Praenje novih EKOTIPOVA domae ,,CARNICE,,

BANATSKA
Postavljeno 14.07.2010. 3.039 pregleda

SELEKCISKE MERE
Praenje novih EKOTIPOVA domae ,,CARNIKE,, BANATSKA

uradili Mr pelarstva Naum Bandov i Dipl. Ing. Stoarstva Vladimir Bandov

MORFOLOGIJA PELA I MATICE
Karakteristika

Pela rad.

Duina

13 mm

Masa grama
Boja

Trut
16 mm

18 mm

0,2 g.

o,2 g.

0,1 g.
Siva sa 2 uta

Matica

Broj proizvedenih erki matica

300 kom.

Siv sa 2 uta Siva sa 2-4 uta prstena na abdomenu

Matica Pela radilica Trut

Za novi stari EKOTIP BANATSKA
VOJVOANSKA ,,carnika,, koja se spominje
u naunoj literaturi (Dr Rutner, Dr Joe Rihard)

posebno me zainteresirala da je pratim

od 2004 god. koju u je pratiti i posle 2009 god.
Njeni morfoloki parametri ne razlikuju
se bitno od APIS MELLIFERA CARNICA, koje
opte poznati iz literature sa malim
pojedinanim razlikama.

Gore navedeni parametri smo ove godine radili,jer smo

smatrali da posle pet godinapraenja pokazale prave vrednosti poboljanja u prinosu

i Higijenskoh ponaanja.
Parametre smo dobili kao prosek od 50 pela radilica, 50 trutova i 20 matica.
Ovaj EKOTIP smo posebno pratili na poveanje produktivnosti pelinjih proizvoada
i ostalo kroz Performans test linija sa 5 nukleusa sa po 6 okvira.
Poto od Depandansa za Stoarstvo smo bili obaveteni, da jo nije opremljen za
ovakva ispitivanja Matica, pela radilica i trutova, bili smo primorani da nakon 5
godina selektiranja, da mi uradimo parametre koje smo mogli da izmerimo.
Brzina prolecnog razvoi
Procjena brzine prolenog razvoja, sprovodi se kontinuiranim praenjem zaposednutosi broja
ulica u zajednici, broj okvira zaposednut s pelama upisuje se prilikom svakog pregleda.
Prilikom bilo kojeg otvaranja konica jasno se moe proceniti broj zaposednutih ulica.
Broj okvira s leglom upisuje se najmanje etiri puta godinje odnosno svaki put kada se
pregleda plodite.
Posmatrane Zajednice
(izvreni pregledi)

30 Mart 09

3 Maj 09

200 C

200 C

15 Juli 09

15 Septembar 09

300 C

220 C u hladu

(Br.drutva 5 nukleusa sa po 6 okvira)

Zbog prilino povolnih temperatura u proseku u martu (srednja temperatura u hladu oko + 10 0 C)
pelinja drutva su se razvijala zadovoljavajue.
Linja br. 4
(Banatska)

4 okvira legla

9 okv. legla

(20.000 elija)

(54.000 elija)

9 okv. legla
(60.ooo elija)

5 okv. legla
(30.ooo elija)

U polja ispod imena meseca se upisuje broj zaposednutih ulica prilikom pregleda.

(Mi smo radili sa pouzdanijim pokazateljima, odnosno broj okvira sa leglom,

a to se tie ulica pokrivenih sa pelama odgovara broj okvira sa leglom x 3)
Poveanje produktivnosti Ocjenjuje se kroz proizvodnju meda.
Proizvodnja meda sastoji se od svog prikupljenog meda onog izvrcanog i onog
ostavljenog za zimovanje zajednice.
Vaganjem ustanovimo teinu nastavka sa. okvirima pre vrcanja i posle vrcanja kako
bi dobili koliinu meda.
Prinos meda po kosnici upisuje se u karton. U kartan se upisuje i prosek pelinjaka za to vrcanje.
Relativnu vrednost za pojedinu zajednicu dobijemo tako da prinos meda pojedine zajednice
podelimo sa prosekom prinosa pelinjaka i pomnoimo sa 100.
Vrcanje I : 24 maj 2009 god. Med je Bagremov. Bagrem je poeo da medi 8 maja, a zavrio
18 maja. Za 10 dana koliko je trajao unos nektara od bagrema na kontrolnoj vagi smo izmerili 25,5 kgr.
Posmatrane

Puna kon.

Prazna kon.

zajednice 5

pre vrcanja

posle vrcanja

Razlika (kgr)

Ukupno

Rel. vrednost

novog Ekotipa ,,Banatska,,

Linija br. 4
3,5 nastavaka

119

111

18

90

18

Na kontrolnoj vagi mereno je srednje jako pelinje drutvo

Vrcanje II: 15 jula 2009 god. posle lipove, suncokretove i livadske pae
Posmatrane

Puna kon.

Prazna kon.

zajednice 5

pre vrcanja

posle vrcanja

Razlika (kgr)

Ukupno

Rel. vrednost

novog Ekotipa ,,Banatska,,

Linija br. 4
3,5 nastavaka

136

111

25

125

Na kontrolnoj vagi mereno je srednje jako pelinje drutvo

AGRESIVNOST
Agresivnost (ud) ocenjuje se ocenama od 1 do 4 prema sledecim kriterijumima:
4 vrlo blage, pcele prilikom otvaranja kosnice i rukovanja mime hodaju i ne izleu
3 normalne, pele se nemirno kreu, poneke poleu i ne napadaju
2 pomalo agresivne, pele su izrazito nemirne, poleu i pokuavaju ubosti
1 agresivne pele, pele napadaju pri otvaranju konice, a pri pregledu bodu pelara.
Posmatrane zajednice
5 drutva Linja br. 4

Agresivnost (ocena)
4 (kod ove linje skoro uvek smo radili bez zatitne kape)

U polje ispod agresivnosti se unosi broj koji oznaava agresivnost prema priloenom uputstvu.
MIRNOA PELA

25

Mirnou pela na sau okvira ocenjuje se ocenama od 1 do 4 prema sledeim kriterijumima:

4 - vrlo mirne, pele prilikom rukovanja okvirima mirno hodaju po sau
3 normalne, pele se kreu po sacu prema delu saca na kojem je med,
2 uznemirene, poneke poleu sa saa
1 nemirne, pele pri vaenju okvira poleu i naputaju sae
Posmatrane zajednice

Mirnoa pela (ocena)

5 drutva Linja br. 4

U polje ispod mirnoa pela se unosi broj koji oznaava mirnou pela prema priloenom uputstvu.
ROIDBENI NAGON
Rojidbeni nagon ocenjujemo pri svakom pregledu zajednica. U uzgojnu kartu se upisuju uoene
promene u rubriku vana zapaanja, U tu se rubriku upisuje i pojava (rojevnih ili tihe izmene)
matinjaka. Rojidbeni nagon ocenjuje se ocenama 1 do 4 prema sledecim kriterijumima:
4 bez rojidbenog nagana
3 pojava matinjaka, pojavu rojidbenog nagana moe se sprijeciti uobiajenim
postupcima premetanjem okvira s leglom i dodavanja satnih osnova
2 rojive, rojidbeni nagon je mogue spreiti tek dodavanjem vie okvira sa satnim osnovama
ili celog nastavka
1 izrojene, usprkos sprovedenim merama za spreavanje rojenja zajednica se izrojila
Posmatrane zajednice
5 drutva Linja br. 4

Roidbeni nagon (ocena)

4

U polje ispod rojidbeni nagon se unosi broj koji oznaava rojidbeni nagon prema
priloenom uputstvu.
6 SELEKCIJA PELA NA HIGIJENSKO I NEGOVATELJSKO PONAANJE
Procenu stepena odbrambenih aktivnosti i tolerantnosti pcelinje zajednice na bolesti ocenjujemo
testom nagona za ienje legla i testom tolerantnosti na varoozu. U sluaju da testirana zajednica
oboli od neke pelinje bolesti, izvuci e se odmah iz testa odnosno uzgoja.
Nagon za ienjem legla (pin test) testira se rombom koji pokriva 100 poklopljenih celija legla.
Izbui se tankom iglom 50 stanica i obelee se krajnje take flomasterom.
Pin test

Na Pin-test: U 2009 god. radili smo po sistemu Rothenbuhler

Kulinevi sa po 7 elija sa ukupno 56 elija po drutvu kroz 3 ponavljanja linije

br. 4. Ekotip Banatska
Kontrola se vrsi nakon 12, 24 i 48 sati. Rezultati se oznaavaju ocenama od 1 4 prema sledeim
kriterijumima:

4. nakon 12 h oistile su izbuene stanice

3. nakon 24 h oistile su izbusene stanice
2. nakon 48 h oistile su izbuene stanice
1. nakon 48 h nisu potpuno oistile izbuene stanice.
Ovim se testom procenjuje nagon za ienjem legla, a vaan je u borbi protiv bolesti pelinjeg legla.
Test se radi tokom prolenog razvoja zajednice.

Pin test

Pin test

Hig. matica u kavezu

Higijenska matica

Tabela Rothembjuler Kulinevi 1983)

Posmatrane zajednice
5 konica Linije br. 4 Ekotip Banatska

ocena
4

U 2009 god. primenili smo pomenuti test kao kod slike, i ocena je 4 kod linije br. 1,
jer erke od prologodinje najhigijenskije matice iz konice br.1 (od ukupno 20
testiranih) istile su ih u proseku kroz 3 ponavljanja za 7 asova. Kod linija br. 2,
u 2009 god. u odnosu na 2008 god. bilo bre ienje probodenih elija u proseku od
2 asa, a kod linije br. 4 opisano je dole. Sve 3 linije su istile ispod 11 asova u 2009 god.
Ocena za ostale tri linje je 4.
U polje ispod ocena se unosi broj koji oznaava brzinu ienja prema priloenom uputstvu.
Test tolerantosti na varoozu vrsi se u vreme poetka cvetanja maslacka u okolini pelinjaka
utvrdivanjem broja prirodno otpalih varoa u periodu kroz 10 dana.
Test se ponavlja 60 dana nakon prvog testa, s tim da se u tom periodu ne koristi niti jedna metoda
suzbijanja varooze. Istovremeno se koristi jedno drustvo kao kontrolno na kome se rade svi redovni
tretmani protiv varoe. Istovremeno se utvrduje snaga zajednice izraena brojem okvira zaposednutih
pelama, kako u prvom tako i u drugom testu.
Test tolerancije na varoozu ove godine (2009) smo radili samo na Ekotip-Banatska

jer unazad 3 godine pokaziva najbolje rezultate u odnosu na ostale linije 1 i 2.

Pregled I
Posmatrane zajednice

Broj prirodno otpalih varroa

Broj zaposednutih stanica

Mi smo radili mnogo pouzdaniji test dijagnostike na Varrou, kroz otvaranja 50

trutovskih elija od po 5 konica linije br. 4 (Nauna saznanja govore da u zatvorenom
leglu varroa je zastupljena 85 do 90%) i ukupno smo izbrojali 2 varroe, to odgovara
400 varroa na 50.000?elija, odnosno na oko 20.000 zatvorenog legla koliko smo
procenili da ima 15 marta 2009 prilikom pregleda, odnosno to odgovara priblino
po 160 varroa po jednoj konici, a to odgovara ukupno oko 0,60% zaraenosti sa
Varrom kod svih 5 konica Linije br. 4.
U ovoj 2009 kod svih 50 drutava koje smo ih zazimili primenili smo EKOLOKA
TEHNOLOKO BIOLOKA metoda suzbijanja Varroe u zatvorenom leglu i vremenu
od 1 15 avgusta (pomenuta metoda Mr Bandova objavljena je u POLJOPRIVREDNOM
KALENDARU 2001 god. na strani 356 i nalazi se na SAJTU Udruenja Pelara Maradik:
www.u-pcelara-maradik.org
Kontrolno drustvo
Kontrolno drutvo nismo imali jer smo radili sa vrlo pouzdanim testom i smatrali smo da nije
potrebno.
Pregled II (nakon 60 dana)
Posmatrane zajednice

Broj prirodno otpalih varroa

Broj zaposednutih stanica

Istih 5 konica Linije br. 4

Isti test kao i prethodni smo ponovili 21 maja 2009 god. nakon prestanka bagremove
pae, a pre vrcanja. Temperatura tog dana iznosila 290 C u hladu. Rezultat je sledei:
Od ukupno 5 konica drutava od otvorenih 250 trutovskih elija izbrojali smo ukupno
12 Varroa to odgovara 60 varoa, na oko 200.000 elija. (prosek oko 50.000 elija po
drutvu) Tada smo procenili da ima oko 100.000 elija zatvorenog legla to odgovara
4,5% zaraenosti. Svako drutvo imalo tada po oko 9 okvira sa leglom sa oko 45.000
do 55.000 otvortenih i zatvorenih elija.

Pripremljeni poluramovi sa radilikim elijama nadgraeni trutovskim

delom za bioloko suzbijanje Varroe.
Na osnovu naunih saznanja poznato je da do 10 12% zaraenosti sa Varroom ne
prestavlja neki problem po pelinjem drutvu. Da bi zadrali Varrou na ovom nivou
u testiranih 5 drutava 24 i 25 maja 2009 god. za vreme vrcanja meda stavili smo po
jedam poluram sa medom (Radiliko leglo) i na njemu izgraen graevnjak sa
trutovskim leglom (Vidi sliku) u sredini legla. Vrlo brzo, ve 27 maja bili zalegnuti od
matice, a 7 juna zatvoreni votanim poklopcima kada smo ih isekli i pristupili brojanju
Varroe.
Kad smo od graevnjaka otvorili po 50 elija iz svake konice, ukupno 250
zatvorenih elija, izbrojali smo ukupno 25 Varroa. U svakom graevnjaku bilo po oko
2500 trutovskih zatvorenih elija. Ako u 250 trutovskih elija u graevinjaku bilo
po 25 Varroa, to ispada da u 12.500 trutovskih elija ima oko 500 Varroa. Poto Varroa,
prvenstveno, na osnovu nauke, u prolee se koncentrie prvenstveno u trutovskim
elijama, sa sigurnou tvrdimo, ako nismo smanjili prethodni % od 4,5% zaraenosti,
sigurno je da % zaraenosti nije se poveao, naprotiv se smanjila.
Kontrolno drustvo: Kontrolno drutvo u ovom testu nismo imali jer smo radili sa vrlo pouzdanim testom i
smatrali smo da nije potrebno imati kontrolno drutvo.
KOMENTAR:
U 2006 god. ocena je bila 2, u 2007 god. ocena je bila 3, jer su istile u proseku od
5 ispitivanih konica za 38 asova. U 2008 god. smo uspeli da drutva oiste mrtve
elije za manje od 12 asova.
U 2009 god. primenili smo istu metodu, i ocena je 4, jer erke od prologodinje najhigijenskije
matice br. 9 rodonaelnice Linje br. 4 Banatska, 56 elije ubijene preko votanog poklopca sa
entomolokom iglom istile su ih u proseku od 3 ponavljanja za manje od 12 asova, to smo potvrdili
nauna saznanja (Rothembjuler Kulinevi 1983) da u treoj i etvrtoj godini rada na higijensko
ponaanje postiu se prave rezultate. Mi smo uspeli za 4 godine ispitivanja kod novog EKOTIPA
(Banatska-Vojvoanska sa 2 uta prstena na abdomenu) da smanjimo vreme ienja mrtvih elija sa 48
asova, na manje od 12 asova.

30 septembar 2009 god.

MARADIK
SELEKCISKE MERE ZA 2010 GOD. SU U TOKU. DO DANAS SMO PROIZVELI 200 MATICA

Genetika pele medarice I deo

Postavljeno 02.04.2009. 2.688 pregleda
DR. F. RUTTNER (B i o l o g i s c h e S t a t i o n L u n z, A u s t r i j a)
DR. O. MAKENSEN (U n i v e r s i t y S t a t i o n, B a t o n R o u g e, U. S.A.)

Napomena urednika Bee Worlda: Ovaj je pregled jedan pokuaj u me?unarodnoj saradnji. Glavni deo
napisao je dr. F. Ruttner u ruskoj zoni Austrije. Onda ga je prevela na engleski g-dja Dalsy Loman u Engleskoj
i poslala dr Otu Mackensen-u u Ujedinjene Drave, koji ga je pregledao, uskladio sa suvremenim takvim
radom u Americi, koji nije bio poznat dr. Ruttner-u, i dodao tri svoja priloga: Ginandromorfi i impaternalne
enke, Citologija i odre?ivanje spola, i Inbriding.
Budu?i da su vani prilozi p?elinjoj genetici razasuti u mnotvu publikacija, na kraju ovog pregleda
dodana je to je bilo mogu?e potpunija bibliografija.
Citaoci, koji nisu posebno studirali genetiku, neizbjeivo ?e nai?i na poteko?e sa upotrebljenim
terminima. Neki su stoga protuma?eni u tekstu. Ve?ina drugih moe se na?i u Penguin-ovom D i c t i o n a r y
o f b i o l o g y (bioloski re?nik) ili u drugim priru?nim knjigama.*
Jo jedna mala napomena: kako se B e e W o r l d izdaje u Britaniji, upotrebljen je radije izraz A p i s m
e l l i f e r a nego A p i s m e l l i f i c a. u saglasnosti s obi?ajem, koji vlada u zemljama, gdje se govori
engleski, ravnaju?i se prema desetom izdanju Linne-ovih S i s t e rn a n a t u r a e. Vise opisno ime A p i s m
e l l i f i c a (p?ela, koja med ?ini, a ne p?ela, koja med nosi), koje je u op?enitoj upotrebi na evropskom
kontinentu, nije Linne upotrebljavao do iza desetog lzdanja.
EKOLOKE I GENETSKE KARAKTERISTIKE

P?ela medarica, iako ju je ?ovjek uzgajao hiljade godina, ne razlikuju se ni po izgledu, ni po obi?ajima od
divlje p?ele. To nije zato, to p?ela predstavlja uko?en oblik zivota, nesposoban za daljne modifikacije. Pravi
uzrok lei:
1. u gotovo prirodnim prilikama, pod kojima p?ela jo ivi, i pored svim uplitanjima ?oveka,
2. u visokom stepenu diferencijacije dva oblika enke.
3. u posebnim obi?ajima sparivanja matice.
Posljedica je svadbevnog leta, da se sve spolne p?ele unutar prili?no velikog radijusa neprestano meaju. Tako
nema mogu?nosti i z o I a c i j e, to je normalno bitno za irenje novog genetskog tipa unutar jedne p o p u l a
c i j e. Kad se takva genetska izolacija proizvede veta?ki, kao u laboratorijskom proizvodnjom vinske muice
D r o s o p h i l a, mogu?e je proizvesti u kratkom vremenu (?ak stim insektima, koji su, vrlo jednoli?ni i pored
njihovoj velikoj rairenosti u svetu) neverovatan broj genetskih varijanata.
Druga poteko?a na putu proizvodnje genetskih varijanata proizvodnjem lei u velikim morfolokim i
ekolokim razlikama izmedju matice i radilica. Vrlo mnoge zna?ajne, i u vladanju i u telesnoj strukturi, mogu
se ustanoviti istom na bespolnoj radilici, a ne na matici ili trutu. Zbog toga se s e l e k c i j a posebnih tipova ne
moe izvesti sa samim spolnim p?elama. Treba ?ekati njihovo potomstvo, prije nego to bi se mogao proceniti
genetski sastav roditelja, U tu svrhu u svako vrijeme potrebno je jedno potpuno premda nije nuno ba veliko
p?elinje drutvo. Tako genetska istraivanja p?ele medarice trae mnogo vremena, sredstava i rada.
Kad se imaiu na umu te poteko?e, ne iznena?uje nas, da jedva uopte ima ?istih sojeva medju p?elama.
Selekciia ekonomski vrednih sojeva, koju preduzimaiu pojedini p?elari u svim delovima sveta, i uspeli
nedavno postignuti na polju otpornosti od bolesti, mogu se smatrati kao prve stepenice u tom smeru. I ,,zlatna,,
p?ela, mnogo uzgajana u U. S. A, moe se takodje nazvati ?istim sojem. Ona se odllkuje od talijanske p?
ele ,,Aurea,, faktorom (Aurum Zlato). Nastala je iz te rase ili m u t a c i j o m (u Italiji pojava ,,Aurea,,
faktora nije retko zapaena ili ukrtanjem kiparske s taljanskom p?elom (Maskensen, 1943),
Osnovni nau?ni izvjetaji, temeljni za prakti?nu proizvodnju p?ela, jo su mnogo manjkavi. Ako se pokuaju
sakupiti konkretni rezultati genetskih istraivanja p?ele medarice iz obilja literature s tog polja, etva je vrlo
mala. Moemo se jedino nadati, da ?e razvitak tehnike instrumentalnog osjemenjivanja po Watson-u (1927a),
Nolan-u (1932) Laidlaw-u 1944, Mackensen-u i Robertsu (1948) zapo?eti novu eru u Prou?avanju p?elinie
genetike. Laidlaw (1949) je nedavno dao pregled literature o veta?koj oplodnji. (U najnovije vreme veta?ka
oplodnja se naputa jer ne daje o?ekivane rezultate)
Zbog h a p l o i d n o g nasljedivanja kod trutova (t. j. n u k l e u s svake ?elije ima samo jedan niz
hromozoma, dok u diploidnom nasle?ivanju hromosomi su udvojeni), genetsko prou?avanje p?ele ne moe biti
izvedeno obi?nom tehnikom. Kad imamo obi?an broj hromosoma, nasljedni f a k t o r i, koji proizvode izvesno
svojstvo, ispituju se sparivanjem dve individue, koji se razlikuju s obzirom na to svojstvo. Prva generacija (F1)

pari se me?usobno na to ?e se u slu?aju jednostrukog para faktora pojaviti u drugoj generaciji (F2), u skladu
sa dobro poznatim Mendel-ovim zakonom (monohibridno delenje), brojni odnos tipa 1:2:1. 25% nali?i
jednom, 25%drugom roditelju s obzirom na to svojstvo, a preostalih 50 % jesu h i b r i d i, kao i F 1.
U

analognom parenju u slu?aju p?ela, F1 obuhvata hibridne enke, ali ne i hibridne mujake. Kao,

personificirane gamete (Armbruster, 1923), trutovi imaju samo j e d a n niz hromosoma, primljenih od majke.
Stoga oni ne mogu nikada biti hibridi u monofaktorijanom svojstvu (t. j. takvom, koje je odre?eno jednim
jedinim g e n-om). Obi?no F1 - sparivanje kod p?ela nije prema tome sparivanje izmedju dva hibrida, nego p o
v r a t n o s p a r i v a nj e izme?u hibridne enke i ?isto-proizvedenog truta sa maj?inim svojstvima. Za
radilice rezultat ce biti 50 % hibrida i, 50 % potomaka maj?inog tipa (ako je maj?ini faktor potpuno d o m i n a
n t a n, tako da h e t e r o z i g o t n e t. j. , one, koje nasle?uju i dominantno i r e c e s i v n o svojstvo nisu
razaberive, ne?e biti mogu?e primetiti bilo kakvo delenje me?u radilicama). Trutovi su tako?e podeljeni u
razmeri 1 : 1, ali u skladu sa dva ?ista, po?etna tipa. Odnos 1:2:1 Mendel-ovog klasi?nog primjera ne moe se
posti?i do F3 pokoljenja, a i onda samo brojanjem p?ela iz mngo drutava istog porekla.
U analiziranju delenja treba uzeti u obzir dve kategorije:
1. brojni odnosi razlicitih tipova me?u potomcima j e d n e matice, t. j. unutar istog drutva,
2. brojni odnosi tipova iz razli?itih drutava, t. j. od matica sestara. Za izu?avanje delenja s
kombinacijama od v i e pari faktora, vidi Goetze (1940) i Armbruster-a (1948).
RASNE KARAKTERISTIKE

Prou?avanje nasle?ivanja prirodnih rasnih karakteristika tako?e je od velike prakti?ne vrednosti. Ne treba me?
utim podcenjivati potesko?e kod toga, imaju?i u vidu da je ve?ina karakteristika geografskih rasa odre?ena m u
I t i p I i m f a k t o r i m a, i zahtevaju mnogo ve?e oglede za njihovu genetsku analizu. Prvi primer za
istraivanja te vrste jeste solidno poznavanje podvrsta p?elinjih rasa. Poslednjih godina istraivanje nekih
karakteristika pristupa?nih za biometriske metode dovelo je do odlu?nog napretka na tom polju.

Sl. 1. Karakteristike na abdomenu radilice.

T
R

Je tomentum indeksa

P?elinje rase evropskog dela Rusije prou?avali su naro?ito Alpatov, Gorbaeev, Mihajlov, Sorikin i Tjunin
Indijske i kineske primerke premeravao je Kellog. Goetze i njegovi saradnici tavie taksonomiju p?elinjih
rasa centralne Evrope na novu bazu. (Odnosna literatura navedena je u Bibliografiji).
B o j a e x o s k e l e t o n a, koja je neko vrijeme sa?injavala jednu od osnova rasne taksonomije (ButtelReepen, 1906, Zander, 1921) postala je harem za evropske rase od male vanosti nakon djela Arrilbrustera
(1923) i Goetzea (1940). Goetze je uveo neke karakteristike, koje su se mogle kvantitativno procijeniti i one su
se dosada pokazale kao vrlo konstantne i specifi?ne u statisti?kim prou?avanjima evropskih rasa (to je bilo
nedavno (1950). potvrdjeno mojim vlastitim istraivanjima u Austrijskim Alpama). Od tih karakteristika dvije
su glavne grupe:
1 K a r a k t e r i s t i k e d I a k a:
a) Boja dlake,
b) Duina t. zv. ,,gornje dlake,, na 5-om t e r g i t u (vidi sI. 1).
c) irina i debljina tomenta (pojasevi dlaka u sredini abdominalnih tergita radilica). T o m e n t u m i n d e k
s, kojega je uveo Goetze (1949) pokazao se kao vrlo vrijedan za statisti?ki postupak sa varijetetima. Taj indeks
je omjer irine tomenta T prema irini relativno golog hitinskog pojasa R izmedju tomenta i stranjeg ruba
tergita, mjeren na 4-tom tergitu (vidi sI. 1).
2. i l j e k r i l a
Ovdje je najkorisniji k u b i t a l n i i n d e k s (ili jednostavno indeks krila): On je ustanovljen kao
omjer duina a i b, koji je odredjen to?kom u kojoj n e r v u s r e c u r r e n s N r doti?e donju ilu tre?e
kubitalne stanice C prednjeg krila. Ako se n e r v u s r e c u r r e n s zavrava vie naprijed, tada se
duina b smanjuje, a indeks krila pove?ava. Varijabilnost tog zilnog odsje?ka najprije je opazio Ashmead
(1904). Nedavno je Goetze (1951) uveo p r e k u b i t a l n i

i n d e k s, specijalno upotrebljiv u diferencijaciji

rasa kod trutova. (vidi sI. 2),

Sl. 2. Prednje krilo radilice. C je tre?a kubitalna stanica, D je diskoidalna

stanica, Nr je nervus recurrens, a : b je kubitalni indeks.
3. D u i n a p r o b o s c i s a

Druge karakteristike vane u raspoznavanju rasa jesu prvi par ovojnih ljusaka truta* (prema Zanderu: D e
c k s c h u p p e n (Goetze & Schmidt, 1942) i oblik votanih lju?ica radilica (Goetze, 1940).

KRATAK TUMAC STRUCNIH TERMINA

IZ GENETIKE: Svaki organizam sastoji se od stanica. (Nauka, koja prou?ava stanice, zove se c i t o l o g i j
a). Glavni dio svake stanice jest jezgra ili n u k l e u s, u kojoj se nalaze h r o m o s m i, koji su nosioci svih
nasljednih svojstava te vrste organizma (U jezgri mnogih stanica nalazi se jo jedno tjelasce, n ul k l e o l u s,
kojeg funkcija jo nije poznata). Broj hromosoma je stalan kod svake vrste i biljne i zivotinjske. Tako na pr.
penica ima u svojim stanicama 7 hromosoma, jabuka 17, kokos 37, govedo 30, a covjek 24. Taj broj zove se h
a p l o i d a n broj. Spajanjem muke i enske spolne stanice nastane nova stanica, koja jasno ima dvostruki
broj hromosoma. To je d i p l i d n i broj. Dijeljenjem te nove stanice razvije se novi organizam, koji u svim
tjelesnim (s o m a t s k i m) stanicama ima diploidni broj hromomoma (penica 14, jabuka 34, kokos 74,
govedo 60, covjek 48). Ali kad taj novi diploidrii organizam razvije svoje spolne stanice, te imaju opet
haploidni broj hrorriosoma.
Spolne stanice zivotinja zovu se g a m e t e. Muka gameta je s p e r m i j (u praksi se testa kae sjeme), a
enska o v u m (jaje). Gamete nastaju u posebnim t. zv. spolnim organima (muke u testisu, a zenske u ovariju
ili jajnjaku). Da se u gametama broj hromosoma smanji na polovicu, jer ?e se spajanjem gameta opet do?i do
diploidnosti, postoji naro?ita dioba spolnih stanica, nakon koje u stanicama k?erkama ima upola manji broj
hromosoma. Ta se dioba zove m e j o z a, za razliku od m i t o z e, kod koje u stanicama k?erkama ima isti
broj hromosoma kao i u stanici-majci.
Spajanjem muske i zenske gamete (oplodnja) nastaje nova stanica, t. zv. z i g o t a. Nejzinim se daljnjim
dijeljenjem razvije novi organizam. Ako se spoje dvije gamete, koje s obzirom na jedno ili vie svojstava imaju
istu genetsku konstituciju (na pr. spermij sa nasljednom osnovom za ,,bijelo,, i jaje s istom osnovom za
,,bijelo,,), nastalu zigotu zovemo h o m o z i g o t a, a ako su nejednake (na pr. spermij za ,,bijelo,, a jaje za
,smedje) nastaje h e t e r o z i g o t. U praksi se heterozigot ?e?e naziva h i b r i d ili krianje, a parenje tako
nejednakih roditelja h i b r i d i z a c i j a ili krianje. Ako se novi organizam razvije iz samog jajeta bez
oplodnje (partenogenetski), takvo jaje zovemo a z i o g o a, a taj organizam m a z i g o t (na pr. trut)
Kriamo li na pr. kunica bijele boje sa ze?icom smede boje (ili smedeg kunica sa bijelom ze?icom), svi
potomci u prvoj generaciji (koju kra?e piemo F 1) bit ?e s m e d j i. Za takva svojstva, koja u F1 prevladaju,
kaemo, da su d o m i n a n t n a; a ona, koja se gube r e c e s i v n a (u naem primjeru bijela boja
kunica).No katkada od dva takova alternativna (ili ,,bijelo,, ili ,,smede,,) svojstva nastaje neko novo, tre?e
svojstvo: Kriamo li biljku zijevalicu crvenog cvijeta s biljkom bijelog cvijeta, F1 ?e imati r u i ? a s t e

cvjetove. Takva svojstva, koja su u F1 u sredini izmedju jednog i diugog alternativnog svojstva roditelja,
zovemo i n t e r m e d i j a r n a. Ako u F1 prevladaju svojstva majke, F1 je m a t e r n a l n a. Prevladaju li o?
eva svojstva, F1 je p a t e r n a I n a, a ako u F1 dodju do izraaja svojstva oba roditelja, F1 je b i p a r e n t a l
n a.

P o v r a t n o k r i a n j e je takvo kod kojega kriamo individuum iz F1 sa jednim od roditlja (ili s majkom

ili s ocem), a r e c i p r o ? n o k r i a n j e je onda, kad najprije krizamo na pr. utog truta s tamnom maticom,
a onda tamnog truta sa zutom maticom.
Za svako svojstvo organizma mora u spolnim stanicama biti neka osnova, koja to svojstvo prenosi na.
potomstvo. Te osnove zovu se g e n i. U genetici se geni testa nazivaju f a k t o r i. Geni ili faktori smjeteni su
na hromosomima, a ta?no mjesto, gdje je smjeten izvjestan gen, zove se l o k u s. U gameti smedeg kuni?a
postoji dakle gen za smedju boju dlake, a u gameti bijelog za bijelu boju. Takav par gena, koji djeluju na isto
svojstvo, zovemo jedan par a l e l a. No ima mnogo svojstava, na koje djeluju vise gena, koji su smjesteni na
raznim Iokusima. Takove gene zovemo m u l t i p l i g e n i ili m u l t i p l i

f a k t o r i. Nadalje ima mnogih

gena, koji nemaju samo jedan par alela (kao to je u naem primjeru gen za boju dlake kuni?a imao dva alela,
jedan za ,bijelo i jedan. za ,smede), nego po vie, kad to ?itav niz aIela koji imaju isti lokus. To su m u I t i p
I i a l e I i. Analizirilllje takvih svojstava mnogo je zamrenije, nego onih svojstava, koji proizlaze od jednog
para alela.
Osim gena, koji uzrokuju svojstvo, koje je organizmu korisno ili potrebno, ima i takvih gena, koji se bez
ikakove vrijednosti ili su ?ak tetni, jer smanjuju ivotnu sposobnost organizma. Takvi se zovu s e m i l e t a I n
i geni, a ima i takvih, koji sprecavaju razvoj gameta. To su letalni ili smrtonosni geni. Ako se takav par letalnih
gena nadje u obim gametama (t. j. homozigotno), novi organizam nije sposoban za zivot.
Katkada se u nekom individuu samo od sebe, nenadano pojavi neko novo svojstvo, ili se neko staro mnogo
izmijeni. To svojstvo, ak je nasljedno, znaci da proizlazi od jednog novog gena. Pojava se zove m u t a c i j a, a
individuum m u t a n t.
P o p u I a c i j a je smjesa individua razlicitih genetskih konstitucija, t. j. skupina organizama iste vrste, ali
razlicitih svojstava. Zelimo li, da iz te skupine dobijemo jedan niz organizama tocno odredenih, pozeljnih
svojstava (nova odlika, sorta, soj, podvrsta i t. d.), moramo poduzeti citav niz genetskih mjera, od kojih
najprije dolazi odabiranje individua trazenih svojstava (s e le k c i j a). iz te populacije, a zatim odvajanje i
kontrola (i z o I a c i j a) tih individua. Da upoznamo genetsku konstituciju nekog individua, moramo voditi
posebne zapise za sve kontrolirane individue o njihovim svojstvima, koja nas interesiraju, kao i svojstvima
njihovih predaka. Ti podaci se zovu p e d i g r e- i.
IZ ANATOMIJE I MORFOLOGIJE: Tijelo svakog insekta obavito je cvrstim hitinskim oklopom, koji zovemo
e x o s k e l e t o n. Zbog pokretljivosti taj oklop je sastavljen od mnogo dijelova ?lanaka, koluti?a,

segmenata, ljusaka, plo?ica. Tako je prsite (t h o r a x) p?ele sastavljeno od 4 kolutica, a zadak (a b d o m e n)

od 9. Svaki od tih koluti?a sastavljen je od dvije ovojne ljuske. Gornju, le?nu zovemo t e r g i t. Drugi tergit
prsita ?ini izmedju prednjih krila jedno ispup?enje, t. zv. titac ili s e u t e l l u m.
Stopalo pcelinje noge (t a r s u s) satoji se od 5 ?lanaka, od kojih se prvi, osobito velik, zove m e t a t a r s u s.
P r o b o s c i s je naziv za p?elinje riIce, koje se sastoji od mnogo dijelova; najvazniji su za praksu jezik, brada
i podbradak, jer ti dijelovi ?ine duzinu proboscisa koja se mjeri.
S p e r m a t e k a je sjemena kesica matice, u kojoj matica dri sjeme (spermu) primljeno od truta
prilikom svadbenog leta.

Genetika pele medarice II deo

Postavljeno 02.04.2009. 2.437 pregleda
Dr. F. Ruttner, Dr. O. Mackensen:;
Genetika p?ele medarice II deo
RAZDIOBA I OPIS EVROPSKIH PCELINJIH RASA
Goetze (1940) razlikuje tri grupe rasa unutar A p i s m e l l i f e r a:
1. Indijska i isto?no-azijska grupa (subspecies i n d i c a F.);
2. Afri?ka grupa, sa podvrstama c a p e n s i s Eschoscholtz, u n i c o l o r Latr., a d a n s o n i
Latr., i n t e r m i s s a v. Butt. R. i f a s c i a t a Latr.
3. Evropska grupa sa podvrstama m e l l i f e r a L. i s y r i a c a v. Butt. ( = A. c y p r i a
Bollm.).
Sirijsko-ciparska p?ela, kao i podvrsta f a s c i a t a, predstavlja prijelazni oblik iz evropske u afri?ku, grupu.
U mediteranskom podrucju gdje postoji osobito iroka diferencijacija pcelinjih rasa, rnogu se primijetiti ociti
prijelazni oblici izme?u evropskih i susjednih africkih rasa (Spanija, Sicilija, Srednji Istok) unato? jasno odre?
enim granicama izme?u podru?ja razdiobe.
Evropska p?ela medarica (subspecies m e l l i f e r a) obuhvata sve p?ele evropskog kopna. Prema istoku
njezino podrucje rasprostiranja prua se, citavom Rusijom sve do Pacifickog Oceana.
Ona je bila predmet mnogo opirnijih istraivanja, nego druge podvrste, naro?ito centralno-evropske, forme, a
zbog njezine velike ekonomske vrijednosti bila je siroko rasprostranjena. Kako je
Osim toga u umjerenim zonama ona najvanija za genetska istraivanja, to mora biti obra?ena osobito
opseno. Razli?ite rase evropske p?ele medarice bile su najvjerojatnije odrezane, za vrijeme ledenog doba u
umama, tada pokrivale podrucje Sredozemnog i Crnog Mora vrlo debar

primjer izolacije stvorene ledenim barijerama.

Sl. 3 Sredita p?elinjih rasa i sjev. Ameri?ke (po Goetze-u)

Nekoliko op?ih zoolokih zakona vlada nad podru?jem rasprostiranja A. m e l l i f e r a: pove?avanje
tjelesne veli?ine idu?i od juga prema sjeveru i smanjivanje duinie proboscisa idu?i u istom smjeru (Alpatov,
1925, 1929. Mihajlov, 1928. Goetze, 1940.). Mihajlov je cak dao jedan faktor (za Rusiju), koji doputa iz
geografske irine izra?unavanje duine probosclsa, koju bismo mogli o?ekivati u izvjesnom podru?ju. Me?
utim ti zakoni su neosporni samo unutar jednog jednolienog rasnog podru?ja i postaju nesigurni na granicama
(Alpe, Kavkaz).
?etiri rairene rase podvrste m e I I i f e r a, koje se morfoloki i geografski lake razlu?uju, stekle su naro?
ito zna?enje (vidi tako?er Tablu 1.).
1. Var. m e l l i f e r a L., njema?ka ili tamna p?ela. Ona se nalazi u ?itavoj centralnoj Evropi sjeverno
od Alpa. Holandske p?ele, a vjerojatno i one u centralnoj i sjevernoj Francuskoj pripadaju tom varijetetu.
Morfoloki ona je karakterizirana svojom veli?inom, tamnom bojom, hitina i dlake, izvanrednom duinom
gornje dlake, uskim, rijetko dlakavim tomentima, kratkim proboscisom i niskim kubitalnim indeksom. Njezina

sjeverna forma var. L e h z e n i v. Butt. R, uro?ena u Skandinaviji, a mogu?e na?ena i u Engleskoj, pokazuje te
karakteristike u ?ak jo vie istaknutom obliku.
Nedavno je Goetze (1948.) opisao alpsku rasu (prvobitno zapadno-alpska p?ela) na?enu u skrovitim
dolinama austrijskih i svajcarskih Alpa. Njezin morfoloki i geografski odnos prema drugim rasama jo nije
sasvim jasan, no ona je svakako uklju?ena u var. M e I I i f e r a. Tamna je sme?a i relativno kratke dlake:, U
duzini proboscisa i u kubitalnom indeksu nalazi se izmedu var. M e I I i f e r a i var. C a r n i c a. Prema
Goetze-u i Hoehn-u (1944.) velika razlika izme?u kubitalnog indeksa radilica i trutova osobito je karakteristi?
na. Njezin najbolje poznati reprezentant je Nigra, koja se mnogo uzgaja u Svajcarskoj i Njemackoj. Brother
Adam (1951.) me?utim pori?e postojanje, te alpske p?ele kao odvojene rasne grupe.
2. Var. C a r n i c a Polm., kranjska p?ela (Karniola) nalazl se u dijelovima Austrije prema jugu i istoku
od Alpa, na sjevernom Balkanu u sjeveroisto?nim krajevima sve do Karpata, a na jugo-istoku u dolini Dunava
vjerojatno sve do Bugarske. U austrijskim Alpama originalne granice njezinog podru?ja rasprostranjenosti,
gdje se ona susre?e sa tamnom p?elom, naprotiv su jasno odre?ene (Ruttner 1950.). Njezin rasni tip vrlo je
jednoli?an. Ona je neto manja od var. M e I I i f e r a, ali su joj noge i proboscis mnogo dulji, i ima veliki
kubitalni indeks. Njezina dlaka je kratka, gusta i napadno sive boje. Tomenti su iroki i vrlo gusti. Boja hitina
gotovo je tako tamna kao i u var. M e I I i f e r a; Posljednjih godina neki vrijedni nerojivi sojevi bili su
uzgojeni od te rase u Austriji, koji se, izgleda, odlikuju osobito u sakupljanju praka (i sa crvene djeteline,
Goetze, 1948.) i odli?nom zimovanju, pa zbog toga one zamjenjuju tamnu p?elu sve vie i vie, na pr. u
Njemackoj.
3. Var. I i g u s t i c a Spin., talijanska p?ela porijeklom je s Apeninskog Poluotoka. Njezina rasna slika
isto je tako jedinstvena kao i ona u var. C a r n i c a (kojoj je vrlo srodna), tako da ju je Goetze mogao smatrati
obi?nom junom formom. Odlikuje se zutim abdominalnim pojasima. Bioloski njezino juno podrijetlo
moese prepoznati po ranom proljetnom uzgoju legla i slaboj
sposobnosti prezimljenja.

4. Var. c a v c a s i c a Gorb., kavkaska p?ela. Najjuniji predstavnik ruskih tipova (var. S i l v a r u m i

var. A c e r v o r u m). To ime odnosI se na sivu kavkasku planinsku p?elu iz izvjesnih predjela Kavkaza, na
kojem ima mnogo drugih tipova. Ona je velika i sive dlake. Zna?ajne su irina metatarsus-a i neobicna veli?ina
t. zv. diskoidalne stanice prednjeg krila (Alpatov, 1938. Goetze,.1940.). Mnogo se uvozila i uzgajala zbog
dobre ?udi i dugog proboscisa, u kojim je zna?ajkama kranjska p?ela jedina rasa, koja joj se pribliuje.
TABLA I.
Karakteristike rasa p?ele medarice centralne Evrope (iznesene su privremene vrijednotsi srednjih iznosa i u
zagradama kolebanja) Sastavljeno prema Goetze-u (1940.), Vecchi-u i Giavarini-u (1950.) i prema
nepubliciranim opaanjima Ruttner-a

Jo nije jasno, da li neke druge forme, opisane kao samostalne rase, no jo neispitane dovoljno, mogu biti
smatrane kao posebni varijeteti. U nekim dijelovima Evrope, nada sve na Zapadu (Engleska, Francuska,
Pireneji) rasna slika samo je djelomi?no poznata Jo ima nekih praznih podru?ja na karti, koje treba da ispune
p?elarski istrazivaci.

GENETIKA RASNIH KARAKTERISTIKA

Moglo bi se misliti, da bi za prou?avanje bila najjednostavnija karakteristika b o j a e x o s k e l e t o n a. Ali ?

ak i u tom slu?aju nalazimo mnoga protuslovlja i nejasnoce unato? opsenim pokusima Newell-a (1915.),
Armbruster:-a (1923.), Zandera (1923.), Watson-a (1927 b), Goetze-a (1930.) i drugih. Mnoga protuslovlja
mogu vjerojatno biti protuma?ena, kako autori i sami ?esto upozoruju, jer upotrebljavani materijal (najvie
talijanska X kranjska ili talijanska X tamna njema?ka p?ela, ali ?esto iz krianja s orijentalnim rasama) nije bio
genetski homogen. Ta je pretpostavka vjerojatnija, budu?i da su faktori boje geograski diferencirani samo u
ograni?enom stupnju. Podaci s obzirom na razlike izme?u recipro?nih krianja (Nikolajev, 1950. Dugat,
nepublicirano), koji su ina?e teko razumljivi, mogu se po svoj prilici na taj na?in protuma?iti. tavie, treba
imati na umu, da kod p?ela kao i drugih insekata, na boju exoskeletona moe utjecati temperatura i zato omjer
p?ela sa zutim obiljezjima u p?elcu ?esto koleba sa sezonom (Muller, 1940., Dreher, 1941.). Kratak pregled
ranijih istraivanja o boji i o drugim rasnim karakteristikama dao je Nolan (1937.).
Iz mnogih istraivanja o boji mogu se uglavnom skupiti ovi rezultati:
1. Vrsta (uzorak, nijansa) boje i njezina jakost (intenzitet) nasljeduju se nezavisno jedna o drugoj (Goetze,
1940.).
2. Sve gradacije boje od jednoli?no crne do jednoli?no zute nalaze se na abdomenu ragilica i trutova. Jedan niz
od 10 gradacija utvrdili su Zander (1921.) i Goetze (1930.), a jednu seriju od 9 postavio je Armbruster (1923.).

3. Cijepanje poslije krianja izme?u tipova razli?itih boja ?esto je nejasno, premda je Zander u svojoj D r o h n
e n a n a l y s e u nekim slu?ajevima ustanovio tipi?an razmjer 1:1. Goetze pretpostavlja niz od 5 alelnih
faktora, od kojih su dva ekstremna faktora (Aurea i Nigra dominantna prema drugima, ali iz kombinacije
jednog sa drugim rezultiraju intermedijarne forme. Ta bi pretpostavka protuma?ila mnoge protuslovne rezultate
opaene u rasnim krizanjima (na pr., prema Armbrusteru crno je svakako dominantno, ali prema Newellu,
Goetzu, Nikolajevu i Alberu, zuto je dominantno). Suprotno Goetzeovom miljenju Armbruster (1923.)
pretpostavlja mnotvo multiplih faktora.
Najtemeljitije djelo o nasljedivanju abdominalne boje dao je William C. Roberts, kojeg je kratak sadriaj bio
publiciran u jednom Clanku Roberts-a i Mackensen-a (1951.). Roberts je pravio kriance izmedu zlatnih
talijanskih i kavkastih linija, koje je on uzgajao u najuzem srodstvu u nekoliko generacija pomocu
instrumentalnog osjemenjivanja, i selekcionirao s obzirom na zutu i crnu boju abdomena. On je naao, da su
radilice u F1 bile intermedijarno prugaste. Matica iz F1 parena sa crnim trutom dala je radili?ko potomstvo,
koje je variralo u boji od intermedijarnog do potpuno crnog, dok je intermedijarna matica parena sa utim
trutom dala radilicko potomstvo, koje je variralo od intermedijarne do zute roditeljske boje. Trutovi hibridne
matiee iz F1 pokazivali su gametsko cijepanje od roditeljskog zutog do roditeljskog crnog. Iz svojih
proucavanja Roberts je zaklju?io, da ima najmanje 7 razli?itih lokus-a za gene, koji uzrokuju boju abdomena.
Utoliko, ukoliko se odnosi na F1, taj rad potvrduje neke od Goetzeovih rezultata, one od Sladena (1909.) koji
je naao F1 intermedijarnom poslije krizanja engleske zlatne i obi?ne crne p?ele, i one od Nolana (1937., str.
1414), koji je naao F1 intermedijarnom u krianjima kavkaske X talijanske p?ele, te evropske smede X zute.
4. Zuto bojadisanje scutellum-a zavisi vjerojatno o jednom nevezanom dominantnom faktoru (Goetze, 1940.).
5.Intenzitet tamnih dijelova abdomena varira izmedu kono-smedje i duboko crne boje. Na temelju cijepanja
dobivenog u pokusnim krizanjima sa mutantom albino-sli?nom kono-bojadisanom formam, Goetze (1940.)
pretpostavlja tri nezavisna para gena. Homozigotna recesivna spajanja sigurno su smrtonosna.
Vrlo malo je dosada poznato o nasljedivanju karakteristika dla?nog pokrova. Goetze (1942.) postavio je skalu
boja sa cetiri stupnja (uto-sivosmedje-crno) za boju dlake kod trutova, bazirana na odgovaraju?oj seriji multiplih alela. On takodjer pretpostavlja, na osnovu svojih pokusa, jedan dominantan faktor intenziteta: prema
tome svaka gradacija boje moe se javljati u dva stupnja intenziteta. Medjutim jo je potreban eksperimentalni
dokaz. Za irinu tomenta, Jegen (1923.) naao je u krianju izmedju krajnskih i njema?kih p?ela cijepanje u
omjeru 5 :1 (siroki : uski). On zato pretpostavlja tri faktora koji djeluju u istom smislu.
Kao daljnja rasna karakteristika, bilo je istraivano nasljedjivanje kubitalnog indeksa. Rytir (1936.) izjavljuje,
da je nii indeks dominantan prema viem, ali cijepanje nije bilo ba jasno. Iz Goetzeovih pokusa krizanja
(1930.) takoder bi se moglo zaklju?iti, da proces nije tako jednostavan i da treba pretpostaviti nasljedivanje
multiplim genima.

I zilje krila i broj krilnih kva?ica pokazuju nesimetriju izmedu obje strane tijela, koja moe biti prili?na
(Phillips, 1929., Alber 1949.) To komplicira njihovu upotrebu za identificiranje rasa.
Druge rasne karakteristike, koje su kvantitativno varijabilne, takve kao tjelesna veli?ina ili ?uvena duina
jezika, pokazuju sli?no nasljedivanje: intermedijarni tip u F1 i vrlo neodredeno cijepanje u F2. Ovdje se
takoder moraju uzeti u obzir multipli faktori.
Kao te morfoloske razlike, i bioloke razlike mogu biti predmet genetskog istraivanja. Izvjesne razlike u
vladanju, na pr. rano zapo?injanje uzgoja legla i naginjanje na grabez talijanske pcele, ili zimska otpornost i
velika marljivost u sakupljanju krajnske p?ele (Dugat, nepublicirano) zajedno s njenom tendencijom
upotrebljavati malo propolisa (Nikolajev, 1950.), lako se prate u pokusima krizanja i mogu biti uspjesno
genetski izolirane. Prema Alberu (1950.), koji je mnogo radio s krajnskim krizancima, mogu?e je dati slijede?e
navode s obzirom na nasljedivanje i n s t i n k t i v n i h p r o - c e s a: spomenuta upotreba mnogo propolisa
dominantno je nasljedna (vidi takoder Nikolajeva, 1950.). Tendencija ostajanja na sa?u za vrijeme
manipulacije, zajedno s mirno?om p?ela i matice recesivna je prema razdrazljivosti i bojazljivosti od svijetla.
Krizanje s rasama, sklonim da smjesta odlete sa sa?a dovodi do tr?anju sklonih (njem. R e n n e n d e n) pcela.
Smjestanje zaliha blizu legla recesivno je prema smjetanju dalje od legla. Nasljedstvo krotkosti jos nije jasno.
Iz krianja dvaju krotkih rodova ?esto nastaju ?avoli boda?i. Drtigom zgodom potomstvo nakon krianja s
boduama je posve blago. Uopce je poznato da na tu karakteristiku utjecu vanjski faktori. Ima o?evidnih
razlika izmedju pojedinih rasa ?ak i u sloenom plesnom jeziku p?ela (von Frisch, 1948., 1952.).
Interesantan je izvjestaj Vansell-a i Todd-a (1932.), da je izvjesno rasno krianje otporno prema otrovanju
kestenovim peludom. Osobito je vrijedno istaknuti, da se prva hibridna generacija u p?ela medarica ?esto
odlikuje visokom proizvodnjom. I unutar predjela nastavanih izvjesnom rasom postoje ekoloski tipovj (njem.
O e k o t y p e n), koji se odlikuju izvjesnim svojstvima u vladanju (Muller, 1950.), na pr. vrijeskova p?ela ;
(unutar podrucja tamne p?ele), koja se roji prekomjerno, ili nizinska austrijska p?ela (unutar krajnske p?ele),
koja ima slabu tendenciju rojenja i koje poklapa med bijelim poklopcima.
MUTACIJE

Mutacije dobavljaju najbolji materijal za genetske pokuse. Gen, koji je bio najpotpunije ispitan, jesu b i j e I e
o ? i, koje se ?esto javljaju u drutvima same od sebe Iz drustva, koje je sadravalo trutove bijelih ociju,
Becker (v. Zander, 1947.) uzgojio je veliki broj matica. Jedan dio tih matica proizvodio je trutove bijelih o?iju
u omjeru 1 : 1. Prema tome mora da su te matice bile heterozigotne za taj gen. Mihajlov (1931.) potvr?uje tu ?
injenicu i u isto vrijeme ukazuje na vanost umjetnog osjemenjjvanja, iako je njegova tehnika bila tada jo
nesavrena. On je oplodio heterozigotnu maticu spermom truta bijelih o?iju i tako dobio radilice bijelih ociju u

omjeru 1 : 1. U naravnim prilikama bijele se radilice ne pojavljuju, budu?i da bijeli trutovi, zbog njihovog
manjkavog vida, ne uspijevaju u sparivanju.
Zabiljezena su jo tri daljnja jednostavna recesivna gena. Mackensen (1951. b, str. 505) opisuje k o r d o v a ngen, koji mijenja crni tjelesni pigment u smedji poput kordovanske koe, a Rothenbuhler i dr. radili su sa dvije
recesivne boje oka: boje poput s l o n o v e k o s t i (1949.), i c h a r t r e u s e* (1951.). Faktor, koji pod
homozigotnim uvjetom dovodi do crvenih o?iju nalazi se sada u istrazivanju (Ruttner). Ovaj je takoder
recesivan lli nasljedstvu. Daljnji recesivni gen, koji djeluje na razvoj oka odsutnost faceta istraivao je
Schasskolsky (1935.). On je upotrebljavao originalnu metodu analize, potaknuvi heterozigotne radilice, da
nose jaja (u malim bezmati?nim drutvima), i analiziraju?i tako dobivene trutove.
I svojstvo jednookosti (ciklopske pcele) Cini se, da proizlazi od jednog recesivnog gena (Lotmar, 1936.).
Njegov semiletalni u?inak ?ini genetsku analizu tekom.
Dreher (1940b) je opisao dominantno nasljednu zna?ajku nasljednu paralizu (crna bolest), kod koje potpuno
manjka gornja dlaka. Ta je karakteristika pored toga vezana s napadnim smanjenjem vitalnosti. Ve?ina trutova
nije sposobna iza?i iz svojih stanica.
?esto su zapaeni letalni faktori (Fyg, 1936. Goetze, 1940.), smetnje, koje p?elari obi?no ozna?uju kao
neplodna jaja. U jednom slu?aju, kojeg je otkrio Fyg, bio je vjerojatno jedan dominantan gen, proizaao od
roditelja-mujaka, buduci da je matica proizvodila normalne trutove, poto je postupkom hladenja bila u?
injena trutovnja?om. Drugi letalni faktor rezultira u smrti u stadiju lutke (zakrljalo leglo vidi Borchert,
1939.). Fyg (1946.) je opisao dvije matice sa abnormalnim ziljem krila (podsjecajuci na delta formaciju kod
D r o s o p h i I a), koje su odlagale malo i slabo razvijena jaja. Na nesre?u ne raspolaemo nikakvom
genetskom analizom. Jedna alelna serija letalnih gena bit ?e opisana kasnije u poglavlju C i t o l o g i j a i o d
r e ? i v a n j e s p o I a.
Schneider i Briigger (1946.) su izvijestili o jakom nasljednom deformitetu nogu i ticala, koji su pratili kroz tri
generacije. Oko 21 % radilica pokazivalo je tu izoblicenost. Postotak trutova bio je ?ak ve?i,, Premda je 10 do
14 matica odgojenih iz ovih drutava proizvodilo deformirano potomstvo, one same bile su sve za?udno
normalne.
* blijeda, zuto-zelena jabucna boja (op. prev.)

Genetika pele medarice III deo

Postavljeno 05.06.2009. 3.681 pregleda
F. Ruttner i O. Mackensen:

Genetika p?ele medarice III deo

GINANDROMORFI I IMPATERNALNE ZENKE
O p?elama, kojih je telo sastavljeno od mukog i zenskog telesnog tkiva (ginandromorfi), pisalo se u
literaturi u posljednjih 150 godina. Ima nekoliko na?ina, na koje takvi individui mogu nastati. Boveri (19115)
pretpostavlja delomicnu oplodnju: jajna stanica dijeli se prije oplodnje i jezgra spermija spaja se samo s
jednom od jezgara-kceri. On je naao podrsku za tu teoriju u rasporedu boja kod ginandromorfa dobivenih od
zute talijanske matice parene s crnim nemackim trutom. Ginandromorf, koga je opisao Maskensen (1951b)
mora da je nastao tim nacinom, jer su zenski dijelovi genetski bili b i p a r e n t a l n i, a muski dijelovi m a t e r
n a l n i. Drugo tumacenje koga je iznio Morgan (1905) jeste, da se jedan spermij spaja sa jajnom jezgrom i
tvori zenske delove, a jedan od prekobrojnih spermija razvija se unutar jaja, te tvori muske dijelove. U tom
slucaju zenski su dijelovi opet biparentalni, dok su muski dijelovi p a t e r n a l n i. Rothenbuhler i drugi (1949,
1951) opisali su ginandromorfe toga tipa kod jednog soja, koji je proizvodio ove abnormalne individue u
velikom broju. Roseh (1927) proizveo je ginandromorfe eksperimentalno ohladivanjem oplodjenih jaja.
U pcele medarice potpune zenke mogu se razviti iz neoplodenih jaja. One su nazvane impaternalnim, buduci
da nemaju oca. Juzno-africka Kapska pcela (A p i s c a p e n s i s) i Tuniska pcela (A p i s i n t e r m i s s a)
redovito su sposobne uzgajati matice i radilice iz neoplodjenih jaja (Jack, 1916., Gough, 1928., Hewitt, 1892.).
Mackensen (1943.) ukazivao je, da se takve zenke katkad pojavljuju i kod evropskih pcela. Dakako da doti?na
jaja moraju imati puni broj hromosoma. Nije poznato, kako ove impaternalne zenke nastaju kod pcele
medarice, ali Speicher K. G. i Speichner B. R. (1938.) izneli su citoloski dokaz, da pokazu kako u H a b r o b r
a c o n a, jedne parazitske osice, one verojatno nastaju iz tetraploidnog tkiva u jajnjacima. Posle redukcije
jaje je diploidno i zato se razvije u zenku bez oplodnje. Mozda kapska i tuniska pcela nagiinju na tetraploidnost
(t. j. imajuci cetiri puta haploidni broj hromosoma u jezgri) u tkivu jajnika.
CITOLOGIJA I ODREDIVANJE SPOLA
Nachtsheim (1913) je izvrsio opsezan citoloski studij pcele medarice i preispitao raniji rad. Kasnije Jegen
(1920.) pise takodjer o tom predmetu, a jo kasnije Sanderson i Hall (1948.). Prema Nachtsheimu diploidni
broj hromosoma je 32 a haploidni broj 16. U oogoniju (stanice jajnjaka iz kojih se razvijaju jaja) ima 32
hromosoma (16 parova, koje on zove S a m m e l e h r o m o s o m e n), a nakon redukcije i jednake podjele (m
e j o z a i m i t o z a) jaje prima 16 hromosoma (8 parova). U spermatogoniju (staniea iz kojih se razvija
sperma) ima 16 hromosoma. Spermatogeneza (razvoj sperme) sastoji se od jalove prve diobe i p o d j e d n a k
e druge diobe, tako da ima 16 hromosoma u spermatidi, koja se pretvara u spermij (muka spolna stanica).
Tendencija grupiranja u8 parova bila je opaena i u spematogenezi. U konacnom stadiju ima 16 hromosoma u
neoplodenom jajetu i 32 u oplodjenom. Brojevi mogu biti mnogo vii u somatskim stanicama (telesnim
celijama, t. j. takvim, koje nisu rasplodne). Kod truta zabelezeno je 32, pa cak i 64. Whiting-ovo (1945.) tuma-

cenje Nachtsheimovih brojaka jeste, da je haploidni broj 8, a diploidni 16. On to op?enito zasniva na cinjenici,
da hromosomi imaju tendenciju, da se sparuju ili udvostrucuju i da je 8 najnizi broj nalazenih parova.
Sanderson i Hall su nasli 16 hromosoma u muzjaka i 32 u zenke, a nikakvog dokaza sparivanja hromosoma,
sto Nachtsheim opisuje. Oni su takodjer nasli, da hromosomi imaju izvjesnu individualnost i da se u muzjaka
nalazi jedan kukast hromosom, a u zenke dva. Pravi haploidni broj ne moze biti konacno utvrden, dok se
dovoljnhim brojem mutantnih gena ne ?e mo?i odrediti broj vezanih grupa.
Nedavno je Manning (1949.-50.) iznio teoriju o odredjivanju spola pcele medarice na osnovu citoloskih
nalaza. Manning je nasao jedan kukast hromosom, za koga smatra, da je spolni hromosom. U spermatogenezi
spolni hromosom nije ukljucen u k l u p k u druge diobe i gubi se ostavljaju?i 15 hromosoma u spermatidi iz
koje se razvija sperma. On je nasao 31 hromosom u oogoniju, od kojih je jedan, spolni hromosom, kukast.
Prema njegovoj teoriji balans izmedju 15 autosoma (t. j. n e s p o l n i h hromosoma) i jednog jedinog
spolnog hromosoma odreduje muskost, a balans izmedu 30 autosoma i jednog spolnog hromosoma odreduje
zenskost. U toku formiranja jaja diferencijalno dozrijevanje uzrokuje, da spolni hromosom uvijek ostaje u
jajnoj jezgri, tako da zrela jaja sadre 15 autosoma i jedan spolni hromosom i bez oplodnje razvijaju se u
muzjake. Oplodjena jaja sadrze 30 autosoma i 1 spolni hromosom i razvijaju se u zenke.
Sanderson i Hall (1951.) kritizirali su Manningov rad i potvrdili svoje ranije nalaze od 16 i 32 hromosoma.
Kerr (1951.) medjutim potvrduje izu?avanje tamno bojadisanog tijela iz klupka u sperinatogenezi. Pomo?u
dopisivanja saznalo se, da dr. Hans Ris sa Univerziteta u Wisconsinu, u suradnji sa Kerrom, nije mogao
pokazati spolni hromosom Manninga sa Feulgenovom tehnikom boj adisanja, koja bojadie samo hromosome.
U materijalu iz razlicitih izvora nadjeno je, da se 16 hromosoma dijeli normalno u drugoj diobi spermatogeneze. Budu?i da je bojadiasnje istog materijala hematoksilinom pokazalo bojadisano telo izluceno, kako je
Manning opisao, smatra se, da je to prije n u k l e o l u s nego hromosom. Detalji toga istrazivanja bit ?e skoro
publicirani.
Izvjestan dokaz protiv Manningove eme nalazi se u ginandromorfima Rothenbuhlera i dr. (-1951.), u kojima
se musko tkivo genetski pokazalokao androgenetsko t. j. poteklo od prekobrojnog spermija). Ako spermij
sadrzi samo 15 autosoma i nikakav spolni hromosom, kako Manning pretpostavlja, tada bi na osnovu genetske
ravnoteze trebalo ocekivati, da androgenetski delovi budu zenski, ako bi se oni uopte mogli razviti.
Nedavno je Mackensen (1951b) publicirao genetski dokaz, da bi spol kod pcele medarice mogao biti odreden
kao kod H a b r o b r a c o n a (vidi WhitIng, 1940, 1 1943.). Kod H a b r o b r a c o n a spol je odredjen nizom
od najmanje 9 alela. H e t e r o z i g o t i su zenke, a z i g o t i su muzjaci, a h o m o z i g o t i* su
biparentalni muzjaci, koji su u velikom stepenu nesposobni za zivot. Kod tog insekta biparentalni muzjaci bil
su citoloski i genetski doka zani, a veza alela prema spolu hila utvrdena jednim spolno vezanim genom. Ta
metoda odredivanja spola kod H a b r o b r a c o n a prihvacena je kao utvrdena cinjenica. Kod pcela medarica

Mackensen nije nasao biparentalnih muzjaka u genetskim pokusima, ali je dokazao proucavanjem vitalnosti
legla, da postoji niz h a p I o v i t a I n i h h o m o z i g o t n i h I e t a I n i h g e n a, slicnih u smrtonosnom
djelovanju spolnim alelima H a b r o b r a c o n a, tek sto su oni sigurno potpuno smrtonosni, ako su
homozigotni.
Taj mehanizam ima silno prakticno znacenje. Matica, koja naide na truta, koji ima aIel razlicit od njenog
vlastitog,. proizvodit ce normalna jaja, ali ako se dogodi, da trut sadri aIel istovrstan jednom od njenih
vlastitih, tada ce polovica njezinih jaja biti nesposobna za zivot. Rezultat parenja sa dva truta zavisit ce dakako
o tipu i broju spermija primljenih od svakoga truta.
Ocekivani postoci visoke, niske i osrednje vitalnosti pod slucajnim prilikama prirodnog parenja u
populacijama, koje sadre razlicite brojeve alela, proracunali su Roberts i Mackensen (1951.). Cak sa 40 alela
u populaciji, priblizno 5 % jednostruko parenih matica i 10 % dvostruko parenih matica prozvodit ce leglo
niske ili srednje vitalnosti. Da se ima stalno visoko otporno leglo, uzgajace pcela mora imati potpunu kontrolu
letalnih alela. Jedan od najprakticnijih nacina za postizavanje toga cilja jest proizvodnja hibrida iz inbridnih (t.
j. u najuzem srodstvu uzgojenih) linija poznate konstitucije. Takvim sistemom uzgajac moze imati koristi od
hibridne krepkosti isto kao i od kontrole letalnih alela. O predmetu hibridnog uzgoja pcela temeIjito su
rasprav!jali Roberts i Mackensen.
INBRIDING

Predmet parenja u najuzem srodstvu (inbriding) kod pcele medarice privukao je izvjesnu paznju posljednjih
godina. Kalmus i Smith (1948.) radili su sa tri uobicajena sistema parenja: majka-sin, brat-sestra i tetka-necak.
Ove su, zajedno s manje srodnim uobicajenim sistemima, razmatrali Crow i Roberts (1950.), Polhemus i dr.
(1950.), i Polhemus i Park (1951.). P e d i g r e i kod pcela medarica nisu tocno uporedjivi sa onima kod
diploidnih zivotinja, ali aka se ispravno uzme u obzir, da je genetski sastav svake g a m e t e proizvedene od
muzjaka identican sa onim od neoplodenog jaja, iz kojeg se on razvio, tada postupci, upotrebljavani za
diploidne zivotinje, mogu takodjer biti upotrebljeni, sa neznatnom preinakom, i na pcelinje pedigre-e. Interval
od zenke do zenke u pcelinjem pedigre-u moze se uzeti kao dvoskuka generacija ili kao dvije jednostruke
generacije.
Crow i Roberts daju uporedenje postotka smanjivanja heterozigota kroz jednu generaciju za nekoliko,
uobicajenih sistema parenja u srodstvu:
Povratno krizanje sa muzjakom

50 %

Majka-sin

29,3 %

Brat-sestra

19,1 %

Tetka-necak

17,4 %

Bratici

13,0 %

Stric-necaka

9,6 %

U drugoj metodi, povratno krizanje sa zenkom, postotak opadanja heterozigota se najprije naglo penje, no
ubrzo se izravnava, priblizavajuci se 0,25 % heterozigota umjesto 0,0.
Povratno krizanje s muzjakom vrsi se prvo oplodnjom matice s jednim trutom, a tada oplodnjom kcerke sa
spermom iz s p e r m a t e k e majke. To su izvodili Watson (1927b) i Nolan (1937., str. 1411). U narednoj
najbroj metodi, u parenju majka-sin, sinovi moraju biti odgojeni od matica, koje legu jaja djevicanski, i pareni
sa svojom majkom. Na tu tehniku ukazao je Mackensell (1951a), da je prakticna. U parenju brat-sestra trutovi i
djevicanske matice uzgojene su od iste oplodene matice.
Parenje majka-sin ekvivalentno je samooplodnji kod bilja, koje donosi oka 50 %. opadanja heterozigota u
svakoj generaciji (dvostruka generacija kod pcela). Parenje brat-sestra genetski je to parenje majka-kcerka i
jednako kao parenje potomstva sa bliim roditeljima kod goveda. Polhemus i dr. navode genetsku homolognost
i analogne primjere razlicitih fizickih parenja kod goveda i kod pcela, kakva su i gore navedena.
Brzina u danima, kojom se mogu posti?i izvjesni stepeni inbridinga; zavisi o potrebnom vremenu za svaku
generaciju i o izgubljenoj heterozigotnosti po generaciji. Na primjer, proteklo vrieme od matice do kcerke (od
stadijuma jajeta do potpune p?ele koja po?inje da nosi jaja) prosecno je 30 dana, naprotiv ako svaka generacija
treba nave trutove, taj interval se povecava na oko 70 dana. Uspjesnost pojedinih uzgojnih sistema obradili su
detaljno Polhemus i Park (1951.). Naknadni rad, koji obraduje proizvodnju brzih generacija treba takoder uzeti
u obzir.
U nekim redovnim sistemima parenja ne cini razlike, da li je jedan ili vie trutova bile upotrebljeno za
osjemenjivanje svake pojedine matice. To su parenja: majka-sin, brat-sestra, stric-necaka i povratno krizanje sa
zenkom. Medjutim u drugim sistemima, u kojima moraju biti upotreblfene dvije kcerke jednog truta, da odre
neprekidnost linije, odstupanje mora biti u?injeno zbog povecanog srodstva tih kceri, uzrokovano cinjenicom,
da su one primile istovetne gene od svog oca. Ti su sistemi parenje tetka-necak i parenje bratica. U takvim
sitemima upotreba nekoliko trutova za osjemenjivanje jedne matk; znatno komplicira kalkulaciju. Ovi sistemi
zato nisu take korisni kao drugi, gore spomenuti. Sa sadasnjom tehnikom veta?kog osjemenjivanja potrebno
je koristiti vise trutova za dovoljno osjemenjivanje, da se postigne odrzanje jednog punog drustva.
Racunanjem koeficijenata inbridinga i koriscenjem nepravilnih pedigre-a bavili su &e Crow i Roberts.
GENETIKA I PCELARSKA PRAKSA

Naucna istrazivanja nasljednih i rasnih karakteristika pcele medarice imala su dakako izravan utjecaj na
nastojanja, da se poboljsa njezino ekonomsko usavrsivanje. Pojam usavrsivanje je medjutim sastavljen od
tako mnogo individualnih faktora, da je praktican rad suocen sa gotovo tezim problemima, nego sto su oni

eksperimentalne genetike. Ovo nije mesto za pretresanje kompliciranih sistema, koji su se razvili zbog
pronalazenja komparativne baze za selekciju. Nego jedan drugi problem ce ovdje biti spomenut, koji pokazuje,
da uprkos nekim osobitostima, ima velikih slicnosti izmedju pcela i drugih organizama a to je uzgoj
varijeteta otpornih prema bolestima. Kontroliranhim uzgojem i selekcijom, koriscenjem umjetnog
osremenjivanja, bilo je moguce ustaliti sojeve, koji su visoko otporni prema americkoj trulezi legla. Krizanci
izmedju tih sojeva otporni su, a uz to i produktivniji nego inbridirani sojevi. Odabrana dela o tom predmetu su:
Park (1936.), Park i dr. (1937.,
1939.), Sturtevant (1949.) i Cale (1949.). Zbog ekonomske vaznosti drugih bolestio, bil su ?injeni veliki
napori, da se proizvedu varijeteti otporni i prema tima. Tako je Brother Adam (1950.) mogao izvestiti o
uspjehu s krizanim odvjetkom, koji pokazuje visoku otpornost prema bolesti akariozi. Prema Goetzeu (1949.)
krizanje izmedu tamnih matica i krajnskih trutova dovodi do hibrida naro?ito otpornih prema
n o s e m i.
ZAKLJUCAK

Ovaj pregled dosada poznatih cinjenica o genetici pcele medarice pokazuje, kako je bio ucinjen mali napredak
u usporedbi s genetskim istrazivanjem kod drugih organizama. Cak s obzjrom na nasljedne faktore za boju
hitina exoskeletona, stanje je daleko od toga, da bi bilo jasna. Eksperimentalna istrazivanja, dosljedno
izvodjena u velikom opsegu i tocno procjenjivana, rijetka su. Medjutim pokazalo se, da su takva istrazivanja
moguca, unatoc svim poteskocama. Znatan napredak na polju istrazivanja pcele i uzgojne tehnike u toku
posljednjih godina stvorio je povoljne prilike za nastavak studija pcelinje genetike. Rezultati toga rada koji
neizmjerno mnogo obecava, imaju najvece znacenje za prakticnog pcelara, pa se pored toga moze ocekivati,
upravo zbog specijalnog polozaja pcele, da ce biolozi takoder biti u stanju iznijeti nove i interesantne vijesti iz
tih rezultata.
(BEE WORLD, No 4 i 5, god. 1952., pp 53-62 i 71-75.)
(Dobra rasa pcela, dobra pcelinja drustva od te rase, dobre plodne matice u tim drustvima, to je jedan od
glavnih uvjeta za uspjeh u pcelarstvu. Ne zaboravimo, da je nasa pcela, poznata u cijelom svetu kao
krajnska, na cela svih rasa pcela . .

Pripremanje odgajivakog drutva za proizvodnju matica za

LR konicu
Postavljeno 31.03.2009. 4.697 pregleda

Nema sumnje da roidbeni nagon kod p?ela daje najbolje odgojene i razvijene matice, jar jedno p?elinje drustvo
kada se priprema za roidbu dostie svoj najpovolniji organski razvoj i u konici stvara ose?aj izobilje u svim
pravcima. Takvi su idealni uslovi za izvodjenje matica sa fizi?ke strane ako se ne moemo osloniti na
normalnu roidbenu sezonu i impuls za dobijanje mati?njaka koje trebamo. Mi moemo da stvorimo uslove koji
?e potsticati rojidbeni impuls i optimalno blagostanje kod p?ela kada god budemo hteli.
POSTUPAK JE OVAKAV:
Odabere se jedno osrednje drutvo i njegovo plodite se svede na jedan nastavak, ako je bile na dva. U ovaj
nastavak ostaje matica sa p?elama i 10 okvira legla, eventualna razlika ramova sa leglom se dopunjuje iz
drugih konica. Preko ovog nastavka stavlja se mati?na reetka i novinski papir, pa preko nje jo jedan
npstavak sa 10 okvira legla zejedno sa p?elama iz drugih konica. Sada ?e budu?e drutvo koje ?e graditi mati?
njake imati 20 okvira legla sa maticom ispod matiene resetke i sve njihove p?ele.
Ako glavna paa nije u toku onda p?elema treba davati svekog dana po jedan litar razre?enog meda ili e?
ernog sirupa. Posle devet do deset dana gornji nastavak treba neodlono pregledati i sve mati?njake unititi. Da
ne bi prevideli neki mati?njak treba prilikom pregleda sa svakog okvira stresti p?ele.
U donjem nastavku gde se nalazi matica priprema za roidbu treba da je u punom jeku. Tri do ?etiri, dana
kasnije ovo ogromno drutvo, gde bujaju mlade p?ele, dosti?i?e najoptimalnije stanje da izgradjuje matienjake.
Oko devet sati prepodne, na dan kada larve treba presaditi. ?ine se poslednje pripreme kod drutva koje ?e
graditi mati?njake. Gornji nastavak plodista se sputa na mesto donjeg gde je bila matica, a nastavak sa
maticom se premeta nekoliko koraka dalje od originalnog poloaja. Zatim se trai matica i kada se na?e, p?ele
iz ovog nastavka sa sedam okvira stresaju se ispred leta konice koja stoji na njenom mestu. Ovo drustvo sa
maticom, leglom i p?elama (sa tri okvira koja nisu stresane) prenese se na drugo mesto p?elinjaka. Medjutim,
pri kraju ove operacije perspektivno drutvo formirano da gradi mati?njake ima?e ve?i deo p?ela zbira?ica i
ogromnu koncentraciju p?ela nudilja kao i hrane u izobilju.
Ovo gigantsko drutvo u jako razvijenom stanju rojidbene groznice bez matice, bez otvorenog legla, bi?e u
idealnom poloaju da neguje presa?ene larve. Ovako pripremljeno drutvo odmah ?e prihvatiti presa?ene larve.
Ovde ne?e postojati mogu?nost da presadj?ene larve budu zanemarene prvih nekoliko sati kao to je to slu?aj
kod drugih metoda.
Kada se drutvo posle sat-dva dobro sredi, ono dobija u sredini okvir sa tri letvice po 15 veta?kih mati?njaka
sa presadjenim larvama, ukupno 45 mati?njaka.
Ako nema pae prihrrnjivanje se produava sa po dva litra sirupa dnevno dok se mati?njaci ne zatvore, a to je
do estog dana posle presadjivanja larvi. Ova prihranjivanje je OBAVEZNO.
Ako se u me?uvremeno pojavi paa, drutvu se mora stvoriti prostor za skupljanje meda.

Ako imamo nekoliko drustva koje istovremeno grade mati?njake onda se estog dana popodne zatvoreni mati?
njaci sa pripadaju?im okvirima dodaju jednom od ovakvih drustava na ?uvanje do jedanaestog dana posle
presadjivanja larvi kada se dele nukleusima. Konice koje su gradile mati?njake posle oslobadanja od mati?
njaka spajaju se sa kosnicama gde su bile njihove matice, ili naprave veliki broj Rofusovih oplodnjaka ili
nukleuse.
Ove se konice mogu se upotrebiti jo jednom za gradjenje mati?njaka, ali druga partija matica ne?e biti take
visokog standarda kao prve. Zavisno od vremenskih prilika ipane situacije ovu operaciju treba po?eti
jednovremeno, tako da sve zrele mati?njake za podelu u nukleuse treba da imamo pri ruci krajem maja ili po?
etkom juna.
Jo jednom treba podvu?i vaznost stimulativnog prihranjivanja ako nema pae. Jedna omanja paa da?e
najbolje rezultate. U nedostetku pae najbolje je prihranjivati p?ele razredjenim medom, bez obzira na cenu
kotanja. Razblaivanae ne treba da sadri vise od 1/3 vode i2/3 meda.
Kad bi se dodavalo i polenov prah onda netreba dalji komentar o kvalitetu matica.
Mr Naum Bandov

Rad sa rofusovim oplodnjacima

Postavljeno 17.03.2009. 11.524 pregleda

Mr. NAUM BANDOV,

E-mail: bandzov@neobee.net
Ul. Frukogorska br. 25,
22327 Maradik
Posebnu panju u oploivanju matica zasluuju oplodnjaci Amerikanca Rofusa koji su vrlo
ekonomini, efikasni, a rad sa njima je vrlo jednostavan i interesantan. Originalni sistem
Rofusovih oplodnjaka je sa polunastavcima kako pokaziva ema-slika br. 1.

ema-slika br.1

Selekcioni Rofus

Izgled iznutra Rofusova reetka

Rofusovi sistemi na

pelinjaku
Ja sam je neto modifikovao zbog ekonominijem radu i efikasnijoj oplodnji matica i
proizvodnji ROJEVA i primenjujem je na normalnim nastavcima LR konice, ili kombinirano i
sa polunastavcima zavisno od situacije-jaine drutva, odnosno tehnologije koju primenjujem.
Ekonominost se ogleda u tome to se pravi od standardnih delova LR KONICE tj. od
polunastavaka i normalnih nastavaka sa malom adaptacijom, koje se i dalje mogu koristiti kao
polunastavci i nastavci u meditu odnosno ploditu. Adaptacija se sastoji u tome to se na
nastavak ili polunastavak naprave 6 ljeba (po 3 sa svake manje strane) za uvlaenje 3 tanke
pregradne daske. Sistem se sastoji i kod polunastavaka i kod nastavaka od Rofusove reetke 4
male hranilice za medno ~ eernu pogau, koji se ujedno koriste kao poklopne daske svakog
oplodnjaka. Ostali delovi PODNJAA, KROV i RAMOVI ostaju isti kao od LR konice. Druga
prednost je u tome to se od jednog normalnog drutva, zatim karta ili bezmatka naprave
onoliko oplodnjaka koliko ima ramova sa leglom i to od dva do osam
oplodnjaka.
Efikasnost se ogleda u tome to se oplodnja matice vri uspeno u velikom procentu, ak nekad i
do 90%. Druga prednost se ogleda u tome to se vrlo lako naprave rojevi kad se spoje pele od 2
oplodnjaka Jednu maticu stavimo u kavez u jednom novom formiranom nukleusu, a drugu koju
takoe stavimo u kavez u drigi novi nukleus. Ukoliko je bilo vie oploenih matica, prodaju se
pojedinano kao mlade oploene matice. Trea velika prednost Rofusovih oplodnjaka je u tome
to nikad nemoe da doe do NAZOVI MATICE ako u nekom oplodjaku iz bilo kog razloga
matica se ne oplodi, odnosno ako se ne vrati sa oplodnje. U tom sluaju sve pele preko
duple matine reetke koje je ima u svakom oplodnjaku na Rofusovoj reetki ukupno
4, preice u druge oplpdjake gde su se matice oplodile.

Interesantnost ovih oplodnjaka sastoji se u tome to pelar ulazi u viu tehnologiju rada sa
konicama, tj. u dvomatina, tromatina i viematina drutva, a takoe dobija vea saznanja o
biologiji pela i njihovom ponaanju u okviru pelinje zajednice, to sa sigurnou tvrdim da ba
to fali pelarima da bi postali PRAVI PELARI, a ne da ostanu uvari konica sa pelama. Ako
pelari primene Rofusov sistem proizvodnje matica ni u jednom momentu ne treba da se brinu
za broj pelinjih drutava na svom pelinjaku. Ovo dobija veu vanost ba u vreme kad
pelinje bolesti su u poveanju, a i tete od pesticida rastu i kad pelari koji imaju od 50 do 100
drutava, u nekim godinama u prolee, ostanu na 50% ivih od ukupnog broja pelinjih
drutava.
Dakle jedan sistem ROFUSOVOG OPLODNJAKA sastoji se od: Klasine podnjae, jedana ili
vie Rofusovih reetaka, jednog ili vie rofusovih nastavaka podeljeni sa po 3 pregradne daske
na po 4 oplodnjaka. Svaki oplpdnjak ima specjalnu poklopnu dasku koja moze da primi medno ~
eernu pogau , (ukupno 4 poklopne hranilice) i krov.
Rad odnosno formiranje ovog sistema se pravi tako, to na istom mestu gde je neko pelinje
drutvo slabije (prvenstveno ja ovo koristim) ostavi podnjaa, na nju se postavi rofusova
reetka, a na nju rofusov nastavak podeljen na 4 oplpdnjaka i na svaki oplodnjak specjalna
poklopna daska sa medno ~ eernom pogaom. U svaki oplodnjak se stavi po jedan ram sa
zatvorenim leglom sa pelama bez matice i po jedan ram sa medom i polenom i ostavimo tako
pripremljen 2 do 3 sata bez matinjaka.
Kada radim sa jaom pelinjom zajednicom, rad na formiranju Rofusa je neto drugaiji. Tada
imamo vie ramova sa leglom od 4 (etiri), onda nad poklopnim daskama sa pogaom postavimo
novu Rofusovu reetku pa nov Rofusov nastavak i ponovimo isto to smo napravili prethodno i
napravimo Rofusov sistem na dva sprata i t.d. (Vidi sl. 6.) Na kraju stavimo krov.

Ukoliko radimo sa drutvom koje smo ga proglasili za kart i sigurni smo da

matica nije kvalitetna, maticu ubijemo, i napravimo istu radnju kao pre, stim da sve pele, kune

i izletnice, ostanu u Rofusovom sistemu. Ukoliko radimo sa drutvom koje ima dobru maticu ili
rojidnenu, takvu maticu ne ubijemo nego sa 2 ~ 3 okvira ostavimo je u nukleus na isto mesto da
se razvija, a rofus stavimo na novo mesto. Nakon 2 ~ 3 sata od formiranja u svaki oplodnjak
stavimo po jedan zreo, prethodno posebno pripremljen matinjak ili od rojidbenog nagona,
specjalno napravljen matinjak od matice koja ima odline karakteristike, stim to je ne
proirivamo sa novim saem, ili matinjak tihe zamene i sl.
Tako pripremljen Rofusov sistem ostavimo ga oko 15 dana, koliko je potrebno vremena da novo
oploene matice
Slika 6

ponu da nose jaja i da proverimo njen kvalitet. Sigurno je da sve matice ne mogu da se oplode
jer postoji normalan dozvoljeni gubitak matica, a to se kree prema mom iskustvu otprilike do
20%. U tom sluaju pele iz oplodnjaka gde se nije vratila matica postepeno prelaze preko duple
matine reetke na Rofusovoj reetki u oplopdnjake gde su se matice oplodile i vratile u svoj
oplodnjak ili izvadimo pregradnu dasku i napravimo NUKLEUSE. Prvi znak da se matica
oplodila u oplodnjaku je kad pele ponu da nose polenov prah i ponu da izgrauju sae.
Oploene matice prvo obeleim posebnim aparatom bojom koja je predviena za odreenu
godinu (Vidi sl.7) i prebacujemo je u eljena drutva, ili formiramo nukleuse ili ih stavljamo u
kaveze i idu u prodaju, ili poklanjamo prijateljima. Viak oploenih matica uvamo ih u
kavezima u specjalno odreenim drutvima ili nukjeusima. Pored toga sto matice testiram na
prinos pelinjih proizvoda, na mirnou, na tihu zamenu, testiram ih i na HIGIJENSKO
PONAANJE, (HIG) odnosno na otpornost prema
bolestima pelinjeg legla. Naveu dva testa za HIHIJENSKO PONAANJE:

Sl. 7

Sl. 8

Sl. 9

Sl. 10
1. Ubadanjem u izvestan elija zatvorenog legla sa entomolokom ili injekciskom iglom
(dovolno je na 3 mesta po 7 elija). (Vidi sl. 8 i 9)Brzo otklanjanje mrtve larve ili lutke do 24
asa inicira vrlo higijensko ponaanje i tu otpada 10 do 15 matica super higijensko ponaanje.
Drutvo koje poseduje takvu maticu nema mogunosti da oboli od bolesti pelinjeg legla.
Ukoloko nukleus to ne oisti za 24 asa , vrimo kontrolu nakon 72 asa. Ako pele oiste to za
72 asa (3 dana) jo uvek su to dobre matice koji se takoe ponaaju HIGIJENSKI. U ovu grupu
spadaju 30 do 40. I ove matice skoro da ne oboljevaju od bolesti pelinjeg legla. Ako pele u
nukleusu ne oiste mrtve pele i nakon 7 dana to su KART matice i njih se moramo oslobaati
to je bre mogue. U ovu grupu spadaju do 20 matica. Ove matice su podlone da obole od
bolesti pelinjeg legla (AMERI?KU I EVROPSKU KUGU, KRENO LEGLO , KAMENO
LEGLO, MEINASTO LEGLO I SL). Ovaj test moe da primenjuje svaki pelar koj proizvodi
matice od najprostijeg do najboljeg naina to obavezno preporuujem.
2. Drugi test je neto sloeniji i mogu da ga koriste mlai pelari koji ele da se bave naukom, a
to je to se prvo presee otrim noem pare saa sa zatvorenim leglom 3 X 4, (Vidi Sl. 10) i
stavi se u zamrziva da larve ili lutke uginu za 24 asa i to se pare kasnije vraa na isti mesto
odakle smo ga izvadili i isto pratimo za koliko vremena bie oieno. (Ovi testovi su detalno
opisani u mom MAGISTARSKOM RADU od 1990 god.)
Svi pelari, odnosno proizvoae matica bi trebalo da budu obavezni i da imaju cilj da
poveaju frekvenciju gena odgovornih za higijensko ponaanje. Sa kooperacijom i mnogo
edukacije i prakse u testiranju i zamenom sa hihijenskim maticama, frekvencija gena sadanjih
matica ~ pela, bie vrlo brzo promenjena u korist HIGIJENSKOG SOJA. Soj koj je
HIGIJENSKI ne samo to e biti otporan na AMERIKU (Vidi sliku 11) i EVROPSKU KUGU
to je jedinstven siguran i pouzdan nain da se eliminiu i glivice prouzrokovai KRENOG
LEGLA.

Sl. 11
Uslov da se proizvede Visoko kvalitetno-produktivna i higijenska matica potrebno je imati
vrlo jako ODGAJIVAKO DRUTVO, sa dovolno koliine meda i polena. Pelar mora da se
pridrava odreenih pravila i to:
1. da presauje larve stare do 20 sati, odnosno 4 dan od polaganja jaja. (Vidi ciklus br.4, to
znai larva od prvog dana)
2. U vremenu od 4 do devetog dana, dok je otvorena larva, drutvo treba obilno prihranjivati
razreenim medom sa 30% vode.(Vidi ciklus)
3. etrnaesti dan matinjak staviti u kavez ili direkno ga nalepiti na ramu oplodnjaka koji je jak
sa pelama svih generaciskih struktura.(Vidi ciklus)
4. esnaesti dan proveri dali je matica pravilno izala, da nije sluajno defektna i sl.
5. Narednih 15 dana ne otvarati oplodnjak, a za to vreme pratiti koj oplodnjak poinje da nosi
polen to na odreen nain pokaziva da je matica oploena.

6. Trideseti dan ukoliko se konstatuje da nema jaja i da nema maticu, oplodnjak treba ojaati sa
jednim ramom sa zatvorenim leglom i ponovo staviti novi matinjak.
7. Matica koja se oplodila i poela da nosi jaja, 12 dana treba napraviti higijenski test br. 1 opisan
u ovom tekstu.
Zbornik radova X Kogresa pelara SFRJ odran u kragujevcu 1986 god.

Osnovi selekcije pela Apis mellifera carnica

Postavljeno 12.03.2009. 3.059 pregleda

Sadanjoj genetici, nauci o nasle?

u, postavio je osnove Gregor Mendel. Ukrtanjem razli?itih vrsta graka, on je utvrdio da svaki znak ili
osobinu odreduju najmanje dve nasledne osnove. Nasledne osnove, koje je Mendel nazvao elementima,
dobile su kasnije ime geni. Jedan gen izvire od oca, a drugi od majke. Prenose se, nepromenjeni, iz jedne u
drugu generaciju. Pravila po kojima se geni prenose sa roditelja na potomke nazvana su Mendlovi
zakoni. Opisana su u delu o ukrtanju graka, objavljenom 1866. Citalac se moe detajlnije upoznati sa njima u
u?benicima o oplemenjivanju biljaka lzivotinja.
Geni su nanizani u hromozomima ?elijinog jedra. U svakom hromozomu ima svaki gen svoje odre?eno, stalno
mesto, locus.

Po na?inu nasle?ivanja razlikujemo dve vrste osobina, kvalitetne i kvantitativne.Kvalitetne osobine imaju u
genetici neke zajedni?ke karakteristike. Na njih uti?e mali broj gena, obi?no samo jedan par, ne podleu
spoljanim uticajima i lake ih moemo opisati nego meriti. Primer za to je boja o?iju u p?ela, koja moe biti
crna ili bela. Naprotiv, kvantitativne osobine obi?no merimo (apsolutnim ili relativnim brojevima), na njih ja?e
uti?e sredina i ve?i broj gena na razli?itim lokusima. Dok kvalitetne osobine razvrstavamo u jasno odredene
razrede (npr. crn ili beo), prelazi iz jednog razreda u drugi kod kvantitativnih osobina su izrazeni prili?no
neodredeno, kazemo npr. da te osobine izrazavaju kontinuiranu variaciju. Primeri kvantitativnih osobina su
npr. plodnost, sklonost prema rojenju, tihoj izmeni matice, vrednoca pri sakupljanju, mirnoca na sacu i sI.
Poto na te osobine jako utice sredina, pravilno gajenje p?elinjih drustava je uslov da se pokazu pojedine
sposobnosti matica. Tako npr. matice iz istoga soja zalega?e u jakom drustvu velike, a u slabijem drustvu samo
male povrine sa?a. Matice sa slabim naslednim osobinama, medutim, ne nose dovoljno iako se nalaze u jakim
drutvima, i mada imaju na raspolaganju dovoljne povrsine saca.

IZVO?ENJE MATICA adaptirana za LR kosnicu

Nema sumnje da roidbeni nagon kod p?ela daje najbolje odgojene i razvijene matice, jar jedno p?elinje drustvo
kada se priprema za roidbu dostie svoj najpovolniji organski razvoj i u konici stvara ose?aj izobilje u svim
pravcima. Takvi su idealni uslovi za izvodjenje matica sa fizi?ke strane ako se ne moemo osloniti na
normalnu roidbenu sezonu i impuls za dobijanje mati?njaka koje trebamo. Mi moemo da stvorimo uslove koji
?e potsticati rojidbeni impuls i optimalno blagostanje kod p?ela kada god budemo hteli.
POSTUPAK JE OVAKAV:
Odabere se jedno osrednje drutvo i njegovo plodite se svede na jedan nastavak, ako je bilo na dva. U ovaj
nastavak ostaje matica sa p?elama i 10 okvira legla, eventualna razlika ramova sa leglom se dopunjuje iz
drugih konica. Preko ovog nastavka stavlja se mati?na reetka i novinski papir, pa preko nje jo jedan
npstavak sa 10 okvira legla zejedno sa p?elama iz drugih konica. Sada ?e budu?e drutvo koje ?e graditi mati?
njake imati 20 okvira legla sa maticom ispod matiene resetke i sve njihove p?ele.
Ako glavna paa nije u toku onda p?elama treba davati svekog dana po jedan litar razre?enog meda ili e?
ernog sirupa. Posle devet do deset dana gornji nastavak treba neodlono pregledati i sve mati?njake unititi. Da
ne bi prevideli neki mati?njak treba prilikom pregleda sa svakog okvira stresti p?ele.
U donjem nastavku gde se nalazi matica priprema za roidbu treba da je u punom jeku. Tri do ?etiri, dana
kasnije ovo ogromno drutvo, gde bujaju mlade p?ele, dosti?i?e najoptimalnije stanje da izgradjuje matienjake.
Oko devet sati prepodne, na dan kada larve treba presaditi. ?ine se poslednje pripreme kod drutva koje ?e
graditi mati?njake. Gornji nastavak plodista se sputa na mesto donjeg gde je bila matica, a nastavak sa

maticom se premeta nekoliko koraka dalje od originalnog poloaja. Zatim se trai matica i kada se na?e, p?ele
iz ovog nastavka sa sedam okvira stresaju se ispred leta konice koja stoji na njenom mestu. Ovo drustvo sa
maticom, leglom i p?elama (sa tri okvira koja nisu stresane) prenese se na drugo mesto p?elinjaka. Medjutim,
pri kraju ove operacije perspektivno drutvo formirano da gradi mati?njake ima?e ve?i deo p?ela zbira?ica i
ogromnu koncentraciju p?ela nudilja kao i hrane u izobilju.
Ovo gigantsko drutvo u jako razvijenom stanju rojidbene groznice bez matice, bez otvorenog legla, bi?e u
idealnom poloaju da neguje presa?ene larve. Ovako pripremljeno drutvo odmah ?e prihvatiti presa?ene larve.
Ovde ne?e postojati mogu?nost da presadj?ene larve budu zanemarene prvih nekoliko sati kao to je to slu?aj
kod drugih metoda.

Kada se drutvo posle sat-dva dobro sredi, ono

dobija u sredini okvir sa tri letvice po 15 veta?kih mati?njaka sa presadjenim larvama, ukupno 45 mati?njaka.
Ako nema pae prihrrnjivanje se produava sa po dva litra sirupa dnevno dok se mati?njaci ne zatvore, a to je
do estog dana posle presadjivanja larvi. Ova prihranjivanje je OBAVEZNO.
Ako se u me?uvremeno pojavi paa, drutvu se mora stvoriti prostor za skupljanje meda.
Ako imamo nekoliko drustva koje istovremeno grade mati?njake onda se estog dana popodne zatvoreni mati?
njaci sa pripadaju?im okvirima dodaju jednom od ovakvih drustava na ?uvanje do jedanaestog dana posle
presadjivanja larvi kada se dele nukleusima. Konice koje su gradile mati?njake posle oslobadanja od mati?
njaka spajaju se sa kosnicama gde su bile njihove matice, ili naprave veliki broj Rofusovih oplodnjaka ili
nukleuse.
Ove se konice mogu se upotrebiti jo jednom za gradjenje mati?njaka, ali druga partija matica ne?e biti take
visokog standarda kao prve. Zavisno od vremenskih prilika ipane situacije ovu operaciju treba po?eti
jednovremeno, tako da sve zrele mati?njake za podelu u nukleuse treba da imamo pri ruci krajem maja ili po?
etkom juna.

Jo jednom treba podvu?i vaznost stimulativnog prihranjivanja ako nema pae. Jedna omanja paa da?e
najbolje rezultate. U nedostetku pae najbolje je prihranjivati p?ele razredjenim medom, bez obzira na cenu
kotanja. Razblaivanae ne treba da sadri vise od 1/3 vode i2/3 meda.
Kad bi se dodavalo i polenov prah onda netreba dalji komentar o kvalitetu matica.
Mr NAUM BANDOV

http://www.u-pcelara-maradik.org/category/za-pcelare/kvalitetne-i-higijenskematice/