Konsep Penilaian

Guru memainkan peranan penting dalam mengesan kebolehan, kemajuan dan pencapaian
murid.
Guru menentukan hasil pembelajaran yang hendak dinilai, merancang dan membina
instrumen penilaian, menganalisis maklumat penilaian, melapor dan membuat tindakan
susulan.
Melalui aktiviti penilaian, guru dapat memastikan perkembangan potensi secara
menyeluruh dan bersepadu dari aspek intelek, rohani, emosi dan jasmani selaras dengan
Falsafah Pendidikan Kebangsaan. Terdapat 2 jenis penilaian di sekolah iaitu:
1. Penilaian Formatif
2. Penilaian Sumatif

Penilaian Formatif

Penilaian dijalankan secara berterusan dalam proses pengajaran dan pembelajaran.

Maklumat yang diperoleh daripada penilaian formatif dapat memberi maklum balas
tentang sejauh mana sesuatu hasil pembelajaran telah dikuasai.

Maka guru dapat mengetahui tentang kelemahan dan kekuatan serta potensi seseorang
murid dan mengambil tindakan susulan yang sewajarnya.

Guru juga boleh menilai kemajuan murid dalam pelbagai aspek termasuk aspek-aspek
yang tidak dapat dinilai secara berpusat.

Penilaian Sumatif

Penilaian sumatif dikaitkan dengan penilaian pada akhir tahun atau pada akhir semester.
Penilaian ini memberikan nilai yang membezakan pencapaian seorang murid dengan
murid lain dan seringkali digunakan untuk membuat pemilihan.

Penilaian secara berpusat iaitu UPSR, PMR, SPM dan STPM biasanya dikendalikan oleh
Lembaga Peperiksaan Malaysia.

Keputusan penilaian secara berpusat dapat memberi maklumat tentang pencapaian murid
di seluruh negara.

Objektif Penilaian di Sekolah (Formatif dan Sumatif)

Mengesan perkembangan murid secara menyeluruh

Mengenal pasti kekuatan dan kelemahan murid dalam pembelajaran lebih awal dari
semasa ke semasa

Mengetahui keberkesanan pengajaran

Merancang dan mengubah suai pengajaran

Menjalankan tindakan susulan yang sesuai dengan serta-merta

Kepentingan Penilaian dalam Pendidikan Moral

Penilaian yang dilaksanakan dengan sempurna oleh guru dapat membantu murid
mengatasi masalah pembelajaran yang telah dikenal pasti pada peringkat awal lagi
supaya kelemahan tersebut tidak terhimpun seterusnya.
Kekuatan murid yang telah menguasai sesuatu nilai dan tindakan secara bermoral dapat
diperkukuh dan diperkayakan.
Melalui aktiviti tindakan susulan yang efektif, guru dapat membantu murid meningkatkan
kemajuannya dalam pembelajaran dan seterusnya memperoleh pencapaian cemerlang
dalam penilaian sumatif dan penilaian di peringkat pusat dan dalam diri murid dari aspek
kognitif/pemikiran afektif/perasaan dan tingkah laku moral.

Ciri-ciri dan Prosedur Penilaian Dalam Bilik Darjah

Pengenalan:

Aktiviti penilaian yang dijalankan dalam bilik darjah merupakan sebahagian proses
pengajaran dan pembelajaran dalam bilik darjah.
Penilaian dalam bilik darjah dilaksanakan secara berterusan dengan tujuan mengesan
penguasaan dan kemajuan murid dalam bilik darjah.
Maklumat yang diperolehi daripada penilaian akan digunakan untuk merancang aktiviti
pengajaran dan pembelajaran serta meningkatkan kemajuan murid.

Ciri-ciri penilaian dalam bilik darjah:

Menentukan sejauh mana objektif pelajaran telah dicapai

Membantu guru mengubahsuaikan kaedah p&p untuk membantu membaiki kelemahan
pembelajaran murid.

Dijalankan secara berterusan untuk menentukan kemajuan murid-murid dalam aspek

intelek, rohani, jasmani dan emosi.

Memastikan prinsip asas penilaian diikuti:

o

tujuan penilaian

bidang yang dinilai

calon yang hendak dinilai

teknik yang akan digunakan dalam penilaian

Skop penilaian:
Memberi gambaran pencapaian pelajar dalam aspek-aspek:

Bidang Kognitif/Pemikiran moral - Pencapaian pengetahuan dan perkembangan intelek.

Dalam Pendidikan Moral, dari segi pengetahuan mengenai nilai dan kandungan akademik
yang ditentukan bagi setiap tingkatan.
Bidang Afektif/Perasaan moral - Perkembangan perlakuan dalam minat, sikap, nilai serta
rohani dan emosi. Dalam Pendidikan Moral, dari segi menggunakan aspek nilai dan
kandungan akademik dalam mempunyai iltizam untuk mengamalkan perlakuan yang
bermoral serta sikap yang diterima dalam masyarakat kita.
Bidang Psikomotor /Tingkah laku moral - Kebolehan melakukan sesuatu perlakuan yang
bermoral secara adil dan altruistik selaras dengan nilai murni masyarakat Malaysia.

Bentuk Penilaian dalam Bilik Darjah

Bentuk penilaian dalam Bilik Darjah

Berbagai-bagai cara informal dan formal

Informal

Formal

- pemerhatian
- lisan
- kuiz
- soal jawab
- perbincangan
- penilaian kendiri

- ujian kertas pensil

- laporan
- tugasan
- folio

Pembinaan Instrumen Penilaian dalam Aspek Kognitif

Pengenalan

Kandungan KBSR dan KBSM merangkumi pengetahuan, kemahiran, sikap dan nilai dari
bidang kognitif, afektif dan psikomotor.

Kedua-dua kurikulum ini bertujuan memperkembangkan potensi murid secara

menyeluruh dan bersepadu agar mereka menjadi insan yang harmonis dan seimbang dari
segi intelek, rohani, emosi dan jasmani.

Oleh itu, penilaian hendaklah merangkumi aspek kognitif, afektif dan psikomotor.

P & P dalam aspek kognitif merujuk kepada Dewey (1916) dan pemerhatiannya bahawa setiap
insan mempunyai kapasiti untuk berfikir.
Polson & Jeffries (1985) mengatakan pemikiran berkaitan secara langsung dengan kemahiran
penyelesaian masalah.
Ennis (1985, 1991) berpendapat pemikiran merupakan beberapa siri proses pemikiran secara
logik.
Galotti (1989) menyatakan terdapat dua jenis membuat keputusan kesan dari pemikiran, iaitu
formal reasoning dan everyday reasoning
Instrumen Penilaian Dalam Aspek Kognitif

Kebiasaannya penggunaan ujian kertas dan pensel dapat memberi ukuran pencapaian
pelajar dalam aspek kognitif/pemikiran moral.
Pembinaan item ujian objektif dan subjektif boleh dilakukan mengikut aras kesukaran
yang dinyatakan dalam Taksonomi Bloom. (Rujuk
http://www.officeport.com/edu/blooms.htm)

Aras Kemahiran Ujian Bertulis

Item objektif atau subjektif boleh dibina untuk semua aras kemahiran dalam bidang
kognitif/pemikiran moral di bawah kategori Taksonomi Bloom.
Perhatikan jadual di bawah:
Aras kemahiran dalam bidang kognitif

Contoh soalan

1.Pengetahuan

Nyatakan nilai yang berkaitan dengan Tuhan dan

pengolahan alam semulajadi oleh manusia.

Menguji kebolehan pelajar mengingat kembali

fakta, erti, istilah, prinsip, hukum dan definisi
yang telah dipelajari.
2. Kefahaman

Huraikan maksud nilai bertanggungjawab.

Menguji kebolehan murid memahami, menukar

dan menjelaskan fakta, konsep, prinsip, hukum
dan teori yang telah dipelajari.
3. Aplikasi

Arasu seorang pelajar yang jarang menguruskan

diri dan jadual pembelajarannya. Dia selalu

Menguji kebolehan pelajar menggunakan fakta, bergantung kepada orang lain untuk menyiapkan
konsep, hukum, teori, prinsip, pengetahuan dan kerja rumahnya. Jelaskan nilai yang sepatutnya
kemahiran untuk menyelesaikan masalah yang diamalkan oleh Arasu.
berkaitan.
4. Analisis
Menguji kebolehan pelajar membanding dan
menghuraikan faktor-faktor kesamaan,
perbezaan dan perhubungan di antara satu sama
lain.
5. Sintesis
Menguji kebolehan pelajar mencantumkan,
menggabungkan dan mengintergrasikan faktafakta atau idea-idea yang berkaitan.
6. Penilaian
Menguji kebolehan calon membuktika,
menilaikan, mengesahkan, mengkritikkan,
merumuskan atau memberi pendapat sesuatu
pernyataan, ciptaan, karya, prinsip, teori dan
sebagainya.

Yang manakah pernyataan berikut TIDAK

menerangkan ciri nilai bertanggungjawab
dengan betul?

Cekal, gigih, tekun, dedikasi dan daya usaha.

Semua ciri yang dinyatakan adalah berkaitan
dengan nilai
Di antara nilai-nilai yang berikut, yang manakah
PALING efektif digunakan untuk mendidik
kanak-kanak sifat kebersihan diri?

PANDUAN MENULIS SOALAN UJIAN BERTULIS

Pokok soalan mesti ditulis dalam bahasa yang mudah difahami

Pilihan jawapan atau gerak balas hendaklah ditulis sejajar dengan pokok soalan

Struktur item haruslah dibentuk mengikut format yang biasa diamalkan

UJIAN SUBJEKTIF

Ujian esei
Pelajar menjawab soalan dalam tulisan/perkataan sendiri

Jawapan- satu ayat, beberapa ayat, satu perenggan, beberapa perenggan, satu karangan

Pelajar bebas memilih, menerangkan, membentangkan idea-idea dengan perkataan

sendiri

Pemeriksa memeriksa secara subjektif, holistik, analitik(mengikut kriteria pemarkahan)

JENIS-JENIS SOALAN SUBJEKTIF

Jenis respons terhad

o mengandungi soalan yang memerlukan pelajar menulis jawapan secara ringkas

contoh: beri dua faedah mengolah alam semulajadi dengan baik

Jenis respons lanjutan

o

mengandungi soalan yang memerlukan pelajar memberi jawapan dalam satu atau
beberapa perenggan

contoh: Huraikan cara-cara mengurangkan vandalisme di kalangan pelajar

sekolah dengan merujuk kepada nilai-nilai dalam Pendidikan Moral.

Di bawah soalan jenis respons terhad ada:

Soalan berstruktur
o satu siri soalan yang berkaitan dengan sesuatu isu yang dikemukakan satu demi
persatu
o

jawapan yang diberikan merupakan satu penyelesaian kepada isu yang

dikemukakan(nilai, sikap, tingkahlaku)

Soalan berpandu
o

mengandungi penggerak-penggerak atau stimuli seperti gambar, peta, carta dan

lain-lain

pelajar menjawab berdasarkan penggerak-penggerak yang disediakan

Soalan jenis gerak balas lanjutan

soalan jenis perbicaraan

memberi peluang kepada pelajar menjawab secara bebas- menghuraikan idea/pendapat
secara bertulis

sangat sesuai digunakan untuk mengukur proses pemikiran, daya kreatif, keaslian idea,
induksi, imaginasi

menilai aras yang lebih tinggi (analisis, sintesis, penilaian)

Contoh: Huraikan kesan Rumah Hijau kepada penduduk dunia.

Rancangkan satu projek amal bakti di sekolah anda. Bezakan di antara tanggungjawab
terhadap keluarga dan tanggungjawab terhadap negara.

Pentafsiran soalan subjektif

Skop jawapan soalan terlalu luas

Soalan yang menimbulkan perbalahan

Kesukaran soalan di luar kemampuan pelajar

Soalan terlalu mudah

Soalan yang kurang jelas

Panduan menggubal soalan subjektif bagi mata pelajaran Pendidikan Moral

Digubal berdasarkan aspek penting bahan P&P

Istilah dan bahasa dalam soalan jelas dan tepat

Soalan mesti spesifik dan berlandaskan nilai

Ada ciri keesahan-topik, aras kemahiran

Ciri keobjektifan jawapan, skema pemarkahan

Ciri kebolehpercayaan wajib dijawab

Pembinaan Instrumen Penilaian Dalam Aspek Psikomotor

Pembinaan Instrumen Penilaian Dalam Aspek Psikomotor (Tingkahlaku Moral)
Pengenalan

Dalam penilaian tingkahlaku moral, pelajar dikehendaki melakukan sesuatu aktiviti atau
perbuatan berkaitan dengan nilai yang telah dipelajari.
Penilai atau guru Pendidikan Moral akan memerhatikan tingkahlaku dan gerak-geri
pelajar dan bandingan dengan tingkahlaku piawai yang telah disediakan.

Dalam penilaian tingkahlaku moral, pelajar diberi satu demanding task dan dikehendaki
respon dalam bentuk lisan, bertulis atau mengkonstruk sesuatu produk.

Misalnya dalam aspek penyelesaian masalah secara berkumpulan.

Senarai Sub-sub Topik:

1. Ciri-ciri penilaian tingkahlaku moral
2. Ciri-ciri penilaian tingkahlaku yang lain
3. Kepentingan penilaian tingkahlaku moral
4. Pembinaan item penilaian tingkahlaku moral
5. Faktor-faktor yang perlu dipertimbangkan dalam tingkahlaku moral

CIRI-CIRI PENILAIAN TINGKAHLAKU MORAL

Menurut Popham,W.J. (2000) pendidik/penilai yang berlainan akan menggunakan phrasa
penilaian tingkahlaku untuk merujuk kepada pelbagai cara dalam penilaian untuk bidang ini. Ada
pendidik yang menggunakan soalan struktur dan soalan esei untuk penilaian tingkahlaku. Tetapai
mana-mana penilaian tingkahlaku harus mempunyai sekurang-kurannya 3 ciri-ciri iaitu:

Kriteria penilaian yang pelbagai (Multiple evaluative criteria)

o Tingkahlaku pelajar perlu dinilai berdasarkan lebih dari satu kriteria
o

Misalnya untuk menilai kerajinan pelajar perlu ada rujukan pada buku latihan
P.Moral, tingkahlaku di kelas, di luar kelas dan waktu p & p.

Standard berkualiti bagi kriteria yang ditetapkan (Prespecified quality standards)

o

Kriteria yang hendak dinilai perlu dijelaskan pada pelajar sebelum menilai kualiti
tingkahlaku pelajar.

Kriteria yang ditetapkan berdasarkan p & p yang telah dijalankan dalam bilik
darjah.

Judgmental appraisal
o

Dalam penilaian tingkahlaku moral, human judgement menjadi faktor utama

untuk menilai seseorang pelajar.

CIRI-CIRI PENILAIAN TINGKAHLAKU YANG LAIN

Kebanyakan advocate penilaian tingkahlaku mengatakan penilaian tingkahlaku perlu

autentik dan melibatkan dunia sebenar.
o the tasks should represent real-world rather than school-world kinds of problems.

Penilai tingkahlaku menggunakan frasa authentic assessment kerana penilaian sebegini

memberi alternatif kepada penilaian secara tradisional.
whats performance to one educator may not qualify as performance to another

Kepentingan penilaian tingkahlaku moral

KEPENTINGAN PENILAIAN TINGKAHLAKU MORAL

Mehren (1992) menggalakkan penggunaan penilaian tingkahlaku moral kerana:

o penilaian tingkahlaku moral sesuai digunakan untuk menilai pelajar dari pelbagai
peringkat perkembangan moral

kesan dari kognitif psikologi iaitu dipercayai bahawa pelajar perlu kemahiran dari
aspek pengetahuan dan proses memperolehi pengetahuan. Proses ini lebih jelas
dinilai melalui tingkahlaku.

Pengaruh negatif penilaian konvensional. Penilaian tingkahlaku dapat mencapai

matlamat penilaian yang lebih realistik khasnya dari segi moral dan etika.

PEMBINAAN ITEM PENILAIAN TINGKAHLAKU MORAL

Dua komponen perlu disediakan:

o tugasan (task) yang perlu dilakukan oleh pelajar
o

rubrik pemarkahan (scoring guide) untuk menilai tingkahlaku pelajar yang

menjalani penilaian tingkah laku moral

FAKTOR-FAKTOR YANG PERLU DIPERTIMBANGKAN DALAM PENILAIAN

TINGKAHLAKU MORAL

Penilaian tingkahlaku mengambil tempoh masa yang lama

o masa untuk menyediakan tugasan yang sesuai
o

masa untuk menyediakan rubrik pemarkahan

masa untuk menilai respon pelajar

Pembinaan Item Aspek Afektif

PEMBINAAN ITEM ASPEK AFEKTIF (EMOSI)
PENGENALAN

Penilaian afektif berfokus terhadap sikap, nilai, minat dan perasaan seseorang pelajar.
Misalnya penilaian pelajar terhadap konsep kendiri mereka sebagai pelajar adalah satu
contoh penilaian afektif.

Kontras dengan bidang kognitif yang melibatkan aktiviti intelektual pelajar.

Kontras dengan bidang psikomotor yang melibatkan small muscles and large muscles
skills

David R. Krathwohl dan rakan-rakan (1964) menghasilkan objektif taksonomi afektif.

Tahap

Ciri-ciri

Penerimaan

Berkaitan dengan sensitiviti pelajar terhadap kehadiran

fenomena atau stimuli yang tertentu

Sama ada pelajar ingin menerima stimuli/fenomena yang

wujud

Terbahagi kepada 3 tahap:

Receiving/Attending

Bergerakbalas

sedar tentang fenomena yang wujud

bersedia untuk menerima fenomena

memberi perhatian kepada fenomena

Pada tahap ini, gerakbalas (responses) lebih daripada

menyedari tentang fenomena yang wujud

Pelajar melibatkan diri secara aktif

Kategori ini mereflek pegangan nilai tertentu seseorang

pelajar

Tingkahlaku pelajar konsisten dalam situasi yang bersesuaian

untuk menilai nilai yang hendak dinilai

Semasa pelajar internalize values, mereka berhadapan

dengan situasi di mana lebih daripada satu nilai boleh diguna.

Memerlukan pelajar mengurus dan menyususn nilai-nilai

dalam satu sistem agar nilai-nilai tertentu lebih diutamakan.
(certain values exercise greater control).

Pada tahap yang paling tinggi ini, internalization telah

mengambil tempat dalam hiraki nilai seseorang individu
hingga tahap dia boleh diperwatakkan sebagai mempunyai
set nilai yang tertentu.

Responding
Penilaian
Valuing

Pengurusan

Perwatakan berdasarkan
nilai
(Characterization by a value
or value complex)

PEMBINAAN ITEM UNTUK PENILAIAN AFEKTIF MORAL

1. Self-report assessment devices
Anderson (1981) menyokong penggunaan penilaian afektif apabila menilai status afektif
pelajar.
2. Inventori Likert
o

Likert (1932) mencipta satu penilaian menggunakan skala yang membolehkan

guru-guru Pendidikan Moral menilai pelbagai aspek afektif moral.

Dalam Inventori Likert, beberapa pernyataan diberi dan respon diberi dalam
bentuk 5, 3 atau 2 pilihan.

Contoh pilihan: Ya, Tidak

Setuju, Kurang Setuju, Tidak Setuju

Sangat Setuju, Setuju, Tidak pasti, Tidak Setuju, Sangat Tidak Setuju

Kesimpulan
KESIMPULAN
Secara umumnya, penilaian Pendidikan Moral di bilik darjah perlu menitikberatkan aspek-aspek
berikut:

Tujuan penilaian
Skop penilaian

Pendekatan yang akan digunakan

Pelaksanaan

Rekod

Pelaporan