YT-MA YU CH

KARMAVACANBINDUSRA

HT.TR TH Ging Thut

T-kheo THCH NG MINH & THCH NGUYN CHNG bin tp
Ban Tu Th Pht Hc Vin Cao ng Pht Hc Hi c Pl. 2545 Tn T
---o0o--Ngun
http://thuvienhoasen.org
Chuyn sang ebook 15-7-2009
Ngi thc hin : Nam Thin namthien@gmail.com
Link Audio Ti Website http://www.phatphaponline.org
Mc Lc
TA
TH NG
CHNG MT - TNG LUN V YT MA
TIT 1. YT-MA TRONG SINH HOT CA CNG NG TNG L
1. KHI NIM TNG QUT V CNG NG TNG L
2. THNH PHN CA TNG
3. PHN LOI TNG
4. CC NGUYN TC CHI PHI I SNG CA TNG
TIT 2. PHN TCH NI DUNG CA YT MA
1. YT MA L G?
2. I TNG CA YT MA
3. PHN LOI YT MA
4. CC GIAI ON TIN HNH CA YT MA
5. CC YU T THNH TU YT MA
6. GI YT MA
7. PHI TNG CA YT MA
CHNG HAI - CNG GII
TIT 1. NGHA V TM QUAN TRNG CA CNG GII
1. NGHA CA CNG GII
2. HIU LC CHI PHI CA CNG GII
TIT 2. BN CHT CA CNG GII
1. CNG GII T NHIN
2. CNG GII N NH

3. TH TC TIN HNH YT MA KT GII

TIT 3. CC PHP YT MA KT V GII GII
1. VN KT I GII KHNG GII TRNG
2. VN GII I GII (trc khi gii gi trng)
3. VN KT I GII C GII TRNG (gm lun c nh bp v nh kho)
4. GII KHNG MT Y
5. KT TIU GII

---o0o---

TA
Theo quan im B phi m V c, tc cc v th tr Lut T phn th
mt trong cc du hiu v s dit tn ca chnh php l cc php yt-ma
hon ton khng c thc hin, khng c php yt-ma s khng c cc Tkheo c gii nh php, bn th ca Tng khng thnh tu. Khng c s tn
ti ca Tng th chnh php m Pht ging dy khng c ngi tu v chng.
Nh vy c ngha l Chnh php s khng tn ti. Cho nn vic hc hi cc
hc x trong gii Kinh v thng sut cc php yt-ma l phn s hng u
ca T-kheo trong sut 5 nm u k t khi c gii c tc. y l iu kin
cn bn tc thnh t cch bc thu hng Thng ta trong Tng chng. Nu
T-kheo khng hon tt phn s hc hi ny khng bao gi c php ri Y
Ch s d cho tui i 80 v tui h 60, ngha l lun lun phi sng nng
ta vo bc Thng ta, khng c php th ngi xut gia. y l iu
quinh trong tt c Lut Tng, cn phi nghim cm chp tr v s tn ti
bn vng ca Pht php.
V cc nguyn l cn bn ca yt-ma, tt c cc b Lut u ng nht,
nhng s tc php c rt nhiu khc bit, do iu kin lch s v a l ni
m Tng on sinh hot. Nu khng c s l gii v cc nguyn tc cn bn,
tt s kh c th hi thng cc iu sai bit ny. do vic nghin cu v
hc hi, cc php Yt-ma cn phi hi hai mt: nm vng s l gii v
thng sut tc php. tng qut m ni, c hai b phn chnh ca tt c php
yt-ma. Mt b phn chi phi cc sinh hot tp th ca Tng, tc gm cc
lut yt-ma nh kit gii, truyn th c tc, thuyt gii, t t v. v B phn
khc chi phi sinh hot c nhn mt T-kheo, tc cc yt-ma tr pht nh
sm Tng tn, ba dt .
B lut ny gm c hai phn:

Phn th nht l YT MA YU CH, trnh by cc nguyn l cn bn ca

yt-ma song song vi tc php.
Phn th hai l T PHN HIP CH, ging gii cc thin t ca gii bn.
B lut ny ra i l do kt qu nhiu nm ging dy lut cho Tng chng
ti cc Pht hc vin: Bo Quc, Hi c, Qung Hng Gi Lam. Nhng
s bin tp c hon thnh l do cng c ng gp ca cc thy NG
MINH v NGUYN CHNG. Hai v c gng rt nhiu trong cng vic
ghi chp li nhng iu ti ging gii, tham kho cc lut b, i chiu v
tho lun thng nhng im sai bit gia cc lut b.
y ti ghi nhn cng c ng gp ca hai v v cng hi hng cng
c ny cu nguyn chnh php tn ti lu di th gian li lc hu tnh.
Qung Hng Gi Lam,
Ma h, PL. 2527 1983
T-kheo THCH TR TH
---o0o---

TH NG
Ti d nh hon tt tp Yt-ma yu ch ny trc khi bt u ma an c
lm ti liu cho cc thy tn t-kheo tu hc. Nhng ngoi duyn khng
thun, cho nn phi tm thi dng li ch mi chng hai. Hy vng iu
kin thun tin hn mt cht ti c th hon tt trong ma an c ny.
Bn tho c bin tp cch y ng hai mi nm. Ln xut bn u tin,
ti khng may mn c bit v c thy. Trong c nhiu sai st, hoc
ct b. Phn ln l v l do k thut. Ngoi ra, cn l do g na th ti khng
bit. N khng xng ng vi nh ca ngi bin tp. Cho nn, ti t
ha, phi c gng khc phc nhng chng ngi sch c th hu ch
trong nhiu trng hp. V ri, chng ngi vn cha c khc phc.
Tuy s o Pht c truyn b trn mt phm vi khng gian rt rng, ho
nhp vi nhiu tryn thng dn tc khc nhau, vi nhiu b phi hc thuyt
khc nhau, thm ch mu thun nhau nh hai thi cc; nhng nhn vo gii
bn Ba-la--mc-xoa, v c bit l cc php yt-ma c hnh tr trong
nhiu b phi Pht gio khc nhau, ngi nghin c o Pht s thy c mt
nn tng khng thay i trong sut nhiu th k, trn nhiu khu vc a l

khc nhau. Chnh trn nn tng ny, ngi nghin cu v hc Pht mi c

th tm ngha chn tht ca Gio php ca c Thch Tn.
Truyn thuyt ni, Lut tng c kt tp ngay ln kt tp u tin do
Trng lo Ma-ha Ca-dip lm Thng th, v Trng lo u-ba-ly trng
tuyn. Nhng ngi nghin cu Lut tng cng d dng tm thy du vt
pht trin theo thi gian qua nhng gii thch cc hc x ca t-kheo ca cc
b phi khc nhau. Cho nn, trn mt phng din, cc php yt-ma khng
n gin ch l vng tp dng trong sinh hot ni b ca t-kheo. S pht
trin ca cc nh ch chnh tr, x hi qua cc thi i, trong cc Vng
quc ct c, trn lnh th m tng cng ng t-kheo c ng v hnh o,
c nhng du vt nht nh trong cc php yt-ma. V ngha lch s ny
m ngi nghin cu yt-ma khng th quan nim cc th tc hnh s nh
l nhng nguyn tc tin thin, hay thn b, c quy nh bi chnh c
Pht, mt ln nhng vnh vin.
Ngy nay, x hi phng ng chuyn dch kh di, c ni gn nh bt
r, theo hng nh ch x hi phng Ty. Tuy cho n hin i, cc nh t
tng ln ca phng Ty cng cha nht tr vi nhau v chiu hng pht
trin ca cc nh ch x hi ny, ngha l, chng s a ton th nhn loi
n nh cao no hay ang i dn n ch sp khc hi; nhng iu hin
nhin khng th khng thy trong hin ti, l chng dn n s phn vinh
kinh t, pht trin vt cht hng th. Nhng v bo th truyn thng
phng ng, xem nh hng i x hi y l s thng tin tinh thn,
gim thiu lc th vt cht, khi nhn thy xu hng chuyn dch v pha Ty,
khng ngt bo ng. Th nhng, chiu hng pht trin x hi ny kh
c th xoay chuyn, tuy ang c nhiu du hiu rng phng Ty ang tm
v ci ngun tm linh.
Trong bi cnh x hi y, cng ng Tng l nu bo lu c truyn thng
th t phi chu nhng thay i nhc nhi. Nhng ni m do hon cnh lch
s, cng ng Tng l phi chu s tr ko gia hai xu th, th nhng khng
hong l iu tt nhin.
Trong my thp k tr li, t khi tip cn nn vn minh dn ch phng Ty,
vi mc cm t ty ca mt dn tc n l, x hi Vit nam c xu hng bt r
truyn thng ui kp ngi. Cc hc thuyt trit hc phng Ty c
m phng mt cch vi v, t ch ngha Duy linh nhn v, cho n Duy vt
v thn, tht s ang li trn c th Vit nam nhng rn nt v cng au
nhc. Trong bi cnh x hi , cha thy cng ng Tng l quc gia

Pht gio no chu nhiu rn nt nh Vit nam. V cng d thy ti sao

nhng nc lng ging, cng chia x nhng gi tr tinh thn truyn thng,
cng chung s phn nhc tiu v n l, nhng Vit nam trin min chm
m trong hn th, phn ho dn tc, c lit vo s nhng nc ngho
nn, lc hu nht; trong khi , cc nc m nh hng cc hc thuyt chnh
tr v tn gio phng Ty khng su m nh Vit nam li c nhng bc
tin m ngi Vit rt thm mun. iu nn lu y l, trong cc nc
Pht gio ang trn ng pht trin vn minh vt cht, cc nh ch Tng
gi hu nh khng b thay i bi m hnh t chc x hi phng Ty. y
l bi hc cn suy gm, khng ch cho o Pht, m cn cho c ngha tn
vong ca dn tc.
Ti khng hy vng tp Yt-ma yu ch ny l c s t tng cho nh ch
tng gi cn thit c th nhn nh r hn v c cu sinh hot hin ti ca
cng ng tng l Vit nam, ri t mt t kheo sng gia Tng m
khng b tt hu so v thi i nhng cng khng v vy m mt phm cht
t kheo; phm cht m chnh c Thch Tn tm truyn.
Xin hi hng cng c n s thanh tnh v ho hip ca Tng gi.
Qung Hng Gi-lam,
Ma An c, Pht lch 2545 (TL 2001)
T-kheo Thch Nguyn Chng.
---o0o---

CHNG MT - TNG LUN V YT MA

TIT 1. YT-MA TRONG SINH HOT CA CNG NG TNG L

1. KHI NIM TNG QUT V CNG NG TNG L
Tng hay ni l Tng-gi, l phin m t sagha ca ting Phan1. N c
ngha l mt chng hi, mt cng ng m cc thnh vin ca n c rng
buc ln nhau trong mt mc ch duy nht. Trong i sng tp qun x hi,
bt c mt cng ng no m cc thnh vin ca n cng sng v cng sinh
hot di s chi phi ca mt s nguyn tc ca ni qui v k lut tp th,
cng c nhng quan h bnh ng hp l v cc ngha v v quyn li, cng
hng n mt mc ch chung, u c th c gi l Tng c. Tuy nhin

khi t ny c p dng cho cng ng t xut gia ca Pht th ting

Tng-gi c ni dung vt ngoi cc ngha qun l nh th. N khng n
gin l mt cng ng ha hip, mc d tinh thn ha hip l sinh mng ca
bt c cng ng no trong x hi loi ngi. N cng khng n gin l
mt cng ng gm nhng ngi c cng chung mt mc ch, mt l
tng, mc d l ng lc c bn cho bt c s on kt v ha hip no
ca mi ccng ng x hi. Tng-gi, cng ng t xut gia ca Pht,
trong ngha m c Pht thit lp, phi l mnh t tt cho s Tng trng
ca thin php, l nn tng cho tt c mi tin b tm linh, tc l nhng pht
trin ca nhn thc chn chnh v s tht ca i sng. V ch c nhn thc
bng tr tu v lu y mi c th gii thot nhng au kh ca con ngi.
Chnh v th m Tng-gi c t vo trong hng Tam bo, lm ni nng
ta an n cho th gian. Do vy, s tn ti ca Tng-gi c ngha l s tn ti
ca Pht Php; tt nhin phi tn ti trong ngha chn chnh m c Pht
thit lp.
Nh th, tinh thn ha hip ca Tng-gi khng phi l s ngu hp ca
nhng ngi cng sng cho mt mc ch; v li cng khng phi l s ngu
hp ca nhng ngi c nhng quyn li chung, cn phi on kt thnh
mt khi u tranh cho cc quyn li c i hi y. Cho nn, d tt c
mi cng dn trong mt nc cng on kt thnh mt khi thun nht,
cng chia x bnh ng hp l cc ngha v v quyn li, cng hng n
mt mc ch l tng chung, nhng khng phi v th m gi l
Tng-gi.
ng nhin ting sagha hay Tng-gi, khng phi l t ng do c pht
t ra gi ring cng ng cc t xut gia ca Ngi. N l ting c sn
trong ngn ng ng thi. Cc nhm cng ng xut gia khc cng t gi
h l mt sagha2. Th th s khc bit khng phi do ni dung qun l
ca danh t, m do chnh sinh hot thc tin mang n. Nu cc t xut
gia ca Pht mc d sng on kt v ha hip, nhng tinh thn ha hip y
khng phn nh sinh ng nhng gio php c bn ca Pht, th cng ng
xut gia nh th cng cha th gi l Tng c. N c th c ngha l g?
Ni mt cch nghim xc theo tinh thn ca Lut tng, nu sinh hot ca cc
t-kheo khng ng theo cc l tc c bn ca php yt-ma th d c ha
hip, vn c gi l ha hip trong phi php, v nh vy khng kh
nng lm nn tng cho s pht sinh ca cc php v lu. Ngha l bn th
ca Tng-gi khng thnh tu.
---o0o---

2. THNH PHN CA TNG

Trn y l ni v Tng-gi trong ngha tuyt i ca n tc thng ngha
Tng3 . Tng-gi m ni theo ngha tuyt i nh vy th thnh phn ca
Tng tt nhin phi gm cc t-kheo chng c o qu Nit-bn 4.
Nhng trong ngha c l th t bn v t-kheo tr ln cng sng trong
mt tr x, cng thanh tnh v ha hip th ch chng mc y cng gi
l Tng. D trong hin ti cc v y cha chng c o qu Nit-bn g c
nhng i sng ca cc v y c mt hng i duy nht l phi t thnh
mc ch y. Nh vy, cn c trn nhn m c gi l Tng. Chnh trong
ngha c l ny m cc php yt-ma c hiu lc to thnh bn th sinh
ng ca Tng.
Thnh phn nguyn thy v cn bn ca Tng l cc t-kheo th gii c
tc. Th no l mt t-kheo c gii c tc? l ngi m bn th t-kheo
thnh tu. Bn th ca t-kheo c thnh tu hoc do s chng c qu
v cu cnh ca Nit-bn, tc cc Thnh gi v hc; hoc do s th gii hp
php. Cc trng hp c gii ny s c ni r trong chng th gii
(chng III sau).
V sau, c vn n gii c php gia nhp Tng on vi nn tng l tm
knh php, th ngoi s t-kheo Tng, cn c t-kheo-ni Tng na.
Nh vy, thnh phn ca Tng gm cc t-kheo v t-kheo-ni c gii c
tc. Tuy nhin, trong qu trnh hnh o, hc tp cc bn phn cn bn mt
t-kheo hay t-kheo-ni, chng t xut gia ca Pht cn c nhng thnh
phn d b l sa-di, sa-di-ni v thc-xoa-ma-na 5 . Nhng v ny do cha hi
iu kin c gii c tc, cn phi tri qua mt thi gian hc tp. Mc
d cng l thnh phn xut gia, nhng khng c d vo hng Tng chng,
do cc v ny khng c lin h hay rng buc g vi cc php yt-ma c.
---o0o--3. PHN LOI TNG
Tng qut, c ba phn loi chnh yu v Tng: 1. Phn loi theo tc s; 2.
Phn loi theo tnh phi, v 3. Phn loi theo tr x.
i. Phn loi theo tc s

Mc d mi t-kheo hay t ni l mt thnh phn ca Tng, nhng trong cc

sinh hot thuc phm vi tp th, ty theo Tng s, phi hi u tc s ti
thiu th bn th ca Tng mi thnh tu. Trong phn loi ny, c bn
trng hp tc s Tng6.
a. Tng gm bn ngi: y l tc s ti thiu, di con s ny khng th
gi l Tng. Vi tc s ny, Tng c th tc php yt-ma cho nhng sinh
hot thng thng nh thuyt gii v.v.Ngha l tr t t, th c tc, xut
ti Tng tn cn li cc yt-ma khc u c th c tc php vi tc s 4
ngi ny.
b. Tng gm nm ngi: y l tc s Tng tc php yt-ma truyn gii c
tc ti nhng a phng m s t-kheo qu t. Ngoi ra, nh vic ytma t t cng cn hi tc s ny. Ngha l tr vic truyn th c tc ti
cc th, v xut ti Tng tn, cn li cc yt-ma khc u c th c tc
php vi tc s nm ngi ny.
c. Tng gm mi ngi: Tr xut ti Tng tn, cn li cc yt-ma khc c
th lm vi tc s 10 ngi ny.
d. Tng gm hai mi ngi: Tc s cn thit xut ti Tng tn, v tt c
cho php yt-ma khc.
T tc s hai mi ngi ny, c th thc hin bt c Tng s no.
ii. Phn loi theo tnh phi
Do s khc bit tnh phi, trn i th, Tng-gi c chia lm hai b: tkheo Tng v t-kheo-ni Tng. Tuy vy, phn bit r rng hn, ti Trung
quc ngi ta thng gi cng ng cc t-kheo-ni l Tng, cch gi ny
thit ra khng chnh xc. C hai b t-kheo v t-kheo-ni u c gi
chung l Tng c. Cho nn, trong cc vn tc php yt-ma, danh t Tng
khng bao gi c p dng.
iii. Phn loi theo tr x
Phn loi chung v tr x th c hai hng Tng: chiu Tng 7 v thng
tr Tng. Trong lch s pht trin ca Tng on, giai on nguyn thy,
cc t-kheo khng thng tr ti bt c tr x no. Tng on u tin xut
hin trong lch s gm nm v A-la-hn, tc nhm A-nh Kiu-trn-nh 8.
Tip theo , Ngi li ha nhm Da-x v thn hu cng tt c 55

ngi9 . Sau khi h chng c a v Thnh gi v hc, c Pht khin h

ln ng i hong ha, v Ngi ni: Mi ngi i mi hng, khng nn i
chung10. V y l hnh thc cng ng chiu- Tng u tin. V sau cc
tinh x c dng ln do s pht tm ca cc t ti gia, cc t-kheo
thng lu ti mt tr x, v t , s phn bit gia chiu- Tng v
thng tr Tng c thnh hnh. Do s pht trin ca cng ng thng tr
Tng ny m Tng on v sau cng c chia nh theo tng a phng, v
cng chnh do s thnh hnh cc Tng on a phng ny m cc b phi
khc nhau xut hin v cc Lut tng khc nhau gia cc b phi cng c
thnh lp dn dn.
---o0o--4. CC NGUYN TC CHI PHI I SNG CA TNG
i. By php bt thi
Vo khong thi gian cui cng trong cuc i hong ha ca c Pht, xu
hng nh c ca t-kheo cng lc cng pht trin mnh, v s sng chung
trong mt tr x nh vy s pht sinh nhiu s kin phc tp, cho nn c
Pht thit lp mt s nguyn tc chi phi i sng ca cng ng Tng
l.
Trn con ng t Ma-kit-11 i v Cu-thi-na12 , ni Ngi s nhp i
Nit-bn, nhn v i thn ca vua A-x-th 13 n tham vn kin Pht v
vic vua nc Ma-kit- ny mun chinh phc dn chng Bt-k 14 , c
Pht ging cho cc t-kheo by nguyn tc bt thi duy tr s ha hip
ca Tng15 . By nguyn tc y nh sau:
1. Cc t-kheo cn phi thng xuyn tp hp, v tp hp ng o,
ging lun chnh php, khin cho c s ha thun trn di ca cc t-kheo.
2. Cc t-kheo phi t hp trong tinh thn ha hip, gii tn trong tinh thn
ha hip, v chp hnh Tng s trong tinh thn on kt.
3. Chng t-kheo khng ban hnh nhng lut l khng thch hp, nhng lut
l khng ng c ban hnh, v cng khng bi b nhng lut l c
ban hnh t trc; sng ng nhng g c quy nh bi cng ng
Tng l.

4. Cc t-kheo lun lun phi knh trng, phc v cc t-kheo trng lo,
nhng v c nhiu kinh nghim tu tp trong Chnh Php Lut, sn sng nghe
theo nhng li khuyn dy ca cc bc trng thng nh th.
5. Cc t-kheo sng khng b li cun bi nhng tham i.
6. Tr x cng ng cc t-kheo lun lun l nhng tr x nhn tnh.
7. Cc t-kheo sng an tr trn chnh nim to thnh mt cng ng sinh
ng, khin cho cc bn ng tu t nhng phng khc nu cha n th
mun n, v n th mun cng sng v cng tu tp trong s an lc.
By nguyn tc c c Pht nu ln bao gm nhng iu khon i
sng cng ng, v mt s iu khon cn thit cho s tin b i sng tinh
thn, vn l ni dung phong ph ca s ha hip. Cc nguyn tc chi phi
cng ng l cc nguyn tc dn ch v bnh ng; chnh trn nn tng ny
m h thng Lut tng ca tt c cc b phi c xy dng. Chng cng l
nhng nguyn tc ch o cho tt c mi th tc tc php yt-ma.
Ri tip tc hnh trnh i v Cu-thi-na, hng n sa la song th, c Pht
dng chn ti sinh a ca b tc Ma-la. Ti y, tin tc v vic Ni-kin
Thn T16 t th, v cc t ca Ni-kin T bt u tranh chp nhau
kch lit khin mt s cc Trng lo lo ngi s kin nh th c th xy ra
gia cc t Pht. Do th, ngi X-li-pht tp hp cc t-kheo nhc li
tt c nhng im chnh yu trong gio php ca c Pht v sau khi c
Th Tn khng cn ti th gian cc t-kheo s khng khi ln d kin i
n ch tranh chp nhau v cc vn gio l17
ii. By php dit trnh
Mt khc, khi A-nan c v Sa-di Chu-na18 bo tin cho bit vic tranh chp
d di ca cc t Ni-kin T, Ngi cm thy lo s n dng tc gy, v
cng Chu-na n trnh by vi Pht, thnh cu Pht quy nh c th cc
nguyn tc a n s ha hip gia cc t-kheo. Nhn dp ny, c Pht
ging rng cc nguyn nhn a n s tranh chp gia Tng, v tip theo
, ngi nu ln by php dit trnh, l cc bin php chm dt s tranh
chp gia Tng, v vi su php kh , cng gi l su php ha knh,
cho cc t-kheo cng sng chung trong tinh thn ha hip, nu cc nguyn
tc ny c tun th nghim chnh19.

1. Din tin (hay hin tin) ch trnh lut, iu lut nh ch u tranh bng
s hin din. Khi Tng tho lun v quyt nh mt vn g lin h n
mt t-kheo, phi c s hin din ca t-kheo y.
2. c (hay c nim) ch trnh lut, nh ch u tranh bng nh li. Sau khi
Tng phn quyt tnh v ti ca mt t-kheo b c ti; cac t-kheo khac
sau khng c php cht vn t kheo bi c ti y. Ni cch khc, mt
t-kheo ch c coi l phm gii ch khi no coa phn quyt ca Tng.
3. Bt si ch trnh lut, lut nh ch u tranh bng s khng si cung. Tng
khng th x l mt t-kheo khi v y ang b bnh tm thn, khng nng
lc nhn thc s vic mnh lm.
4. Pht l ch trnh lut, hay t ngn tr; lut chm dt u tranh bng s t
th nhn. Tng ch c th phn quyt s phm gii ca mt t-kheo ch khi
no t-kheo y xc nhn vic mnh lm.
5. Qun ch tranh lut, cng gi l ti x s, hay ti t tnh; lut chm dt
u tranh bng chn ng nhn. Khi t-kheo phm ti, Tng c yu
t phn uyt, nhng t-kheo y chi ti quanh co, khng chu xc nhn,
Tng p dng bin ph ch ti, cm t-kheo lm mt vic v khng c
hng mt s quuyn li, cho n khi no chu khut phc.
6. Trin chuyn ch trnh lut, hay a nhn ng, hay a nhn mch ti; lut
chm dt u tranh bng s din tin. Mt t-kheo b c ti, nhng c
nhng bt ng gia cc t-kheo v phn quyt ca Tng, v vy, cn phi
b phiu. Tng cn c theo a s phiu m quyt nh
7. Nh kh phn to ch tranh lut, hay nh tho ph a; lut chm dt u
tranh nh qung b d rch, hay nh ri c che lp ch t d20 .
iii. Su php kh h
Su php kh h, thng gi l su php ho knh, tc su nguyn tc
mt t-kheo sng chung ha thun trong tinh thn tng tr, v tng thn
tng i vi cc t-kheo khc. Ngha l nhng nguyn tc m mi c nhn
t-kheo cn phi th hin i vi tp th.
1. Thn ho ng tr, hay thn nghip t ho, tc c ch khim cung v t
i, i vi cc ng phm hnh.

2. Khu ha v trnh, hay nghip t ho.; S ni nng cn phi t tn, ho

nh, khng a n tranh chp.
3. ha ng duyt, hay nghip t ho, tm lun lun hoan h vi cc
ng phm hnh
4. Li ho ng qun, c nhng li dng vt cht c nhn nhng lun lun
cng chia x vi cc ng phm hnh khc.
5. Gii ho ng tu, cng chp hnh cc iu khon gii lut chung; khng
t t cc lut l ring cho mnh.
6. Kin ho ng gii; cng hc tp, chia x nhn thc gio l vi cc ng
phm hnh, khng t to lp thuyt l ring bit.
Su php ho knh hay kh h ny nh thy c tnh cch l tng nhiu
hn l thc t. Tc ch c thc hin vi tinh thn t gic. Nhng, trong
tc ng ca tm l phm phu, kh c th yu cu tnh t gic ni mi c
nhn sng trong mt tp th. Tuy vy, nu su php ho knh khng c th
th hin trong sinh hot thng nht ca mt t-kheo i vi cc t-kheo
khc, th Tng ang c du hiu b v. Cc php yt-ma l nhng c th
ho su php ho knh ny.
Trc ht, v c bn, su ho knh ch c th th hin vi i sng khng t
hu. Nhng khng th hiu ngha khng t hu mt cch n gin l
khng c s hu ring. y khng th trnh by chi tit nhng vn kin
quan nim t hu. iu nn bit l, nim t hu chu nhiu thay i theo
iu kin kinh t x hi trong tng thi i khc nhau v trong tng quc
khc nhau. Do , trong Lut tng, khng c mt nh ngha c th no v y
nim ny. Nhng thng qua cc php yt-ma th c th thy c ngha
ca n.
th hin ngha thn ho ng tr, cc php yt-ma lin h vic n inh
cng gii, v ng thi cng quy inh t-kheo c lm g hay hay khng
c lm g bn trong hay bn ngoi cc cng gii c cng ng tkheo n nh.
th hin khu ho v trnh, cc th tc tc php yt-ma c quy nh c
th, v cng quy inh ngha v m mi t-kheo phi chp hnh i vi cc
php yt-ma ca Tng.

Cac yt-ma phn vt, n nh vic phn phi v s dng phng c, n nh

ti sn no thuc thng tr Tng, ti sn no thuc chiu- Tng; l nhng
c th ho nguyn tc li ho ng qun. Cc yt-ma c thc hin trn c
s by php dit trnh, v nhiu yt-ma khc na, th hin hin cac nguyn
tc ho v kin ho.
Ni mt cch tng qut theo nh nhng g va c khi qut trn, th nn
tng cho s tn ti ca Tng l thanh tnh v ha hip. Ch ch ca cc
php yt-ma l to s thanh tnh cho cc t-kheo. Ngi no phm ti, cn
phi sm hi v sm hi nh th no l nh php khng c s c him
cho cc t-kheo khc. Mi lin h gia cc t-kheo, trong s h tng quan
h v cc bn phn v quyn li cn c x l nh th no cho khng
c s tranh chp gia cc t-kheo y l cng dng ca php yt-ma.
Vy, yt-ma l g?
---o0o--TIT 2. PHN TCH NI DUNG CA YT MA
1. YT MA L G?
Yt-ma l phin m t karman 21 ca ting Phn. Hn dch l bin s tc
php22 , v thng c cc lut s Trung quc gii thch rng Vn s do
t thnh bin c. Ngha l tt c cng vic ca Tng u do n m c
thnh tu m mn. y l dch v gii thch theo chc nng ca yt-ma.
Trong ngha en ca ting Phn, karman hay yt-ma c ngha l hnh
ng hay hnh vi. C hnh ng thuc c nhn m cng c hnh ng thuc
tp th. phn bit r hai phm vi trch nhim nh th, trong thut ng
Hn dch ng nghip lun lun c dng ch cho hnh ng thuc c
nhn, v c nhn y hon ton chu trch nhim v nhng hu qu m n
lm. Tri li, phin m yt-ma ch dng cho cc hnh vi tp th23 .
Trong gio l cn bn ca Pht, khng c hnh ng no vi s c m
khng a n hu qu tng xng nht nh. ng lc ca hnh vi lun
lun l ch, tc iu m thut ng ca Lun tng gi l t 24 . Hot ng
ca ch ngang qua s biu hin ca thn v ng. Khi ch t n mc
ch m n mong mun, by gi nghip o cn bn c thnh tu. Nhng
qu trnh ca bt c hnh vi no thuc thn hay thuc ng, bao gi cng
phi i qua ba giai on25. Giai on th nht gi l gia hnh ca nghip o,
tc giai an chun b cho hnh ng. Giai on th hai l cn bn ca

nghip o, lc m hnh vi t n mc ch mong mun. V sau cng l

hu khi ca nghip o, s tip din ca hnh ng sau khi cn bn nghip
o thnh tu. S phn bit ny khng ch p dng cho cc hnh vi c
nhn, m c trong cc hnh vi tp th. Th d trng hp th gii c tc 26 .
S thnh tu ca gii c tc, ngha l gii t c gii hay ni r hn, gii
th v biu27 pht sinh trong thn v tm ca gii t, khin cho bn cht
t-kheo hin hu ni gii t, s thnh tu ny l hnh vi tp th, tc do tc
php yt-ma nh php m c thnh tu. Cn bn nghip o c thnh
tu, tc gii th v biu pht sinh ni gii t, ch khi no Tng hon tt
tc php yt-ma ln th ba. Tt c cc giai on trc, k t khi gii t pht
sinh tm nim cu th c tc gii, c dn vo trc Tng, thnh khn ni
nhng li cu thnh gii s v.v cho n Tng thc hin mt ln tc
bch v ba ln yt-ma, tt c nhng din tin ny u c gi l gia hnh
ca nghip o. Sau khi Tng hon tt bch t yt-ma, gii th v biu
pht sinh ni gii t, by gi cn bn ca nghip o c thnh tu. T
tr i, nhng vic nh truyn trao php t y, t kh, v cc s gio gii ca
Tng i vi v tn t-kheo u c gi l hu khi ca nghip o.
Nh vy, trn nn tng, khng c s phn bit gia nghip c nhn v
nghip tp th. Nguyn l p dng cho mt k st nhn thnh tu hnh vi st
hi ca n qua cc giai on gia hnh nghip o, cn bn nghip o, v
hu khi nghip o nh th no, th nguyn l y cng p dng cho tc
php yt-ma ca Tng. y l nguyn l c bn xc nh tc php yt-ma
ca Tng c thnh tu hay khng thnh tu. Bi v, nh mt ngi khi
tm mun st hi, v chun b tt c iu kin cn thit hon tt s st
hi, nhng ti st c th khng thnh tu v cn bn nghip o khng
yu t pht sinh, v c theo m ngi ta xc nh cc trng hp
khinh trng ca ti st. Hnh s ca Tng cng vy, yt-ma thnh hay khng
thnh tu u c chi phi bi nhiu iu kin.
Xc nh tm mc khinh trng ca mt hnh ng c nhn c nhin khng
phi n gin, do s din tin phc tp ca hnh vi, nhng nu so vi vic
xc nh gi tr thnh hay hoi ca hnh vi tp th th s phc tp y vn cn
tng i n gin. Bi v, trong gio l ca Pht, ng lc ca nghip hay
hnh vi l ch. Nu l ch c nhn, th ch gii hn trong trng thi do d
hay cng quyt. Nhng nu l ch tp th, th s thng nht ch trong
tinh thn tuyt i ha hip phi c t ln hng u. Tt nhin, mt tp
th khng phi l mt bn th tru tng, m n l mt hp th ca nhiu c
th. Thi do d ca mt c th l s nt rn ca tp th. mt tp th b nt
rn th chng khc no mt con ngi bnh hon, thng tch, bi lit,

khng th hon tt s vic g ng k. Cho nn, yu t cn bn ca tt c

mi php yt-ma l s thanh tnh v ha hip ca Tng.
Trong phm vi hnh ng tp th nh va ni, phn bit vi hnh ng
c nhn, t karman thay v dch l nghip th Hn vn ch phin m l ytma. Nhng nu ni cho , cho r rng hn phi ni l tng-gi yt-ma, tc
ting Phn ni saghakarman hnh vi ca Tng. Cn phi ni nh vy
mi c th phn bit hnh vi ca cc tp th th gian khc vi hnh vi tp
th ca Tng-gi, l cng ng cc t-kheo. Trong cc tp th khc ca th
gian, khi ngi ta cn c mt quyt nh chung th nhng ngi tham d
quyt nh cn phi hi nhng iu kin cn thit xc nh t cch ca
mi thnh vin; nhng t cch ny ch cn cn c trn chc nng ca c
nhn y trong quan h tp th. Trong phm vi ca Tng, m thnh phn l
cc t-kheo, yu t xc nh t cch khng ch l chc nng, m cn l
bn cht. Cho nn s thanh tnh ca mi t-kheo trong vic gi gn cc iu
hc ca gii bn l bn cht ca Tng m cng l s thanh tnh ca Tng.
Ni tm li, yt-ma, hay ni l Tng-gi yt-ma, l hnh s ca Tng, cn
c trn nn tng l s thanh tnh v ha hip ca Tng, gm nhng nguyn
tc i hi phi tuyt i tun theo c p dng ty theo i tng ca
hnh s.
---o0o--2. I TNG CA YT MA
Trong t tng trit hc ca o Pht, tiu chun sau y c nhc n khi
cn xc nh tnh hin thc ca mt s hu: Ci g hin thc, ci c tc
dng, v ngc li ci g c tc dng, ci hin thc. Tc dng c ni
n l mt kha cnh khc ca nghip hay hnh ng. Trn nn tng l
tnh duyn khi, khng c tc dng no pht sinh t h v, m pht sinh
trong iu kin quan h h tng. Cho nn, khi phn tch s thnh tu ca
cn bn nghip o, cc lun s ca Lun tng khng th b st khng
cp y x ca nghip o. Y x tc i tng; s thnh tu ca mi nghip
o ch c th c xc nh ch khi no xc nh c y x ca n28. Th
d, trng hp mt ngi pht nguyn th tr gii cm khng st sinh. ng
lc ca hnh vi hay nghip o ny l t nim hay ch. Bn cht ca
nghip o ny, khi thnh tu, l khng st hi bt c mt sinh vt no.
Cho nn, ton th sinh vt trn th gian u l y x ca nghip o khng st
sinh. Y x ny l i tng m t nim duyn n lm ng lc cho cc qu
trnh ca nghip o l gia hnh, cn bn v hu khi. Nu t nim khng

bao trm c ton th sinh vt trn th gian, tc y x b khuyt, th d t

nim lun lun c mt trong sut giai on gia hnh, nhng n khng a
n cn bn nghip o, tc gii th v biu ca bt st khng pht sinh ni
ngi th gii. Y x nh vy gm i tng, tc ton th sinh vt v khng
gian, ton th sinh vt trn th gian khng tr a vc no, v trong tt c
thi gian29 . Tt nhin, cn c theo bn cht, mi loi gii c nhng y x
ring bit. Th d, gii st sinh ca cn s (u-b-tc/di) khng th hn nh
theo nm thng, m phi l c i; nhng trong gii cn tr, thi hiu ch tn
ti mt ngy mt m.
Cng nh mi nghip o thnh tu hay khng thnh tu vi cc trng hp
trng hay khinh l ty theo y x ca n ton hay khuyt; cng vy, yt-ma
ca Tng thnh hay khng thnh cn phi c cn nhc theo tng i
tng hay y x.
Trong lch s truyn lut ti Trung quc, cc lut s phn bit c ba i
tng ca yt-ma. l Nhn, Php v S.
i. Nhn
Nhn, tc nhn cch hay c nhn. Tng tc yt-ma vi i tng l mt c
nhn no , nh cc loi yt-ma truyn gii c tc, yt-ma tr pht v.v
Th d trong trng hp yt-ma truyn gii c tc. Trc khi tc php, Tng
phi kim nghim tt c iu kin cn thit ca gii t t-kheo. Ngi mun
c Tng tc php yt-ma trao gii c tc phi khng c cc gi nn,
tui hai mi, ba y v bnh bt phi 30. Tt c iu kin ny tc thnh
nhn cch thnh tu ca mt gii t t-kheo. Tng-gi yt-ma trong trng
hp ny ch c hiu lc i vi mt nhn cch thnh tu nh th. Nu c
iu kin no cn thiu, nhn cch khng thnh tu, v nh vy yt-ma cng
khng thnh tu. y l s quan h mt thit gia yt-ma v y x ca ytma. Cng tng t, nh trng hp Tng tc php yt-ma cho mt t-kheo
sm hi Tng tn. Ch khi no Tng xt nghim tha mn tt c iu kin tc
thnh mt t-kheo Tng tn, th t-kheo y mi tr thnh y x ca mt loi
yt m ny. Php Tng tn ch hin din ni bn thn mt ngi th gii
c tc ng nh php; nu tri li th d ngi c hi tt c iu kin
tng xng ti Tng tn, cng khng th c gi l t-kheo Tng tn. Ytma sm Tng tn ch c hiu lc i vi y x l mt t-kheo phm Tng tn,
ch khng th i vi sa-di hay cc hng ngi khc.
ii. Php

Php, hay bnh php31 , ch c cc sinh hot tp th ca Tng m Pht quy

nh, nh vic thuyt gii mi na thng, hay t t v.v Mc ch ca vic
thuyt gii l duy tr v pht huy s thanh tnh v ha hip ca Tng 32 . Nh
vy, y x ca yt-ma thuyt gii l cng ng cc t-kheo thanh tnh v ha
hip cng sng chung trong mt tr x. Trong s xt nghim cc iu kin
tha mn y x ny, trc ht l bn v ca cng ng, l s hin din
ca cc t-kheo trong phm vi i gii ca tr x. Nu trong lc Tng ang
tc php yt-ma, c mt t-kheo no khng tham d vo gii trng
thuyt gii cng khng c gi dc ng php, mc d t-kheo y ang
trong phm vi ca i gii; nh vy y x ny b khuyt v yt-ma khng
thnh tu. Mt khc, nh ni, mc ch thuyt gii l cng c v pht
trin s thanh tnh v ha hip gia cc t-kheo, nu lc Tng tc php ytma thuyt gii m trong phm vi ca gii trng c s hin din ca mt tkheo khng thanh tnh, tc t-kheo c phm ti, nhng cha sm hi ng
php; nh vy y x ny cng b khuyt. V li vic thuyt gii l mt Tng
s c nh k; nu Tng tc php yt-ma ny m trin hn nh k khng
ng php, th y x cng b khuyt. Bt c y x b khuyt trong trng hp
no, yt-ma thuyt gii cng u bt thnh.
iii. S
S, tc l s th hay s vt. Ni r hn y x ca yt-ma trong cc trng
hp ny l nhng vt th hu hnh, nh vic kt i gii, tiu gii, vic phn
chia Tng phng, Tng vt v.v mi loi i tng c mt sc thi tc
thnh bn cht ca n. Th du, i gii th phi c mc r rt ca cc ng
ranh; Tng vt th c nhng vt dng thuc s hu ca chiu- Tng, hay
ca thng tr Tng. Nh vic phn chia bnh bt gia Tng, nu cc bnh
bt ny khng c ch to ng theo qui lut, n khng th l y x ton
vn ca yt-ma. V nu i tng phn chia l thng tr Tng trong mt
tr x, nhng cc t-kheo khng tp hp ng php nh vy th y x cng b
khuyt.
Ni tm li, bt c y x ca yt-ma l loi no, mi loi u c mt s c
tnh hay iu kin tc thnh bn th ca n. Khi cc c tnh khng hi
, cc iu kin cn thiu st, th y x ca yt-ma s b khuyt mt phn
hay h hoi ton b. Nh mt ngi tn khuyt ch c th thch hp cho
hnh vi ny m khng th thch hp cho cc hnh vi khc; ng nhin n
khng th hon tt hnh vi m n khng thch hp. Cng vy, s cn nhc
tnh cht ton khuyt ca cc y x ty theo loi tng xng vi tc php
yt-ma l iu khng th coi nh c.

---o0o--3. PHN LOI YT MA

Nu da trn tc nhn phn chia th tng qut c ba loi yt-ma: tm
nim, i th33 v Tng php. Tm nim l t mnh ngh v ni ln li m
khng cn c ngi th hai nghe. Nh tm nim b-tt hay tm nim t
t chng hn. i th l s tc php gia hai hay ba ngi. Mt ngi ni,
mt hay hai ngi khc nghe. C hai php ny thc cht khng phi l ytma, nhng s tc php l tun theo nhng g l Tng qui nh, duy ch c
iu l khng hi tc s thnh Tng php.
Ring v Tng php yt-ma, cn c trn php thc, th ch yu c ba loi:
n bch, bch nh v bch t34 . n bch l ch mt ln tc bch gia
Tng, tc th Tng php c thnh tu. Bch nh l mt ln bch v mt
ln yt-ma. Bch t l mt ln bch v ba ln yt-ma. Ngoi ba loi Tng
php yt-ma ch yu ny, cn c theo lut Tng k th c th thm mt
trng hp na: cu thnh yt-ma 35 . Cu thnh l tc bch gia Tng cu
thnh Tng thc hin mt php yt-ma no . Thc cht iu ny cng
khng phi l php yt-ma, nhng v l s co tri s vic gia Tng, m
nhng g c lm gia Tng u gi l yt-ma, theo ngha rng ri nht, v
th n cng c gi l yt-ma.
trn ni, ngha en ca yt-ma l nghip hay hnh ng, hnh vi. Trong
phm vi c nhn, thn v khu u l biu hin ca nghip. Bt c hnh vi
no ca thn v ng, nu hi yu t s a n hu qu nht nh, u
c gi l nghip c. Trong trng hp Tng-gi yt-ma, s thng nht
ch phi c biu hin bng li, v ch c s biu hin ny mi a n hu
qu nht nh v n c hiu lc chi phi tt c hnh ng khc ca mi
c nhn trong mt tp th. Ni cch khc, trong cc hnh s ca Tng, thn
nghip khng nng lc thnh tu cn bn nghip o, m duy ch c
ng nghip. Cho nn bt c hnh vi no c thc hin gia Tng u phi
c biu hin bng li ni. Li ni phi r rng, mch lc, tt c mi ngi
u nghe v hiu, nh th yt-ma mi thnh tu.
Nh vy, trong s din tin ca tc php yt-ma, gia hnh nghip o ca
yt-ma c th c thc hin bng cc ng tc ca thn v ng, nh l bi,
cu thnh v.v nhng cn bn nghip o ca yt-ma ch c th thnh tu
bng nghip ng, tc bng li ni. Khng phi tt c cc t-kheo trong Tng
u cng ni mt lt xc nh mt vn . Nhng mt t-kheo trong
Tng bit r cc php thc yt-ma, i din Tng tc php. Li ni ca v

ny trong khi tc php l li ni c nhn, nhng th tnh ca cn bn nghip

o y l cng nghip. Cng nh trong cc sinh hot tp th ca th gian,
khi mt mnh lnh c ban hnh hay mt quyt nh c thng bo, th
ch c th pht xut t li ni ca mt ngi c t cch i din cho tp th.
Nu trong lc c hai ngi cng ni th khng th thnh lnh c. Php
nh nh th, bn cht ca ng nghip l nh vy. Cho nn, trong khi Tng tc
php yt-ma, ch mt t-kheo hi iu kin i din Tng ni li tc bch
v yt-ma, ch khng th hai t-kheo cng ni mt ln. Nu c hai ngi
cng ni, mc d cng vn c nh nhau, nhng nh vy l thnh hai quyt
nh ca Tng d ni dung ng nht36.
Trong ba loi yt-ma ch yu c phn loi theo php thc va k trn, ty
theo i tng ca yt-ma mi loi c thc hin cho tng xng.
Theo thng k tng qut37 ca Yt-ma ch nam, c tt c 44 php thuc n
bch yt-ma. Tng s trong cc trng hp ny vn n gin, ch cn mt
ln tc bch cho Tng bit l .
V bch nh yt-ma, tng qut c tt c 78 php, Tng s trong cc trng
hp ny c tm quan trng hn cc Tng s thuc loi n bch yt-ma. Do
, sau khi tc bch cho Tng bit s vic m Tng cn phi quyt nh, ri
by gi hi xem cc t-kheo ang hin din gia Tng c ai phn i hay
khng. Nu tt c u im lng, khng t-kheo no ni li phn i, hay ph
quyt, th quyt nh ca Tng c hiu lc. Ni cch khc, bch nh yt-ma
tc l mt ln tc bch v mt ln biu quyt.
V bch t yt-ma, tng qut c 39 php. Mt ln bch v ba ln yt-ma, tc
mt ln tc bch cho Tng bit Tng s cn lm ri ba ln ly biu quyt.
y l trng hp ca nhng Tng s quan trng nht. Cn bn nghip o
ca cc Tng s ny ch c th thnh tu sau khi ba ln hi v ba ln ton
th Tng u ng chp thun bng cch im lng.
Yt-ma thnh tu c ngha l cn bn nghip o ca Tng s thnh tu.
Cng nh trong trng hp nghip o c nhn, ch khi no cn bn ca
nghip o thnh tu, th mi c th a n hu qu tt hoc xu tng
xng. Cng vy, cn bn nghip o ca Tng s c thnh tu th quyt nh
ca Tng mi c hiu lc chi phi ton th cc t-kheo trong Tng. Sau khi
yt-ma thnh tu nh vy, nu c t-kheo no lm khc i iu m Tng
chp thun v quyt nh, t-kheo phm ti, khinh hay trng ty theo loi
Tng s.

161 php yt-ma k trn khng phi l con s c nh. Tng s khinh hay
trng cn ty thuc vo hon cnh lch s, mi trng x hi cc th.
Nhng iu cn bn cn nm vng l ba loi php thc yt-ma y. Mi khi
c s vic g xy ra gia Tng, cn phi cn nhc y x theo m p
dng mt php thc yt-ma no cho tng xng. iu ny s c ni r
cc chng sau.
---o0o--4. CC GIAI ON TIN HNH CA YT MA
Cng nh qu trnh din tin ca nghip o, cng vy, c ba giai on ch
yu ca yt-ma: gia hnh ca yt-ma, cng gi l tin phng tin; cn bn
ca yt-ma tc giai on yt-ma thnh tu, v t tr i cho n khi Tng
gii tn gi l hu khi ca yt-ma.
Nh ni, bn cht ca yt-ma l ng nghip, do tt c ba giai on ca
yt-ma u ly ng nghip lm c s. Nhng li c ni gia Tng, v l
nhng li c tnh cht cng nghip, cn theo mt qui tc vn c v vn mch
qui nh sn, ch khng th ty tin ni sao th ni.
i. Tin phng tin
Gia hnh hay tin phng tin ca yt-ma bt u sau khi cc t-kheo n
nh v tr gia Tng, tp hp ng theo nguyn l cn bn l thanh tnh v
ha hip38. Tt c cc loi yt-ma, t n bch cho n bch t, u c tin
phng tin ging nhau, vi li vn nh sau: Mt t-kheo thng ta i
din Tng tc php yt-ma, bt u hi; mt t-kheo khc, gi l v duy-na 39
ca Tng, i din Tng tr li; hi v tr li ln lt din ra nh sau:
Vn p 1:
Hi: Tng hp cha?
p: Tng hp.
Vn p 2:
Hi: Ha hip khng?
p: Ha hip.
Vn p 3:

Hi: Ngi cha th c tc ra cha?

p: ra (hoc ni: Trong y khng c ngi cha th c tc).
Vn p 4:
Hi: cc t-kheo khng n c thuyt dc khng?40
p: Khng (nu khng c ai gi dc. C th p l c v thuyt dc)
Vn p 5:
Hi: Tng nay ha hip lm g?
p: (ni Tng s) yt-ma.
Cc vn p trn c mc ch biu hin c th s thanh tnh v ha hip ca
Tng qua ng nghip. Tng c thanh tnh v ha hip th cn bn nghip o
ca yt-ma mi c th thnh tu.
Vn p 1, c mc ch xc nhn s tp hp ca Tng l ng php. Tng
tp hp ng php l Tng tc s. Mi loi yt-ma u c yu cu tc s ti
thiu nht nh, tng xng vi i tng ca yt-ma. Vn tc s Tng s
c ni sau.
Vn p 2, xc nhn s ha hip ca Tng. Trong cng mt gii, nu Tng
khng c xc nhn l ha hip th yt-ma ca Tng bt thnh.
Vn p 3, kim im thnh phn ca Tng. Nhng ngi cha th c tc,
ngha l cha c gii thnh tu bn th ca t-kheo, khng phi l thnh
phn ca Tng khng c tham d yt-ma ca Tng.
Vn p 4, c mt vi thay i ty theo loi yt-ma. Nh cc yt-ma kt tiu
hay i gii, khng t-kheo no c vng mt d bt c l do no, do
hon ton khng cho php thuyt dc v nh vy vn p ny c b qua41.
Trong trng hp thuyt gii, cc t-kheo ang c mt trong i gii, nhng
c duyn s chnh ng c php khng tp hp trong gii trng thuyt
gii th phi gi dc v thanh tnh. Gi dc l gi ch ty thun Tng, s
chp hnh bt c mt quyt nh no ca Tng. V cng phi bo co cho
Tng bit l i vi cc hc x ca t-kheo mnh hon ton thanh tnh 42 .
Nh vy, trong trng hp tc php thuyt gii, vn p ny cn ni nh
sau:
- Cc t-kheo khng n c thuyt dc v thanh tnh khng?

Nu c th p c, nu khng th p khng. Chi tit ca cc vic ny s

c ni r trong chng thuyt gii43 .
- C ai sai t-kheo-ni n thnh gio gii hay khng?
Cng trng hp tc php thuyt gii, v theo iu Pht ch, t-kheo-ni
Tng mi na thng phi n Tng cu thnh gio th s, l mt trong Tm
knh php ca t-kheo-ni, do , sau vn p 4, cn c thm vn p ny
na.
Vn p 5, xc nh mc ch m Tng tp hp tc php. Nh nu tp
hp thuyt gii, th p l: yt-ma thuyt gii, nu kt i gii th p:
yt-ma kt i gii; v.v.
Trn y l vn tin phng tin ca yt-ma. Nhng php thc yt-ma c
n c kp khc nhau, do trong mt ln tc php, c trng hp ch c
mt tin phng tin cho nhiu tc php yt-ma, nhng cng c trng hp
phi c mi tin phng tin cho mi tc php yt-ma. Th d trng hp t
t hay thuyt gii. Trong trng hp t t, tc php ch yu l n bch ytma. Nhng v Tng ng, cn phi sai ngihnh x-la hay hnh tr 44
kim im Tng s, th c thm bch nh yt-ma Tng sai ngi hnh xla. Hoc cn c ngi nhn s t t ca cc t-kheo, th c thm bch nh
yt-ma Tng sai t-kheo lm ngi nhn t t. Tt c cc yt-ma ny u
l gia hnh ca yt-ma t t. Do , trong vn p 5, cu tr li vn phi ni
l yt-ma t t. Mc d tip theo bch nh Tng sai t-kheo hnh tr hay
nhn t t ri mi n n bch tc php t t sau cng. Nh vy, trong mt
ln tp Tng, cng mt tin phng tin gm vn p 1, 2, 3, 4, m tc php
nhiu loi yt-ma, li vn vn p 5 thay i theo tng vic.
Trng hp khc, nh gii v kt i gii hay tiu gii. Sau khi tc tin
phng tin tc php yt-ma gii gii, li cn c tin phng tin khc
yt-ma kt gii. Mc d thi gian ca kt gii v gii gii c tin hnh
lin tc, nhng bn cht ca hai loi yt-ma khc nhau, do khng th
cng chung mt tin phng tin. Tc l, bt u t vn p mt cho n
sau cng hi v p:
- Tng nay ha hip lm g?
- Yt-ma gii i gii.
Sau khi xong tc php gii gii, li tc tin phng tin khc, cng bt u
vi vn p 1 cho n sau cng hi:

- Tng nay ha hip lm g?

- Yt-ma kt i gii.
Nh th gi l tc php n. Ngha l mt tin phng tin cho mt tc php
duy nht ch khng c php kim c hai.
C trng hp nht nh n, nh yt-ma kt v gii gii v.v c trng
hp nht nh kp, nh truyn th c tc v.v, c trng hp bt nh, nh
thuyt gii hay t t v.v. nu tin phng tin khng c thc hin ng
theo cc tc php n hay kp hay bt nh nh th th yt-ma ca Tng bt
thnh.
ii. Cn bn v hu khi ca yt-ma
Sau khi tin phng tin, tc gia hnh ca yt-ma, c thnh tu, by gi
ty theo loi yt-ma, hoc n bch, hoc bch nh, hoc bch t, cn phi
ng php m thc hin cho cn bn nghip o ca yt-ma c pht
sinh, v do th yt-ma ca Tng c thnh tu. Vn ca mi loi yt-ma
ny s c ni trong cc chng lin h.
Sau khi cn bn nghip o ca yt-ma thnh tu, t l hu khi ca
yt-ma. Th d, sau n bch thuyt gii, th vic tng c cc hc x trong
gii kinh, t bi ta cho n cc bi k tht Pht v cui cng l cc k tn
gii v.v cho n cui cng cc t-kheo u ra khi gii trng thuyt gii,
trn c giai on ny gi l hu khi ca yt-ma. Hu khi cng phi c
tin hnh nh php. Th d, nu l yt-ma thuyt gii, th phi c trn gii
kinh t u n cui. Nu v nn duyn khng th c trn, th trng hp
no c th c n iu khon no cng phi nh php ch khng th ty
tin mun c n u v mun ngh u. Hoc trong yt-ma t t cng
vy. Sau n bch t t, cc t-kheo bt u ln lt ni tam s t t, cho
n t-kheo cui cng. Nu cn mt t-kheo no cha kp ni tam s t t
m Tng gii tn, th hu khi b t ngang, d tc php yt-ma c thnh
tu ng php, nhng hiu lc ca yt-ma b gim st.
Do vy, trong khi tc php yt-ma, phi thc hin cho hon tt ng php c
ba giai on ca yt-ma, khng th t tin thm bt.
---o0o---

5. CC YU T THNH TU YT MA
Ty theo, mi loi yt-ma cn hi mt s yu t nht nh mi thnh tu.
Th d, yt-ma truyn gii c tc, gm 4 yu t thnh tu: 1) Nhn thnh
tu, t cch gii t y . 2) Tng thnh tu, Tng s, gm nm hay
mi t-kheo ty a phng. 3) Gii thnh tu, gii trng hay tiu gii
c tc php n nh nh php. 4) Yt-ma thnh tu, cc giai on ca ytma, gia hnh, cn bn v hu khi c thc hin y nh php.
Tng qut c 4 yu t cn bn yt-ma c thnh tu: y x, gii, tc s
v php thc.
i. Y x - Y x, hay i tng ca yt-ma, nh ni r trn.
ii. Gii - Gii, hay cng gii, s c ni r trong chng tip theo
(Chng II)
iii. Tc s - Mi loi yt-ma c thc hin vi mt tc s ti thiu. C 4
trng hp tc s Tng, tc cng l bn phn loi Tng theo tc s nh
ni trn. Nhng tc s y khng phi k theo u ngi, m l k theo
phm tnh, tc l ngi th c tc, hon ton thanh tnh; nu c phm ti
th sm hi nh php, v phi cng hin din trong mt cng gii. Nu
ng ngoi cc ng ranh ca cng gii, hay d trong cng gii
nhng bay ln khi mt t, thy u khng c k l tc s.
y cng nn ni thm mt s chi tit v tc s Tng bn ngi. Nu c
bn t-kheo tr ln cng tp hp trong phm vi mt cng gii th
thnh Tng th v c th tc php cho cc Tng s nh thuyt gii. Tuy
nhin, trong trng hp t t, nu cn c t-kheo Tng sai, th ngi th sai
y l i tng ca yt-ma, khng th k trong tc s bn ngi. Cc trng
hp tng t khc, nh phn chia vt dng gia Tng. Cn c ngi th sai
v l i tng ca yt-ma Tng sai do cng khng c k trong tc s
bn ngi. Ni tm li, trong cc trng hp tng t nh th, tc s Tng
phi k l nm ngi, mc d t bn cht, cc loi yt-ma ny c th c
tc php vi tc s Tng bn ngi.
Ngoi ra, trong cc loi yt-ma, c cc trng hp cng v bt cng khc
nhau. Bt cng l t-kheo Tng v t-kheo-ni Tng khng c tc php
chung. Nh vy, trong tc s t-kheo khng th k t-kheo-ni vo v ngc
li cng vy.

iv. Php thc - Php thc thnh tu hay yt-ma thnh tu l cc qu trnh
din tin ca yt-ma c thc hin nh php, theo th t mch lc. Chi tit
ca qu trnh ny c ni trn.
---o0o--6. GI YT MA 45
Tng-gi yt-ma l biu hin tuyt i ca s thng nht ch ca Tng. Do
, khi Tng tc php, nu c ngi t cch ph quyt ni ln li khng
chp thun Tng s ang c tc php, th yt-ma bt thnh. Khng c
trng hp a s p o thiu s m lun lun phi l s thun nht. Gi
yt-ma tc l Tng s b ph quyt. Nhng ai c t cch ph quyt ny? c
bn trng hp46:
a. Ngi c k trong tc s Tng nhng khng c php ngn yt-ma
(tc ph quyt Tng s): l nhng ngi ang l i tng ca yt-ma ha
trch, yt-ma tn xut, yt-ma y ch, yt-ma cm khng cho n nh bch y
b. Ngi khng c k trong tc s Tng nhng c quyn ngn yt-ma:
l ngi ang cu th c tc47 .
c. Ngi khng c k l tc s v cng khng c quyn ngn yt-ma: nh
khi t-kheo Tng tc php, th t-kheo-ni khng c k trong tc s v
cng khng c php ngn. Nhng ngi khc cha th c tc, nhng
ngi phm bin ti, nhng ngi tc tm th gii, hong mn, ng nghch,
t-kheo b tc php dit tn, bit tr trong khi sm Tng tn, t-kheo
khng cng tr x, t-kheo ang hin thn thng bay cch mt t, t-kheo
ngoi tm thy v nghe khi Tng tc php, cng nhng ngi ang l i
tng ca yt-ma. Tt c cc hng ngi va nu, khng c k trong tc
s Tng cng khng c php ngn Tng tc php yt-ma.
d. Ngoi cc hng ngi k trn, t-kheo thanh tnh hin din c k trong
tc s v c quyn ngn yt-ma. Trong trng hp b ngn nh vy, yt-ma
bt thnh.
---o0o---

7. PHI TNG CA YT MA
Trn y ni v ba y x v bn yu t thnh tu ca yt-ma v cng
ni rng th tnh ca Tng yt-ma l ng nghip. Tt c nhng iu l
nhng iu kin cn nghim xt v cn hi yt-ma ca Tng c
thnh tu v c hiu lc. y s ni n cc phi tng ca yt-ma, tc
nhng du hiu cho bit yt-ma khng th thnh tu. Cc du hiu ny cn
c trn hai yu t nhn bit. l nhn v php. Nhn hay nhn cch l
thm quyn ca mt t-kheo trong tc s Tng, hay ton th Tng, c th
c s dng trong mt gii hn no . Php, tc qui tc tc php. Chc
nng ca hai yu t ny l kt hp tt c iu kin cn c ca Yt-ma thnh
mt chnh th thng nht. Mt trong hai nu khng ton vn, du hiu bt
thnh ca yt-ma s c nhn thy.
C by phi tng ca yt-ma.
i. Phi php phi t-ni:
Trong ba loi yt-ma n bch, bch nh v bch t, ty theo tm mc quan
trng ca tng Tng s m p dng. Vi Tng s ch cn n bch l ,
nhng Tng li tc php bch nh hay bch t. Hoc bch yt-ma khng theo
th t mch lc, nh yt-ma trc ri bch sau. Tt c nhng trng hp
nh vy gi l phi php, ngha l tc php khng ng php thc. Mt khc,
hoc mt ngi, cho n hai hay ba ngi, cha Tng s m tc php
c ti mt ngi, cho n hai hay ba ngi, hay c ti Tng 48 . Nhng
trng hp nh vy gi l phi t-ni, v nhn cch vt ngoi thm quyn m
lut qui nh.
ii. Phi php bit chng:
Tc php khng ng php thc v Tng khng c ha hip, y gi l
phi tng ca yt-ma do phi php v bit chng. Phi php y cng ging
nh ni trn. Bit chng l do s tp hp Tng khng ng qui tc. Th
d trong trng hp t t hay thuyt gii; theo qui tc th tt c Tng ang
c mt trong cng cng gii ca tr x c n nh u phi tp hp
ton b. Nu khng tp hp ton b, v nhng ngi do duyn s Tam bo
c php khng n nhng li khng gi dc, hoc gi dc khng ng
php, nh vy, Tng c th b chia thnh hai chng khng ha hp, do
gi l bit chng49. Hoc trong trng hp truyn gii c tc, tc s ti thiu
phi mi v t-kheo cng tp hp trong phm vi ca gii trng, nhng

cng trong gii trng m k ng ngi ngi khng ng nht, th y

cng gi l bit chng.
iii. Phi php ha hip:
Tng ha hip, ngha l khng c bit chng, nhng cc loi yt-ma c p
dng li khng ng tm mc quan trng ca cc Tng s.
iv. Nh php bit chng:
Tri vi cc trng hp phi php ni trn tc l nh php. D yt-ma nh
php, nhng chng khng ha hip, cng l phi tng ca yt-ma.
v. Php tng t bit chng:
Cc loi yt-ma n bch, bch nh hay bch t c p dng ng cch
theo tm mc quan trng ca Tng s, nhng khi tc php th khng ng
qui tc, ngha l khng theo th t tc bch trc ri yt-ma (ly biu quyt)
sau m li yt-ma trc tc bch sau. Loi yt-ma khng ng nh th t tc
php in o nh vy, gi l tc php tng t. Bit chng th nh ni
trn.
vi. Php tng t ha hip:
Tri vi bit chng l ha hip. Php tng t th ging nh iu 5 va ni.
vii. B ngn m khng nh ch:
Yt-ma b ngn cn ng php, ngha l ngi ngn t cch ngn, v
ngn ng cch. D b ngn, tc b ph quyt, nhng Tng vn c tin hnh
tc php, nh th cng l phi tng ca yt-ma.
Ni tm li, nu phm mt trong by phi tng k trn, th yt-ma ca Tng
bt thnh, v quyt nh cua Tng khng th c hiu lc.
---o0o--KT LUN
S tn ti ca Tng l sinh mng ca Pht Php. Thanh tnh v ha hip l
yu t nn tng to thnh sinh mng ca Tng. Cng nh bt c s tn ti
ca mt cng ng x hi no trong th gian u phi t trn nn tng l s

thng nht ch v hnh ng; m biu hin ca s thng nht ny l s

thng nht quyt nh v mnh lnh c ban hnh. Cng vy, Tng c c
s ho hip l do s thng nht quyt nh; v quyt nh y c ban hnh
bng mnh lnh m tt c thnh phn ca Tng phi tun theo. Lm th no
c s thng nht y, l chc nng ca yt-ma.
Tuy nhin, t chc Tng-gi, tc cng ng xut gia ca chng t ca
Pht, khng ging nh bt c t chc no ca th gian, cho nn cc php
yt-ma ca Tng c nhng sc thi v ni dung ring bit.
Nh ni, Tng-gi yt-ma l mt hnh thi khc ca cng nghip, hay
hnh vi tp th. Trong cc cng ng ca th gian, v mi t chc c mt
hay nhiu mc tiu khc nhau, v do , quan nim v bn cht v sc thi
hnh ng t n mc ch cng khc nhau. Trong Pht php, mc
ch ti thng l gii thot, l t n o qu ca Nit-bn. Do s chi phi
ca nghip lc, con ngi c th b o lc hay c thng tin, tr nn thp
hn hay cao thng. S chuyn hng ca hnh ng l s chuyn hng
bn cht ca con ngi, thay i xu hng a lc thnh xu hng siu vit;
a con ngi t ch thp hn ln n ch cao thng. V vy quan nim v
bn cht v biu hin ca nghip trong gio php ca Pht khng ging nh
cc quan im v trit l hnh ng ca th gian. Chnh do im ny m cc
yt-ma ca Tng, mc d xt trn hnh thc th i khi cng ging nh cc
nguyn tc sinh hot trong cc cng ng x hi, d vy, bn cht v sc thi
yt-ma ca Tng li hon ton khc hn. Nu nm vng gio l v nghip,
gm c bit nghip v cng nghip, m c Pht ging dy, th c th
nm vng c nhng im tinh yu ca Tng-gi yt-ma.
Nguyn l cn bn ca nghip trong Pht php c th c pht biu tm tt
nh vy: Sng l hnh ng nu mun ni theo ngn ng thng thng.
Hoc hi: Ci g hin thc, ci c tc dng v ngc li ci g c tc
dng, ci hin thc, l mun ni theo ngn ng trit l. D mun ni
theo cch no, ni l hnh ng, hay ni l tc dng, thy u l nhng cch
ni khc v nghip. Yt-ma l du hiu cho s tn ti hay tan v ca Tng.
Vi tnh cht quan trng nh vy, vic nghin cu cc php yt-ma l phn
s khng th no xao lng i vi t-kheo.
---o0o---

CHNG HAI - CNG GII

TIT 1. NGHA V TM QUAN TRNG CA CNG GII
1. NGHA CA CNG GII
Ting Phn ni l sma50 , c ngha l bin gii, bin thy hay ng ranh
phn chia hai khu vc khc nhau, nh ng ranh phn chia gii hn lnh
th ca hai nc st nhau chng hn. Trong Hn vn, n thng c ni
gn l gii. y chng ta dng t cng gii, trong ngha thng dng
l gii hn ca lnh th, hay bin cng, ch khu vc hay mi trng
sng chung ha hip v cc sinh hot tp th ca Tng-gi, c qui nh
bi cc ng ranh bao quanh theo s chp thun tuyt i ca Tng on
qua nhng th tc yt-ma.
Nhng t-kheo c sng trong khu vc gii hn bi cc ng ranh ny
to thnh mt cng ng Tng l ring bit; h phi chp hnh cc ngha v
v th hng cc quyn li lin h n cng ng m mnh ang sng. Tkheo no khng tun theo cc qui tc sng chung ha hip v sinh hot tp
th trong cng gii y c gi l ngi bit chng, phi c x l theo
nhng iu khon m lut n nh. Cc t-kheo sng ngoi cng gii
ny, khng thuc thm quyn x l ca nhng t-kheo sng trong cng
gii; h cng khng c thm quyn can thip trc tip vo cng vic ni b
ca cng ng sng trong cng gii ny.
Trong thi k u tin ca Tng on, c Thch Tn khng qui nh cng
gii ca cng ng Tng l. Tt c cc t-kheo t c Thch Tn d sng
ri rc hay sng tng nhm nh trn nhiu lnh a khc nhau cng u
thuc v mt cng ng duy nht m c Thch Tn l trung tm, do mi
vn xy ra lin h n mt c nhn t-kheo hay mt tp th t-kheo u
c chnh Ngi trc tip gii quyt v x tr. V sau, do s gia tng s
lng t-kheo, cng ng Tng l tr thnh rng ln, vic gii quyt trc
tip nh th tr thnh kh khn do vn di chuyn, nn c Thch Tn cho
php t-kheo a phng no th ty theo hon cnh thch hp m thuc v
cng ng ca a phng vi mt cng gii c ng n nh r
rng bi cc ng ranh51 . Nh th, t mt cng ng Tng l c tnh cch
tp trung rng ln c chia nh thnh nhiu cng ng a phng khc
nhau. H thng t chc Tng on ca c Pht da trn nguyn tc dn ch
khng tp quyn, do cc Tng on a phng sng v sinh hot nh
nhng cng ng t tr, khng b chi phi bi mt cng ng trung ng ti
cao no c. Tuy nhin, i sng ca mt t-kheo l i sng khng gia nh,

i hay u ty s thch, ty nhu cu hnh o v ha o ring bit ca

mnh, ch khng b buc cht vo bt c mt cng ng no, v vy mt tkheo trong gi trc ang ti cng gii ny th thuc v cng ng Tng
l ny nhng trong gi sau v y bc qua cng gii khc th l thnh
vin ca cng ng Tng l v phi chp hnh cc ngha v cng nh
hng th cc quyn li cng ng . Do tnh cch di ng ny m mc
d Tng on c chia nh thnh nhiu cng ng a phng khc nhau
vi nhng sinh hot t tr khc nhau khng c trung ng chi phi, nhng
tt ca u sinh hot nhp nhng theo nhng qui tc chung, khin mt t-kheo
t ni ny sang ni kia khng b bi ri v sinh hot thng nht ca mt
ngi xut gia khng h b gin on. Tt c cc cng ng a phng nh
vy trong v hnh to thnh mt cng ng thng nht, l cng ng
t xut gia ca Pht.
---o0o--2. HIU LC CHI PHI CA CNG GII
Theo s n nh ca Pht, bt c trong trng hp no, bt c trong khong
thi gian no d ch trong chc lt, h ni no c bn t-kheo ang hi t
cch t-kheo t tp li u tr thnh Tng, tc mt tp th nh nht. Nu c
vic g xy ra chung cho c bn v y, cn c gii quyt chung, th ngay
ti ch y cc ng ranh cn phi c n nh, ngha l phi tc php kit
gii. Sau khi cc ng ranh c n nh, bn trong phm vi ca cc
ng ranh h tr thnh mt cng ng tm thi, c tnh cch t tr ring
bit. Gi s lc by gi c mt t-kheo th nm ng gn , nhng ton
thn ca ng ny hon ton ngoi cc ng ranh c n nh, th v
ny khng c k l mt thnh vin ca cng ng bn trong cng gii
v khng c thm quyn can thip vo cc cng vic ang tin hnh ca bn
t-kheo kia.
S n nh cng gii bi cc ng ranh nh vy l mt hnh vi tin
quyt, cn phi c tin hnh trc nht trong tt c mi sinh hot tp th
ca Tng52 . N l c s hin thc phn on c hay khng c s chia r
xy ra gia Tng. Khi mt sinh hot tp th ca Tng, nh thuyt gii chng
hn, c tham d y vi tt c cc t-kheo ang sng chung trong mt
cng gii, th sinh hot y c coi l ha hip. Tri li, nu c mt tkheo ang c t cch tham d m khng tham d cng khng gi dc,
sinh hot ca Tng by gi phi c coi l ang b chia r, hay t nht ang
c du hiu chia r m cng vic lm kia bt thnh v nu lm l c li. Do

vy, s n nh cng gii c mc ch bo m s on kt ca Tng trong

tng cng ng a phng; n buc rng i sng ca mt t-kheo vo
cng ng m mnh ang sng chung, d ch trong khong thi gian ngn.
S tn ti ca Tng on ch c ngha chng no cc thnh vin ca n
u sng v sinh hot trong mt tinh thn ha hip nht tr, ng theo lut
php. Cho nn vic n nh cng gii bo m s ha hip nht tr y
phi c coi l cng vic quan trng hng u ca Tng. Khng th c bt
c sinh hot tp th no ca Tng c php tin hnh nhng ni no m
cng gii khng c n nh. Ni cch khc theo ngn ng ca lut tng
Hn vn, tt c mi php yt-ma ca Tng khng c php c hnh
nhng ni cha c kt gii.
---o0o--TIT 2. BN CHT CA CNG GII
Nh nh ngha trn, cng gii l mt khong t ln hay nh ty
trng hp, c bao quanh bi cc ng ranh m ting Phn gi l sma.
Theo nh ngha y th bn cht ca cng gii l vng t m con ngi c
th sng sinh hot trn .
Cng gii c phn bit thnh hai loi khc nhau, l cng gii t nhin 53
v cng gii n nh54 . Tt c mi Tng s ngha l tt c mi th yt-ma,
u c c hnh trong phm vi ca hai cng gii . Nu ti tr x, tc
ti cc cha, cc Tng-gi lam, th Tng s phi c thc hin trong phm
vi ca cng gii n nh tc tc php gii. Trong trng hp xut hnh,
ngha l mt nhm t-kheo vi s lng ti thiu t 4 ngi tr ln ang i
chung vi nhau, gia ng c s vic xy ra cn phi c gii quyt tp
th, th Tng s c th c thc hin trong phm vi ca cng gii t
nhin.
---o0o--1. CNG GII T NHIN
Cng gii t nhin hay t nhin gii, l nhng vng t c ng ranh t
nhin khng do s n nh qua th tc ngh quyt hay yt-ma. C bn loi
cng gii t nhin:
i. T lc gii

T lc55 , ch tt c nhng ni c nh ca dn chng , gm xm lng, th

trn v.v.. Cng gii t lc c hai hnh thi khc nhau. Th nht, cng gii
c ng ranh r rng, khin c th phn bit c phm vi bn trong v
bn ngoi ca t lc. Th hai, t lc khng c ng ranh r rng, tc nhng
ni m nh ca ca dn c lin tip nhau, khin khng th phn bit c
phm vi ca t lc ny chy di n u v t u tr i th thuc v phm
vi ca t lc khc. Trng hp ny, phm vi c qui nh l rng 21,5
khuu tay56 .
ii. A-lan-nh gii
A-lan-nh, ting Phn l aranya, Hn dch l v s x hay khng nhn 57 , ch
cc khu rng vng hay nhng ni khng c dn c. Cng gii a-lan-nh
cng c hai, l ni nguy him v c cc loi th d, v ni khng nguy him
tc khng c th d. Ti nhng ni a-lan-nh khng nguy him th cng
gii c qui nh l rng mt cu-l-x 58 , c tnh theo khong cch m
ting ku c th nghe c. Trong vng cng gii t nhin c qui nh
phi l khng c v Tng no hay cha no (cha c Tng). Cng gii alan-nh c s nguy him c qui nh trong vng 7 bn-59.
iii. o hnh gii
o hnh, tc l cng gii t nhin trong lc i ng. Trn con ng
dc ngang 600 b c th lm cc yt-ma60 .
iv. Thy gii
Thy gii61 , tc cng gii ng thy, khi ang i trn thuyn. Phm vi
c c tnh bng cch cho mt ngi c sc mnh nht ly nc hay ct
tung ra 4 pha, ti ch no th ch c coi l ng ranh.
Trong cc cng gii t nhin k trn, khi hnh Tng s gii quyt mt
vn g, cc t-kheo ng hnh ngi i din nhau. Trong phm vi cng
gii ang hnh s, khng c c t-kheo no khc ngoi nhm khng
tham gia khi b coi l c hai nhm Tng trong cng mt phm vi cng
gii, th hnh s ca Tng mi hp php.
Cc cng gii t nhin nh trn c coi l nh php cho cc hnh s ca
Tng m khng cn phi kt tiu gii, nu ton th t-kheo trong nhm
khng c s chia r, nu c s chia r, phi kt tiu gii hnh Tng s,
phng s cn tr ca cc t-kheo khc.

---o0o--2. CNG GII N NH

Cng gii n nh62 , hay ni l tc php gii, l cng gii c n nh
bng th tc hp Tng v cc cng b ng ranh vi s chp thun tuyt
i ca Tng. Loi cng gii ny thng dng c hai, l i gii, tc cng
gii ln nh cc t vin, gi lam, tr x ca Tng; v gii trng tc cng
gii nm trong phm vi ca i gii, coi nh l hi trng Tng tp hp
biu quyt nhng s vic tp th, nh truyn gii, thuyt gii, t t. Trong
trng hp bt thng nu khng th tp hp trong tr x, v c th b cn
tr bi cc t-kheo khc, Tng c th kt tiu gii ngoi a phn i gii
hay trong phm vi cc t nhin gii m phm vi nh nht c th tp hp ti
thiu bn t-kheo gii quyt nhng vn khng lin h s ng cc tkheo khc. Sau khi s vic xong, tiu gii ny phi c tuyn b gii gii.
Khng c khng gii gii m i.
i. i gii
Bt c ni no c s hin din ca Tng, ngha l c s sng chung ca ti
thiu bn t-kheo, ni phi n nh cng gii c bao quanh bng
nhng ng ranh m ton th Tng u tuyt i chp thun, tt c cng
sng chung ha hip, cng chp hnh cc ngha v v cng th hng cc
quyn li theo cc nguyn tc dn ch v bnh ng. Ni n gin, th y l
cng gii cc t-kheo cng sng chung 63 v cng thuyt gii chung64.
Phm vi ca i gii c qui nh ti a, theo Thp tng lut, l 10 cu l
x, tc khong 18.000m65 theo c hai chiu dc v ngang. Trong phm vi
n bao trm lun c nh ca ca dn c. l phm vi cng gii ca
Tng. V ni, c qui nh ch trong vng mt cu l x tc khong 1,8km 66
.
Hiu lc ca s n nh cng gii khng p dng chung c Tng ln ni.
Ngha l nu Tng mun thit lp cng gii ca mnh th phi tc php
ring n nh ng ranh. Ni cng vy, tc php ring t n nh
ng ranh cho mnh. Nhng cng gii ca Tng v ni c th n nh
chng ln nhau m cng gii ca mi bn vn khng mt67 .
Nh ni, vn nh cng gii c mc ch tp hp tt c cc t-kheo
thnh mt cng ng a phng, cng sng chung ha hip v cng thuyt
gii, do vic n nh ng ranh l cng vic ch yu rt quan trng. Cc

ng ranh phi c c th bng nhng mc gi l tiu tng. V i gii

l tr x m cc t-kheo c th sng chung trong cng mt thi gian di, do
cc vt c dng lm tiu tng n nh ng ranh phi c gi tr lu
bn. Nhng vt khng tn ti lu nh cy chui, hay nhng th rng rut
nh tre, khng c php dng lm tiu tng, v nhng th khng th
qui nh ln mc ng ranh mt cch bn chc. Sng hay rch cng c th
dng lm tiu tng, nhng phi l sng hay rch thng xuyn c nc.
Nguyn tc n nh ng ranh l ln mc phi c th v chnh xc bt
c ai v trong bt c thi gian no cng c th nhn ra mt cch d dng,
khng tranh ci c. Nhng g tha mn nguyn tc ny u c th dng
lm tiu tng. l nguyn tc bo m tnh ha hip nht tr ca Tng,
khng th bt c yu t d nh nht n u c th gy ta tranh lun v dn
n tranh chp bt ha gia Tng.
i gii c chia lm hai loi chnh: i gii khng c gii trng v i
gii c gii trng. i gii khng gii trng l tr x m cc t-kheo
sng nhng khng c nhng sinh hot tp th nh k nh thuyt gii, t t.
Tc trong trng hp hai tr x Tng gn nhau, mc d cng gii ring
bit, nhng c hai bn u mun sinh hot chung, nh thuyt gii chung
chng hn, th ch cn mt gii trng chung cho c hai bn l . Ngoi
trng hp y ra, bt c i gii no cng phi c gii trng bn trong, y
gi l i gii c gii trng.
Theo nguyn tc, hai cng gii khng c php c chung ng ranh cho
nn trong trng hp i gii c gii trng, mc d l gii trng c t
trong phm vi ca i gii, nhng ng ranh ca c hai phi cch nhau ti
thiu 2 khuu tay, tc khong 1 mt. Nh vy, i gii khng c gii trng
ch c mt lp ng ranh duy nht, tc cc ng ranh bao quanh bn
ngoi (i gii ngoi tng). Cn i gii c gii trng th c ba lp ng
ranh, mt l ng ranh bao quanh bn ngoi vn ng nht vi i gii
khng gii trng nu trn. Hai l ng ranh bn trong ca i gii (i
gii ni tng), n cch cc ranh ca gii trng bng 2 khuu tay; y l
gii tng bn trong ca i gii. Ba l ng ranh bao quanh gii trng
c khi gi l tiu gii. Nh vy trong mt i gii c gii trng gm c ba
a phn ring bit. a phn i gii l tr x ca Tng. a phn trng
gia phn cch cc ng ranh bn trong ca i gii vi cc ng ranh
bao quanh gii trng, c coi l cng gii t nhin v trong cng l a
phn ca gii trng.

Khi n nh cng gii ca i gii c gii trng cc ng ranh ca gii

trng c cng b trc; k l cng b cc ng ranh bn trong ca
i gii, v sau ht l cng b cc ng ranh ngoi ba i gii. Th tc
tin hnh vic n nh cc ng ranh ny s c ni on sau tit 4. Ni
tt l khi kt th kt gii trng trc ri mi kt i gii sau.
Sau khi n nh i gii v sng mt thi gian, nu Tng thy y
khng thun tin, cn di chuyn ton b i ni khc, th i gii v gii
trng phi c tuyn b, i gii coi nh t ng c gii ta. Cc tnh
nhn, sa-di u c th sng chung trong i gii vi t-kheo tuy ngha v v
quyn li khng ng, v cng khng c k l thnh vin ca cng ng
sng chung trong tr x.
ii. Gii trng
Gii trng68 l mt khu t nm trong phm vi ca i gii, c dng
lm hi trng ca Tng. N c th l khu t trng, hay bn trn khu t
ny c ct nh. Cc ng ranh ca gii trng cch qung cc ng ranh
bn trong ca i gii mt mt nh ni.
Nguyn lai, n ngy thuyt gii nh k, tt c t-kheo trong cng tr x
phi tp hp li mt ch thuyt gii. Nhng v ni thuyt gii khng
c n nh c nh, s tp hp tr thnh kh khn. Do Pht khin cc
t-kheo kt gii trng lm ch c nh tt c cc t-kheo u bit ch
m tp hp69 . Mt khc, ngoi nhng trng hp nh thuyt gii v t t th
ton th t-kheo trong cng tr x phi tp hp mt ch, song cn c nhiu
trng hp m s vic ch quan h mt s t-kheo, nh trng hp truyn
gii c tc, ch cn tp hp 10 t-kheo, hay xut ti Tng tn ch cn hm 20
t-kheo l tc s. Nhng cng vic khng nh k nh vy li l vic xy
ra thng xuyn, m c mi ln xy ra u phi kt gii v gii gii th rt
l phin phc. Gii trng khi c thit lp dng lm phng hp thng
xuyn th Tng c th hp bt c lc no, l trnh nhng phin phc kt
v gii nhiu ln nh vy.
Phm vi gii ca gii trng nh nht phi dung cha 21 ngi 70 , m
khong cch sao cho khi ngi ny dui cnh tay ra th u ngn gia chm
vo thn ngi k71 . Con s 21 l s t-kheo khi lm yt-ma xut ti Tng
tn, trong gm 20 t-kheo m gii th cn thanh tnh v mt t-kheo
phm gii c Tng xut ti.

Trong mt i gii ch c php thit lp mt gii trng m thi. Nu hai

tr x Tng vi hai i gii khc nhau nhng mun cng thuyt gii chung
th c th c chung mt gii trng, t tr x no cng c.
Gii trng c th thay i a im trong phm vi ca i gii. Nhng nu
hy b gii trng c sang gii trng mi Tng phi lm php yt-ma
gii ta gii trng c v n nh li ng ranh ca gii trng mi.
Nu i gii v gii trng c Tng lm yt-ma n nh cc ng ranh
chung mt ln, th cc ng ranh ca gii trng phi c n nh trc,
v khi n nh Tng phi ngay trong phm vi ca gii trng. Sau mi
n nh cc ng ranh trong v ngoi ba ca i gii, v khi lm yt-ma n
nh ny th Tng phi trn t ca i gii, tc ra ngoi gii trng v
ngoi c phn t trung gian phn cch i gii v gii trng.
iii. Tiu gii
Tiu gii l cng gii bt thng Tng lm cc yt-ma bt thng trong
trng hp khng th hp ti gii trng. Khi c s vic bt thng xy ra
cho mt nhm t-kheo, khng lin h n ton th t-kheo trong tr x, v
nhm t-kheo ny cng khng th tp hp vo gii trng, v c th c s
cn tr ca cc t-kheo khc khi h ang lm yt-ma nn h c th dn nhau
ra khi i gii v kt tiu gii lm yt-ma. Tiu gii nh vy l mt hnh
thc gii trng di ng v lm thi. Sau khi xong vic, phi tuyn b gii
ta mi c i. Phm vi ca tiu gii nh nht l 4 ngi ngi thnh mt
ng thng, v nu 5 ngi tr ln, th ngi thnh vng trn m phn lng
ca h c coi l ng ranh ca cng gii. Sau khi lm yt-ma kt tiu
gii th cc t-kheo ny to thnh mt cng ng lm thi ring bit m
nhng t-kheo no ngoi phm vi y khng c php can thip vo cng
vic ca h.
Hoc trong trng hp xut hnh m cs vic xy ra nh gp ngy b-tt
thuyt gii, t t hay cc trng hp x tr khc, v trnh s cn tr ca
cc t-kheo khc ngoi nhm, nn t-kheo ti thiu 4 ngi tr ln c th
lm yt-ma kt tiu gii trong cng gii t nhin. Sau khi cng vic xong,
trc khi tip tc l trnh, cc t-kheo ny phi lm yt-ma gii ta tiu gii.
iv. Cc cng gii bit xut

Cc cng gii bit xut l nhng cng gii c th c chung ng ranh

vi i gii, hay trong phm vi ca i gii nhng hiu lc khng ng
vi cc ng ranh ny, do cn lm yt-ma ring n nh.
Cc cng gii bit xut ny gm php li nh ng, php ng li bit,
php bit li ng, gii khng la y, gii tnh tr, gii tnh kh v kh tng.
a) gii php li nh ng: Trong trng hp c hai tr x ca Tng gn
nhau, vi hai cng gii bit lp, nhng c hai bn u mun thng nht
sinh hot vi nhau tc cng thuyt gii chung, v cng th hng chung cc
quyn li vt cht; nu bn no nhn c nhng li dng th em chia u
cho c hai72
trnh s giao thng kh khn cho c hai, cho s tp hp chung cc tkheo ca c hai tr x vo mi khi thuyt gii khng gp tr ngi, khong
cch gia hai tr x khng c qu xa, v khng c cch nhau bi
nhng chng ngi nh sng ngi. Nu trn cc sng ngi ny c cu, hay
c thuyn b qua li thun tin th c. Phm vi ca c hai tr x c k
l phm vi ca cng gii b-tt. Cng gii ny rng ti a l ba do tun,
tc khong 20km73 l khong cch mt ngi i t u ny n u kia
ch trong mt ngy. Dng ca s n nh ny l cho mt ngi cch
gii trng thuyt gii qu xa c th ln ng i b v a im thuyt gii
trc mt ngy cho kp k b-tt74 .
Hai tr x vi hai i gii ring bit, nu mun thng nht thnh gii php
li nh ng, th trc ht phi t lm yt-ma gii i gii ca hai bn; sau
, ton th Tng ca c hai bn tp hp v mt ch lm yt-ma kt i
gii li cho Tng c hai bn u bit.
V c hai tr x by gi c chung mt thuyt gii, cho nn trong hai i gii
ca hai tr x ch cn c mt gii trng m thi, t bn no cng c,
ty theo s thun tin. Bn no c t gii trng th c xng gii
trc. Xng cc tiu tng v lm yt-ma kt gii trng xong ri, ton
th Tng ra khi gii trng, n a phn ca i gii c gii trng,
xng cc tiu tng trong ca i gii bn ny, k xng cc tiu tng
n nh cc ng ranh ca i gii bn kia. Trong khi xng cc tiu tng
ca c hai i gii, Tng khi phi i th st hin trng, v cc ng ranh
khng thay i nn tt c u r ri.
Ni tm li, trong gii php li nh ng, Tng ca hai tr x vn sng trong
hai phm vi i gii khc nhau, ch thng nht trn mt sinh hot, tc thuyt

gii v li dng m thi. Khi no s thng nht sinh hot ny khng th

duy tr c na, th hai bn hp li v tuyn b gii tn, bn no tr v v
tr sinh hot ring bit ca bn kit gii.
b) Php ng li bit: Khc vi gii php li nh ng, y ch thng nht
hai tr x khc nhau v s thuyt gii chung, cn phn li dng th bn no
th hng ring bn . Th tc hnh s kt gii i th ging nh th tc
kt gii php li nh ng, ch i khc ni dung trong li xng v bch
yt-ma m thi.
c) Php bit li ng: Hai tr x Tng gn nhau, c th phn chia ng
u cc quyn li vt cht cho nhau, nhng c th v l do bo tr tr x ca
mnh m khng th tp hp v mt ch thuyt gii, th hai bn c th hp
li tuyn b gii php bit li ng. Th tc tin hnh khng ging nh
hai trng hp trn. Ngha l, nu trc hai tr x c i gii ring v
gii trng ring, th nay tp hp ton th Tng c hai bn li mt ch, lm
yt-ma gii gii; ch gii i gii ch khng gii gii trng. Sau kt li
m khng phi xng gii tng v cc ng ranh ca hai tr x vn gi
nguyn. Nu trc c hai tr x khc i gii nhng ng thuyt gii v
ng li dng, th cng hp ton th Tng ca hai bn lm yt-ma gii i
gii, ri kt li v cng khng phi xng tiu tng na. Sau , bn no
cha c gii trng th Tng bn v hp li v lm yt-ma kt gii trng
thuyt gii.
d) Gii khng la y75 : Theo tt c cc lut b, ny t-kheo la y mt m,
phm x a, y y phi c x trc Tng 76 . T-kheo i n u, ba y phi
c mang theo nh chim c hai cnh. Nhng v nhiu trng hp khng
th mang lun theo bn mnh, do cn phi n nh cng gii ca y. Nu
t-kheo ngoi cng gii ca y, qua mt m, th khi nh sng ban mai bt
u xut hin, y y c coi l mt, phi x trc Tng.
Phm vi cng gii ca y ng nht vi phm vi ca i gii, nhng khc
vi i gii l tr xm tc nh ca c dn v khu quanh xm 77 . Khu quanh
xm l vng t trng k t ranh ca nh dn ngoi ba xm tri rng n
ln mc ca hn m mt ngi trung bnh ng t ranh ca nh ny ling
ra. Mc d k c xm v vng quanh xm u c th nm trong phm vi ca
i gii, nhng v cng gii ca y tr chng ra, cho nn khi t-kheo
li mt m trong nh dn m y c li nh khc hay bt c ch no
khc trong vng quanh xm, lc nh sng mai xut hin th y y b coi l
mt. Trng hp tri li cng vy.

Sau khi cng gii ca y c n nh, nu c nh dn no nm trong

phm vi tr x c d i, th ch t trng mi ny c coi l thuc
cng gii ca y. Tri li, trn khu t trng trc thuc cng gii ca y
nhng sau c dn ct nh, ct chi, hay che rp, th ch y v khu t
quanh ch y khng c k l gii ca y na.
V khi lm yt-ma kt gii ca y n nh r rng tr xm v vng quanh
xm ra ri.
Phm vi cng gii ca y cng c th trm c hai tr x ca Tng tc hai
i gii khc nhau, nhng trong vn phi tr xm v khu quanh xm ra.
Nu gia hai i gii c xm hay nh dn th cng phi tr ra vy. Nu hai
i gii cch nhau bng sng hay sui c dng nc chy xit th khng
c kt thng lm cng gii ca y, v trnh trng hp khi li qua b
nc cun mt y. Nu sng hay sui ny m c cu hay qua li d dng
th c th kt thng hai i gii li lm cng gii ca y.
Cng gii ca y phi c kt sau i gii, v n ty thuc vo phm vi
ca i gii. Khi mun gii ta, th phi gii cng gii ca y trc ri mi
gii i gii. Nhng nu gii i gii trc th khi phi gii ta cng
gii ca y, v i gii mt th gii ca y cng ty theo m mt lun.
e) Tnh tr v tnh kh: Theo qui ch ca Pht, trong a phn Tng gi-lam
khng c php un nu. Song do trng hp mt t-kheo b bnh tiu
chy, nh ngi trong thnh nu cho. Nhng ti hm c duyn s cng
thnh ng sm, khng ai vo ly cho c nn m t-kheo y mnh
chung. Nhn c ny Pht cho kt tnh a trong a phn Tng-gi lam
tm thi c un nu. C th chn bt c khu t trng no hay bt c
phng no kt lm tnh tr 78.
Mt khc, khi cc t-kheo c n hay dng d, khng c ch ct nn
ngoi tri, do thng b ngi chn d hay trm ly mt. Pht cho php
chn mt cn phng kt lm tnh kh ct cha 79.
Li na, trong nhiu trng hp tn th cng dng y bt m cha phn chia
cho Tng kp. Pht cng cho php chn mt cn phng kt lm tnh kh
cha.
Mc ch ca cc s kt gii ny l n nh khu t hay cn phng no
dng lm tnh a, tnh tr hay tnh kh c coi l nm trong i gii sng
chung ca Tng mc d trn thc t chng vn trong i gii. Nhng nu

khng n nh nh vy, cc t-kheo mang ti un nu trong i gii, cha

ng n cch m. y l nhng iu khon thuc ba-dt- v ni-tt-k
ba-dt- trong gii bn ca t-kheo.
C bn trng hp coi l tnh a 80 . Th nht c coi l thuc v n vit,
tc Tng-gi-lam m tn th thit lp cng cho Tng nhng Tng cha
chnh thc nhn th n vn c coi l cn thuc v ca tn th ch khng
phi l cng gii ca Tng, do d c un nu trong vn khng phm.
Th hai, hng ro Tng-gi-lam khng trn, ngha l tng hay ro ca gilam hoc qu thp, hoc ch thp ch cao, hoc hon ton khng c, khin
s ra vo d dng, th cng khng cn phi kt tnh a. Th ba, ni qui
nh trc. Tc l n-vit trong khi thit lp Tng-gi-lam qui nh mt
ni no lm nh kho hay nh bp, th nhng ch cng khng cn phi
kit gii. Th t, tnh a do lm yt-ma. Tc tr ba trng hp trn, ni no
Tng mun chn lm tnh tr, tnh kh v tnh a th phi yt-ma kit
gii.
Theo qui ch ca Pht th nu khng phi l trng hp c t-kheo bnh hay
khng phi l nhng nm i khin cc t-kheo khng th kht thc y
m phi t mnh un nu th tuyt i khng c kt tnh a un nu
trong mt gii gi-lam. Nh vy, tnh a ch l phn t tm thi c k
khng thuc v a phn gi-lam ch khng phi l thng trc. Nhng do
phong tc v tp qun ca nc ta, Tng gn nh hon ton phi t liu l
s n ung ca mnh ch khng thng xuyn nh vo kht thc, do tnh
a v tnh tr gi chung l nh bp, va un nu va c ct cha thc
n, khng th khng c. Nh vy, khi mt Tng-gi-lam hay tu vin c
thit lp lm tr x cho Tng, cng vic u tin ca Tng ng nhin l
phi kt a gii n nh cng gii sng chung, nhng ng thi cng
cn phi kt c tnh a, tnh tr v tnh kh na.
V cc khu vc ny c t ra ngoi phm vi i gii, cho nn cng c
t ra ngoi cng gii ca y. Ngha l, nu c t-kheo no ng trong a
phn ca i gii nhng y c ti khu k trn khi nh sng mai xut
hin m t-kheo y cn cch xa y ca mnh bng khong cch 8 cy 81 , th y
ny b coi l mt, v t-kheo phm ni-tt-k ba-dt-, phi x y trc Tng.
Thm na, khi kt gii cm tc an c, cng gii ny bao trm trn c a
phn i gii nhng vn tr nh bp v nh kho ra. Nu t-kheo no khng
phi l Tng sai hay cho php m t bc vo cc ch t-kheo y c
coi l t xut gii v s kt h b ph.

Khi lm yt-ma kt gii nh bp v nh kho, Tng khng c trong cc

ch y, cng khng c ng bt c ch no trong a phn ca i gii,
m phi ra ngoi i gii ri lm yt-ma vng n. Nu khng th ra khi
i gii, th trc phi lm yt-ma gii i gii, ri kt gii nh bp v nh
kho, sau kt li i gii.
---o0o--3. TH TC TIN HNH YT MA KT GII
Dn
Di y ch nu mt s nghi thc yt-ma v gii gii thng dng. Ni dung
cn bn ca cc th tc tin hnh kt v gii gii u ging nhau, gm c
vic xng gii tng tc n nh ng ranh, v bch nh yt-ma. Do ,
nhng nghi thc no khng c nu ra y, khi hnh s c th phng
theo cc nghi thc c nu m lm cng c.
Nu mun cho nghi thc c long trng vi cc chi tit nh l Tam bo,
tng sm v hi hng, th ty theo m chm chc. V y l nhng vic
khng phi ch yu, v cng khng cn thit, do y khng nhc n.
Th tc tin hnh chung cho tt c cc loi kt gii trn i th ging nhau.
N c th c chia lm hai giai on: chun b tc php v chnh thc tc
php.
i. Chun b tc php
Trc ht, ch nh mt t-kheo c cu, ngi hiu bit rnh nht v a
hnh ca tr x, lm ngi xng gii tng.V t-kheo c cu ny c bn
phn kim tra li cc tiu tng, sao cho s n nh tuyt i c th v phn
minh khng ai c th m h v cc ln mc cc ng ranh. S chn la
cc vt lm tiu tng phi y theo lut nh nh gii thiu trn.
Khi n gi hnh s, nh kin chy tp hp tt c t-kheo trong tr x,
khng ai c php vng mt bt c l do g, v khng c gi dc. Thy
t-kheo c cu c ch nh c bn phn hng dn ton th Tng i th st
hin trng cc tiu tng v ng ranh. V ny sau khi Tng tp hp ng
, bc ra nh l Thng ta 1 l v bch:

Hm nay Tng kt gii. Knh thnh i Tng thn hnh i th st hin trng
bit r cc tiu tng v cc ng ranh bao quanh cng gii tin tc
php.
Sau khi i th st hin trng, nghe t-kheo c cu gii thiu chi tit cc tiu
tng v cc ng ranh bao quanh cng gii xong, tt c tp hp tr li
a im lm yt-ma chnh thc tc php. y l ni trong trng hp
phm vi i gii qu rng ln. Nu phm vi cng gii nh hn, Tng c
th ti mt ch ca a im yt-ma m vn c th theo di r rng s gii
thiu cc tiu tng ca t-kheo c cu, th khi phi i th st hin trng
v chnh thc c hnh tc php.
ii. Chnh thc tc php
Phn ny c tin hnh th t theo ba giai on: tin phng tin, xng
gii tng, v bch nh yt-ma.
a) Tin phng tin: Tt c cc yt-ma c chnh thc tc php vi tin
phng tin ging nhau, ngoi tr im gi dc. Tt c cc yt-ma kt gii
u khng c php gi dc, v bn thn mi t-kheo phi t chng kin
cc tiu tng hiu r v sau ny khi tranh ci.
Tin phng tin c tin hnh nh sau:
Yt-ma s hi: Tng hp cha?
Duy na p: Tng hp.
Hi: Ha hip khng?
p: Ha hip.
Hi: Ngi cha th c tc ra cha?
p: ra (hoc p: Trong y khng c ngi cha th c tc)
Hi: Tng nay ha hip lm g?
p: Yt-ma kt (tn i tng tc php).
b) Xng gii tng: Trong phn chun b tc php trn c ni, nu
cng gii rng ln, Tng phi thn hnh th st. Nu cng gii nh hn,

th khng cn i th st m c th tin hnh ngay tin phng tin ca phn

chnh thc tc php. Sau nghe xng gii tng. Khc vi trng hp
trc, v i th st hin trng, nn khi xng gii tng, th t-kheo c
cu ng mt ch trc Tng m xng. Tri li, trong trng hp sau,
Tng khi phi i th st, th t-kheo xng gii tng t thn hnh i n
cnh cc tiu tng, i n u th gii thiu n cho Tng bit r.
Khi xng tiu tng, phi bt u t gc ng nam ca cng gii, nu
chnh din ca gi-lam t trong nhn ra. Theo th t, i t gc ng nam
sang ty nam, trn ng ranh ny c nhng c im g, nh tri ra hay st
vo, u phi nu r, khng c ni mp m hay i khi. Ln lt th t
nh vy cho n khi tr li gc ng nam c. Nh vy l xong mt vng
xng gii tng.
c) Bch nh yt-ma: cc tc php kt gii gm c mt ln tc bch v mt
ln yt-ma. Phn ny do chnh Thng ta lm hay do mt t-kheo tinh
thng lut lm yt-ma cng c.
Trong cc tc php yt-ma kt gii c nu di y, phn chun b tc
php s khng cn phi nhc li, v trn i th u ging nhau; khi hnh s
c th ty theo loi m chm chc thm bt cho ph hp. Ch khi no cn
thit mi s nhc li. Trong phn chnh thc tc php cng s khng nhc li
tin phng tin na, v s vn p hon ton ng nht.

---o0o--TIT 3. CC PHP YT MA KT V GII GII

1. VN KT I GII KHNG GII TRNG
a). Xng tiu tng
T-kheo c cu ca tr x c ch nh lm ngi xng tiu tng, trc
phn tin phng tin, ( mc chun b tc php) bc ra l Tng mt l,
chp tay bch:
i c Tng, xin lng nghe. Ti t-kheo (php hiu) sng lu tr x ny,
xin v Tng xng cc tiu tng bn phng ca i gii.

T gc ng nam ly (ni tn vt dng lm tiu tng) lm nu, n gc ty

nam, ly (..) lm nu, t y n gc ty bc, ly () lm nu; t y n
gc ng bc, ly () lm nu; t y tr li gc ng nam, ly () lm
nu. n y l trn mt vng gm cc tiu tng ngoi ca i gii.
b). Yt-ma kt gii
Tip theo, Thng ta hay mt t-kheo thng lut c ch nh lm yt-ma
s, bch nh yt-ma:
i c Tng, xin lng nghe. T-kheo sng lu tr x ny xng xong
cc tiu tng bn phng trong ngoi ca i gii. Nu thi gian thch
hp i vi Tng, Tng chp thun, nay Tng trong phm vi tiu tng
bn phng ny m kt i gii, cng sng chung, cng thuyt gii. y l
li tc bch.
i c Tng, xin lng nghe, t-kheo sng lu tr x ny xng xong cc
tiu tng bn phng ca i gii. Nay Tng trong phm vi cc tiu
tng bn phng ny m kt lm i gii, cng sng chung, cng thuyt
gii. Cc trng lo no chp thun Tng nay trong phm vi cc tiu tng
bn phng ny kt lm i gii, cng sng chung, cng thuyt gii, th im
lng. Ai khng chp thun hy ni.
Tng chp thun trong phm vi cc tiu tng bn phng ny kt lm
i gii cng sng chung, cng thuyt gii, v im lng. Ti ghi nhn nh
vy.
---o0o--2. VN GII I GII (trc khi gii gi trng)
nh hiu kin chy tp hp Tng, v vn p tin phng tin nh kt i
gii. T-kheo yt-ma bch:
i c Tng, xin lng nghe. Nu thi gian thch hp i vi Tng, mong
Tng chp thun cho. Nay gii gii tr x m t-kheo cng sng, cng
thuyt gii. y l l tc bch.
i c Tng, xin lng nghe. Nay Tng gii gii tr x m t-kheo sng
chung, cng thuyt gii ny. Cc trng lo no chp thun Tng gii gii

tr x cng sng chung cng thuyt gii ny th im lng. Ai khng chp

thun hy ni.
Tng chp thun gii gii tr x cng sng, cng thuyt gii, v im
lng. Ti ghi nhn nh vy.
---o0o--3. VN KT I GII C GII TRNG (gm lun c nh bp
v nh kho)
Trong cc nghi yt-ma, vn kt i gii c gii trng c ni ring; kt
nh bp v nh kho ring. Theo thng l nc ta, thng mi gi-lam hay t
vin u phi c gii trng lun c nh bp v nh kho. Do , y k
lun mt mch tc php theo th t kt gii trng, ri n nh bp v nh
kho, sau n i gii. Nhng nu cha no khng c nh bp v nh kho
th b hai mc ny. Nh bp trong y ch chung cho c tnh a v tnh tr.
Nh kho tc tnh kh.
i. Kt gii trng (trc khi kt i gii, tnh a, tnh tr):
a) Xng tng: Ton th Tng trong t vin tp hp c v bn trong a
phn ca gii trng. Khng c gi dc. Tng c nh mt ch theo di
t-kheo xng tng. T-kheo xng tng bt u i n gc ng nam
ca gii trng, hng v bn trong, pha Tng tp hp, chp tay bch:
i c Tng, xin lng nghe. Ti t-kheo. xin v Tng xng cc tiu
tng bn phng ca tiu gii (tc gii trng) t gc ng nam ca tr
x ny, ly (ni tn vt dng lm tiu tng) lm nu t y v hng ty
(ni n y t-kheo xng tng i n gc ty nam, ng yn hng v
pha Tng chp tay bch tip) n gc ty nam. ly lm nu; t y i v
hng bc (ni n y, t-kheo xng tng i ln ln pha bc, n gc
ty bc th dng li, ng yn, hng v pha Tng chp tay bch tip) n
gc ty bc, ly . Lm nu, t y i v pha ng (ni n y, li i ln
v pha ng, n gc ng bc th dng li, ng yn, hng v pha Tng
chp tay bch tip) n gc ty bc, ly lm nu, t y i v hng nam
(i ln v pha nam n gc ng nam dng li, hng v Tng bch) tr li
gc ng nam, ly lm nu. y l xong mt vng gm cc tiu tng
ngoi ca tiu gii.
b) Bch yt-ma: Thng ta hay v t-kheo yt-ma bch:

i c Tng, xin lng nghe. T-kheo sng lu tr x ny xng xong

cc tiu tng bn phng ca tiu gii. Nu thi gian thch hp i vi
Tng, Tng nay chp thun trong phm vi cc tiu tng bn phng ny
m kt lm gii trng. y l li tc bch.
i c Tng, xin lng nghe. T-kheo sng lu tr x ny xng cc tiu
tng bn phng ca tiu gii. Tng nay trong phm vi cc tiu tng
bn phng ny kt lm gii trng. Cc trng lo no chp thun Tng
nay trong phm vi cc tiu tng bn phng ca tiu gii ny kt lm
gii trng th im lng. Ai khng chp thun hy ni.
Tng chp thun trong phm vi cc tiu tng bn phng ny kt lm
gii trng, v im lng. Ti ghi nhn nh vy.
ii. Kt tnh tr, tnh a (sau khi kt i gii)
Theo lut T phn, "Tnh a" ch khu t c kt lm ch un nu. N c
th l khu t trng hay mt cn phng. Cn "tnh tr" l cn phng Tng
ct cha n. Nh vy, tnh tr v tnh a khc nhau. Trong Yt-ma ch
nam ng nht tnh tr vi tnh a, v dng tnh kho ch ch ct cha
n, l ch m lut T phn gi l tnh tr. Tuy nhin, cc T ta xa nay hnh
tr theo Yt-ma ch nam do y vn y theo Yt-ma ch nam.
Php kt tnh tr phi cch xa m kt. Khng tp hp Tng trong phm
vi ca gii y, nh kt cc gii khc.
T-kheo xng tng bch:
i c Tng, xin lng nghe. Ti t-kheo. V Tng xng a im ca
tnh tr. Trong phm vi ca Tng-gi lam ny, ly (ni a im, phng hoc
nh, v a tay ch vng theo) lm tnh tr.
b) Bch yt-ma: Thng ta hay t-kheo yt-ma bch:
i c Tng, xin lng nghe. Nu thi gian thch hp i vi Tng, Tng
nay ly (a im) kt lm tnh tr. y l li tc bch.
i c Tng, xin lng nghe. Nay Tng ly (a im) kt lm tnh tr. cc
trng lo no chp thun rng Tng ly (a im) kt lm tnh tr th im
lng. Ai khng chp thun hy ni.

Tng chp thun ly (a im) kt lm tnh tr, v im lng. Ti ghi nhn

nh vy.
iii. Kt tnh kh
V s phn bit tnh a, tnh tr v tnh kh, xem li dn ca kt tnh tr
trn. Trong vn yt-ma, tnh kh s c gi l: "tnh x ct cha thc n".
Tp hp Tng ging nh trn.
Bch yt-ma:
ic Tng, xin lng nghe. Nu thi gian thch hp i vi Tng, mong
Tng chp thun rng Tng hy ly (phng, nh) lm tnh x ct cha thc
n. y l li tc bch.
i c Tng, xin lng nghe. Nay Tng ly (phng, nh) lm tnh x ct
cha thc n. Cc trng lo no chp thun rng Tng nay ly (phng, nh)
lm tnh x ct cha thc n th im lng. Ai khng chp thun hy ni .
Tng chp thun ly (phng, nh) lm tnh x ct cha thc n, v im
lng. Ti ghi nhn nh vy.
iv. Kt kh tng
Kh tng tc nh kho ct cha cc th y, bt d ca Tng, cha phn
phi kp. Tp hp Tng nh trn.
a) Xng tng
i c Tng xin lng nghe. Ti t-kheo v Tng xng ch dng lm
kh tng (hay ni: nh kho) trong Tng-gi lam ny, ly (phng) lm nh
kh tng (hay nh kho).
b) Bch yt-ma
i c Tng, xin lng nghe. Nu thi gian thch hp i vi Tng, Tng
nay ly () kt lm kh tng (hay nh kho). y l li tc bch.
i c Tng, xin lng nghe. Tng nay ly () kt lm kh tng (nh kho).
Cc trng lo chp thun rng Tng ly () kh tng (hay nh kho) th im
lng. Ai khng chp thun hy ni.

Tng chp thun ly () lm kh tng (hay nh kho) v im lng. Ti ghi

nhn nh vy.
v. Kt i gii (sau khi kt gii trng)
Trong cc nghi yt-ma, khi kt i gii c gii trng, th kt gii trng v
k n kt i gii. V gii trng nm trong phm vi i gii. Nu t vin
no khng cn c tnh tr, tnh kh v kh61 tng cc th, th sau khi kt gii
trng, tip n kt i gii tin hnh nh sau:
Tp hp Tng bn trong a phn ca i gii. Khng c tp hp trong
a phn ca gii trng, hay trn khu t bao quanh gii trng, phn trung
gian cc gii trng v i gii.
a) Xng tng
Xng mt ln c tng trong v tng ngoi ca i gii, theo th t, cc
tiu tng bn trong c gii thiu trc.
T-kheo c cu xng:
i c Tng, xin lng nghe. Ti t-kheo sng lu tr x ny, xin v Tng
xnng bn trong v ngoi ba ca i gii. trc xin xng gii tng bn
trong. T gc ng nam cch ng ranh ca gii trng (ni r khong
cch, ly vt g lm nu) lm nu. T y i v hng ty n gc ty nam,
ly () lm nu. T y i v hng bc n gc ty bc, ly () lm nu.
T y i v hng ng n gc ng bc, ly () lm nu. T y i v
hng nam tr li gc ng nam. ly () lm nu. Tip theo, xin xng
gii tng bn ngoi ba ca tr x ny, gc ng nam ly () lm nu. T
y i v hng ty, n gc ty nam, ly () lm nu. T y i v hng
bc, n hng ng bc, ly () lm nu. T y i v hng nam tr li
gc ng nam, ly () lm nu trn kia l gii tng bn trong. y l gii
tng bn ngoi. y l trong mt vng cc ng ranh bn trong v bn
ngoi ca i gii.
b) Bch yt-ma:
Bch yt-ma nh kt i gii, xem on trn, Chng hai, Tit ba, s 2 nh.
vi. Vn gii gii trng (sau khi gii i gii)

Tp hp Tng, vn p nh cc loi yt-ma.

Bch yt-ma gii:
i c Tng, xin lng nghe. y l gii trng ca t-kheo sng chung
y. Nu thi gian thch hp i vi Tng, Tng nay chp thun gii gii
trng. y l li tc bch.
i c Tng, xin lng nghe. y l gii trng ca t-kheo sng chung
y. Tng nay gii gii trng ny. Cc trng lo no chp thun Tng nay
gii gii trng ny, th im lng. Ai khng chp thun hy ni.
Tng chp thun gii gii trng ny, v im lng. Ti ghi nhn nh vy.
vi. Gii tnh tr, tnh kh, kh tng (trc khi gii gii trng)
Vn gii ging nhau, ch i cc t cho ph hp i tng c gii gii.
Di y ch cp vn gii tnh tr. Tp hp Tng, vn p nh thng l.
Bch yt-ma:
i c Tng, xin lng nghe. Nu thi gian thch hp i vi Tng, Tng
nay gii tnh tr (a im). y l li tc bch.
i c Tng, xin lng nghe. Tng nay gii tnh tr (a im)Cc trng
lo no chp thun Tng gii tnh tr (a im) th im lng. Ai khng chp
thun hy ni.
Tng chp thun gii tnh tr (a im), v im lng. Ti ghi nhn nh
vy.
(Dt php gii tnh tr)
---o0o--4. GII KHNG MT Y
i. Sau khi kt i gii
Kt gii khng mt y t-kheo khi phm x a trong trng hp phi la
y ng mt m.

C hai trng hp:

Trng hp th nht: Phm vi bao trm trong mt tr x cng sng cng
thuyt gii.
Trng hp th hai: Thng hai tr x. s ni s VII sau.
y l trng hp th nht:
Tp hp Tng v vn p nh thng l.
Bch yt-ma:
i c Tng, xin lng nghe. y l tr x cng sng cng thuyt gii. Nu
thi gian thch hp i vi Tng, Tng chp thun,Tng nay trong phm vi
tr x ny, tr xm v phn quanh xm, kt gii khng mt y. y l li tc
bch.
i c Tng, xin lng nghe. Tng nay trong phm vi ca tr x cng sng,
cng thuyt gii ny, tr xm v phn quanh xm, kt gii khng mt y. Cc
trng lo no chp thun Tng nay trong phm vi ca tr x cng sng,
cng thuyt gii ny, tr xm v phn quanh xm, kt gii khng mt y th
im lng. Ai khng chp chun hy ni.
Tng chp thun trong phm vi ca tr x cng sng, cng thuyt gii
ny, tr xm v phn quanh xm, kt gii khng mt y, v im lng. Ti ghi
nhn nh vy.
ii. Thng hai tr x (i gii)
Tp hp v vn p theo thng l.
Bch yt-ma:
i c Tng, xin lng nghe. Nay t (ni tn tr x n tr x). Tr t lc
v cng gii t lc ra, kt lm gii ng m khng la y. Nu thi gian
thch hp i vi Tng, Tng chp thun, Tng nay trong phm vi y kt
lm gii ng m khng la y. y l li tc bch.
i c Tng, xin lng nghe. Nay t (ni tn tr x n tr x) tr t lc v
cng gii t lc, kt lm gii ng m khng la y. Tng nay trong phm

vi y kt lm gii ng m khng la y. Cc trng lo no chp thun, Tng

nay t () n () tr t lc v cng gii t lc, kt lm gii ng m
khng la y, th im lng. Ai khng chp thun hy ni.
Tng chp thun t () tr t lc v cng gii t lc, kt lm gii ng
m khng la y, v im lng. Ti ghi nhn nh vy.
iii. Gii gii khng mt y (trc khi gii i gii)
Tp hp Tng, vn p nh thng l ca yt-ma.
Bch yt-ma:
i c Tng, xin lng nghe. y l tr x cng sng, cng thuyt gii. Nu
thi gian thch hp i vi Tng, Tng chp thun, nay giai gii khng mt
y. y l li tc bch.
i c Tng, xin lng nghe, y l tr x cng sng, cng thuyt gii, nay
gii gii khng mt y. Cc trng lo no chp thun, trong tr x cng
sng, cng thuyt gii ny, nay gii gii khng mt y, th im lng. Ai khng
chp thun hy ni.
Tng chp thun trong tr x cng sng, cng thuyt gii, nay gii gii
khng mt y, v im lng. Ti ghi nhn nh vy.
---o0o--5. KT TIU GII
i. Kt tiu gii thuyt gii (trng hp bt thng)
Hp Tng vn p theo thng l.
Bch yt-ma (khng c xng gii tng):
i c Tng, xin lng nghe. Nu thi gian thch hp i vi Tng, Tng
chp thun, Tng nay trong phm vi c by nhiu t-kheo ang tp hp
y kt lm tiu gii. y l li tc bch.
i c Tng, xin lng nghe. Nay trong phm vi c by nhiu t-kheo ang
tp hp y kt lm tiu gii. Cc trng lo no chp thun rng, nay

trong phm vi c by nhiu t-kheo ang tp hp kt lm tiu gii, th im

lng. Ai khng chp thun hy ni.
Tng chp thun trong phm vi c by nhiu t-kheo ang tp hp kt
lm tiu gii, v im lng. Ti ghi nhn nh vy.
ii. Gii tiu gii thuyt gii.
Sau khi thuyt gii xong, phi gii gii trc khi i. Vn p nh thng l.
Bch yt-ma:
i c Tng, xin lng nghe. y l phm vi c by nhiu t-kheo ang tp
hp. Nu thi gian thch hp i vi Tng, Tng chp thun, nay gii tiu
gii.
i c Tng, xin lng nghe. y l phm vi c by nhiy t-kheo ang tp
hp. Nay gii tiu gii ni ny. Cc trng lo no chp thun nay Tng gii
tiu gii ni ny th im lng. Ai khng chp thun hy ni.
Tng chp thun gii tiu gii ni ny, v im lng. Ti ghi nhn nh vy.
iii. Kt tiu gii th gii (trng hp bt thng)
Hp Tng vn p nh thng l.
Bch yt-ma:
i c Tng, xin lng nghe. Nu thi gian thch hp i vi Tng, Tng
chp thun nay trong phm vi cc t-kheo ang tp hp ny kt lm tiu
gii. y l li tc bcg.
i c Tng, xin lng nghe. Nay trong phm vi cc t-kheo ang tp hp
ny kt lm tiu gii. Cc trng lo no chp thun, Tng nay trong phm
vi cc t-kheo ang tp hp ny kt lm tiu gii, th im lng. Ai khng chp
thun hy ni.
Tng chp thun y kt tiu gii, v im lng. Ti ghi nhn nh vy.
iv. Gii tiu gii th gii
Vn p nh thng thng.

Bch yt-ma:
i c Tng, xin lng nghe. Nu thi gian thch hp i vi Tng, Tng
chp thun, Tng nay trong phm vi cc t-kheo ang tp hp ny gii tiu
gii. y l li tc bch.
i c Tng, xin lng nghe. Tng nay trong phm vi cc t-kheo ang tp
hp ny gii tiu gii, cc trng lo no chp thun nay trong phm vi cc
t-kheo ang tp hp ny gii tiu gii, th im lng. Ai khng chp thun hy
ni.
Tng chp thun gii tiu gii, v im lng. Ti ghi nhn nh vy.
v. Kt tiu gii t t (trng hp bt thng)
Vn p nh thng l.
Bch yt-ma:
i c Tng, xin lng nghe. Nu thi gian thch hp i vi Tng, Tng
chp thun, trong phm vi va cc t-kheo ngi trong ny, kt tiu gii.
y l li tc bch.
i c Tng, xin lng nghe, Tng nay trong phm vi cc t-kheo ngi va
ny, kt tiu gii. Cc trng lo no chp thun Tng nay trong phm vi
cc t-kheo ngi ny, kt tiu gii, th im lng. Ai khng chp thun hy
ni.
Tng chp thun trong phm vi cc t-kheo ngi va ny kt tiu gii,
v im lng. Ti ghi nhn nh vy.
vi. Gii tiu gii t t
Vn p nh thng l.
Bch yt-ma:
i c Tng, xin lng nghe. Nu thi gian thch hp i vi Tng, Tng
nay trong phm vi cc t-kheo ngi va ny gii tiu gii. y l li tc
bch.

i c Tng, xin lng nghe. Trong phm vi cc t-kheo ngi va ny

gii tiu gii. Cc trng lo no chp thun nay trong phm vi cc t-kheo
ngi va n, gii tiu gii, th im lng. Ai khng chp thun hy ni.
Tng chp thun trong phm vi cc t-kheo ngi va ny gii tiu
gii, v im lng. Ti ghi nhn nh vy.

---o0o--HT

. Skt. = Pali: Sagha, phin m l Tng-gi v ph thng dch l chng, chng hi, ha

hip chng.
2

. Th d, khi ni v Tng ch ca mt hc phi thi Pht, vn Pali ni: aya... sagh

ceva ga ca gacariyo..., V y l ch ca mt Tng on, ch ca mt chng hi, l

bc Thy ca chng hi. Cf. D.i. tr. 48.
3

. Tng theo ngha chn chnh, nh c Pali thng ni: Supaipanno Bhagavato svaka-

Sagho, uju-paipanno Bhagavato svaka-Sagho, ya-paipanno Bhagavato svakaSagho, smci-paipanno Bhagavato svaka-Sagho yadidam cattri purisa-yugni
aha purisa-puggal, eso Bhagavato svaka-sagho huneyyo phuneyyo
dakkhieyyo ajali-krayo anuttara pua-kkhetta lokassti, (D.33. Sagti, tr.
227). i chiu Hn dch ca Huyn Trang, Cf. Tp d mn 7 (i 26, tr.393b): Pht
t c tc diu hnh, cht trc hnh, nh l hnh php ty php hnh, ho knh hnh ty
php hnh. Trong Tng y, c D lu hng, c D lu qu, c Nht lai hng, c Nht
lai qu, c Bt hon hng, c Bt hon qu, c A-la-hn hng, c A-la-hn qu. Nh
th tng th c bn i tm l b-c-gi-la. Chng t ca Pht c gii c tc, nh
c tc, tu c tc, gii thot c tc, gii thot tri kin c tc; l nhng v xng ng c
thnh mi (ng thnh), xng ng c ci cho (ng khut) , xng ng c cung
knh (ng cung knh), l phc in v thng.
Thp tng lut 1 (i 23, tr.2a): c bn hng t-kheo: 1. Danh t t-kheo, 2. T xng
t-kheo, 3. Hnh kht t-kheo, 4. Ph phin no t-kheo. Cn bn thuyt nht thit hu
b t ni da (i 23, tr.629c-630a) c nm hng t-kheo: 1. Danh t t-kheo, 2. T ngn
t-kheo, 3. Hnh kht t-kheo, 4. Ph phin no t-kheo, 5. Bch t yt-ma c tc tkheo. T phn lut 1 (i 22, tr 571a) c 8 hng t-kheo: 1. Danh t t-kheo, 2. Tng
t t-kheo, 3. T xng t-kheo, 4. Thin lai t-kheo, 5. Hnh kht t-kheo, 6. Trc ct
trit y t-kheo, 7. Ph kt s t-kheo. 8. Th i gii bch t yt-ma nh php thnh tu
c x s t-kheo.
5
. Xem chng 4.
4

. Xem T phn lut 44, Chim ba kin (i 22, tr. 886a).

. Chiu-, hay chiu--x, Skt. catur-dia (Pl. catu-disa); Hn: t phng. Chiu--

tng, ch cng ng t-kheo khng nh c lu di ti bt c tr x no.

8

.A-nh Kiu-trn-nh; Skt. Aja-Kauinya (Pl. A-Koaa).

. Da-x, hay Da-thu-gi; Skt. Yaa hay Yaodha; T Phn lut 32 (i 22, tr.789b).

Pali, Mahvagga I, Vn.i. tr. 1.

Theo Lut tng Pli, Mahvagga I, Vn.i. tr. 21 (i phm, Chng I ): Caratha,
bhikkhave, crika bahujanahitya bahujanasukhya loknukampya atthya hitya
sukhya devamanussan. M ekena dve agamittha, Ny cc T-kheo, cc ngi hy
i, v s li ch, v s an lc ca nhiu ngi; v lng thng tng th gian; v s ch
li, s an lc ca ch thin v nhn loi. Ch i vi hai ngi cng mt ng.
11
. Ma-kit-; Skt. (=Pl.) Magadha, mt trong 16 nc ln thi Pht. Cf. Trng A-hm
2 Kinh Du hnh i 1, tr. 11tt.; Trung A-hm 35, kinh 142 V th i 1, tr. 647.
Tham chiu Pali, Mahparinibbna (D.ii. tr. 4).
10

Cu-thi-na; Skt. Kuinagara (Pl. Kusinagara/Kusinr), th ph ca b tc Malla

(Mt-la); Cf. D.ii. tr. 146
13
. A-x-th, hay V Sinh On; Skt. Ajtaatru (Pl. Ajtasattu), Quc vng nc
Magadha.
12

Bt-k, hay Bt-x; Pl. Vajji, tn mt b tc, cng l Vng quc, thi Pht.
. Trng A hm (i 1, tr. 11a), Trung A-hm 35 (i 1, tr.648), Tng nht a hm 34
(i 2, tr. 738b); Pl. A.vii. 20. Vassakra, D.16. Mahparinibbna.Bt thi php ;
Pali: aparihniya-dhamma, khng suy thoi. Trong kinh ny, c hai loi by php bt
thi: by bt thi ca quc vng (rj-aparihniya-damma) v by bt thi ca tkheoT-kheo (bhikkhu-aparihniya-dhamma)
14

15

Ni-kin Thn T, hay Ni-kin- Nh- T: Skt. Nigrantha-Jtiputra (Pl.NigahaNtaputta), c xem l Gio t K-na gio (Jainism); mt trong su Tn s ngoi o
thi Pht; hc thuyt, xem kinh Sa-mn qu, Trng A-hm 17 (i 1, tr. 107); Pali,
Smaaphala-sutta, D.i. tr. 57.
17
. Trng A hm 8 (kinh Chng tp, i 1, tr. 49b). Cf. Tp d mn, i 26, tr. 367. Pali,
D. i. tr. 207, 33. Sagti,
18
. Sa-di Chu-na. Pali: Cunda samauddesa. c ng nht vi Mah-Cuda em rut
ngi Sriputta v c qu A-na-hm trong lc l sa-di.
16

19

. Trung A hm 52 (kinh Chu-na i 1, tr. 752c). Cf. Pali : M.103. Smagmasutt.

Hn, bit dch No 85 Pht thuyt Tc tranh nhn duyn kinh, Tng Thi H dch. i 1,
No 85, tr.904. V 7 php dit trnh trong Lut tng, Ng phn lut 23, i 22, tr. 153tt.;
T phn lut 47- 48, i 22 tr. 913tt.; Thp tng lut 20, i 23, tr. 141tt.

Thut ng theo Lut T phn: 1. hin tin t-ni (Pali: sammukhvinaya), 2. c nim tni (sativinaya), 3. bt si t-ni (amhavinaya), 4. t ngn tr (paiay kretabba), 5.
tha nhn ng (yebhuyyasik), 6. ti x s (tassapyik), 7. nh tho ph a
(tiavatthraka).
21
. Skt. ni : karmavcan (Pl. kammavc), Hn: yt-ma ng; dch: bin s tc php.
22
. Cf. Hnh s sao (i 40, tr. 11a), Thin 5. Thng bin yt-ma, ph ch: Minh liu
lun s phin l nghip. Nghip l s tc (phn s cn lm). Cng phin l s tc. Bch
lun ni l s. Theo ngha m ni, th phin l bin s. Tc l, nhng vic cn lm u
ph hp php (c quy nh), cho nn c cng dng gip thnh tu.
20

Cng c dch gi khng mun phn bit hai trng hp nh th, nn u dch l
nghip c Nh Tng-gi B, Trung A hm 52 (Kinh u ba li, i 1, tr. 755c).
24
. Skt. (=Pl.) cetan: ch, hng, c . Cf. A. iii., tr. 45: cetanha bhikkhave
kamma vadmi, cetayitv kamma karoti kyena vcya manas, Ny cc T-kheo,
Ta ni nghip l t ( ch). Sau khi t duy, n to nghip bng thn, ming v . Xem
Trung A hm 27 (Kinh t phm hnh, i 1, tr. 600a). Xem thm Cu x lun 13 (i
29, tr. 67b): th bit do nghip sinh, t cp t s tc. Koa iv. 1: karmaja
lokavaicitryam, cetan tatkrtam
ca tat.

25
. Cf. Ba giai on ca nghip: gia hnh nghip o, Skt. prayoga-karmapatha (hay tin
phng tin, Skt. smantaka), cn bn nghip o, Skt. maula-karmapatha; hu khi
nghip o, Skt. pr s ha-karmapatha.
Cf. T-b-sa 113 (i 27, tr.583b).
t
26
. Gii thich ca Cu x 16 (i 29, tr. 840, 86a).
27
. Skt. avijapti. Ht.: v biu; C.: v gio. Chi tit, xem Cu-x 13, Ch. iv, tng 3d. Cf.
Cu-x 16, nt.: Sau khi yt-ma ln th ba, biu v v biu nghip trong mt st na ny
c gi l cn bn nghip o (Skt. maula-karmapatha). y gi l gii th v biu
(hay v tc, La-thp).V v biu, Cu-x 1, tr. 3a: V biu, tuy t th l sc php nh
hu biu, nhng khng biu th cho ngi khac bit, nn ni l v biu.. Hu b quan
nim t th ca v biu l thc hu. Kinh b cho l gi hu. Cf. Cu-x 13, tr. 67c.
28
. Cu x lun 15 (i 29, tr. 78a.tt.). Cf. T-b-sa 120 (i 27, tr.626b): Ch c gii
i vi cc loi hu tnh m hnh vi c minh c th gay nh hng (s nng x hu
tnh).
29
. Cf. Cu-x 15 (i 29, tr. 78b), 5 iu hn nh khng c gii: 1.Hu tnh nh, ch
khng git hi mt s sinh vt no . 2. Chi nh, ch gi mt s iu khon hn ch.
3.X nh, ch gi gii trong a phng no . 4.Thi nh, ch gi gii trong thi
gian hn nh. 5. Duyn nh , ch gi trong iu kin (phng tin) nht nh ( th d,
khng git bng dao, nhng git bng thuc).
30
. Xem chng III, on sau.
31
. Hn: bnh php, danh t lut hc, ch s chp hnh php.
32
. Xem chng V on sau.
33
. Hn: i th; hoc c l i th.
23

34

35

36

Ma ha Tng k lut 24 (i 22, tr. 422a) gi l n bch, bch nht v bch tam.
. Cu thnh yt-ma; Cf. Ma-ha Tng-k lut 24 (i 22, tr. 422b).

. Cng nn lu rng, theo thng l tc php yt-ma nc ta, sau tc bch ca t-

kheo tc php, c thm cu hi: Tc bch c thnh khng? V ton th Tng ng

thanh p:Thnh. V sau mi ln yt-ma, tc ly biu quyt, cng c thm cu hi:
Yt-ma c thnh khng? Ton th Tng p: Thnh. Co kin cho rng th tc hi
nh vy tri vi bn cht ca yt-ma. Nhng cng c gi thch noi rng, iu ny khng
c ngha l quyt nh ca Tng c ni bi nhiu ngi cng mt lc, m ch l xc
nhn ca ton th Tng v s thnh tu ca yt-ma nh php. Ngha l vn c ca ngi
tc php c pht biu ng php.
Ty c yt-ma (i 40, tr. 492b: 1.Tng php yt-ma c 134 php. Trong , a) n
bch: 39 php; b) bch nh: 57 php; c) bch t: 38 php. 2. i th: 28 php. 3. Tm
nim: 7 php.
38
. Cu-x 16 (i 29, tr. 86a): Th d, khi mt sa-di th t-kheo. T khi c a vo
gii thiu gia Tng, cho n tc yt-ma ln th hai xong; tt c u thuc gia hnh ca
nghip o.
39
. Hn: duy na. Bch Trng thanh quy 4, Chng Lng t (i 48, tr. ): Duy na,
l ngi gi ging mi (cng duy) ca Tng; iu ho mi khuc mc... Theo y, duy
l cng duy. Na l phin m ting Phan: karma-dna, ngi th s ca Tng.. T phn
hnh s sao,(i 40, tr. 6b), dn Thp tng: By gi, trong Tng phng, khng c ai
thng tri thi hn, khng ai bo gi v nh kin chu...Khi chng n o khng c ai
ngn. Pht dy lp Duy na.
40
. T phn hnh s sao I (i 40, tr. 9c), dn Ma-c-lc-gi:Th no gi l dc? Vui
v ty h i vi s vic cn lm, cng nht tr vi Tng s nh php. Cf. Thp tng
lut 56 (i 23, tr. 415): Dc, ch cho s pht tm.. i vi Tng s nh php, ty theo
Tng php m gi dc (d dc)...Php gi dc; t-kheo khng n, phi gi
dc...Thuyt dc; t-kheo nhn s gi dc, phi n trc Tng trnh s gi dc.. Hn:
d dc Pali: chandadna, Mahvagga , n.i. tr.121
41
. Xem chng II.
42
. Xem chng V.
43
. Xem chng V.
44
. Hn: hnh tr, hay hnh x-la; Skt. alkagrhan a (Pl. salhagha). Ng phn lut 18
(i 22, tr. 123a): B-tt...C t-kheo khch n m khng bit. Pht dy m s. Cc
t-kheo m s, nhng ri qun. Pht dy hnh tr, dng th m s (kim im s t
kheo d b-tt).
45
. Tham kho, T phn lut 46, Gi kin-. (i 22, tr. 906); Tt-b-a b t-ni mac-lc-gi 3, Gi-b-tt s, i 23, tr. 581c.
46
. T phn lut 44, Chim ba kin (i 22, tr. 885c).
37

47

. Truyn gii l lm theo thnh cu ca gii t, nhng c th na chng, gii t thi

khng mun th, bn bch Tng xin thi ng tc php na.

Theo nguyn l, Tng khng bao gi tr thnh i tng ca yt-ma, ngha l khng
c lm yt-ma cho 4 ngi mt ln. Ch c yt-ma cho 3 ngi nh cch truyn
gii c tc.
49
. y ch bit chng tc chia nhm ch khng phi l ph Tng; ngha l bn th
Tng cha b v.
50
. T phn hnh s sao t tr k I. i 40, tr. 202b6: Theo Minh liu lun s gii, vn
m l t-ma; y (Trung quc) ni l bit tr. Ngha l, tc php tr x ny cng vi
cc tr x khc khng tng thng. Hn: gii. Skt. sman; Pl. sm, Cf. Mahvagga II,
Vn. i. tr. 105.
48

51

. T phn lut 36, Thuyt gii kin (i 22 tr. 819b2): Pht ti Vng x.. Cc

t-kheo t cc a phng hay rng c pht cho php thuyt gii, tt c cng t tp v
Vng x. ng xa, t tp rt mt nhc. Do , Pht cho php t-kheo ti a phng
no th thuyt gii ti . T phn lut hnh s sao t tr k I (i 40, tr, 203a13): 8 nm
sau ngy thnh o Pht ch yt-ma th c tc; 12 nm sau ngy thnh o Pht khin
cc t-kheo thuyt gii, v do y ln u tin n nh vic kt gii. Tham chiu Pali,
Mahvagga, Vn. i. tr. 106: ...bhikknam etad ahosi, Bhagavat paattam ettvat
samagg yvat ekvsoti, kittvat nu kho ekvso hoti. Bhagavato etamattham
rocetum: anujnmi bhikkhave smam sammannitum.
Yt-ma ch nam 1 dn Ma ha Tng k lut: nu khng phi l a im c ytma, khng c php nhn gi dc, hnh cc Tng s.
53
. Hn: t nhin gii . Cf. T phn hnh s sao I, i 40, tr. 14b2. Pali: asammata-sm.
54
. Hn: tc php gii . Cf. T phn hnh s sao I, i 40, tr. 14b6. Pali: sammata-sm.
55
. Pali, gmasma; Cf. Mahvagga II, vn. i. tr. 110: asammatya bhkkhave smya
at t hapitya, yam gmam v nigamam v upanissya viharati, y tassa v gmassa
gmasm nigamassa v nigamasm, yam tattha samnasamvs ekuposath, Khi mt
cng gii cha c tha thun, cha c n nh, th bt c mt t lc, mt th trn
m t-kheo nng vo ; t lac y l cng gii t lc, th trn y l cng gii th
trn. Trong phm vi l ng nht tr x, ng nht thuyt gii.
52

56

. Ma ha Tng k lut 8 (i 22, tr. 298b13): u Ba Ly hi Pht, nhng ni m gii

hn ca thnh p, t lc khng th phn bit, th trong khong phm vi no c th tc

yt-ma, khin cc nhm Tng khc trng thy nhau nhng yt-ma vn thnh tu m
khng phm li bit chng? Pht ni: 5 khuu l 1 cung, 7 cung l khong cch trng
1 cy xoi, trong phm vi 7 cy xoi c th tc yt-ma. Hnh s sao I (i 40, tr. 7a19),

trong phm vi 7 cy tc c 6 khong = 21 khuu (= 63 b). Cf. Pali, Mahvagga II, Vn.i.
tr.111: agmake ce...arae samant sattabbhantar ayam tattha samnasamvs
ekuposath, Nu t-kheo sng ni khng phi l t lc, rng vng, th trong phm vi
by abbhantara l gi hn ng nht tr x, ng nht thuyt gii. Gii thich ca
Mahvagga-t t hakath
(Vn.5.v.
tr.
1050):
tattha
ekam
abbhantaram
at t havsatihatthappamsam hoti, y, 1 abbhantara bng 28 hattha (tay). 1 hattha Pli
tc 1 hasta Skt. = 24 agula.
57

. Skt. aranya (Pal. araa); Hn: a-lan-nh. nhn tnh x , v s x , khng nhn . Cf.

Ma-c-lc-gi 3 (i 23, tr. 580b3): Gii a-lan-nh, trong phm vi 1 cu-l-x. Hnh
s sao I (i 40, tr. 7a23: V gii a-lan-nh, cc b khng nht nh. Phn ln tnh l 1
cu-l-x. Xem cht. 8 di. Thin kin lut 17 (i 24, tr.794b9) : Gii a-bn--la
(Pl. abbhantara) tc l gii a-lan-nh. Theo (tr. 793b4), gii a-lan-nh, cc nh,
vung vc by a-bn--la (Pali: abbhantara). 1 a-bn--la = 28 khyu.; xem cht. 6
trn.
Hn: cu-l-x; Skt. kroa. C hai cch tnh mt cu l x: bng 4000 khuu tc
khong 1800m, hoc bng 8000 khuu tc khong 3600m. y ni theo cch tnh th
nht.
59
. Bn-; Skt. abhyantara (Pali: abbhantara): ni b, trung gian.. Xem cht. 6 trn.
60
. Hnh s sao I (i 40, tr. 7a19), dn Tt-b-a: T kheo khi du hanh, ty ch tr x,
trong phm vi mt cu-l-x l gii (o hnh). Dn thm Thp tng: 600 b lm mt
cu-l-x.
58

Pali: udakukkepa-sm; Thin kin lut 17 (i 24, tr.794b10), trch thy gii Cf.
Pali, Mahvagga II, Vn.i. 111: nadiy v bhikkhave samudde v jtassare v yam
majjhimassa purisassa samant udakukkhep, ayam tattha samnasamvs ekuposath
ti, Ni no c sng, bin hay ao h, trong phm vi m mtt ngi trung bnh ht nc
n; l cng gii ng nht tr tr x, ng nht thuyt gii.
62
. Hn: tc php gii ; Pali: sammant sm.
61

63

. Hn: ng nht tr x ; Pali: samnasamvsa.

Hn: ng nht thuyt gii ; Pali: ekuposath.

. 18000m hoc 36000m ty theo cch tnh. Xem ch thch 9. Cf. Thp tng lut 22,
i 23, tr. 158b7. Cf. Tng-k lut 8 (i 22, tr. 295c13), Ng phn lut 18 (i 22, tr.
124a3) , Thin kin lut 17 (i 24, tr. 793a28), rng nht, khng qu 3 do tun. Pali,
Mahvagga II, CVn.i.tr.106: tiyojanaparamam smam sammannitun ti, kt gii ln nht
l ba yojana. Skt.= Pl.: yojana, Hn: do-tun , do-din , d-thin-na . Co nhiu cach tnh;
64

65

hoc bng 4 cu-l-x, hoc bng 8. Huyn Trang, Ty vc ky 2Du-thin-na, on

ng 1 ngy hnh qun ca Thnh vngh xa, khon 40 dm. Theo tc n , 30
dm. 1 cu-l-x, gn bng 1 dm Anh.
Tt-b-a T-ni T-b-sa 4 (i 23, tr. 529b2): Ni kt i gii, rng nht l 1 cu-lx.
67
. Thin kin lut 17 (i 24, tr. 793b3): Ni no t-kheo kt gii, ni y vi tkheo-ni l phi gii. T-kheo c th kt gii chng ln gii ca t-kheo-ni m gii ca tkheo-ni khng mt.
66

Ng phn lut 18 (i 22, tr. 23c2); b-tt ng; T phn lut 35 (i 22, tr. 818c2):
thuyt gii ng . Mahvagga II, Vn. i. tr. 106, uposathgra.
69
. T phn lut 35 (i 22, tr. 818b23): Cc t-kheo hay rng Pht dy phi cng thuyt
gii ti mt a im, nhng v cha c a im c nh, mi ngi i mi ni, khin
vic tp Tng rt mt nhc. Do Pht dy n nh gii trng.
68

Thin kin lut 17 (i 24, tr. 793a17)

. Thn th tng cp: y l cch nhm hp cc t-kheo ti tiu gii hay gii trng
khi Tng tc yt-ma, tri vi cch ny, phm li bit chng.
70

71

72

. T phn lut 35 (i 22, tr. 820a26). Cf. Ng phn lut (i 22, tr. 124a8): cng b-

tt cng c th. Thin kin lut 24 (i 24, tr.794b4): la-b-gii. Pali, MahvaggaAt t hakath, v. 1136: lbhasm.
. C ba cch tnh v mt do tun: hoc bng khong 4 dm Anh tc khong 6500m,

73

hoc khong 5 dm Anh tc khong 8000m, hoc khong 9 dm Anh tc khong

14500m. y tnh theo cch th nht.
T phn hnh s sao I, i 40, tr. 14b12.
. Ng phn lut 18, i 22, tr. 124a27; T phn lut 35, i 22, tr. 819c25.: bt tht y
gii; Pali: avippavsasm, Mahvagga , n.i. tr.106.
74

75

76

. Ng phn lut 4, a 22,tr.23c10, x a, iu 2. T phn lut 6, i 22, tr. 603a1: ni-

tt-k iu 2. Thp tng lut 5, i 23, tr. 31b10: ni-tt-k iu 2. Pali, Prjika,
Vn.iii.tr.197 ticvarena vippavaseyya ... nissaggiyam pcittiyam.
77

. T phn lut 35, i 22, tr. 820a6. T-ni t-b-sa 4, i 23, tr. 529b28.

78

. T phn lut 43, Dc kin i 22, tr. 874.c. Thin kin lut 27, i 24, tr.

975b5: tnh c. Cf. Mahvagga III, Vn. i. tr. 138: kappiyakut i.

79

. Ng phn lut 22, i 22, tr. 150a6. T phn lut 43, i 22, tr. 876a10: tnh a. Cf.

Mahvagga vi. Vn. i. tr. 237: kappiyabhmi.

80

. T phn lut 43, i 22, tr. 874c15. Mahvagga VI, Vn.1. 240: catasso

kappiyabhmiyo - ussavnantikam gonisdikam gahapatim samumtim. Bn dch Anh

Book of the Dcipline iv. tr.328), ch c 3, tr sammutim m Hn dch la Tng yt-ma.
phn lut 6, i 22, tr. 604a21: bt th trung gian, v gii thch, mt trung gian, tc
khong cch ga 2 cy, l 7 cung. Theo cung php ca nc Gi-ma-l, 1 cung = 7
khyu. 1 khyu (nht chu). Skt. 1 hasta = 24 agula = 18 inches, tc khong 44cm10.
Nh vy, khong cch c coi l la y mt y l 21, 61 m. Ng phn lut 4, i 22, tr.
24b11, nu ngi kt gi mt ch, khong cch mt y l cch mt ngoi 7 thc; nu
ang i ng, cch thn minh ngoi 7 cung.
81

.T