VOJISLAVBUDO GLEDI: JOVAN CVIJIGEOGRAF NACIONALNOG DUHA

Feljton smo uradili po Gledievoj knjizi Jovan Cviji geograf nacionalnog duha, koju su
izdali tampar Makarije iz Beograda i Obodsko slovo iz Podgorice

Jovan Cviji
Naunik i istraiva svjetskog glasa
Publicista i pisac Vojislav Budo Gledi postao je prepoznatljiv po knjigama koje su posveene
ivotu i stvaralatvu najveih imena srpske nauke i kulture. Meu tim knjigama znaajno mjesto
zauzima i knjiga o Jovanu Cvijiu, koja se prole godine pod naslovom Jovan Cviji, geograf
nacionalnog duha, pojavila u izdanju tampara Makarija iz Beograda i Obodskog slova iz
Podgorice. Iz ove knjige u narednih nekoliko brojeva, prenijeemo najinteresantnije segmente
koji govore o ovom velikom nauniku, istraivau, pedagogu i rodoljubu.
Vojislav Gledi je, inae, do sada objavio preko pedeset samostalnih naslova sline tematike, a
nekoliko rukopisa nalazi mu se u pripremi. Bio je profesor matematike i drugih predmeta u Gimnaziji i Tehnikoj koli na Cetinju. lan je Udruenja knjievnika Crne Gore i Saveza novinara
Srbije i Crne Gore.
Jovan Cviji je jedan od najznamenitijih srpskih naunika, izuzetno cijenjen i u svijetu. On je
utemeljiva naune geografije i drugih srodnih nauka na Beogradskom univerzitetu. Osnovao je i
posebnu kolu, poznatu po imenu Cvijieva kola, koja je odigrala znaajnu ulogu u prikupljanju, obradi, sistematizaciji i prezentaciji mnogih veoma znaajnih istraivanja o raznovrsnim pojavama i procesima na ovim prostorima. Ovaj svestrani naunik i istraiva se sa podjednakim

zalaganjem i uspjehom bavio gotovo svim oblastima geografija, ali je najvee rezultate postigao
na polju geomorfologije, etnologije, etnopsihologije, antropogeografije, limnologije i drugim
srodnim oblastima, posebno u onim koje se odnose na detaljnije izuavanje naih krajeva, odnosno podruja naseljenog Junim Slovenima, kao i cijelog Balkanskog poluostrva. Tokom svojih
gotovo etiri decenije (tanije, 38 godina) dugih terenskih ispitivanja, po Balkanskom poluostrvu, Junim Karpatima i Maloj Aziji, ovaj neumorni putnik i ispitiva je najveu panju poklanjao
svestranim i detaljnim istraivanjima krastolokih, geomorfolokih, geotektonskih i limnolokih
pojava i osobenosti.
Na svojim putovanjima se veoma dobro upoznao i sa ljudima koji su ivljeli u specifinim zajednicama i u naseljima koja su imala niz osobenosti. O tome se do tada nije mnogo vodilo rauna u
evropskoj nauci niti su vrena ozbiljnija i svestranija ispitivanja. To je Cviji brzo pronicljivo zakljuio, krajem 19. i na poetku 20. vijeka, odnosno u vrijeme kada je takav nain ivota jo uvijek bio veoma izraen. Uvidio je da e brza industrijalizacija i promjene naina ivota uticati i na
ljude i nain organizacije njihovog ivota i izgradnju naselja, kua i pomonih objekata. Stoga je
uporedo sa polaznim, uobiajenim geografskim, geolokim, odnosno geomorfolokim i slinim
prouavanjima, otpoeo i da istrauje i biljei i ljudske zajednice, njihov nain ivota i izgradnje
naselja i raznih objekata. I u okviru tog domena svoga pionirskog rada, Cviji je postigao dostignua od trajnog naunog, istorijskog i kulturnog znaaja.
Cviji je bio, prije svega, srpski naunik posveen prouavanju pitanja, pojava i fenomena iz domena geografije i njoj bliskih disciplina, ali je svojim dragocjenim, temeljnim, svestranim, dugotrajnim i plodotvornim radom dao doprinos i svjetskoj nauci. Zapravo, cio svoj ivot (koji je trajao relativno kratko, svega 62 godine) posvetio je neposrednim, terenskim ispitivanjima i svake
godine je, u zrelom dobu ivota, po nekoliko mjeseci provodio na putovanjima i direktnim istraivanjima. Daleko od gradske vreve, po pustim i teko pristupnim planinskim i drugim vrletima,
u omanjem drutvu svojih saradnika ili pratilaca, ovaj neumorni istraiva je po vie puta ispitivao svaki kutak Srbije, Bosne, Hercegovine, Makedonije, Crne Gore i drugih podruja. Prouavao je, takoe, i druge geografske oblasti u cilju sticanja neposrednih i pouzdanih saznanja o
svim bitnim injenicama koje se odnose na fizike osobenosti odgovarajueg podruja.
Uoavao je i pomno posmatrao, ispitivao, analizirao, tumaio i biljeio specifine socioloke pojedinosti vezane za geografske i druge lokalne uslove ivota. Tako je svoja istraivanja proirio
sa fiziko-geografskih na antropogeografska, etnografska i etnoloka prouavanja. Njima je, jo
na samom poetku svoje naune djelatnosti, u svoj sistem nauka prikljuio psihologiju i etnopsihologiju. Ta svoja ispitivanja je obavljao u okviru prouavanja narod i etniih grupa, prouavao
je njihovu raprostranjenost i osobenosti, autentinu kulturu i stepen prosvijeenosti, njihov nivo
privrednog i istorijskog razvoja; detaljno je, takoe, istraivao tipove i karakteristike naselja, izgled kua i nain ivota stanovnika na raznim podrujima Balkanskog poluostrva. Na taj nain je
prikupio, obradio i protumaio ogromnu materijalnu i duhovnu grau od trajnog naunog i istorijskog znaaja.
http://www.dan.co.me/?nivo=3&rubrika=Feljton&clanak=477284&datum=2015-02-20
Boleljivo i krhko dijete
Jovan Cviji vodi porijeklo, po oevoj liniji, od doljaka iz Hercegovine. Njegov predak Cvijo
Spasojevi, zvani Cvijo Vrelo, poticao je iz sela Vrela kod Pirlitora. Prije toga su se Spasojevii
doselili iz Drobnjaka, blizu Nikia. Cvijo se iz Vrela najprije naselio u seoce ivoljo koje se na-

lazi izmeu Foe i Kalinovnika. Bio je temperamentan, nemiran i veoma hrabar ovjek, pravi
predstavnik i potomak svojih slavnih predaka. Uvijek i na svakom mjestu je ispoljavao svoju neustraivost i duboku zadojenost starom epskom tradicijom, to ga je oliavalo tokom itavog ivota, i to u veoma tekim istorijskim uslovima. Otiao je u hajduke i bio na glasu po junatvu,
okretnosti i brzini. Najprije je etovao po gornjoj Hercegovini, u sredini koja mu je bila veoma
bliska po temperamentu, a potom je nastavio da hajdukuje i da se hrabro bori protiv Turaka u istonoj Bosni. Kada su se, krajem 18. vijeka, mnogobrojne hajduke ete po Hercegovini i Bosni
poele da se rasturaju, Cvijo je napustio Bosnu i nastanio se u Loznici.

Loznica, Cvijiev rodni grad

U toku Prvog srpskog ustanka Cvijo Vrelo se ponovo latio sablje i uzeo veoma aktivno uee u
borbi za osloboenje svoga naroda od vievjekovnog jarma Turske. Ponovo je pokazao svoje veoma izraene ratnike sposobnosti, formirao sopstvenu etu sa kojom je povremeno prelazio preko Drine i u Bosni imao mnogo okraja. U svima njima je iskazivao izuzetno junatvo i umjenost to mu je omoguavalo da uvijek izlazi kao pobjednik. Jednom prilikom je, kako je sauvalo predanje, sa svojom etom dospio do bosanskog sela Skoi i tom prilikom orobio nekoliko
djevojaka koje je doveo u Loznicu. Poslije propasti ustanka 1813. godine, Cvijo je konano odloio oruje, sa kojim je stekao veliku slavu u svom okruenju, i posvetio se uobiajenim domainskim poslovima u Loznici. Posjedovao je veliko imanje, odnosno mnogo obradive zemlje u Loznikom polju, ali je nije sam obraivao nego je veliki dio davao pod najam. Ta zemlja se dugo
zvala Cvijieve bare. Cvijo je u Loznici, kao imuan i poznati domain, sagradio prostranu kuu
od kamena, hercegovakog tipa, koja je u donjem dijelu (prizemlju) imala prodavnicu, a na spratu su bile prostorije za stanovanje.
Cvijova kua se nalazila na najljepem mjestu u Loznici, ispod brda Klievca i sa njene terase se
vidjela Bosna (preko Drine). Cvijo je svoga sina ivka poslao na izuavanje trgovake kole (u
Vrac ili Temivar). Tako ga je ikolovao za strunog trgovca to je, zapravo, bio prvi takav sluaj u loznikom kraju. ivko je pokazivao naklonost i interesovanje za politiku pa se poeo isticati i na tom polju. Zahvaljujui svom trgovakom poslu, imao je este susrete sa stranim ljudima sa kojima je sklapao poslove i odravao prijateljske veze. Posebno je ispoljavao naklonost
prema dinastiji Obrenovia to je uvijek jasno i ponosno isticao.

ivko je brzo stekao veliki ugled u svom kraju ne samo zbog injenice da je poticao iz estite i
na dobrom glasu porodice, ve i zbog svog veoma potenog i unosnog posla kolovanog i umjenog trgovca. U Loznici i njenoj okolini je poeo da kupuje zemljite i tako uveava imovinu, ali
ga je bavljenje politikom skupo kotalo. Nakon propasti Katanske bune, trgovca ivka su vlasti
propustile kroz ibe poslije ega je pobolijevao i imao niz fizikih tegoba. Umro je naprasno
nedugo nakon torture, vjerovatno od srca. ivko je imao brojnu porodicu, tri sina i dvije keri, i
to sinove Stevana, Todora i Lazara. Stevan se dva puta enio, Todor je Jovanov otac, a najmlai
Lazar se nije enio; mlad je umro u bolnici za duevne bolesti (kako je to zabiljeio Jovan Cviji u autobiografiji). ivkova ena je bila kerka prote Cvetkovia, koji se doselio u abac iz
sremskog sela Kupinovo.
Cvijieva majka Marija (18401892) je bila iz porodice Avramovia, starinaca, koji su ivljeli u
selu Korenita, a koje se nalazi na istoimenoj rijeci, pritoci Jadra. Cvijievi preci, po majinoj liniji, mogli su se pratiti osam generacija unazad. Avramovii su ivljeli u specifinoj zadruzi koja
je svojevremeno brojala ak 70 lanova. ivljeli su u poveem mnogoljudnom naselju pokraj puta koji spaja Loznicu i Krupanj. To je bila velika brvnara, a oko nje 78 vajata za zadrugare, i
druge zgrade, po krenjakom zemljitu izbuenom vrtaama i zvekarama; bilo ih je mnogo i po
vonjaku ispod kue. Iznad kue, zabrani ili branjevina od hrastove ume koja se graniila umom manastira Tronoe, pie Cviji u autobiografiji.
Jovan Cviji je roen 29. septembra po starom ili 12. oktobra po novom kalendaru 1865. godine.
Jovan je bio tree dijete roditelja Marije i Todora. Prije njega su roene keri Mileva i Soka, a
poslije njega Angelina, koja je rano umrla, zatim Nada i ivko. U ivotu su ostali, pored Jovana, ,,jo Mileva, Nada i ivko, pie Cviji u autobiografiji. Jo od roenja Jovan je bio boleljivo, krhko i krljavo dijete pa su ga, stoga, roditelji posebno njegovali. Njegova majka je bila briljiva i osjeajna ena koja je uloila ogroman napor da prebrodi sve nedae koje su njenog Jovana pratile od roenja. Ona je izvrila presudan uticaj na svoga sina, ljubimca, o emu je on uvijek
sa posebnim pijetetom i sjetom govorio.
http://www.dan.co.me/?nivo=3&rubrika=Feljton&clanak=477459&datum=2015-02-21
Bistri i obdareni uenik
Jovanova majka Marija je vrsto odluila da svoga sina valjano i svestrano koluje. Iako nepismena, bila
je veliki poklonik znanja, obrazovanja i nauke. Jovanov otac Todor bio je, meutim, manje zainteresovan
da svoga sina koluje, jer je znao koliko je to veliki izdatak i koliko dugo traje takav proces, a njegove materijalne prilike nijesu bile ba najsjajnije. Zahvaljujui odlunosti i nepokolebljivosti njegove majke, koja
je u pogledu kolovanja svoga sina Jovana, ostala dosledna, on je otiao iz Loznice najprije u abac, a zatim u Beograd, da zavri najvie kole u tadanjoj Srbiji.
Moja majka nije pokazivala mnogo odlunosti; ali kao da je svu svoju sposobnost za odlunost usredsredila u planu da me d na nauke, jer je vrlo cijenila nauku ili uevnost, kako se onda u Loznici govorilo. Rijeila se bila da na to rtvuje i ostatak svoga imanja. Bez te njene elje i jake volje muno bih otiao
dalje od Loznice, gdje je postojala samo dvorazredna gimnazija. Ne mogu s pouzdanou tvrditi otkuda
mojoj nepismenoj majci to neobino potovanje nauke i uenih njudi. Moda je to ostatak nae stare civilizacije, koja se i u tom obliku sauvala, kao trag, u patrijarhalnom drutvu, naroito u blizini manastira.
Na primjedbu oca i ostalih srodnika da je vie kolovanje djeteta nemoguno izdravati, ona je govorila
da ,treba poeti, a dalje e bog pomoi.
Cvijiev otac Todor je imao niz problema u svom trgovakom poslovanju. Jednom je izgubio sve to je sticao tokom mnogih godina napornog i mukotrpnog rada. Kao trgovac je dobavljao robu iz drugih krajeva i

potom je preprodavao. Posebno je bilo rizino raditi sa kvarljivom robom, a to je upravo bilo ono to ga
je gotovo dovelo do prosjakog tapa. Dobavio je vei kontingent jegulja sa Skadarskog jezera, iz kraja
koji je bio veoma udaljen od mjesta gdje se ta roba mogla dobro prodati i time donijeti veliku zaradu. Kako je karavan dosta sporo putovao, a bilo je jo nekih dodatnih neprilika na putu, to se svjea skadarska
riba ukvarila. Morao ju je svu baciti i tako tetovati veliki novac uloen za kupovinu kao i za plaanje trokova prevoza. Slino mu se desilo i sa velikom balom (koliinom) duvana to ga je kupio u Bajinoj Bati.
Tovar duvana je pokisao, ubuao se i postao neupotrebljiv. I to je, takoe, bila velika teta, a uloeni novac se nije mogao nadoknaditi. Moj otac ostane poslije toga bez iega, samo sa imanjem i mirazom svoje ene. To su bile poglavito zemlje u polju Loznikom, u mjestu Topoliku, pie Cviji.
Pored redovnog uenja u koli, mali Jovan je dosta rano poeo mnogo da se interesuje i za lektiru. U njegovoj kui je postojao jedan dobro ouvani primjerak Vukovog Rjenika, kao i Zbornik zagonetki. Bilo je i
drugih korisnih knjige koje je Jovan, kao mladi i znatieljni potovalac svoga slavnog zemljaka Vuka Karadia (17871864), itao, zapravo iitavao, upijajui sadraj proitanog teksta, uivajui u ljepoti onoga
to je saznavao iz dostupne literature. esto je posjeivao i svoju tetku Petru koja je ivjela u Krupnju.
Ona je bila bistra i visprena ena, a posjedovala je i druge veoma pozitivne karakteristike koje su se neobino mnogo sviale malom Jovanu. U svom kraju je bila poznata i cijenjena ne samo kao estita i pametna ena, ve i kao odlian poznavalac ljekovitih trava i vjet znalac spravljanja raznih lijekova, melema i tinktura. Zvali su je i knjievnikom zbog poznavanja raznih stvari, kao i njene izrazite bistrine.
Poslije zavretka osnovne kole, u kojoj je uvijek bio najbolji uenik, Jovan je nastavio kolovanje u loznikoj gimnaziji. Ta srednja kola je imala svega dva razreda, tako da zapravo nije ni pripadala, u pravom
smislu rijei, kategoriji niih gimnazija koje su imale etiri razreda. I u toj koli je Cviji, takoe, bio odlian ak i prednjaio u savlaivanju gradiva iz svih nastavnih predmeta, pa je time izazivao i skretao panju ne samo nastavnika i uenika, nego i mnogih ozbiljnih i uticajnih sugraana koji su sa panjom pratili sva zbivanja u svojoj varoi i njenoj blioj i daljoj okolini. Kako su ga javno hvalili profesori kao bistrog,
obdarenog i marljivog uenika, to se smatralo da toga mladog Lozniana treba podsticati i pomagati da
nastavi dalje kolovanje. Ve tada je mali Jovan pokazivao jednu vanu osobinu, koja e kasnije doi do
punog izraaja, da upoznaje ljude i da se sa njima povezuje i da stie njihovo povjerenje. elio je da se
to ee nalazi u blizini uenih i iskusnih ljudi od kojih je uvijek imao priliku da uje mnogo vrijednih i
korisnih stvari. Upoznavao je i svetenike i od njih posuivao knjige, naroito kao uenik gimnazije.
Nakon zavretka dva razreda gimnazije, koliko je bilo tada u Loznici, Cviji prelazi u abac. Na zaprenim
kolima jednog prijatelja iz Korenite, zajedno sa ocem i majkom, Jovan je otputovao u susjedni abac krajem jula, mjesec dana prije poetka nastave, te kolske 1881/82. godine. Roditelji su mu u poetku nali
stan kod starije ene, koja je ivjela na kraju grada, i imala je samo jednu kerku, udovicu. U apcu je tada postojala nia etvorogodinja gimnazija, a direktor joj je bio uro Kozarac, odlian pedagog i veoma
sposoban rukovodilac. To je bila najbolje ureena gimnazija u Srbiji, kako istie Cviji, u kojoj su se aci
temeljno pripremali za ivot. I u toj koli je Jovan takoe, kao i ranije, bio najbolji uenik i svojim znanjem, talentom i radnim navikama skrenuo panju svih profesora i obrazovanih ljudi u gradu.
http://www.dan.co.me/?nivo=3&rubrika=Feljton&clanak=477717&datum=2015-02-22
Poduavao kolske drugove
U gimnaziji se pazilo na red, disciplinu, uenje i ponaanje. Podjednaka panja se poklanjala obrazovanju
i vaspitanju kao osnovnim elementima potrebnim buduim svrenim srednjokolcima, od kojih su mnogi
odlazili na dalje uenje, najprije da zavre viu gimnaziju, a potom i Veliku kolu u Beogradu. aci u apcu morali su se veoma kulturno i disciplinovano ponaati, ne samo na asovima u koli, nego i van obrazovne ustanove. Postojala su jasna i precizna pravila koja su ureivala to pitanje. Na to je, inae, direktor
Kozarac posebno pazio i nastojao da sve bude pod kontrolom.

U etvrtom razredu gimnazije Cviji je postao instruktor. Naime, kada ga je direktor na jednoj prigodnoj
kolskoj proslavi izdvojio i istakao kao najboljeg uenika gimnazije u apcu, dva graanina su se ponudila
da im taj odlini uenik poduava djecu. Toj priredbi je prisustvovao i Jovanov otac Todor. Bilo je to veliko priznanje za njegovog sina i on se jako ponosno osjeao. Naravno da je prihvatio primamljivu ponudu
za svoga sina od jednog bogatog apanina, pa su se brzo dogovorili da Jovan do kraja kolske godine,
kada je pohaao IV razred, bude privatni instruktor i da se prihvati poduavanja svojih kolskih drugova.
Tokom kolovanja u apcu, Cviji je, pored direktora Kozarca, posebno cijenio jo dva profesora, i to geografije Vladimira Karia i nastavnika fizike Ranka Petrovia. U etvrtom razredu je stanovao kod lokalnog
bogatog trgovca Miloa Popovia, u dijelu grada na Malom Bairu, pri emu nije plaao stanarinu, ali uz
obavezu da mu poduava djecu. Tako je gimnazijalac bio u prilici da stipendiju i ono malo novca to je
dobijao od roditelja troi na garderobu i kupovinu knjiga i asopisa.
Cviji u autobiografiji detaljno i koncizno iznosi pojedinosti zbog ega su navedeni nastavnici ostavili na
njega veliki utisak. Najprije za Petrovia istie da je poslije zavretka Velike kole doao da predaje fiziku
u apcu. Bio je mlad i donekle kicoki nastrojen, ali nije privlaio panju svojim predavanjima. Treba imati u vidu da u to vrijeme jo uvijek nije praktikovana oigledna nastava, odnosno jo uvijek se nijesu vrile
praktine vjebe (ogledi) iz bilo kog predmeta, pa time ni iz fizike. Meutim, Petrovi je bio vatreni socijalista i veoma je agilno propovijedao socijalistike ideje, misli i uenja. Uvijek je obraao panju na darovitije uenike i oko sebe okupljao sve one koji su bili naklonjeni novom pogledu na drutvena kretanja.
Prije nego to je poeo da slua savjete profesora Petrovia, Cviji je ve bio upoznat sa odreenom literaturom iz te oblasti i itao pojedine listove i asopise namijenjene omladini, a u kojima je bilo i socijalistikog uenja.
Zbog presudnog uticaja profesora Karia, koji ga je kasnije podstakao i uputio na studije geografije i tako
opredijelio ivotno zanimanje ovog budueg velikana, ovdje je potrebno dati kratku biografiju tog Cvijievog nastavnika. Vladimir Kari (18481894) zavrio je Veliku kolu na pravnom odsjeku 1868. godine.
Karijeru je otpoeo u struci kao praktikant u abakom sudu. U istom gradu je neko vrijeme, sticajem
okolnosti, kao zamjena predavao u gradskoj gimnaziji. Novu slubu vrio je i kao pisar naelstva poarevakog okruga. Godine 1870. imenovan je za suplenta abake nie gimnazije. Nakon polaganja profesorskog ispita 1873, predavao je geografiju u abakoj i poarevakoj gimnaziji, a potom nastavio i u beogradskoj vioj gimnaziji. U prosvjeti je Kari ostao do 1888, kada je postavljen na mjesto referenta u Ministarstvu prosvjete i crkvenih djela.
Kada je zavrio IV (zavrni) razred gimnazije u apcu, Cviji je morao, ako je elio da nastavi kolovanje,
da promijeni mjesto boravka. Potpuna osmorazredna gimnazija je u to vrijeme postojala u Beogradu, pa
je trebalo tamo otputovati. To je, razumljivo, zahtijevalo velike izdatke, koje mu nije mogla priutiti njegova porodica. Sreom, poslanik Velizar Kundovi je uspio da kod loznike optine obezbijedi da se mladom i perspektivnom ueniku isplauje po 50 dinara stipendije (ili ,,blagodeanija, kako se tada govorilo). Tako je Cviji uspio da obezbijedi mogunost za nastavak kolovanja i postepeno ispunjava nastojanje njegove majke kako bi postigao to vii nivo obrazovanja. Prelaskom u Beograd, promijenio je ivotnu sredinu, ali mu to nije teko padalo, s obzirom da je ve niz godina ivio van toplog kunog doma.
Ipak, Beogad je prestonica, mnogo vei grad od apca i tu je imao priliku i da se upozna sa mnogim stvarima i van uskog kolskog rada, plana i programa.
U Beogradu se Cviji, bar u poetku, druio da uenicima uiteljske kole rodom iz Uica. To su bili temperamentni i bistri mladii, ali problematinog ponaanja, kod kojih je vidio mnogo poroka. On je ostao
dosledan svojim principima radnog, marljivog i upornog rada i nikako i ni pod kakvim okolnostima nije
potpadao pod uticaj loih drugova nedolinog ponaanja i karaktera. U tom smislu je ostao vjeran ispunjavanju majinih savjeta, koji su mu je uvijek bili u podsvijesti kada bi se naao u drutvu loih mladia.
U tom smislu ga je, kako je to on slikovito isticao u svojim sjeanjima, titila via sila koja ga je uvijek
opominjala da ostane vjeran majinom vaspitanju. Viu gimnaziju, tanije vie razrede gimnazije u Beogradu, Cviji je poeo da ui od 1881. godine.

http://www.dan.co.me/?nivo=3&rubrika=Feljton&clanak=477871&datum=2015-02-23

elio da upie medicinu

Tabla na Cvijievoj kui u

Beogradu
I u Beogradu je, kada se priviknuo na novu sredinu i obezbijedio osnovne uslove ivota i rada,
bio takoe najbolji uenik. Istina, u poetku, kada je bio uenik petog razreda, jo nije u punoj
mjeri ispoljavao sve svoje sposobnosti, pa nije u potpunosti ostvarivao dostignua i uspjehe saobrazno njegovoj inteligenciji i upornosti. Pored ostalog, mladi uenik u V razredu jo nije pokazivao svoj uobiajeni entuzijazam. Meutim, kada je prolo vrijeme prilagoavanja, Cviji je poeo u potpunosti da ispoljava sve svoje kvalitete to ga je ponovo stavilo (uznijelo) u sam vrh
uspjenosti u novoj srednjokolskoj sredini. Takvom njegovom statusu, odnosno poboljavanju
njegovog opteg akog uspjeha, doprinijela je i injenica da se upravo tada u koli pojavio uro
Kozarac koji je preao iz apca u Beograd. Bio je to ovjek i profesor koga je Jovan dobro poznavao i potovao, jer je taj pedagog znao da organizuje nastavu i da uredi opte stanje u gimnaziji kako je to dolikovalo toj najznaajnijoj srednjokolskoj ustanovi u Srbiji.
Ovdje treba posebno naglasiti da Cviji nikada, ni tokom svojih najintenzivnijih naunih istraivanja i pisanja velikih studija i monografija, nije zapostavaljao itanje djela iz tzv. lijepe knjievnosti (beletristike). Uvijek je pri sebi imao poneku lijepu i zanimljivu knjigu koju je pomno i
znalaki itao i svagda uivao u onome to je saznavao iz takvog pristupa pisanim radovima. Neprekidno je osjeao znaaj i vrijednost knjiga iz lijepe knjievnosti za razvijanje i formiranje
svog sopstvenog naina razmiljanja, uobliavanja pogleda na svijet i naroito za izgradnju, usavravanje i uvrivanje lijepog i jasnog stila pismenog izraavanja. Vie puta je, na primjer, sa
posebnom panjom i ak oduevljenjem proitao genijalni Njegoev Gorski vijenac koji je na
njega ostavio trajan i veoma snaan utisak i izvrio veliki duhovni uticaj ,,itao sam toliko puta
Gorski vijenac da sam sve njegove filozofske sentencije znao napamet. To je pjesnika veliina,
napisao je Cviji u svojim sjeanjima.
Cviji je elio nakon zavretka gimnazije da nastavi studije medicine. Tu oblast je jo ranije oda-

brao na savjet i insistiranje svoga dobrotvora advokata i poslanika Velizara Kundovia, koji mu
je obezbijedio stipendiju koju je jo kao gimnazijalac dobijao upravo imajui u vidu njegovo dalje kolsko i ivotno opredjeljenje. Mladog Cvijia je, zapravo, mnogo vie interesovala biologija, kao nauka koja se nalazila u osnovi studiranja i prouavanje medicine. Meutim, loznika optina mu je upravo tada, pred poetak studija, ukinula ranije dodijeljenu stipendiju od 50 dinara,
koja mu je predstavljala, tokom ranijih godina, glavnu potporu da moe uiti kolu van svoga
rodnog grada. Optina se pritom pravdala ,,nedostatkom sredstava u budetu. Ukupna materijalna situacija porodice je bila vrlo skromna, tako da je bilo veoma teko kolovati talentovanog i
marljivog uenika.
U vrijeme Cvijieve mladosti, ali i tokom narednih decenija, medicina je bila posebno popularno
zanimanje jer je potreba za kolovanim i strunim ljekarima bila vie nego nasuna potreba tadanje Srbije. Osim toga, ljekarska profesija je posebno cijenjena zbog svoje humanosti i sve izraenijih drutvenih potreba ouvanja zdravlja i lijeenje bolesnih stanovnika, a u ratu zbrinjavanja
ranjenih boraca i postradalog stanovnitva. Studije medicine bile su u naoj sredini velika, ali za
mnoge mlade ljude u tadanje vrijeme, naalost, veoma teko ostvariva elja jer je prvi medicinski fakultet u Beogradu otvoren tek 1920, dakle poslije Prvog svjetskog rata, upravo i uz pomo i
zalaganje samog Cvijia. Naime, u to vrijeme Cviji je bio rektor Beogradskog univerziteta kada
su otvoreni jo neki fakulteti. U Cvijievo vrijeme se medicina mogla studirati samo u inostranstvu zbog ega su bila potrebna velika sredstva koja on nije mogao obezbijediti iz porodinih izvora. Njegova elja da nastavi studije medicine se pretvorila u gorko razoarenje. Moj plan je
bio da se, uei medicinu, bavim i biologijom. Istovremeno saznajemo da su se usled raznih
uzroka slina razoaranja deavala i njegovim drugovima i, kako Cviji naglaava, rijetko je ko
ostao usmjeren ka eljenoj struci za koju se u gimnaziji oduevljavao i pripremao.
I pored tekoa sa kojima se suoio, Cviji je ispoljavao psihiku stabilnost, upornost i nepokolebljivost u namjeri da nastavi studije i ispuni majino oekivanje. Tada je mladi Cviji prolazio
kroz jedno od najteih iskustava u svom ivotu. Ipak, i novonastalu prepreku je prevaziao na jedan neobian nain, kao to to obino biva u slinim situacijama. Rjeenje se javilo sa neoekivane strane, u stvari, od njegovog ranijeg profesora geografije. U drugoj polovini avgusta 1884.
godine, upravo poslije maturiranja sa odlinim uspjehom, kao najbolji uenik svoje generacije,
Cviji je poslije ljetnjeg odmora iz Loznice doao u Beograd. Tom prilikom je, sasvim sluajno,
srio svoga profesora Vladimira Karia i saoptio mu svoju novonastalu situaciju i kao raniji uenik mu se iskreno poalio na veliku nevolju koja ga je snala. Kada ga je Kari uo, on nije ispoljio saosjeanje sa svojim nekadanjim odlinim uenikom. Naprotiv, sa zanosom je poeo da
govori o naunoj vrijednosti i znaaju nove naune geografije koja se upravo tada poela da stvara i razvija. Odmah je svome nekadanjem ueniku predloio da upie tu lijepu i perspektivnu
nauku na Prirodno-matematikom odsjeku Velike kole u Beogradu.
http://www.dan.co.me/?nivo=3&rubrika=Feljton&clanak=478056&datum=2015-02-24
Studirati nogama, a ne u kabinetu!
Cviji se upisao na Prirodno-matematiki odsjek Velike kole u Beogradu, uz svesrdno Karievo zalaganje,
1884. godine. Poslije toga profesor je odmah mladome Jovanu stavio na raspolaganje dio svojih naunih
knjiga kako bi ve na poetku imao potrebnu strunu literaturu. I na Filozofskom fakultetu se, kao i u
prethodnom kolovanju, Cviji pokazao kao briljantan student. Nije se oganiavao samo na redovno praenje nastave i pravljenje odgovarajuih biljeaka na asovima, ve je itao literatura na svjetskim jezicima. Sve je to radio temeljno, sistematski i uporno. Nije bio od onih studenata koji su samo spremali gra-

divo kako bi to lake i sa manje truda poloili ispite. itavo vrijeme je tokom studija striktno izbjegavao
bilo kakav kampanjski ili improvizovani rad, ve je cijelo vrijeme bio uzoran i marljivi student koji je mnogo ire i temeljnije izuavao oblast koju je izabrao za ivotno opredjeljenje. Pri tome je, zapravo, svoj djelokrug interesovanja umnogome proirio i produbio u odnosu na plan i program koji se izvodio na tadanjoj Velikoj koli.
Jo kao student Cviji je 1886. godine poeo da preduzima planski usmjerena terenska ispitivanja, kako
bi neposredno, na licu mjesta, upoznao pojedinosti vane za nae podneblje. Prethodno je, u julu 1885.
godine, krenuo sa kolskim drugom Duanom Stojieviem u obilazak niz karakteristinih mjesta, poevi
od Cera, Boranje i Radanja, pa do Donje i Gornje Trenjevice, a bavio se prouavanjem i nekih drugih susjednih lokaliteta. Posebno je detaljno i znalaki prouavao Sokolske planine. Inae, Cviji je kao mladi
od svega 22 godine, kao student tree godine Velike kole, objavio svoj prvi nauni rad pod naslovom
Prilog geografskoj terminologiji naoj; ovo djelo je objavio u asopisu Prosvetni glasnik 18871888 (upravo kada je zavrio treu godinu na Velikoj koli). U lanku je pokazao ne samo svoj izvanredni talenat, nego i veoma dobro poznavanje problematike koju obrauje. Taj njegov rad je brzo skrenuo panju strune
i naune javnosti, a koliko je vrijedan taj spis najbolje pokazuje injenica da se on i danas citira kao relevantan izvor u pojedinim pitanjima. Ovo je utoliko znaajnije kada se zna da je to prvi nauni rad jednog
studenta!
Cviji je bio pasioniran, strpljiv, ljubopitljiv i istrajan u svojoj namjeri da se potpuno posveti terenskim
prouavanjima. Duane, ja i nou dok sanjam sakupljam kamenje!, rekao je mladi Jovan prijatelju sa
studija Duanu Stojieviu nekoliko mjeseci poslije njihove prve naune ekspedicije. Zavrivi drugu godinu studija geografije na Prirodno-matematikom odsijeku Velike kole u Beogradu, u ljeto 1886. godine, dva dvadesetogodinjaka su se zaputila u okolinu Loznice, rodnog Jovanovog mjesta, sa idejom da ispitaju karakteristike i strukturu tla ovog kraja. Njihovo mladalako pravilo je bilo da omiljenu naunu
oblast geografiju treba ,,studirati nogama a ne u kabinetu! Za samo nekoliko sati krstarenja terenom mladii su sakupili vie kilograma kamenja i odlomaka stijena, kojima su napunili i poprilino opteretili svoje rance. Prve veeri su se iznenada i nenajavljeno pojavili u seoskom domainstvu Cvijievog
ujaka Pere Avramovia, koji ih je srdano primio i ugostio. Da ne bi i dalje nosili povei teret sakupljenog
materijala, Jovanov roak im je sjutradan posudio konja da im nosi tovar na toj njihovoj neobinoj naunoj ekspediciji.
Na Cvijia je ogroman, moe se rei ak presudan uticaj izvrio njegov znameniti prethodnik, slavni srpski
botaniar, profesor Velike kole, inae ljekar po struci, Josif Pani (Ugrini kod Bribira, 17. april 1814
Beograd, 8. mart 1888). Ovaj velikan nauke je najpoznatiji po novoj vrsti etinara koja je po njemu nazvana Panieva omorika. Takoe, po njemu je nazvan i najvii vrh Kopaonika (Paniev vrh) na kome se sada nalazi mauzolej sa Panievim posmrtnim ostacima. Posebno treba naglasiti da je Pani bio prvi
predsjednik Srpske kraljevske akademije, da bi i Cviji posljednju dekadu ivota proveo na toj znaajnoj
naunoj i drutvenoj funkciji.
Jo u toku studija se mladi Cviji divio svome uzoru i prethodniku. Cviji je diplomirao kao najbolji student u svojoj generaciji 1888. godine, i odmah nakon studija otpoinje sa agilnim i veoma sadrajnim istraivanjima po raznim geografskim predjelima, najprije u Srbiji, a zatim po drugim oblastima Balkanskog
poluostrva, prvenstveno u Bosni i Hercegovini, Crnoj Gori, Dalmaciji, Makedoniji, Kosovu, Bugarskoj, Grkoj itd. Putovao je i u Malu Aziju, najprije kao student, a kasnije i kao strunjak i naunik. Ispitivao je i veliki planinski masiv Alpe, kao i neke druge oblasti po junoj Evropi. U poetku su njegova terenska istraivanja bila vezana za uu i iru oblast njegove otadbine, ali je brzo uvidio da je to samo dio jedne mnogo
vee i kompleksnije cjeline ne samo Balkanskog poluostrva, nego i evropske regije. Nakon diplomiranja,
Cviji je radio jednu kolsku godinu kao predava u Drugoj beogradskoj gimnaziji.
Tokom kolske 1888/89. godine i rada u gimnaziji, Cviji je poeo da se priprema za put u inostranstvo,
na dalje struno i nauno usavravanje. Tako je u jesen 1889. godine otputovao u Be, gdje je ranije, kao
svreni gimnazijalac elio i planirao da studira medicinu.

http://www.dan.co.me/?nivo=3&rubrika=Feljton&clanak=478127&datum=2015-02-25
Dostojanstven i ozbiljan predava
U vrijeme kada je Cviji bio polaznik Univerziteta u Beu, uveliko je poela da se konstituie i izgrauje
moderna geografija (kao i druge nauke), koja je koristila nove metode i postupke prouavanja i razmatranja raznih fenomena i pojava. Tako je dola do izraaja jedna nova mnogo povoljnija nauna klima ne
samo u Beu, nego i u drugim naunim centrima u Evropi, u kojoj se ispoljavao moderan duh koji je istovremeno proeo cjelokupni sistem strunog i naunog znanja. To je podsticajno djelovalo na mladog, radoznalog i naitanog Cvijia, koji je prihvatio taj novi duh kao podruje sve vee specijalizacije i sferu
multidisciplinarnog pristupa razmatranju ranih problema iz toga domena.
Tokom studija u Beu, Cviji je istovremeno pripremao doktorsku disertaciju posveenu problematici
krasa. Stoga je morao, kada bi preko ljeta (za vrijeme ferija) dolazio kui i u Srbiju, ne samo da stalno
prouava razne krake oblike i pojave nego da prouava i bogatu i strunu i nauno raznovrsnu literaturu. Doktorat je poloio i na sveanoj sjednici Filozofskog fakulteta u Beu, 22. januara 1893. godine, inaugurisan u doktora filozofije. Njegova teza Das Karstphanomen (karst, kras), odnosno sa punim naslovom
Das Karstphnomen. Versuch einer morphologischen Monographie, ubrzo je objavljena u jednom uglednom bekom geografskom asopisu. Inae, komisija za odbranu doktorata bila je sainjena od tri vrhunska strunjaka, i to Albrehta Penka (predsjednik komisije), Eduarda Sisa i Julijusa Hana (lanovi komisije).
Poslije samo dvije godine (1895), Cvijieva disertacija se tampa u Beogradu pod naslovom Karst, geografska monografija. Ovo Cvijievo djelo se i danas smatra kapitalnim doprinosom svjetskoj karstologiji,
dok njegov autor slovi kao utemeljiva ovog geomorfolokog pravca.
Po povratku u zemlju, Cviji je odmah dobio zaposlenje kao profesor na Velikoj koli. Doekan je sa posebnom dobrodolicom jer je bio jedan od mladih i perspektivnih naunih istraivaa koji je donio osvjeenje dravi i drutvu na njenom putu modernizacije i evropeizacije. Ujedno, Cvijiev uspjeh u Beu
predstavljao je priznanje dotadanjeg rada tog mladog intelektualca, ali i samoj dravi iji je bio stipendista. Srpsko kraljevsko namjesnitvo ukazom od 21. marta 1893. godine postavilo je Cvijia za profesora
geografije i etnografije na najveoj kolskoj ustanovi u Beogradu. Od samog poetka svoje nastavnike
djelatnosti sve one pozitivne i plemenite karakteristike koje su ga krasile jo od djetinjstva, posebno
preduzimljivost, organizacione sposobnosti i praktian duh, poeo je da ispoljava na najbolji mogui nain. Odmah na poetku je uvidio da bi bilo dobro da izvri jednu prigodnu reformu u predmetima koje je
predavao. Stoga je jo iste godine podnio Rektoratu i Profesorskom savjetu predlog da se geografija i etnografija razdvoje u posebne predmete jer nisu ni u kakvoj intimnoj vezi i nigde u Evropi one nisu zajedno. Zato moli da bude osloboen predavanja etnografije. Savjet se sa ovim predlogom sloio, a ministar prosvjete je odluio da Cviji zadri samo katedru geografije. Tako je on poeo da izvodi nastavu po
novim i modernim evropskim standardima, usmjeravajui je na odvojene i jasno ograniene predmete.
Kada je kasnije osnovan Geografski zavod, teite profesorskog i uopte strunog i naunog rada velikog
pregaoca se umnogome prenosi na tu novoosnovanu ustanovu. Tu su se okupljali ne samo studenti, mada su oni uvijek predstavljali najvei dio slualake publike, ve i mnoge Cvijieve kolege, kao i pojedini
poslenici sa naunim i strunim kvalifikacijama koji su dolazili da usavre i proire svoje znanje u oblastima koje je Cviji na znalaki i prijemivi nain iznosio i prezentovao. Tako je on, zapravo, za samo nekoliko godina nivo Geografskog zavoda i rad u njemu toliko unaprijedio da je Vatroslav Jagi, na svojim predavanjima u Beu, isticao Cvijia kao izvanrednog profesora i istraivaa. Jo vie, doavi jednom prilikom u Beograd, Albreht Penk, predsjednik Beke akademije nauka i Cvijiev mentor pri izradi doktorske
disertacije, primijetio je sa velikim zadovoljstvom da bi se takvom institucijom i nastavnikim radom ponosile i mnoge prestonice Evrope.
Jovan Cviji je na predavanjima, kao i u ivotu uopte, bio dostojanstven i ozbiljan. Bio je markantna li-

nost. Sve je kod njega bilo osmiljeno, suvislo i povezano, vrsto i argumentovano zasnovano i obrazloeno. ,,Imao je visoko elo i sivozelene oi koje su uvijek bile iroko otvorene i bistre, kao oi velikih slikara
i dobrih lovaca. Osobenost je to ljudi dobrog posmatrakog dara. Uivao je veliko povjerenje studenata i
saradnika, domaih i stranih profesora i naunika. Predavanja nije itao, ve je materiju slobodno izlagao, to je zahtijevao i od svojih studenata. Linim primjerom je pokazivao da svaki profesor u svakoj prilici mora podsticati uenike (studentske) sposobnosti, naklonosti, njegovati ideje, obraati panju na
postignute rezultate, pobuivati zamale sposobnosti, naglaava V. ubrilovi.

http://www.dan.co.me/?nivo=3&rubrika=Feljton&clanak=478317&datum=2015-02-26
Patriotizam prei od karijere

Albreht Penk, Cvijiev profesor i prijatelj

Cviji je jo kao mlad strunjak, kao profesor Velike kole, primljen za dopisnog lana Srpske
kraljevske akademije 5. februara 1894. godine, a za redovnog lana te najuglednije i najvanije
srpske naune ustanove je izabran 4. febuara 1899. godine. Na sveanom godinjem skupu, odranom 2. januara 1900. godine, izloio je svoju pristupnu akademsku besjedu pod naslovom O
strukturi i podjeli planina na Balkanskom poluostrvu, koja je toplo i sa panjom odsluana i prihvaena. Naredne, 1901. godine, bio je izabran za redovnog profesora fizike geografije na Karlovom univerzitetu u Pragu, to je predstavljalo izvanredno meunarodno priznanje mladom i
ve afirmisanom nauniku. Cviji se zahvalio na ovoj poasti, ali se nije odazvao toj laskavoj ponudi sa obrazloenjem da i dalje eli da slui svojoj domovini.
Korisno i zanimljivo je ovdje ukratko iznijeti itavu pozadinu ponude i odbijanja Cvijia da postane profesor fizike geografije na poznatom i prestinom evropskom Karlovom univerzitetu u
Pragu. Suoen sa brojnim problemima, Cviji je ozbiljno pomislio da ode u Prag i da na jednom
od tamonjih dvaju univerziteta predaje fiziku geografiju. Odlazak u Prag predstavljalo je za
Cvijia prevazilaenje jedne krize koja je nastupila kada je sagledao opte drutvene i prosvjetne
prilike u svojoj otadbini. Na Cvijievu pomisao i inicijativu brzo i veoma pozitivno je reagovao
Albreht Penk, njegov mentor i odlian poznavalac naunih i nastavnikih sposobnosti srpskog
geografa. irile su se vijesti i stizale do Niderla u Pragu da e austrijska vlada dati dozvolu Cvi-

jiu da pree na Univerzitet u Prag, poto on dobro stoji kod Veniamina Kalaja. Sam Penk, poznavajui Cvijia i njegova nacionalna osjeanja, uvjeravao ga je da e, kad pree u Prag, moi
da ostane i dalje Srbin, i da bude vezan za stari zaviaj. Niko mu nee zamjeriti ljubav prema
njegovoj zemlji, iako je vezan za punu lojalnost prema dravi iji e graanin postati. Ali, za
Cvijia ovako postavljene stvari o dvostrukoj lojalnosti, svojstvenoj za ljude iz stare Austrije, nije bilo neto tako jednostavno. Istina, kad bi preao u Prag, predavao bi na ekom univerzitetu i
ivio u jednoj naprednoj slovenskoj sredini. Meutim, i tumaenje Penkovo o postojanju dvaju
lojalnosti: prema Srbiji i prema Austriji, Cvijiu je govorilo o nekim suprotnostima koje je on teko mogao prevazii. Pregovori su se otegli cijele 1902. godine i ulo se u 1903. Doao je prevrat
29. maja 1903. u Beogradu, a Cviji se jo nije bio odluio. Najzad se prelomio. U septembru
1903. ministar za kulturu i nastavu u Beu imenovao ga je za redovnog profesora fizike geografije na Karlovom univerzitetu u Pragu, navodi V. Ilinevi.
U septembru 1903. ministar za kulturu i nastavu u Beu ga je, dakle, imenovao za redovnog profesora fizike geografije na Karlovom univerzitetu u Pragu, ali su stvari krenule drugim smjerom. Naime, iskreni patriota, J. Cviji pravilno uvia da e se stanje u Srbiji, poslije smjene vladajue dinastije, promijeniti i da e Beograd uskoro dobiti univerzitet, zbog ega nije prihvatio
laskavi poziv iz Praga. U pismu upuenom Vilhelmu Riteru, ministru prosvjete pie i sledee:
Vi ste, Ekselencijo, pozivom za profesora geografije u Pragu uinili mojoj Otadbini i meni veliku ast, utoliko mi je tee to moram da saoptim Vaoj ekselenciji da poziv ne mogu prihvatiti, kae, izmeu ostalog, J. Cviji.
Tako je veliki naunik ostao u Beogradu, i pored izvanredno primamljive ponude, i nastavio da
obavlja svoje ve utvrene i zacrtane poslove, naroito da unapreuje rad u geografskom zavodu
i da uestvuje u planiranom predstojeem formiranju Univerziteta. Zajedno je sa jo sedam profesora Velike kole, po konstituisanju Univerziteta u Beogradu (1905. godine), preveden u redovnog profesora tek osnovanog univerziteta na ijem e elu, kao rektor, biti prvi put 1906/07. i
drugi put 1919/20. godine. Njegovo odbijanje da napusti Beograd, i pored tadanjih tekoa koje
je imao i problema sa kojima se suoavao, pokazuje na najbolji nain veliki patriotizam i odlunost da bude svoj sa svojima i da daje doprinose svome narodu i dravi. Ubrzo su se prilike promijenile, ali je kasnijih godina naila ratna plima koja je itav narod i dravu iz osnova promijenila i itavoj istoriji, ne samo Srbije i Evrope nego i svijeta, dala potpuno drugaiji tok. Pored
ostalog, i sa tog rodoljubivog aspekta treba cijeniti nauni rad i ostvarene domete J. Cvijia, kao i
zbog injenice da je sve to gotovo u potpunosti ostvario u Srbiji i na Balkanskom poluostrvu.
Cvijieva patriotska osjeanja i njegovo portvovano i postojano zalaganje za nacionalne interese, to je on naglaeno i dostojanstveno uvijek ispoljavao, bilo je poznato itavom srpskom narodu. Njega su potovali i svi Srbi izvan ue Srbije, posebno oni koje je posjeivao i sa kojima je
kontaktirao tokom svojih istraivakih putovanja po irokim prostorima Balkana. Primali su ga
kao svog najiskrenijeg prijatelja i najuenijeg predstavnika.
http://www.dan.co.me/?nivo=3&rubrika=Feljton&clanak=478502&datum=2015-02-27
Osnivanje Srpskog geografskog drutva
Cio svoj ivot Cviji je proveo u neposrednoj vezi sa predmetom svojih naunoistraivakih prouavanja,
sa fizikim fenomenima i pojavama, kao i ljudima koji su ivjeli na odreenom podruju Balkana. Od kada je preuzeo katedru za geografiju na Velikoj koli pa do smrti on je bio redovan profesor, pedagog, koji
je izveo ne samo ogroman broj generacija nastavnika i strunjaka, nego je podizao naunu kulturu ljudi
regrutovanih iz drugih oblasti, izvan naunih krugova, kako bi sakupljali dragocjene podatke na terenu.

Bio je u tom pogledu veoma agilan i prihvatao svakog onog ko bi pokazao istinsku zainteresovanost za
djelatnosti koje su bile u njegovom djelokrugu. Kao predava na Velikoj koli, a kasnije na Univerzitetu,
imao je velike nastavnike obaveze. Treba imati u vidu da je on bio jedini nastavnik koji je drao niz nastavnih predmeta to je iziskivalo veliko znanje, istinsku posveenost nastavnikom pozivu, kao i energiju
da se sva obimna planirana graa svake godine iznova realizuje. Brino se starao o svim vidovima nastave, o predavanjima i vjebama, kao i mnogim drugim tekuim obavezama na Filozofskom fakultetu. U
svim njegovim aktivnostima i angaovanjima ispoljavala se nepokolebljiva istrajnost.
Uvidjevi da su sazreli uslovi za osnivanje prijeko potrebnog geografskog drutva u Srbiji zbog poveanog
broja strunjaka, studenata i poklonika geografije, Cviji se i po tom pitanju posvetio sa velikim elanom.
Pripreme za osnivanje tog drutva su, inae, poele nekoliko godina prije nego to je i formalno osnovano. Jedan od najznaajnijih motiva za osnivanje geografskog drutva bila je veoma iva, raznovrsna i
plodna aktivnost u okviru Geografskog zavoda. Rad u okviru tog zavoda, koji se neprekidno i veoma ivo
odvijao, ukazivao je da bi osnivanje drutva, zapravo, predstavljalo samo institucionalno povezivanje jedne povee drutvene organizacije koja je faktiki ve due vrijeme radila.

Cviji na istraivakom
putovanju
Srpsko geografsko drutvo Cviji je osnovao poetkom aprila 1910. godine. U programu za osnivanje drutva, kao i u koncipiranju djelokruga njegove djelatnosti posebno su apostrofirane dvije oblasti budueg
rada. Prva je bila struna, i u njoj se iznosi podatak da je u to vrijeme u Srbiji bilo dosta kolovanih i sposobnih geografa. Stoga ih je trebalo objediniti i kanalisati njihov struni i nauni rad. Osim toga javila se
potreba za okupljanjem svih ljubitelja i potovalaca geografije, a takvih je bilo poprilino. To se najbolje
moglo uraditi upravo u okviru novoosnovanog drutva.
Osnivanjem Srpskog geografskog drutva stvoreni su pogodni uslovi za svestrani razvoj i irenje geografskog znanja u Srbiji, a kasnije i u Jugoslaviji. Cviji je stalno isticao znaaj tog drutva i ulagao velike napore u njegovom radu. Principi koji su ga pokretali da osnuje to drutvo, vae i za nae vrijeme i pokazuju
sa koliko dalekovidosti je taj velikan udarao vrste temelje za produbljivanje i irenje naunog i strunog
znanja. Drutvo je opstalo u veoma tekim uslovima i proirilo svoju djelatnost daleko van uskostrunih
aktivnosti. Posebno je znaajno pokretanje i redovno objavljivanje Glasnika Srpskog geografskog drutva, poevi od 1912. godine, u kome su publikovani mnogi vani prilozi.
Od 1894. godine, sa svojim saradnicima, Cviji pokree asopis Pregled geografske literature o Balkan-

skom poluostrvu. To je, zapravo, bio prvi takav asopis na slovenskom jugu koji je zatim redovno izlazio,
i do 1908. godine je publikovano pet obimnih svezaka. Kada je osnovan Univerzitet u Beogradu ukinut je
preanji geografski odsjek na Filozofskom fakultetu Velike kole i umjesto njega obrazovane su dvije samostalne geografske grupe, i to fiziko-geografska i antropogeografska.
Cviji je uspjeno okupio veliki broj saradnika iz raznih krajeva koji su se prihvatili ozbiljnog i odgovornog
posla prikupljanja i obrade relevantnih injenica i podataka sa terena iz svoje ue postojbine koju su najbolje i poznavali. Eklatantan primjer vrsnog saradnika predstavlja Andrija P. Jovievi (Rijeka Crnojevia,
18701939), uitelj, etnolog i antoropogeograf.
Neposredni susret i poznanstvo Andrije Jovievia sa Jovanom Cvijiem 1906. godine, a neto kasnije i sa
Jovanom Erdeljanoviem, sa dva naa u to vrijeme, a i kasnije najvea naunika u oblasti geografije i etnologije, reklo bi se bili su presudni u Jovievievim daljim antropogeografskim i etnolokim prouavanjima. Od tog vremena Jovievi je otpoeo sistematsko prouavanje pojedinih plemenskih i predionih cjelina u Crnoj Gori.
Cviji se angaavao i na osnivanju nekih drugih kulturnih institucija. Uvijek je pokazivao interesovanje za
svaki napredak svoga naroda, pa je nakon stvaranja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca nastojao da se
neprekidno i sistematski razvijaju i uvruju bratski odnosi izmeu naroda koji su stvorili prvu zajedniku junoslovensku zemlju. On je svuda bio uvaavan, ne samo kao uveni naunik, nego i plemenit ovjek, koji je umnogome bio zasluan za odreivanje granice novonastale drave. Pri tome je ukazivao na
potrebu uvanja pojedinih rubnih teritorija koje su trebale da budu otcijepljene od novonastale Jugoslavije.

http://www.dan.co.me/?nivo=3&rubrika=Feljton&clanak=478691&datum=2015-02-28
Obimno i raznovrsno djelo
Feljton smo uradili po Gledievoj knjizi Jovan Cviji geograf nacionalnog duha, koju su izdali
tampar Makarije iz Beograda i Obodsko slovo iz Podgorice U svojim kapitalnim djelima, koja je objavljivao sukcesivno nakon dugotrajnih i svestranih terenskih istraivanja, Cviji je obuhvatio ogroman
materijal dajui mu skladnu i teorijski povezanu cjelinu. Iako je u osnovi svih djela bila geografija, kao
okosnica itavog njegovog ogromnog opusa, ipak je on umnogome proirio, produbio i razradio mnoge
teme i probleme izvan okvira te kompleksne nauke (ili sistema naunih disciplina). U okviru takvog stvaralakog opusa, skladno su povezane i razraene kako fizika geografija tako i antropogeografija inei
uoblienu cjelinu. ,,U toku poslednjih decenija proputovao sam prostrane oblasti Balkanskog poluostrva i
susjednih zemalja. I, kao to se kod takvih naunika putnika katkada deava, bavio sam se i promatranjima i o reavanju problema vrlo prostrane naune oblasti, koja poinje geologijom, a preko geomorfologije i antropogeografije dopire do nauke o narodu, naglaava Cviji.
Prvo sistematsko djelo posveeno sociolokoj problematici objavio je u Beogradu 1902. godine pod naslovom Antropogeografski problemi Balkanskog poluostrva, a zatim slijedi knjiga Osnove za geografiju i
geologiju Makedonije i Crne Gore (Beograd, 1906. i 1911), kao i Geomorfologija, u dva toma, publikovana 1924. i 1926. godine. Specijalno treba izdvojiti njegovo kapitalno djelo Balkansko poluostrvo i jugoslovnske zemlje, iz 1922. godine. Inae, ovaj njegov rad je kao integralno djelo odtamapano u dva toma,
tek 1966. godine, pod naslovom
Balkansko poluostrvo i junoslovenske zemlje, osnovi antropogeografije (I i II). Za ivota, i posmrtno,
mnogi radovi Jovana Cvijia su prevoeni, tampani i pretampavani u vie izdanja i izdavakih institucija, te je njegova bibliografska graa ogromna. Pored obimnog opusa posveenog zapadnom Balkanu, obraivao je i sve njegove ostale djelove, posebno one u kojima ive Juni Sloveni. U nekoliko desetina lanaka i knjiga specijalno je predstavio rezultate svojih naunih istraivanja do kojih je doao putujui vrletnim prostranstvima Srbije.

Panju naune i strune javnosti J. Cviji je privlaio primjenom novih naunih metoda sintetikog karaktera, koje su u njegovom djelu dobile specifian i njegovom nainu rada primjeren oblik. Koliko je to bio
znaajan nauni postupak i vrijedan doprinos optem naunom duhu njegovog vremena, pokazuje podatak da su Cvijieva dostignua i danas aktuelna kao i u vrijeme njihovog nastanka. To je posebno naglaeno u radovima iz domena antropogeografije, koju je samostalno iz osnova stvorio i vremenom do svjetskog nivoa razvio. Vie nego mnogi drugi, ovaj istraiva je uspjeno spajao nauku o prirodi sa naukom o
ovjeku i drutvu, to je do najviih moguih granica predstavio u kapitalnom djelu Balkansko poluostrvo. Bila je to i ostala najpotpunija geografska monografija kojom je obuhvaen prostor od 500.000 kvadratnih kilometara, sa svim svojim specifinostima ivota lokalnog stanovnitva, posebno elementima
njihovog meusobnog spajanja i proimanja, ali i odvajanja i izolovanja. Ova knjiga sadri ne samo
ogromnu grau sakupljenu na terenu tokom mnogih godina mukotrpnog i kontinuiranog rada, ve i veliku sintezu rijeenih problema sa razraenim i primijenjenim postupcima u okviru prirodnih i drutvenih
nauka.
Iako je ivio relativno kratko, svega 62 godine, Cviji je uspio da ostvari grandiozno djelo na svim podrujima svoga obimnog i raznovrsnog rada. Osnovna djelatnost su mu bila decenijska istraivaka putovanja, ali tome treba dodati i njegov nastavniki rad na Univerzitetu, angaovanje u Zavodu i Geografskom
drutvu, djelatnost oko organizovanja saradnika iz raznih krajeva koji su prikupljali i obraivali terenski
materijal o ivotu stanovnika u oblastima junoslovenskih zemalja. Cviji je, u stvari, uvijek imao pune ruke posla, istovremeno je obavljao razne i veoma delikatne poslove, u ijoj osnovi je ipak bio njegov naunoistraivaki rad, ali je sve svoje zadatke veoma odgovorno i savjesno zavravao. Njegovo djelotvorno
prisustvo se osjealo i u radu raznih naunih i drutvenih organizacija, pri emu ipak treba izdvojiti njegov veliki dorinos u radu Srpske kraljevske akademije nauka, ustanove kojom je rukovodio u poslednjoj
dekadi svoga ivota.
Treba posebno izdvojiti Cvijiev javni rad, pri emu su ga najire narodne mase neobino potovale zahvaljujui pozitivnim karakternim odlikama, kao i izuzetnom rodoljubu. Svaki njegov javni nastup, dobronamjerni savjeti, kao i kritiki iznesena rije, nailazili su na veoma dobar prijem i prihvatanje meu studentima i javnim mnjenjem. Iza svake njegove izgovorene ili napisane rijei namijenjene mladoj generaciji ili narodu stajao je jedan uzvieni, plemeniti i dostojanstveni ovjek i naunik. On je oliavao sve one
najljepe i najplemenitije odlike svoga naroda kome je uvijek tako nesebino, odano i istrajno sluio.
Ovaj neumorni djelatnik, stvaralac i naunoistraivaki radnik je stizao svuda gdje je njegovo prisustvo
bilo potrebno ili se oekivalo.

http://www.dan.co.me/?nivo=3&rubrika=Feljton&clanak=478913&datum=2015-03-01
Naklonost kralja Aleksandra Karaorevia
Poseban dio Cvijievog ivota predstavlja period Prvog svjetskog rata. Tu golgotu srpskog naroda Cviji
je teko doivljavao i preivljavao, ali je nastojao da svojim radom, znanjem i naunim autoritetom pomogne koliko je mogao. Na dan 15/28. jula 1914. godine, Cviji je iznenada dobio telefonski poziv da doe u kraljev dvor. Kada je stigao, prestolonasljednik Aleksandar I Karaorevi ga je svojim automobilom
odvezao do eljeznike stanice, odakle je otputovao za Ni. Tog dana je, naime, Austrougarska objavila
rat Srbiji, pa je dvor elio da sauva svog velikog sina i znamenitog naunika. Na zahtjev vlade i dvora,
Cviji je iz Nia otputovao za London, 15. januara 1915. godine. Put ga je vodio preko Pariza, gdje se zadrao desetak dana. Tu se susreo sa uglednim francuskim naunicima, koje je upoznao sa optim drutvenim stanjem u Srbiji poetkom Prvog svjetskog rata.
Cviji je sa suprugom Ljubicom proveo godinu dana u emigraciji, u vajcarskom mjestu Nojtatelu, od 20.
decembra 1915. pa sve do 20. decembra 1916. godine. Na Jovanovo uporno zalaganje, osnovan je specijalan fond za potporu naih uenika koji su tamo uili i studirali. U vajcarskoj je napisao voluminozno

djelo o Balkanskom poluostrvu, kojim je elio da drave Zapada upozna sa osobenostima znaajnim za
budue politiko rjeenje razgraniavanja pojedinih drava na Balkanskom prostoru. Cviji je 22. jula
1916. godine dobio pismo od uglednog profesora na Sorboni Pola Vidala de la Bua sa ponudom da dri
predavanja u Parizu o pitanjima iz geografije. Stoga je napustio Nojtatel 20. decembra 1916. godine, da
bi na Sorboni otpoeo svoju nastavniku djelatnost. Ispaaj iz Nojtatela bio je veoma dirljiv, jer su ga
graani i predstavnici komiteta za pomo studentima ispratili sa cvijeem i trakama srpske trobojke. Profesor organizuje specijalan teaj u Parizu u toku naredne dvije godine, odnosno od 1917. do 1919. godine. Predavanja na Sorboni je poeo 15. januara (1917. godine), pri emu je njihova okosnica bila problematika etnografije balkanskih zemalja. U Parizu je 1918. godine objavio jednu od svojih najpotpunijih
monografija pod naslovom La peninsule Balkanique, knjigu koja je imala VIII + 532 strane teksta, uz koju
je bila priloena 31 karta i skica, a kao poseban prilog dato je jo devet geografskih i drugih karata. Zanimljiv je podatak da svi Cvijievi objavljeni radovi, kako na stranim jezicima, tako i na srpskom, dostiu
obim od 10.640 strana!
Od 1925. godine zdravstveno stanje velikog naunika se neprekidno i konstantno pogoravalo. Posebno
je bilo akutno pitanje kamena u ui, kao i sve tei i nepodnoljiviji asmatini napadi. Srce je, takoe, poelo rapidno da poputa. Kada je Cvijieva zdravstvena situacija postala posebno kritina, i sam kralj Jugoslavije Aleksandar I Karaorevi, intervenisao je i pozvao iz Bea poznatog svjetskog kardiologa Vankebaha da nauniku prui pomo. Angaovani su i beogradski specijalisti, ljekari prof. Anti, dr Nikolajevi, dr Dragi i mnogi drugi. Uinjeno je sve to se moglo kako bi se pomoglo teko oboljelom nauniku
da prebrodi teku zdravstvenu krizu. Ipak, izmueni organizam slavnog naunika i ovjeka Jovana Cvijia
bio je iscrpljen i nije se mogao povratiti, niti narueno zdravstveno stanje sanirati. Cviji je umro 16. januara 1927. godine, o emu pie njegova supruga Ljubica.
,,Katastrofa! Poslednji trenuci njegovi, iz sna se budi sa tunim uzvikom: ,Bubo, kakav je ovo san?` Pri tome iri ruke i unosi mi se zaueno u lice, gleda me njegovim vedrim plavim oima. Avaj! Te plave oi namah postae staklene i, krkljajui, glava klonu na moje rame, koju brzo i njeno spustih na uzglavlje i vapijui krikom viknuh za pomo. Taj krik budi g. Dragia ak u treoj sobi i sve ostale u kui. U isto vrijeme
pokuavam kiseonikom da povratim dragocjeni ivot. U tom i gospodin dr Dragi ini poslednje napore
injekcijama. Ali, na sve to jo samo jedan dubok uzdah i sve je bilo svreno. Tano u 5 asova izjutra tiho
je preminuo Jovan Cviji.
Vei deo ivota Cviji je proveo bez sopstvenog doma i porodice, kao podstanar. Sve do 1907. godine, on
je plaao stanarinu, da bi te godine uspio da utedi dovoljno novca kako bi kupio prizemnu kuu na Kopitarevoj gradini, u Teodosijevoj ulici br. 5 (poslije Drugog svjetskog rata ova ulica mijenja ime u Ulicu Jelene etkovi). Oenio se 1911. godine Ljubicom Krsti, koja je nadivjela svog supruga. Umrla je 28. februara 1941. godine. U Cvijievoj kui, nakon smrti njegove ene, ostala je da ivi ivka Krsti, roena Ljubiina sestra, koja se brinula o itavoj ostavtini, o stvarima, dokumentima i papirima. Muzej grada Beograda je 12. oktobra 1965. godine, na stogodinjicu Cvijievog roenja, donio odluku da se naunikova
kua pretvori u memorijalni muzej, da bi se to konano ostvarilo 1968. godine.

http://www.dan.co.me/?nivo=3&rubrika=Feljton&clanak=479094&datum=2015-03-02
lan osam akademija nauka
Na kraju feljtona ukratko emo pomenuti neke bitne injenice o stvaralakom opusu ovog znamenitog naunika. Osnovao je Geografski zavod Filozofskog fakulteta 1893. godine i bio njegov
upravnik od osnivanja do 1927. godine. Zajedno sa grupom geografa i prirodnjaka osnovao
je Srpsko geografsko drutvo 1910. u Beogradu, pri emu jebio predsjednik ovog drutva od
osnivanja do svoje smrti. Godine 1912. pokrenuo je asopis Glasnik srpskog geografskog dru-

tva koji jo uvijek postoji. Jednom nedjeljno drao je seminar za pripadnike srodnih nauka na
koji su dolazili i nastavnici beogradskih gimnazija. Bio je dva puta rektor Beogradskog univerziteta, i to 1906/07 i 1919/20. kolske godine. Dopisni lan Srpske kraljevske akademije postao je
5. februara 1896, a redovni lan 4. februara 1899. Postavljen je ukazom za predsjednika Srpske
kraljevske akademije 12. aprila 1921. godine i na toj dunosti bio je do svoje smrti 1927. godine.
Osim toga, bio je dopisni lan Akademije nauka SSSR, Jugoslovenske akademije znanosti i
umjetnosti u Zagrebu, uenog drutva Parnasos u Atini, kao i poasni doktor pariske Sorbone,
Bekog i ekog univerziteta u Pragu. Bio je poasni lan mnogih geografskih, etnografskih, prirodnjakih i drugih drutava irom svijeta (u Petrogradu, Budimpeti, Bukuretu itd.). Saeto kazano, bio je lan osam akademija nauka, esnaest geografskih i prirodnjakih drutava i primio
10 odlikovanja.

Grob Jovana Cvijia i njegove

supruge Ljubice
U Beogradu 1947. godine je Srpska akademija nauka i umjetnosti osnovala geografski institut
koji od 1961. godine nosi naziv Jovan Cviji. Institut je osnovan u cilju unapreivanja geografske nauke, poveanja broja kvalitetnih naunih kadrova za rad u struci ili na Univerzitetu.
Dosta je danas toga to nas podsjea na ovog velikana. U uem, centralnom dijelu Beograda se
nalazi Memorijalni muzej Jovana Cvijia. Smjeten je u djelimino sauvanom ambijentu Kopitareve gradine, odnosno u dananjoj Ulici Jelene etkovi br. 5, u prizemnoj kui koja je bila porodini dom Jovana Cvijia, gdje je ivio sa svojom supugom Ljubicom. Kua je sazidana 1905.
godine i od 1965. je pod zatitom drave (proglaena je za spomenik kulture) Jedinstvena po svojoj unutranjoj dekoraciji za koju je zasluan Dragutin Inkiostri Medenjak (18661942), jedan od
zaetnika nacionalne dekorativne umjetnosti. Cviji je, shodno sopstvenim nazorima, dijelio entuzijazam ondanje inteligencije za potrebom stvaranja nacionalnog stila koji bi se zasnivao na
balkanskim folklornim elementima. Kua se sastoji od ulaznog hola, salona, sobe njegove supruge Ljubice i radne sobe. U vrtu je postavljena bista naunika Jovana Cvijia, rad Vladete Petria
iz 1965. godine.
Po starom Zakonu o odlikovanjima jedna od medalja nosi ime Jovana Cvijia, koji se tako naao
u drutvu drugih srpskih velikana kao to su Vuk Karadi, Nikola Tesla, Milo Obili, a od 17.

septembra 2004, Narodna Banka Srbije pustila je u opticaj novanicu od 500 dinara sa likom Jovana Cvijia, a potom i novu seriju 4. juna 2007. Srpsko geografsko drutvo, u znak svog osnivaa i dugogodinjeg predsjednika, ustanovilo je i fondove i dodjeljuje priznanje u obliku Medalje
Jovan Cviji za izuzetan doprinos i rezultate u oblasti geografije.
U parku, na Studentskom trgu u Beogradu, nalazi se spomenik Jovana Cvijia, u obliku velikog
bronzanog kipa, koji je smjeten izmeu spomenika Josifa Pania i Dositeja Obradovia. Ovaj
spomenik je otkriven 1994. godine, a djelo je naeg poznatog vajara Ota Loga (roenog 1931.
g.). Geografski institut SANU u Beogradu, kao i veliki broj osnovnih kola i ulica u Srbiji takoe nosi ime Jovana Cvijia. U Beogradu se Cvijieva ulica nalazi u najuem dijelu grada, na teritoriji optine Palilula. Najvia taka na planini Rudnik nazvan je Cvijiev vrh (nadmorska visina
1.132 m). Njegovi uenici su nastavili profesorov rad, a estorica njegovih asistenata su kasnije
postali akademici: Pavle Vujevi, Borivoje . Milojevi, Vojislav S. Radovanovi, Petar S. Jovanovi, Atanasije Uroevi i Milisav Lutovac.
Prvi i svakako najljepi spomenik Jovanu Cvijiu u Loznici nainila je grupa prosvjetnih radnika,
koji su drugoj osnovnoj koli u Loznici, sagraenoj krajem 1953. godine, dali ime velikog naunika. U dvoritu te kole, neposredno ispred zgrade, sa lijeve strane ulaza, nalazi se bista Jovana
Cvijia. Lik ovog naunika je uraen u poprsju od livene bronze. Neto je vei od prirodne veliine i nalazi se na postamentu od betona dimenzija: 35 h 130 cm. Bista je djelo akademskog vajara iz Beograda Dejana Bogdanovia. Bronzano poprsje je postavljeno 23. septembra 1954. godine povodom desetogodinjice osloboenja Loznice. Od 7. septembra iste godine, tadanja, inae najljepa ulica u Loznici Drinska, preimenovana je u Ulicu Jovana Cvijia, ovjeka koji je
tu roen, i slavu tog grada, kao i Srbije u cjelini, proslavio u itavom kulturnom svijetu za sva
budua vremena.
http://www.dan.co.me/?nivo=3&rubrika=Feljton&clanak=479230&datum=2015-03-03
(KRAJ)