Zadania Z Fizyki Gonczarenko

S.U. GONCZARENKO Zada N =e a sy WYDAWNICTWA NAUKOWO-TECHNICZNES. U. GONCZARENKO Zadania z fizyki Thumaczyt mgr Jan Kowalski Wydanie cewarte (NT WYDAWNICTWA NAUKOWO—TECHNICZNE WARSZAWA 1974Opiniodawea: mgr Tadeusz Kazmierczak Redaktor naukowy: dr Piotr Kucharezyk Redaktor techniczny: Elébieta Gontarz Oktladke projektowala: Ewa Frysztak-Witowska Dane o oryginale: j C. ¥, Foxxapeuxo KOHKYPCHBIE 3ANAUM OUSMKE ABropusouaHHEI mepenog c TpeTsero yKpaMicKoro SPIS TRESCI onania Vanatensctso ,,Texnixa”, Kuen 1966. 53(076) Odttumacca . 22.2... ee bee 9 Ksiqzka zawiera ciekawsze zadania z fizyki 2 egzaminéw konkursowych do wyaszych uczelni Wstep do wydania rosyjskiego 2... ee u technicenych réznych typow w Zwiqzku Radziec- kim w ostatnich latach, nadto wiele zadan ZADANIA we 13 © 2wiekszonym stopniu trudnosei, Do wszystkich | zadah podano szezegdtowe rozwiquania lub wska- MECHANIKA . 6. ee . 13 zéwki metddycene. § 1. Rinematyka . 2... Lee eC) Zbiér zadah jest przeznaczony dla oséb przygo- § 2. Dynamika ruchu postepowego se 26 towujgeych sig do egzaminu do wyészych uczelni § 3, Dynamika ruchu obrotowego se 8D technicznych. § 4. Prawo powszechnego cigzenia . . - 2. 2... Se 46 Ksiqzka zalecona do bibliotek uczniowskich i na- § 5. Statyka Fee vee 52 uezyctelskich technikéw i liceéw zawodowych. § 6. Praca, moc, energia 2... 2. ewe. rr) § 7. Drgania i fale mechaniczne ©... 69 Wydanie I WNT. 1971 — nakiad 20000 egz. § 8 Mechanika cieczy i gazow. . 2... wee Pee 13 Wydanie II WNT. 1972 — naktad 40 000 egz. Wydanie III WNT. 1973 — naklad 35 000 egz, FIZYKA MOLEKULARNA I CIEPLO 2... eee ee ee 80 § 1. Podstawy kinctyczno-molekularnej teorii budowy materi... .. 80 § 2. Energia wewngtrzna, Cieplo i praca 83 § 3. Rozszerzalnogé cieplna ciat stalych i cieklych . 5... 7. 89 § 4, Wiasnosci gazbwii par. ee 94 5, Wiasnoéci cieczy . . . . See cee 105 WSZELKIE PRAWA ZASTRZEZONE s § 6. Whasnosci ciat stalych. 2 ee 108, Printed in Poland § 7. Praca gazu i pary. Silniki cieplne ©... 2.7 2. ee ML WNT Warszawa 1974 r. Wydanie 4. Naktad 35.000+110 egz.. ELEKTRYCZNOSC ... 2.2.55 eee ee . iM Ark, wyd. 35,9, Ark. druk. 37. Format AS. Papier offsetowy kl. V 10 g. Oddano do produkeji w lutym 1974 r. § 1. Ladunki elektryczne i pole elektryczne 14 Podpisano do druku w kwietniu 1974 r. Druk offsetowy : § 2. Prawa pradu stalego 124 ukoficzono w maju 1974 r. Symbol 79120/MF eam. Sn en a § 2.Predeletryezny w metalach a Drukarnia im, Rewolucii Pasdziernikowe}, Warszawa § 4, Prad elektryezny w cieczach i gazach. 2 ee 140 5§ 5. Praca i moc pradu se ee § 6, Indukcja elektromagnetyezna. 2 § 7. Brad umiemny 2.2. ee : § 8, Drgania i fale elektromagnetyezne ©... 2 ee OPTYKA. BUDOWA ATOMU .. 2... ee es : § 1. Prawa ogwietlenia. Optyka geometryezna . 2... ee § 2. Falowe wlasnoSci Swiatla 2. ee § 3. Zjawiska kwantowe w optyce ©... ee § 4. Budowa atomu i jadra WSKAZOWKI METODYCZNE DO ROZWIAZYWANIA ZADAN MECHANIKA 20. 2 ee bee tee § 1. Kinematyka .. 2... be ee ee eee § 2. Dynamika ruchu postepowego se 3. Dynamika ruchu obrotowego 2. 4. Prawo powszechnego ciqzenia . 2. ee ee 5. Statyka 6. Praca, moc, energia . 7. 8. Drgania i fale mechaniczne Mechanika cieczy i gazow . - awnaaaa FIZYKA MOLEKULARNA I CIEPLO . 6.02 ee § 1. Podstawy kinetyczno-molekularnej teorii budowy materi... . § 2. Energia wewnetrana. Cieplo i praca... 1... tee § 3. RozszerzalnoSé ciepina ciat stalych i cieklych 2... eee § 4. Wiasnosci gazéw i par. ee § 5. Whasnosci ciecdy 2 ee § 6, Wiasnosci ciat stalych . § 7. Praca gazu i pary. Silni ELEKTRYCZNOSG ........- § 1. Ladunki clektryczne i pole elektryezne ..... 2.21 ee § 2. Prawa pradu stalego oe ee ee 3. Prad elektryczny w metalach . 2... .... beeen 4, Prad elektryczny w cieczach i gazach. 2... 2 ee 5. Praca i moc pradu. ee 6. Indukcja elektromagnetyczn: 7. 8 Prad zmienny ... .% Drgania i fale eicktromagnetycne 2. ee easaae OPTYKA, BUDOWA ATOMU.......----... bee ee § 1. Prawa o$wietlenia. Optyka geometryczna ......-+.+-.- § 2, Falowe whasnofci Swiatla 2. 6 2. eee ee ee ee 163 163 172 175 178 183 193, 193 214 239 253 262 am 291 298 314 § 3. Zjawiska kwantowe w optyce : § 4. Budowa atomu i jadra ee ZADANIA O PODWYZSZONYM STOPNIU TRUDNOSCI...... . § 1. Mechanika 2 § 2. Fizyka molekularna i cieplo ee § 3. ElektryeznoSé .: § 4. Optyka ROZWIAZANIA ZADAN O PODWYZSZONYM STOPNIU TRUDNOSCI 517 § 1. Mechanika. . § 2. Fizyka molekularna i cieplo .... 2... § 3. Elektrycznoi ee § 4. Optyka see DODATEK . . & 517OD TLUMACZA Zbidr zadan z fizyki wraz z rozwigzaniami S.U. Gonczarenki, trzy- kromie wznawiany w Zwigazku Radzieckim w jezyku ukraitiskim i wydany w 1966 1. w przekladzie na jezyk rosyjski, zawiera zadania z rozwiqza~ niami ze wszystkich dzialéw z fizyki objetych programem szkoly éredniej. Przed zadaniami umieszczono wskazéwki metodyczne, omawiajace sposéb rozwiazywania zadati. Kazdy rozdziat ksiazki zostat zaopatrzony w krétki wstep, zawierajacy podstawowe wzory potrzebne do rozwigzania danego typu zadan. Oprécz tego podano rozwiqzania kilku zadan w celu zobrazowania metody rozwiazywania zadan z danego rozdzialu. Cenng zaletq podrecznika jest to, Ze jest to pierwszy zbiér zadan z fizyki dla szk6t srednich, w ktérym w sposéb jednolity w obliczeniach stosuje sig uktad jednostek SI. Material zawarty w podreczniku jest dostosowany do zreformowanego programu fizyki szkét srednich w Polsce. Zebrane zadania maja rozlegig skale trudnoéci, a wieksz0s¢ z nich jest oryginalna w treéci. Zbiér zawiera réwniez zadania 0 zwiekszonym stopniu trudnosci, ktére wystepuja na olimpiadach fizycznych. Na koricu ksigzki umieszczono tablice jednostek podstawowych i pochodnych ukladu SI oraz inne tablice charakteryzujace wlasnosci ciat gazowych, cieklych i statych. Podrecznik ten, ze zwgledu na wyZej wymienione wiaSciwosci powinien byé cenng pomocg dla uczniéw i nauczycieli fizyki oraz dla oséb badz uczacych sie samodzielnie, badz powtarzajacych kurs fizyki do egzaminéw wstepnych na wyzsze uczelnie. Warto, aby Czytelnik przed przystapieniem do pracy z tym zbiorem zadah uwaznie zapoznat sie ze wskazowkami metodycznymi na str. 183. <WSTEP DO WYDANIA ROSYJSKIEGO Od oséb zdajacych wstepne egzaminy konkursowe wymaga sie wiekszych wiadomosci z przedmiotéw podstawowych, do ktérych réw- niez zalicza sie fizyka. Wymagania te przewidujq nie tylko glebokg znajo- moéé teoretycznych wiadomosci ze szkolnego kursu fizyki, lecz i umiejet~ nosci zastosowania tej wiedzy przy rozwiqzywaniu zadani z fizyki. Whasnie dzieki rozwiqzywaniu zadan egzaminator ma czesto mozliwosé ustalenia, jak gleboko i Swiadomie kandydat opanowal material teoretyczny i czy potrafi stosowaé ogélne prawa teoretyczne do rozwiazywania konkretnych zadan. Umiejemos¢ szybkiego rozwiazywania zadan z reguly jest dowodem gruntownego opanowania materialu teoretycznego, Na egzaminie z fizyki kazdy kandydat otrzymuje kartke, 7 zawiera- jaca trzy lub wiecej pytani z réznych dzialéw fizyki oraz kilka zadan. Zadania zazwyczaj dotycza tych rozdzial6w programu, ktére nie zostaly uwzglednione w pytaniach podanych na kartce. Aczkolwiek zadania, wystepujace na egzaminach wstepnych, w tresci odpowiadaja materia- jowi szkolnego kursu fizyki, jednak ich rozwiazanie nastrecza niekiedy sporo trudnosci. Wynika to zar6wno ze zdarzajqcej sie nieumiejetnosci giebszego przeanalizowania fizycznej istoty zadania jak i z okreslonego, nie zawsze przyswojonego w dostatecznej mierze przez uczacych si¢, sposobu formutowania warunkéw zadania. Celem danego zbioru jest zaznajomienie przygotowujacych si¢ na wyzsze uczelnie z charakterystycznymi zadaniami konkursowymi i me- todami ich rozwiazywania. Wiekszos¢ zadati wystepowala w ostatnich latach przy egzaminach wstepnych na wyzsze uczelnie techniczne w ZSRR. 11Wszystkie zadania zawierajq saczegélowe rozwiazania i niezbedne wyjasnienia, z ktérych moéna korzystaé tylko w tych przypadkach, gdy uczacy sie napotka trudnoéci Pizy rozwiazywaniu samodzielnym, Przed zadaniami z glownych dzialow fizyki podajemy skrét wiadomosci teoretycznych, ktére nalezy przypomnieé sobie przed_ przysta~ pieniem do rozwiazywania zadari. Précz tego przytacza sie rozwigzanie oraz analize dwéch — trzech typowych zadan. Korticowa czesé ksiazki zawiera pewna liczbe zadan o wiekszym stopniu trudnosci, ktére wystepuja na egzaminach do wyzszych szkét fizyki technicznej, na wydzialy fizyki uniwersytetow, a takse na olimpiadach fizycznych. W tresci wiekszoéci zadan nie Przytaczamy tablicowych danych liczbowych. Umieszezone sq one w tablicach na koricu ksigzki. Roz- wigzania zadai podane sq z reguly w Migdzynarodowym Uktadzie Jednostek SI. Podczas przygotowania trzeciego wydania, pewne paragrafy ksiazki Zostaly przeredagowane i uzupetnione, aby wydanie to uczynié bardziej Przystepnym. W wydaniu tym uwzgledniono réznorodne Zyczenia czytelnikow, wyrazone w listach do autora, Autor dziekuje wszystkim czytefnikom, kt6rzy przystali mu swoje opinie 0 ksigzce, uwagi 0 jej brakach, oraz wyrazili okreSlone zyczenia dotyczace jej tresci, Zadania MECHANIKA § 1. Kinematyka W ruchu jednostajnym prostoliniowym droga s Przebyta przez cialo w czasie ¢ oraz jego predkos¢ v sq zwigzane zaleznosciq s=ut , . W ruchu prostoliniowym jednostajnie zmiennym predkosé vi droga 5S przebyta w czasie t wyrazajq sie nastepujacymi wzorami 2 v= U)tat, S= vet > v—v2 = 2as gdzie vp — predkosé poczatkowa, a — przyspieszenie; gdy a = 0, otrzymujemy rownanie ruchu jednostajnego s =o. | , W rownaniach tych przyspieszenie a jest dodatnie podczas ruchu jednostajnie przyspieszonego, ujemne za$ podczas ruchu jednostajnic opéznionego. | . P Predkosé wypadkowa ruchu zlozonego obliczamy zgodnie z za- sada réwnolegtoboku. , * Gay cialo porusza sie ruchem jednostajnym po okregu, wéwczas v oR = TR Lon Rn, a= Om wR = Ante R gdzie w — predkosé katowa ruchu, R— odlegtosé danego punktu od. osi obrotu, T — okres obrotu, n — liczba calkowitych obrotéw w jednostce czasu (czestotliwosé). , ; , . , Przy swobodnym spadaniu ciat pod dziataniem sily przyciagania ziemskiego przyspieszenie jest zawsze skierowane pionowo w dét z wy- 13 &jatkiem przypadkéw oméwionych osobno. Przyspieszenie ciala spadajacego swobodnie bedziemy przyjmowali za réwne g = 9,8 m/s*. Przyspieszenie ciala staczajacego sie po rowni pochytej, bez uwzglednienia sily tarcia, wynosi a = g sin «, gdzie « — kat nachylenia rowni pochytej do poziomu. Przy rzucie ukosnym pod katem « do poziomu, bez uwzglednienia oporu powietrza, maksymalna wysokoS¢ i zasieg rzutu ciala o predkosci poczatkowej v, wynosza odpowiednio vsinta . vesin 2x CEC 2 8 g H- Zadanie 1. Dwa ciala poruszaja sie ruchem jednostajnym naprzeciw siebie. Odlegtosé migdzy nimi zmniejsza si¢ 0 4/,= 16m w ciagu kazdych 4t, — 10s. Jezeli ciata te poruszaja sie w jednym kierunku z takimi samymi co do wartosci predkosciami, to odlegtos¢ migdzy nimi zwieksza si¢ 0 4/, = 3 m w ciagu kazdych At, — 5s, Z jakq predko$ciq porusza si¢ kazde cialo? Rozwigzanie. Podczas ruchu ciak naprzeciw siebie odlegtosé Al, jest rowna drodze, ktéra zostala przebyta przez oba ciata réwno- cezesnie w czasie Mh, tj. Aly = 51-452 = vAt+o.dt, = Ato, +0.) a) gdzie v, — predkosé pierwszego ciala, v, — predkoSé drugiego ciala. Poniewaz w drugim przypadku odleglosé migdzy cialami zwieksza sie w czasie At, 0 wielkoSé A/,, wobec tego jedno z cial posiada wieksza predkosé i dlatego piszemy Al, = 8,8, = V,Aty—v,Aty = At,(v,—v,) 2) Przepisujgc rownania (1) i (2) w postaci Al, Al; d,+2, = ae 3 ye) = Tn 1 2 oraz dodajac prawe i lewe strony rownan, otrzymujemy _ Ah, Al, 2 tie ay skad po podstawieniu wartosci liczbowych v, = 1,1 m/s. 14 Analogicznie wyznaczamy predkosé v, Al, Ale 20, = at, tz i po podstawieniu wartosci liczbowych 7, = 0,5 m/s. Zadanie 2. Pociag jedzie na wschéd z predkoScig v, = 27 km/h, a pasazerowi siedzacemu przy oknie wydaje sie, ze wiatr wieje z pol- nocy. Zachowujac poprzedni kierunek ruchu, pociag zwieksza predkosé do v, = 20; = 54 p 2 4 km/h, Pasazerowi wydaje si¢ teraz, ze wiatr wieje z pélnocnego-wsohodu. Wyznaczyé rzeczywisty kierunek wiatru wzgledem toru i je- ¢ K go predkosé v. Rvs. 1 Rozwiazanie, Budujemy rownoleglobok predkosci OABC (rys. 1) dla drugiego przypadku. Zbudowaé go mozna w spos6b przyblizo- ny, poniewaz znamy tylko v= OA = 54 km/h = 15 m/s i kat miedzy kierunkiem predkosci pociagu v2 = OA i wagledna predkoscia wiatru v’ = OC, Dtugosé przekatne| OB reprezentuje wartosé bezwzgledna predkosci wiatru — na razie nie znang. Teraz budujemy rownolegiobok OKBD dla przypadku pierwszego, w ktérym bok OK jest skierowany na potudnie, ale OD stanowi potowe OA i przekatna OB pozostaje ta sama. Latwo wykazaé, ze tréjkat OAB jest rownoramienny. Z tego wynika, ze przekatna OB jest skicrowana na potudniowy-wschéd. Kat przy wierzchoiku B tego tréjkara jest prosty, dlatego na podstawie twier- dzenis Pitagorasa mamy 20% = 15%, skad 172 m/s ~ 10,6 m/s Widzimy wiec, ze wiatr wieje na potudniowy-wschéd z predkoscig v = 10,6 mis. Zadanie 3. Dwa autobusy wyruszyty jednoczesnie z punktu A do punktu B. Jeden z nich pierwsza potowe drogi przeby! ze stata predkoscig v1, a druga polowe drogi — ze stala predkoscia v2. Drugi autobus porusza sie z predkosciq v, przez polowe czasu jazdy na drodze od A do B, a druga potowe czasu z predkoscig v,. Wyznaczyé Sredniq predkosé ruchu kazdego autobusu, jezeli v, = 30 km/h i v, = 50 km/h. 15 &Rozwiazanie. Bardzo czesto przy rozwiazywaniu tego zadania uczniowie blednie sadzq, ze Srednia predkogé obu autobuséw wy- . V+02 Osi Vz, = 7 Tak jednak mozemy obliczaé predkosé Sredniq (jako Sredniq aryt- metycznq predkosci) tylko wtedy, gdy autobus w réwnych odstepach czasu porusza si¢ z kazda z danych predkosci, czyli dla drugiego auto~ busu. Zgodnie bowiem z definicja predkos¢ sredniq okresla si¢ jako srednig nie wzgledem drogi, lecz wzgledem czasu, ktory uplywa podczas ruchu. Jezeli t; ozmacza czas niezbedny do przebycia pierwszego odcinka trasy, t; — czas przebycia drugiego jej odcinka, to predkosé srednig definiuje sie w nastepujacy sposéb Palit Pate _ Sit Se nth Tate gdzie s — catkowita odlegtos¢, a 1 — czas, w Ktérym przebyto te od- leglosé. Ve Ve = ole Dla pierwszego autobusu s= 0,55+0,5s i t=n+h = 8 Sy 1 0,55 + o> wtedy _ 20,02 Ven 054 ) obo; (Srednia harmoniczna 2 i v2) lub po podstawieniu wartosci liczbowych Va = 37,5 km/h. Dla drugiego autobusu t= 0,57-+0,5t i s=0,50,t+0,5 vt = = 0,5t (0, +02); wtedy 5 (+e) _ W+% t 2 (Srednia arytmetyczna 2, i v2) lub po podstawieniu wartosci liczbowych Derg == 40 km/h. : Zadanie 4. Cialo, ktére porusza sie ruchem jednostajnie opéz- nionym, przebywa w czasie 8 s droge 180 m i ma na koricu tego odcinka drogi predkosé 5 m/s. Wyznaczyé predkosé poczatkowa i przyspieszenie ruchu ciala. Vera 16 Rozwiqzanie. Wcelu wyznaczenia predkosci poczatkowej i przyspieszenia postugujemy sie wzorami =v» t v—vi = 2as i a Podstawiajac wartosé a do poprzedniego wzoru, otrzymujemy - 2. 2s ot—vp = 2522 Ib vias, shad =e Podstawiajgc wartosci liczbowe, otrzymujemy n= 2-180m _ 5 m/s = 40 mJs, a= omis Homie re —4,37 m/s* Zadanie 5. Cialo zostato rzucone pionowo do géry z wysokosci H z predkoscia poczatkowg vp. Jednoczesnie z powierzchni_ Ziemi rzucono do géry drugie ciato z predkosciq poczatkowg vj. Po jakim czasie. oba ciala spotkaja si¢? Rozwiqzanie. To i podobne don zadania na ruch ciala rzuconego pionowo do géry z predkoscia poczatkowg v» mozna rozwiazywac dwoma sposobami. Pierwszy sposdb polega na roztozeniu calego tuchu, od momentu rzucenia ciala do momentu jego upadku na Ziemi¢, na dwa etapy: 1) ruch ciala od momentu wyrzutu do osiagniecia maksymalnej wysokosci rzutu Hex 2) spadek ciata z wysokosci Hypa na Zie~ mie. Czesto wygodniej jest postuzyé sie drugim sposobem rozwiazania, w ktérym ruch ciala wyrzuconego do géry rozpatrujemy jako zto- zenie dwéch ruchéw — jednostajnego do géry z predkoscig poczatkowa, vi swobodnego spadania ciata w dét. W pierwszym ruchu ciao w czasie t przebywa droge s, w kierunku od Ziemi do géry réwng 5; = Vol, a W drugim ruchu w tym samym czasie t ciato przebywa droge s: W dét do Ziemi 2 we Wobec tego w czasie t cialo oddala sie od Ziemi na odlegtos¢ 12 §=Sy—Sy lub $= Vl — = 17 2 Zadania z fizykiW ten sposdb, jezeli trektujemy s nie jako droge przebyta przez cialo w czasie t, lecz jako odleglosé ciala od Ziemi w momencie ¢ od rozpoczecia ruchu, to wyprowadzony wzér opisuje ruch wypadkowy, poczynajac od momentu, gdy ciato byto rzucone do gory, do momentu upadku na Ziemie. To samo moézna powiedzieé i o predkosci v, = vy — — gt. Spos6b ten wykorzystamy do rozwiazania danego zadania. Pierw- 2 . . pe . sze cialo przebywa w czasie 1 droge s, = vt — “i po czasie + od > poczatku ruchu jego odlegtos¢ od Ziemi wynosi 2 Hs, = Htoge — $- Natomiast drugie cialo po czasie t od poczatku ruchu znajdzie sie od Ziemi w odleglosci ge 2 Jezeli ¢ oznacza odstep czasu, po ktérym oba ciala spotkaja sie, to Sp = vot — as 2 H+5s,= 5, lub H+ogt — & = vt — = skad wyznaczamy czas t= wo” Zadanie 6. Cialo spada z wiezy. W chwili, gdy przebylo ono droge rowng / m, z punktu polozonego o A m nizej od wierzchotka wiezy zaczelo spadaé drugie ciato, Oba ciala spadaja na Ziemie w tej samej 2 chwili. Wykazaé, ze wysokoS¢ wiezy jest rowna H = an m. Rozwiazanie. Pierwsze ciato przebylo droge 7m w czasie t; = = V2 s. Czas spadania drugiego ciala oznaczmy przez t,. Wtedy czas spadania pierwszego ciala wynosi Droga przebyta przez oba ciala, czyli wysokosé wiezy wynosi L at 1 H Salus /%), prey czym = H—h= 4 git 18 Wyznaczamy z drugiego rownania i podstawiamy do pierwszego, czyli We pay TE +y%) = (VH-h+y 1) albo h-1=2 VKH—h) Podnoszgc obie strony do kwadratu otrzymujemy po prostych przeksztalceniach 1+h)? A= + Zadanie 7. Na jaka maksymalna odleglos¢ s mozna rzucié pike w sali sportowe} 0 wysokosci H = 8m z predkosciq poczatkowa Y= = 20 m/s, j2éli pitka w czasie lotu nie moze uderzyé o sufit sali? Jaki kat p z podtoga sali powinien tworzyé w tym przypadku wektor predkosci poczatkowej pilki? Zaktadamy, ze wys0kosé poczatkowa pilki nad pod- Joga jest mata w poréwnaniu z wysokosciq sali. Nie uwzgledniac oporu. powietrza podezas ruchu pilki. Rozwigzanie. Maksymalna wysokos¢ lotu pitki jest rowna wyso- koéci sali : 1./-m H= coe > skad sing = | yt F~ 0,6261 wiec y = 38°40’. vssin 2p Teraz ze wzoru s = obliczamy maksymalny zasieg rzutu pilki. Po podstawieniu wartosci liczbowych otrzymujemy s ~ 40 m. Zadanie 8. Obracajgce sie koto fotografujemy, 2 czasem ekspo- zycji — otwarcia migawki — rownym t= 0,04s. He wynosi predkosé obrotu kota, jesli na zdjeciu kaéda seprycha kola pokrywa potowe sekiora miedzy sqsiednimi szprychami, a wszystkich szprych w kole jest 15 Rozwiazanie. Poniewaz w kole jest 15 szprych i kazda szpry- cha w czasie t = 0,04s pokrywa na zdjectu polowe sektora pomiedzy 19 o f ésqsiednimi szprychami, to w czasie t = 0,04s kolo obrécisi¢o oe = 12°. Wredy okres obrotu kola jest réwny T= 0,04 s-30=1,2s, skad 1 joe n=5 = 50 obr/min. ZADANIA 1. Pasazer pociggu, jadgcego z predkosciq 36 km/h, widzi w odstepie czasu 60s sasiedni pocigg o dhugosci 600 m, jadacy réwnolegle do pierwszego w tym samym kierunku. Jaka jest predkosé drugiego pociagu? Przez jaki czas pasazer drugiego pociagu widzi pierwszy pociag 0 dhugosci 900 m? 2. Odleglosé miedzy dwoma przystaniami motoréwka przebywa z nurtem rzeki w ciagu 10 min, a pod prad w ciagu 30 min. W jakim czasie odlegloS¢ t¢ przeptynie z nurtem rzeki wrzucone do wody kolo ratunkowe? 3. Miedzy dwoma punktami polozonymi na rzece w odlegtosci 1 = 100 km kursuje kuter. Kuter przebywa te odleglosé z pradem rzeki w czasie t; = 4h, a przeciw pradowi w ciagu t. = 10h, Wyznaczyé predkosé przeplywu rzeki v, i predkosé kutra v, wzgledem wody. 4. Odleglosé miedzy skrajnymi przystankami trolejbusu wynosi 6 km. Co 5 minut z konicowego przystanku odjezdza trolejbus i porusza sig ze Srednia predkoscig 18 km/h. Ie trolejbus6w spotyka na cale} twasie pasazer jadacy naprzeciwk«: w trolejbusie poruszajgcym si¢ z taka sama predkosciq sredniq? 5. Cztowiek znajduje sig w odlegtosci h = 50 m od prostej drogi, po ktérej nadjezdza autobus z predkosciq v, = 10 m/s. a) W jakim kierunku powinien biec cztowiek, aby dogonié autobus, jezeli autobus znajduje sie w odlegtosci / = 200 m od cztowieka i jezeli calowiek moze biec z predkosciq v, = 3 m/s? b) Jaka jest najmniejsza predkosé, z ktéra powinien biec czlowiek, aby dogonié autobus? 6. Samochéd porusza sie od A do B z predkogciq v; = 60 km/h, a wraca z predkoscia v, = 20 km/h. Wyznaczyé sredniq predkosé ruchu samochodu. 20 7. Rowerzysta jedzie z jednego miasta do drugiego. Polowe drogi praebywa Z predkoscia 12 km/h. Polowe pozostalego czasu jedzie 4 pet kosciq 6 km/h, a nastepnie do korica, deogi idzie pieszo 2 pred ore ia 4 km/h. Wyznaczyé Srednia predkosé ruchu rowerzysty na caley dr 7 8. Ruchome schody metra podinessa nieruchomo ne i sera w czasie 1 min. Gdy schody sq zatrzymane pa: a gore asia 3 min, Ile czasu bedzie wchodzit pasazer po poru- szajacych sie schodach ruchomych ? - ; 9. W czasie najwiekszego nasilenia ruchu w Kijowskim metrze sna kazdym ze 120 stopni schod6w ruchomych stoi dwoje ludzi. Naprzeciw porusza si¢ taka sama tagma schodéw ruchomych i na kazdym stopniu stoi takze dwoje ludzi. Predkosé ruchu obu taém jest jednakowa i réwna v = 0,9 mis. Odleglosé _miedzy kantami stopni wynost 1 = 450 mm (rys. 2). Ilu pasazerow, jadgcych do gory, minie w jednej minucie dyzurnego metra stojacego na gorze? Tu pasazerow jada- cych naprzeciw minie czlowieka stojacego na an opadajacych schodach ruchomych? . : . . Rybak ie lodka w gore rzcki. Praejeadzajac pod mostem subi sapasove ee. ktore wpada do wody. Po godzinie rybak se. strzega brak wiosta. Wraca z powrotem i dogania wiosto na oO cee 3 6 km ponizej mostu. Jaka jest predkos¢ rzeki, jeshi ryb porusz: ja sie zarowno w gore jak i w dét rzeki wiostuje jednakowo ? ; a 4. Od jadacego pociagu odczepil sie ostatni wagon. Pociag na sedoie z ta sama. predkosei, Jaka jest wzgledna droga przebyta przez peciag i wagon do chwili zatrzymania sig wagonu? Zakladamy, ze wagon porusza si¢ ruchem jednostajnie opéénionym. / 12. Cialo poruszajace sig ze stalym prayspieszeniem przebywa kolejno dwa jednakowe odcinki drogi s = 10 m. Znalezé przyspieszenit ciala a oraz jego predkosé vp Da poczatku pierwszego odcinka, jezelt pierwszy odcinek ciato praebywa w czasie 4; = 1,06 s; a drugi — w cz sie t2 = 2,28. / 13. Cialo poruszajace sig ruchem jednostajnie przyspieszonym, w czwarte} sckundzie od poczatku ruchu przebywa droge rowng pb ms Z jakim przyspieszeniem porusza sie ciato? Wyznaczyé predkose cial 21 €w koticu czwartej i dziesiqtej sekundy ruchu. Jaka droge przebywa ciato w ciagu drugiej i piate} sekundy? Jaka droge przebedzie ciato lacznie w ciagu drugiej i trzeciej sekundy? 14. Celem sprawdzenia prawidtowosci dzialania migawki apa- ratu fotograficznego sfotografowano spadanie kulki od punktu zero- wego podziatki centymetrowej ustawionej pionowo, z czasem naswietlenia 0,05 s. Czy migawka zapewnia wymagany czas naswietlenia, jezeli na fotografi obrazy kulki mayq postaé ciemnej smugi o koricach pokry¢ wajacych sie 2 podziatkami skali 4 cm i 9 cm? 15. Cialo znajdujace sie w punkcie B na wysokosci H = 45m od powierzchni Ziemi zaczyna swobodnie spadaé. Jednoczesgnie z punktu A potozonego w odleglosci h = 21m ponizej punktu B, wyrzucono pionowo do géry drugie cialo. Wyznaczyé predkosé poczatkowg 2» drugiego ciala, jezeli wiadomo, ze oba ciala spadna na Ziemie w tej samej chwili. Opér powietrza pomingé. 16. Cialo spada swobodnie z wysokoSci h. W tej samej chwili drugie cialo rzucono z wysokosci H(H > h) pionowo w dot. Oba ciala spadty na ziemig¢ jednoczesnie. Wyznaczyé predkosé poczatkowa vp, drugiego ciata. Do obliczen wziaé h= 10m i H= 20m. 17. Z punktu A swobodnie spada cialo. Jednoczeénie z punktu B (rys. 3) pod katem « do poziomu wyrzucono drugie cialo tak, Ze oba ciala zderzajq si¢ w locie. Udowodnié, ze kat « nie zalezy od predkosci poczatkowej vy ciala wyrzuconego z punktu B. Wyznaczyé rauty, Rvs. 3 * gdy a = V3. Opér powietrza pominaé. 18. Dwa ciala zostaly rzucone pionowo do géry z jednego punktu z ta sama predkoscia poczatkowa v, = 29,4 m/s w odstepie czasu At = = 0,5 s. Po jakim czasie (liczac od chwili wyrzucenia pierwszego ciala) i na jakiej wysokosci ciala te spotkaja sie? Opér powietrza poming¢. @ 19. Dlaciala poruszajacego sie wzdiuz proste} dany jest wykres przyspieszenia a Rys. 4 22 w zalemmosci od czasu ¢ (rys. 4). Jak poruszato sie cialo w pierwsze}, drugiej i trzeciej sekundzie? W jakim momencie czasu cialo poru- , szato sie z maksymalna predkoscig? wa kamienie spadaja do szybu. Drugi kamien zaczat spadaé ol ridnie niz pierwszy. Wyznaczyé ruch jednego kamienia wzgledem jego. Nie uwzgledniaé oporu powietrza. / . er Kula rach deske 0 grubosci 2 om. Predkosé kuli do chwili uderzenia wynosi v = 500 m/s, a po wylocie a= 100 m/s. Ie wns opéinienie kuli podczas przebijania drewna i jak dkugo trwa ten ruch? Ruch kuli w drewnie traktujemy jako jednostajnie opoéniony. oa 22. Do prostopadie} tarczy strzelniczej mnajdujace) si¢ ¥ " e- glosci 50 m oddano dwa strzaly w kierunku poziomym przy do! ia nie jednakowym wycelowaniu karabinu. Na skutek przypadkowej anicy nabojow predkosé poczatkowa pocisku w jednym praypadku wynostt a 320 m/s, w drugim — 350 m/s. Jaka jest odlegtosé miedzy dwoma p i ienia w tatcz¢? = Kula leci z predkoscia 400 m/s, uderza w nasyp gruntowy i przenika grunt na giebokosé 36 cm. Ile czasu trwa ruch kuli w nasypie i jakie jest jego opdénienie? Tle wynost predkosé na glebokotc } sem? Na jakiej glebokosci predkos¢ kuli zmniejsza sig trzykrotnie? Ruc! traktujemy jako jednostajnie opézniony. ; , 24. Z wiezy rzucono jednoczesnie dwa ciala z jednakowa predkoscia poczatkowg Y — jedno pionowo do gory, drugie pionowo “ ee Jak z uplywem czasu zmienia si¢ odlegtoS¢ miedzy tymi cialami? Nic wzgledniaé oporu powietrza. ; . "3. Kanied rzucono poziomo z wierzcholka B57 nachylons) Ped 9 poziomu. Wyznaczyé jaka byla predkose poczal a Kae se yal Prada ona na zbocze gory w odlegtosci lod wierzcholke. 26. Pod katem 60° do poziomu wystrzelono pocisk Z predkoscia poczatkowg 240 mjs. Pocisk tafil w punkt, ktorego odlegtosé od poziomu wynosi 500 m. Wyznaczyé odleghosé tego punktu od micisces skad byt wystrzelony pocisk, Jiczge od poziomu, a takze czas lotu po oN Bombowiec nurkuje po proste} pod katem « do poziomu z predkoscia Vo. Jezeli pilot chee. zrzucié bombe na wysokosci Hi ie fié doktadnie w cel, to w jakiej odlegtosci od celu powinien on to Zrobie: Nie uwzgledniaé oporu powietrza. 2328. Pitkarz kopie pilke. Pitka leci z predkoscig » = 16 m/s i trafia w stupek bramki znajdujacy sie w odlegtosci ] = 5 m od pitkarza. Po odbiciu od stupka pitka leci w kierunku powrotnym, przy czym maksymalna wysokosé toru pilki znajduje sie nad pilkarzem. Wyznaczyé kat, jaki tworzy kierunek predkosci poczatkowej pitki z poziomem, zaktadajac, ze piika odbija sie od shupka z taka sama predkoécia, z jaka uderza i ze kat odbicia pilki jest rowny katowi padania. 29, Bateria artylerii stoi na gorze 0 wysokosci 1 km. Wyznaczyé zasi¢g lotu pociskow wzgledem poziomu, ktére sq odpalane z dziat z predkoscia poczatkowa % = 700 m/s pod katem « = 30° do poziomu. Nie uwzgledniaé oporu powietrza. 30. Z dwéch punktéw stromego brzegu, lezacego na pewnej wysokosci wzgledem powierzchni wody, wyrzucono jednoczegnie w kierunku poziomym dwa ciata. Predkosci poczatkowe ciala sq odpowiednio- réwne v, = 5 m/s i v, = 7,5 m/s. Oba ciala spadaja jednoczesnie do wody. Odlegtos¢ punktu upadku pierwszego ciala cd brzegu wyncs. $, = 10 m. Wyznaczyé: 1) czas trwania lotu ciat, 2) wysokosci, z ktérych zostaly wyrzucone oba Ciala, 3) miejsce upadku drugiego ciata do wody. 31. Sprezysta kulka spada prostopadle na réwni¢ pochyla z wysokosci # = 2 m i odbija sie sprzezyscie. W jakie} odlegloSci od poprzedniego miejsca upadku uderzy ona ponownie o t¢ sama réwnie? Kat nachylenia r6wni do poziomu wynosi « = 30°. 32. Na wzgérzu znajduje sie cel widoczny pod katem « = 10° wzgledem poziomu z miejsca stacjonowania baterii artylerii. Odlegtosé w kierunku poziomym od baterii do celu wynosi d= 2km. Do celu zolnierze strzelajg przy kacie pedniesienia lufy 6 = 30°. Wyznaczyé predkosé poczatkowg v rocisku, trafiajacego w cel. Nie uwzgiedniaé oporu powietrza. 33. Jaka predkosé poczatkowa v, powinna posiadaé rakieta sygna- lizacyjna wystrzelona z rakietnicy pod katem 30° do poziomu, aby eksple- dowala w najwyzszym punkcie swojego toru, jezeli czas spalania sie zaplo- nu rakiety wynosi 5s? Nie uwzglednia¢ dzialania oporu {powietrza na rach rakiety. , 34. Z trzech rur ulozonych na ziemi, z jednakowq predkosciq wytryskuja strumienie wody pod katami 60°, 45° i 30° wzgledem poziomu. Znalezé stosunek maksymalnych wysokosci wzniesienia strumieni wod- 24 ajacych z rur, i stosunek zasi¢gow padania wody pa zie" a a weledniad wplywu oporu powietrza na ruch strumieni wodnych. ; vo » Z otworu jerconego w bocznej éciance naczynia na | siomie réwnym vedne} wrecie} stupa wody w naczyniu (rys. 5), wycieka struga wody. W jakim miejscu na Sciance bocznej naczynia nalezy wywiercié drugi otwor, aby zasieg wyplywu obu strug byt jednakowy ? 36. Z sikawki strazackiej wyplywa struga wody pod katem « =32° do poziomu. Stru- ga wody pada w odlegtosci / = 12m od sikawki. Ie wody wylewa sikawka w clagu jednej minuty, jezeli pole przekroju otwort Rys. 5 wynosi S = 1 cm?? oo 37. Samolot odrzutowy leci z predkoscig v = 900 km/h i niesie rakiete. Silnik rakiety wiaczony w momencie oddzielenia sie rakiety ‘od samolotu pracuje w czasie 1, = 1 min. W ostatnich sekundach ft. = = 10s pracy silnika rakieta przelatuje odlegios¢ s= 57,5 km. Wyzne cayé érednie przyspieszenie rakiety w czasie t, i jej predkos¢ w chwili ustania pracy silnika. 38. Pocisk leci pionowo do gory, osiaga maksymalny punkt toru i pionowo spada w dét. Wyznaczyé, w jakich punktach toru przyspicszenie pocisku ma najwieksza i najmniejszq wartos¢, jezeli opor powietrza rosnie ze wzrostem predkoéci. 39. Jakie powinno byé najmniejsze nachylenie dachu, aby woda deszczowa écickala z niego w mozliwie najkrétszym czasie ? Nie uwzgled- niaé tarcia. 40. Znalezé sredniq predkosé liniowg i katowa trzeciego radziec kiego satelity Ziemi, jezeli okres jego obrotu po orbicie wynosi 105 mia, a érednia wysokosé lotu 1200 km? Promiet Ziemi przyjaé rowny R = = 6400 km. / 41. Na poziomej wspdlnej osi obracajg sig 2 predkoscia 3000 obr/min dwa cienkie krazki zamocowane w odlegtosei s=lm. Pocisk jecacy réwnolegle do osi obrotu, trafia oba krazki, prey czym drugi punkt przebicia okazat sig przesuni¢tym wagigdem pierwszego o ae 45°,.Po przebiciu krazk6w pocisk zaglebia sie w tarczy na glebokos¢ 25 <d= 60cm. Wyznaczyé: 1) predkosé pocisku w czasie jego ruchu miedzy krazkami, traktujac te predkos¢ jako stata, 2) czas ruchu pocisku podczas zagtebiania si¢ w tarczy, 3) opdénienie kuli w tarczy. 42, Czlowiek uzyma za jeden koniec deski opartej drugim konicem na walcu (rys. 6). Deska lezy poziomo. Nastepnie czlowiek zaczyna popychaé deske do przodu, na skutek czego walec zaczyna toczyé sie bez po- Slizgu w plaszczyénie poziomej. Nalezy zaniedbaé takze poslizg deski po walcu. Jaka droge musi przejsé cztowiek, aby 7 zblizyé si¢ do walca, jezeli diugosé deski wynosi 1? 43, Autobus jedzie z predkosciq 60 km/h. Ie obrotéw na sekunde robig jego kola, jezeli toczq si¢ one po szosie bez poslizgu, a zewnetrzna Srednica opon jest réwna 60 cm? Wyznaczyé takze wielkos¢ przyspieszenia dosrodkowego zewnetrznej warstwy gumowej na oponach jego 6h. 44. Przy obliczaniu przyspieszenia dosrodkowego postugujemy : . o . . fos . sie dwoma wzorami: a = R ia= oR. Z pierwszej r6wnosci wynika, ze przyspieszenie dosrodkowe jest odwrotnie proporcjonalne do odleglosci poruszajgcego sie punktu wzgledem osi obrotu, a z drugiego, ze zaleznos¢ migdzy przyspieszeniem i promieniem obrotu jest wprost proporcjonalna. Jak wythumaczyé te pozorng sprzecznos¢? § 2. Dynamika ruchu postepowego Podstawowe prawo dynamiki (drugie prawo Newtona) ma postaé F = ma lub FAt = m(v,—2,) gdzie F — wypadkowa wszystkich sil, ktére sq przylozone do ciala © masie m, a — ptzyspieszenie, Jt — odstep czasu, w ktérym dziata sila F, mv — ped ciala. , W ukladzie izolowanym ciat ped calego uktadu pozostaje staty MV + MVet 1. Me = 0 Podczas ruchu wzglednego cjat stykajacych sig sita tarcia jest rowna F=k-N, gdzie N— sila prostopadiego nacisku wzajemnego cial, 26 k — wspétezynnik tarcia. Przy rozwiazywaniu zadan przyjmujemy, 2¢ wspétezynnik tarcia k nie zalezy od predkosci. Zadanie 1. Na gledkim poziomym stole lezq cztery powigzane nitkami ciala o jednakowych masach m coe es ! 2 2 4 (rys. 7). Na cawarte cialo dziala sila Fy m™EL{n me skierowana poziomo. Znalezé przyspic~ SOUT TTEITET TOOT szenie ukladu i naprezenie wszystkich Rvs. 7 nici. Nie uwzglednia¢ tarcia. Rozwiazanie. Oznaczmy przez fess fo. i fie sity naprezenia nici odpowiednio migdzy cialami 3 i 4, 2 i 3 oraz 1i 2. Ukladamy réw- nania ruchu dla kazdego z tych ukladéw, korzystajac 2 prawa Newtona. Na czwarte ciato ukdadu dziataja dwie sily — zewnetrzna F i sila na pregenia nici f,,. Poniewaz ruch ukladu wywoluje przylozona don zewnetrzna sita F, wynikle stad przyspieszenie ukladu musi miet Ke- runek zgoday z sila F. Wobec tego réwnanic ruchu czwartego ciata ma postaé F—fs.= ma Na trzecie ciato dziataj sity naprezenia fy, i fs.s, dlatego rownanie ruchu ma postaé faa—foa = ma Na drugie ciao dziatajg naprezenia nici fe,» i fios dlatego r6wnanie ruchu ma postaé fos—h2 = ma Wreszcie na pierwsze ciato dziala tylko jedna sila naprezenia nici Ji2 i rownanie jego ruchu ma postaé fis ma / Otzymaligmy uklad czterech réwnah z czterema niewiadomymi 4 fies fo, i fea. Rozwiazujac ten uklad otrzymujemy 3 oF, fact hong fun GP Zadanie 2. Dwa ciezarki o masach 5 i 3 kg zawieszone sq na koricach nici przerzuconej przez krazek, przy czym mniejszy cigaarek znajduje sie o 1 m nizej od wikszego. Jezeli ciezarki puscimy swobodnie tak, Ze zaczna one poruszaé sig pod dzialaniem sily ciezkosci, to po jakim czasie znajdg sie one na jednakowej wysokosci? an &Rozwiqzanie. Uklad jest w ruchu z przyspieszeniem @ w kie~ runku wi¢kszego. ci¢zarka. Na kagdy ciezarek dziata sila ciezkosci i sila naprezenia nici. Sity i przyspieszenia skierowane w dé! uwazamy za dodatnie, a skierowane do gory — za ujemne. Wtedy drugie prawo dynamiki dla obu ciat zapiszemy w postaci ma—mg—F, i —ma =m g—F, Poniewaz nic i krazek sq niewatkie, to F, = F,. Odejmujac od pierwszego rownania drugie, otrzymujemy 4 = (m— = Mam, (m,+m,)a = (m,—m,)g, skad ao, Fr, ezyli a = 2,45 m/s? Cigzarki znajdq sie na tej samej wysokosci, gdy kazdy z nich prze- . ‘ : 3 bedzie odleglosé s=0,5m; z {réwnania sa wyznaczamy czas a 2 t= V2: czyli ¢ ~ 0,645, Zadanie 3, Dany jest uklad (rys. 8) skladajacy sie z ciezarkow © masach m= 50g i m: = 30g, lekkiej i niewazkiej sprezyny oraz nierozciagliwej nici, Rozpatrzmy ruch od chwili ustania drgati sprezyny. Jaki ruch wykonuje uklad? Jaka jest dhu- gosé sprezyny podczas ruchu, jezeli sprezyna nierozcigg- nigta ma dlugosé 10cm, a pod dzialaniem sity 0,1 N wy- dluza sig 0 2.cm? Przy rozwigzywaniu zadania nie uwzgled- my niamy masy spregyny i krazka oraz tarcia. Rozwiazanie. Przy rozwiazywaniu niektérych zadan przyspieszenie ukladu mozna wyznaczyé od razu, gdy znana jest wypadkowa wszystkich dzialajacych sit i masa ukladu, co w znacznym stopniu upraszcza rozwigzanie. Tak wiec z wa- runkéw naszego zadania wynika, ze uktad ciczaréw ‘znajduje sie pod dziataniem state} silty F = (m,—m,)g, wobec ezego ruch jest jednostajnie przyspieszony. Masa ukladu jest rowna m— m,+ms, dlatego Przyspieszenie ukladu, zgodnie z drugim prawem dynamiki, wynosi my Rys. 8 _F _ m—m 1 Om iFrig 8? G8 ; Gdyby sprezyna wisiala nieruchomo lub poruszala sie ruchem jednostajnym, to bylaby ona rozciagana sila P, = m,g. Gdy sprezyna 28 wraz Z zawieszonym ciezarem porusza sie z przyspieszeniem a — + > to rozciaga j4 dodatkowa sila F’ odpowiadajqgca masie wt, i przyspiesze- niu @, czyli F’ = + mg. Wredy wypadkowa sita rozciagajaca sprezyne jest rowna F=P,4F = 3 mg, czyli. «= FX 0,37N Wydtuzenie sprezyny spowodowane przez te site jest rowne _ 0,37N ~~ 0,1. N Diugosé sprezyny w czasie ruchu wynosi wigc 104-7,4 = = 17,4 (cm). Zadanie 4. Kotek idacy po podtodze podskakuje i chwyta pionowa tyczke zawieszong na nici u sufitu. W tym momencie nié peka. Z jakim przyspieszeniem spada tyczka, skoro kotek wspina sig po nie} tak, ze caly czas znajduje si¢ na tej samej wysokosci od podiogi. Masa kotka wynosi m, a masa tyczki M. Rozwiagzanie. Poniewaz wzgledem podiogi kotek nie porusza sie, dziatajace nari sity wzajemnie ré6wnowaza sie; ze strony tyczki na kotka dziata sita F skierowana do gory i réwna ciezarowi kotka mg. Zgodnie z trzecim prawem Newtona na tyczke dziata sila F’ rowna F, lecz skierowana w dét. Dlatego drugie prawo Newtona dla ruchu tyczki piszemy w postaci Al +2cm = 7,4cem Mg+mg = Ma gdzie a — przyspieszenie tyczki. Skad am a mum & Zadanie 5. Jadro atomu polonu Po emanuje czastke « z pred- koSciq 1600 km/s. Wyznaczyé predkosé odrzutu jadra powstajgcego z jadra polonu w wyniku rozpadu «. Rozwiqzanie. Korzystamy z prawa zachowania pedu mv = = const. Traktujgc jgdro atomu polonu jako nieruchome do chwili ' 29 &rozpadu i oznaczajac mas¢ nowo powstalego jadra przez M, a mase czqstki « przez m, mamy mvs Moy+me,=0, skad = — F ezyli v, =~ —31 km/s ZADANIA 45. Na gladkiej poziomej plaszczyznie znajduje sig cialo o masie M (trys. 9). Drugie cialo 0 masie m zawieszono na nitce przerzucone} przez krazek i przywiqzanej do ciala o masie M. — Ga Wyznaczyé przyspieszenic ukladu i naprezenie nici. Nie uwzgledniaé tarcia ciala o masie M © plaszezyzne i tarcia nici o krazek, a takze masy krazka i nici. 46. Dwa jednakowe ciezary 0 masach M sq zawieszone na nici przerzuconej przez nieruchomy krazek. Na jedno z cial polozono ci¢- zarek o masie m. Wyznaczyé: 1) z jakim przyspieszeniem poruszaja sig ciala, 2) naprezenie nici, 3) sil nacisku na o§ krazka, 4) site nacisku ciezarka m na ciezar M. Nie wwzgledniaé masy krqzka i nici oraz oporu powietrza. Rys. 9 A7. Do koncéw nici przerzuconej przez nieruchomy krazek zawieszono dwa ciala o ciezarach P) = 1ON i P, = 20N. Z jakim przyspieszeniem poruszajq si¢ ciala i z jaka silg przy tym rozciagaja nic? Z jakim prayspieszeniem bedzie poruszaé sig ciato o ciezarze P; = 10 N, jezeli do drugiego korica nici zamiast ciezaru P, = 20N przytozyé site F = 20N? Nie uwzgledniaé masy krazka i sity tarcia. 48. Na nici wytrzymujacej naprezenie 10 N jest podnoszone pionowo do gory cialo o cigzarze 5 N. Traktujgc ruch jako jednostajnie przyspieszony, a sile oporu za réwng Srednio 1 N, znaleéé granicang wysokosé, na ktérq mozna podniesé ciato w ciagu 1s tak, aby przy tym ni¢ nie zostala zerwana. 49. Dwa ciala o masach m,-— 50g i m,—= 100g sq zwiqzane nitka i lezq na gladkie} powierzchni poziomej. Z jaka sila mozna ciagnaé pierwsze cialo, bez przerwania nici, jezeli wytrzymuje ona naprezenie 30 F, = 5N? Czy wynik zmieni sie, jezeli sile przylozymy do drugiego ciala? 50. Lokomotywa ciggnie dwie naladowane platformy rozwijajac przy tym sile ciagu 800 N. Masa pierwszej platformy wynosi 12 t, drugiej — 8t. Z jaka sila jest naciagniety zaczep miedzy platformami? 51. Kropla deszczu spadajaca z duzej wysokosci paruje. Jak wply- wa to na ruch kropli? 52, Przez krazek 0 poziomej osi przerzucono sznur o dtugosci /. Za korice sznura trzymajq dwaj chlopcy znajdujacy sie w jednakowej odlegtosci + 1 od kra#ka. Chlopcy zaczynaja jednoczesnie wspinaé sie do géry, przy czym jeden z nich porusza si¢ wzgiedem sznura z pred- koSciq v, a drugi z predkosciq 2v. Po jakim czasie kazdy z chtopcéw osiagnie krazek? Pomingé mase krazka i sznura, masy obu chlopcéw sq jednakowe. 53. Do korica nici przerzuconej przez nieruchomy krazek przymocowano ciezat Q = 20N. Na drugim koricu nici znajduje sie krazek ruchomy, do ktérego zaczepiony jest ciezar P= 60N. Wyznaczyé przyspieszenie kazdego ciala i naprezenie nici. Nie uwzglednia¢ tarcia i masy krazkéw. 54, Sznur o dlugosci 12m i o cigzarze 60.N przerzucony jest przez krazek i Slizga sie po nim bez tarcia. Ile wynosi naprezenie w srodku sznura w momencie, gdy dhugos¢ sznura po jednej stronie krazka jest rowna 8m? 55. Przez lekki krazek obracajacy si¢ bez tarcia przerzucona jest ni¢. Na jednym z koricéw nici zaczepione ciezar o masie M. Po drugim koricu nici, ze stalym wzgledem niej przyspieszeniem a, osuwa sie pierscien 0 masie m. Znalezé ptzyspieszenie a ciezaru o masie M i site tarcia F, pierscienia 0 nié. Nie uwzgledniaé masy nici. 56. Sznur wytrzymuje cigzar 900 N przy podnoszeniu pionowym z pewnym przyspieszeniem i ciezar 1100 N opuszczany z takim samym przyspieszeniem. Jaki cig¢zar mozna podnies¢ za pomoca tego sznura ruchem jednostajnym ? 57. Spadochroniarz po przebyciu odleglosci 20 m jako cialo swobodnie spadajgce otworzy! spadochron i po uplywie 3s predkos¢ jego zmniejszyla sie dziesi¢ciokrotnie. Wyznaczy¢ naprezenie lin spadochronu 31podczas hamowania ruchu spadochroniarza, jezeli ciezar jego jest rowny 600 N? 58. Na cialo o masie m znajdujace sie na plaszczyznie poziomej dziala pewna sita pod katem « wzgledem poziomu. Znalezé wielkosé tej sily, jedzeli cialo porusza sie w kierunku poziomym z przyspieszeniem a. Wspéiczynnik tarcia wynosi k. 59. Dwa ciezary potaczone sq ze soba nicia i poruszaja sie w dét Z przyspieszeniem dwa razy wigkszym od przyspieszenia w swobodnym spadaniu. Ile razy wieksze jest naprezenie F, nici, za pomoca ktérej sq ciagniete oba ciezary, od naprezenia F, nici taczacej ciezary? Masa dolnego ci¢zaru jest trzy razy wigksza od masy gérnego ciezaru. 60. Dwa jednakowe ciata A i B o masach m sq zwiqzane nicig i znajdujq si¢ na réznych réwniach pochy- A oe S; g tych (rys. 10). Wspétczynniki tarcia wynosza od- <> powiednio h; i ke, Katy nachylenia réwni « iB. Cialo B zaczyna zeélizgiwaé sie w dot: Z jakim Rys. 10 przyspieszeniem poruszaja sie oba ciala A i B? 61. Przez krazek zamocowany na gérnej krawedzi réwni pochytej przerzucono nié. Do jednego jej koftica przywiazano ciezar o masie m, = 2kg, ktéry spoczywa na réwni pochytej. Na drugim koricu nici wisi cigzar 0 masie m, = 1 kg. Réwnia pochyta tworzy z poziomem kat « = 20°. Wspélczynnik tarcia migdzy ci¢zarem o masie m, i rownia pochyla wynosi k = 0,1. Z jakim przyspieszeniem porusza sie ciezar i jakie jest naprezenie nici? 62. Jaka maksymalna site ciggu mozna przylozyé do dolnego klocka (rys. 11), przy ktérej klocek gérny pozostaje nadai na powierzchni Klocka P, poruszajacego sie ruchem jednostajnie przyspieszonym? Wspélczynnik tarcia dla gérnega > Feiggu klocka wynosi k, = 0,1, a dla dolnego &, = 0,2. 7 Ciezar gérnego klocka jest rowny P, = 10 N, a dol- Rvs nego Py = 20N. 63. Na dwa klocki o masach m, i m, zwiazane nierozciagliwa nicig dziatajg sily F, i F, pod katami «, i «, w stosunku do poziomu (rys. 12). Znalezé przyspieszenie ukladu, jezeli wspéiczynnik tarcia miedzy klockami i plaszczyzna pozioma jest rowny k. 32 | | Rys. 13 Rys. 12 64. Cialo o cigzarze P za pomoca nici przerzuconej przez niewazki krazek ciggnie po réwni pochytej cialo o takim samym ciezarze (rys. 13). Wyznaczyé przyspieszenie, z jakim poruszaja sig oba ciezary, jezeli rownia pochyla tworzy z poziomem kat « = 30°, a wspétczynnik tarcia wynosi k == 0,05. 65. Przy tych samych warunkach ruchu jak w poprzednim zadaniu, znalezé site dziatajgcq na krazek, jezeli masa obu ciat m = 1 kg. 66. Do ciezaru A o masie 7 kg zawieszono na sznurze ci¢zar B o masie 5 kg. Masa sznura wynosi 4 kg. Do ciezaru A przylozono site 240 N skierowang do gory. Wyznaczyé naprezenie w gornym koncu sznura i w jego Srodku. 67. Cialo swobodnie zsuwa sie z wierzchotka réwni pochylej, kt6rej kat nachylenia do poziomu wynosi « = 30°, Wyznaczy¢ predkosé ciala na koricu réwni pochytej i czas ruchu, jezeli wysokesé réwni po- chyle} wynosi h = 10 m, a wspdtczynnik tarcia k = 0,05. 68. Przy jednostajnym weiaganiu ciala o ciezarze P = 1000 N po rowni pochylej tworzqcej kat 60° z pionem (rys. 14) nalezy przylozy¢é sile F = 600 N. Z jakim przyspieszeniem bedzie zsuwato si¢ puszczone swobodnie ciato w dét réwni pochytej? Rys. 14 cot Rys. 15 69. Kiode o masie 200 kg ciagniemy ze stata predkogcia pod dzia- Janiem sity 50 N za pomocg sznura o diugosci / = 4m. Koniec sznura znajduje sie w odlegtosci h = 0,75 m od Ziemi (rys. 15). Znalezé wspol- caynnik tarcia klody o Ziemig, jezeli sznur jest zaczepiony do Srodka klody. Czy zmieni sie wielkosé sily tarcia, jesli sznur przymocujemy do korica ktody? 3 Zadania z fizyki 3370. Cialo o gestosci 800 kg/m® zanurzono w wodzie na glebokosé 1m, a nastepnie puszczono swobodnie. Na jaka maksymalng wysokosé wyskoczy ono nad powierzchnie wody? Nie uwzgledniaé tarcia ciala o powietrze i wode, a takze zaniedbaé wplyw gestosci powietrza. 71. Do sufitu windy podnoszacej sie 2 przyspieszeniem a) = 1,2 m/s® przymocowano dynamometr, do ktérego zawieszono krazek swobodnie obracajacy sie dookola poziomej osi. Przez krazek przerzucono nic, do kt6rej koricéw przymocowano ciala 0 masach m, = 200 g i m, = = 300g. Pomijajac mase krazka wyznaczyé wskazanic dynamometru. 72. Parow6z o ciezarze P = 5-105N ciagnie sktad n = 20 na- fadowanych wagonéw. Ciezar kazdego wagonu jest réwny ciezarowi Parowozu. Wyznaczyé czas, po uplywie ktorego ruszajacy Zz miejsca sklad osiagnie predkoS¢ » — 36 km/h. Sila ciagu parowozu wynosi F = 6- 10!N, wspélczynnik tarcia k = 0,005. 73. Na stole lezy klocek 0 ciezarze 50 N. Do klocka za pomocq nici przerzuconej przez krazek (rys. 16) przywiazany jest ciezar 10 N. Wspétczynnik tarcia miedzy powierzchniq klocka i stolu jest rowny 0,4. Wobec tego sila tarcia, dzialajgca na klocek i skierowana w lewo, jest rowna 0,4-50N = 20N. Z tego wynika, ze klocek powinien zaczaé Poruszaé sie w lewo, jako Ze sila tarcia jest 0 10N wigksza od cigzaru. Znalezé blad w tym rozumowaniu. 74, W okreslonej chwili czasu r pociag posiada predkosé 36 km/h. Sifa ciagu elektrowozu wynosi 21+ 104 N. Ciezar pociagu jest rowny 5+ 10°N. Wspétczynnik tarcia jest rowny 0,002 i jest staly. Wyznaczyé predkosé, ktéra bedzie miat pocigg po 10s od chwili t, i droge, ktéra przebedzie pociag w ciggu tych 10s. 75. Duzy klosz napetniony gazem pod ciénieniem obré- cono szyjka w dét (rys. 17). Jesli rozluznimy zamocowa- nie zaworu dokowego to zostanie on wypchniety zgeszczo- nym gazem. Aby przyspieszy¢ wylot ttoka z szyjki klosza mozna: a) na tlok polozyé od géry ciezarek, b) do tloka przyspawa€ cigzarek o takiej samej masie. {Ktéry ze sposo- bow jest lepszy? Nie uwzgledniac tarcia. £=20N Rys. 16 Rvs. 17 34 76. Na poziomej desce lezy cialo. Wspéiczynnik tarcia miedzy deska i cialem wynosi k = 0,1. Z jakim przyspieszeniem w kierunku poziomym nalezy pociagnaé deske, aby cialo zeéliznelo si¢ z niej? 77. Dwa jednakowe ciata sq zwigzane niciqilezq na gladkim poziomym stole. Nié tworzy linig prosta. Nié wytrzymuje naprezenie o sile nie wiekszej niz 20 N. Jaka sile poziomg F nalezy przytozyé do jednego z cial, zeby zerwaé ni¢? Czy zmiéni sie wielkos¢ sity, potrzebnej do zerwania nici, jezeli miedzy cialami a stotem wystepuje tarcie, a wspélczynnik tarcia jest jednakowy dla obu cial? 78. Rozpatrzmy dwa kKlocki o masach m, i ms poruszajace si¢ bez tarcia pod dzialaniem sily F po poziomej ptaszczyZnie (rys. 18). Sila F jest przylozona do klocka A i za jego posrednictwem przekazy- wana do klocka B. Zgodnie z trzeciq zasadq dynamiki klocek B powinien z taka {———~* |] sama co do wielkosci, lecz przeciwnie skie- ! Mi 7 rowana sila (—F) dziataé na klocek A. Jezeli " pomingé tarcie, to wypadkowa sila dzialajgca na klocek A jest réwna Fy= FE (-F)=0, nN Z tego wynika, ze jakakolwiek wielkg sile przykladatoby sie do klocka A, to i tak nigdy nie ruszy sie go z miejsca. Znalezé blad w tym rozumowaniu. 79. Z jaka silg dziata mechanizm strugarki podczas posuwu stolu, jezeli ciezar stolu wraz z obrabianym detalem wynosi P = 3920N,a stot uzyskuje predkos¢ v= 1,5m, niezbedng przy struganiu, w czasie 1s. Wspétczynnik tarcia posuwu stolu po prowadnicach wynosi k = 0,15. 80. Ciala o masach mi M (M > m) sq polaczone za pomoca dy- namomettu i nici przerzuconej przez nieruchomy ” krazek (rys. 19). Wyznaczyé wskazania dynamo- mettu przy Zatozeniu, ze wspéiczynnik tarcia ciala © masie m o std} jest réwny k, Pominaé ciezar dynamometru i nici. F wobec tego a= = 0 M +1 Rys. 19 81. Mamy sztywne cialo w ksztatcie walca o dtugosci / i o polu ” 35 &podstawy S. Na jedna z podstaw walea dziala 0,5 obr/s = = 30 obr/min. Zadanie 3. Samolot wykonuje ,,martwq petle” o promicniu R = 800 m i porusza sie po niej z predkosciq v = 720 km/h. Z jaka sitg cialo lotnika o masie 70 kg bedzie naciskaé na fotel samolotu w gér- nym i dolnym punkcie petli? Rozwiqzanie. W gornym punkcie petli ciezar lotnika mg i reakcja fotela N, dzialajq pionowo w dét oraz nadajq lotnikowi przyspicszenie 2 dosrodkowe ze Dlatego rownanie ruchu piszemy w postaci mo* ve 2 Nytng = > skad Np = 7 mg =m (Fe 2) czyli N,=2814N Poniewaz w dolnym punkcie petli reakcja fotela Nz jest skierowana do gory, to réwnanie ruchu w tym przypadku piszemy nastepujqco 2 2 mg—N,=— 7, skad_N, (pe + 8) czyli Ny =: 4186 N R 41Zadanie 4. Na nici o diugodci 1m jest zawienzone cialo o masie 3kg. Na jaka wysokosé nalezy odchyli¢ ciato od potozenia rownowagi, aby przy przechodzeniu przez to poloxenie naprezenic aici wyniosto 50 N? Rozwiazanie. Na cialo, przy przechodzeniu przez punkt rownowagi, dziataja dwie sily — ciezar ciata mg skicrowany pionowo w dot i naprezenie nici /, skierowane pionowo do géry. Wypadkowa tych sit oe R: ruchu ciala podczas przechodzenia przez punkt polozenia rownowagi ma postaé nadaje ciatu przyspieszenie dosrodkowe Wobec tego réwnanie mo? F,-mg — W punkcie r6wnowagi cialo porusza sie z predkosciq v = V2gH. Zatem, F,—mg = ae H, — skad otrzymujemy Ha RE =m) 035m 2mg Zadanie 5. Z jakq maksymalna predkosciq moze jecha¢ motocyklista po powierzchni poziomej opisujac tuk 0 promieniu R = 90 m, jezeli wspétczynnik tarcia két 0 powierzchni¢ wynosi k = 0,4? O jaki kat od pionu powinien odchylié sig motocyklista przy predkosci v, = = 15 m/s? Rozwigzanie. Na motocykliste dziata sila ciezkosci mg, reakcja tq Oporu (powierzchni) N i sila tarcia F, (rys. 23). Sila tarcia Fy przyjmuje taka wartosé, aby przy zto- zeniu z silg reakcji oporu N daé sile T skierowa- G F nq wzdhuz motocykla (w przeciwnym bowiem wy- padku dzialatby wzgledem Srodka cigzkosci moment sity, ktory przewrécilby motocykl). Na srodek cigz- koSci motocykla O dziata skierowana poziomo wypadkowa F sity T i jego ciezaru. Wypadkowa ta powoduje powstanie przyspieszenia dosrodkowego Mm Ale F = T sine = Fy jest réwna sile, z jaka Ziemia przyciaga Ksiezyc, czyli mz:mK YR Wobec tego mamy 4r*m KR _., mzMx TTR Wykorzystujac zaleznosé _ Mz MMs. yn m boar Be (Po=r Fir i P= meer zatem go 7-2) 42R RE R R otrzymamy 74 = 80-Re> skad T= ar Ge lub _ 3,84: 10° 384-108 T = 6,28 $559-197 V 93° ~~ 204 doby Uwaga. Bierzemy tw przyspieszenie ziemskie wystepujace na biegunach, poniewaz na biegunie ciezar ciala rzeczywiscie jest rowny sile, z jakq Ziemia je przyciaga. W dowolnym innym punkcie Ziemi cialo uczestniczy w obrocie dobowym Ziemi na skutek dziatania sily dosrodkowej, réwnej réznicy sity z jakq Ziemia przyciaga ciato i ciezaru ciata. Dlatego poza biegunami ciezar ciala jest mniejszy niz sila, z jaka przyciaga je Ziemia. 47Zadanie 2. Maksymalna wysokos¢ pierwszego sputnika Ziemi wynosila 947 km. Jakq predkos¢ liniowa musiat mie¢ wtedy sputnik, jeSli dalszy jego ruch odbywak sig po orbicie kolowej? Promien Ziemi jest rowny 7 = 6370 km. Rozwiazanie. Sita przyciagania sputnika przez Ziemi¢ nadaje e mM mot mu przyspieszenie dosrodkowe R: Diatego mamy y “pr = —Ro> gdzie R= r+h — odlegtos¢ miedzy Srodkiem cieZkosci Ziemi a sate~ lita. Po przeksztatceniu otrzymamy ee Vv vi i uwzgledniajgc, 2e yM = gr’, mamy 8, zyli v s+ 7300 m/s Vv 4 czy) Zadanie 3. Rakieta podnosi cialo na wysokos¢ 4 = 500 km. Jaka predkosé liniowg » w kierunku prostopadtym do promienia ziemskiego nalezy nadaé temu ciatu, aby zacz¢lo ono poruszaé sig wokdt Ziemi po orbicie kolowej? Jaki bedzie okres obrotu 7 tego ciala dookola Ziemi? Nie uwzgledniaé wptywu tarcia atmosferycznego na ruch ciala. Za przyspieszenie ziemskie na powierzchni Ziemi przyja¢ 9,8 m/s*, a promien Ziemi 6370 km. Rozwiqzanie. Cialo bedzie kratyé wokdt Ziemi po orbicie ® : et . . : mM z be kotowej z liniowg predkoscia v, gdy sila przyciagania (Rpt OO . ; my” : mM 2 mo . dzie r6wna sile dosrodkowej Raw? Rethye = Rok? gdzie m — masa satelity. a , g Uwzgledniajac, 2e yM z = goRZ, otrzymujemy v= R, V Roth’ ezyli ome Gore = writes a 7635 mjs Oleres obrotu 4 ph wh lub -104 687-10! m_ T — 628 687-10‘ m 687-104 m ~ 16h 637-10'm 9,8 m/s? Zadanie 4. W jakim kierunku i z jaka predkosciq pozioma powinien lecieé wzdiuz réwnika samolot, aby skompensowaé zmniejsze- nie ciezaru wywolane obrotem Ziemi? Rozwiqzanie. Aby skompensowaé ubytek ciezaru spowodo- wany obrotem Ziemi wokét osi samolot_ powinien lecieé z taka sama predkoscia jak predkosé liniowa powierzchni Ziemi na réwniku, ale w kierunku przeciwnym do obrotu Ziemi. (Wysokosé samolotu nad powierzchnig Ziemi mozna poming¢ w poréwnaniu z promieniem Ziemi). Wobec tego samolot powinien lecieé ze wschodu na zachéd z predkosciq _ 2nR v= PF czyli v= 6,28 64: ~~ 24-60-60 s ~ = 465 m/s Zadanie 5. Znalez¢ przyspieszenie grawitacyjne g, panujace na powierzchni planetoidy o Srednicy d = 30km, zakladajgc, ze srednia - gestosé planetoidy jest taka sama jak Ziemi. Srednica Ziemi jest rowna D = 12800 km. Rozwiazanie. Ciezar ciala o masie m na powierzchni planetoidy jest rowny salad) mg, = (xa) a na powierzchni Ziemi gdzie o ~ Srednia gestosé substancji. Dzielac stronami drugie rownanie : : d d . przez pierwsze, otrzymujemy 2 =p skad g3 = Dp? ezyli 1 © 2,3 cm/s*. 4 Zadania z fizyki 49 feZADANIA 131. Na linii prostej taczacej Ziemi¢ i Ksigiyc znalezé punkt © tej whasnosci, ze znajdujace sig w nim ciato jest przyciagane przez Ksiezyc i Ziemie z taka samq sila. OdlegloSé miedzy Ziemia i Ksiezy~ cem uwazamy za réwna 60 ziemskim promieniom, a masa Ksiezyca jest 81 razy mniejsza od masy Ziemi. 132. Wyznaczyé okres obrotu sztucznego satelity Ziemi, jezeli jego odleglos¢ od powierzchni Ziemi jest réwna promieniowi Ziemi. 133. Srednia wysokosé satelity nad powierzchnia Ziemi wynosi h=1700km. Wyznaczyé jego predkosé i okres obrotu, przyjmujgc, ze promien Ziemi jest rowny R = 6400 km. 134. Obliczyé stata grawitacji przyjmujac, ze promieh Ziemi jest. rowny R= 6370 km, a Srednia gestosé Ziemi ma wartos¢ o = 5,5-10% kg/m’. 135. Wyznaczyé mas¢ Stoica, gdy znany jest okres obrotu Ziemi dookota Storica T i promieti orbity ziemskiej 7. 136. Promieri Marsa stanowi 0,53 promienia Ziemi. Masa Marsa stanowi 0,11 masy Ziemi. Poréwnaé ciezary ciala o jednakowej masie na Ziemi i Marsie. 137, Wyznaczyé liczbe obrotéw satelity dookola Ziemi w ciagu doby, jezeli porusza sie on po orbicie kolowej o promieniu R = 7340 km. 138. Na réwniku pewnej planety cialo wazy dwa razy mniej niz na biegunie. Gestosé planety jest rowna @ = 3+10%kg/m®. Wyznaczyé okres obrotu planety dookola wtasne} osi. 139. Wyznaczyé gestosé planety, na ktérej doba wynosi 24 godziny, jezeli na jej rowniku ciata sq niewazkie, 140. Wyznaczyé mase Ziemi Mz znajac okres Ts obrotu satelity dookota niej i odleglosé miedzy nimi Rs. 141. Wyznaczyé przyspieszenic grawitacyjne na powierzchni Ston- cay jekeli znany jest rok ziemski 7, odlegtosé R od Ziemi do Stotica i hi x, prod ktdrynn jent widoezna % Ziemi srednica Stosica. 142, Jak predkodt poziomg wegledem powierzchni Ziemi nalezy ; Hocqee) w rlewlelkie} ddlleptosel od powierzchni Ziemi po werent silnikow rakieta nie spadajgc na ad {0 oOtbicie Kolowe| dookola Ziemi tzn. n Hatelitiq? Nic uwzglednia¢ oporu atmosféry. 143. Wyznaczyé odleglosé x od Srodka Ziemi do sztucznego satelity oraz wyznaczyé jego predkos¢ liniowg v, jezeli satelita porusza sie w plaszczyznie réwnika w kierunku obrotu Ziemi z taka predkoscig, ze jest on nieruchomy wzgledem Ziemi. Promien Ziemi przyja¢ za rowny R = 6400 km. 144. Zalozmy, ze kosmonauci po przybyciu do planety nadajq statkowi predkosé pozioma v = 11 km/s. Ta predkosé zapewnia lot statku po orbicie Kolowej o promieniu 9100 km. Me wynosi przyspieszenie grawitacyjne na powierzchni planety, jezeli jej promier jest rowny 8800 km? 145. Znalez¢ zmiane przyspieszenia ziemskiego w miare scho- dzenia w glab kuli ziemskiej na gtebokos¢ h od powierzchni. Na jakiej, glebokosci przyspieszenie sily cigzkoSci wyniesie 0,3 przyspieszenia poruszajacego na powierzchni Ziemi? Gestosé Ziemi traktowaé jako stalg. Cialo nie doznaje przyciagania ze strony tej czesci kuli, ktora lezy powyzej niego. 146. Wyznaczyé stosunek ciezaréw ciala na réwniku i biegunie planety, ktdrej promien jest rowny R, masa M, a doba wynosi T. 147, Wiadomo, ze na skutek obrotu planety ciezar ciata na rowniku jest mmiejszy niz na biegunie. Na jakiej wysokosci nad biegunem ciezar ciala zrowna si¢ z cigzarem tego samego ciala umieszczonego na réwniku? Planete nalezy wwazaé za kule 0 promieniu R, czas obrotu planety dookola osi wynosi T. Srednia gestosé materi planety jest réwna 0. 148. Srednica planetoidy jest rowna d= 5km. Zakladajac, ze gestos¢ materii planetoidy wynosi ¢ = 5,5 - 10° kg/m, znalezé przyspieszenie grawitacyjne g, na jej powierzchni i obliczyé na jaka wysokosé pod- skoczyt cztowiek znajdujacy sig na jej powierzchni, jezeli w wykonanie skoku whozyt tyle samo wysitku ile potrzeba, aby podskoczyé na wy- sokosé 0,5 m na powierzchni Ziemi. 149. Wyznaczyé przyspieszenie ziemskie g na wysokosci h = 200 km nad powierzchniq Ziemi przyjmujac przyspieszenie na powierzchni Ziemi rowne gy = 9,81 m/s*. Promien Ziemi wynosi R = 6370 km. 150. Czas obrotu Jowisza jest 12 razy wiekszy od czasu obrotu Ziemi dookola Storica. Wyznaczyé odlegtos¢ od Jowisza do Storica, jezeli odlegtosé Ziemi od Storica jest réwna 15-10% m. Traktowaé orbity planet za kolowe. ” : ; 51151. Wyznaczyé okres obrotu Ksiezyca dookola Ziemi znajac przyspieszenie g, na Ziemi, promien Ziemi r = 6370 km i odlegtosé od Ziemi do Ksiezyca.R = 3,84-10° km, 152. Zaktadajgc, ze orbity Ziemi i Ksiezyca sq w przyblizeniu okregami, wyznaczyé stosunek mas Ziemi i Storica. Wiadomo, ze Ksi¢- zyc dokonuje 13 obrotéw w roku i Ze odleglosé Ziemi od Storica jest 390 razy wieksza niz odlegfosci Ksigzyca od Ziemi. § 5. Statyka Cialo znajduje sie w réwnowadze, jezeli dziatajacy nani uklad sit jest zrownowazony. W: tym celu muszq byé spelnione nastepujgce warunki: 1. Wypadkowa wszystkich dziatajgcych sit jest rowna zeru R=F,+F,+...+F,=0 2. Suma algebraiczna momentéw wszystkich sit wzgledem dowolnej z moZliwych osi obrotu jest réwna zeru M+M,+ ... +M, = 0 Znacznie jednak upraszcza warunki r6wnowagi nafozenie na ruch ciala wiezéw. Jezeli nalozone wi¢zy nie pozwalaja na obrot ciata dookota osi, to dla rownowagi ciala wystarcza, aby wypadkowa wszystkich przy- tozonych don sit byta réwna zeru. Ale kiedy wiezy natozone na ruch ciala dopuszczaja 0 obrotu, przy czym cialo moze wykonywaé tylko ruch obrotowy, to dla jego réwnowagi wystarcza, aby suma algebraiczna mo- mentéw przylozonych don sit, wzgledem tej osi byla réwna zeru. Zadanie 1. Wat o ciezarze P = 25000N spoczywa na dwéch jozyskach, miedzy ktérymi odlegtosé wynosi AB = 1,8 m. Jeden z koricéw watu wystaje poza lozysko na odleglosé BC = 0,7 m. Po- ¢ Srodku miedzy tozyskami na wat dziala sita P, = 15000N skierowana w dét. Na wy- stajacy koniec walu jest nalozone kolo zamachowe 0 ciezarze P, = 10000 N. Wy- znaczyé sity nacisku na tozyska. Rozwigzanie. Oznaczmy przez R, Rys. 24 i R, sily reakcji lozysk Ai B (rys. 24). Re 52 Zatézmy, ze wal moze obracaé sig dookota punktu 4. Wredy warunek rownowagi piszemy w nastepujacy sposéb P,-AO+P+AO,+P,-AC—R,-AB =0 oraz Pi+P2+P=R,.+R, Z pierwszego rownania wyznaczamy R, = 38750 N, zatem R, = 11250 N. Zadanie 2. Plyta AB o dtugosci / = 3 m i ciezarze P — 500N opiera sig o Sciane (rys. 25). Wspétczynnik tarcia poslizgowego miedzy plyta i podioga wynosi k = 0,4, a migdzy plyta a éciana — k, = 0,5. Wyznaczyé najmniejszy kat x, przy ktérym plyta zachowa réwnowage, a takze sily nacisku na podioge i ciane. Rys. 25 Rozwiazanie. Rysujemy wektory sit dziatajgcych na plyte (rys. 26). Nastepnie piszemy réwnania okreslajace warunek réwnowagi plyty. Suma momentéw sit wzgledem punktu 4 wynosi Nalsin a~P-4 cos at; 1 608 « =0 qd) Suma poziomych sktadowych sit jest rowna F,-N,=0 2) Suma pionowych sktadowych sit jest rowna N,-P+F, = 0 (3) Ale F,= kN, (4) F, = kiN, 6)Dziclimy wszystkie sktadniki réwnania (1) przez / cos « a nastepnie rozwigzujemy wzgledem tg « + P-F, tga Podstawiajac wartosé F, z rownania (4) do réwnania (2), otrzymujemy N, = kN,. Podstawiamy wartos¢ F,-z réwnania (5) do réw- nania (3), otrzymujemy N, = P—k,N;. Po rozwiqzaniu ostatnich dwéch réwnan otrzymujemy P Map 416,7N, Np wtedy tga = J oe = 1, skad « = 45°. Zadanie 3. Czlowiek o cigzarze 588 N stoi na desce 0 ci¢zarze 294 .N zawieszonej na krazkach (rys. 27). Diugosé deski miedzy punktami zawieszenia wynosi /. Z jaka sila cztowiek musi ciggnaé za sznur i w jakim miejscu deski musi sta¢, aby utrzyma¢ deske w poziomym potozeniu? Pomingé ciezar krazkow. Rozwiazanie. W_ pierwszym rzedzie wyjasnia- my, jakie sily précz ciezaru P dzialajq na deske. Za~ Jozmy, ze czlowiek ma ciagna¢ za sznur a Zz sita X. Wtedy naprezenie sznura b takée wyniesie X. Jak wynika z ry- sunku naprezenie sznura d wyniesie 2X. Wobec tego. na deske dzialaja dwie rownolegte i skierowane do géry sity Xi2X. Z drugiej strony, na deske w punkcie C dzista alco |e catowiek z sila (588—X) N i pionowo w dot dziata cigzar biti deski. Suma wszystkich sit dziatajacych na deske, ma 22" pyé réwna zeru, poniewaz deska znajduje sig w rowno- Rys, 27 : wadze, tj. ax4+X—(Q-X)—-P=0, skad X= Pre = 2005N Zalézmy, ze deska jest podparta w punkcie C (latwo pojaé cele- wosé takiego zalozenia, obracajac rysunck 0 180°). Sita (Q—X) odgrywa role sily reakcji podpora, ktéta réwnowazy wypadkowg sit 2X, Pi X. Suma momentéw sit w przypadku réwnowagi ma rownaé sig zeru 2X-AC+P:-OC—X:BC=0 54 Uwzgledniajgc, 2 BC =1—AC i OC = FLAG, otrymujemy op. 1 AC= sop = 5! Zadanie 4, Wyznaczyé polozenie srodka cigzkosci jednorodnego krazka o promieniu R, z kt6rego wycieto otwér o promieniu r (rys. 28). Stodek wyciecia znajduje sig w odlegiosci + R od srodka krazka. Rozwiazanie. Ciezar krazka przed wycieciem otworu byt proporcjonalny do xR, Srodek ciezkosci pokrywal sie ze Srodkiem krazka O. Ciezar wycietej czeSci krgzka jest proporcjonalny do nr?. Zalézmy, ze z krazka wycieto otwér symetryczny do pierwszego i o takiej samej powierzchni (rys. 29). Wtedy ciezar pozostatej czesci bedzie proporcjonalny do 7(R*—2r*), a Srodek ciezkosci bedzie nadal w punkcie O. Wobec tego, potozenie Srodka ciezkosci mozemy wyznaczyé jako punkt przylozenia wypadkowej sit proporcjonalnych do n(R?—-2r?) i xr? i przy- tozonych odpowiednio w punktach O i O,. Niech Srodek ciezkosci znajduje sie w punkcie B w odleglosci x od O. Zapisujac warunek réwnosci momentéw sit wzgledem punktu B, PR mamy 7 (R?—2r?)x == m7? G R-x) stad znajdujemy x = xR" ZADANIA 153. Przy wazeniu ciala na wadze dézwigniowej o nieréwnych ramionach ciezar ciala na jednej szalce byt rowny P, = 60 N, a ra drugiej — P, = 64.N. Wyznaczyé rzeczywisty ciezar ciala. . 154. Robotnik podnosi za jeden koniec deske 0 ciezarze 400 N i dlugosci 4m tak, ze deska tworzy z poziomem kat 30°. Z jakq sila a 55trzyma robotnik deske w tym polozeniu, jezeli sila, jaka przyktada jest skierowana prostopadle do deski? 155. Na r6wni pochytej lezy drewniany klocek. Aby klocek ten nie zeSliznat sig z réwni i znajdowal si¢ na nie} w rownowadze, przyto- zono don site tworzacq z réwnig pochyly kat 90°. Jaka jest minimaina wielkoSé te} sity? Ciegar klocka wynosi P = 20 N, dtugosé réwni pochytej jest rowna 7 = 1 m, a wysokoé¢ hk = 60 cm. Wspétczynnik tarcia klocka réwni pochylej wynosi k = 0,4, 156. Na rure o duzej Srednicy (rys. 30) natozona jest petla ze sznura, do petli przywigzany jest sznur AB, na ktory 4 dziala sita P. Gdzie bedzie wieksze naprezenie oe, c 8 sznura — na odcinku AB, czy na odcinku <¥ petli AC? 157. Na réwni pochylej o kacie nachy- QO lenia « wzgledem poziomu stoi waléc o promieniu r wykonany z jednorodnego materia- Rvs. 30 tu. Przy jakiej najwiekszej wysokosci walec " nie przewréci si¢? 158. Drabina o ciezarze P i o dhugosci J przystawiona jest do gladkiej Sciany pionowej pod kgtem « (rys. 31). Sradek ciezkosci drabiny znajduje sie na wysokosci hk od podstawy. Cztowiek ciggnie drabine za jej Srodek z sila F w kierunku poziomym. Jaka jest mininalna wielkosé -tej sity, koniecznej do tego, by mozna bylo oderwaé gérny koniec drabiny od éciany? Tarcie o podstawe jest na tyle wielkie, ze dolny koniec drabiny nie Sliz- ga sig. 159. Lampa o ciezarze P = 100 N zawieszo- ma jest na lince nad srodkiem ulicy 0 szerokoSci d = 10m. Dopuszczalne naprezenie linki wynosi T = 500 N. Jaka powinna byé wysokosé umocowania koficéw linki, aby punkt: zaczepienia lampy do linki znajdowat sie na wysokosci h = &m? 160. Pokrywa luku poziomego AB, kt6rg obraca sig dookofa za- wiasu A, jest odmykana za pomoca sznura BC przerzuconego przez ‘nieruchomy krazek C. Z jakq sila nalezy ciagna¢ za sznur w poczatku pod- 56 noszenia pokrywy, jezeli jej ciezar jest rowny P = 800 N, a kat medzy sznurem BC i rama AB jest rowny 45° (tys. 32)? . JES 161. W celu umocowania dachi mu- rarz zrobit gzyms z czterech cegiet w ten sposdb, ze czesé kaddej cegly jest wysu~ nieta nad dolna cegla. Wyznaczyé najwi¢- kszq diugosé wysunietej czesci cegty, przy ktérej cegly bedg znajdowa¢ sie w réwno- wadze bez cementowania. Dhugos¢ kazdej cegly wynosi 7, 162. Jakiej maksymalnej diugosci ,,most” mozna zbudowa¢ z pieciu klockéw domina w sposéb pokazany na rys. 33? (pb ey A £ A — 1 , 1 4 ip yp 3 Rys. 32 Pp Rvs. 33 Rys, 34 163. Krazek, ktérego Srednica jest rowna 50cm a ciezar 40 N znajduje sie na chropowatej listwie tworzacej z poziomem kat 30° (rys. 34). Staczaniu sie krazka przeciwdziala tarcie i poziomo potozony sznur, ktérego jeden koniec jest przymocowany do najwyzszego punktu krazka A, a drugi do listwy. Znalezé naprezenie sznura. 164. Koto o promieniu R i masie m stoi przed stopniem o wysokosci h. Jaka minimalna sile F pozioma nalezy przylozyé do osi kola O, aby moglo ono wtoczyé sie na stopien ? Nie uwzgledniaé tarcia. 165. Jednorodna belka lezy na platformie tak, ze jeden jej koniec zwisa z platformy. Dtugosé zwisajacego korica jest réwna 0,25 dlugosci belki. Na koniec belki dziata sita P. Przy sile P = 3000 N przeciwny koniec belki zaczyna sie podnosi¢. Wyznaczyé ciezar belki. 166. Na poziomej plaszczyénie stoi bimetalowa plytka w polozeniu rownowagi chwiejnej. Przy nagrzewaniu plytka wygina sie. Czy zostanie zachowana réwnowaga? Rozpatrzyé dwa przypadki, bez uwz- 57 €glednienia tarcia migdzy plytka a pozioma plaszczyznq i z uwzglednie- hiem tarcia. 167. Dtuga tyczka o stalym przekroju, wykonana z jednorodnego materiatu jest przystawiona do Ssciany i tworzy kat « z poziomem. Wy- znaczy¢ stosunek migdzy wspotczynnikami tarcia, przy ktérych tyczka jeszcze nie zeSliznie sie na dét? 168. Na poziomej plaszczyénie lezy kula styczna do réwni pochylej. Roztézmy sile ciezkosci kuli P na dwie sktadowe — jedna w kierunku réwnoleglym do plaszczyzny, druga — prostopadta do réwni pochylej (rys. 35). Sita & nacisku F, kuli na réwnie pochyla, zgodnie z trzeciq zasadq dynamiki, jest rownowazona przez sile reakcji r6wni. Wobec tego na kule PI dziata tylko sita F,, ktéra powinna wprowadzié Rys. 35 kule w ruch w kierunku dziatania tej sity. Ale kula pozostaje w spoczynku. Jak to wythimaczyé? 169. Cztery kule, ktérych cigzary sq odpowiednio réwne 20, 30, 40 i 50 N, sq umocowane na precie w taki sposdb, ze ich Srodki znajduja sig w jgdnakowej odlegtosci. Zaniedbujac ciezar preta, wyznaczyé srodek ciezkogci ukladu. . 170. W jednorodnym cienkim krazku o promieniu R wycieto okragly otwér o promienju dwukromie mniejszym. Otwér ten jest styezny do obwodu krazka. Wyznaczyé polozenie srodka ciezkosci krazka z wycigciem. 171. Wyznaczyé potozenie érodka ciezkosci cienkiej kwadratowej plytki o boku 6, w ktérej wycieto okragly otwor o promieniu 4 tak, Ze jest on styczny do Srodka jednego z bokéw kwadratu. 172. Na okraglym’ stole, ktérego blat ma promien R i mase M, lezy stycznie do obwodu krazek 0 promieniu r i masie m. Jak powinny byé rozmieszczone trzy nogi stolu, aby wywieraly one jednakowy na- cisk na podtoge? 173. Cienka jednorodna’laska jest umecowana przegubowo za gorny koniec. Dolna czesé laski jest zanurzona w wodzic, przy czym rownowage osiaga si¢, gdy laska jest nachylona do powierzchni wody iw wodzie znajduje si¢ polowa jei dhugosci. Jaka jest gestosé material, z ktérego jest wykonana laska? 58 174, Przez krazki A i A,, ktorych osie znajduja si¢ na jednakowych wysokosciach przerzucono nierozciagliwa ni¢, a do jej koricéw zacze- piono dwa jednakowe ciezarki P. W punkcie C na srodku AA, na nici zawieszono Ciezarek Q. Na jakg odlegtosé x opadnie ten cigzarek, jezeli AA, = a? Tarcie w krazkach istnieje, lecz jest bardzo mate. 175. Dwa szeSciany 0 bokach rownych 10cm sq potaczone pod- stawami i tworzq prostopadioscian. Ciezar jednego + szescianu wynosi 10 N, ciezar drugiego — 30 N. Pro- stopadioscian stoi na chropowatej ptaszczyznie poziomej (rys. 36). Jakq sile pozioma F nalezy przytozyé do g6rnej podstawy prostopadioscianu, prostopadle do krawedzi, aby przewrécié prostopadtoscian na bok? Rys. 36 Czy zalezy wielkos¢ sity F od tego, ktéry szecian znajduje si¢ na wierzchu — Izejszy, czy ciezszy? § 6. Praca, ‘moc, energia Praca A sily # na drodze s jest rowna A = Fs cosa gdzie « — kat migdzy liniq dzialania sity i kierunkiem przemieszczenia sie ciala. Energia kinetyczna ciala 0 masie m, poruszajacego si¢ z predkoscia eM, jest rowna mo* 2 Jezeli pod dziataniem statej sity F predkos¢ ciala o masie m zmienia sie od wartosci v, do wartosci v,, to praca sity zewn¢trznej jest rowna przyrostowi energii kinetycznej ciata moi mv? 2° 2° Energia potencjalna posiada r6znqa postac w zaleznosci od charak- teru dzialajqcych sil, Energia potencjalna ciala o masie m przy powierzchni Ziemi (do- kladnicj, energia potencjalna ukladu ciato — Ziemia), jezeli uwazac pole przyciagania ziemskiego za jednorodne, jest rowna E, =mgh gdzie h — wysokos¢ podniesienia Srodka ciezkosci ciala nad Ziemi¢. E,= A= 59 €Energia potencjalna sprezyny Scisnietej o wielkos¢ s jest réwna 1 Ey= > ks? gdzie k — wspdtczynnik sprezystosci sprezyny. Moc N =4, gdzie A — praca wykonana w czasie t. Moc mechanizmu mozna takze okreslié wzorem N = Fv cos o, gdzie F — sila poruszajaca, v — predkosé ruchu, « — kat miedzy liniq dzialania sily i kierunkiem ruchu. Zadanie 1. Samochdéd jedzie pod gér¢ po niewielkim wzniesieniu ze stata predkosciq 0; = 3 m/s. Przy jezdzie w kierunku odwromym, Yj. Z gory, przy tej samej mocy silnika osiaga on predkosé v, = 7 m/s. Jaka predkosé osiqgnie samochéd przy tej samej mocy silnika jadac po drodze poziomej? Przy wymienionych predkosciach przyjaé, Ze sila poruszajaca nie zalezy od predkosci. Rozwiazanie. Dla tych trzech przypadkéw ruchu samochodu mamy F,v, = F,0, = Fy. Wyznaczamy site poruszajaca dla kazdego z tych przypadkéw ruchu samochedu. Przy jezdzie pod gore, sila poruszajaca ma wartosé F, = mg sin «+k mg cos « gdzie k — wspétczynnik tarcia, « — kat wzniesienia drogi. Oczywiscie, ze dla ruchu samochodu z géry sila poruszajgca jest rowna F, = k mg cos «— mg sin « a przy ruchu po drodze poziome} Fy = kmg Wobec tego, mamy (mg sin x-++k mg cos x) v; = k mg v9 (mg cos «—mg sino) 0, = k mg vo Po uproszczeniu, otrzymujemy (sin «+k cos x) v, = kv, (R cos a—sin x) v, = Rv 60 Dy V2 y+ 0 maty, to cosa - 1 i UY» ~ 4,2 m/s. skqad vp) = 2 cosa . Poniewaz kat wznicsienia jest bardzo Zadanie 2. W czasie manewrowania na stacji parow6z nadaje wagonowi 0 masie 4000 kg predkosé 5 m/s. Wagon po przebyciu pewne} odlegtosci uderza o bufory zahamowanego wagonu. Sprezyna kazdego buforu zostaje sciSnieta o 10 cm. Jaka odlegtosé przebywa wagon od momentu nadania mu predkosci do chwili zderzenia si¢ z zahamowanym wa~ gonem, jezeli wiadomo, ze sprezyny sq Sciskane o 1 cm przy dziataniu sily 49000 N, a wspédtczynnik tarcia podezas ruchu wagonu po szynach wynosi 0,012 Rozwiazanie. Z prawa zachowania i przemiany energii wynika, ze nadana wagonowi energia kinetyczna jest zuzyta na wykonanie pracy potrzebnej do pokonania tarcia na drodze s i na zwiekszenie energii potencjalnej écisnietych sprezyn buforowych. Energia potencjalna jedne} Scisnietej sprezyny wynosi E, = + R'P, gdzie 1 — wielkoSé skrécenia sprezyny przy Sciskaniu. Zatem ro" = kmgs--2k'P? skad wyznaczamy mo? —4k'P s=— 2kong 100m Zadanie 3. Kamien rzucamy pod katem 30° do poziomu. Ener- gia kinetyczna kamienia w chwili poczgtkowej wynosila 60 J. Pomijajgc opér powietrza wyznaczyé energi¢ Kinetyczng i potencjaing kamienia w najwyzszym punkcie toru. Rozwiazanie. Aby wyznaczyé energig potencjalng kamienia w najwyzszym punkcie toru, postugujemy si¢ wzorem na maksymalna wysokogé rzutu ukosnego jp — Risin’ 2g zatem | agsin’a mo sin®x By = mgh = mp 61A Uwzgledniajac, ze > = 60J, otrzymujemy E, = 15]. Zgodnie z prawem zachowania i przeksztatcenia energii mamy £,= 60J —15J=45J. Zadanie 4. Do dolnego korica sprezyny zawieszonej pionowo przymocowano druga sprezyng, na ktérej koricu zawieszono ciezarek. Wspélczynniki sprezystosci sprezyn sq odpowiednio réwne hk, i ky. ijajac_ciezar sprezyn w stosunku do ci¢zaru odwazi ad ka, znalezé stosunek energii potencjalnych tych sprezyn. “8 Rozwiazanie. Pod dzialaniem ciezarka P (rys. 37) obie sprezyny rezciagna sig odpowiednio o 4/, i 4/,. Praca, jaka ciezarek wykona przy rozciaganiu sprezyn, wynika ze i zmiany jego energii potencjalney i przyczynia si¢ do zwigksze- 2 nia energii potencjalnej sprezyn. Praca wykonana przez ciezarek na rozciagniecie pierwszej sprezyny jest rowna A, — =} Pah = &,, a na rozciagnigcie drugie} sprezyny — . ie A, = $ PAl, = E,.. Ale z drugiej strony, przyrost dtugosci Rys. 37 sprezyn mozna okresli¢ nastepujaco P . _P En, ke Al, = i i Al, = Te zatem ==> Zadanie 5. Nieduzy co do rozmiaréw cigzar 0 masie m jest przymocowany do sznura o dlugosci / i masie m,, ktéry lezy na gtadkim poziomym stole. Pod dziataniem cigzaru sznur zaczyna zeélizgiwaé sie przez otwor w stole. Jaka bedzie predkos¢ sznura w momencie, gdy jego koniec zeSliznie sie ze stolu? Rozwiqzanie. W chwili, gdy koniec sznura zeélizguje sie ze stotu energia kinetyczna Srodka ciezkosci ukladu jest réwna zmianie energii potencjalnej ukladu. Obliczmy réznice energii potencjalnych dla dwéch potozei sznura z cigzarem, mianowicie gdy sznur calkowicie lezy na stole i gdy sznur calkowicie zeéliznat sie ze siotu. Ale najpierw nalezy wyznaczyé polozenie srodka ciezkosci ukladu. Oznaczmy przez x odleglosé srodka ciezkoSci od ciezaru m,, wtedy 1 . _ ms mx = m, ( xo ss sad = 5 my! 62 W chwili gdy sznur zeSliznie sie zupetnie ze stolu, srodek ciezkosci 2m +-ms, 2(my-+ mz) wierzchni stotu, a zmiana energii potencjalnej wyniesie ukladu bedzie znajdowaé sie w odlegtosci /—x = 7 od po- 2mm, _ 2m +m, Ca) 8! Don em,) = al Na podstawie prawa zachowania energii mamy Gmyt-m,)o® 2mm, _ / 2m+m, 2mtme z =a gl, skad “V WF ZADANIA 176. Winda o ciezarze P — 6000N wyciagana jest do gory ze stalym przyspieszeniem a = 1,4 m/s*. Jaka prace nalezy wykonaé, aby podniesé winde na wysokos¢ 10 m? 177. Dia silnik6w napedowych elektrowozu podczas ruchu z predkoscig v = 54km/h potrzebna jest moc N = 900kW. Wspdtczyn- nik sprawnosci silnikéw elekurycznych i mechanizméw przekladniowych wynosi 7 = 0,8. Wyznaczyé jaka sile ciagu rozwija elektrow6z. 178. Kierowca samochodu jadacego z predkoscig v, nagle zo- baczyt przed soba w odleglosci s szeroka Sciang. Co ma zrobié kierowca, by unikna¢ zderzenia, zaczqé hamowaé, czy skrecié w bok? 179. Pociag 0 ciezarze P = 6-10°N porusza sie ruchem jednostajnym pod gére. Wzniesienie gory wynosi # = 5 m na kilometr drogi. Sila tarcia wynosi F; = 10N. PredkoSé pociggu jest r6wna v = 72 km/h. Wyznaczyé moc parowozu. 180. Parowéz o mocy N = 1800kW ciagnie pocigg o masie m == 2000 t. Wspétczynnik oporu tarcia wynosi k = 0,005. Wyznaczyé maksymalng predkosé ruchu pociagu. Z jakim przyspieszeniem porusza si¢ pociag w chwili, gdy jego predkosé wynosi odpowiednio 2, = 4 m/s iv, = 12 mjs? 181. Winda o cigzarze P= 2-10'N jest podnoszona z szybu 9 giebokosci 200 m za pomocg liny, ktorej kazdy metr ma ciezar 20 N. Jaka jest przy tym wykonana praca? Wyznaczyé wspdlczynnik sprawnosci urzgadzenia. 63182. Na powierzchni ziemi lezy poziomo n jednorodnych plyt, jedna obok drugiej. Kazda plyta ma ciezar P i grubosé h. Jaka naj- mmniejsza (teoretycznie) prace nalezy wykona¢, aby ulozyé plyty jedna na druga, w ksztaicie kolumny ? 183, Kawatek lodu najpierw rzucono ukognie pod katem « = 45° do poziomu, a nastepnie rzucono z taka sama predkoscig Slizgiem po Jodzie. Wyznaczyé wspétczynnik tarcia, jezeli w drugim przypadku kawatek lodu przebyt odlegtosé 10 razy wieksza, niz w pierwszym. 184. Lyzwiarz po osiagnieciu predkosci v = 27 km/h, chce wje- chaé na gore lodowa. Na jaka wysokosé od podnéza wjedzie on z roz- pedu, jezeli wzniesienie gory wynosi h=0,5m na kazde s= 10m w stosunku do poziomu, a wspélczynnik tarcia lyzew o 16d wynosi k= 0,02? 185. Lyzwiarz stojac-na lyzwach rzuca do przodu w kierunku poziomym kamien o ciezarze 100N z predkosciqg 3m/s. Wyznaczyé wspétczynnik tarcia tyzew o l6d i prace wykonang przez tyzwiarza, jezeli jego cigzar jest rowny 600 N i jesli po raucie cofngt si¢ on na od- Jegtosé 0,5 m. ~ 186. Cialo o masie m= 0,5kg rzucone ukosnie pod katem 45° do poziomu upadio na plyszczyzne pozioma w odlegtosci s= 16m. Znalezé prace jaka zostala wykonana przy rzucie. 187. Ciato rzucone w kierunku poziomym z predkoscia poczatkowa U) = 15 m/s. Po ilu sekundach energia kinetyczna ciala wzrosnie dwukromie? Przyjaé, ze przyspieszenie ziemskie wynosi g = 10 m/s*. Nie uwzgledniaé oporu powietrza. 188. Sporzadzié wykres zaleznoSci od czasu energii kinetycznej i potencjalnej oraz energii calkowitej kamienia rzuconego pionowo do gory z predkoscia 9,8 m/s. 189. Karabin 0 masie 3 kg zawieszony jest poziomo na dwéch réwnolegtych niciach. Podczas wystrzalu, na skutek odrzutu karabin wychylit sie do gory o 19,6cm. Masa kuli wynosi 10g. Wyznaczyé predkosé wylotu kuli. 190. Samolot o masie 1t leci poziomo na wysokosci 1200 m z predkoscia 50 m/s. Po wylgczeniu silnika samolot leci lotem slizgowym i spada na ziemig z predkoSciq 25 m/s. Wyznaczyé site oporu powietrza podczas opadania przyjmujac, ze dtugosé toru opadania jest rowna 8 km. 64 191. Z dziala o masie 1000 kg wylatuje w kierunku poziomym pocisk o masie 10 kg. Jaka czesé pracy wykonanej przez gaz prochowy jest zamieniona na prace odrzutu dziata. 192. Od uderzenia bijaka 0 cigzarze 5-10°N, ktéry swobodnie spada z pewnej wysokosci, pal zagtebia si¢ w ziemi,o 1 cm. Wyznaczyé site oporu gruntu traktujac jq jako stata, jezeli predkosS¢ kafra przed uderzeniem wynosila 10 m/s. Ciezaru pala przy obliczeniach nie uwz- gledniaé. 193. Wyznaczyé energig¢ kinetyczng ciala rzuconego w kierunku poziomym z wysokosci 100 m, w momencie uderzenia 0 ziemie, jezeli ciezar ciala wynosi 5 N a poczatkowa predkos¢ jest r6wna 10 m/s. 194, Pociag 0 masie m — 800 t wyjezdza z predkosciqg v = 30 m/s na prostoliniowy, wznoszacy si¢ odcinek toru, nachylony do poziomu pod. katem « = 1°, przy czym silnik lokomotywy jest wylaczony. Jaka od- leglosé przejedzie pocigg po pochylosci do chwili zatrzymania sie, jezeli wspélezynnik tarcia wynosi & = 0,004 (innych oporéw nie uwzgledniac) ? Jakq minimalng moc powinien rozwijaé silnik lokomotywy, aby przy wjezdzie na wzniesienie ruch pociagu byt jednostajny ? 195. Cialo o masic m znajduje sie w pociagu, ktéry porusza si¢ z predkoscig v. W takim przypadku ciato posiada wzgledem ziemi 2 energie Kinetyceng Z kolei ciato rzucamy w kierunku ruchu pociagu z predkoscia u — wzgledem pociagu, a przez to nadajemy mu 2 dodatkowg energie kinetycznq oe Wobec tego cialo posiada energie 2 mo* mu? ar . : . réwna —y~ + MoéZna jednak rozumowaé nastepujaco: ciato porusza sie wzgledem ziemi z predkoscig v-+-u, wobec tego ma ono energie : kinetycang more 4)" Woyrazenie to jest wigksze od poprzedniego 0 mou. Ktére rozumowanie jest niestuszne? 196. Za pomoca miota jest wbijany w ziemie pal o ciezarze P = = 3000N. Podcezas jednego uderzenia miotem pal zaglebia si¢ © 5cm. Wyznaczyé Srednia sile oporu ziemi, jezeli mtot o ciezarze P,=10°N spada na pal z wysokosci H = 2m. Jaka czgsé energii spadajacego miota jest wykorzystana na wykonanie pracy potrzebnej do pokonania sity oporu ziemi? Jaka czes¢ energii zostaje wykorzysta- 3 Zadania z fizyki 65na na-ogrzanie i odksztalcenie cial? Nalezy uwzglednié, ze podczas spadania miota dziata nan Srednia sita oporu powietrza o wartosci F=0,1 Py. 197. Kulka o masie m= 20g porusza sie z predkoscig v) = = 400 m/s i uderza w drewniany klocek 0 masie M = 5 kg, zawieszony na nici o dtugosci / = 4m (wahadio balistyczne) i zatrzymuje si¢ w nim. Wyznaczyé kat, o ktéry odchyli si¢ wahadto. 198. Wyznaczyé wspdéiczynnik sprawnosci transportera, ktory w ciggu doby przenosi ciezar 2-10? N z powierzchni ziemi na wysokosé 5m. Moc silnika jest réwna 1,84 kW. 199. Ciezar P = 1000 N przywiazany jest do konica sznura nawi- ni¢tego na wat dzwigu. Ciezar i déwig znajdujq sie na pewnej wysokoéci. Ciezar spada z tej wysokosci, przy czym sznur naprezy! sie, gdy ciezar przebyt droge hk = 12m. Po tym rozpoczyna rozkrecaé si¢ wal dzwigu Z pewnym tarciem. Jaka minimalng diugoésé sznura nalezy odwinaé do calkowitego zatrzymania sie ciezaru, jezeli wytrzymatos¢ sznura wynosi 1800 N? 200. Samochéd o masie m = 1000 kg zjezdza z gory przy wyla- czonym silniku ze stalg predkosciag v = 54 km/h. Spadek géry wynosi 4m na kazde 100 m drogi. Jaka moc powinien rozwijac silnik tego samochodu, aby samochéd poruszat si¢ z ta samq predkosciq pod gére, przy tym samym spadku? 201. Przy rozpadzie 8 jadra atomu pierwiastka radioaktywnego RaB (0 masie atomowej 214) z atomu wylatuje elektron o energii 5-10-"J. W rezultacie atom RaB zamienia sie w atom nowego pierwiastka RaC © tej Samej masie atomowej. Wyznaczyé energie kinetyczng atomu RaC. 202. Atom izotopu uranu U5 rozpada sie wedlug schematu U*5 — Bal Kr®2, przy czym energia kinetyczna obu fragmentéw wynosi 4:10-1J. Znalezé predkos¢ atomu Ba. 203. Poziomo skierowana wiazka atoméw srebra wylatuje ze Zrédla z energiq kinetyczng 9,8-10-" J. Wyznaczyé spadek toru lotu atoméw srebra pod dzialaniem sily ciezkosci, w odlegtoSci 5 m od Zrédia. Masa atomowa srebra wynosi 108. 204. Jaka prace mechaniczna wykonuje kolo zamachowe 0 promieniu R = 2m i cigzarze 6-10*N przy zmianie predkosci od 10 do 4 obt/min? 66 205. Sznur o diugosci /= 20m przerzucony jest przez krazck. W poczatkowym momencie sznur wisi symetrycznie wzgledem prostej pionowej przecinajacej o§ krazka i znajduje sie w spoczynku. Nastepnie, na skutek nieznacznego pchniecia, sznur rozpoczyna zeélizgiwa¢ si¢ po krazku. Czy ruch sznura bedzie jednostajnie przyspieszony? Jaka bedzie predkog¢ sznura w chwili zesliznigcia sie krazka ? Nie uwzgledniaé masy i rozmiaru krazka. Rozpatrzyé analogiczne zadanie dla sznura, ktéry lezy na gladkim poziomym stole i w poczatkowym momencie znajduje sie w spoczynku, a nastepnie pod dzialaniem nieznacznego pchnigcia rozpoczyna zeSlizgiwa€ si¢ ze stolu. 206. Na konicach i w Srodku niewazkiego preta o dlugosci 7 znajduja sie jednakowe kulki. Pret stawiamy pionowo na gtadkiej poziomej powierzchni i puszczamy swobodnie. Wyznaczyé predkos¢ gérnej kulki w momencie uderzenia jej 0 pozioma ptaszczyane. Jaka bedzie ta predkos¢, jezeli dolny koniec preta bedzie zamocowany przegubowo ? 207. Niewazki pret, kt6rego diugosé wynosi 1 m, moze obracaé sig dookola nieruchomego punktu O (rys. 38). Na koricach preta sq zamocowane dwa ciezary o masach m, = 6kg i m, = 3kg. W poczatkowej chwili pret jest potozony poziomo. Nastepnie koniec preta, na ktérym Ow?" jest umocowany ci¢zar 0 masie m, zaczy- Qaim ale 6m -— Hi na opadaé. Jaka predkos¢ bedzie miat Rvs. 38. ten cigzar w najnizszym polozeniu? 208. Czlowiek stoi na nieruchomym wozku i rzuca poziomo kamieri 0 masie m= 8kg z predkosciq v, = 5 m/s. Wyznaczyé, jaka prace przy tym wykona cztowiek, jezeli masa wézka wraz z czlowiekiem wynosi M = 160 kg. Przeanalizowa¢ zaleznos¢ pracy od masy M. 209. Chiopiec rozciagnat sprezyne na pewng dlugosé. W tym potozeniu sprezyne uchwycil mgzczyzna i rozciqgnat jq jeszcze o tyle samo. Ile razy praca wykonana przez mezczyzne jest wieksza od pracy chlopca? 210. Akrobata skacze na siatke z wysokosci H'= 8 m. Na jakiej granicznej wysokosci / nad podtoga nalezy rozciagnaé siatke, aby akrobata nie uderzyi 0 podtoge podczas skoku? Wiadomo, ze siatka wygina si¢ 0 A= 0,5 m, jezeli akrobata skacze na niq z wysokosci H = 1m. 211. Spiralna sprezyna zostata rozciqgnieta sila 50 N. Jesli sprezyne rozciagnaé dodatkowo sila o wartosci 80 N, to wydluzy sie ona © 20cm. Jaka praca jest wykonywana przy tym wydluzeniu? ae 67212. W nicruchome kuliste cialo 0 masie M zawieszone na bardzo lekkim i sztywnym precie zamocowanym przegubowo u sufitu trafia kulka o masie m. Kat zawarty miedzy kierunkiem lotu kulki i linia preta wynosi « = 45°, Zderzenie jest centralne. Po zderzeniu kulka pozostaje w ciele, a cialo wraz z kulka odchyla si¢ i podnosi na wysokosé h wzgledem poczatkowego polozenia. Wyznaczyé predkos¢ kulki (M = = 1kg, m= 10g, h = 0,2 m). 213. Na gladkim poziomym stole lezy kula bilardowa 0 cigzarze P=8N. Przez poziome pchnigcie kijem kula zostaje zrzucona ze stolu i pada w odlegtosci 1m od brzegu stotu na pozioma powierzchni¢ Wysokosé stotu wynosi # = 0,8m. Wyznaczyé energie pchniecia. Nie uwzgledniaé oporu powietrza. 214. Z karabinu oddano w kierunku poziomym dwa wystrzaly do tarczy znajdujacej sie w odlegtosci s = 50m. Po pierwszym wy- strzale przed lufg karabinu postawiono deske. Druga kula przebila deske i trafila w tarcze o d= 0,5 m nizej niz pierwsza. Jaka prace wykonala kula przy przebijaniu deski, jezeli masa kuli wynosi m = 5 g a predkosé poczatkowa v, = 300 m/s? 215. Wyznaczyé energie kinetyczng atoméw potasu wylatujacych ze Zrédla w kierunku poziomym, jezeli po przebyciu odleglosci 2m opadajq one o 0,5 mm pod dziataniem sily ciezkoSci. Masa atomowa potasu wynosi 39. 216. Neutron o energii kinetycznej 10-1*J jest pochloniany przez bedace w spoczynku jadro kadmu. Wyznaczyé predkosé ruchu nowo- powstalego jadra. Masa atomowa kadmu wynosi 112. 217. Przy rozpadzie atomu pierwiastka radioaktywnego radona (Rn**) z atomu wylatuje jedna czastka « (masa atomowa 4). W rezultacie atom Rn przemienia sie w atom nowego pierwiastka RaA. Wy- znaczyé predkoSé odrzutu atomu RaA, jezeli energia kinetyczna czastki & jest rowna 0,8-10-1° J. 218. Atom izotopu uranu U** rozpada sie wedlug schematu 92U*5-+,,Z1>+,.Te, Pray rozpadzie wyzwala si¢ energia 5-10-" J. Jaka jest predkoé¢ jadra ,)Zr°> powstalego przy rozpadzie? 219. Podczas bombardowania atoméw litu protonami powstaja dwie czastki «. Obliczyé ich predkosci, jezeli energia wydzielona przy tej reakcji wynosi 27,2-10-1* J. Nie uwzglednia¢ energii bombardujacych protonéw. 68 220. Pompa napelnia basen woda w ciagu 2 = 20s. Znaleaé moc silnika pompy, jezeli pojemnosé basenu wynosi V = 100 m°, a jego Srodek znajduje sig na wysokosci # = 18m nad powierzchnig wody jeziora. Wspdtczynnik sprawnosci pompy wynosi 90%. 221. Jaka moc rozwija pozioma struga wody o przekroju S i gestosci 2, jezeli podezas hamowania zmienia ona swojq predkosé od v do v ruchem jednostajnie opéznionym ? 222, Kolo mlyna wodnego z plaskimi promienistymi topatkami jest. wprawiane w ruch obrotowy przez uderzenie strumienia wody (rys. 39). Lo Przy jakiej predkosci katowej obrotu kola wspélezynnik sprawnosci osiagnie maksymalng wartos¢, jezeli predkosé wody w strumieniu wynosi v i struga trafia w lopatki w odlegtosci R od osi obrotu kola? Rys. 39 § 7. Drgania i fale mechaniczne Okres wahari wahadla matematycznego wynosi Ve gdzie 7 — diugosé wahadta, g — przyspieszenie ziemskie. Okres i czesto- T= tliwosé » wahan wahadia sq zwigzane zaleznosciq T = —. v Diugosé fali 4 jest zwiazana z predkosciq rozchodzenia sie fali v i Z ezestotliwosciq » lub z okresem T zaleznoécia A=2 ub A=ovT. Zadanie 1. Dwa wahadla zaczynajg wahaé sie jednoczeénie. W czasie picrwszych 15 wahni¢é pierwszego wahadla drugie wahadto wykonalo tylko 10 wahnieé. Wyznaczyé stosunek diugosci tych wahadet. Rozwiqzanie. Oznaczajac odpowiednio przez T, i T, okresy wahan pierwszego i drugiego wahadla piszemy warunek zadania 15T, = 10T, lub 3T, = 2T, ' 69 eAle okresy wahadet wynoszq T, = 20 A i T= y/ & & & gdzie /, i 1, — odpowiednio dlugosé pierwszego i drugiego wahadia. Zatem 322 y/ Barn y/ 2, cyli 3h = 7 2 . I, 4 =2yh, stad V La 3 czyli Lao ~ OM Zadanie 2. Wézek, na ktérym umocowane jest wahadlo toczy sie najpierw po réwni pochylej, a nastepnie porusza sig po poziomym” odcinku drogi (rys. 40). Okres wahart wahadla na nieruchomym wozku wynosi T= 0,5 s. Roéwnia pochyla tworzy z poziomem kat 45°. Jaki bedzie okres wahan wahadla, gdy: a) wozek toczy si¢ po réwni pochylej; b) w6zek porusza sig po poziomym odcinku drogi? Nie uwzgledniaé tarcia. Rozwiazanie. Zalézmy, ze wahadto waha sie wzdtuz kierunku ruchu wézka. a) Podczas staczania sig w6zka z réwni pochytej wahadto wraz z wézkiem porusza sie wzgledem Ziemi ruchem postepowym, jednostajnie przyspieszonym i wykonuje wahania wzgledem wozka, Przyspieszenie wahadla i w6zka w ruchu postepowym jest wy- wotane skladowg sily ciezkoSci F, = mg sin «. Ta sktadowa sily ciezkosci, przy podanych w zadaniu warunkach, nie moze zmienié potozenia wahadia wzgledem wézka, a wobec tego nie moze wplynaé na okres wahari wahadia. Wahania wahadla wzgledem wozka sq uwarunkowane jedynie dziataniem sktadowej sity ciezkosci Fy = mg cos «, prostopadie} do powierzchni wézka, tj. wahadlo waha sig tak, jakby nani dzialata nie sila ciezkosci mg, ale mg cos a. Przyspieszenie grawitacyjne, ktére odpowiada takiej wartosci sily ciezkosci, wynosi g; = g cos «. W zwiazku z tym okres wahati wahadta na wézku staczajacym sie z réwni pochytej wynosi Tr fT T= 24/2 =28 yous Rys. 40 Toe —— =TYV2~ 06s Ycos « 70 b) W tym przypadku na wahadto dziata prostopadta do powierzchni drogi sila F = mg i okres wahan wyniesie T= 0,5s. Zadanie 3. Obserwator stojacy na Ziemi obserwuje nadlatu- jacy samolot, ale nie slyszy dzwieku pracy silnika. Samolot przelatuje nad obserwatorem i oddala sie. Obserwator uslyszat dzwick samolotu w momencie, gdy kierunek, pod ktérym widoczny jest samolot, tworzy z poziomem kat y. Samolot leci prostoliniowo, réwnolegle do powierz~ chni Ziemi. Wyjasni¢ obserwowane zjawisko i obliczyé predkos¢ samolotu, jezeli kat @ wynosi 30°, a predkosé déwicku 340 m/s. Rozwiazanie. Samolot w kazdym punkcie drogi jest Srodkiem sferycznej fali dawi¢kowej (rys. 41). Promieh odpowie- dniej powierzchni kulistej bedgcej frontem fali jest proporcjonalny do czasu, w ciagu ktérego déwiek rozprzestrzenia sie z danego punktu. Wspdélna powierzchnia elementar- nych fal déwiekowych jest boczng powierzchniq stozka, w ktérego wierzchotku znajduje sie samolot. Déwiek samolotu jest styszalny we wszystkich punktach przestrzeni ograniczonej powierzchnig stozkowa. W czasie, w ktérym fala dzwickowa dojdzie z punktu A do obserwatora znajdujacego si¢ w punkcie C, samolot przeleci odlegtosé Rys. 41 AB. Z trojkata prostokamego ABC wyznaczamy AB = as . Ozna- czajac predkos¢ dzwi¢ku przez v, a predkosé samolotu przez v,, otrzy- . vw mujemy v,t= = °° skad = 680 m/s = 2448 km/h ZADANIA 223. W kabinie déwigu wisi wahadto. Gdy kabina jest nieruchoma, to okres wahari wahadia wynosi T= 1s. Gdy kabina porusza sie ruchem jednostajnie przyspieszonym, okres ten wynosi T, = 1,2. Wyznaczyé wielkosé przyspieszenia kabiny. a 1224, Jaka dtugosé powinno mieé wahadlo Foucaulta, jezeli za- Jozyé, ze wahadto jest ustawione na planecie, ktorej gestosé jest r6wna gestosci Ziemi, a promien jest dwa razy mniejszy? Wahadlo wykonuje trzy wahniecia na minute. 225. Drgania membrany sq wzbudzone za pomoca zmiennego pradu elektrycznego o czestotliwosci » = 100 Hz. Wyznaczyé dhugosé fali dzwiekowej wysylanej przez membrang¢ w powietrzu. 226. Nadajnik ultradéwiekowy echosondy wysyla fale 0 czestotliwosci 40000 Hz. Wyznaczyé diugosé fali ultradzwickowej w wodzie. Jaka jest glebokosé morza, jezeli w danym miejscu impuls ultradéwiekowy echosondy powraca po 0,2 od chwili jego wyslania? 227. Wyznaczyé przyspieszenie sily ciezkosci w takim punkcie powierzchni ziemskiej, w ktorym dtugos¢ wahadia sekundowego wynosi 0,995 m. 228. Jak bedzie pracowak (opézniat sie czy spieszyl) zegar z waha~ diem sekundowym przewieziony z Leningradu do Archangielska. Co nalezy zrobié, aby zegar szedt prawidtowo ? Przyspieszenie sity ci¢zkosci dla Leningradu wynosi g, = 9,819 m/s*, a dla Archangielska — g4 = = 9,822 m/s*. 229. Drewno przewodzi déwiek lepiej niz powietrze. Dlaczego wigc rozmowa prowadzona w sqsiednim pokoju, przy zamknietych drzwiach i oknach, jest thumiona? 230. Ile razy zmieni si¢ dhugosé fali dzwigkowej przy przejsciu fali z powietrza do wody? Predkos¢ rozchodzenia sie déwi¢ku w powietrzu wynosi v, = 340 m/s, a w wodzie v, = 1450 m/s. 231. Statek plynacy po jeziorze wywolat fale, kt6ra doszla do brzegu po jednej minucie. Odleglosé migdzy sasiednimi ,,grzbietami” fali jest rowna 1,5 m, a czas miedzy dwoma kolejnymi uderzeniami fali © brzeg jest rowny 2s. Jaka jest odlegtosé przeplywajacego statku od brzegu? 232. Wyznaczyé, jak zmieni si¢ wskazanie zegara w ciagu 1h jezeli podniesé go na wysokos¢ 12 km nad powierzchnig Ziemi i jezeli wiadomo, ze wahadlo tego zegara waha si¢ na powierzchni Ziemi z cze- stotliwoscig » = 0,5 s—. 233. Okres wahan wahadila zegara na Ziemi wynosi 2 s. Obliczyé okres wahan tego wahadla na powierzchni Ksiezyca, jezeli masa Ziemi 72. jest 84 razy wieksza od masy Ksiezyca, a promient Ksiezyca wynosi 3/11 promienia Ziemi. 234. Kulka zawieszona jest na diugiej nici. Raz podnosimy ja pionowo do punktu zawieszenia, a drugi raz odchylamy o niewielki kat jak wahadio, W ktorym przypadku puszczona swobodnie kulka szybciej powréci do polozenia poczatkowego ? 235. Jaki bedzie okres wahan wahadla matematycznego w kabinie rakiety ladujacej ze stalym przyspieszeniem? Jaki bedzie okres wahan przy a = g? Jak bedzie zachowywato sie wahadlo przy a > g? 236. W jakiej czeSci okresu cialo wykonujace wahania harmo- “ niczne przebywa cal droge od Srodkowego polozenia do skrajnego? W jakiej pierwsza, a w jakiej druga potowe drogi? 237. Wahadto o dlugoéci / = 50 cm waha sie w kabinie samolotu. Jaki jest jego okres wahari: 1) Jezeli samolot porusza si¢ ruchem jednostajnym ? 2) Jezeli samolot porusza sie poziomo z przyspieszeniem a = = 2,5 m/s® ? 3) Jezeli samolot schodzi w dét pod katem « = 15° do poziomu? Pominaé czolowy opér samolotu. 238. Dwa cylindryczne bebny o jednakowych promieniach szybko obracajq sie w przeciwnych kierunkach, Odleglos¢ miedzy osiami beb- néw wynosi /. Na bebny potozono swobodnie jednorodny pret o cigzarze P tak, Ze jego srodek ciezkosci jest blizej jednego bebna. Wspléczynnik tarcia miedzy pretem a kazdym bebnem wynosi k. Udowednié, ze pret wykonuje drgania harmoniczne. § 8. Mechanika cieczy i gazéw W cieczy (gazie) bedacej w spoczynku cisnienie jest przckazywane réwnomiernie we wszystkich kierunkach (prawo Pascala) i zawsze prostopadle do Scianek naczynia FF, S2 FT S, gdzie F — sita, ktéra dziala na powierzchnie S. Cisnienie hydrostatyczne (ciezkosci) na glebokosci # iest réwne p= ogh gdzie @ — gestosé cieczy. 73Prawo Archimedesa méwi, ze na kazde cialo zanurzone w cieczy lub gazie dziala sila wyporu skierowana do géry whrew sile ciezkosci i réwna ciezarowi wypartej cieczy lub gazu przez objetosé zanurzonej ezesci ciata. Warunek ciqgtoSci strumienia ma postaé 0,S; = v,S2, gdzie v7, i v2, — predkoséi przeplywu cieczy odpowiednio w przekrojach S; i Se. Réwnanie Bernoulliego dla stacjonarnego przeplywu cieczy ma postaé o P+egh+-e > = const gdzie p — ci$nienie statyczne w przekroju S, 9 — gestosé cieczy, v — predkosé przeplywu cieczy w przekroju S, h — wysokosé danego przekroju rury nad pewnym poziomem. Z réwnania Bernoulliego wynika, ze predkoS¢| wyptywu cieczy z malego otworu jest rowna v = /2gh, gdzie h — wysokos powierzchni cieczy nad otworem. Zadanie 1. Do naczynia nalano rteci, a nastepnie oliwy. W naczyniu zanurzono kulke, ktéra ptywa do polowy zanurzona w rt¢ci. Wyznaczyé gestosé materiatu kulki. Gestosé rteci wynosi e, = 13600 kg/m, a oliwy — 0, = 900 kg/m*. Rozwiazanie. Zgodniez warunkiem pty- wapia ciat, ciezar kulki jest rowny ciezarowi wy- partych cieczy (rys. 42) = og Ve Ve BV = C8 > + 8 skad Rvs, 2 ox = 2b 02 — 7250 kgim* Zadanie 2. W poziomej rurze o srednicy 5cm plynie woda z predkoscig 0,2 m/s, pod cisnieniem 2-105 N/m®. Jakie cignienie bedzie w zwezonej czesci rury o Srednicy 2 cm? Rozwiazanie. Predkosé przeptywu cieczy w rurze jest odwrotnie proporcjonalna do poprzecznego przekroju rury m1 _ Se . _. St a = Sy? skad otrzymujemy == 2; yo a 74 Zgodnie z rownaniem Bernoulliego mamy 1 1 Prbegh +> ot = pot ogh + > Qe gdzie 0 — gestosé cieczy. Skad wyznaczamy oe at 2 = = v3 (1 — 1) ~ 199 707 N/m’ p= at Za (1—) Zadanie 3. Na srodku bardzo duzego jeziora wyrabano prze- reble. Okazalo sie, ze grubosé lodu wynosi 8m. Jakiej najmniejszej dtugosci sznur jest potrzebny, by zaczerpnaé wode z przerebli? Rozwiazanie. W Srodku jeziora 16d plywa w wodzie (w nie- duzych zbiornikach wodnych 16d moze utrzymywa¢ sw6j cigzar nad woda zwisajac na skarpie brzegu). Warunkiem plywania lodu jest P = = Fyy,y gdzie P = SI 0.8, Fup = Shong (tutaj 7 — grubosé lodu, 1, — OL Oe Najmniejsza diugosé sznura jest réwna réénicy /, = /—1,. Szukana dtugoéé jest rowna J, = 1 (1 - et )= 0,8 m. glebokosé zanurzenia lodu w wodzie). Skad_ otzymujemy 4 = Ten sam wynik otrzymujemy z nastepujacego rozumowania: poniewaz stosunek gestosci lodu i wody jest réwny 0,9, to w wodzie znajduje sie 0,9 catej objetosci lodu i odleglosé od powierzchni lodu do wody jest rowna 0,1 grubosci lodu, tj. 0,8 m. ZADANIA 239. W naczyniu w ksztalcie walca wysokos¢ wody siega 15 cm. Gdy wlozymy do wody pusta czasze mosig2ng, to bedzie ona plywac, a woda w naczyniu podniesie sie 0 2,1 cm. Jaka bedzie wysokos¢ poziomu wody w naczyniu, jezeli te czasze zatopimy ? 240. Dwa ciata 0 objetosciach V i 2V sq zréwnowazone na wadze, nastepnie duze ciato zostalo zanurzone do oliwy, ktérej gestoS¢ wynosi 09 = 900 kg/m®. Jaka musi byé gestos¢é cieczy, do ktérej powinniémy za- nurzyé jednoczesnie mniejsze cialo, aby réwnowaga ci¢zaréw Zzostala nienaruszona ? vi241. Do naczynia w ksztatcie walca nalano rteci i wody o rownych co do ciezaru ilosciach. Calkowita wysokos¢ dwéch warstw cieczy wynosi h = 29,2 cm. Wyznaczyé cignienie cieczy na dno naczynia. 242, Cialo w ksztalcie szeScianu plywa w rteci w ten spos6b, ze pod powierzchnig znajduje si¢ 0,25 objetosci ciata. Jaka czesé objetosci ciala bedzie zanurzona w rteci, jezeli na rteé zostanie nalana warstwa wody calkowicie pokrywajaca cialo? 243. Na jaka glebokosé zanurza si¢ ciato Izejsze od wody, spada- jace z wysokosci H do wody i jak szybko nastepnie wyplywa na powierzchnig¢? Oporéw tarcia w powietrzu i wodzie nie uwzgledniaé. 244, Wydrazona kula o promieniu zewnetrznym R,, a wewne- trznym R,, wykonana z materiatu o gestosci g, plywa po powierzchni cieczy 0 gestosci g,. Jaka powinna byé gestos¢ materialu, ktérym nale- zaloby wypeinié kule, aby ptywata ona calkowicie zanurzona w cieczy? 245. Cialo w ksztalcie szeScianu o boku 1 m plywa w wodzie, przy czym glebokosé zanurzenia dolnej Sciany wynosi 25 cm. Na ciato potozono kamien o objetosci 10 dcm’, na skutek czego glebokos¢ zanurzenia dolnej sciany zwiekszyla sie 0 2 cm. Wyznaczyé gestos¢ materialu ciala i kamienia. 246. Prosty drewniany walec plywa w ten sposdb, ze w wodzie jest zanurzona 0,9 czeéé jego wysoKoéci. Jaka czesé wysokosci bedzie zanutzona w wodzie, jezeli na wode¢ nalejemy warstwe oliwy, calkowicie zakrywajacq walec> Gestosé oliwy jest rowna 9, = 800 kg/m*, 247. Kawalek stopu miedzi i srebra w powietrzu ma ci¢zar 2,940 N, a w wodzie 2,646 N. Ile srebra i miedzi znajduje si¢ w kawatku stopu? 248. Wydrazona kula odlana z zeliwa plywa po wodzie zanurzona do potowy. Znalezé objetosé wydrazenia kuli, jezeli ciezar kuli wynosi P=49N, a gestosé zeliwa jest rowna o = 7800 kg/m*. 249. Po powierzchni wody plywa naczynie w ksztatcie walca © powierzchni dna S. Do naczynia nalano wody do wysokosci fy. Wysokosé za- iurzenia naczynia jest rowna Hy (rys. 43). Jak zmienia si¢ wysokoSci hy i Ho, jezeli wewngurz naczynia umieScié cialo plywa- jace o ciezarze Q, ktore ma ksztalt sze- Scianu? 76 250. Balon napelniony wodorem ma site nosnq o wartosci 2000 N. Jaka site nosnq bedzie miat ten sam balon, jedeli napelnié go helem? Cigzar powfoki balonu wynosi 700 N. 251. Rurka o srednicy D = 8 cm jest zanurzona jednym koricem w wodzie, przy czym koniec ten jest zamkniety plytka szklanq (rys. 44). Jakiej wysokosci stupek nafty naleay nalac do rurki, aby plytka odpadia, jesli wiadomo, Ze gigbokosé zanurzenia zamknietego konica wynosi 4, = 20 cm, a ciezar plytki P, = 0,5 N? 252. Walec o Srednicy d= 1,2cm i dtugosci 7 = 30 cm plywa pionowo w naczyniu z woda. Do naczynia dolano warstwe nafty 0 wysokosci h = 10cm. Jaka czesé walca bedzie zanurzona w wodzie w pierwszym i drugim przypadku? Ciezar walca wynosi P = 0,245 N. Rys. 44 253. W naczyniu z woda plywa kawalck lodu. Czy zmieni sie poziom wody po stopieniu si¢ lodu, jezeli koticowa temperatura wody bedzie réwna 0°C? 254. W naczyniu z woda plywa kawalek lodu, do ktérego przy- marzt kawalek korka. Jak zmieni sie poziom wody w naczyniu, jezeli 16d roztopi sig w przypadku, gdy przymarzniety kawalek korka jest catkowicie zanurzony pod woda (rys. 45a), a jak wtedy, gdy przymarz- nigty kawalek korka znajduje si¢ nad woda (rys. 45 b)? 255. Stozek plywa w_ cieczy wierzchotkiem do géry, przy czym 0$ jego jest pionowa. Wykazaé, Ze jezeli stozek zanurzy si¢ w cieczy do polowy wysokosci, to gestosé cieczy jest osiem razy wieksza od gestosci mate- tiatu stozka. 256. Pelna, jednorodna kula o objetosci V plywa na granicy roz~ dziatu dwéch niemieszajacych sie cieczy. Gestosé gérnej cieczy wynosi 015 dolnej g2, materiatu kuli 9 (g, < @ < 9). Jaka czesé objetosci kuli bedzie znajdowata sig w gérnej, a jaka w dolnej cieczy? 257. Balon o cigzarze P opada ze stala predkoscig v. Jaka ilosé balastu naleay wyrzucié z gondoli balonu, aby zaczal on unosié sie do Rys, 45 77gory z ta sama predkoscia v? Site unoszenia Q balonu nalezy uwaza¢ za stata. Opér powietrza jest proporcjonalny do predkosci. 258. Kra o powierzchni S = 1m* i grubosci H = 0,4m plywa w wodzie. Jaka prace nalezy wykona¢, aby calkowicie zatopié jg w wodzie? 259. W tadowni statku jeden z marynarzy stara sie zakryé deska nieduzy otwér, przez ktéry wdziera sie strumieni wody, lecz nie moze tego dokonaé, poniewaz strumieri wody odpycha deske. Ale gdy z pomocq pospieszyt drugi marynarz i wspélnymi sitami udato im si¢ przy- cisnaé deske do otworu, to sam mégt ja utrzymac, Wyjasnié dlaczego cignienie wody na deske w obu przypadkach jest rézne? 260. Powierzchnia doka w strzykawce (rys. 46) wynosi S, = 2 cm’, a powierzchnia otworu S, = 1 mm?, - <<}. f= W przeciagu jakiego czasu zostanie wy- - cignieta woda ze strzykawki pod dziata. niem sily F = 8N, gdy suw ttoka wynosi J=5cm? 261. Z sikawki strazackiej tryska strumieri wody 0 wydajnosci Q= 601/min. Jakie jest pole przekroju poprzecznego strumienia S, na wysokosci h = 2m od konica sikawki strazackiej, jezeli w poblizu niej jest ono réwne S, = 1,5 cm*? . 262. Okret podwodny znajduje sie na glebokogci k= 100m. Z jaka predkosciq przez otwor w kadtubie okretu bedzie wdzieraé si¢ strumien wody? Ie wody wplynie w ciagu 1h, jezeli Srednica otworu jest rowna d = 2 cm? Cisnienie powietrza w okrecie jest réwne cisnieniu atmosferycznemu. Rys. 46 263. U podstawy domu cignienie wody w rurze wynosi 5- 10° N/m”. Pod jakim ciSnieniem wyplywa woda z kranu na trzecim pietrze, znajdu- jacym sie na wysokosci 15m od podstawy domu? Z jaka sila cignie woda w otworze kranu o powierzchni 0,5 cm?? 264. Do dynamometru jest zaczepiona rurka barometru rtecio- wego. Co wskazuje dynamometr? Czy beda zmieniaé sie jego wskazania przy zmianach cisnienia atmosferycznego ? 265. Na przyrzadzie do pokazu ciSnienia cieczy na dno naczynia (tys. 47) zostat postawiony prosty cylinder z wodg. Wysokosé stupa wody w cylindrze wynosi h = 25cm. Jak zmieni sie obciazenie, ktére 78 rownowazy cisnienie na dno, jezeli przez otwér w dnie przyrzadu wyplywa Strumich wody o przekroju S = 0,25 cm?? Nie uwzgledniaé Opadania poziomu wody w cylindrze. Rys. 47 . 266. Akwarium ° giebokosci h jest catkowicie napefnione woda. Z jaka sita woda cignie na Scianke akwarium, ktéra ma ksztalt Fost kata o dhugosci J i tworzy Z pionem kat «? “ve 1 267, Rozkladajac site N (rys, 48), keéra dziafa na skrzydia samolotu w czasie lotu, na sktadowa F (sila nosna) i R (opér czolowy) otrzymamy, ze sifa | nogna jest rowna F = N cos a gdzie « — kat atarcla skrzydia, Wynika stad, 2e najwiekszg site noéng F osiaga sig przy kacie natarcia « = 0 (Kiedy cos « = 1). Jak wyjasnié ten absurdalny wynik?FIZYKA MOLEKULARNA I CIEPLO § 1. Podstawy kinetyczno-molekularnej teorii budowy materii Liczba molekut w 1 kmolu substacji (liczba Avogadra) wynosi N = 6,025: 10° kmol-* Objetosé 1 kmola gazu w normalnych warunkach (temperatura 0°C i ciénienie 1,013-10° N/m?) wynosi V. = 22,4 m*/kmol. Liczba molekut w ciele o masie m jest rowna n=2N a gdzie » — masa molekularna, N — liczba Avogadra. Liczba molekul w jednostce objetosci jest rowna m= a N gdzie @ — gestosé danej substancji. Zadanie 1. W zamknietym z obu koricéw poziomym cylindrze znajduje si¢ thok rozdzielajgcy cylinder na dwie ezesci. W jednej cagsci cylindra znajduja si¢ 3 g wodoru, a w drugiej 16 g ten. Taka cagsé objetosci cylindra zajmuje wodér? Objetosé tloka naledy uwazaé za bardzo malg. Tok przesuwa sie w cylindrze bez tarcia. Rozwiazanie. Zgodnie z warunkami zadania temperatura i cis nienie obu gazéw sq jednakowe. Gdyby oba te gazy zawieraly jednakowq 80 liczbe molekul, to ich objetosci bylyby jednakowe (prawo Avogadra)+ 16 3 6 216 ~ 0,5 mola, a wodér a> 1,5 mola, na skutek czego objetosci tych gazow powinny byé w stosunku 0,5 : 2,5 = 1:3. Jednakze tlen zajmuje ; 5 wo 3 3 . 1 Oznacza to, ze woddr zajmuje 1437 | Oistosei naczynia, a ten. Zadanie 2. Jeden kilomol dwutlenku wegla ma mase 44kg. Wyznaczyé gestos¢ dwutlenku wegla w warunkach normalnych oraz mas¢ jego molekuly. Rozwiqzanie. W normalnych warunkach jeden kilomo? dwutlenku wegla (44 kg) zajmuje objetosé 22,4 m*. Wtedy gestosé gazu wynosi = Ake 3 &= Dame ~ 1:96 kg/m W jednym kilomolu znajduje sie Ny = 6,025-10°° molekul. Ozna- cza to, ze na jedna molekule przypada masa m 44 kg ™ Ny 6,025-10% vz 7,3-10-* kg Zadanie 3. Na drodze wigzki molekut znajduje si¢ Scianka. Uwa- zajac zderzenia molekut ze Scianka za doskonale sprezyste, znalezé cisnienie wywierane na écianke, jezeli: a) Scianka jest umieszczona prostopadle do predkosci strumienia i jest nieruchoma, b) scianka porusza si¢ naprzeciw molekul z predkosciq v. Predkosé molekut w strumieniu wynosi c, masa jednej molekuly jest rowna m, koncentracja molekut jest réwna ¥% mm Rozwigqzanie. Cisnienie wywierane na Scianke jest rowne zmianie pedu molekut uderzajacych o powierzchni¢ 1m? Scianki w 1s. Oczywiscie, ze w jednej sekundzie o 1 m? scianki uderzy w pierwszym przypadku 7 ¢ molekul, a w drugim v(c+7). W pierwszym przypadku molekuly posiadaja ped mvgc+c = mr c*, aw drugim my,(c+v)*. Poniewaz zderzenia molekut ze Scianka sq doskonale sprezyste, w wyniku zderzenia kierunek wektora pedu zmienia sig na przeciwny i dlatego zmiana pedu jest w pierwszym przypadku réwna mvc? — ( —mgc*) = 2 mvgc* 6 Zadania z fizyki 81w drugim zag myfet+v)® — { —mr(c+v)*] = 2am(ctv)* Dlatego cisnienie wywierane na scianke jest w pierwszym przypadku réwne p = 2m»,c*, w drugim zas p = 2my,(c+-v)*. ZADANIA 268. Ile molekut znajduje sie w 2 g pary wodnej? 269. Dobrze odpompowana banka Zaréwki o objetosci_ 100 cm? posiada szczeline, przez ktérq w kazdej sekundzie przenika milion czq- stek gazu. Ile czasu uptynie do catkowitego zapelnienia bariki, do osiag- nigcia ciénienia normalnego, jezeli predkosé przenikania gazu jest stata? 270. Ile elektronéw znajduje sig w jednym centymetrze szescien- nym olowiu? Masa atomowa otowiu wynosi 207, a kolejny numer w ukladzie okresowym jest rowny 82. 271. Jaka liczba neutronéw, protonéw i elektronéw znajduje sie w img aluminium? Masa atomowa aluminium wynosi 27, a numer kolejny w uktadzie okresowym ~— 13. 272. Naczynie cylindryczne jest rozdzielone na dwie czesci ruchomym tlokiem. Jakie bedzie polozenie tloka podczas réwnowagi, jezeli w jednej czeSci naczynia umiescié pewna ilosé wagowg tlenu, a w drugim — taka sama iloSé wodoru? Catkowita dlugos¢ naczynia jest r6wna 85cm. 273. Odejmujac od ciezaru naczynia z gazem ciezar samego naczynia mogna znalezé ciezar gazu. Ale molekuly ,,lataja” po calym naczyniu, w jaki wiec sposéb mozna wyznaczyé ciezar gazu? 274. Dilaczego podezas szlifowania powierzchni tarcie zmniejsza sie tylko do okreSlonej granicy, a przy dalszym szlifowaniu tarcie zaczyna zwiekszaé sig? 275. Jak wyjasnié duzqa predkos¢ sredniq molekut gazu (setki metréw na sekunde) z powolnym rozprzesirzenianiem sie zapachu w spokojnym powietrzu?, 276. Srednia energia kinetyczna chaotycznego ruchu molekut w dane} temperaturze jest jednakowa dla wszystkich gazéw. Wyznaczyé stosunek predkosci ruchu chaotycznego molekut wodoru i tlenu przy jednej i tej samej temperaturze. 82 277. Krysztaly soli kuchenne} NaC! o szeéciennym uktadzie (rys. 49) sKfadaja sig z ulozonych na przemian atomow (jonéw) Na i Cl. Wyznaczyé sredniqg odleglosé miedzy ich Na cL srodkami. Masa molekularna soli wynosi 7 58,5 kg, a gestosé 2200 kg/m’. a 278, Jak zmienitoby sie cisnienie w naczyniu z gazem, gdyby nagle przestaly dzialaé sity wzajemnego przyciagania jego molekut? 279. Mieszanina gazéw sklada sie z 30 g azotu i pewnej ilosci dwutlenku wegla Rvs. 49 tak, Ze masa molekularna mieszaniny jest rown . ilogé dwutlenku wegla w mieszaninie. ”) 222 & Wymnaczyé joss aa 280, Plytka szklana, pokryta z jednej strony do potowy warstwa miedzi, zostala zawieszona na dwéch niciach (rys. 50), Taka plytka w powietrzu jest nieruchoma, a w chlorze obraca sie o pewien kat «, sig miedziana strona do przc- i¢, dlaczego obraca sie ptytka. = (Uwzglednié,ze molekuly chioru sa pochta- Rys, 50 niane przez miedz, a odbijaja sie od szkia). Ww § 2. Energia wewnetrzna. Ciepto i praca Hlosé ciepta QO potrzebna na ogrzanie ciata o masie m od tempera~ tury 47 do temperatury 13 wynosi OQ = cm(e—1) gdzie c — ciepto wlasciwe substancji, 2 ktérej jest zbudowane ciato. , Tlogé ciepta Q, kt6re jest potrzebne do stopienia ciala statego 0 masie m, wzigtego w temperaturze topnienia, wynosi Q=mi gdzie 2 — cieplo topnienia. Hose ciepla Q, potrzebna do zamiany w Pare cieczy o masie m, wynosi QO = mr gdzie r ~ ciepto parowania. e 83 fsPodczas spalania m kg paliwa ilos¢ wydzielonego ciepla jest rowna Q=qm gdzie g — ciepto spalania. Zadanie 1. Samochéd przejechat droge s = 121,5km z predkoscig v = 42km/h i zuzyt przy tym 24,3kg benzyny (g = 46-10° J/kg). Jakq Srednig moc rozwija silnik autobusu w czasie ruchu, jezeli wspélczynnik sprawnosci silnika wynosi 25%, ? Rozwiqzanie. Podczas pracy silnika samochodu na skutek spalania benzyny wydziela si¢ ilosé ciepla, ktérej czeS¢ (25%) zamienia sig na prace mechanicznq przemieszczania samochodu. Wobec tego réwnanie pracy ma postaé A = 7 mg. Ale z drugiej strony réwnanie pracy ma postaé A = Nt, gdzie N — moc silnika, t — czas ruchu samochodu. Poréwnujac prawe strony réwnani, otrzymujemy nag Nt = gm, skad T Uwzgledniamy, ze czas ruchu jest rowny t= = i otrzymujemy osta- teczny wz6r na moc silnika samochodu n= Me 80°00 wy 06,8 kW Zadanie 2. Olowiana kula, ktéra leci z predkoSciq v; = 400 m/s, przebija deske, na skutek czego predkosé jej zmniejsza si¢ do v. = 100 m/s Temperatura kuli w momencie uderzenia wynosi t° = 27°C. Jaka czesé masy kuli stopi sig, jezeli zakladamy, Ze na ogrzanie kuli zuzywa si¢ 60% energii? Rozwigzanie, Podczas przebijania deski zmniejsza sie pred- kosé kuli, a tym samym zmniejsza si¢ jej energia kinetyczna o wiel- kosé mor mug 2 2 Ta energia kinetyczna idzie na ogrzanie kuli o masie m do temperatury topnienia 6° i na stopienie czeSci kuli o masie m’ (roztopiony AE= m = Fee) 84 oléw wylatuje wraz z kul). Wobec tego Mamy nastepujace réwnanie m 1 ji—v9) = om(0°—1°) - Am! gdzie 2 — cieplo topnienia. Dzielac obie czesci réwnania przez m, oturzymujemy mi! __n(v}--v}) ~ 2e(6°—2° a MOI) — 202) ois CO Oznacza, Ze roztopi sie okoto 32% cate} masy kuli, Zadanie 3. Do kalorymetru zawierajacego m, = 100 g loduo temperaturze v= 0°C zostata wpuszczona para 0 temperaturze t° = 100°C. lle wody bedzie w kalorymetrze, gdy stopi sig caty 16d? Rozwiazanie. W momencie catkowitego przeksztalcenia lodu w wode w kalorymetrze jest M=m,-+m @ wody, gdzie m, — masa skroplonej pary. Rownanie bilansu ciepInego dla opisanego w zadaniu procesu ma postaé my} = mer+cm,(t°—13) gdzie 4 i r — odpowiednio ciepto topnienia lodu i cieplo parowania wody. Z tego réwnania otrzymujemy ma m= Fea) Podstawiajac wartos¢ m, do réwnania (1), otrzymujemy Aa M= 14+ —4 |x m| + |~ 112,5 g ZADANIA 281. Do mieszaniny sktadajacej sie z 201 wody i 10 kg lodu o tem- Peraturze 0°C wiano oléw o temperaturze topnienia. Cala mieszanina osiaga temperature 100°C i 200 g wody pray tej temperaturze zamienia Sie w pare. Wyznaczyé, ile bylo wlanego olowiu. Cieplo parowania wody wynosi r = 2,26-10° J/kg. 85 fe282. Wode, przy zachowaniu odpowiednich warunkéw, mozna przechtodzié do temperatury 1° = —10°C. Jaka masa m lodu wytworzy sie z M = 1 kg takiej wody, jezeli wrzuci sig do niej nieduzy kawateczek lodu i wywota przez to zamarzanie wody? Ciepto wlasciwe przechtodzonej wody wynosi c = 4190 J/kg «stop. 283. Zelazng kulke o promieniu 1 cm, ogrzang do temperatury 1° = 120°C, Kladziemy na 16d. Na jaka glebokosé pograzy si¢ kulka w lodzie? Gestosé lodu i wody uwazamy za jednakowe. Temperatura otaczajacej wody wynosi 0°C. 284, Do jakiej temperatury nalezy ogrzaé aluminiowy szeScian, aby polozony na 16d catkowicie zagtebit sie w nim? Temperatura lodu wynosi 0°C, gestosé lodu jest réwna 920 kg/m*. 285. Ole stopni ogrzeje sie miedziana plytka 0 rozmiarach 2x 6 cm i gruboéci 5 mm przy nacinaniu gwintu o skoku 0,75 mm, jezeli do pokre- tki nalezy przytozyé moment sity o wartosci 5 Nm? Nie uwzgledniaé wycigtej masy. 286. O ile stopni temperatura wody jest wi¢ksza u podstawy wodospadu o wysokosci 120 m, nizZ na jego wierzcholku? 287. Przy wytwarzaniu lodu w lodéwce potrzeba 5 min dla ochlo- dzenia wody od temperatury 4°C do temperatury 0°C i jeszcze 1h 40 min, aby zamienié jg w 16d. Wyznaczyé ciepto topnienia lodu. 288. O ile stopni ochtodzi sie powietrze w pokoju 0 objetosci 30 m* po 4h pracy oziebiarki, jezeli je) wydajnos¢ wynosi 2 kg lodu © temperaturze —2°C na dobe, a chlodzenie rozpoczyna si¢ od temperatury 20°C? Cieplo wlasciwe powietrza wynosi 1005 J/kg -stop. 289. Lokomotywa spalinowa posiada zapas 9000 kg ropy naftowej. Przy predkosci pociagu 60 km/h lokomotywa rozwija Srednig moc 3000 kW. Wyznaczyé, na jaka odleglosé wystarczy posiadany zapas ropy naftowej, jezeli wspélczynnik sprawnosci lokomotywy wynosi 28%. 290. Pociag o ciezarze 15-10% N jedzie po torze poziomym z predkosciq 60 km/h. Przy tym lokomotywa spalinowa spala 600 kg ropy naftowej na godzine. Jaka predkoS¢ moze rozwingé pociag przy tych samych warunkach na torze o wzniesieniu 1: 100? Ciepto spalania ropy wynosi 4,6-10? J/kg. Wspétczynnik sprawnosci lokomotywy jest rowny 28%. 291. Samochéd o ciezarze 12000 N na poziomym odcinku drogi 86 rozwija predkos¢ » = 72km/h i zuzywa przy tym 80g benzyny na s=1km drogi. Jakq predkosé rozwija samochéd przy tych samych warunkach, na drodze o nachyleniu # = 3,5m na /= 100m drogi? Wspétczynnik sprawnosci silnika samochodu wynosi 7 = 28%. Ciepto spalania benzyny jest rowne 46-10° J/kg. 292. Obudowa reflektora, zuzywajacego 3 KW energii elektrycz- nej, jest chtodzona woda o temperaturze poczatkowej 15°C. Na jakiej wysokosci nalezy umieécié zbiornik z woda, aby utrzymywaé obudowe w temperaturze 30°C, jezeli srednica rury doprowadzajace} wode wynosi 15 mm? Nie uwzgledniaé wplywu oporu rury na ruch wody. 293. Pocisk olowiany o masie 20g leci z predkoscia 500 m/s i trafia w nieruchomg kule miedziang o masie 5 kg, w ktérej grzeénie. O ile stopni ogrzeje sie kula, jezeli zalozyé, ze cata energia kinetyczna pocisku idzie na ogrzanie? 294. Na wézek o masie M poruszajacy si¢ po poziomej drodze z predkoscig vp zostala polozona cegla o masie m, znajdujgca sie do tej pory w spoczynku. Wyznaczyé ilosé ciepla, ktéra si¢ przy tym wydzieli. 295. Wyznaczyé, jaki fadunek prochu powinien byé w karabinie, aby pocisk 0 ci¢zarze P = 0,098 N przy wylocie z lufy uzyskat predkos¢ v = 880 m/s. Wspétczynnik sprawnosci karabinu wynosi 30%. Ciepto spalania prochu jest r6wne g = 3,77-10* J/kg. 296. Pewne urzadzenie, ktére wydziela moc 30kW, jest chto- dzone biezaca wodq plyngcq przez spiralng rurke, ktérej przekr6j wynosi 2cm?. Przy ustalonych warunkach przeptywu woda ogrzewa si¢ 0 15°C. Wyznaczyé predkosé ruchu wody zakladajac, ze cata moc urzq- dzenia idzie na ogrzanie wody. 297. Zaréwka zuzywajaca moc N = 54 W jest zanurzona w prze- zroczystym kalorymetrze napelnionym wodg 0 objetosci V = 650 cm’, W czasie 3 min woda ogrzewa sie 0 t° = 3,4°C. Jaka czeéé energii po- branej przez zaréwke jest przepuszczona na zewnatrz przez kalorymetr ‘w postaci energii promienistej? 298. Z jaka minimalna predkosciq porusza¢ sie powinien meteor zelazny wzgledem statku kosmicznego, aby w rezultacie zderzenia ze statkiem mégt sie stopi¢? Temperatura meteorytu do chwili zderzenia wynosi — 100°C. Zaktadamy, ze ilosé ciepta, ktéra wydzieli sie w wyniku zderzenia, rozdziela sie r6wno na meteoryt i statek. 87299. Czastka kosmiczna, ktéra leci (wzgledem statku) 2 predko- écig v, na skutek zderzenia si¢ ze statkiem ogrzala sie, a nastepnie sto- pila sie i wyparowala. Poczatkowa temperatura czastki wynosi 11, temperatura topnienia substancji czqstki wynosi t;, a temperatura parowania jest rowna #3. Cieplo wiasciwe w stanie stalym jest rowne ¢,, a w stanie cieklym c,, Wspdlczynnik przeksztatcenia sic energii kinetycznej w cieplo jest rowny 7. Wyznaczyé ciepto topnienia czastki, je- Zeli jest ono 10 razy mniejsze od ciepla parowania. 300. Holownik z barkami porusza sie z predkoscia 6 km/h, spa- lajac na godzine 270 kg wegla o cieple spalania 3-10" J/kg. Jakiej liny holowniczej 0 minimalnej srednicy nalezy uzyé, jezeli holownik bez barek przy tej samej predkosci spala pi¢é razy mnie} wegla? Wspdl- czynnik sprawnoéci maszyny parowej holownika wynosi 10%. Wytrzy- malosé liny jest okreSlona wzorem T = 30 C?.N, gdzie C — obwéd przekroju poprzecznego liny w milimetrach. 301. Mlot pneumatyezny 0 masie 210° kg uderza w kawatek zelaza 0 masie 6 kg, przy czym predkos¢ mfota przed uderzeniem wynosi 3 m/s. O iJe stopni ogrzeje sie Zelazo od jednego uderzenia? Ude- rzenie uwazaé za absolutnic niesprezyste. 302. Do wody przechtodzonej do temperatury —12°C rzucono malenki kawalek lodu. Jaka czeSé masy wody zamieni sig w l6d? “ 303. Klocek Zelazny o diugosci 40 cm i przekroju 30 cm* przy temperaturze 0°C zanurzono w naczyniu, zawierajacym 20 kg wody © temperaturze 90°C, Wyznaczyé temperature, ktérg osiggnie klocek w wodzie oraz wyznaczyé objetos¢ klocka w tej temperaturze. 304. Przez chlodnice (radiator) sprezarki przeplywa w ciagu jednej godziny 3250 kg wody, kt6ra ogrzewa sie od 11° do 17°C, Jakie mocy silnik o wspélczynniku sprawnosci 60% nalezy zastosowac do uruchomienia sprezarki? 305. Naczynie zawierajgce pewna ilos¢ azotu w temperaturze 1 = 15°C, porusza sig z predkoScig v = 100 m/s. Jaka bedzie temperatura azotu 73 w naczyniu, jezeli naczynie gwaltownie zahamuje i jezeli mozna pomingé przekazywanie ciepta sciankom naczynia? Cieplo wlasciwe azotu wynosi c = 1050 J/kg-stop (przy statej objetosci). 306. Transformator zanurzony w oleju na skutek przeciqzenia zaczyna si¢ nagrzewac. Jaki jest jego wspdtczynnik sprawnosci, jezeli ptzy pelnej mocy N = 60 kW, masa oleju m = 40 kg w czasie t = 4 min 88 ogrzewa sie 0 1° = 20°C? Ciepto whasciwe oleju wynosi c = 2095 J/kg x xstop. Nie uwzgledniaé ilosci ciepta, ktora idzie na ogrzanie metalu transformatora i jego uzwojenia. 307. Przy obrébce tokarskiej wielkiego stalowego detalu o masie 15t w ciagu 10h na widry zostaje zuzyte 500 kg metalu. Pomiarami ustalono, Ze Srednia temperatura widréw wynosi 700°C, a srednia temperatura, do ktérej ogrzewa sie obrabiany detal wynosi 50°C. Silnik elektryezny gléwnego napedu w czasie obrébki pobiera moc 70 kW- Jaki procent tej mocy silnika idzie na pokonanie tarcia noza o metal? Poczatkowa temperatura wynosi 15°C. 308. Plytka olowiana o objetosci 9 cm’ jest bombardowana strumieniem czastek a, 0 predkosci 2-10’ m/s. Jakq temperature osiagnie plytka jezeli uleglo zahamowaniu na nie} 10! czastek 1? Zaktadamy, ze cata energia ruchu czastek « zamienita sie w cieplo. Temperatura plytki do czasu doswiadezenia wynosila 20°C. Masa czastki « jest rowna 6,64 x x 10-7 kg. Nie uwzgledniaé straty ciepta przez plytke. 309. Strumieniem powolnych neutronéw napromieniowano plytke miedziang o objetosci 10 cm*. O ile stopni ogrzeje sie ptytka, jezeli w plytce zatrzyma si¢ 10! neutronéw, ktére leca z predkosciq 2-104 m/s? Masa neutronu jest rowna 1,67-10-*? kg. Zaktadamy, ze cala energia ruchu neutronéw zamienia sig w ciepto. Nie uwzgledniac straty ciepta przez plytke. § 3. Rozszerzalnogé cieplna ciat statych i cieklych Zmiana dlugogci i objetosci podczas zmiany temperatury 0 At? ‘wynosi Al = I-l, = xhAt? AV = V—V, = BV Ae gdzie fy — dlugosé poczatkowa, V, — objetos¢ poczatkowa, « i 6 odpowiednio wspétczynniki liniowej i objetosciowej rozszerzalnosci. Dla stalych i izotropowych cial mamy 6 ~ 3x. W temperaturze 1° gestoéé ciata jest 16 = So pi gestosé ciala jest rowna o rae * , Zadanie 1. Plytka bimetalowa, zbudowana ze stalowej i aluminiowej blaszki o grubosci 0,2 mm kazda, posiada temperature 20°C. 89Jaki bedzie Sredni promieni krzywizny po podwyzszeniu temperatury do 100°C? Rozwigzanie. Oznaczmy éredni promien krzywizny plytki przez R, grubosé kazdej plytki przez d, dtugosé plytki aluminiowej przez CB, a stalowej — DE (rys.51)+ Wtedy mamy 7(R+ 4) CB a) (R= rs) =DE Q) Rys. 51 Oznaczajac diugosé ptytki w temperaturze 20°C przez /,, mozemy napisaé przyblizone wzory na rozszerzalnos¢ liniowa CB = [1 + x At’) (3) DE =1(1 + «,dt’) (4) Réanica dhugosci tukéw CB i DE wynosi Al = CB—DE = yR + ph pRty $= vd 6) Ze wzoréw (3) i (4) otrzymujemy AL = Ip ly gAt? ly — Ip At? = Iy(o6q—0e,)At? = yd 6) Poréwnujac réwnania (5) i (6), otrzymujemy Ioe—a,)At? = yd (7?) Ze wzoru (1) wyznaczamy kat y= —B_ » Podstawiajac R+ z d wartosé CB ze wzoru (3), otrzymujemy L+o4t’) r= “Rita Rte Wartosé te podstawiamy do wzoru (7) Iy(oty—a,)At? = ftedh) R+ zy d 90 Rozwigzujac to r6ownanie wzgledem R, otrzymujemy R= 2+ (eo o5)At? (a, —a,)4r° ez 20,86 cm Zadanie 2. Naczynie w temperaturze 0°C posiada pojemnosé 40cm’. Czy mozna do niego nalaé taka ilosé rteci, aby nie zmieniata sig objetosé niewypeiniona rtecia przy zmianie temperatury? Ile nalezy nalaé rteci? Wspéiczynnik rozszerzalnosci objetosciowej szkta jest réwny p, = er stop-, a rteci , = 0 stop. Rozwiazanie. Oznaczmy pojemnogé naczynia w temperaturze O°C litera V, szukang objetosé rteci v. Wtedy niezapelniona objetosé w naczyniu jest rowna V—v. W temperaturze 2° pojemnos¢ naczynia jest rowna V(1-+f,0°), objetosé rteci wynosi v(1-+-6,°). Zgodnie z warunkiem zadania mamyV(1-}-8,t°) — o(1+£,t°) = V—v, skad_ otrzymujemy v = V Be Be Oczywiscie, zadanie posiada rozwiqzanie, jezeni Pe <1,!co zacho- dzi, poniewaz Bs =i . Wobec tego mamy v = 40 cm3- de 14,7cm*. ? B, 30 30 > Rteci nalezy nalaé do naczynia m = ov = 200g. ZADANIA 310. Podczas pomiaru cyrklem stalowym stwierdzono, ze dhugosé detalu wynosi 180 mm. Temperatura w czasie pomiaru wynosifa 10°C. Jaki bled popelniono podczas pomiaru, jezeli podziatka skali cyrkla zostala wykonana w temperaturze 20°C? 311. Odleglosé jest mierzona za pomocg tasmy stalowej z podziatka metrowg. Wspétczynnik rozszerzalnosci liniowej stali jest rowny 11-10-* stop~?. Pomiar odbywa sie w temperaturze 25°C. Podziatke na taSme naniesiono w temperaturze 15°C. W rezultacie przeprowadzone- go pomiaru odlegtosé wynosi 100,53 m. Jaka jest rzeczywista odlegtos¢? 312. Pret z brazu o diugosci 80 mm i Srednicy 15 mm ochtodzono w cieklym azocie do temperatury —185,8°C, a nastepnie wstawiono 91 feszczelnie w otwér, gdzie temperatura wynosi 20°C. Z jaka sila dziala pret na otwér po ogrzaniu go do temperatury 20°C? Wspdiczynnik rozszerzalnosci liniowe} brazu jest rowny « = 0,0000175 stop". Modut Younga dla brazu ma wartos¢ E = 10,5-10' N/m? 313. Pierscien mosiezny o przekroju 2x5 mm? ogrzano do temperatury 300°C i osadzono szczelnie na stalowym walcu o Srednicy 45 mm, ktérego temperatura jest rowna 18°C. Jaka wytrzymatosé na rozerwanie posiada pierscien po ochlodzeniu do temperatury 18°C? Modut Younga dla mosiadzu ma wartosé E = 6,5-10' N/m?. 314, Bandaz stalowy zostal nalozony na kolo wagonowe w temperaturze 1? = 300°C. Wyznaczyé site naprezenia F w bandazu w temperaturze 1° = 20°C, jezeli przekroj bandaza wynosi S = 20cm*. 315. Przewdd miedziany, ktérego granica wytrzymalosci_wynosi 1,96-108 N/m®, zostat rozciqgniety po ogrzaniu do temperatury 150°C miedzy dwiema sztywnymi nieruchomymi $ciankami. Przy jakiej temperaturze, ostygajac, rozerwie sig przewod ? Zaktadamy, Ze prawo Hooke’a jest stuszne do momentu rozerwania sie przewodu. 316. Udowodnié, ze cialo state, ktorego gestosé jest rowna ¢> cieplo wlasciwe c i wspétezynnik rozszerzalnosci objetosciowej f, przy doprowadzeniu don ilosci ciepla O powigksza swa objetose 0 wielkosé AV= Q 8 5 niezaleznie od objetosci poczatkowej ciala. é 317. Jak zmienia si¢ ciénienie wywierane na dno naczynia podezas ogrzewania cieczy w naczyniu: a) cylindrycznym, b) zwezajacym sie ku gorze, c) zwezajacym si¢ ku dotowi? 318. Cialo state plywa w cieczy, kt6rej temperatura jest rowna O°C, przy czym w cieczy jest zanurzone 0,98 objetosci_ catego ciala. Nastepnie ciecz ogrzano do temperatury 25°C i zauwazono, ze ciao catkowicie zanurzylo sie w cieczy. Znajac wspélczynnik rozszerzalnosci objetosciowej ciala statego (8 = 0,0000026 stop-!), wyznaczyé wspétczynnik rozszerzalnosci objetosciowej cieczy. 319. Pret mosiezny o dlugosci 102,44 cm w temperaturze 1 = = 15°C jest jednym koricem, zamocowany nieruchomo, a drugim naciska na krotsze ramie¢ déwigni o stosunku ramion 1:15. Na skutek ogrzania preta do temperatury 100°C koniec diuészego ramiona dawigni przesungl sie 0 7 = 2,6 cm. Wyznaczy¢ wspdtczynnik rozszerzalnosci liniowej_mosigdzu. 92, 320. Wymiary liniowe ciala stalego sq zwiqzane z jego tempera- iurg zaleznosciq /, — J,(1+cat). Zal6zmy, ze temperatura ciala obni- ayla sie do wartosci 2° = — x Podstawiajac te wartosé do pierwszego wzoru otrzymamy, ze dtugosé ciata jest rowna / = 0. Jezeli wiec temperatura ciata bedzie jeszcze nizsza, to diugoés¢ ciala stanie sie ujemna. Jak to wythumaczy¢? 321. Do Zelaznej cysterny w ksztalcie walca 0 wysokosci 8m i Srednicy podstawy 20m nalano tyle ropy, ze w temperaturze 5°C je} poziom jest nizszy od gérnego brzegu cysterny 0 20 cm. Wyznaczyé, przy jakiej temperaturze ropa zacznie przelewaé sie przez brzeg cysterny. Wspélezynnik rozszerzalnosci objetoSciowej ropy wynosi 0,001 stop7. 322. Promien kola parowozu jest rowny ro = 1m w temperaturze tf = 0°C. Wyznaczyé réznice w liczbie obrot6w kola latem w temperaturze ¢? = 25°C i zima w temperaturze 13 = —25°C na drodze przebiegu parowozu ] = 106 km (« = 1,2-10-§ stop~}), 323. Jaka dtugosé powinny mieé stalowy i miedziany pret w temperaturze 0°C, aby w dowolnej temperaturze stalowy pret byt dtuzszy od miedzianego 0 5 cm? Przyja¢, ze «; = 1,1-10-5 stop ti a, = 1,6 x 10-5 stop~?. 324. Zelazny klocek o dlugosci 30 cm, szerokosci 20 cm i wysokosci 10 cm oraz mosigzny klocek, ktérego wszystkie wymiary liniowe sq 0 0,1 mm mniejsze, znajduja sie w temperaturze 0°C. W jakiej temperaturze ich dtugosci beda jednakowe? W jakiej temperaturze ich objetosci beda jednakowe ? 325. O ile opééni sie na dobe zegar Scienny,-ktéry zostat wyregu- lowany w temperaturze t? = 15°C, jezeli umiesci¢ go w pokoju o temperaturze t2 = 30°C. Wahadto zegara ma dlugoé¢ 7 = 0,5 m (w temperaturze t°) i wykonane jest z mosigdzu. 326. Do szklanego cylindra A (rys. 52) na- Jano cieczy a temperaturze zf i jej poziom zazna- czono kreskg na sciance cylindra. Cylinder nastepnie zanurzono do wody, ktérej temperatura wynosi 1) > t?.Jak bedzie zmieniaé sie poziom wody wzgledem tej kreski, jezeli wspétezynnik rozszerzalnosci objetosciowej cieczy: a) jest rowny wspdtczyn- : 93 x <nikowi rozszerzalnosci objetoSciowej szkta, b) jest mniejszy od rozszerzalnosci objetosciowej szkta, c) jest wiekszy od wspéiczynnika rozszerzalnosci objetosciowej szkta? 327. Dwie jednakowe rurki tworzq naczynia polgczone i sq napelnione naftq. Jedna rurka znajduje sige w temperaturze tf = 10°C i wysokosé stupka nafty wynosi w niej h; = 30cm. Druga rurka znajduje si¢ w temperaturze #3 = 100°C. Wyznaczyé réznice pozioméw nafty w obu rurkach. Nie uwzgledniaé zmian objetosci rurek. 328. Belka zelazna o polu przekroju 20cm? jest na stale umo- cowana migdzy dwiema scianami w temperaturze 0°C. Wyznaczyé sile} sprezystosci_ powstajgca w belce przy podwyzszeniu temperatuy do 20°C. 329. Naczynie szklane wazy Py =0,53N. To samo naczynie napelnione rtecig w temperaturze 0°C wazy P, = 13,84.N. Gdy naczynie to nagrzano do temperatury 1° = 40°C, to czes¢ rteci wylata sie i naczynie wtedy wazyto P, = 13,76N. Jaki jest wspétczynnik rozszerzalnosci objetosciowej szkta B? § 4, Whasnosci gazéw i par Prawo Boyle’a-Mariotte’a ma postaé pV = const (przy T = const i m= const) Prawo Gay-Lussaca ma postaé V=V,(1+8t°) — (przy p = const) gdzie p= a — wspdlczynnik rozszerzalnosci objetosciowej, jednakowy dla wszystkich gazéw. Prawo Charlesa ma postaé P = Po (1+fr°) (przy V = const) gdzie B= a — termiczny wspélczynnik preinosci gazéw. Roéwnanie stanu gazu doskonatego (uogéInione prawo gazowe) ma postaé pV. 43> = const (przy m = const) T 94 Zaleznosé gestosci gazu od temperatury jest dana wzorem —bo__ 1 gdzie B= a — wspédlczynnik rozszerzalnosci objetosciowej gazu. Prawo Daltona: cignienie mieszaniny gazéw, chemicznie nie od- dzialujacych wzajemnie, jest rowne sumie cignieri czastkowych, ktére sa wywolarie przez kazdy gaz oddzielnie P= Prt Pot oe +P n Wilgomosé wzgledna jest wyrazona wzorem Bao ep gdzie 0, — wilgotnosé bezwzgledna, tj. zawartosé pary wodnej w jednostce objetosci powietrza, g, — gestosé pary wodnej nasyconej w danej temperaturze. Zadanie 1. Pipeta w ksztalcie walca o dtugosci L = 240 mm zostata zanurzona w rteci, ktéra podniosta sie w niej na wysokosé ] = = 100mm. Nastepnie pipete zamknieto z géry i wyciagnieto z rteci, przy czym czesé rtgci wyciekta z pipety. Jaka jest wysokos¢ slupka rteci, ktéra pozostala w pipecie, jezeli wiadomo, ze cignienie atmosferyczne odpowiada ciSnieniu stupka rteci o wysokosci H = 760 mm? Poprzeczny przekr6j pipety jest jednakowy na catej dtugosci i pipeta zostaje w potozeniu pionowym. Rozwiazanie. Cisnienie poczatkowe powietrza w pipecie wynosi pp = H, a jej objetose jest rowna V, = (L—J)S, gdzie S — poprzeczny przekréj pipety. Koricowe cisnienie tego samego powietrza jest réwne p, = H—x, a objetosé V, = (L—x)S. Zgodnie z prawem Boyle’a- -Mariotte’a mamy pV = piVi, tj. H(L—DS = (H—x)\(L—2)S. Po uproszczeniu otrzymujemy réwnanie —(H+L)x+Hl = skad wyznaczamy FHL 1 5 VF Dal Podstawiajac cabowe wartosci otrzymujemy x, ~ 83 mm. Drugi pier- 95 <wiastek ré6wnania x, ~~ 917mm nie ma sensu fizycznego dla danego zadania (x, > L). Zadanie 2. Zbiornik balastowy todzi podwodnej ma objetosé V,.= 5 m? i jest napeiniony wodga. Jakie ciSnienie » powietrza powinno byé w butli o pojemnosci V, = 0,2 m*, aby po potaczeniu butli ze zbiore nikiem 16dz podwodna mogla catkowicie uwolnié sie od balastu na glebokosci H = 100m? Temperatura powietrza nie zmienia sie. Cisnienie atmosferyczne jest rowne p, = 1,01-10° N/m*, gestos¢ wody morskiej wynosi ¢ = 1030 kg/m’. Rozwiazanie. Aby 16dz podwodna wyzwolila sie od balastu, powietrze powinno zajgé objetosé V,+V, przy cisnieniu p,+egH. Poniewaz masa i temperatura powietrza nie zmieniajq sie, to zgodnic z prawem Boyle’a-Mariotte’a mamy PV. = (bat egH\(Vi+V;) skad otrzymujemy P= (xtogny EVs = 288,7- 10° N/m? 2 Zadanie 3. W naczyniu o pojemnogci 301 znajduje sie tlen w temperaturze 20°C i pod cignieniem 2,02-10% N/m*. Sprowadzié objetosé tlenu do warunkéw normalnych. Rozwiazanie. Uwazamy zadany stan tlenu za poczatkowy, a stan w warunkach normalnych za stan koricowy gazu (V; 1,01-10* N/m?; 0°C). Przejscie gazu od stanu poczatkowego do koricowego opisu- jemy za pomoca réwnania stanu gazu doskonalego 0,03 m?-2,02-108 1,01 -10°V 293 273 stad szukana objetosé jest rowna V ~ 0,56 m*. Zadanie 4. W naczyniu o pojemnosci 2 litréw znajduje sie dwutlenek wegla pod cisnieniem 12,6-10‘N/m? i w temperaturze 27°C. Ue molekut dwutlenku wegla znajduje sie w naczyniu? Rozwiazanie. Sprowadzamy gaz do warunkéw normalnych (Pp, = 1,01-10° N/m*; T = 273°K), poslugujgc si¢ réwnaniem stanu gazu doskonalego DV _ avs T T, 96 skad objetosé gazu w warunkach hormalnych jest réwna _ PVT, aT Jeden kilomol dowolnego gazu w warunkach normalnych zajmuje objetosé 22,41 m*. Oznacza to, ze liczba kilomoli rozpatrywanego w zadaniu gazu jest rowna oer » jezeli V, jest wyrazona w m*. W jednym 3 kilomolu gazu znajduje sig N = 6,025-10° molekut (liczba Avogadra). Inaczej, w naczyniu znajduje si¢ NV, PVTN gy som n= 22,41 ~ 22,41 p,T ~ 6,1 - 10?* molekut Zadanie 5. Do pomieszczenia nalezy dostarczyé 20000 m* powietrza 0 temperaturze 18°C i wilgotnosci wzglednej 50%, pobierajac go 2 zewnatrz, gdzie temperatura wynosi 10°C, a wilgotnosé wzgledna 60%. Ile wody w postaci pary nalezy dodatkowo wprowadzi¢ do dostar- czonego powietrza? Rozwigqzanie. Z tablicy odezytujemy mase pary wodnej, ktéra znajduje sig w 1m’ powietrza w temperaturze 18°C, m, = 15,4g. Zatem w 20000 m* powietrza w temperaturze 18°C i przy wzglednej wilgotnosci 50% znajduje sie M, = 15,4g-20000-0,5 = 154kg pary wodnej. Z tej samej tablicy odezytujemy mase nasyconej pary wodnej w 1 m* powietrza w temperaturze 10°C; m, = 9,4 g. Wobec tego w objetosci 20000 m* powietrza w temperaturze 10°C i 60% wilgotnosci wzglednej znajduje sie Mz, = 9,4 g-20000-0,6 = 112,8kg pary wodnej. Na- lezy wiec dostarczyé dodatkowo M,—M, = 41,2kg wody w_ postaci pary. VY ZADANIA 330. Jaka iloSé Uenu wdycha kazdorazowo alpinista znajdujacy sie na wysokoéci, gdzie cisnienie powietrza jest rowne 0,505 - 10° N/m?? Wiadomo, ze cztowiek na powierzchni Ziemi, gdzie cisnienie jest rowne 1,01-10° N/m2, wdycha kazdorazowo 1 g tlenu. Nie uwzgledniaé zmian temperatury powietrza ze wzrostem wysokosci. 331. Dwa jednakowe balony, zawierajace gaz w temperaturze 0°C, sq polgczone waska poziomg rurka o érednicy 5mm, posrodku ktérej 7 Zadania z flayki 97znajduje si¢ kropla rteci. Kropla dzieli cate naczynie na dwie czeéci po 200 cm®. Na jaka odlegtosé przesunie si¢ kropla, jezeli jeden z balo- néw zostal ogrzany do temperatury 2°C, a drugi o tyle samo zostat oziebiony ? Nie uwzgledniaé rozszerzalnosci samych naczyn. 332, Dwie szklane kule, o promieniach r i R, napeinione powietrzem laczy cienka szklana rurka. Posrodku rurki znajduje si¢ kropla rteci. Czy mozna za pomocg takiego przyrzqdu zmierzyé temperature otaczajacego osrodka? Rozwazyé przypadek poziomego i pionowego polozenia przyrzqdu. 333. W balonie znajduje sie gaz pod cisnieniem atmosferycznym p. Otwarty balon ogrzano a nastepnie zamknieto kurkiem i oziebiono do temperatury 10°C. Cisnienie przy tym spadto do 0,7 po. Do jakiej temperatury ogrzano gaz? 334. W celu wyznaczenia gestosci gazu postapiono w nastepujacy spos6b. Szklany balon o pojemnosci V = 1 litra napelniono bada- nym gazem do cisnienia p, = 9,8-104 N/m* i zwazono. Jego cigzar okazal si¢ rowny P, = 0,9898 N. Nastepaie czesé gazu usunieto z naczynia, a cisnienie w balonie spadto do wartosci p, = 5-104 N/m*. Nowy ciezar balonu okazat sie réwny 0,98 N. Jaka jest gestosé badanego gazu pod cisnieniem atmosferycznym? Temperatura podezas doswiad- czenia nie ulegta zmianie. 335. Balon o pojemnosci 401 zawiera 1,97 kg dwutlenku wegla (CO,). Balon wytrzymuje cisnienie nie wieksze niz 30 atm = 3,039-10* N/m?. Przy jakiej temperaturze powstaje nicbezpieczeri- stwo wybuchu? 336. Do zasklepionej z jednego korica symetrycznej turki w Ksztalcie litery U nalano wody, przy czym na skutek obecnosci w rurce powietrza réznica pozioméw u jej konicéw wynosi # (rys. 53). O ile nalezy zmienié temperature powietrza w rurce, aby réznica pozioméw wody w jej koricach zmniejszyla sie dwukrotnie? Ci- Snienie atmosferyczne jest rowne py. Rys. 53 337. Na skutek niesprawnosci zaworu, z metalowej butli ulatnia sie gaz. Jaka ilos¢ gazu ulomila sie, jezeli wiadomo, ze cisnienie gazu w butli spadto 0 polowe? Temperatura gazu pozostaje stala przez caly czas, 98 338. Z balonu ze sprezonym wodorem o pojemnosci 101 na skutek niesprawnosci zaworu wyplywa gaz. W temperaturze 7°C manometr pokazuje 5-10°N/m*. Po pewnym czasie w temperaturze 17°C manometr pokazuje takie samo cisnienie. Ile gazu ulotnito sie? 339. Dwa balony polaczone rurkq z zaworem. W pierwszym znajduje si¢ gaz pod cisnieniem 9,8-104 N/m*, w drugim — pod cisnieniem 5,88-10‘ N/m. Pojemnosé pierwszego balonu wynosi 1 litr, drugiego 3 litry. Jakie cinienie ustali sie w balonach, jezeli zaw6r zostanie otwarty ? Temperatura jest stata. ObjetoSci rurki nie uwzgledniac. 340. Naczynie w ksztalcie Scietego stozka jest napeinione sprezonym gazem (rys. 54). Czy C gaz wywiera jednakowe sily parcia na scianki AB i CD? Jezeli sity parcia nie sq jednakowe, to dlaczego naczynie nie zostanie wprawione w ruch przyspieszony w kierunku dzialania wiekszej sily? 341. W zamknietym naczyniu cylindrycznym o stalym przekroju znajduje sie gaz w warunkach normalnych. Naczynie zostato umieszczo- ne poziomo i rozdzielone ruchomym tlokiem w stosunku 1:2. W jakim stosunku bedzie dzielié tlok objetoS¢ naczynia, jezeli jego mniejszq czeSé ogrzejemy do temperatury 73 = 27°C, a wiekszq ozigbimy do temperatury 13 = —123°C? 342. Zamkniete naczynie cylindryczne 0 wysokosci h zostato rozdzielone na dwie rowne czesci niewazkiem tlokiem,-ktéry przesuwa si¢ bez tarcia. Przy unieruchomionym ttoku obie polowy naczynia napelniono gazem, przy czym w jednym z nich cisnienie gazu ‘jest m razy wieksze niz w drugiej. O ile przesunie sig tlok po zwolnieniu go? Tem- perature gazu uwaza¢ za stalq. 343. Ile suw6w powinien wykonaé tlok pompy prézniowej, aby wypompowaé powietrze z naczynia o objetosci 21, pod cignieniem 10° N/m?, aby cisnienie wyniosto 10 N/m, jezeli pojemnos¢ pompy jest rowna V = 40 cm®? 344. Ile suwéw nalezy zrobi¢, aby przy pomocy pompki, ktéra przy kazdym suwie pobiera 40 cm* powietrza, napelnié pusta detke opony rowerowej tak, aby powierzchnia jej styku z droga wynosila S = 60 cm?? Obcigzenie na kolo uwazaé za réwne P = 360 N. Obje- tosé detki wynosi V, = 2000cm*. Cisnienie atmosferyczne przyjaé za rowne p, = 9,81-104N/m*. Pomingé sprezystos¢ detki i opony. Rys. 54 ™ : 99 &345, Czy gaz doskonaly ogrzewa sig, czy tez oziebia przy roz- prezaniu, jezeli jego ciénienie p i objetosé V wiaze wz6r pV" = const, gdzie n> 1? Masa gazu Ppozostaje stala. 346. Naczynie zaopatrzone w manometr napompowano powietrzem. Nastepnie otwarto kurek laczacy naczynie z powietrzem atmosferycznym, aby nastapifo wyréwnanie cisnienia powietrza znajdujacego si€ w naczyniu z ciénieniem aumosferycznym, po czym od razu kurek zamknieto. Po pewnym czasie cignienie w naczyniu ponownie wzrosto. Diaczego? 347. Podczas ogrzewania pewnej masy gazu otrzymano wykres Przejscia od stanu A do stanu B (rys. 55). Jak zmienia sig objetosé gazu w tym procesie ? Rys. 55 Rys, 56 » on ae. izotermy dla 0,5 g wodoru przy temperaturze: 349. Dany jest wykres zaleznosci cisnienia od temperatury (rys, 56). Wyznaczyé, jak zmienia sig objetosé gazu pray przejéciu od stanu 1 do stanu 3. 350. W cylindrze, ktérego powierzchnia podstawy wynosi 100 cm’, znajduje sie powietrze o temperaturze 12°C. Cisnienie atmosfe- tycane jest rowne 1,01-10° N/m? Na wysokosci 60 cm od podstawy cylindra Znajduje sie tlok. O ile przesunie, sie tlok, jezeli postawimy na nim cigzarek 0 wadze 980 N i pray tym ogrzejemy powietrze w cylindrze do temperatury 27°C? Nie uwzgledniaé tarcia tloka o écianki cylindra i cigzaru samego tloka. (351. Do naczynia o objetosci V = 101 napelnionego suchym Powietrzem w warunkach normalnych (py = 1,01-108 N/m?, ‘2° = 0°C), wprowadzono m= 3g wody, a nastepnie naczynie ogrzano do temperatury P= 100°C. Wyznaczyé cignienie p, wilgotnego powietrza w naczyniu przy tej samej temperaturze. 100 352. Przez gazociag plynie dwutlenek wegla pod cisnieniem p= 5-10°N/m? i w temperaturze t° = 17°C. Jaka jest Srednia pred- kosé ruchu gazu’ w rurze, jezeli w czasie t= 5 min przez przekréj poprzeczny rury S = 6 cm? przeptywa m = 2,5 kg dwutlenku wegla? 353. W naczyniv znajduje sie powietrze w warunkach normalnych (p9, Tp). Naczynie jest zamkniete zastawka, ktérej powierzchnia wynosi S= 10 cm*, a ciezar jest rowny QO = 13,5N. Do jakiej temperatury nalezy ogrzaé powietrze w naczyniu, aby zdotato ono otwo- rzyé zastawke? Nie uwzgledniaé rozszerzalnosci naczynia przy ogrzewaniu. 354. W cylindrze pod thokiem znajduje sie gaz. Ciezar tloka jest réwny 6 N, powierzchnia oka wynosi 20 cm®, cisnienie atmosferyczne ma wartos¢ 9,975-10!N/m?. Jaka dodatkowg sila nalezy dzialaé na tlok, aby objetos¢ gazu w cylindrze zmniejszyta sig dwukrotnie? Tem- peratura gazu nie zmienia sie. 355. W dwoch naczyniach o jednakowych objetosciach znajduje sig powietrze, w jednym o temperaturze ¢} i ciSnieniu p,, a w drugim © temperaturze 13 i cisnieniu p,. Naczynia polgczono i ogrzano do temperatury 2°. Jakie cignienie ustali sie wewngtrz naczyni? Nie uwzgled- niaé rozszerzalnosci naczyt przy ogrzewaniu. 356. Balon o objetosci V napelniono wodorem w temperaturze 1 = 15°C, Pray stalym cignieniu atmosferycznym, pod wplywem pro- mieniowania slonecznego jego temperatura podniosta sig do rt; = 37°C, a nadmiar gazu ulotnit sig przez wentyl spustowy, wskutek czego masa balonu z gazem zmniejszyla sie o 6,05 kg. Wyznaczyé objetos¢ balonu. 357. Cisnienie pary wodnej nad wodq w temperaturze 0°C jest rowne p = 532 N/m*. Ile razy Srednia odlegloSé miedzy molekutami wody w parze jest wieksza od Sredniej odlegtosci miedzy molekutami wody w cieczy przy tej samej temperaturze? 358. Naczynie z nieduzym otworem znajduje sie w temperaturze t — 76°C pod cisnieniem atmosferycznym p, = 9,975+103 N/m*. Do naczynia nalano troche wody, przy czym cisnienie pary nasyconej wody w tej temperaturze jest rowne p, = 4-10! N/m*. Nastepnie naczynie zamknieto i zanurzono w cieklym powietrzu, ktére wrze w temperaturze T= 80°K. Jakie bedzie cisnienie powietrza w naczyniu? Nie uwzglednia¢ cisnienia pary nasyconej w temperaturze T = 80°K. 101 &

Zadania Z Fizyki Gonczarenko

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Zadania Z Fizyki Gonczarenko

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like