bir katl. Abdi Aa

890/895

gnbatdaki odada yatar, tek bana. Alttaki

byk kap arkadan srgldr. Bir yark
vardr. O yarktan hanerini sokar, yukar
kaldrrsn. Alr.
Memed, hibir ey sylemeden kalkt, ata
doru gitti zd, atlad. Doludizgin... Rzgar
gibi szlyordu at. Yals kaval gibi drlyordu.
Kulana
aadaki
deirmenin
akrts gelince kendine geldi.
Atn ban ekti. Azck bir sre durdu.
Kulak verdi. Sonra, at ar ar srd.
Tfeinin azna kurun verdi. Tabancasna
da... Tekereklerin evinin orada at rker gibi
yapt. Burada at mahmuzlad. arnn ortasndan geti. Kahvelerin lks lambalar
daha yanyordu. Birka adam ona tuhaf
tuhaf bakt. Bugnlerde silahl adamlara o
kadar amyorlard. Olaand. Bo verdiler.
O, adamlar grmedi bile. Caminin yanndaki
sokaktan yukar srd. Uzun bacal ev sola
dyordu. Evin nnde attan indi. At
avludaki byk, karanlk dut aacnn yatk

891/895

bir dalna balad. Hanerini soktu, evin

kapsn at.
Yukarda k yanyordu. Merdivenleri er
er kt. Kadnlar, ocuklar Memedi
grnce bir kyamettir kopardlar. Doru gnbatdaki odaya gitti. Abdi Aa, uykulu uykulu
kollarn am geriniyordu. Ne var? Noluyor? diye soruyor, geriniyordu. Vard,
kolundan tuttu, sallad:
Aa Aa! Ben geldim Aa! dedi.
Abdi Aa gzlerini at. nce inanamad.
Sonra gzleri ak yle kalakald. Gzlerinin
karas bile apak kesildi.
Darda bir kyamettir kopuyordu.
Memed elindeki tfei dorulttu. Abdi
Aann gsne el ate etti. Kurunlarn
rzgarndan odadaki lamba snd. Yldrm
gibi merdivenlerden aa indi, ata bindi. Bu
srada candarmalarn haberi olmu evi boyuna kurunluyorlard. At doludizgin Torosa
srd. Arkasndan kum gibi kurun kaynyordu. O hzla kasabay kt.

892/895

Gn douyordu ki kye girdi. Orta yerde

atn ban ekti. At terden kapkara olmu,
gs krk gibi inip inip kalkyordu. Boynu,
sars kpe batmt. Memed de ok terlemiti. Ter, kulunlarndan fkrmt. Yz,
peremi pslakt.
Gn bir adam boyu yekindi. Glgeler
usuz bucaksz batya doru uzad. Islak at
tepeden trnaa a bouldu. Her yan prl
prl. yle dimdik.
Kyller, onu yle orta yerde, at stnde
dimdik, kaya gibi grdler. Yava yava,
sessizce, oluk ocuk, gen yal drt bir
yann aldlar. Kocaman bir halka oldular.
Ortalkta t yoktu. Soluk allar bile duyuluyordu. Gzlerini ona dikmilerdi. Yzlerce gz
stndeydi. Susmakta inat ediyorlard.
Orta yerdeki dimdik, kaya kesilmi atl
azck kmldad. At bir iki adm att sonra
durdu. Atl ban kaldrd. Gzlerini
kalabaln stnde gezdirdi. Hr Ana
sapsar kesilmi, kurumu, kan ekilmi,

893/895

gzlerini kocaman kocaman ap stne

dikmi ondan bir sz, bir devinme bekliyordu.
Sonra at gene kmldad. Memed at Hr
Anaya doru srd.
nne gelince atn ban ekti.
Hr Ana! Hr Ana! dedi. Oldu.
Hakknz helal edin.
Alida tarafna doruldu. Bir kara bulut
gibi kyn iinden szld, kt. Gzden
yitti.
ift koma zamanyd. Dikenlidznn
be ky bir araya geldi. Gen kzlar en
gzel giyitlerini giydiler. Yal kadnlar stbeyaz, sakz gibi beyaz bart baladlar.
Davullar alnd... Byk bir toy dn oldu.
Durmu Ali bile hasta haline bakmadan oyun
oynad. Sonra bir sabah erkenden toptan
akrdikenlie gidip ate verdiler.
nce Memedden bir daha haber alnmad.
mi timi bellisiz oldu. O gn bu gndr,
Dikenlidz kylleri her yl ift komazdan
nce, akrdikenlie byk bir toy dnle

894/895

ate verirler. Ate, gn gece dzde,

doludizgin yuvarlanr. akrdikenlii delicesine yalar. Yanan dikenlikten lklar gelir. Bu
atele birlikte de Alidan doruunda bir top
k patlar. Dan ba gece aarr,
gndz gibi olur.
-SON-

@Created by PDF to ePub