Www2 Zbirka Reenih Zadataka Iz Elektrotehnike Sa Elektronikom

Zbirka reenih zadataka iz elektrotehnike sa elektronikom
1. KULONOV ZAKON, JAINA ELEKTRINOG

POLJA, POTENCIJAL I NAPON
Kulonov zakon: sila kojom se privlae ili odbijaju dva takasta naelektrisanja
upravo je proporcionalna njihovim koliinama elektriciteta, a obrnuto
proporcionalna kvadaratu meusobnog rastojanja:
Q Q
1 Q1 Q2
F =k 1 2 2 =
4 0
r2
r
gde je
k = 9 10 9 Nm 2 C 2
ili dielektrina konstanta vakuuma
0 = 8 ,85 10 12 C 2 Nm 2 = 8 ,85 10 12 F m
Potencijal elektrinog polja u nekoj taki brojno je jednak potencijalnoj
energiji koju bi imalo telo jedinine koliine elektriciteta dovedeno u tu taku.
Jedinica za potencijal je VOLT. Potencijal elektrinog polja na rastojanju r od
izvora polja iznosi:
Q
1 Q
=k =
r 4 0 r
Ako elektrino polje potie od vie takastih naelektrisanja, rezultujui
potencijal jednak je algebarskom zbiru potencijala koji su izazvani svakim
naelektrisanjem pojedinano:
= 1 + 2 + + n
Napon izmeu take A (koja je na rastojanju rA od izvora radijalnog elektrinog
polja) i take B (koja je na rastojanju rB od izvora radijalnog elektrinog polja)
jednak je razlici potencijala:
1 1
1 1
1
U AB = A B = kQ =
Q
rA rB 4 0 rA rB
Jedinica za napon je VOLT. Pri pomeranju naelektrisanja q iz take A u
taku B sile elektrinog polja obave rad koji se moe izraunati:
1 1
1 1
1
qQ
AAB = qU AB = q( a b ) = kqQ =
rA rB
rA rB 4 0
Jaina elektrinog polja u nekoj taki brojno je jednaka sili kojom bi polje
delovalo na jedininu koliinu elektriciteta dovedeno u tu taku:
r
r F
E=
Q
1
r
gde je F sila kojom bi polje delovalo na telo koliine elektriciteta Q dovedeno
u posmatranu taku. Jedinica za jainu elektrinog polja je jedan NJUTN po
KULONU ili jedan VOLT po METRU (1N/C ili 1V/m). Jaina elektrinog polja
koje stvara takasto naelektrisanje Q u taki koja je od njega udaljena za r moe
se izraunati po obrascu:
Q
1
Q
E=k 2 =
2
4 0 r
r
Ako polje potie od pozitivnog takastog naelektrisanja vektor jaine polja
usmeren je od tog naelektrisanja, a ako je izvor polja negativan vektor jaine
polja je usmeren ka njemu.
Kapacitet provodnika brojno je jednak koliini elektriciteta koju treba dovesti

tom provodniku da bude na jedininom potencijalu. Jedinica za kapacitet je
FARAD:
1C
1F =
1V
Kapacitet kondenzatora brojno je jednak koliini elektriciteta koju treba dovesti
tom kondenzatoru da mu se napon povea za 1V.
Q
C=
U
Kapacitet ravnog kondenzatora nalazi se po obrascu:
S
C = 0 r
d
gde je S-povrina ploa, d-rastojanje izmeu ploa, 0 -dielektrina konstanta
vakuuma i r -relativna dielektrina konstanta
Ekvivalentni kapacitet paralelno vezanih
kondenzatora jednak je zbiru kapaciteta tih
kondenzatora:
n
C e = C 1 + C 2 + C 3 + ... + C n = C i
i =1
Reciprona vrednost ekvivalentnog kapaciteta redno vezanih kondenzatora

jednaka je zbiru recipronih vrednosti kapaciteta tih kondenzatora:
n
1
1
1
1
1
=
+
+ ... +
=
C e C1 C 2
C n i =1 Ci
Energija kondenzatora kapacitivnosti C moe se odrediti na osnovu izraza
2
1
1
1 Q2
QU = CU 2 =
2
2
2 C
gde je Q koliina elektriciteta na elektrodama kondenzatora, a U napon
izmeu njih.
W =
1.1 Tri jednaka pozitivna optereenja q su u temenima jednakostraninog

trougla. Kakvo i koliko naelektrisanje Q treba postaviti u teite trougla da bi
rezultujua sila na svako optereenje bila jednaka nuli?
REENJE:
r
Sila F na jedno naelektrisanje potie od Kulonove sile druga dva naelektrisanja
i jednaka je vektorskom zbiru tih sila.
r r
r
F = F1 + F2
Smer sila je kao na slici, a intenzitet je:
q2
F1 = F2 = k 2
a
3
q2
o
o
F = 2 F1 cos 30 = 2 F2 cos 30 = 2 k 2
2
a
2
q
F =k 3 2
a
Da bi rezultujua sila na naelektrisanju Q bila jednaka nuli intenziteti sila FQq i
F moraju biti jednaki, a suprotnog smera i zato naelektrisanje Q mora biti
negativno da bi se ove dve sile ponitile. Koliinu naelektrisanja nalazimo iz
uslova:
FQq = F
h=
a 3
2
FQq = k
Qq
2 a 3

3 2
=k
Qq
a 3
=k
Qq
9 Q q
= 3k 2
2
a
3a
q2 3
q2 3
Qq
F =k
k
= 3k 2
2
2
a
a
a
3Q = q 3
3
3
q
3
Reenje pokazuje da koliina elektriciteta Q zavisi samo od koliine pozitivnog
naelektrisanja q u temenima i da je nezavisno od rastojanja a.
Q=
1.2 Takasta naelektrisanja q1=4nC i q2=1nC nalaze se na rastojanju a=60cm.

Odrediti poloaj C takastog naelektrisanja q3 tako da posle postavljanja
naelektrisanja q3 sva tri naelektrisanja budu nepokretna i odrediti koliinu
elektriciteta q3
REENJE:
Ako sa x oznaimo rastojanje takastog naelektrisanja q1 od take C gde treba
da se postavi naelektrisanje q3 tada je rastojanje take C do naelektrisanja q2
iznosi a x .Da bi posle postavljanja naelektrisanja sistem bio nepokretan treba
da intenziteti sila zadovolje sledei uslov:
F13 = F23
a smerovi su oznaeni na slici.

q q
1 q1 q3
1
2 =
2 32
4 0
4 0 (a x )
x
q2 2
x = a 2 2ax + x 2
q1
x 2 = 4a 2 8ax + 4 x 2
3x 2 8ax + 4a 2 = 0
8 60
60 60
=0
x2
x+4
3
3
x 2 160 x + 4800 = 0
4
Ovo je kvadratna jednaina ija su reenja x1 i x 2 .

160 160 160 4 4800
2
2
160 10 16 16 4 4 12
x1 =
2
2
160 40 16 12 160 80
x1 =
=
2
2
2
160 + 80
x1 =
= 120cm ovo resenje treba odbaciti jer je x f a
2
160 80
x2 =
= 40cm
2
F12 = F32
x1 =
q q
q1 q 2
= 3 22
2
a
(a x )
2
1
a x
60 40
q3 =
= 4
= 4
9
a
60
q3 = 0.444nC
F21 = F31
q1 q 2 q3 q1
=
a2
x2
2
4
x
40
q3 = q 2 = 1 =
9
a
60
q3 = 0.444nC
1.3 Dve veoma male kuglice, istih masa
m1=m2=m, vise o koniima jednake
duine l=10cm koji su uvreni u taki A.
Kada se kuglicama dovedu koliine
elektriciteta Q1=Q2=Q=10pC one se
odbijaju tako da svaki koni gradi sa
vertikalom ugao =30o. Odrediti masu
kuglica.
Napomena: Kuglice smatrati takastim
naelektrisanjima. Masu konia zanemariti.
Sistem se nalazi u vakuumu.
REENJE:
F
= tg 30 0
G
kQ Q
Q2
F = 12 2 = k 2
l
l
G = mg
m=
kQ 2
= 1,589 10 11 kg
2
0
gl tg 30
1.4 Dva tela naelektrisana koliinama elektriciteta Q1 i Q2 nalaze se u vakuumu

na rastojanju r=1m. Odrediti taku u kojoj je sila koja deluje na jedinicu
pozitivnog naelektrisanja jednaka nuli i to kada je:
a) Q1=10C Q2=15C
b) Q1=10C Q2=-15C
c) Q1=-10C Q2=-15C
Dimenzije tela su male u odnosu na rastojanje.
REENJE:
a) Oba tela su pozitivno naelektrisana. Rezultantno polje je:
r r
r
E = E1 + E 2
r
r
a bie jednako nuli ako je
E1 = E 2
E1 = E 2
Q1
4 0 r1
Q2
4 0 r2 2
r1 = x
r2 = r x
Q1
Q2
=
2
x
(r x )2
Q1
+
x 2 = 4,45m
6
+
r2
r1=x
10 10 6 15 10 6
=
x2
(1 x )2
x1 = 0,45m
Q2
E1
E2
Poto x treba da bude na dui koja spaja naelektrisanja Q1 i Q2 ( 0<x<r ) dobija

se da je
x = 0 ,45m
b) Naelektrisanje Q1 je pozitivno, a naelektrisanje Q2 je negativno. Traena
taka se nalazi na pravoj koja spaja naelektrisanja i to levo od Q1 ili desno od
Q2, a to zavisi od apsolutnih vrednosti Q1 i Q2. Taka je blia onoj koliini
elektriciteta koja ima manju apsolutnu vrednost. Iz uslova da su intenziteti polja
E1 i E2 jednaki dobija se
Q1
r1
Q2
r2
Q2
Q1
=
x 2 (r + x )2
1 10 6 15 10 6
=
x2
(1 + x )2
x1 = 0,45m
x 2 = 4,45m
Poto x treba da bude van dui koja spaja Q1 i Q2 reenje je x=4.45m.
c) Oba naelektrisanja su negativna. Rezultat je isti kao i u sluaju pod a).
1.5 Tri takasta naelektrisanja QB=-2pC,
QD=5pC i QC=16pC, rasporeena su u
temenima B, D i C pravougaonika
stranica a = 10 3cm i b = 10cm . Odrediti
r
elektrino polje E u temenu A, ako se
sistem nalazi u vakuumu.
REENJE:
Prema oznakama sa slike je:
d 2 = a2 + b2
d 2 = 10 3 + 10 2 = 400cm 2
d = 400 = 20cm
1
sin = sin 30 0 =
2
cos = cos 30 0 =
3
2
E x = 0 E D EC cos = 4.57 N
E y = E B + 0 EC sin = 0
QB
N
= 1.79
2
C
b
Q
N
E C = k C2 = 3.59
C
d
Q
N
E D = k D2 = 1.49
C
a
EB = k
N
2
2
E = E x + E y = 4.57 2 + 0 = 4.57
C
r
(Vektor E lei na x osi)
1.6 Odredi ekvivalentni kapacitet baterije prikazane na slici.
REENJE:
C 23 = C 2 + C 3
1
1
1
1
=
+
+
C e C1 C 2 + C 3 C 4
C1C 4
(C 2 + C3 )
C1 + C 4
C1C 4 (C 2 + C 3 )
C14 C 23
=
Ce =
=
C1C 4
C1C 4 + (C1 + C 4 )(C 2 + C 3 )
C14 + C 23
+ (C 2 + C 3 )
C1 + C 4
1.7 Na slici su naznaeni kapaciteti kondenzatora u F. Bez pisanja formula

odredi ekvivalentni kapacitet i koliinu elektriciteta na ekvivalentnom
kondenzatoru. C1 = C 2 = 10 F , C 3 = 1F , C 4 = 6 F i C 5 = 3F ,U = 12V
REENJE:
U jednoj grani imamo dva jednaka kondenzatora od po 10 F redno vezana.
Njih moemo zameniti jednim kondenzatorom iji je kapacitet upola manji od
kapaciteta jednog kondenzatora tj. 5 F . Ovaj kondenzator je paralelno vezan sa
kondenzatorom kapaciteta 1F . Njihov ekvivalentni kapacitet jednak je zbiru
kapaciteta tako da se dobije 6 F . Ovaj kondenzator je redno vezan sa
kondenzatorom kapaciteta 3 F , pa je njihov ekvivalentni kapacitet jednak
koliniku njihovog proizvoda i njihovog zbira. Na taj nain se dobija da je
njihov ekvivalentni kapacitet jednak 2 F . Ovaj kondenzator je paralelno vezan
sa kondenzatorom kapaciteta 6 F . Ukupni ekvivalentni kapacitet jednak je
zbiru ova dva tj. 8 F . Koliina elektriciteta na tom kondenzatoru bila bi
jednaka proizvodu ekvivalentnog kapaciteta i napona tj. 96 C .
1.8 Dva kondenzatora iji su kapaciteti C1 = 6F i C 2 = 3F vezani su
a) redno
b) paralelno
Kolike koliine elektriciteta e da budu na pozitivnim ploama tih kondenzatora,
ako takvu vezu kondenzatora prikljuimo na izvor napona U = 10V ?
REENJE:
a) Na redno vezanim kondenzatorima moraju biti jednake koliine elektriciteta.
Ta koliina elektriciteta jednaka je koliini elektriciteta na njihovom
ekvivalentnom kondenzatoru. Ekvivalentni kapacitet jednak je rednoj vezi
kondenzatora C1 i C2 pa je:
C1C 2
Ce =
C1 + C 2
Prema tome
CC
Q1 = Q2 = Qe = C eU = 1 2 U = 20 C
C1 + C 2
b) Kod paralelno vezanih kondenzatora naponi su isti na oba kondenzatora pa
je:
Q1 = C1U = 60 C
Q2 = C 2U = 30 C
1.9 Kapaciteti kondenzatora prikazanih na slici su C1 = 4 nF , C 2 = 2nF i
C 3 = 3nF , dok je napon U = 18V .
a) Odredi koliinu elektriciteta na kondenzatoru C2
b) Kako se menja napon na kondenzatoru C3 ako doe do proboja kondenzatora
C2 ?
10
REENJE:
a)
C12 = C1 + C 2 = 4nF + 2nF = 6nF
(C + C 2 )C3 (4 + 2) 3 18
C C
1
1
1
=
=
+
C e = 12 3 = 1
=
C e C12 C 3
C12 + C 3 C1 + C 2 + C 3 4 + 2 + 3 9
C e = 2nF
Na redno vezanim kondenzatorima moraju biti jednake koliine elektriciteta pa
C3 i paralelna veza C1 i C2 tj. C12 imaju iste koliine elektriciteta
(C + C 2 )C3
Qe = C eU = 1
U = Q12 = Q3
C1 + C 2 + C 3
C 3U
C 2 C 3U
Q12
=
Q2 = C 2U AB =
= 12nC
C12 C1 + C 2 + C 3
C1 + C 2 + C 3
b) Pre probijanja navedenog kondenzatora napon na kondenzatoru C3 je
U AB =
Q3
(C1 + C 2 ) U
=
C 3 C1 + C 2 + C 3
Kada doe do proboja kondenzatora C2 ploe kondenzatora C1 postanu
kratko vezane: njihovi potencijali se izjednae pa je napon na C3 jednak U .
Prema tome napon se povea
C + C 2 + C3
U
n=
= 1
= 1,5 puta
U3
C1 + C 2
U3 =
1.10 Na slici je prikazana baterija kondenzatora iji kapaciteti iznose

C1 = 60 nF , C 2 = 30 nF i C 3 = 10 nF . Ako je koliina elektriciteta na
kondenzatoru C3 jednaka Q3 = 30 nC koliki je napon U AB ?
REENJE:
Na redno vezanim kondenzatorima moraju biti
jednake koliine elektriciteta pa C1 i C2 tj. C12
imaju iste koliine elektriciteta
CC
Q12 = Q1 = Q2 = C12U = 1 2 U
C1 + C 2
U=
Q3
Q
CC
Q12 = Q1 = Q2 = 1 2 3
C3
C1 + C 2 C 3
U AB =
C 2 Q3
Q1
=
= 1V
C1 (C1 + C 2 )C 3
11
1.11 Kondenzatori kapaciteta C1 ,C 2 ,C 3 i C 4 povezani su kao to je prikazano

na slici. Koliki treba da bude napon U da bi napon na kondenzatoru C1 iznosio
U 1 ? Smatrati da je C1 = C 3 = C 4 = C i C 2 = C 2 .
REENJE:
Potrebno je najpre izraunati ekvivalentnu kapacitivnost kola
C
C
2 =C
C12 =
- jer su C1 = C i C 2 = C vezani redno
2
C 3
C+
2
4
C123 = C12 + C 3 = C - C12 i C 3 su vezani paralelno
3
4
Ce = C
7
Qe = Q4 = Q123
Koliine elektriciteta na C e i C4 su jednake jer su vezani redno

U4 =
Q4 4
3
= U U AD = U U 4 = U
C4 7
7
Q12 =
C1C 2
1
U AD = CU = Q1 = C1U 1 U = 7U 1
7
C1 + C 2
1.12 Ravan vazduni kondenzator, kapacitivnosti C0=100pF, prikljuen je na

izvor stalnog napona U=100V. Kada se kondenzator napunio izvor je iskljuen,
a izmeu elektroda je, do polovine ubaena ploa od dielektrika relativne
dielektrine konstante r = 4 .
a) Odrediti potencijalnu razliku izmeu elektroda kondenzatora posle
ubacivanja dielektrika
b) Izraunati energiju kondenzatora pre i posle ubacivanja dielektrika
12
REENJE:
a)
C 0 = 100 pF
Kapacitet ravnog ploastog kondenzatora se izraunava po obrascu:
S
C0 = 0
d
Q0 = C 0 U
Posle iskljuivanja izvora i uvlaenja dielektrika (prema slici) dobija se
paralelna veza dva kondenzatora C1 i C2 pa je ekvivalentna kapacitivnost
jednaka zbiru pojedinanih kapacitivnosti.
S
C1 = 0 r 2 = r C 0
d
2
S
C
C2 = 0 2 = 0
d
2
1
C e = C1 + C 2 = C 0 r + = 2.5 C 0 = 250 pF
2 2
Ukupna koliina naelektrisanja kondenzatora je ista pre i posle uvlaenja
dielektrika pa je:
Q = const
Q0 = C0 U = 2.5 C0 U /
U/ =
U
= 40V
2 .5
b)
1
C 0 U 2 = 5 10 7 J
2
2
1
W / = 2.5C0 U / = 2 10 7 J
2
W0 =
( )
- energija pre ubacivanja dielektrika

- energija posle ubacivanja dielektrika
1.13 Ravan vazduni kondenzator, povrine elektroda S = 40 60 cm 2 i

rastojanja izmeu njih d = 5mm prikljuen je na izvor napona U = 2kV . Po
izvrenom optereivanju kondenzator se iskljui od izvora i povea mu se
rastojanje izmeu elektroda na d 1 = 10mm . Odrediti energiju i jainu polja u
oba sluaja, kao i promenu napona izmeu elektroda kondenzatora do koje
dolazi pri poveanju rastojanja.
13
REENJE:
0 = 8,85 10 12 C
N m2
Kapacitet ravnog vazdunog kondenzatora se izraunava po obrascu:
S
C1 = 0 = 4,248 10 7 F
d
Energija kondenzatora je:
1
W1 = C1 U 2 = 8,496 10 4 J
2
Jaina elektrinog polja je:
U
E1 = = 400 kV
m
d
Koliina naelektrisanja kondenzatora je:
Q1 = C1 U = 8,496 10 7 C
Kada se razmaknu ploe dolazi do promene kapacitivnosti kondenzatora, a
koliina naelektrisanja ostaje nepromenjena jer je izvor iskljuen. U ovom
sluaju dolazi do promene napona izmeu ploa kondenzatora.
S
C2 = 0
= 2,12 10 10 F
d1
Q1 = Q2 = C 2 U 2 U 2 =
Q2
C2
W2 =
Q
1
1
1 Q
2
C 2U 2 = C 2 2 2 = 2
2
2
2 C2
C2
W2 =
1 Q2
= 1,7 10 3 J
2 C2
U2 =
Q2
= 4000V = 4kV
C2
E2 =
U2
= 400 kV
m
d1
U = U 2 U 1 = 4kV 2kV = 2kV
1.14 Ravan vazuni kondenzator, povrine elektroda S = 70 70 cm 2 i

rastojanja izmeu njih d = 0.5cm , prikljuen je na izvor napona U = 5kV . Posle
optereivanja kondenzatora rastojanje izmeu njegovih elektroda se povea na
d / = 1cm , ne iskljuujui pri tome izvor. Izraunati optereenje kondenzatora i
intenzitet elektrinog polja, kao i energiju pre i posle razmicanja elektroda.
14
REENJE:
U ovom sluaju se menja koliina elektriciteta Q jer napon baterije ostaje isti pa
je:
S
C1 = 0 = 8 ,673 10 10 F
d
1
W1 = C1U 2 = 10 ,84 mJ
2
Q1 = C1 U = 4 ,33 10 6 C
U
= 1 MV
m
d
U = const
S
C 2 = 0 / = 4 ,3364 10 10 F
d
1
W2 = C 2U 2 = 5,42 10 3 J
2
Q2 = C 2U = 2.1652 10 6 C
E1 =
E2 =
U
= 500 kV
m
d/
1.15 Ploasti kondenzator, ije su elektrode dimenzija a = 30cm i b = 40cm , a

rastojanje izmeu njih c = 1cm , prikljuen je na napon U = 1.5kV . Izmeu
elektroda se nalazi staklena ploa dielektrine konstante r = 5 , debljine 1cm.
Ako se posle odvajanja kondenzatora od izvora izvue izolaciona ploa od
stakla, odrediti promenu energije kondenzatora i privlanu silu, izmeu
elektroda kondenzatora bez dielektrika.
REENJE:
Cr = 0 r
ab
= 5 ,31 10 10 F
c
1
C rU 2 = 5 ,97 10 4 J
2
Kondenzator se odvoji od izvora i izvue
se dielektrik
Wr =
C0 = 0
ab
= 1,062 10 10 F
c
15
Q = const
Q = C rU = 7 ,965 10 7 C
Q = C 0U U =
W0 =
Q
C0
1
1 Q2
C 0U 2 =
= 2,987 10 3 J
2
2 C0
W = Wr W0 = 2,983 10 3 J
Privlana sila izmeu elektroda kondenzatora je:
W
W = Fd F =
d
2
2
Q2
1 CU
1 (CU )
1 Q2
=
=
=
F=
S
2 d
2 Cd
2
0 d 2 0 S
d
2
Q
0.299 N
F=
2 0 S
1.16 Naelektrisana estica mase m = 0.01 g nalazi se u ravnotei u homogenom
elektrinom polju horizontalnog ravnog kondenzatora. Kondenzator je
prikljuen na napon U = 20kV , dok je rastojanje izmeu elektroda d = 5cm .
Odrediti naelektrisanje estice.
REENJE:
Uslov za ravnoteu estice je:
F =G
pri emu su smerovi sila oznaeni na slici.
qE = mg
U
= mg
d
mgd
q=
U
0,01 10 3 9,81 5 10 2
q=
20 10 3
q = 2,45 10 10 C = 0,245 10 9 C = 0,245nC
q
1.17 Ravan vazduni kondenzator, rastojanja izmeu elektroda d = 9 mm ,

smeten je u posudu od izolacionog materijala tako da jedna elektroda lei na
dnu posude. Debljina elektroda je zanemarljiva. Kondenzator je prikljuen na
16
stalni napon U tako da polje u njemu ima vrednost E / 0 = 500 kV
. Do koje
m
visine h treba naliti ulje u posudu da bi polje u vazdunom delu kondenzatora
dostiglo vrednost E0 = 1.5 MV . Relativna dielektrina konstanta ulja je
m
r = 4 .
REENJE:
/
U = E0 d = 4500V
Sa slike je vidljivo da se radi o rednoj vezi dva kondenzatora gde je:
S
C1 = 0
d h
S
C 2 = 0 r
h
Ekvivalentna kapacitivnost je:
0 r S
C C
Ce = 1 2 =
C1 + C 2 h + r (d h )
Koliina naelektrisanja je ista za oba kondenzatora i iznosi:
Q = Ce U
Napon na kondenzatoru C1 , koji za dielektrik ima vazduh, je:
0 r S
U
(d h ) U
Q h + r (d h )
U1 =
=
= r
0S
C1
h + r (d h )
d h
Jaina elektrinog polja koju treba realizovati je data relacijom:
U1
r U
=
= 1,5 MV h = 8mm
E0 =
m
d h h + r (d h )
17
1.18 Ravan vazduni kondenzator, povrine elektroda a b i razmaka izmeu

njih d, prikljuen je na stalni napon U. Odrediti potrebnu silu da bi se izvrilo
pomeranje jedne od elektroda u pravcu i smeru kao na slici. Zanemariti efekat
krajeva. U = 500V , a = 1m , b = 0.5m , d = 2.5mm .
REENJE:
ab
1
1
C1U 2 = U 2 0
c
2
2
a(b x )
1
1
W2 = C 2U 2 = U 2 0
d
2
2
a
1
W = W1 W2 = U 2 0 [b b + x ]
d
2
W 1 2 a
= U 0 = 4,425 10 4 N
F=
2
x
d
W1 =
1.19 Jedna elektroda ravnog vazdunog kondenzatora povrine S = 100 cm 2 je

uvrena, dok je druga okaena o oprugu konstante c = 11.275 N . Kada je
m
kondenzator neoptereen, rastojanje izmeu njegovih elektroda je d = 2mm .
Kada se kondenzator prikljui na izvor napona U, opruga e se istegnuti za
x = 0 ,3mm . Odrediti napon izvora U. Efekat krajeva zanemariti.
REENJE:
Sila opruge je F1 , a privlana sila izmeu obloga kondenzatora je F2 . Ove sile
moraju biti u ravnotei pa je:
F1 = cx
F2 =
Q2
2 0 S
F1 = F2
Q = CU
C = 0
S
dx
2
0S
2
2
0S
C U
2 d x
=U
=U2
cx =
2
2 0 S
2 0 S
2(d x )
18
U2 =
2(d x ) cx
0S
U=
2cx(d x )
= 470V
0S
1.20 Ravan kondenzator sa vrstim dielektrikom relativne dielektrine

konstante r , prikljuen je na stalni napon U. Dimenzije elektroda su a b , a
rastojanje izmeu njih d . Odrediti silu potrebnu za izvlaenje dielektrika u
pravcu i smeru kao na slici.
U = 100V , a = b = 20cm, d = 2mm, r = 5

REENJE:
.
S
ab
C r = 0 r = 0 r
d
d
Energija kondenzatora pre izvlaenja dielektrika je :
1
Wr = C r U 2
2
Kada se dielektrik izvue za x dobija se paralelna veza dva kondenzatora C1 i
C2 pa je ekvivalnetna kapacitivnost data relacijom:
bx
C1 = 0
d
b(a x )
C 2 = 0 r
d
b
C e = C1 + C 2 = 0 [x + r (a x )]
d
Energija ekvivalentnog kondenzatora je:
1
We = C eU 2
2
Razlika energija je:
19
b
1
1
W = U 2 [C r C e ] = U 2 0 [ r a r a x + r x ]
2
2
d
2
1 bU
W = 0
x( r 1)
2
d
Sila potrebna za izvlaenje dielektrika se izraunava:
( 1) = 0,5 8,85 10 12 20 10 2 100 2 4 = 1,77 10 5 N
W 1
= 0 bU 2 r
F=
2
x
d
2 10 3
1.21 Ravan vazduni kondenzator ima rastojanje izmeu elektroda d i
prikljuen je na stalni napon U. Ako se u meuelektrodni prostor kondenzatora
ubaci ploica od izolacionog materijala, relativne dielektrine konstante r i
debljine d , jaina polja u vazdunom delu kondenzatora e se poveati za
2
50% u odnosu na prvobitnu. Odrediti r .
REENJE:
S
C0 = 0
d
U
E=
d
S
C 1 = 0 = 2C 0
d
2
S
C 2 = r 0 = 2 r C0
d
2
C1C 2
2 r
Ce =
C0
=
C1 + C 2 1 + r
Q = Ce U
U = U1 + U 2
U1 =
2 r C 0
Q C eU
=
=
U = r U
(1 + r ) 2C0
1+ r
C1
C1
E1 = 1,5E
2 r
U1
U
= 1,5
= 1,5
d
1+ r
d
2
2 r = 1,5(1 + r ) = 1,5 + 1,5 r
0,5 r = 1,5 r = 3
20
1.22 Ravan vazduni kondenzator, rastojanja izmeu elektroda d = 9 mm ,

prikljuen je na stalni napon U. Polje u kondenzatoru ima vrednost
E = 0.5 MV . U prostor izmeu elektroda kondenzatora ubaci se ploica
m
debljine d 1 = 8 mm od materijala relativne dielektrine konstante r = 4 .
Odrediti elektrino polje u obe sredine.
REENJE:
U = E d = 0.5 10 6 9 10 3 = 4500V
S
C0 = 0 - vazduni kondenzator
d
S
S
= 9 C0
C1 = 0 = 9 0
d
d
9
9
S
= r C0
C2 = 0 r
8
8
d
9
C C
9 r
C0
C ekv = 1 2 =
C1 + C 2 8 + r
Q = C ekv U = C1 U 1 = C 2 U 2
U1 =
Q
= 1500V
C1
U2 =
Q
= 3000V
C2
U1
= 1.5 MV
m
1mm
Q
= 375 kV
E2 =
m
C2
E1 =
21
2. JAINA I GUSTINA ELEKTRINE STRUJE.

ELEKTRINI OTPOR PROVODNIKA
Elektrina struja predstavlja usmereno kretanje naelektrisanih estica
Trenutna jaina elektrine struje definisana je izrazom:
dq
i=
dt
gde je dq koliina elektriciteta koja protekne kroz popreni presek provodnika

u beskonano kratkom vremenskom intervalu dt .
Srednja vrednost jaine elektrine struje u duem vremenskom intervalu t je:
q
I =
t
Jedinica za jainu elektrine struje je amper:
C
1C
1A =
=1
s
1s
Gustina elektrine struje brojno je jednaka koliniku jaine elektrine struje i
poprenog preseka jedinine povrine provodnika:
r
I
j = = nev
S
gde je I jaina struje koja protie kroz popreni presek provodnika povrine S,
n koncentracija slobodnih elektrona (broj slobodnih elektrona u jedinici
r
zapremine ), e apsolutna vrednost koliine elektriciteta elektrona, a v srednja
brzina usmerenog kretanja elektrona.
Otpor homogenog provodnika duine l i povrine poprenog preseka S je.
1 l
l
R= =
S S
gde je specifian otpor provodnika, a specifina provodnost provodnika.
Jedinice za otpor i specifini otpor su om i ommetar respektivno:
[R] = 1, [ ] = 1 m
Provodnost provodnika jednaka je recipronoj vrednosti otpora tog provodnika.
Jedinica za provodnost je simens, a za specifinu provodnost simens po metru.
Dakle:
1
1
1
S
G = , [G ] = = 1S , [ ] =
=1
m
R
m
Otpor provodnika menja se sa temperaturom po formuli:
R = R0 (1 + t )
22
gde je R otpor na 00C, a temperaturni koeficijent otpora.

Ekvivalentna otpornost redne veze otpornika
n
Re = Ri = R1 + R2 + ... + Rn
i =1
Ekvivalenta otpornost paralelne veze otpornika

n
1
1
1
1
1
= =
+
+ ... +
Re i =1 Ri R1 R2
Rn
Omov zakon Jaina struje kroz provodnik upravo je proporcionalna naponu
na krajevima provodnika, a obrnuto proporcionalna njegovoj otpornosti. Omov
zakon se moe napisati u jednom od sledeih oblika:
U
U
I=
U = IR R =
R
I
Prvi Kirhofov zakon algebarski zbir jaina struja u provodnicima koji se
sustiu u jednom voru elektrine mree jednak je nuli:
n
I
k 1
=0
Drugi Kirhofov zakon U bilo kojoj zatvorenoj konturi elektrinog kola

(zatvorena putanja formirana od grana kola) koja sadri proizvoljan broj
elektromotornih sila i otpornika, kora biti zadovoljen drugi Kirhofov zakon koji
se iskazuje sledom relacijom:
E RI = 0 ili E = RI
pri emu elektromotorne sile treba uzimati sa pozitivnim predznakom ako je
njihov smer saglasan sa proizvoljno odabranim smerom obilaska po konturi i
obrnuto. Naponi na otpornicima se uzimaju sa pozitivnim predznakom ako je
referentni smer struje kroz otpornik saglasan sa smerom obilaska po konturi i
obrnuto.
Elektrini rad Prilikom pomeranja naelektrisanja Q u elektrostatikom polju
od take A, koja se nalazi na potencijalu A , do take B, koja se nalazi na
potencijalu B sile polja izvre rad koji je jednak:
A = Q( A B ) = QU AB
Ako se na osnovu ovog izraza dobije pozitivna vrednost to znai da su sile polja
izvrile rad. Kada se rad vri protivu sila polja za A se dobija negativna
vrednost.
Snaga P kojom se rad sila stacionarnog elektrinog polja transformie u
toplotnu energiju na nekom otporniku, proporcionalna je otpornosti otpornika R
i kvadratu struje I kroz otpornik (Dulov zakon):
U2
P = RI 2 = UI =
R
Teorija superpozicije Jaina struje u bilo kojoj grani sloenog linearnog
elektrinog kola, nastala kao posledica jednovremenog dejstva svih generatora
23
u kolu, jednaka je algebarskom zbiru jaina struja koje bi u toj grani tekla pod
dejstvom pojedinih generatora kada su svi ostali generatori zamenjeni svojim
unutranjim otpornostima.
Tevenenova teorema Svako linearni aktivni dvopol sa nepromenljivim
otpornicima i generatorima moe se zameniti realnim naponskim generatorom
ija je elektromotorna sila jednaka naponu praznog hoda dvopola, a unutranja
otpornost ekvivalentna otpornosti dvopola.
2.1 Elektrina struja tee izmeu ploa kondenzatora (povrine Zemlje i sloja
na visini 50-ak kilometara) prenosei svakog dana koliinu elektriciteta od
priblino 0.15GC. Izraunaj srednju jainu elektrine struje.
REENJE:
Srednja jaina elektrine struje je protekla koliina elektriciteta za dato vreme,
pa je:
q 0.15 10 9 C
= 1,7kA
I= =
t 24 60 60s
2.2 Kolika koliina elektriciteta e da protekne kroz popreni presek
provodnika u toku jednog minuta, ako kroz provodnik protie elektrina struja
jaine 10mA?
REENJE:
q = It = 10 10 3 A 60 s = 0 ,6 C
2.3 Ako pri udaru groma kroz vazduh protekne koliina elektriciteta 20C, pri
srednjoj jaini elektrine struje od 20kA, koliko vremena traje protok
elektriciteta?
REENJE:
q
20C
= 10 3 s = 1ms
t= =
3
I 20 10 A
2.4 Kroz vlakno sijalice prenika 19m protie struja jaine 125mA. Kolika je
gustina struje u vlaknu?
REENJE:
j=
I
4I
4 125 10 3 A
A
A
= 2 =
= 4 ,41 10 8 2 = 441
2
S d
m
mm 2
19 10 6 m
2.5 Iz kosmosa prema Zemlji kreu se protoni ija je prosena brzina oko
v = 470 km s . Njihova koncentracija je n = 8.7cm 3 . Kada ih Zemljino
magnetno polje, iznad atmosfere, ne bi skretalo i rasejavalo, kolika bi bila
24
gustina elektrine struje tih protona koja bi uvirala u atmosferu? Kolika bi bila
ukupna jaina te struje? Poluprenik Zemlje je R = 6370km .
REENJE:
j = ne = 8.7 10 6 m 3 1.6 10 19 C 470 10 3
A
m
= 6.5 10 7 2
s
m
I = ne 4 R 2 = 4jR 2 = 33.3GA
2.6 Metalni provodnici mogu da izdre protok elektrine struje ija je gustina
oko j max = 10 A mm 2 . Ako je koncentracija slobodnih elektrona n = 10 29 m 3
proceni srednju brzinu usmerenog kretanja elektrona.
REENJE:
A
j
mm
m2
= 0 .6
j max = ne = max = 29
3
19
ne
s
10 m 1.6 10 C
2.7 Snop elektrona daje elektrinu struju gustine j = 10 A mm 2 . Ako je
10 10 6
brzina elektrona v = 10 6 m s . Kolika je zapreminska gustina elektriciteta?

REENJE:
Zapreminska gustina je jednaka = ne pa je:
j
C
j = ne = = = 10 3
m
2.8 Ako nervno vlakno zamislimo kao cilindar poluprenika r = 5m i duine
l = 1cm koliki je elektrini otpor tog vlakna? Specifini otpor supstance vlakna
(aksoplazme) je = 2m .
REENJE:
l
l
10 2 m
R = = 2 = 2m
= 255M
2
S
r
5 10 6 m
2.9 Od nikelinske trake irine a = 1cm i debljine d = 0 ,4mm treba napraviti

otpornik iji je otpor R = 1 . Kolika je potrebna duina trake? Specifini otpor
nikelina je = 4 10 7 m .
REENJE:
R=
adR
l
l
=
l =
= 10m
S
ad
25
2.10 Volframsko vlakno sijalice ima prenik d = 0,02mm . Ako je specifini

otpor zagrejanog vlakna = 7 ,4 10 7 m , a ukupni otpor zagrejanog vlakna
R = 330 , kolika je duina vlakna?
REENJE:
Rd 2
l=
= 14cm
4
2.11 Pretpostavimo da je radna temperatura sijalice t = 2000 0 C . Ako je otpor
vlakna sijalice na 0 0 C jednak R0 = 24 , proceni otpor na radnoj temperaturi.
Termiki
koeficijenti
otpora
za
volfram
iznose
priblino
= 5,24 10 3 ( 0 C ) , = 0,7 10 6 ( 0 C ) , = 0.062 10 9 ( 0 C ) . Koliko puta je

1
otpor na radnoj temperaturi vei od otpora na 0 0 C ?

REENJE:
Ako za zavisnost otpora od temperature koristimo priblinu formulu dobija se.
R = R0 (1 + t ) = 275,5
Prethodna formula vai samo za male temperaturne promene. Za vee
temperaturne promene koristi se relacija:
R = R0 (1 + t + t 2 + t 3 )
Kada se zamene zadate vrednosti dobija se R = 355 . Ovaj otpor je priblino
15 puta vei od otpora na 0 0 C .
2.12 Specifini otpor aluminijuma na 0 0 C iznosi 0 = 2 ,4 10 8 m , dok na
temperaturi t = 20 0 C
koeficijent otpora?
iznosi
= 2,6 10 8 m . Koliki je temperaturni
REENJE:
0
1
= 0,004( 0 C )
0t
2.13 Na kojoj temperaturi otpor ice od nihroma iznosi R = 48 , ako je njen
= 0 (1 + t ) =
otpor na temperaturi 0 0 C R0 = 36 ? Temperaturni koeficijent otpora nihroma

je = 4 10 4 ( 0 C ) .
1
REENJE:
R = R0 (1 + t ) t =
26
R R0
= 8330 C
R0
2.14 Popreni presek provodnika je krug iji je prenik d = 0,8mm . Za koje

vreme e kroz provodnik da protekne koliina elektriciteta q = 1C ako kroz
A
?
provodnik protie struja konstantne gustine j = 0 ,1
mm 2
REENJE:
I
4I
4q
4q
= 19 ,9 s
j= = 2 = 2 t =
S d d t
jd 2
2.15 Kroz provodnik protie elektrina struja jaine I = 10 A . Kolika je u eV
kinetika energija usmerenog kretanja? Povrina poprenog preseka provodnika
je S = 1mm 2 , a koncentracija slobodnih elektrona n = 2,5 10 22 cm 3 .
REENJE:
2
1
1 I
17
E k = m 2 = m
= 1,8 10 eV
2
2 neS
2.16 Provodnik kroz koji protie struja sastoji se iz dva dela valjkastog oblika
kao na slici. Prenik preseka debljeg valjka iznosi d1 = 4mm , a ueg d 2 = 2mm .
A
, kolika je gustina
Ako u irem delu protie elektrina struja gustine j1 = 2
mm 2
u uem delu?
REENJE:
Jaina struje u oba poprena preseka je ista, ali se gustine struja menjaju pa je:
2
d
S
A
MA
I = j1 S1 = j 2 S 2 j 2 = j1 1 = j1 1 = 8
=8 2
2
S2
mm
m
d2
2.17 U rentgenskoj cevi iri snop elektrona obrazuje struju gustine

A
. Elektroni padaju na povrinu tapa koja je zaseena u obliku
j = 0 ,2
mm 2
klina pod uglom = 30 0 (vidi sliku).tap je postavljen u pravcu ose snopa. Ako
je povrina S = 100 mm 2 kolika je jaina elektrine struje?
27
REENJE:
Povrina poprenog preseka tapa iznosi:
S n = S sin
I = jS n = jS sin = 10 A
pa je jaina struje:
2.18 Specifini otpor provodnika na temperaturi t1 = 15 0 C iznosi

1 = 1,4 10 8 m . Koliki je specifini otpor tog provodnika na t 2 = 30 0 C ako
je toplotni koeficijent otpora = 4 10 3 ( 0 C ) ?

1
REENJE:
2 = 1 (1 + t ) = 1 [1 + (t 2 t1 )]
2 = 1,4 10 8 [1 + 4 10 3 (30 15)] = 1,48 10 8 m

2.19 Jaina elektrine struje se menja u toku vremena po zakonu I = at 2 gde je
A
a = 3 2 . Kolika koliina elektriciteta proe kroz popreni presek provodnika u
s
toku vremena t1 = 3s ?
REENJE:
t1
q = Idt = a t 2 dt = a
t1
A 33
0 = 3 2 = 27C
3
s 3
2.20 Otpornost jednog metalnog provodnika na temperaturi t 1 = 10 0 C ima

vrednost R1 = 20 ,8 , a na temperaturi t 2 = 80 0 C je R2 = 26 ,4 . Izraunati
temperaturni koeficijent otpora provodnika. Kolika je otpornost R0 tog
provodnika na 0 0 C ?
REENJE:
R1 = R0 (1 + t 1 )
R2 = R0 (1 + t 2 )
R1 R0 (1 + t 1 )
R2 R1
=
=
= 0 ,004 0 C 1
R2 R0 (1 + t 2 )
R1t 2 R2 t 1
28
R0 =
R1
R0 = 20
1 + t 1
2.21 ajnik ima dva grejaa. Pri ukljuivanju jednog grejaa aj provri za
t 1 = 4 min ,a pri ukljuivanju samo drugog grejaa za t 2 = 12 min . Za koje e
vreme ista koliina aja da provri kada su ukljuena oba grejaa i to:
a) redno
b) paralelno
Smatrati da u oba sluaja ukupna koliina toplote ide samo na zagrevanje aja.
REENJE:
U2
U2
t1
t1 =
R2
R1
R1t 2 = R2 t 1
12 R1 = 4 R2
R2 = 3 R1
U2
U2
t3
t1 =
a) R1
R1 + R2
b)
t 3 = 16 min
U 2 (R1 + R2 )
U2
t4
t1 =
R1 R2
R1
t 4 = 3 min
2.22 Metalna spirala otpornosti R = 40 napravljena je od ice prenika

2r = 0 ,6 mm . Spirala je priljuena na izvor napona U tako da gustina struje
A
iznosi j = 320 2 . Odrediti vrednost napona U i snage spirale P .
cm
REENJE:
2
I
A
I = jS = j r 2 = 320 2 0 ,3 10 1 cm
S
cm
U = RI = RjS = 40 320 0 ,2827433 10 2 = 36 ,19V
j=
U2
= 32 ,74W
P=
R
2.23 Reo je prikljuen na izvor napona U = 110V . Za vreme t = 15 min na

reou se zagreje 0 ,6 l vode od t 1 = 20 0 C do t 2 = 100 0 C . Kolika je otpornost
29
reoa ako je koeficijent korisnog dejstva = 40 %?. Specifina toplota vode je

J
c = 4186 0 .
kg C
REENJE:
Q = mct = mc(t 2 t 1 ) - koliina toplotne energije koja je potrebna za

zagrevanje vode
m = V
kg
= 1000 3
m
mct =
m = 1000
kg
0 ,6 10 3 m 3 = 0 ,6 kg
m3
U 2 t
U 2t
R=
= 21,68
R
mct
2.24 Kolika koliina elektriciteta q treba da proe kroz elektrini greja ija je
otpornost R = 20 da bi se grejaem zagrejalo 100l vode za t = 50 0 C u toku
t = 30 min .
REENJE:
mct
= 24 ,11 A
Rt
Q = It = 24 ,11 30 60 = 4 ,34 10 4 C
Q = mct = I 2 Rt I =
2.25 Zlatna ica duga l1 = 5m , a srebrna l 2 = 8m . Koliki e da bude

ekvivalentni otpor, ako ove provodnike veemo:
a) redno
b) paralelno?
MS
MS
i 2 = 67
respektivno.
Specifine provodnosti zlata i srebra su 1 = 50
m
m
Oba provodnika imaju jednake povrine poprenog preseka S = 0,4mm 2 .
REENJE:
a)
Re = R1 + R2 =
1 l1
1 l2
1
5
1
8
+
=
= 0,55
6
6
6
1 S 2 S 50 10 0,4 10
67 10 0,4 10 6
30
b)
Re =
R1 R2
l1l 2
=
= 0,14
R1 + R2 S (l1 2 + l 2 1 )
2.26 ta biva sa jainom struje u provodniku, ako se napon na njegovim

krajevima :
a) povea dva puta
b) smanji dva puta
REENJE:
a) Na osnovu Omovog zakona moe se zakljuiti da se jaina struje kroz
provodnik pove dva puta
b) Na osnovu Omovog zakona moe se zakljuiti da se jaina struje kroz
provodnik smanjuje dva puta
2.27 Ako kroz provodnik prikljuen na konstantni napon U = 12V u toku 1h
protekne koliine elektriciteta q = 80kC odrediti otpor tog provodnika.
REENJE:
R=
U Ut 12 3600
=
=
= 0,54
I
q
80 10 3
2.28 Na zemlji ispod 400 kilovoltnog dalekovoda, jaina elektrinog polja

kV
. Proceni kolika je jaina struje koja moe da
dostie vrednost i do E = 5
m
protekne kroz telo oveka visine h = 2m , ako je otpor tela (sa otporom kontakta
sa zemljom) jednak R = 1M ?
REENJE:
Izmeu glave i stopala oveka vlada napon :
U = Eh = 10kV
pa je jaina struje koja protie kroz telo:
I=
U Eh
=
= 10mA
R
R
31
2.29 Izvor ima elektromotornu silu E = 6V i unutranji otpor r = 1 . Kolika

e da bude jaina struje koja e proticati kroz kolo, ako na taj izvor prikljuimo
potroa otpora R = 5 ?
REENJE:
I=
E
= 1A
R+r
2.30 Baterija za tranzistorski radioprijemnik ima elektromotornu silu E = 9V .

Ako polove te baterije spojimo kratkom bakarnom icom iji otpor moemo
zanemariti (tzv. kratki spoj) onda kroz tu icu tee struja jaine I 0 = 4 A . Koliki
je unutranji otpor te baterije?
REENJE:
E = (R + r )I I =
E
E
E
I0 = r =
= 2 ,25
R+r
r
I0
2.31 Provodnik duine l , iji je poluprenik poprenog preseka r , prikljuen je

na napon U . Kako se menja jaina struje u tom provodniku kada poveamo n
puta:
a) napon
b) duinu provodnika
c) poluprenik poprenog preseka?
REENJE:
Na osnovu Omovog zakona.
U US Ur 2
=
I= =
R l
l
sledi:
a) kada se napon povea n puta toliko puta se povea i jaina struje
b) kada se duina provodnika povea n puta jaina struje se smanji n puta
c) ako se poluprenik poprenog preseka povea n puta jaina struje se
povea n 2
2.32 Bakarni provodnik duine l = 1m prikljuen je na izvor napona U = 6V .
Koliko vremena je potrebno da slobodni elektron pree put od jednog do drugog
kraja provodnika? Koncentracija slobodnih elektrona u bakru je
n = 8,4 10 22 cm 3 , a specifini otpor = 17 n m .
32
REENJE:
I = neS
U US
I= =
R l
t=
l 2 ne
U
= 38s
2.33 Napon na krajevima provodnika menja se linearno od vrednosti U 1 = 10V

do vrednosti U 2 = 20V . Kolika koliina elektriciteta protekne kroz provodnik
za vreme t = 1 min , ako je otpor provodnika R = 10 ?
REENJE:
q =
I1 + I 2
U +U2
t = 1
t = 90C
2
2R
2.34 Otpori R1 = 2 , R2 = 6 i R3 = 3 vezani su kako je to prikazano na

slici. Nai ekvivalentne otpore u ovim sluajevima.
a)
b)
REENJE:
a) Kada paralelno vezane otpore R2 i R3
zamenimo
njihovim
ekvivalentnim
otporom R23 dobiemo vezu prikazanu
na crteu. Prema tome je:
R R
Re = R1 + R23 = R1 + 2 3 = 4
R2 + R3
b)
(R + R2 )R3
R R
= 218
Re = 12 3 = 1
R12 + R3 R1 + R2 + R3
33
c)
c)
R R + R1 R3 + R2 R3
1
1
1
1
=
+
+
= 1 2
Re R1 R2 R3
R1 R2 R3
Re =
R1 R2 R3
= 1
R1 R2 + R1 R3 + R2 R3
2.35 Kolika je jaina struje koja protie kroz otpornik R1 kada je prekida K:
a) otvoren
b) zatvoren
Vrednosti veliina prikaznih na crteu su R1 = 60 , R2 = 40 , r = 0, E = 10V .
Smatraj da je otpor provodnika a jednak nuli.
REENJE:
E
= 0 .1 A
R1 + R2
b) Kada je prekida K zatvoren napon na krajevima provodnika a je jednak
nuli ( U AB = 0 ), pa je i jaina struje kroz otpornik jednaka nuli
U
( I 1 = AB = 0 )
R1
a) I =
2.36 Odrediti vrednost otpornosti R x tako da se na njemu razvije maksimalna

vrednost snage i nai tu snagu. Dato je U = 120V , R1 = 6, R2 = 8
34
REENJE:
I x = I1
R2
R2 + R x
U (R2 + R x )
U
=
R R
R1 (R2 + R x ) + R2 R x
R1 + 2 x
R2 + R x
I1 =
Ix =
U (R2 + R x )
R2
UR2
=
R2 + R x R2 R x + R1 (R2 + R x ) R2 R x + R1 (R2 + R x )
Px = R x I x
dPx
48
= 0 14 R x = 48 R x =
3,428
dR x
14
I 1 = 14,28 A
I x = 10 A
2
Px = R x I x = 343W
2.37 U kolu prikazanom na slici dato je U = 36V , R1 = 8 , R2 = 6 . Odrediti
vrednost otpora R x tako da se na njemu razvija maksimalna snaga kao i
vrednost te snage.
REENJE:
Re =
R1 R2
8 6
=
= 3 ,43
R1 + R2 8 + 6
Px = R x I 2
I=
U
Re + R x
R x = Re
2
U
P = R x
Re + R x
dP
=0
dR x
dP U
=
dR x R x + Re
+ R x 2
R x + Re
(R x + Re )
35
=0
2 R xU 2
U2
=0
(Rx + Re )2 (Rx + Re )3
2 Rx
1
U 2
2
(Rx + Re )3
(R x + Re )
R x + Re 2 R x
=0
(Rx + Re )3
=0
Re R x = 0
R x = Re
I=
U
= 5 ,24 A
R x + Re
Px = R x I 2 = 94 ,46W
2.38 Galvanometar unutranje otpornosti r = 8 vezan je na red sa otporom od
R = 200 .Ako se otpor R zameni otporom R1 = 40 da bi kroz galvanometar
tekla struja iste jaine galvanometar se mora antirati otporom r1 . Kolika je
otpornost anta?
REENJE:
(R + r )I = U
rI + R1 (I + I 1 ) = U
rI = r1 I 1 I 1 =
rI
r1
rI
rI + R1 I + = U
r1
r
I r + R1 + R1 = U
r1
U
I=
R+r
U
r
r + R1 + R1 = U
R+r
r1
36
r + R1 + R1
r
= R+r
r1
r
R1 1 + = R
r1
r
401 + = 200
r1
r1 = 2
Ovi otpornici slue za ogranienje struje kroz galvanometar.
2.39 Generator stalne elektromotorne sile E = 20V , unutranje otpornosti

Ri = 0 ,5 i prijemnik otpornosti R = 50 vezani su kao na slici. Odrediti:
a) intenzitet struje u kolu
b) napon na krajevima prijemnika
c) elektrinu snagu prijemnika
REENJE:
E
20
20
a) I =
=
=
= 0,396 A
Ri + R 50 + 0,5 50,5
b ) U = RI = 19,8V
c ) P = I 2 R = 7 ,84W
2.40 Generator stalne elektromotorne sile E = 20V i zanemarljive unutranje
otpornosti i otpornici otpornosti R1 = 200 , R2 = 300 i R3 = 500 . Obrazuju
elektrino kolo kao na slici. Odrediti napone na krajevima otpornika i snage na
njima usled Dulovog efekta.
REENJE:
E
I=
= 20mA
R1 + R2 + R3
U 1 = R1 I = 4V
U 2 = R2 I = 6V
U 3 = R3 I = 10V
P1 = R1 I 2 = 80mW
P2 = R2 I 2 = 120mW
P3 = R3 I 2 = 200mW
EI = 400mW
37
2.41 Generator E1 = 20V i E 2 = 6V , unutranjih otpornosti Ri1 = 0,2 i

Ri 2 = 0,05 i prijemnici R1 = 300 , R2 = 700 i R3 = 400 vezani su u kolo
prikazano na slici. Odrediti struje u svim granama kola.
REENJE:
I1 + I 3 = I 2
Na osnovu I Kirhofovog zakona moe se napisati:
n 1 = 2 1 = 1
(Ri1 + R1 )I 1 R3 I 3 = E1
I 2 ( R 2 + Ri 2 ) + R 3 I 3 = E 2
(I 1 + I 2 )(R2 + Ri 2 ) = R2 I 1 + R2 I 2 + Ri 2 I 1 + Ri 2 I 2
Na osnovu II Kirhofovog zakona moe se napisati:
n g (n 1) = 3 1 = 2
Ri1 I 1 E1 + R1 I 1 R3 I 3 = 0
R2 I 2 E 2 + Ri 2 I 2 + R3 I 3 = 0
I 1 (Ri1 + R1 ) R3 I 3 = E1
I 1 (R2 + Ri 2 ) + (R3 + R2 + Ri 2 )I 3 = E 2
300,2 I 1 400 I 3 = 20
700,05 I 1 + 1100,05 I 3 = 6
I 3 = 0,019 A 0,020 A = 20mA
I 2 = 40 20 = 20mA
I 1 = 0,039 A 0,040 A = 40mA
38
2.42 Tri generatora elektromotornih sila E1 = 25V , E 2 = 5V , E 3 = 30V i etri

prijemnika otpornosti R1 = 100 , R2 = 50 , R3 = 150 , R4 = 200 , vezani su
u kolo kao na slici. Odrediti jainu struje u kolu i napon izmeu taaka A i B.
REENJE:
E1 + E 2 E 3 + R2 I + R3 I + R4 I + R1 I = 0
I (R1 + R2 + R3 + R4 ) = E1 + E 3 E 2
50
= 0 ,1 A
500
U AB + E 3 = R3 I + R4 I
I=
U AB = (R3 + R4 )I E 3 = 350 0 ,1 30 = 5V
2.43 Elektrini toster namenjen za rad pri naponu od U = 120V ima unutranji
otpor R = 10 ,6 . Kolika je snaga tog tostera?
REENJE:
U 2 120 2
P=
=
= 1360W
R
10 ,6
2.44 Sijalica snage P = 100W namenjena je za rad na naponu U = 220V .
Koliki je otpor sijalice na radnoj temperaturi? Kolika je jaina struje koja protie
kroz vlakno?
REENJE:
U2
U 2 220 2
R=
=
= 484
R
P
100
P 100
P = UI I = =
= 0 ,45 A
U 220
P=
39
2.45 Uporedi koliinu elektriciteta koja protekne u toku 1s kroz jedan popreni
presek vlakna sijalice za depnu lampu snage P1 = 1W koja je prikljuena na
izvor napona U 1 = 4 ,5V i sijalice snage P2 = 60W koja je prikljuena na izvor
napona U 2 = 220V .
REENJE:
Koliine elektriciteta su:
P t
Q1 = I 1t = 1 = 0,22C
U1
Q2 = I 2 t =
P2 t
= 0,27C
U2
U sijalicama se elektrina energija indirektno transformie u svetlosnu, a ta

energija ne zavisi samo od koliine proteklog elektriciteta. Energija je:
W = UIt = Pt
Iako nema velike razlike izmeu jaina struja (ili koliina elektriciteta) druga
sijalica proizvodi veu svetlosnu energiju jer se prikljuuje na vii napon.
2.46 Koliko vremena treba da protie struja jaine 0 ,2kA kroz provodnik iji je
otpor 0 ,1k da bi se u njemu oslobodila koliina toplote 0 ,4 MJ ?
REENJE:
Q = RI 2 t t =
0,4 10 6
Q
=
= 0,1s
RI 2 0,1 10 3 (0,2 10 3 ) 2
2.47 Na izvor ija je EMS jednaka E = 5V , a unutranji otpor r = 0 ,5

prikljuen je potroa otpora R = 4 ,5 .
a) Koliki rad izvre strane sile u izvoru u toku t = 10 s ?
b) Kolika se koliina toplote oslobodi u izvoru za isto to vreme?
c) Kolika se koliina toplote oslobodi u potroau za vreme t = 10 s ?
d) Kolika je, u toku tog istog vremena, osloboena ukupna koliina toplote
u kolu?
REENJE:
a) E =
52
E2
E
A
A = Eq = EIt = E
10 = 50 J
t=
t=
4 ,5 + 0 ,5
R+r
R+r
q
2
E
b) Qr = rI t = r
10 = 5 J
t = 0,5
R+r
4,5 + 0.5
2
40

2
E
c) QR = R
10 = 45 J
t = 4,5
R+r
4,5 + 0,5
d) QR + r = Qr + QR = 5 + 45 = 50 J = A
41
3. ELEKTROMAGNETIZAM
r
Amperova sila kojom magnetno polje indukcije B deluje na provodnik duine l ,
kroz koji protie elektrine struja jaine I , jednaka je:
r
r
F = Il xB
r
gde vektor Il ima smer kao elektrine struja. Intenzitet vektora F jednak je:
F = BIl sin
gde je ugao koji zaklapa provodnik sa magnetnim linijma sila datog polja.
Jedinica za indukciju magnetnog polja je tesla (T):
[B] = [F ] = 1 N = 1T
[I ] [l ] A m
Lorencova sila deluje na naelektrisanu esticu (koliine elektriciteta q ) koja se
r
r
indukcije
B:
kree brzinom kroz magnetno polje
r
r r
F = q x B
F = qBsin
gde je ugao koji zaklapa vektor brzine sa magnetnim linijama sila.
Bio-Savarov zakon: magnetno polje koje izaziva vrlo mali deo provodnika
duine l , kroz koji protie elektrina struja jaine I , u taki koja je za r
udaljena od tog elementa moe se izraaunati kao:
I dl x r0
dB = 0
4
r2
I dl sin
dB = 0
4
r2
gde je r0 - jedinini vektor usmeren od posmatranog elementa ka taki u kojoj je
r
indukcija polja B , a ugao koji zaklapa jedinini vektor sa posmatranim
elementom (sa vektorom I l ).
Indukcija magnetnog polja na rastojanju r od dugog pravolinijskog provodnika

kroz koji protie elektrina struja jaine I moemo izraunati po Bio-Savarovom
zakonu:
I
B= 0
2 r
Tm
gde je 0 = 4 10 7
magnetna permeabilnost vakuuma.
A
42
Indukcija magnetnog polja u centru krunog provodnika poluprenika r kroz

koji protie elektrina struja jaine I, moemo izraunati kao:
I
B= 0
2 r
Indukcija magnetnog polja u centru solenoida jednaka je:
B = 0 nI
gde je n broj namotaja po jedinici duine solenoida. Obrazac vai ako je duina
solenoida mnogo vea od njegovog prenika.
Fluks homogenog magnetnog polja indukcije B kroz povrinu S jednak je:
= BS cos
gde je ugao izmeu normale ne povrinu i magnetnih linija sila. Jedinica za
fluks je veber (Wb):
[ ] = [B] [S ] = 1T m 2 = 1Wb
3.1 Data je strujna kontura oblika kao na slici. Odrediti vektor indukcije B u
taki O.
B1
x
2
1
R
2
B2
R/2
REENJE:
R
R 1 1
1
cos = 2 = = = arccos = 60 0
2 R 2 R 2
2
2
0
0
= 2 60 = 120
= 120 0 - 1/3 punog kruga
1 I
B1 = 0
3 2R
I
B2 = 0 (cos 1 cos 2 )
R
4
2
3
cos 1 = cos 30 0 =
2
3
cos 2 = cos 150 0 =
2
43
B2 =
0 I 3
2R
B = B2 B1 =
0 I 3 1 0 I 0 I 3 1

=
2R
3 2 R 2 R 3
3.2 Odrediti fluks vektora magnetne indukcije koja potie od beskonano dugog
provodnika kroz pravougaonu konturu dimenzija axb (u vakuumu).
x
dx
x
B
b
dS
x
REENJE:
r
= B dS
r
Fluks je pozitivan zbog istog smera vektora B i dS .
dS = bdx
c+a
0 I
0 Ib c + a dx 0 Ib c + a
=
ln
bdx =
c
2x
2 c x
2
0 Ib c + a
ln
2
c
3.3 Odrediti proteklu koliinu elektriciteta Q koja nastaje kada se pravougaona

kontura otpornosti R , prikazana na slici, pomeri na rastojanje x od beskonano
dugog provodnika kroz koji protie struja I .
dx2
x2
dx1
1
x0
x1
a
x
44
REENJE:
= 2 1
e=
i=
d
dt
e
R
i=
dQ
dt
2
1
e
d
Q = idt = dt =
dt = ( 2 1 )
R
Rdt
R
0
0
1
1
(1 2 )
R
x0 + a
x +a
0 I
0 Ih 0 dx1 0 Ih x0 + a
1 =
=
hdx1 =
ln
2x1
2 x0 x1
2
x0
x0
Q=
x+a
2 =
0 I
Ih x + a
hdx 2 = 0 ln
x
2x 2
2
x0 + a
Ih
Ih x(x0 + a )
x0
1 2 = 0 ln
= 0 ln
x+a
2
2
x0 (x + a )
x
0 Ih x(x0 + a )
Q=
ln
2R x0 ( x + a )
3.4 Dva veoma duga paralelna pravolinijska provodnika i pravougaona kontura
dimenzija axb nalaze se u istoj ravni, u vakuumu. Smer struje kroz provodnik
(1) oznaen je na slici. Odrediti struju u drugom provodniku tako da magnetni
fluks kroz pravougaonu konturu bude jednak nuli.
45
REENJE:
Iz uslova zadatka sledi da je:
= 1 2 = 0
1 = 2
Kako je:
1 =
4a
3
0 I1
2x
a
3
bdx1 =
4a
3
0 I 1b dx1
2 a x1
3
4a
Ib
Ib
1 = 0 1 ln 3 = 0 1 ln 4
a
2
2
3
i
2 =
3a
2
0 I 2
2x
a
2
bdx 2 =
0 I 2b
ln 3
2
pa onda dobijamo:
0 I 1b
I b
ln 4 = 0 2 ln 3
2
2
I 2 = I1
ln 4
ln 2
= 2 I1
ln 3
ln 3
3.5 Provodnik savijen u obliku pravouglog trougla stranica a = 10cm ,b = 20cm

nalazi se na rastojanju d = 3cm od beskonano dugog tankog pravolinijskog
provodnika kroz koji tee struja I = 50 A . Odrediti fluks kroz konturu.
46
REENJE:
d +b
r
I
I a
Ia d +b d + b x
dx
= B dS = 0 dS = 0 (d + b x )dx = 0
x
2x
2x b
2b d
S
S
d
dS = y dx
a
(d + b x )
b
= 1,34 10 6 Wb
3.6 U blizini magneta indukcija magnetnog polja iznosi B = 10mT . Kolikom
silom to polje deluje na deo provodnika duine l = 1cm kroz koji protie
elektrina struja jaine I = 0 ,1kA ako provodnik zaklapa ugao = 90 0 sa
magnetnim linijama sila? Uporedi tu silu sa teinom tela ija je masa 1g .
y=
REENJE:
N
0 ,1 10 3 A 10 2 m sin 90 0 = 0 ,01N
Am
Moe se zapaziti da je sila malog intenziteta iako kroz provodnik protie
relativno jaka struja. Ta sila je priblino jednaka teini tela mase 1g.
F = BIl sin = 10 10 3
3.7 Izmeu polova magneta je polje indukcije B = 1T . U to polje postavljen je

provodnik duine l = 0,3m kroz koji protie elektrina struja. Kada je taj
provodnik upravan na linije vektora indukcije onda magnetno polje na njega
deluje silom F = 9 N . Kolika je jaina struje koja protie koja protie kroz
provodnik?
REENJE:
F = BIl sin
= 90 0 I =
F
= 30 A
Bl
3.8 Kroz provodnik tramvajske linije protie struja jaine I = 400 A . Kolika je
horizontalna komponenta sile kojom Zemljino magnetno polje deluje na dno
provodnika duine l = 10m na mestu gde je vertikalna komponenta zemljinog
magnetnog polja B y = 5 10 6 T ?
REENJE:
Fx = BIl sin = B y Il = 0 ,02 N
47
3.9 Pod kojim uglom u odnosu na magnetne linije sila magnetnog polja
indukcije B = 10mT treba postaviti provodnik duine l = 2m kroz koji protie
elektrina struja jaine I = 5 A , pa da polje na provodnik deluje silom
F = 50mN ?
REENJE:
F = BIl sin sin =
F
1
= = 30 0
BIl 2
3.10 Tipini laboratorijski kalem ima 1000 navoja po jednom metru duine.
Pretpostavimo da moemo smatrati da je njegova duina mnogo vea od
prenika. Kolika e da bude indukcija magnetnog polja u centru kalema
(solenoida) kada se kroz njega propusti elektrina struja jaine I = 10 A ?
REENJE:
B = 0 nI = 12,57mT
3.11 Elektron uleti u homogeno magnetno polje magnetne indukcije B=1T
m
brzinom = 2 10 7 . Koliki ugao sa magnetnim linijama sila treba da zaklapa
s
vektor brzine da bi magnetno polje delovalo na elektron silom F = 1,6 pN ?
REENJE:
F = eB sin sin =
1
F
= = 30 0
eB 2
3.12 Ram oblika kvadrata stranice a = 20cm nalazi se u homogenom

magnetnom polju indukcije B = 1mT . Koliki je maksimalni fluks magnetnog
polja kroz ovaj ram?
REENJE:
Fluks je maksimalan kada je ram upravan na magnetne linije sila polja. Tada je:
= BS = Ba 2 = 10 3 (2 10 1 ) = 10 3 4 10 2 = 4 10 5 = 40Wb
2
3.13 Kruna kontura nalazi se u homogenom magnetnom polju indukcije

B = 0 ,1T ali tako da normala na povrinu konture zaklapa ugao = 60 0 sa
magnetnim linijama sila. Ako je fluks magnetnog polja kroz konturu
= 10mWb koliki je onda poluprenik konture?
48
REENJE:
= BS cos = Br 2 cos r =
= 25,2cm
B cos
3.14 Dat
je
elektromagnet
l1 = 10cm ,l 2 = 20cm ,l 0 = 0,2mm .
ije
su
duine
Povrine poprenog
srednjih
preseka
linija
jezgra
elektromagneta su S1 = 4cm 2 , S 2 = 8cm 2 i kvadratnog su oblika. Jezgro je

napravljeno od materijala ija se karakteristika magneenja moe predstaviti
A
funkcijom H (B ) = 10 3 B 2 . Odrediti struju I kroz namotaj elektromagneta
m
ako je broj namotaja N = 400 , tako da sila na provodnik u vazdunom procepu
kroz koji tee struja I 1 = 1A bude F = 16 10 3 N .
REENJE:
Sila u vazdunom procepu je:
F = I 1 l B0 odakle se izraunava magnetna indukcija B0 .
l = 2cm - se izraunava iz odnosa S1 = l 2 i predstavlja duinu provodnika u

polju.
F
B0 =
= 0 ,8T
I1 l
Fluks je isti u celom kolu:
B0 S 0 = B1 S1 = B2 S 2 B0 = B1 = 0 ,8T
B2 = 0 ,4T
B
A
H 0 = 0 = 636619,77
0
m
49
A
m
A
2
H 2 = 103 B2 = 160
m
NI = H 0l0 + H1l1 + H 2l2 I = 0 ,558 A
2
H1 = 103 B1 = 640
3.15 Elektromagnetom preseka S1 = S 2 = 6cm 2 sa N = 400 zavojaka podie

teret
mase
Dimenzije
naznaene
na
slici
su
m = 80kg .
l1 = 30cm ,l 2 = 10cm ,l 0 = 0,3mm . Odredit minimalnu vrednost struje za
podizanje tereta i energiju u vazdunom zazoru. Za koliko treba poveati struju
kroz namotaje ako se l 0 povea na 0 ,5mm da bi sila ostala nepromenjena. Polje
je homogeno, a rasipni fluks zanemarljiv. Karakterisitka magneenja je data
tablicom:
H ( A m)
B(T )
0
0
100
0,35
200
0,65
300
0,80
400
1,00
500
1,10
600
1,25
REENJE:
Na teret mase m deluje zemljina tea silom
F = mg = 784 ,8 N
Ova sila se uravnoteava sa privlanom silom elektromagneta pa je:

2
F/ =
B0 S
- odakle se izraunava magnetna indukcija B0 .
2 0
50
700
1,30
F = 2 F / B0 1,28T
Fluks je isti u celom magnetnom polju:
S 0 B0 = S1 B1 = S 2 B2 B0 = B1 = B2 = 1,28T
H0 =
B0
= 1018591,6
A
m
A
m
NI 1 = 2 H 0 l 0 + H 1l1 + H 2 l 2
H 1 = H 2 = 650
I 1 = 2,17 A
/
NI 2 = 2 H 0 l 0 + H 1l1 + H 2 l 2
I 2 = 3,196 A
W=
1
B0 H 0 2S 0 l 0 = 0,23J
2
3.16 Elektromagnetom prema slici podie se teret m = 60kg . Duine i preseci

naznaeni na slici su: l 0 = 0 ,3mm , l1 = 40cm , l 2 = 12cm , S1 = S 0 = 6cm 2 ,
S 2 = 7cm 2 . Ako je rasipni fluks zanearljiv, a polje u zazoru homogeno i kalem
ima N = 400 zavojaka, odrediti minimalnu vrednost struje za podizanje tereta.
A
Pri dozvoljenoj gustini struje j = 5
, odrediti prenik provodnika. Kriva
mm 2
magneenja je data tablicom:
0
100
200
400
600
700
H ( A m)
0
0,15
0,5
1,0
1,25
1,3
B1 (T )
0
0,1
0,25
0,75
1,0
B2 (T )
Ovo su tablice magneenja za oblasti (1) i (2). Take na grafiku B=B(H) spajati
pravim linijama (duima).
51
REENJE:
F = mg = 60 g = 588,6 N
m = m1 + m2 = 60kg
S = 2 S 0 = 12cm 2
2
B S
F = 0
2 0
/
F = F / B0 = 1,11T
= const.
B0 S 0 = B1 S1 = B2 S 2 B1 = B0 = 1,11T
B2 =
B0 S 0
= 0,95T
S2
NI = 2 H 0 l 0 + H 1l1 + H 2 l 2
B
A
B0 = 1,11T
H 0 = 0 = 883309,9
0
m
B1 = 1,11T
B2 = 0,95T
A
m
A
H 2 = 650
m
H 1 = 470
ekvivalentna ema magnetnog kola
I = 1,99 A
I
S = d = 0 ,71mm
j
3.17 Elektromagnet se sastoji od jezgra, na kome se nalazi namotaj sa N

navojaka i kotve. Jezgro je kvadratnog poprenog preseka S = a a , duine
srednje linije l1 i nainjeno je od feromagnetnog materijala ija se karakteristika
magneenja moe aproksimirati duima koje B-H koordinatnom sistemu spajaju
take
B(T)
H(A/m)
0
0
0.1
100
0.9
200
1.0
400
Kotva je takoe kvadratnog poprenog preseka S2 = b b ima duinu srednje

linije l2 i nainjena je od materijala ija se karakterisitika magneenja moe
aproksimirati duima koje u B-H koordinatnom sistemu spajaju take
52
B(T)
H(A/m)
0
0
0.1
50
1.0
100
1.2
400
Duina vazdunog procepa izmeu jezgra i kotve je l0. Zanemariti rasipni fluks.
Odrediti struju kroz namotaj tako da nosea sila ovog elektromagneta ima
vrednost F. Numeriki podaci: a=6cm, b=4cm, l1=0.5m, l2=0.2m, l0=0.5mm,
N=500, F=936N.
S1
l1
l0
S2
l2
REENJE: Najpre treba odrediti povrinu vazdunog procepa, odnosno povrinu u

vazdunom procepu izmeu jezgra i kotve kroz koju se zatvaraju linije polja.
Posmatrajmo presek elektromagneta nainjen kroz jezgro (sl.1a). Oigledno je da
je zajednika povrina, povrina kroz koju se zatvaraju linije polja, ona tamnije
osenena i da iznosi S0 = axb = 24 cm 2 .
b
Iz poznate nosee sile elektromagneta
F=
B02
B2
2 S0 = 0 S 0
2 0
0
moe se odrediti indukcija u vazdunom procepu

B0 =
0 F
S0
= 0.7T
dok se iz uslova
B0 S0 = B1 S1 = B 2 S 2
odreuju magnetne indukcije u jezgru B1 = 0.467T i kotvi B2 = 1.05T , a sa
karakterisitike magneenja materijala (sl.1b) odgovarajue jaine magnetnog polja:
H1 146 A / m i H 2 175 A / m
53
Kako je jaina magnetnog polja u vazdunom procepu

H 0 = B0 0 5.57 10 5 A / m
potrebna magnetopobudna sila je (sl.1c)
NI = H1 l1 + H 2 l 2 + 2 H 0 l 0 665 A
H 1l 1
H 0l 0
H 0l 0
NI
H 2l 2
sl.1c
odnosno struja kroz namotaj je I 1.33 A
3.18 Dva bakarna provodnika (=1,7510-8 m ) duine L=25 m, preseka S=50
mm2, na meusobnom rastojanju d=10 cm, privreni su za zid nosaima od
izolatora. Nosai se nalaze na rastojanju od 1 m. Vodovi se koriste za
prikljuivanje ureaja na napon U=120V. Odrediti srednju prosenu silu koja
deluje na jedan nosei izolator pri kratkom spoju na ureaju.
L
REENJE: Ukupna otpornost oba provodnika je Rv = 2 R ' = 2 , a posle
S
zamene brojnih vrednosti je:
Rv = 2 1,75 10 8
25
-3
6 = 17,510
50 10
Pri kratkom spoju na ureaju kroz vodove tee struja:

54
Ik =
U
120
3
=
3 = 6,86 10 A
Rv 1,75 10
Ukupna sila koja deluje na provodnike je:
o I 1 I 2 L o I 2 L 4 10 7 (6860) 2 25
F=
=
=
= 2352,98 N=2353 N
2 d
2 d
2 10 10 2
Broj noseih izolatorskih nosaa je n =
jedan nosa je F ' =
L
25
+1 =
+ 1 = 26 , a sila koja optereuje
d
1
F 2353
=
= 90,5 N.
n
26
3.19 Jaina elektrine struje I=1,2A kroz N zavojaka namotaja izaziva u

vazdunom zazoru (lo=1 mm) fluks =1mWb. Dimenzije torusa naznaene su na
slici (Ds=150 mm, Du=90 mm). Ako je pri toj struji jaina magnetnog polja u
torusu 800 A/m, izraunati broj zavojaka namotaja.
REENJE:
Srednja indukciona linija u torusu je:
D + Du
Ls = s
l o = (120 1) 10 3 m
2
a u zazoru lo=10-3m. S obzirom da je =BoSo=B1S1 i

S=So=S1=0,25(0,03)23,14=7,065 cm2
vrednosti indukcije u zazoru je Bo=/S=1,415T, a jaine polja Ho=Bo/o=1,27
106A/m. Na osnovu zakona ukupne struje je:
N I = H o lo + H1l1 = 10 3 1,27 10 6 + 10 3 (120 1)800 = 1127 + 301 = 1427,7
odakle je N=1427,7/1,2=1190 .
3.20 Koliko procenata e se smanjiti privlana sila elektromagneta ako
temperatura namotaja poraste na 50C. Provodnik namotaja je od bakra (=0,004
1/C). Radna taka u magnetnom kolu nije u oblasti zasienja.
55
REENJE:
Otpornost namotaja na temperaturi od 50C je
R50 = Ro (1 + (50 0)) = Ro (1 + 0,004 50) = 1,2 Ro .
Ako je napon konstantan, struja kroz otpornik pri zagrevanju opadne na
I50=U/R50=0,83Io , gde je Io struja nezagrejanog provodnika. Za isti odnos se
smanji magnetopobudna sila, fluks i indukcija. Iz Maxwell-ove formule zbog
nezasienosti magnetnog kola i fluks kao i indukcija 50=0,83o i B50=0,83Bo
Kako je po Maxwell-ovoj formuli privlana sila elektromagneta:
B 2 S B502 S (0,83Bo ) S
=
=
= 0,832 Fo = 0,69 Fo .
F50 =
2 o
2 o
2 o
Sila privlaenja se zbog zagrevanja provodnika smanjila za 31%.
2
3.21 Za prenos rotacionog kretanja sa motora na radni deo maine frikcione

spojnice treba obezbediti silu F=1 kN, kojom se delovi spojnice privlae pri zazoru
lo=0,3 mm izmeu delova magnetnog kola. Duine srednjih linija indukcije su
l1=21 cm i l2=9 cm. Presek magnetnog kola S=80cm2 je isti po celoj duini linija
polja. Odrediti potrebnu jainu struje ako spojnica ima N=300 zavojaka. Kriva
magnetisanja je data.
a)
b)
2
B S
dobija se vrednost indukcije
2 o
B=0,56T. Iz krive magnetisanja se nalazi da je pri ovoj indukciji jaina polja
H=600 A/m. Poto je u vazdunom zazoru B=Bo= oHo , Ho=B/o po zakonu
ukupne struje je:
REENJE: Iz Maxwell-ove formule F =
NI = 2 H o lo + H1l1 + H 2 l2 = 2
lo + H (l1 + l2 ) = 267,5 + 180 = 447,5 AN
S obzirom da je broj zavojaka N=300, potrebna jaina struje za obezbeenje sile

privlaenja F=1 kN je I=447,5/300=1,49 A.
3.22 Privlana sila elektromagneta iji namotaj ima N=450 zavojaka je F=620N.
Dimenzije magnetnog kola elektromagneta su naznaene na slici: S0=S1=S2=6cm2,
l0=0.3mm, l1=30cm i l2=10cm. Zavisnost B=B(H) je data tabelarno:
56
B(T)
H(A/m)
0
0
0.2
40
0.4
95
0.6
160
0.8
270
1.0
440
1.2
850
I N
l 1, S 1
l 0, s 0
l 2, S 2
Odrediti jainu struje kroz namotaj i energiju polja u vazdunom zazoru. Rasipni
fluks u magnetnom kolu je zanemarljiv.
REENJE: Vidi zadatak 3.17
3.23 Dat je elektromagnet sa duinama srednjih linija l1=10cm, l2=20cm,
l0=0.2mm. Povrine poprenog preseka su S1=4cm2, S2=8cm2 i kvadratnog su
oblika. Jezgro je napravljeno od materijala ija se karakterisitika magneenja moe
predstaviti
I N
l 2, S 2
l 1, S 1
l0
f = H ( B ) = 10 3 B 2 ( A / m ) . Odrediti struju I kroz namotaj elektromagneta ako je
broj namotaja N=400, tako da sila na provodnik u vazdunom procepu kroz koji
tee struja I1=1A bude F = 16 10 3 N .
57
3.24 Elektromagnetom preseka S1=S2=6cm2 sa N=400 zavojaka podie se teret

mase m=80kg. Dimenzije naznaene na slici su l1=30cm, l2=10cm i l3=0.3mm.
Odrediti minimalnu vrednost struje za podizanje tereta i energiju u vazdunom
zazoru. Za koliko treba poveati struju kroz namotaje ako se l0 povea na
l0=0.5mm da bi sila ostala nepromenjena. Polje je homogeno, a rasipni fluks
zanemarljiv.
H(A/m)
B(T)
0
0
100
0.35
200
0.65
300
0.8
400
1.0
500
1.1
600
1.25
700
1.3
I N
l 1, S 1
l 0, s 0
l 2, S 2
3.25 Kriva magnetisanja materijala magnetnog kola data je tabelarno, a dimenzije
magnetnog kola su: l0=1mm, l1=l2=25cm, l3=10cm, S0=S1=S2=25cm2, S3=100cm3.
Namotaj (N=300 zavojaka) je prikljuen na napon U=24V. Odrediti jainu struje I
pri kojoj je indukcija u vazdunom zazoru B0=1T, snagu toplih gubitaka u
namotaju i privlanu silu izmeu polova elektromagneta. Rasipni fluks zanemariti.
B(T)
H(A/m)
0.2
40
0.4
65
0.6
100
0.8
130
U
3
1
2
l 0, S 0
sl.9
58
1.0
200
1.2
400
3.26 Duina jezgra elektromagneta iznosi 0.10m, a povrina poprenog preseka

0.01m2. Odrediti magnetni fluks elektromagneta ako se zna da mu se kalem
sastoji iz 1000 navoja , a kroz njega protie struja od 0.04A. Relativni magnetni
permeabilitet je 1500.
REENJE: Jaina magnetnog polja u unutranjosti solenoida sraunavamo po
formuli
IN A
H=

l m
gde je:
I jaina struje (A)
N broj navoja
l duina (m)
Kada znamo jainu magnetnog polja i relativni permeabilitet moemo nai
jainu magnetne indukcije B po formuli
B = aH = 0 r H
a - je apsolutni permeabilitet
0 - je permeabilitet vakuuma i sistemu SI iznosi 4 10 7 H m
r - relativna permeabilnost
Poto nam je poznata jaina magnetne indukcije i popreni presek solenoida

moemo dobiti magnetni fluks
IN
S
l
0.04 1000
1500
0.01
0 .1
= BS = 0 r HS = 0 r
= 0.4 10 6
= 0.075Wb
3.27 Nai jainu struje koja treba da

protie kroz kalem sa 300 navoja, srednje
duine magnetnog jezgra 0.8m, poprenog
preseka 0.0016m2 i vazdunog proreza
lv=0.002m, da bi jaina magnetne indukcije
B iznosila 0.8T. Koeficijent magnetnog
rasipanja u vazdunom prorezu jednak je
nuli.
REENJE: Magnetni fluks u vazdunom
prorezu i magnetnom jezgru iznosi:
59
= BS = 0.8 0.0016 = 0.00128Wb
Prema krivoj magneenja materijala nalazimo jainu magnetnog polja u eliku

za jainu magnetne indukcije
B = 0.8T
H C = 300 A
m
H C lC = 300 0.8 = 240 AN
Jaina magnetnog polja u vazdunom prorezu iznosi
Hv =
0.8
8 10 5
=
= 6.7 10 5 A m
6
0.4
0.4 10
H v = 67 10 4 A m
H v l v = 67 10 4 0.002 = 1340 AN
Magnetopobudna sila M iznosi:
M = H C l C + H v l v = 240 + 1340 = 1580 A = NI
Jainu struje koja protie kroz namotaj kalema izraunavamo po formuli
I=
M 1580
=
= 5.26 A
N
300
3.28 Po inama ije je meusobno rastojanje l , kree se provodnik brzinom .

ine lee normalno na magnetno polje indukcije B , a zatvorene su otpornikom
R . Nai struju I kroz kolo kao i mehaniku silu, po intenzitetu i pravcu, da bi
m
se savladala sila reakcije. Zadati podaci: l = 1m , = 20 , B = 1,2T , R = 0,1
s
60
REENJE:
Prilikom kretanja provodnika kroz polje magnetne indukcije B indukuje se
elektromotorna sila e :
r r r
e = l xB
e = l B
e l B
= 240 A
I= =
R
R
r
F = I l B
F = 240 1 1,2 = 288 N
Da bi se provodnik kretao konstantnom brzinom mora da deluje mehanika sila
Fm = F = 288 N
r
koja ima pravac i smer brzine .
( )
3.29 Pravougaoni ram stranica a = 10cm i b = 5cm ima n = 10 namotaja tanke

ice. Ram se postavi u magnetno polje indukcije B = 0 ,1T tako da magnetne
linije sila budu paralelne sa ravni rama. Koliki e da bude magnetni moment, a
koliki obrtni moment magnetnih linija sila kada se kroz provodnik propusti
struja jaine I = 1A ?
REENJE:
p m = nIS = nabI = 5 10 2
M = p m B = 5 10 3 N m
61
4. KOLA SA NAIZMENINOM STRUJOM. RLC

ELEMENTI U KOLIMA. SNAGA, FAKTOR
SNAGE. TROFAZNI SISTEM. OBRTNO
MAGNETNO POLJE. MERNI MOSTOVI
Za periodine funkcije vai relacija :
f ( t ) = f ( t + kT ) , k= -n, -(n-1), ... , -2, -1, 1, 2, ... ,
gde je Tperioda odnosno vreme trajanja jednog ciklusa.
U elektrotehnici su sledee veliine opisane periodinim funkcijama:
f (t ) {e(t ), u (t ), i(t ), p(t )}
Prostoperiodine funkcije vremena imaju oblik trigonometrijskih funkcija sinusa i
kosinusa.
Prostoperiodina elektromotorna sila se analitiki izraava u obliku :
e( t ) = e = E m cos(t + ) = E m cos( 2f + ) ,
gde je: Em amplituda, kruna uestanost, fuestanost, poetna faza, a
t+faza periodine funkcije.
Efektivna vrednost periodine struje izraunava se prema relaciji:
T
1
I eff = i 2 (t )dt
T 0
a srednja vrednost u intervalu trajanja jedne periode T:
T
1
I sr = i(t )dt
T 0
U sluaju prostoperiodine vremenske promene struje vai :
I
2I
I eff = m i I sr = m = 0,637 I m
2
Padovi napona na pasivnim komponentama kola sa naizmeninom strujom su:
T
1
di
i uC = i( t )dt
uR = R i , u L = L
C0
dt
Kada se kolo sa rednom vezom otpornosti R, induktivnosti L i kapaciteta C
prikljue na napon
u=Um cos t u kolu e tei struja :
U
i = i( t ) = I m cos(t ) , gde je I m= m amplituda struje .
Z
62
Impedansa kola je:

1
Z = R 2 + L
a XL= L reaktansa kalema i XC=1/ C reaktansa kondenzatora, a fazna

razlika:
1
L
C
= arctg
R
Prostoperiodine veliine se mogu predstaviti obrtnim vektorima ( fazorima), koji
su odreeni intenzitetom i uglom u odnosu na referentnu osu kao to je
naizmenina veliina odreena amplitudom i poetnom fazom. Shodno tome
sabiranje struja i napona u kolu vri se kao i kod vektora.
Ako se prostoperiodine veliine mogu predstaviti obrtnim vektorima, a vektori
kompleksnim brojevima u kompleksnoj ravni onda se prostoperiodine veliine
mogu predstaviti kompleksnim brojevima uvoenjem kompleksnih predstavnika.
Kompleksni broj A se moe predstaviti na jedan od naina:
A = a1 + ja 2 = Am e j = Am ( cos + j sin )
pri emu je :
a
Am = a12 + a 22
= arctg 2
a1
Napon i struja u kompleksnom obliku su :
U = U m e j u I = I m e j i = I a + jI r
a impedansa Z i admitansa Y su :
Z = R + jX = Z ( cos + j sin ) = Z e j
1
1
R
X
=
= 2
j 2
= G + jB
2
Z R + jX R + X
R + X2
gde je Gkonduktansa, a Bsusceptansa.
Pri reavanju kola naizmenine struje korienjem kompleksnog rauna koriste se
sve mogue metode koje se koriste za reavanje kola jednosmerne struje. Pri tome
je omogueno i crtanje fazorskih dijagrama napona i struja.
Prelaz sa kompleksne na trenutnu vrednost naizmenine struje vri se na osnovu
relacije :
i( t ) = Re Ie jt = I m cos(t + i ) .
Y=
Snaga naizmenine struje u kompleksnom obliku je :

S = P + jQ ,
1
aktivna snaga:
P = U m I m cos = UI cos (W)
2
1
reaktivna snaga:
Q = U m I m sin = UI sin (VAr)
2
63
1
S = U m I m = UI (VA)
2
Uslov prilagoenja prijemnika na generator u kolu naizmenine struje je:
Z p = Z g ( R p = Rg , X p = X g )
prividna snaga :
Uslov za rezonansu u kolu sa rednom vezom otpornika R,induktivnosti L i

kapaciteta C je :
1
1
U
, pri emu je I m =
tj. 0 =
.
X L = X C , L =
C
R
LC
U kolu koje sadri paralelnu vezu kalema (R, L) i kondenzatora (C)
antirezonansa nastupa kada je :
1
0 =
LC
Popravka faktora snage cos u kolu potroaa impedanse Z = R + jL vri se
paralelnim vezivanjem kondenzatora C.
U trofaznom sistemu trenutne vrednosti napona su:
2
2
u1 = U m cost , u2 = U m cos t i u3 = U m cos t + .
3
3
Kompleksni predstavnici trofaznih napona su:
2
j
2
j
U1 = U m , U 2 = U me 3 i U 3 = U me 3 .
U simetrinom trofaznom sistemu odnos linijskih napona Ul i struja I1 faznih
napona Uf i struja If pri sprezi u trougao je Ul=Uf , Il= 3 If , a u zvezdu je
Ul= 3 Uf , Il=If .
Aktivna snaga simetrinog trofaznog sistema je :
P = 3 U l I l cos
a reaktivna snaga :
Q = 3 U l I l sin
Kod obrtnog polja trofaznog sistema intenzitet vektora magnetne indukcije je :
3
B = Bm
2
a pravac vektora je u funkciji vremena odreen sa = t
Wheatston-ov most: se koristi za merenje otpornosti (otpornici, otporni
pretvarai neelektrinih veliina u elektrine i sl.). Pomou njega se mogu vriti
veoma precizna merenja iako je njegova konstrukcija veoma jednostavna (sl.1)
64

B
B
R 3, I 3
R 1, I 1
A
R 1, I 1
R 3 ,I 3
C
Rx
R 2, I 2
R 2 ,I 2
R 4, I 4
D
U
E,r
E,r
a)
b)
sl.1
Uslov koji moraju zadovoljiti vrednosti otpornosti R1-R4 (odn. odnos njihovih
vrednosti R1-R4 ) da bi most bio u ravnotei:
R1 R4 = R2 R3
... (1)
R2 R3
... (2)
R1
- merenje se vri kada je most u ravnotei i kad kroz indikator ne protie
struja tako da on ne utie na ishod merenja
- u jednaini (2) ne figurie napon za napajanje (U) kao i otpornosti
prikljunih vodova tako da male promene njihovih vrednosti ne utiu na
ishod merenja
- Vitstonov most je u ravnotei kada su proizvodi otpornosti u suprotnim
granama kola meusobno jednaki
Mostovi za naizmeninu struju se koriste za merenje induktivnosti.,
kapacitivnosti, impedanse i uestanosti.
R1 R x = R2 R3 R x =
B
Z 3, I 3
Z 1, I 1
A
Z 2, I 2
Z 4, I 4
D
sl.2
Uslov ravnotee impedansi je:
Z1 Z 4 = Z 2 Z 3
...(3)
65
a kako je Z i = Z = Z i e t to se uslov ravnotee moe napisati u obliku sistema

jednaina:
Z1 Z 4 = Z 2 Z 3
(4)
1 + 4 = 2 + 3
S obzirom na vrstu impedanse razlikuju se Maxvell-ov, Desotijev, Vinov i sl.
mostovi.
4.1 Potroa impedanse Z = 12.5 + j12( ) prikljuen je preko bakarnog
dvoinog voda prenika d=4mm = 1,75 10 8 m , a na rastojanju L=180m od
izvora U=220V, f=50Hz. Odrediti za koliko e se promeniti snaga toplotnih
gubitaka u napojnom vodu posle prikljuivanja kondenzatora kapaciteta
C=150F paralelno potroau zatvaranjem prekidaa P. Induktivnost voda Rv
zanemariti.
REENJE:
Otpornost voda za napajanje je:
P
RV =
Z
2L
= 1.75 10 8
d2
2 180 4
=
3.14 4 2 10 6
= 0.5
2L jer se vod sastoji od dva provodnika
U ,f
Kada kondenzator nije prikljuen ukupna impedansa je:

Z = RV + R + jX L = (13 + j12 ) , a moduo impedanse iznosi:
Z = 13 2 + 12 2 = 17.7
Faktor snage je: cos 1 =
R + RV
= 0.735
Z
I1 =
Vrednost struje u vodu za napajanje je:
U 220
=
= 12.43 A
Z 17.7
Snaga gubitaka u vodu za napajanje je: P1 = RV I 2 = 0.5 12 43 2 = 77.24W

j1
Impedansa kondenzatora je: Z C =
= j 21.2
C
Ukupna impedansa potroaa posle prikljuenja kondenzatora je:
Z e = RV +
Z ZC
Z + ZC
= 23.3 j 4
66
Z = 23.3 2 + 4 2 = 23.65
23.3
cos 2 =
= 0.985
23.65
Struja u vodu za napajanje posle zatvaranja prekidaa je:
I2 =
U
220
=
= 9.16 + j1.57 ( A )
Z e 23.3 j 4
I 2 = 9 .3 ( A )
Snaga gubitaka na vodu posle zatvaranja prekidaa je:

P2 = RV I 22 = 0.5 86.4 = 43.2W
P1 P2 = 34W
4.2 U kolu prikazanom na slici poznato je: u = 120 cos 314 t , R = 10 i

L = 63.7mH . Odrediti kapacitet kondenzatora C tako da pokazivanje
ampermetra A bude jednako pri otvorenom i pri zatvorenom prekidau P. Pri
kojoj e uestanosti kod otvorenog prekidaa pokazivanje ampermetra biti
najvee?
REENJE: Efektivna vrednost struje kroz kolo pre ukljuivanja prekidaa iznosi:
A
I1 =
Rg
U ,f
U
=
Z1
U
R2 + ( X L X C )
a posle zatvaranja prekidaa :
I2 =
U
=
Z2
U
R 2 + X L2
iz uslova jednakosti struja pre i posle zatvaranja prekidaa sledi :

I1 = I 2
U
R 2 + (X L X C )
U
R 2 + X L2
XL XC = XC
pa je XC=2XL
Kako je X L = L
X L = 314 6,37 10 3 = 20 to je X C = 40
1
1
Kapacitet kondenzatora je C =
=
= 79,6 F
X C 314 40
67
Ako se uestanost f izvora menja pokazivanje ampermetra e biti najvee pri

naponskoj rezonansi kada je XL=XC jer je tada Z najmanje. Na osnovu toga je
1
= L
C
1
2 =
LC
1
=
LC
f =
1
=
= 70,7 Hz
2 2 LC
4.3 Odrediti pokazivanje mernih instrumenata ukljuenih u kolo prikazano na

slici. Dato je u (t ) = 100 2 cos 1000 t (V ) R1 = 60 , R 2 = 100 , L = 0.1H i
C = 20 F . Pretpostaviti da su
L
R
instrumenti idealni.
W
1
R2
REENJE:
Pri
odreivanju
pokazivanja
instrumenata
koristiemo
ekvivalentno kolo prikazano na
slici pod b). Reaktanse su XL=1000
1
0,1 =100 i XC=
= 50 , a
C
impedanse i napon :
U,f
I1
a
I2
Z1
I3
Z1 = R1 + jL = ( 60 + j100) ,
U,f
Z2 = R2 = 100 ,
1
= j50 ,
Z3 =
C
Z3
Z2
b
U = U e j = 100 2 V
Ukupna impedansa kola je
Z Z
100( j 50 )
Z = Z 1 + 2 3 = 60 + j100 +
Z2 + Z2
100 j 50
a struja kroz kolo je :
U
I =
= (1,13 j 0,85)
Z2Z3
Z1 +
Z2 + Z3
68
Z2 Z 3
I = ( 11,3 j 62,2) V
Z 2 + Z3
.Napon na voltmetru je
U 1 = U U ab = 130 j62,2 (V) .
Struje I2 i I3 se nalaze na osnovu :
U
I 2 = ab = ( 0,113 j 0,62) A, I 3 = I I 2 = (1,24 j 0,23) A .
Z2
Instrumenti pokazuju efektivne vrednosti, a njihova pokazivanja su:
1
1
Ia =
, 2 + 0,852 = 0,45 A , U v =
113
1302 + 62,2 2 = 101,9 V.
2
2
Vatmetar meri aktivnu snagu na delu a-b kola.Ova snaga se dobija iz kompleksne
snage kao :
1
Pw = Re[S ] = Re U ab I = Re ( 11,3 j 62,2 ) (1,13 + j 0,85) = 20 W

2
Dalje je : U ab =
gde je I = (1,13 + j 0,85) konjugovano kompleksna vrednost struje .Na osnovu

izraunatih kompleksnih vrednosti mogu se nacrtati potpuni fazorski dijagrami
napona i struja.
4.4 Motor naizmenine struje iji je nominalni napon U=36V, f=50Hz pri
faktoru snage cos = 0.7 ima potronju Pm=10W. Da bi se prikljuio na vei,
mreni napon U=220V, f=50Hz redno motoru se vezuje kondenzator kapaciteta
C ili otpornik R. Izraunati potrebne vrednosti kapaciteta C, otpornosti R kao i
faktora snage i aktivne snage u oba sluaja.
C
I1
I1
U1,f
U1,f
L
REENJE: Motor se moe smatrati kao potroa impedanse Z = Rm + jX L .

Parametri impedanse se odreuju na osnovu nominalnih podataka za motor :
Pm = U 1 I 1 cos = 10 W , I 1 =
Pm
= 0,397 A
U 1 cos
Impedansa Z je prema tome :
69
U1
= 90,72
I1
R
a faktor snage cos = m
Z
odakle je Rm = Z cos = 90,72 0,7 = 63,5
Z = Rm2 + X L2 =
Reaktansa XL je tada X L = Z 2 Rm2 = 64,8 , XL 65

Pri prikljuivanju na mreni napon sa kondenzatorom C redno vezanim motoru
struja kroz kolo treba da ima vrednost I1=0,397 A .Ukupna impedansa kola u tom
sluaju je
U
220
Z1 = =
= 554
I 1 0,379
Z1 = Rm2 + ( X L X C )
odakle je X C = Z 2 Rm2 + X L2 = 615,3

a kapacitet kondenzatora C je
1
1
C=
=
= 5,17 10 6 F=5,17 F
X C 2 3,14 615,3 50
Kod redne veze motora sa otpornikom R kao i kod veza sa kondenzatorom C struja
kroz motor treba da ima vrednost I1=0,397 A (da bi aktivna snaga
Pm = Rm I12 motora imala istu vrednost kao i u sluaju kada je prikljuen na
36V).Ukupna impedansa motora i redno vezanog otpora je
U
Z = = 554
I1
Kako je u ovom sluaju impedansa Z = ( Rm + R) + X L2 , sledi :
2
R = Z 2 X L2 Rm = 487 .
Pri vezivanju kondenzatora faktor snage je :
X X C 64,8 615
tan 1 = L
=
= 8,66 , cos 1 = 0,115
Rm
63,5
a ukupna aktivna snaga P1 = U I1 cos 1 = 220 0,379 0,115 = 10 W
Pri vezivanju otpornika R faktor snage je :
XL
65
tan 2 =
=
= 0,118 , cos 2 = 0 ,993
R + Rm 487 + 63,5
a ukupna aktivna snaga P2 = U I1 cos 2 = 220 0,397 0,993 = 86,7 W
Na osnovu prethodnih rezultata moe se zakljuiti da se pri obezbeenju normalnih
uslova rada motora pri korienju otpornika potronja poveava 8,67 puta u
odnosu na korienje kondenzatora.
70
Pogoranje vrednosti faktora snage pri vezivanju kondenzatora,s obzorom na malu

vrednost struje lako se kompenzira drugim potroaem koji se skoro uvek vezuje
na mreu 220 V ,a koji su uglavnom induktivnog karaktera.
4.5 Sijalica sa uarenom niti snage P=60W predviena je za prikljuivanje na
napon U = 110V , f = 50 Hz . Izraunati kapacitet kondenzatora C koji treba
redno vezati sa sijalicom pri prikljuivanju na mreu U1=220V, f=50Hz.
REENJE:
I1
U 1 ,f
Pri napajanju naponom U=110V struja ima

vrednost
I=
P 6
= A
U 11
Otpornost sijalice je :
R = P I 2 = 201 .7
Kada se sijalica redno vezana sa kondenzatorom, prikljui na napon U1,

impedansa potroaa je:
Z 2 = R 2 + X C2
Treba da vai da je I = I1 . Kako je:
I=
U
R
I1 =
U
=
R
U1
R + X C2
2
U1
R 2 + X C2
Odatle je:
2
X C = 1 R R 2 = R 3 = 350
U
1
= 9.1F
C=
X C
4.6 Otpornik R=150, kalem induktivnosti L=1.2H i kondenzator C=16F

vezani su redno i prikljueni na napon U=60V, 50Hz. Izraunati struju kroz kolo
i napone na otporniku, kalemu i kondenzatoru. Odrediti kapacitivnost C1 i nain
njegovog vezivanja sa kondenzatorom C da bi u kolu nastala naponska
rezonansa.
REENJE: I=0.258 A, UR=39 V, UL=97.2 V, UC=51.342 V , = 49,7 o , C1 =18 F.
Vezuje se redno sa kondenzatorom C.
71
4.7 Kolo
ema data na slici prikljueno je na napon

u( t ) = 100 2 cos 1000 t , a parametri kola su R1=60, R2=100, L=0.1H i
C=20F. Odrediti struje i napone u kolu. Koliko je pokazivanje mernih
instrumenata vezanih u kolo prema slici.
R1
ija
je
R
A
L
W
R
C
A
REENJE: Vidi zadatak 4.3.

4.8 Kada je kalem otpora R i induktivnosti L stalno prikljuen na jednosmerni
napon U = 6V kroz njega protie struja I _ = 0.5 A . Ako se isti kalem stalno
prikljui na naizmenini napon U ef = 12V , f = 50 Hz jaina struje je I ef = 0.6 A .
Odrediti:
a) otpor R i induktivnost L kalema
b) kapacitet kondenzatora C koji treba prikljuiti kalemu da bi u kolu nastupila
naponska rezonansa
REENJE: R=12 , L=50.9mH, C=199 F
4.9 Potroa snage P=2,4kW prikljuen je na napon U=220V, f=50Hz.
Izmerena jaina struje kroz potroa je I=16.7A. Odrediti impedansu potroaa
Z = R + jL (R i L).
REENJE: R=8.95 , L=33mH
4.10 Dva grejaa otpora R1=6 i R2=8 spojena su paralelno i preko kalema
induktivnosti L=6mH, zanemarljivog otpora prikljuena na napon U=220V,
f=50Hz. Odrediti napon na grejaima i na kalemu i jaine struja kroz grejae.
REENJE: Ugr=168 j 94 V, UL=92 j52 V, IG1=28 j 15.7 A, IG2= 21 j 11.8 A
4.11 Kroz kalem otpornosti r=100 i induktivnosti L=1H protie struja

I=500mA i uestanosti f=50Hz. Napisati izraz za trenutne vrednosti napona koji
je prikljuen na izvode kalema. Koliku bi vrednost pokazivao voltmetar kada se
prikljui na izvode kalema?
REENJE: u(t)= 165cosn(314t), Ueff =117V
4.12 Kada se na izvode kalema prikljui jednosmerni napon U=10V kroz njega
tee struja I=200mA. Kada se na isti kalem prikljui naizmenini napon
U=45.8V, f=50Hz struja je I =165mA. Izraunati otpor i induktivnost kalema,
kao i cos. REENJE: R=50, L=0.864H, cos =0.181
72
4.13 Kada se kalem nepoznatog otpora R i induktivnosti L prikljui na napon

U=200V, 50Hz struja kroz njega je I=2.5A, a =76O. Odredi otpor R i
induktivnost L.
REENJE: R=19.4, L=247mH
4.14 Kazaljka mernog instrumenta unutrajeg otpora Rv=500 skrene do zadnje
podele pri struji I=0,5 mA. Odrediti vrednosti otpornosti R1,R2 i R3 da bi se merni
instrument koristio kao voltmetar za merenje napona u opsezima 6V(1), 25V(2) i
60V(3). ema veze mernog instrumenta, preklopnika P i otpornika data je na slici.
REENJE:
Proirenje mernog opsega instrumenta pri merenju napona vri se rednim
vezivanjem dodatnog otpora unutranjoj otpornosti mernog instrumenta. Pri
zadatoj jaini struje I=0,5 mA i unutranjoj otpornosti Ri=500 napon na
izvodima mernog instrumenta je:
U v = Rv I = 500 0,5 10 3 = 0,25 V .
Da bi se merni opseg instrumenta proirio n-puta potrebno je redno vezati
otpornost R tako da bude ispunjen uslov:
(n1 1) Rv = R .
U poloaju 1 preklopnika ovaj odnos je:
6
n1 =
= 24 i uslov (n1 1) Ri = R1 .
0,25
U poloaju 2 preklopnika:
25
n2 =
= 100 i (n2 1) Ri = R1 + R2 .
0,25
U poloaju 3 preklopnika je:
60
n3 =
= 240 I (n3 1) Ri = R1 + R2 + R3 .
0,25
Na osnovu prethodne tri jednaine dobijaju se vrednosti:
R1 = (n1 1) Ri = 23 500 = 11,5k ,
73
R2 = (n2 1) Ri R1 = 49500 11500 = 38k ,
R3 = (n3 1) Ri ( R1 + R2 ) = 11950 49500 = 70k .

4.15 Na mreu 220V,50 Hz prikljuen je motor snage P=2kW faktora snage
cos=0,745 i greja snage Pg=1,54 kW. Odrediti kapacitet kondenzatora koji treba
prikljuiti paralelno potroaima da bi ukupan faktor snage bio cos =1. Nacrtati
fazorski dijagram struja u kolu posle vezivanja kondenzatora.
REENJE: Struja kroz greja je u fazi sa naponom i ima samo aktivnu
komponentu koja iznosi :
Pg 1540
I
=
=7A
Ig =
220
U
Ig
pa je kompleksna struja grejaa :
Im
Ic
I g = 7 + j 0 (A)
U ,f
M
R
C
Impedansa motora se moe predstaviti
rednom vezom otpornosti i induktivnosti,
pa je struja kroz motor:
P
2000
Im =
=
= 12,2A
U cos 220 0,745
kasni u odnosu na prikljueni napon za
ugao iji je kosinus dat kao :
Ic
= arccos = 46 29 .
Ia
Aktivna komponenta struje kroz motor
koja je u fazi sa prikljuenim naponom je :
I a = I m cos = 12,2 0,745 = 9,089 A .
I
Reaktivna komponenta struje koja u
Im
odnosu na napon kasni za iznosi :
Ig
2
g
I r = I m sin = I m 1 cos 2 =
= 12,2 0,667 = 8,1A
Kompleksna struja motora je :
I m = I a + jI r = 9 + j8,1 (A)
a ukupna struja koju motor i greja povlae iz mree je :
I = I m+ I g = (9 + j8,1) + (7 + j 0) = 16 + j8,1 (A)
Fazorski dijagram struja motora i grejaa sa mrenim naponom na faznoj osi
prikazan je na slici .
Struja kroz kondenzator koji se prikljuuje paralelno motoru i grejau prednjai u
odnosu na napon za /2 kao to je prikazano na fazorskom dijagramu.
74
Da bi ukupna struja sa prikljuenim kondenzatorom bila u fazi sa naponom, na

osnovu fazorskog dijagrama se moe zakljuiti da e taj uslov biti ispunjen ukoliko
je struja kondenzatora Ic jednaka reaktivnoj komponenti ukupne struja Ir motora i
grejaa :
I c = I sin
a kako je struja kondenzatora
U
Ic =
= U 2fC
Xc
to na osnovu prethodnih jednaina nalazimo da je kapacitivnost kondenzatora C :
I
I
C = c = c = 117,25 F
U 2fU
4.16 Prema brojnim podacima za motor koji su dati u prethodnom zadatku,
odrediti ekvivalentnu impedansu kojom motor moe biti prikazan.
P
REENJE: Ako je struja motora I =
= 12,2 A , onda je moduo impedanse
U cos
:
U 220
Z= =
= 18
I 12,2
a argument :
=arc cos =46 29' .
Impedansa u kompleksnom obliku je:
Z = Z cos + jZ sin = R + jX L ()
Kako je: Z cos =13,43 , a Z sin =12 , to je Z =13,43+j 12 ()
Kako je XL = L=2fL , to je L=XL /2f=38,2 mH.
Impedansa motora ima otpornost R=13,43 i induktivnost L=38,2 mH .
4.17 Pokazivanje mernih instrumenata u kolu na slici je: U=220V, I=10,5A,
P=1,2kW. Odrediti parametre R i L kola
I
i kapacitet kondenzatora koji treba
W
A
vezati paralelno impedansi Z da bi se
I c faktor snage popravio na cos=0,93.
Rg
Ako se napon U ne menja, odrediti
instrumenata
posle
U ,f
V
C pokazivanja
vezivanja kondenzatora C. Kolo se
L
napaja iz mree uestanosti f=50 Hz .
REENJE: Faktor snage potroaa
75
izraunava se na osnovu vrednosti napona, struje i snage prema:

1200
cos 1 =
= 0,52
220 10,5
a impedansa potroaa je :
Z=
U 220
=
= 20,96 = 21
I 10,5
Aktivna otpornost je : R = Z cos 1 = 10,9 = 11 ,

a reaktivna : X L = Z sin 1 = 17,94 = 18
Impedansa potroaa u kompleksnom obliku je :
Z = 11 + j18 () .
Struja kroz potroa u kompleksnom obliku je :
U
220
I1 =
=
= 5,5 j 9 (A)
Z 11 + j18
Posle paralelnog vezivanja kroz kondenzator protie samo reaktivna komponenta
struje :
I c = U C
aktivna komponenta struje zbog toga ostaje ista pa vai
cos 1
I 1 cos 1 = I 2 cos 2 odakle je I 2 =
I 1 = 5,87 A
cos 2
a to je i pokazivanje ampermetra posle vezivanja kondenzatora C . Kapacitet
kondenzatora se odreuje na osnovu:
I c = I 1 sin 1 I 2 sin 2 = UC
odakle je :
I sin 1 I 2 sin 2
C= 1
= 98 F .
U
Pokazivanje vatmetra ostaje nepromenjeno.
4.18 Transformator sa N1=480 zavojaka primara iji je otpor R=0,25 prikljuen
je na napon U=220V,50Hz. U praznom hodu izmerena je struja Io=0,36A i snaga
P=37W. Odrediti gubitke u jezgru transformatora i magnetni fluks.
REENJE: U reimu praznog hoda aktivna snaga jednaka je zbiru snage za
zagrevanje provodnika primara i snage gubitaka u jezgru ( histerezisni gubici i
gubici usled vihornih struja ):
P = Pj + PFe , odakle PFe = Po PCu = Po RI o2 = 37 0,25 0,36 2 = 36,97W .
76
Faktor
snage
praznog
hoda
je:
W
P
37
cos o =
=
= 0,467 .
U I 220 0,36
Indukovana
elektromotorna
sila
u
V
U
namotajima primara je:
E 1 = 4,44 fN 1 m U 1
a amplituda magnetnog fluksa kroz jezgro
transformatora je:
U1
220
=
= 2,06mWb
m =
4,44 f N 1 4,44 50 480
4.19 U kolu ija je ema data na slici merni instrumenti pokazuju U=220V,
I=32A i P=4,5kW. Odrediti kapacitet kondenzatora koji treba vezati paralelno
potroau da bi se pokazivanje ampermetra smanjilo za 8 A, a pokazivanja
voltmetra i vatmetra ostanu nepromenjena.
REENJE: Faktor snage pre vezivanja kondenzatora je :
cos =
P
4500
=
0,64
UI 220 32
a posle vezivanja kondenzatora :
cos 1 =
4500
P
0,85
=
U ( I 8) 220 24
Sa fazorskog dijagrama za struje koji je prikazan na osnovu projekcija struja na

imaginarnu osu sledi :
I sin = I 1 sin + I c , odakle je
U
+j
I c = I sin I 1 sin 1 =
1
C
pa je kapacitet kondenzatora C :
Ic
Ia
I sin I 1 sin 1
C=
U
Kako je:
I1
sin = 1 cos 2 = 0 ,77
Ic
I
-j
sin 1 = 1 cos 2 1 = 0 ,53

posle zamene brojnih vrednosti dobija se :
C=172,5 F .
77
4.20 Primar transformatora ima N1=300, a sekundar N2=80 zavojaka. Ako kroz
sekundar protie struja I=5A odrediti struju kroz primar.
REENJE: Ip=1.33A
4.21 Snaga primara transformatora je P1=5kW. Struja optereenja ( u
sekundaru) je I2=50A, a faktor snage je cos = 0.9 . Ako je stepen korisnog
dejstva = 0.94 odrediti napon na sekundaru.
REENJE: U2=104V
4.22 Generator jednosmerne struje sa paralelnom pobudom pokree se motorom
sa unutranjim sagorevanjem i daje mrei napona U=440V snagu P=150kW pri
brzini ng=900 ob/min. Ako se prekine mehanika veza motora za pokretanje i
maine jednosmerne struje, generator produi da rotira kao motor pri emu uzima
iz mree snagu P2=15kW. Odrediti brzinu kojom maina jednosmerne struje rotira
kao i brzinu idealnog praznog hoda. Otpor namotaja indukta je Rr=0,2, a
induktora Rp=100 .
REENJE: Kada maina radi kao generator struja kroz kolo indukta nalazi se na
osnovu:
P U
150 10 3 440
Ir = I + I p = +
=
+
= 345A .
U Rp
440
100
Indukovana elektromotorna sila u namotaju indukta je:
E g = U + Rr I r = 440 + 0,2 345 = 509
pa je iz relacije:
E g = cn g , c =
Eg
= 0,565
ng
Kada se prekine mehanika veza maine i pogonskog motora, maina ostaje
prikljuena na mreu i radi kao motor. Struja koju povlai iz mree je:
P2
U
I=
= Ir + I p = Ir +
U
Rp
P2 U
= 29,7A .
U Rp
Indukovana kontraelektromotorna sila je:
E m = U Rr I r = 440 0,2 29,7 = 434V .
Posle zamene se dobija: I r = I I p =
Kako je:
E m = cnm , to je nm =
Em
434
=
= 768 ob/min .
c 0,565
78
Pri idealnom praznom hodu struja u kolu rotora tei "0", pa je:
E mo = U Rr I ro U = cno = 440V .
Iz odnosa:
E mo cno
E
, nalazi se no = nm mo = 778,6 ob/min .
=
Em
cnm
Em
4.23 Motor jednosmerne struje sa paralelnom pobudom ima na natpisnoj ploi
sledee podatke: I=30A, U=220V, n=2000 ob/min. Ako je otpor rotorskog
namotaja Rr=0,5, a pobudnog Rp=110, izraunati brzinu u praznom hodu.
Reakciju indukta i pad napona na etkicama zanemariti .
REENJE: Pri nominalnim uslovima rada struja rotora je:
U
Ir = I
= 28A .
Rp
Indukovana kontraelektromotorna sila je:
E n = cn = U Rr I r = 206V .
U praznom hodu indukovana kontraelektromotorna sila je:
E o = cno , U=220V .
Na osnovu toga je:
E o cno
U
220
.
=
=
=
En
cn U Rr I r 206
Brzina u praznom hodu je:
E
220
no = n o = 2000
= 2136 ob/min .
E
206
4.24 Motor jednosmerne struje sa rednom pobudom (Rp+Rr=1,2) pri naponu
U=200V i struji I=15A rotira brzinom n1=1000 ob/min. Izraunati promenu brzine
pri rednom vezivanju otpora Rd=3,8 , ako se optereenje motora ne menja, a pad
napona na etkicama zanemari .
dn
REENJE: U stacionarnim uslovima rada je Mp=Mo=M , J
= 0 .
dt
)
+ R )I
Kada otpornik Rd nije vezan vai M 1 = kI 12 , E1 = U R p + Rr I 1 .
Posle vezivanja otpornika je M 2 = kI 22 , E 2 = U Rd + Rr
Iz uslova da je M1=M2 dobija se da je I1=I2 , a iz odnosa indukovanih

kontraelektromotornih sila:
E 2 U Rd + Rr + R p I 2 cn2
=
=
.
E1
cn1
U Rr + R p I 1
79
Odatle je: n2 = n1
U Rd + Rr + R p I
U Rr + R p I
= 687 ob/min
4.25 Jednosmerni motor sa paralelnom pobudom ima sledee nominalne podatke:

U=220V, P=9kW, I=46A, n=1450 ob/min. Otpor namotaja rotora je Rr=0,3, a
pobude Rp=110. Pad napona na kolektoru i reakcija indukta se mogu zanemariti.
Kojom brzinom treba rotirati motor prikljuen na mreu U=220V da bi kao
generator koji daje mrei struju Ig=48A .
REENJE: Zavisnost radne brzine od struje u kolu rotora kod motora analitiki se
moe iskazati jednainom:
U Rr I r
R
U
n=
=
r Ir .
c
c c
Ova zavisnost brzine i struje prikazana ja na grafiku n=n(I).
sl.4.1
U prvom kvadrantu (n<no) maina radi kao motor i smer struje je od mree ka
motoru. U II kvadrantu brzina je vea od brzine no , a struja ima suprotan smer
odnosno od maine prema mrei .
Kada maina radi kao motor, vae relacije:

U
220
Ir = I + I p = I
= 48
= 46A ,
Rp
110
80
E m = cnm = U Rr I r = 220 46 0,3 = 206,2V.
Kada se dejstvom spoljnjeg momenta brzina povea indukovana ems Eg je vea od

napona mree pa maina radi kao generator:
220
I r = I + I p = 48 +
= 48 + 2 = 50A ,
110
E g = cn g = U + I r Rr = 220 + 50 0,3 = 235V .
Deobom jednaina za indukovane elektromotorne sile dobija se:
E g cn g n g
Eg
235
=
=
= 1450
= 1652 ob/min .
, n g = nm
E m cnm nm
Em
206,2
4.26 Motor jednosmerne struje sa rednom pobudom prikljuen na napon U=120V
pri struji I=24A i brzini od 1500 ob/min razvija moment Mk=14Nm. Otpornost
pobudnog namotaja je Rp=0,1, a namotaja rotora Rr=0,25. Odrediti snagu
gubitaka zbog zagrevanja namotaja, snagu ostalih gubitaka, stepen korisnog
dejstva kao i vrednost otpora za ogranienje polazne struje na vrednost Ip 120 A.
REENJE:
Na osnovu energetskog bilansa potronje struje sa rednom pobudom dobija se
sledea relacija:
Pel = Pkm + PJ + Pg' , gde je

Pel = U I = 120 24 = 2880W , snaga kojom se motor napaja iz izvora elektrine
struje,
PJ = Rr I 2 + R p I 2 = 0,25 24 2 + 0,1 24 2 = 201,6W ,
snaga Dulovih gubitaka na otpornostima namotaja rotora i pobude

2 n 2 3,14 1500
14 = 2198W ,
Pkm = M k = M k
=
60
60
Mehanika korisna snaga koju motor predaje mehanikom sistemu u
elektromotornom pogonu
81
Pg' = Pel ( Pkm + PJ ) = 2880 ( 2198 + 201,6) = 480,4W
snaga gubitaka usled trenja, ventilacije i u gvou.

Stepen korisnog dejstva motora je:
'
Pkm Pel PJ Pg 2198
=
=
= 0,763 .
Pel
PPel
2880
Ogranienje vrednosti polazne struje motora postie se rednom vezom otpornika

Rd . Za kolo motora vai jednaina:
U = cn + Rr + R p + Rd I p .
No kako je pri putanju u rad brzina n=0 i indukovna kontraelektromotorna sila
E=cn=0 , na osnovu gornje relacije sledi:
U
Rd =
Rr R p = 0,5 .
Ip
Posle pokretanja motora prekida se zatvara i struja tee preko kontakta prekidaa .
4.27 Motor za jednosmernu struju sa rednom pobudom prikljuen na napon
U=500V razvija obrtni moment M1=176Nm pri struji I1=41A i brzini obrtanja
n=1000o/min. Zbir otpora pobude i rotor Rp+Rr=0.2, a magnetni fluks pobude je
proporcionalan struji (=kI). Odrediti:
a) kontraelektromotornu silu
b) pri momentu M2=87Nm (kada se motor rastereti) odrediti struju I2,
kontraelektromotornu silu EMS2 i n2 .
REENJE: a) E=491.8V b) E=495.9V, I2=20.3A, n2=1008.4 o/min
4.28 Koliki otpor treba ugraditi na red sa namotajima motora za jednosmernu
struju sa rednom pobudom da bi mu se brzina smanjila sa n1=800o/min na
n2=500o/min a da struja motora ostane nepromenjena I=15A. Ukupan otpor
namotaja rotora i pobude je Rp+Rr=1.2, U=300V.
REENJE: R=1.5,
4.29 Motor za jednosmernu struju sa paralelnom pobudom (Rp=48,
Rr=0.15) prikljuen je na napon U=110V i pri struji I=150A ima brzinu
n1=1500o/min. Koliki otpor treba ugraditi redno sa namotajem rotor da bi se
brzina smanjila na n2=1000o/min.
REENJE: Vidi zadatke 4.23, 4.24 i 4.26
4.30 Motor jednosmerne struje sa paralelenom pobudom (Rp=55, Rr=0.2)
prikljuen je na napon U=220V pri struji I1 =104A ima brzinu n1=1000o/min.
82
koliki otpor treba ugraditi na red sa namotajem rotora da bi se brzina smanjila na

n2=700o/min.
REENJE: R=0.4
4.31 Motor jednosmerne struje sa paralelnom pobudom (Rr=0.2, Rp=100)
prikljuen na napon U=400V pri struji I1=153A rotira brzinom n1=1000o/min.
Gubici u trenju usled ventilacije i u gvo|u iznose 850W. Odrediti moment koji
razvija i stepen korisnog dejstva motora
REENJE: =0.986, M=585.9 Nm
4.32 U mostu prikazanom na slici ravnotea je uspostavljena pri R2=1000,
R3=100, C4=259,7 nF. Odrediti Rx i Lx ako je R4=32k.
REENJE: Ravnotea u mostu nastupa kada je
ispunjen uslov:
Z x Z4 = Z2Z3
gde je Z2=R2 , Z3=R3 , Zx=Rx+jL, a admitansa
1
.
Y4=
Z4
Gornji uslov ravnotee se moe napisati u obliku:
1
Zx
= Z 2 Z 3 = R2 R3 , gde je Y4 =
+ jC4 .
R4
Y4
Posle zamene i sreivanja dobija se:
Rx
Lx
1
+ j
=
+ jC4
R2 R3
R2 R3 R4
a na osnovu ove jednaine:
Rx
R R
1
, R x = 2 3 = 3,12 , i
=
R2 R3 R4
R4
Lx
j
= jC4 , L x = C4 R2 R3 = 26mH .
R2 R3
4.33 Ravnotea u mostu prikazanom na slici
nastupa kada je Ro=9,8, Co=1F, R1=1014
i R2=9810 . Odrediti Rx i C x .
REENJE: Iz uslova ravnotee Z1Z4=Z2Z3
sledi:
1
1
Rx +
R2 = Ro +
R ,
jC x
jCo 1
83
odnosno R x R2 + R2
1
1
= Ro R1 + R1
jC x
jCo
Posle izjednaavanja realnih i imaginarnih delova sa leve i desne strane jednaine

dobija se:
R x R2 = Ro R1 , Rx=1,01 , kao i R2
R
1
1
, C x = Co 2 = 9,68 F .
= R1
jC x
jCo
R1
4.34 Kazaljka mernog instrumenta unutranjeg otpora Ri=12 skrene do zadnje

podele pri struji Ia=5 mA. Odrediti vrednosti otpornosti R1, R2 i R3 tako da se
merni instrument sa otpornostima vezanim prema slici moe koristiti za merenje
jaine struje u opsezima 50 mA (1), 0,5 A (2) i 5A (3).
REENJE:
Proirenje
mernog
opsega
ampermetra vri se paralelnim vezivanjem otpora
Rs. Ako je unutranja otpornost ampermetra Ra i
treba proiriti merni opseg m-puta. Otpornost Rs
odreuje se na osnovu jednaine:
R=
Ra
m1
Prema emi za proirenje mernih opsega koja je

data na slici kada je preklopnik u poloaju 1 je:
0,50
= 10 , R=R1+R2+R3 .
0,005
U poloaju 2 preklopnika je:
0,5
m2 =
= 100 , R=R2+R3 , Ra=Ra+R1
0,005
dok je u poloaju 3 preklopnika:
5
m3 =
= 1000 , R=Ra+R1+R2 .
0,005
S obzirom na jednainu, a za poloaje 1, 2 i 3 moe se napisati sledei sistem
jednaina:
m1 =
Ra
m1 1
R + R1
R2 + R3 = a
m2 1
R1 + R2 + R3 =
84
Ra + R1 + R2
m3 1
Reavanjem sistema jednaina 1-3 dobija se:
m1 Ra
R
(m m1 )Ra = Ra R = m1 (m3 m2 )Ra = Ra
R1 = 2
, 2
R3 =
= a
10
m2 (m1 1)
m2 m3 (m1 1) 100
m3 (m1 1) 900
R3 =
Posle zamene brojnih vrednosti dobija se:

R1=1,2 , R2=0,12 , R3=0,013
4.35 Na povrini elinog valjka prenika d=20 mm i modula elastinosti
E=21011 N/m2 zalepljena je merna, tenzometrijska traka kontante K=2 i otpora
Ro=120 . Ako se valjak optereti aksijalnom silom F=63 kN, izraunati promenu
otpornosti merne trake.
REENJE: Pri aksijalnom optereenju valjka duine L
i preseka S silom F u granicama elastinih deformacija
prema Hukovom zakonu je:
l
F
=E
S
l
Relativna duinska deformacija je:

l
l
F
63 10 3
=
= 0 ,1 10 2 = 0 ,1%
S E 20 2
10 6 2 10 11
4
Relativna promena otpornosti merne trake je:

R
R
=K
l
l
= 0 ,2 10 2 = 0 ,2%
S obzirom na smer sile promena, poveanje otpornosti merne trake je:

R = R Ro = 0,24
4.36 Ako se merna traka iz prethodnog zadatka vee sa otpornicima

R2=R3=R4=120 u Vitstonov most i prikljui na napon U=10V, izraunati napon
Uab kada na valjak deluje sila F, ako je ulazna otpornost mernog instrumenta Ri
velika.
85
REENJE: S obzirom da je ulazna otpornost mernog instrumenta velika, struja

kroz mernu granu mosta je zanemarljiva, pa je napon izmeu taaka A i B u kolu:
U ab = R ' I 1 RI 2 =
UR '
UR
= 0,01V=10mV .
R + R' R + R
4.37 U mostu za naizmeninu struju ija je ema prikazana na slici je dato:

B
Z 3, I 3
Z 1, I 1
A
Z 2, I 2
Z 4, I 4
D
Z1=Rx+jLx , Z2=R2+jL2 , Z3=R3 , Z4=R4

Odrediti Rx i Lx ako je most u ravnotei.
REENJE
Z1 Z 4 = Z 2 Z 3
(R X
+ jL X )R4 = (R2 + jL2 )R3
R X R4 + jR4 L X = R2 R3 + jR3 L2
R X R4 = R2 R3 R X =
R2 R3
R4
R3 L2
R4
4.38 U mostu za naizmeninu struju ija je ema prikazana na slici prethodnog
zadatka dato je:
Z1= -1/jCx , Z2= -1/jC2 , Z3=R3 , Z4=R4
R4 L X = R3 L2 L X =
86
Odrediti Cx ako je most u ravnotei.

4.39 Trofazni simetrini potroa, vezan u zvezdu kompleksnih optereenja
Z 1 = Z 2 = Z 3 = Z = (15 + j15) ukljuen je u trofazni simetrini izvor napajanja
efektivne vrednosti linijskog napona U L = 380V .
Odrediti kompleksne struje i pad napona za svaku fazu, kao i pokazivanje

vatmetra. Veza je prikazana na slici.
REENJE:
Fazni napon je:
U
380
220V
U1 = U = L =
3
3
1
3
V
U 2 = 220 j
2
2
1
3
V
U 3 = 220 + j
2
2
Tada je zbog simetrije:
87
I1 =
U1
220
=
= (7 ,35 j 7 ,35)A
Z 1 15 + j15
1
3
220 j
2
2
U2
= ( 10 j 2,69)A
I2 =
=
Z2
15 + j15
1
3
220 + j
2
2
U3
I3 =
= (2,69 + j10)A
=
Z3
15 + j15
Iz razloga simetrinosti potencijalna razlika neutralnih taaka izvora i potroaa
je nula, pa su padovi napona jednaki odgovarajuim faznim naponima.
Pokazivanje vatmetra, tj. aktivna snaga se odreuje iz sledee relacije:
*
PW 2 = Re U 12 I 1
PW 2
(
= R (U
e
32
I2
)
)
I * - konjugovano kompleksne vrednosti

3
3
V
U 12 = U 1 U 2 = 220 + j
2
2
U 32 = U 3 U 2 = 220 j 3V
3
3
(7 ,35 + j 7 ,35) = 1020W
PW 1 = Re 220 + j
2
PW 2 = Re 220 j 3 (2 ,69 j10 ) = 3800W
4.40 Nesimetrini potroa vezan u zvezdu prikljuen je na simetrini sistem za

napajanje efektivne vrednosti napona U F = 220V , R1 = 10 , R2 = 2,2 ,
X C = 4,4 i X L = 5 . Nai kompleksne fazne struje i struju kroz neutralni
provodnik.
REENJE:
U 1 = U F = 220V
1
3
V
U 2 = 220 j
2
2
1
3
V
U 3 = 220 + j
2
2
U
220
= 22 A
I1 = 1 =
Z1
10
88
1
3
220 j
2
U2
2
I2 =
= (24,5 j 37,3)A
=
2,2 j 4,4
Z2
1
3
220 + j
2
2
U3
I2 =
= (38 + j 22)A
=
Z3
j5
I 0 = I 1 + I 2 + I 3 = (84,5 j15,3)A
89
5. STACIONARNA STANJA I PRELAZNI

PROCESI U ELEKTRINIM KOLIMA.
USPOSTAVLJANJE I PREKID STRUJE U R-C-L
I R-L-C KOLIMA. ELEKTROMEHANIKE
ANALOGIJE
Pri pranjenju kondenzatora kapaciteta C preko otpornika R, koliina
elektriciteta naelektrisanog kondenzatora q(t), napon na njemu uc(t) i jaina struje
ic(t) se menjaju prema izrazima:
t
t
Qo RCt
u c (t ) Qo RC
RC
, uc ( t ) =
i ic =
e
q( t ) = Qo e
=
e
C
R
RC
gde je Qo=CUo poetna koliina naelektrisanja kondenzatora, a RC=
vremenska konstanta.
Pri prikljuivanju kondenzatora kapaciteta C na napon U preko otpornika R,
naelektrisanje kondenzatora q, napon na njemu i struja menjaju se prema:
t
t
U RCt
RC
RC
.
q ( t ) = CU 1 e , uc ( t ) = U 1 e , ic (t ) = e
R
U kolu koje sadrzi induktivnost L i otpornost R pri prikljuivanju na izvor ems E,

struja se uspostavlja prema :
t
R

t
E
L
i( t ) = 1 e L = I o 1 e , =
R
R
Napon na otpornosti uR i induktivnosti uL se vremenski menjaju prema:

R
R
t
t
L
.
u R (t ) = R i = E 1 e i u L = E u R = E e L
Ako je r-otpornost paralelno vezana kalemu (redna veza R-L) pri prekidu struje
kroz R-L kolo struja kroz kolo i napon uL se vremenski menjaju prema relaciji:
R+r
E R+r t
r
t
i (t ) = e L
,
uL = E e L
.
R
R
L
Vremenska konstanta u ovom sluaju je =
.
R+r
90
Pri pranjenju naelektrisanog kondenzatora kapaciteta C preko redne veze

otpornosti R i induktivnosti L vai relacija:
q
di
L R i = 0 .
C
dt
dq
Posle diferenciranja, zamene i =
i sreivanja, dobija se diferencijalna
dt
jednaina:
d 2 i R di
1
U t kt
e ( e e kt ) ,
+
i = 0 , ije je reenje i ( t ) =
2 +
L dt LC
2 kL
dt
gde je U=Qo/C, a Qo naelektrisanje kondenzatora pri t=0,
R
1
.
=
, k = 2 o2 , o2 =
LC
2L
U t
a) Za k=0 je i =
e sh( kt ) pranjenje kondenzatora je aperiodino.
kL
U
b) Za k=0 je i = t e t
pranjenje kondenzatora je kritino aperiodino.
L
U t
c) Za 2< o2 je i =
e sin t pranjenje kondenzatora je periodino sa
L
priguenim oscilacijama .
U
d) R=0, i =
sin o t javljaju se harmonijske oscilacije, nepriguene .
o L
Oslobodjena toplota na otporniku R u prethodnim sluajevima pri uspostavljanju i
prekidu struje u intervalu t2-t1 je:
t2
WJ = R i 2 ( t )dt
dWJ = R i (t )dt
2
t1
5.1 U kolu ija je ema data na slici posle zatvaranja prekidaa P uspostavljeno je
stacionarno stanje. Poznato je U=120 V, R1=100, R2=R3=300 i C=100F.
Odrediti energiju kondenzatora C u trenutku t=120 ms posle otvaranja prekidaa P
i toplotnu energiju koja se u tom periodu oslobodi na otpornicima R2 i R3 .
REENJE: Kada je prekida P zatvoren, u kolu se uspostavlja stacionarno stanje.
Kroz granu kola sa otpornikom R3 i kondenzatorom C ne tee struja, pa je napon
na kondenzatoru:
U
= 90 V .
U c = U ab = R2 I = R2
R1 + R2
Koliina
elektriciteta
kojom
je
kondenzator naelektrisan je:
Qo = CU c = 100 10 6 90 = 9 mC ,
a energija kondenzatora je:
91
(9 10 3 )
Q2
Wo = o =
= 0,405 J .
2C 2 100 10 6
Posle otvaranja prekidaa kondenzator C se prazni preko redne veze otpornika R3 i
R2 . Vremenska konstanta je:
= ( R2 + R3 )C = ( 300 + 300)100 10 6 = 60103 s .
2
Pranjenje kondenzatora opada prema Q = Qo e
i posle vremena t1 iznosi
t
1
Q1 = Qo e . Posle zamene brojnih podataka dobija se Q1=1,22103 C . Energija

kondenzatora u tom sluaju iznosi:
1 2 (1,22 10 )
3
W1 =
Q1 =
J .
6 = 7,410
2C
2 100 10
Prema zakonu o odranju energije toplotna energija koja se oslobodi na
otpornicima R2 i R3 jednaka je razlici energije kondenzatora:
AR = WT = Wo W1 = 405 10 3 7,4 10 3 = 397,6 mJ .
3 2
5.2 Kondenzator kapaciteta C=100F redno vezan sa otpornikom R=1k

prikljuuje se na izvor ems E=120V preko prekidaa P. Odrediti rad izvora ems u
intervalu od ukljuivanja kola do trenutka t1= 0,2s, kao i napon na kondenzatoru u
tom trenutku. Kondenzator pre prikljuivanja nije naelektisan.
REENJE: Kada se kolo prikljui na izvor
zatvaranjem prekidaa P poinje punjenje
kondenzatora C, koji je pre toga bio
neoptereen. Struja kroz kolo je i=dq/dt, a
napon na krajevima kondenzatora je
q
u c = . Jednaina naponske ravnotee za
C
ovo kolo je:
E R i uc = 0 ,
a posle zamene:
dq q
=0 .
qt C
Reenje ove diferencijalne jednaine je pri q=0 za t=0 :
t
q ( t ) = CE 1 e
a napon na krajevima kondenzatora se menja prema zakonu:

t
RC
uc = = E 1 e .
C
6
Za t=0,2s i RC=100010010 =0,1s vrednost napona na kondenzatoru je:
ER
92

0, 2
u c (t = 0,2) = 120 1 e 0,1 = U 1 = 105,76 V .
Struja kroz kolo se menja prema :

dq E t
i=
= e
, gde =RC=0,1s .
dt R
Ako jednainu naponske ravnotee za kolo:
q
,
E = R i + uc = R i +
C
pomnoimo sa dq=idt dobijamo:
q
E i dt = R i 2 dt + dq ,
C
a posle integraljenja leve i desna strane u intervalu 0 do t dobija se energetski
bilans u kolu u tom intervalu.
t1
t1
q
dt + dq = Ar + Wc .
C
0
0
0
lan na levoj strani je ukupan rad izvora ems E od trenutka zatvaranja prekidaa P
do trenutka t1 .
Toplotna energija koja se u tom intervalu oslobodi na otporniku R odreuje se
prvim lanom sa desne strane jednaine:
E idt = R i
2t
2
RC 2 t1 E C
e
=
(
e 4 + e 0 ) = 0,7 J
0
2
2
.
Energija kondenzatora u trenutku t posle zatvaranja prekidaa se izraunava se
drugim lanom jednaine:
Q
q
Q2 1
Wc = dq =
= CU 12 = 0,5 100 10 6 105,76 2 = 0,56 J .
2C 2
C
0
a rad izvora elektromotorne sile na osnovu gornje jednaine je:
AE = Ar + Wc = 0,7 + 0,56 = 1,26 J .
Rad izvora ems se moze nai i neposredno integraljenjem leve strane jednaine
posle zamene izraza za struju kroz kolo u intervalu t=0 do t=t1 ,
t1
t1
t
t
1
E RCt
2 1
2
RC t1
RC
(
)
AE = E idt = E e dt = E
RC e
= 1,25 J ,
0 = E C 1 e
R
R
0
0
to je priblino kao i u prvom sluaju, a razlika se javlja
pri izraunavanju.
1
1
E2
E
Ar = R i 2 dt = R e dt =
R
R
0
0
5.3 Otpornost R=20 i induktivnost L=0,1H

prikljuuju se na izvor ems E=24V preko prekidaa P.
Odrediti rad izvora u intervalu od zatvaranja prekidaa
do trenutka t=15ms kao i jainu struje u tom trenutku.
93
REENJE: Posle zatvaranja prekidaa P u kolu se uspostavlja struja i(t). Jednaina

naponske ravnotee za kolo pri vrednosti struje i(t)=i je:
di
E = R i + L = u R + u L (1)
dt
Reavanjem ove diferencijalne jednaine za poetne uslove t=0, i(t)=i(0)=0 je:
R
E
t
i (t ) = 1 e L
R
L 0,1
Vremenska konstanta kola je = =
= 5103 s=5ms .
R 20
U trenutku t =15ms posle zatvaranja prekidaa P jaina struje kroz kolo je:
15

24
i (t 1 ) =
1 e = 1,2(1 0,05) = 1,14 A .
20
Kada levu stranu jednaine (1) pomnoimo sa idt dobija se:

E idt = R i 2 dt + L idi .
Ova jednaina iskazuje zakon o odranju energije u kolu u vremenskom intervalu
dt. Ako integralimo levu i desnu stranu ove jednaine u intervalu od t=0 do t=t1,
odnosno u granicama za jainu struje od i=0 do i=i(t1), dobijamo energetski bilans
u kolu u tom intervalu:
t1
t1
E idt = R i
0
It1
2
dt +
L idi = A
+ Wm .
lan sa leve strane predstavlja rad izvora ems u tom intervalu.

t1
E2
L t t1
0 Eidt = R t + R e 0 = 0,295J .
Drugi lan sa desne strane predstavlja energiju magnetnog polja:
i ( t1 )
1
Wm = Lidi = L it21 = 0,5 0,1 114
, 2 = 0,065 J .
2
0
Prvi lan sa desne strane predstavlja energiju koja se u vidu toplote oslobodi na
otporniku R. Prema zakonu o odranju energije iznosi:
Ar = AE Wm = 0,295 0,065 = 0,23 J .
5.4 Odrediti vrednost napona U na koji treba prikljuiti kolo prikazano na slici
tako da pri zatvorenom prekidau P i
uspostavljenom
stacionarnom
stanju
elektrostatika
energija
kondenzatora
C=100F bude W=0,32J. Dato je R1=500 i
R2=1k. Odrediti vreme potrebno da napon
na kondenzatoru opadne na polovinu poetne
vrednosti posle otvaranja prekidaa kao i
94
toplotnu energiju koja se oslobodi na otporniku R2 za to vreme.

REENJE: U stacionarnom stanju struja kroz kolo je:
U
i=
R1 + R2
a napon na kondenzatoru je:
U
2
U c = R 2 I = R2
= U
R1 + R2 3
odakle se dobija:
3
U = 1,5U c .
2 c
Na osnovu izraza za energiju kondenzatora :
1
W = CU c2 ,
2
dobija se vrednost napona na kondenzatoru:
U =
2W
2 0,32
= 80V
=
C
100 10 6
Uc =
a vrednost napona na koji treba prikljuiti kolo je U=1,5Uc=120V. Posle otvaranja

prekidaa kondenzator se prazni preko otpornika R2=1000 pri emu je:
uc + R2 i = 0 , odnosno R2
dq q
+ =0
qt C
Za poetne uslove t=0, q=Qo=CU reenje diferencijalne jednaine je:

q (t ) = CU c e
q (t )
, a odatle u(t ) =
= U ce
C
gde je vremenska konstanta =R2C=1000100106=0,1s .

Kako je prema zahtevu u zadatku :
t
Uc
Uc
u(t ) =
, sledi da je
= U ce
2
2
a vreme potrebno da napon Uc opadne na polovinu je t=0,1ln2=0,0693s. Energija

koja se u vidu toplotne energijeoslobodi na otporniku R2 je:
Wt = W
1
2
C(0,5 U c ) = 0,320,08=0,24J
2
95
5.5 Deo kola sastavljen od dve paralelne grane prikljuuje se preko prekidaa P na
stalan napon U=60 V. Poznato je R1=R2=50, C=10F. Odrediti induktivnost L
tako da ukupna struja kroz obe grane posle zatvaranja prekidaa P ima konstantnu
vrednost kao i vrednost struje.
REENJE: Da bi struja imala konstantnu
vrednost zbir struja kroz obe grane :
i ( t ) = i1 ( t ) + i 2 ( t ) ,
ne treba da zavisi od vremena, odnosno zbir
lanova u krajnjem izrazu za ukupnu struju
koji sadre promenljivu t, treba da bude
jednak nuli. Struja kroz granu sa
kondenzatorom i1(t) posle zatvaranja prekidaa, u funciji vremena je:
t
t
t

dq
d
CU 1 U 1

i1 (t ) =
=
e =
e
, gde je 1=R1C .
Qo 1 e =
dt dt
R1
RC
Struja kroz granu sa induktivnou se vremenski menja prema izrazu:
t

U
2
i2 (t ) =
1 e , gde je 2=L/R2
R2
a ukupna struja kroz obe grane je:

t
t
U 1 U
U 2
i ( t ) = i1 (t ) + i2 ( t ) =
e +
e
R1
R2 R2
Struja i(t) ne zavisi od vremena ako je:
t
t
U 1 U 2
e
e
=0
R1
R2
a poto je R1=R2=R, iz gornjih relacija se dobija:
e =e
, odakle je 1=2 , odnosno CR1=L/R2
2
6
odakle je L=CR =10 10 502=25mH, a struja I=U/R=1,2A.
5.6 U kolu na slici poznato je: R1=100, R2=200 i L=0,32H. Odrediti jainu
struje kroz induktivnost iL u trenutku
t=0,01s posle zatvaranja prekidaa P i
energiju magnetnog polja.
REENJE: U trenutku t posle zatvaranja
prekidaa za kolo na slici mogu se napisati
sledee relacije:
96
(1)
i1 = i L + i 2
di
(2)
R1i1 + L L = U
dt
di
(3)
R2 i 2 L L = 0
dt
Zamenom vrednosti za i2 iz jednaine (3) dobijamo:
L di L
.
i1 = i L +
R2 dt
Posle zamene i1 u jednainu (2) dobija se:
di
R di
L dil
+ L L = U , odnosno L 1 + 1 L + R1i1 = U .
R1 i L +
R2 dt
dt
R2 dt
Posle deobe svih lanova diferencijalne jednaine sa R1 i uvoenja smene dobija

se:
di L
+ i1 = I o .
dt
Uz poetne uslove t=0, iL(0)=0 dobija se reenje gornje diferencijalne jednaine u
obliku:
t

i L (t ) = I o 1 e
a kako je =4,8103=4,8ms i Io=1,0A , to je:
i L ( t ) = 1(1 e 208,3t ) (A) .

U trenutku t=0,1 s je struja iL=0,875 A. Energija magnetnog polja je
1
Wm = L i L2 = 0,123J .
2
5.7 Pobudni namotaj maine jednosmerne
struje ima otpornost R=24 i induktivnost
L=2H. Namotaj se napaja iz izvora U=220V, a
potrebna vrednost struje Ip=5A dobija se
rednim vezivanjem otpornika Rd . Da bi se
skratilo vreme uspostavljanja fluksa koristi se
ema data na slici. Kolo se na izvor prikljuuje
preko prekidaa P1. Kada struja dostigne
vrednost i(t)=Ip otvara se prekida P2 i na taj
nain redno u kolo veze otpornik Rd. Odrediti
vreme od ukljuivanja P1 do iskljuivanja P2 . Za koje vreme struja dostigne
vrednost i=0,96 Ip pri stalno iskljuenom prekidau P2 . Uporediti ova vremena.
97
REENJE: Otpornost Rd se izraunava iz uslova da je Ip=5A a na osnovu:

Ip =
U
R + Rd
odakle je Rd=20 .
Pri zatvorenom prekidau P1 po drugom Kirhofovom zakonu je:

U =L
di
+ R i .
dt
Posle uvoenja smena 1=L/R i Io=U/R, dobija se diferencijalna jednaina:

L
di
+ i = Io
dt
Za poetne uslove t=0, i=0 reenje diferencijalne jednaine je:

i ( t ) = I o (1 e
Vremenska konstanta kola je 1=L/R=2:24=0,083s=83ms, a jaina struje

Io=U/R=9,17A. Vreme za koje se uspostavlja potrebna vrednost struje od Ip=5A
dobija se iz uslova:
t
i (t ) = I p = I o 1 e
t1
Ip
1
, a t1=0,0654s=65,4ms .
I o 2,2
Kada je prekida stalno otvoren otpornost kola je R=R+Rd .Pri ukljuivanju
prekidaa P1 struja se menja prema:
t
2
2
'
i( t ) = I o 1 e
= 0,96Ip
L
gde
je
vremenska
konstanta
a
2 =
= 0,04545s=45,4ms,
R + Rd
U
I o' =
= 5A .
R + Rd
odakle je e
= 1
Posle zamene vrednosti u izrazu za i(t) pri uslovu i(t)=Io dobija se vreme
t2=0,146s=146ms .
Odnos vremena uspostavljanja struje je t2 : t1 = 2,24 .
98
5.8 Voltmetar unutranjeg otpora Rv=2,2k

na opsegu Uv=200V prikljuen je paralelno
namotaju elektromagneta otpornosti R=32
i induktivnosti L=1,8H na izvor jednosmerne
struje U=24V. Odrediti napon na krajevima
voltmetra u trenutku otvaranja prekidaa P
(kada se prekida struja kroz kolo). Kolika se
toplota razvija na otporu Rv posle otvaranja
prekidaa?
REENJE: Posle otvaranja prekidaa P prelazni reim se moe opisati, na osnovu
drugog Kirhofovog zakona, jednainom:
di
L di
di
+ ( R + Rv )i = 0 , odnosno
+i = +i = 0 ,
dt
R + Rv dt
dt
L
gde je =
= 8,06 10- 4=0,8ms vremenska konstanta kola.
R + Rv
di
dt
Posle razdvajanja promenljivih dobija se
. Uz poetne uslove t=0,
=
i
i(t)=U/R=0,75A, (iL,R >> iRv), reenje diferencijalne jednaine je :
U t
i (t ) = e .
R
Elektromotorna sila usled samoindukcije je:
di LU t
eL = L =
e .
dt
R
Rv
UL
Najvea vrednost indukovane ems je E Lm =
= 1 + U = 1674V .
R
R
Indukovana ems ima znaajnu vrednost, oko 8 puta veu od opsega Uv voltmetra
(Elm : Uv=8,37 ).
L
Ukupna toplota koja se oslobodi je:

Q = QV + Q R = 0,5J .
i
i1
5.9 Dve paralelne grane u kolu

prikazanom na slici prikljue se na
izvor
ems
E=120V
(ri=0)
zatvaranjem prekidaa P. Ako je
R1=R3=1k, R2=600 i C=100F,
odrediti:
a) vreme t1 od ukljuivanja izvora do
R2
R1
E,ri
R3
o
99
i2
izjednaavanja potencijala taaka A i B u kolu (UAB=0),

b) rad izvora ems E u tom intervalu i
c) toplotnu energiju koja se oslobodi u kolu posle otvaranja prekidaa u trenutku t 1
REENJE :
a) Posle zatvaranja prekidaa napon U na otporniku R3 je:
E
= 75V .
R2 + R3
Napon na kondenzatoru Uc=Uao se pri punjenju kondenzatora vremenski menja
prema relaciji :
t
q (t )
U ao = U c =
= E 1 e ,
C
gde je vremenska konstanta =R1C=0,1s .

Prema zahtevu koji je postavljen u zadatku treba da bude :
t
U c = U ao = U bo , odnosno R3
= E 1 e .
R 2 + R3
Posle zamene brojnih podataka i izraunavanja dobija se da je t=t1=0,098s=98ms .

b) Struja kroz izvor ems E je jednaka zbiru struja kroz grane:
U bo = R3 I 2 = R3
i ( t ) = i 2 ( t ) + i1 ( t ) .
Struja i2(t) ima konstantnu vrednost i2 (t ) = I 2 =
E
= 0,075A, a struja kroz
R2 + R 3
granu sa kondenzatorom se menja prema:

t
t
E t

dq d
d
e = 0,12e 10t
i1 ( t ) =
= Qo e = CEe CR , Qo=CE , i1 (t ) =
R1
dt dt
dt
Ukupna struja kroz izvor se menja prema zakonu:
i (t ) = 0,075 + 0,12e 10t
Rad izvora ems E u intervalu dt je dA=Ei(t)dt, a u intervalu od zatvaranja
prekidaa do trenutka t1 izjednaavanja potencijala je:
t1
t1
t1
t1
E
E t
A = E i (t )dt = E i1 (t )dt + E i2 ( t ) dt = E
t1 + E
e dt =
R2 + R3
R1
0
0
0
0
= 120
120
120 1 10t
0,098 + 120
e
1000 + 600
1000 10
t1
0
= 0,882 + ( 0,54 + 1,44) = 1,78 J
Do istog rezultata se moe doi na osnovu energetskog bilansa sabiranjem energija

W1, WC, W2 i W3 na pojedinim potroaima, pri emu je:
100

t1
t1
E
E 2 2t
1
t ,
W 1= R i dt = E 2 e dt , Wc = CU c2 , W2 = R2 i22 t1 = R2
2
R1
R2 + R3 1
0
0
2
1 1
E
t
W3 = R i t = R3
R2 + R3 1
2
3 2 1
Prema zakonu o odranju energije rad izvora ems je:

t1
A = E i (t )dt = W1 + Wc + W2 + W3 .
0
c) Posle otvaranja prekidaa i iskljuivanja izvora ems E, kondenzator se prazni

preko redne veze otpornika R1+R2+R3 pri emu struja opada prema jednaini
i (t ) = I o e , gde je Io=Uc/(R1+R2+R3), a vremenska konstanta =(R1+R2+R3)C.

Rad elektrine struje, odnosno toplotna energija koja se oslobodi na otpornicima
je:
A = W = W1 '+W2 '+W3 ' = ( R1 + R2 + R3 ) i 2 (t )dt
Medjutim, po zakonu o odranju energije toplotna energija koja se oslobaa na

otpornicima je jednaka energiji kondenzatora i iznosi:
1
A' = W ' = CU c2 = 0,5 100 10 6 752 = 0,28J
2
5.10 Energija kondenzatora C1=200F koji je odvojen od izvora ima vrednost
Wc=0.4J.
a) Ako se paralelno C1 prikljui kondenzator C2=100F (Q2=0) odrediti
napon na kondenzatorima
b) Odrediti otpor R koji treba prikljuiti kondenzatoru C1(pomou prekidaa
c) da bi se napon izmeu elektroda kondenzatora smanjio od poetne
vrednosti U0 do napona U1=10V za vreme t1=60ms.
101
6. POLUPROVODNICI, POLUPROVODNIKE
DIODE
Poluprovodnika
dioda je elektronska komponenta dvoslojne strukture od
poluprovodnika P i N tipa. Kada dioda nije ukljuena u elektrino kolo na P strani
spoja postoji velika koncentracija upljina (+), a na N strani velika koncentracija
slobodnih elektrona (-). Zbog difuzije upljina u N podruje i elektrona u P podruje
formira se prelazni sloj irine reda 1m kao potencijalna barijera koja spreava dalju
difuziju.
+
P -
+
+
+ N
a) Pri vezivanju diode u kolo u direktnom

provodnom smeru ( A na +, K na -) nastaje kretanje upljina ka N strani i
elektrona ka P strani spoja. Gubitak nosioca naelektrisanja usled kombinacije
se nadoknauje iz izvora EMS . Potencijalna barijera se smanjuje, P N spoj
provodi struju, a otpornost P N spoja je mala. Struja se ograniava
otpornikom R2 .
b) Kada se dioda vee u neprovodnom inverznom smeru ( A na -, a K na +)
potencijalna barijera se poveava i oteava prelazak nosioca naelektrisanja preko
spoja pa je struja kroz diodu mala. Dioda u inverznom smeru ima veliku otpornost. Pri
velikoj vrednosti inverznog napona struja naglo raste i za male promene napona. Pri
nekoj vrednosti napona U Z dolazi do proboja.
Statika karakteristika Id=F(Ud)

U prvom kvadrantu za Ud> 0 analitiki oblik
karakteristike se moe predstaviti relacijom:
U
mU
I d = I zas e t 1
a u treem kvadrantu (U<0) do vrednosti

napona, koja je jednaka maksimalno
dozvoljenom
naponu
u
neprovodnom
(inverznom) smeru:
Id Izas
102
gde je: Izas inverzna struja zasienja, mkonstanta, ija je vrednost za Si

jednaka 2, Ut temperaturni napon U t = kT e = 86,2 10 6 (k Bolzmanova
konstanta, e - naelektrisanje elektrona, T(K)temperatura). Za sobnu temperaturu
(T=300K) je Ut =26 mV.
U
Statika otpornost diode u provodnom smeru je Rd = d , a dinamika
Id
dU
. Disipacija na diodi je Pd = U d I d .
Rd' =
dI
Tranzistori
Za opisivanje rada tranzistora kao komponente u elektrinom kolu potrebno je
poznavati vrednosti struja (Ib, Ic i Ie) kao i napona ( Ube, Uce i Ubc). U ulaznom
kolu izmeu baze i emitera postoji napon Ube usled ega kroz kolo tee struja Ib.
Izmeu napona na trnzistoru postoji relacija:
U ce = U cb + U be .
Kod tranzistora NPN tipa struje Ib i Ic teku u tranzistor, a struja Ie iz trnzistora,
tako da izmeu njih postoji relacija:
Ib + I c = Ie .
Struja Icbo kroz inverzno polarisan kolektorski spoj se zbog male vrednosti (potie
od manjinskih nosilaca naelektrisanja) zanemaruje. Napon Ube je poznat, a napon
Uce se moe izraunati ako je poznata struja kolektora Ic, napon izvora i otpornost
u kolu kolektora (Uce= Ucc-RcIc ) .
S obzirom na to, za reavanje kola sa tranzistorom potrebne su jo dve nezavisne
relacije. Za tranzistor u kolu sa zajednikim emiterom, koja je data na slici to su:
Ib=Ib(Ube,Uce) , karakteristika baze. Pri grafikom prikazivanju Uce se uzima kao
parametar (ulazna karakteristika) .
Ic=Ic(Uce,Ib) , karakteristika kolektora. Pri grafikom prikazivanju Ib se uzima kao
parametar (izlazna karakteristika).
103
Bipolarni tranzistor je celina dva PN spoja sa

zajednikim srednjim slojem (bazom). Spoljanji
slojevi se nazivaju emitor (E) i kolektor (C). Kod
E
C
tranzistora tipa NPON srednji sloj (oblast) je
N P N
poluprovodnik P-tipa. Spoljni izvori napajanja
kola sa tranzistorima se prikljuuju tako da je
spoj emitera i baze polarisan u direktnom
B
smeru, a spoj kolektora i baze u inverznom
smeru.Poto tranzistor ima tri izvoda postoje i
tri razliita naina vezivanja u ulazno i izlazno kolo: sa zajednikim emiterom,
zajednikim kolektorom i zajednikom bazom. U praksi se koristi najee sprega sa
zajednikim emiterom. Sa ovom spregom se postie i strujno i naponsko pojaavanje
ulaznog signala, a ulazna struja (struja baze) je znatno manja od kolektorske (Izlazne)
struje.Za korienje tranzistora su znaajne sledee karakteristike:
-
ulazna, Ib=f(Ube) za Uce=const.

izlazna, Ic=f(Uce) za Ib=const.
C
B
E
Strujno pojaanje tranzistora u sprezi sa zajednikim emitorem se definie kao odnos

kolektorske i bazne struje
I
= c
Ib
Ispravljai i regulacija snage potroaa

Srednja i efektivna vrednost veliine koja se vremenski menja
t
2
1
Xs =
x ( t )dt , X eff =
t 2 t 1 t1
1 2 2
x ( t ) dt .
t 2 t1 t1
Pri polutalasnom ispravljavljanju periodine struje preko poluprovodnike diode

srednja i efektivna vrednost struje su:
T
Um
1
U s = U m sin tdt =
T0
Uef =
Is =
Us Um
=
R
R
T
U eff
Um
Um
1
2
2
U
sin
tdt
=
Ieff
=
=
,
.
m
T0
R
2 2
R 2
104
Pri ispravljanju korienjem dioda u Grez-ovom spoju srednja i efektivna vrednost

su:
U
U
2U m
2U m
, Is =
, U eff = m , I eff = m .
Us =
R
2
R 2
U kolu sa triakom i potroaem otpornost R i uglu paljenja , srednje i efektivne
vrednosti napona i struje su:
U eff
U
U
U
1
U s = m (1 + cos ) , I s = s , U eff = m + sin 2 , I eff =
R
2

R
6.1 Statika karakteristika diode I d = f (U d ) , koja je redno vezana sa otpornikom
R = 20 i prikljuena na izvor ems E = 6V , data je tabelarno.Odrediti jainu
struje I 1 kroz kolo i disipaciju na diodi. Kolika je efektivna vrednost
prostoperiodinog napona U ab ( f = 50 Hz ) , koji treba prikljuiti umesto izvora E
da bi maksimalna vrednost struje kroz kolo bila I m = 2I 1 .
REENJE:
Kolo izvora E sa rednom vezom otpornika R i diode je nelinearno. Jaina struje
kroz kolo se odreuje iz poloaja radne take koja se nalazi u preseku radne prave:
U = E R I = 6 20 I
i statike karakteristike diode I = F (U ) , koja je tabelarno data.
Na slici su prikazani dijagrami radne prave, karakteristike diode kao i poloaj
radne take A(I 1 ,U d ) . Na osnovu koordinata radne take nalazimo da je struja
105
kroz kolo I 1 = 0,3 A , a napon na diodi U d = 0,7V , pa je disipacija na diodi

Pd = U d I d = 0 ,21W . Amplituda struje kroz kolo kada je prikljueno na napon
U ab je:
Im =
Um
= 2 I1
R + Rd
U m = I m ( R + Rd' )
Rdotpornost diode pri struji I=2I1.
Sa dijagrama nalazimo da je pri struji I napon na diodi
Ud =1V
U'
Rd' =
= 1,7
2 I1
U m = 2 I 1 ( R + Rd' ) = 13,02 V
U
U eff = m = 0,709 U m = 18,4 V .
2
6.2 Na ulaze kola prikazanih na slici dovodi se prostoperidian napon

u = 12 sin 314t (V ) . Pretpostavljajui da su diode D1 i D2 idealne, skicirati napone
izmeu taaka a i b na izlazima kola.
REENJE:
a) S obzirom da je dioda D1 polarisana u propusnom smeru za vreme
pozitivne poluperiode, za vreme negativne poluperiode napon na izlazu je
u = 0V . Meutim, kada napon sa ulaza premai vrednost u f E1 = 6V dioda
D2 je polarisana u direktnom smeru, izvor E1 se ponaa kao prijemnik i izlazni
napon ima vrednost u 2 = 6V .
a)
b)
106
b) Za vreme pozitivne poluperiode dioda D2 je polarisana u inverznom smeru.

Kada ulazni napon premai vrednost u f E1 = 5V , dioda D1 postaje polarisana u
direktnom smeru, provodi struju i s obzirom da je njena otpornost zanemarljiva,
napon na izlazu ne premauju vrednost u = E1 = 5V . Za vreme negativne
poluperiode dioda D1 je inverzno polarisana, a dioda D2 polarisana u direktnom
smeru tek kada ulazni napon opadne ispod vrednosti u p E1 = 7V u, pa izlazni
napon zadrava vrednost u = 7V sve dok ulazni napon ne poraste do u f E 2 .
6.3 Za koju e vrednost napona polarizacije inverzna struja kroz diodu sa
povrinskim P-N spojem dostii 90% od vrednosti struje zasienja na sobnoj
temperaturi? Kolika je struja kroz diodu pri direktnoj polarizaciji izraunatog
napona?
REENJE:
Karakteristika diode aproksimira se izrazom:
e U D
I D = I S e KT 1
Za sobnu temperaturu je
e
1
40
KT
V
U tom sluaju je:
I 1 = 0 ,9 I S e 40U1 1
ln(0 ,1)
60[mV ]
40
ln 10
U 2 = U1 =
40
ln 10
40
I 2 = I S e 40 1 = I S (10 1) = 9 I S
U1 =
6.4 Za diodu sa povrinskim spojem ija je inverzna struja zasienja I S = 10 A

izraunati struje i otpore diode za jednosmernu struju koje odgovaraju naponima
spojeva:
a) U 1 = 0,1V
b) U 1 = 0,3V
107
REENJE:
KTe U1
1 = 10 10 6 e 400 ,1 1 = 10 10 6 e 4 1 = 0,53mA
I D = I S e
a)
U
0,1
= 186
RD = D =
ID
0,53 10 3
I D = 10 10 6 (e 400 ,3 1) = 1,6 A
b)
RD =
U D 0,3
=
= 0,18
I D 1,6
6.5 Za kolo na slici nacrtati:

a) U 2 = f (U 1 )
b) Ako je U 1 =
2 sin t skicirati U 2 = f (t )
a)
b)
REENJE:
Karakteristike U 2 = f (U 1 ) i U 2 = f (t ) za kolo na slici pod a) su:
Karakteristike U 2 = f (U 1 ) i U 2 = f (t ) za kolo na slici pod b) su:
108
6.6 Zener dioda ima konstantan inverzni napon U Z = 50V u opsegu struja 5 50mA .
Ako je napon napajanja E = 250V izraunati vrednost rednog otpora R tako da se
struja kroz prijemnik moe regulisati u opsegu I P = 0 do I P = I P max . Odrediti I P max .
Za I P = 20mA i ve izraunatu vrednost otpora R izraunati granice E pod uslovom
da napon na prijemniku ostane unutar regulacije.
Za I P = 0 , RP sva struja prolazi kroz diodu pa je:
R=
E UP
= 4k (U P = U Z )
I D max
6.7 Statika karakteristika diode Id=f (Ud), koja je redno vezana sa otpornikom
R=20 i prikljuena na izvor ems E=6 V, data je tabelarno.
Odrediti jainu struje I1 kroz kolo i disipaciju na diodi. Kolika je efektivna
vrednost prostoperiodinog napona Uab (f=50 Hz), koji treba prikljuiti umesto
izvora E da bi maksimalna vrednost struje kroz kolo bila Im=2I1 .
REENJE: Kolo izvora E sa rednom vezom otpornika R i diode je nelinearno.
Jaina struje kroz kolo se odreuje iz poloaja radne take koja se nalazi u preseku
radne prave:
U = E R I = 6 20 I
109
i statike karakteristike diode I=F (U), koja je tabelarno data.

Na slici su prikazani dijagrami radne prave, karakteristike diode kao i poloaj
radne take A (I1,Ud). Na osnovu koordinata radne take nalazimo da je struja kroz
kolo I1=0,3A, a napon na diodi Ud=0,7 V, pa je disipacija na diodi Pd=UdId=0,21
W . Amplituda struje kroz kolo kada je prikljueno na napon Uab je:
Um
Im =
= 2 I 1 , pa je U m = I m ( R + Rd' ) , gde je Rdotpornost diode pri
R + Rd
struji I=2I1.
Sa dijagrama nalazimo da je pri struji I napon na diodi Ud =1V, pa je
U'
Rd' =
= 1,7 , a U m = 2 I 1 ( R + Rd' ) = 13,02 V, a efektivna vrednost
2 I1
U
U eff = m = 0,709 U m = 18,4 V .
2
6.8 U kolu ija je ema prikazana na slici dato je E=2,1V, R1=150 , R2=560 i
statika karakteristika Id=f (U) diode. Odrediti struju u grani sa diodom i napon na
izvodima diode.
REENJE:
Prema Tevenenovoj teoremi struja kroz granu kola sa diodom je:
Id =
(U ab ) o
Rd + Re
(U ab ) o = R2 I = R2
odakle
je
(U ab ) o = Rd I d + Re I d
E
= 1,66 V
R1 + R2
110
gde
je
ekvivalentna
(U )
ab o
otpornost
Re =
R1 R2
= 118.
R1 + R2
Posle
zamene
= E ' , Rd I d = U d . Ekvivalentna elektrina ema koja odgovara ovoj
jednaini prikazana je na slici . Jednaina radne prave za ovo kolo je:

U d = E ' Re I d = 1,66 118 I d .
Na dijagramu Id=f(Ud) isprekidanom linijom prikazana je radna prava.
U preseku statike karaktereistike Id=f(Ud) i radne prave je radna taka A(Id,Ud).
Sa dijagrama se odreuje Ia=7,2 mA, Ud=0,9V .
6.9 Na ulaze kola prikazanih na slici dovodi se prostoperiodian napon
u=12sin314t(V). Pretpostavljajui da su diode D1 i D2 idealne, skicirati napone
izmeu taaka a i b na izlazima kola.
REENJE:
a) S obzirom da je dioda D1 polarisana u propusnom smeru za vreme pozitivne
poluperiode, za vreme negativne poluperiode napon na izlazu je u=0 V. Meutim,
kada napon sa ulaza premai vrednost u>E1=6V dioda D2 je polarisana u
direktnom smeru, izvor E1 se ponaa kao prijemnik i izlazni napon ima vrednost
u2=6 V.
b) Za vreme pozitivne poluperiode dioda D2 je polarisana u inverznom smeru.

Kada ulazni napon premai vrednost u>E1=5 V, dioda D1 postaje polarisana u
direktnom smeru, provodi struju i s obzirom da je njena otpornost zanemarljiva,
napon na izlazu ne premauju vrednost u=E1=5V. Za vreme negativne poluperiode
dioda D1 je inverzno polarisana, a dioda D2 polarisana u direktnom smeru tek kada
ulazni napon opadne ispod vrednosti u<E2= 7V, pa izlazni napon zadrava
vrednost u= 7V sve dok ulazni napon ne poraste do u>E2 .
111
6.10 Trofazni polutalasni ispravlja, prema emi prikazanoj na slici prikljuen je

na trofazni sistem napona 220/380 V,50Hz. Otpornost struje kroz potroa je R=30
. Odrediti srednju vrednost struje kroz potroa, srednju vrednost struje kroz
jednu diodu kao i maksimalnu vrednost inverznog napona na diodama. Skicirati
oblike struje kroz jednu diodu.
REENJE: Elektrina ema ispravljaa i talasni oblik napona na potroau

prikazani su na slici. Dioda D1 je polarisana u propusnom smeru u intervalu t1=T/6 do t2=T/6 kada je u1(t)> u2(t) i u1(t)> u3(t). Isto vai i za diode D2 i D3 u
odgovarajuim vremenskim intervalima .
Ako se zanemari pad napona na diodama koje su polarisane u propusnom smeru,
srednja vrednost napona na potroau u intervalu t1=0 s do t2=T/6 je:
t
6
1 Um
1 2
1
Us =
U
cos
t
dt
cos tdt =
sin t
=
T
2 T
t1 t 2 t1
0
0
T 6
6
3U m
3 2 220
sin =
sin 60
=
Us=257,43 V .
T
0
Us
= 8,58 A, a srednja vrednost
R
struje kroz jednu od dioda koja provodi u intervalu od jedne treine periode je:
I
I sr' = s = 2,86 A .
3
Grafik vremenske zavisnosti struje prikazan je na slici.Razlika napona na diodi D3
u intervalu kada ne provodi je:
2
) ,
u = u1 u3 = U m cos t U m cos(t +
3
Srednja vrednost struje kroz potroa je
112
I sr =
2
2
.
) + U m sin t sin
t
3
Maksimalna vrednost razlike ( u1-u3 ) nalazimo iz uslova:
d ( u)
T
.
= 0 , kada je t = , t =
dt
6
12
Posle zamene ove vrednosti (u prethodnu jednainu) dobija se maksimalna
vrednost inverznog napona:
um = 538,6 V , prema kojoj u katalogu za poluprovodnike diode treba izvriti
izbor odgovarajue diode .
u = U m cos t (1 cos
6.11 Potroa otpornosti

R=60 napaja se preko ispravljaa sa
poluprovodnikim diodama koji je prikljuen na sekundar transformatora T.
Primar transformatora je prikljuen na mreu 220V, 50Hz. NaI odnos
transformacije transformatora ako je srednja vrednost struje kroz potroa Isr=366
mA .
REENJE: U sluaju da se kao ispravlja koristi diode vezane u Grecovom spoju

srednja vrednost napona na potroau je:
2
2
U sr = R I sr = U m = U 2 2 , gde je U2- napon na sekundaru.
R I sr 60 0,36 3,14
220
=
= 24,4 V , pa je odnos transformacije n =
U2 =
=9
24,4
2 1,41
2 2
.
6.12 Impedansa Z = R + j L () prikljuena je na napon u=Um sint preko
diode D. Ako se zanemari pad napona na diodi u propusnom smeru, odrediti
srednju vrednost struje kroz kolo i nacrtati grafik vremenske zavisnosti napona na
elementima kola.
113
REENJE: Ako se zanemari pad napona na diodi u propusnom smeru u intervalu

kada dioda provodi vai jednaina:
di
u = L + Ri = U m sin t .
dt
Reenje gornje diferencijalne jednaine je:
R
U m
t
L
t
e
sin
+
sin
(
)
i = i (t ) = Z
0,
gde je Z = R 2 + (L) 2
L
tg =
,
R
se odreuje iz uslova u trenutku kada dioda prestaje da provodi t=t1= /, a
reavanjem transcedentne jednaine:
sin( ) + e cos sin = 0 .
Srednja vrednost struje kroz kolo se moe odrediti iz prve jednaine pri uslovu I=Is
i u=Us :
T
T
L di
1
dt + RI s = U m sin tdt .
T 0 dt
T0
Poto je funkcija periodina, integral na levoj strani jednaine je:
T
L
di = i (T ) i (0) = 0 .
T 0
Integral na desnoj strani jednaine je:
1
udt = udt + 0dt = RI , pa je: RI s =
T
a srednja vrednost struje kroz kolo:

Um
Is =
(1 cos ) .
2 R
114
U
0
sin tdt =
Um
(1 cos ) ,
2
6.13 Pri polutalasnom ispravljanju poluprovodnikom diodom srednja vrednost

struje kroz diodu je I=16 A, a snaga kojom se zagreva dioda zbog pada napona na
diodi je P=26W. Temperatura ambijenta u kome se nalazi dioda sa hladnjakom je
Ta=40C. Poznati su sledei podaci:
maksimalna dozvoljena temperatura p-n spoja je Tj=150 C ,
termiki, toplotni otpr spoja i kuita diode je Rtj-k=1,5 C/W ,
termiki otpor kuita i hladnjaka Rtk-h=0,6 C/W .
Odrediti temperature kuita i hladnjaka, ako se toplota odvodi preko hladnjaka,
kao i dozvoljenu snagu zagrevanja diode bez hladnjaka, ako je termiki otpor spoja
i ambijenta 50 C/W .
REENJE: Ukupan termiki otpor izmeu spoja i ambijenta kod diode sa
hladnjakom na kojoj se generie toplotna snaga P je:
Rt =
T j Ta
P
= Rtj k + Rtk h + Rth a =
150 40
= 4,2 C/W
26
pa je termiki otpor izmeu hladnjaka i ambijenta:

Rth a = Rt Rtj k + Rtk h = 4,2 1,5 0,6 = 2,1 C/W
pa je temperatura kuita diode:
Tk = T j P Rtj k = 10 26 1,5 = 111 C
a temperatura hladnjaka:
Th = Tk P Rtk h = 111 26 0,6 = 95,4 C
Ako se toplota odvodi sa diode bez hladnjaka, a termiki itpor izmeu spoja i
ambijenta iznosi 50C/W maksimalna vrednost snage koja se razvija na diodi je:
Pmax =
T j Ta
Rtj a
150 40
= 2,2 W
50
Napomena: Termika otpornost je pored karakteristika materijala zavisna i od

povrine preko koje se prenosi toplota, tako da je u sluaju kada je dioda bez
hladnjaka povrina manja, pa termika otpornost izmeu spoja i ambijenta ima
veliku vrednost.
115
6.14 Fotodioda ija je statika karakteristika If(U) data na slici , redno je vezana
sa otpornikom R=820 k i prikljuena na napon U=12V. Odrediti napon na
otporniku, ako je osvetljenost E=750 lx.
REENJE:
Radna taka kola nalazi se u preseku radne prave U f = U I f R i statike
karakteristike pri osvetljenosti E=750 lx.
Kada se na dijagramu If (Uf) konstruie radna prava U f = 12 820 10 3 I f nalaze
se koordinate radne take Uf=5V i If=9 A .
Napon na otporniku R je UR=U-Uf=7V .
6.15 Odrediti I B , I E , I C i U B za kolo prokazano na slici.
RC
RB
U
T1
CC
BB
U BB = 3V ,U CC = 20V , R B = 10k , RC = 1k
pojaanja upotrebljenog tranzistora iznosi = 50 .
Podaci:
,a
koeficijent
strujnog
REENJE:
Kako je emiter tranzistora T1 uzemljen to je U E = 0 pa je napon U B jednak naponu
potencijalne barijere PN spoja E B koji iznosi 0 ,7V . Dakle U B = 0,7V . Pad
napona na otporniku R B iznosi U BB U B pa je
IB =
U BB U B 3(V ) 0.7 (V )
=
= 0.23 mA
RB
10 k
Sada je:
IC = I B = 50 0.23 mA = 11.5 mA
I E = IC + I B = 11.5 mA + 0.23 mA = 11.73 mA
U C = UCC IC RC = 20V 11.73 mA 1k = 8.5V
116
6.16 U podacima proizvoaa za tranzistor 2N3904 navedeno je da se koeficijent

strujnog pojaanja menja od 100 do 300. Ako je navedeni tranzistor upotrebljen u
kolu na slici izraunati minimalnu i maksimalnu kolektorsku struju.
U
R
CC
RC
Podaci su:
U CC = 12V , RC = 2k , R B = 1M
REENJE:
Spoj baza emiter je direktno polarisan pa je na njemu pad napona od 0 ,7V .
Pad napona na R B je
U RB = U CC U BE = 12 0.7 = 11 .3V
Struja baze je I B =
U RB 11.3
=
= 11.3 A
RB
1
Struja kolektora je puta vea od bazne struje pa je minimalna struja kolektora:
IC( MIN ) = 1I B = 100 11.3 A = 1.13 mA

a maksimalna struja
IC( MAX ) = 2 I B = 300 11.3 A = 3.39 mA
6.17 Za kolo na slici odrediti U B ,U E , I B i U CE .
117
CC
Podaci su: R1 = 27k , R2 = 3,9k , RC = 2 ,7 k , RE = 470 ,U CC = 18V

REENJE:
Napon baze nalazimo pomou razdelnika napona R1 , R2
UB =
R2
3.9k
UCC =
1.8V = 2.27V
R1 + R2
27 k + 3.9 k
Emiterski napon je manji od napona baze za pad napona na direktno polarisanom PN

spoju koji ine emitor i baza
U E = U B U BE = 2.27V 0.7V = 1.57V
Emitersku struju nalazimo primenom Omovog zakona
IE =
U E 1.57V
=
= 3.34 mA
RE 470
a koristei izraz I C I E , I C 3.34 mA

Kolektorski napon je U C = U CC IC RC = 18V 3.34 mA 2.7 k = 8.98V
a napon kolektor-emitor
U CE = U C U B = 8.98V 1.57V = 7.41V
6.18 Otpornost NTC otpornika se u zavisnosti od temperature menja prema

b
zakonu R( T ) = a e T . Na temperaturi od 100C otpornost je 1 , a na temperaturi

0C otpornost iznosi 100. Odrediti promenu otpornosti u zavisnosti od
temperature i relativnu promenu otpornosti za temperaturu ambijenta od 50C .
118
REENJE: Vrednosti koeficijenata a i b se odreuju reavanjem sistema jednaina:

RT1 = a e
b
T1
i RT2 = a e
b
T2
gde je RT1=1 ,RT2=100 , T1=373 K I T2=273K .

Reavanjem sistema jednaina nalazi se da je:
R 1
1
b = ln 2
R1 T2 T1
= 4690 K , a =
R1
b
T1
= 3,510-6 .
e
Promena otpora sa temperaturom u okolini radne take T=50C je:
dR
a b Tb
= 2 e = 0,16 10 6 e14 ,5 = 0,32 /
dT
T
a ralativna promena otpornosti sa temperaturom je:
R 1
1 dR
b
=
= 2 = 0,045 1/K .
R T R dT
T
6.19 Izlazne karakteristike tranzistora u kolu pojaavaa sa zajednikim emiterom

prikazane su na slici. Pojaava se napaja iz izvora Ec=40V, a otpornost otpornika
u kolu kolektora je Rc=0,5 k .
Ako se struja baze menja prema zakonu ib = ( 60 + 40sin t ) (A), odrediti
efektivne vrednosti promenljive komponente kolektora struje i napona .
Odrediti pojaanje napona ako se ulazni napon koji je jednak naponu baze menja
prema ub=0,25 sint (V) .
REENJE:
U polju ulaznih karakteristika Ic= f(Uc) tranzistora, radna prava se crta na osnovu
jednaine U c = E c Rc I c . Ordinate take B prave se dobijaju iz uslova da je pri
119
Ic=0 napon na kolektoru Uc=Ec=40V. Koordinate take C se dobijaju iz uslova da

E
je pri Uc=0 struja I c = c =80 mA. S obzirom da se struja baze Ib menja prema
Rc
zakonu I b = I bo + I bp sin t , gde je Ibo=60 A i Ibp=40 A koordinate taaka 1
i 2 se dobijaju u preseku radne prave i odgovarajuih karakteristika IcUc sa
parametrima Ibo+ Ibp=100 A i Ib0Ibp=20 A. Koordinate taaka 1 i 2 su granine
take na radnoj pravoj izmeu kojih se menjaju vrednosti promenljivih
komponenti struja i napona. Sa grafika se oitavaju vrednosti amplituda struje
Icp=20 mA i napona Ucp=10V. Odgovarajui analitiki izrazi za struju i napon
kolekora imaju oblike:
I c = I co + I cp sin t = 40 + 20 sin t (mA)
U c = U co + U cp sin t = 20 10 sin t (V)
Efektivne vrednosti promenljivih komponenti struje i napona na kolektoru
odreuju se prema:
I c' =
I cp
2
U cp 10
20
= 14,15 mA , I U c' =
=
=7 V
2
2
2
c) Naponsko i strujno pojaanje pojaavaa se odreuju kao odnosi vrednosti

izlazne i ulazne veliine. Na osnovu brojnih vrednosti odgovarajuih veliina,
dobijaju se pojaanja promenljivih komponenti napona Au i strujeAi :
Au =
U cp
U bp
I cp 20 10 3
10
=
= 40 I Ai =
=
= 500
0,25
I bp 40 10 6
poto se ulazni napon baze menja prema Ub=Ubp sint=0,25 sint .

6.20 Otpornost otpornog prtvaraa temperature menja se prema R(T)=2010361,9(T). Ako je napon U=12V, R2=1k, a strujno pojaanje tranzistora =100,
odrediti temperaturu T pri kojoj dolazi do privlaenja kotve relea (Ic=10 mA) .
120
REENJE: Ako je struja potrebna za privlaenje kotve relea Ic=10 mA, a strujno
pojaanje tranzistora =100, struja baze je:
10 10 3
Ib =
=
= 0,1 mA
100
Ic
Kako je napon Ube=0,6V, struja kroz otpornik R2 je:

I R2 =
U be 0,6
= 3 = 0,6 mA
R2
10
a struja kroz otporni pretvara temperature RT je:

I RT =
U U be
= I b + I R2
RT
Vrednosti otpornosti RT pri datoj temperaturi T moe se odrediti na osnovu relacije

i iznosi:
RT =
U U be U U be
12 0,6
=
=
= 16286
I RT
I b + I R 2 (0,1 + 0,6)10 3
S obzirom da se otpornost RT u zavisnosti od promene temperature menja prema

RT=20 103- 61,9T ( ), posle zamena vrednosti RT=16286 , dobija se
16286=20000- 61,9 T , odakle je T=60 C .
Napomena: Rele je naprava koja ima elektromagnet i kontakte. Pri uspostavljanju
struje kroz namotaje elektromagneta (u ovom sluau struje Ic=10mA) kotva se
pomera i zatvara kontakte koji pripadaju nekom drugom elektrinom kolu,
naprimer kolu naizmenine struje.
121
122
7. Literatura
1. Dragutin N. Miti, OSNOVI ELEKTROTEHNIKE - Elektrokinetika u
obliku metodike zbirke zadataka, SuperautomatX, Ni, 2001
2. dr Aleksandar Vorgui, dr Dragutin Miti, OSNOVI ELEKTROTEHNIKE
Elektrostatika u obliku metodike zbirke zadataka, Nauna knjiga,
Beograd, 1988
3. Obrad Trapari, akademik A. T, dr Labud Vukevi, ZBIRKA
ZADATAKA IZ FIZIKE Elektromagnetizam, Prirodno-matematiki
fakultet, Podgorica, 2003
4. dr Marija Hribek, mr Dragan Vasiljevi, mr Budimir Drakuli,
ELEKTRONIKA I Problemi i reenja, Nauna knjiga, Beograd, 1984
5. dr ing. Nikola Lj. Nikoli, dipl. ing. Suzana Milenovi, dipl. ing. Miroslava
Cvetkovi, ELEKTROTEHNIKA Zbirka zadataka, Novinsko-izdavaka
ustanova SLUBENI LIST SFRJ, Beograd, 1980
6. dr Nikola Nikoli, mr Boban Miloevi ZBIRKA ZADATAKA IZ
OSNOVA ELEKTROTEHNIKE ZA MAINSKE KOLE - Zavod za
udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1994
123

Www2 Zbirka Reenih Zadataka Iz Elektrotehnike Sa Elektronikom

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Www2 Zbirka Reenih Zadataka Iz Elektrotehnike Sa Elektronikom

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Zbirka reenih zadataka iz elektrotehnike sa elektronikom

1. KULONOV ZAKON, JAINA ELEKTRINOG

Zbirka reenih zadataka iz elektrotehnike sa elektronikom

Kapacitet provodnika brojno je jednak koliini elektriciteta koju treba dovesti

Reciprona vrednost ekvivalentnog kapaciteta redno vezanih kondenzatora

Zbirka reenih zadataka iz elektrotehnike sa elektronikom

1.1 Tri jednaka pozitivna optereenja q su u temenima jednakostraninog

Zbirka reenih zadataka iz elektrotehnike sa elektronikom

1.2 Takasta naelektrisanja q1=4nC i q2=1nC nalaze se na rastojanju a=60cm.

a smerovi su oznaeni na slici.

Zbirka reenih zadataka iz elektrotehnike sa elektronikom

Ovo je kvadratna jednaina ija su reenja x1 i x 2 .

Zbirka reenih zadataka iz elektrotehnike sa elektronikom

1.4 Dva tela naelektrisana koliinama elektriciteta Q1 i Q2 nalaze se u vakuumu

Zbirka reenih zadataka iz elektrotehnike sa elektronikom

Poto x treba da bude na dui koja spaja naelektrisanja Q1 i Q2 ( 0<x<r ) dobija

Zbirka reenih zadataka iz elektrotehnike sa elektronikom

1.6 Odredi ekvivalentni kapacitet baterije prikazane na slici.

Zbirka reenih zadataka iz elektrotehnike sa elektronikom

1.7 Na slici su naznaeni kapaciteti kondenzatora u F. Bez pisanja formula

Zbirka reenih zadataka iz elektrotehnike sa elektronikom

Zbirka reenih zadataka iz elektrotehnike sa elektronikom

1.10 Na slici je prikazana baterija kondenzatora iji kapaciteti iznose

Zbirka reenih zadataka iz elektrotehnike sa elektronikom

1.11 Kondenzatori kapaciteta C1 ,C 2 ,C 3 i C 4 povezani su kao to je prikazano

Koliine elektriciteta na C e i C4 su jednake jer su vezani redno

1.12 Ravan vazduni kondenzator, kapacitivnosti C0=100pF, prikljuen je na

Zbirka reenih zadataka iz elektrotehnike sa elektronikom

- energija pre ubacivanja dielektrika

1.13 Ravan vazduni kondenzator, povrine elektroda S = 40 60 cm 2 i

Zbirka reenih zadataka iz elektrotehnike sa elektronikom

U = U 2 U 1 = 4kV 2kV = 2kV

1.14 Ravan vazuni kondenzator, povrine elektroda S = 70 70 cm 2 i

Zbirka reenih zadataka iz elektrotehnike sa elektronikom

1.15 Ploasti kondenzator, ije su elektrode dimenzija a = 30cm i b = 40cm , a

Zbirka reenih zadataka iz elektrotehnike sa elektronikom

1.17 Ravan vazduni kondenzator, rastojanja izmeu elektroda d = 9 mm ,

Zbirka reenih zadataka iz elektrotehnike sa elektronikom

stalni napon U tako da polje u njemu ima vrednost E / 0 = 500 kV

Zbirka reenih zadataka iz elektrotehnike sa elektronikom

1.18 Ravan vazduni kondenzator, povrine elektroda a b i razmaka izmeu

1.19 Jedna elektroda ravnog vazdunog kondenzatora povrine S = 100 cm 2 je

Zbirka reenih zadataka iz elektrotehnike sa elektronikom

1.20 Ravan kondenzator sa vrstim dielektrikom relativne dielektrine

U = 100V , a = b = 20cm, d = 2mm, r = 5

Zbirka reenih zadataka iz elektrotehnike sa elektronikom

Zbirka reenih zadataka iz elektrotehnike sa elektronikom

1.22 Ravan vazduni kondenzator, rastojanja izmeu elektroda d = 9 mm ,

Zbirka reenih zadataka iz elektrotehnike sa elektronikom

2. JAINA I GUSTINA ELEKTRINE STRUJE.

gde je dq koliina elektriciteta koja protekne kroz popreni presek provodnika

Zbirka reenih zadataka iz elektrotehnike sa elektronikom

gde je R otpor na 00C, a temperaturni koeficijent otpora.

Ekvivalenta otpornost paralelne veze otpornika

Drugi Kirhofov zakon U bilo kojoj zatvorenoj konturi elektrinog kola

Zbirka reenih zadataka iz elektrotehnike sa elektronikom

Zbirka reenih zadataka iz elektrotehnike sa elektronikom

brzina elektrona v = 10 6 m s . Kolika je zapreminska gustina elektriciteta?

2.9 Od nikelinske trake irine a = 1cm i debljine d = 0 ,4mm treba napraviti

Zbirka reenih zadataka iz elektrotehnike sa elektronikom

2.10 Volframsko vlakno sijalice ima prenik d = 0,02mm . Ako je specifini

= 5,24 10 3 ( 0 C ) , = 0,7 10 6 ( 0 C ) , = 0.062 10 9 ( 0 C ) . Koliko puta je

otpor na radnoj temperaturi vei od otpora na 0 0 C ?