Ingeniaritza Kimikoaren Oinarriak

Ingeniaritza kimikoaren
oinarriak
Egilea
Jose Luis Ayastuy Arizti
EUSKARA ERREKTOREORDETZAREN SARE

ARGITALPENA
Liburu honek UPV/EHUko Euskara Errektoreordetzaren dirulaguntza jaso du
Egilea:JoseLuisAyastuyArizti
EHUkoZientziaetaTeknologiaFakultatekoirakaslea
IngeniaritzaKimikoaSaila
Telefonoa:946012619
Helbideelektronikoa:joseluis.ayastuy@ehu.es
ISBN:9788469172209
Leioa,2008kourria
AURKIBIDEA
Aurkibidea
ii
Aurkibidea
1GAIA
INGENIARITZAKIMIKOARENKONTZEPTUAETAPRINTZIPIOA
2GAIA
DIMENTSIOAK,UNITATEAKETADIMENTSIOANALISIA
12
3GAIA
KALKULUTEKNIKAK
27
4GAIA
MASARENIRAUPENARENLEGEA:MASABALANTZEAK
37
5GAIA
ENERGIARENIRAUPENARENLEGEA:ENERGIABALANTZEAK
53
6GAIA
MUGIMENDUKANTITATEARENTRANSFERENTZIA.JARIAGAIENJARIOA
67
7GAIA
KANPOJARIOA.JARIAGAIENJARIOANOINARRITUTAKOBEREIZTEERAGIKETAK
105
8GAIA
BEROTRANSMISIORAKOMEKANISMOAK
119
9GAIA
BEROTRANSMISIORAKOEKIPOAK:BEROTRUKAGAILUAK
155
10GAIA
MASATRANSFERENTZIARAKOMEKANISMOAK
171
11GAIA
FASEENARTEKOMASATRANSFERENTZIA.BEREIZTEERAGIKETAK
187
12GAIA
LIKIDOLURRUNOREKAETADESTILAZIOA
199
13GAIA
GASLIKIDOOREKAETAABSORTZIO/DESORTZIOERAGIKETA
233
14GAIA
LIKIDOLIKIDOOREKAETAERAUZKETA
253
15GAIA
ZINETIKAETAOREKAKIMIKOA
279
16GAIA
ERREAKTOREKIMIKOAKDISEINATZEKOOINARRIAK
295
17GAIA
ERREAKTOREEZJARRAITUIDEALA
305
18GAIA
ERREAKTOREJARRAITUIDEALAK
327
BIBLIOGRAFIA
355
iii
Aurkibidea
iv
1.GAIA
INGENIARITZAKIMIKOARENKONTZEPTUA
ETAPRINTZIPIOAK
Ingeniaritzakimikoarenkontzeptuaetaprintzipioak
Ingeniaritza Kimikoa materiaren egoera fisikoa edo konposizio kimikoa edo eduki
energetikoa aldatzen duten prozesu industrialez arduratzen da, AIChEren esanetan
(AmericanInstituteofChemicalEngineers).Ingeniarikimikoa,beraz,prozesuhoriensorreraz,
diseinuaz,saiakuntzez,eskalaaldaketaz,gauzatzeazetakontrolazarduratzenda.
Ingeniaritzaren arlo guztien artean, ingeniaritza kimikoa izan zen lehena, oinarrizko
zientziaren,diseinuarenetafabrikazioarenartekoerlaziosakonaulertuzuena.
1.1
INDUSTRIAPROZESUKIMIKOA
Industrian, konposatu kimikoak (lehengaiak) beste konposatu kimiko batzuetara

(produktuak) eraldatzen dituzten eragiketa fisiko eta kimikoen sekuentzia ordenatuari
industriaprozesu kimikoa deritzo. Adibidez, azido nitrikoaren fabrikazioa, petrolio
gordinarenzatikatzeaedoikatzarengasifikazioaindustriaprozesukimikoakdira.1.1irudian
instalaziokimikobateneskemaorokorraagertzenda.
lehengaiak
birziklatzea
Lehengaien
egokitzea
bereizketa
Erreakzio
kimikoak
produktuak
Purga
bereizketarako
egokitzea
1.1irudia.Instalaziokimikobateneskemaorokorra.
1.1 irudian ikusten den bezala, lehengaiak produktu bihurtzeko, tarteko hainbat eragiketa
egiten dira. Lehenik eta behin, erreaktoreko baldintzetara egokitu behar dira lehengaiak,
besteak beste, presio, tenperatura, konposizio eta fase egokiak izateko. Horretarako,
lehengaien egokitzea izeneko eragiketa sortak egin behar dira (konpresoreekin presioa
eman,berogailuekinberotuetaabar).Behinlehengaiakegoeraegokianegonik,erreaktorea
(edo erreaktore sorta) elikatzen da, han prozesu osoko eraldaketa nagusia egiteko:
produktuak sortzeko, alegia. Zoritxarrez, erreaktoreetan ez da lehengai guztia bihurtzen;
horren ondorioz, bihurtu gabeko lehengaiak, produktuak eta azpiproduktuek osatutako
nahasteairtetendaerreaktoretik.
Produktuapurutasunhandikoanahibada,nahastehoribereizieginbeharda.Moduberean,
bihurtuezdenlehengaiaberreskuratuetaberriroprozesurasartzeak,hauda,birziklatzeak
onuraekonomikoadakarkioprozesuari.Horidelaeta,nahasteabereiziaurretik,bereizteko
eragiketak egingo diren baldintzetara egokitu behar da. Bereizteko eragiketetan, alde
batetik, produktuak lortuko dira (azken burukoak, merkatuan saltzeko); beste aldetik,
bihurtugabekolehengaia,birziklatuegingodena.
Sarri, lehengaiak ezpurutasunak izaten ditu, biak bereiztea zaila delako. Ezpurutasuna
konposatugeldoaedoinerteabada,erreaktoreanezdabihurtzenetanahastearekinirtengo
da. Produktuak bereizteko orduan, ezpurutasunak lehengaiarekin batera daude, baita
birziklatzekorronteanere.Prozesuaezpurutasungeldozelikatzenarida,etaezpurutasunak
ez dira inondik kanporatzen: horrela lan egingo balu, prozesuko hodi eta ekipoetan
ezpurutasunak metatuko lirateke, eta eragiketa oker gauzatuko litzateke. Hori saihesteko,
3
purga izeneko garbitzekorronte bat kanporatzen da, bertatik ezpurutasun geldoak

kanporatzeko.
1.2
INDUSTRIAKIMIKOARENEBOLUZIOA
Industriakimikoarenhasierazehatzajakiteazailadenarren,jakinadaKristoaurreko7000.
urteanbeiraegitenzela.EgiptoarrekiragazketaerabiltzenzutenK.a.200.urtean.Feniziarrek
xaboia ekoizten zuten K.a. 500. urtean. Ikusten denez, industria kimikoaren hasiera
aspaldikoa da, nahiz eta ezaguera zientifikoak ez ziren aplikatzen hasi XVII. mendera arte.
Ezaguera zientifikoaz garatu zen lehen prozesua Leblanc prozesua izan zen, sodio
karbonatoarenekoizpena,alegia,1783.urteanpatentatua.
Leblancprozesuakgatza,azidosulfurikoa,ikatzaetakareharriaerabiltzenditulehengaigisa,
etabiurratsetangauzatzenda:
2NaCl+H2SO4Na2SO4+2HCl
Na2SO4+CaCO3+2CNa2CO3+CaS+2CO2
Prozesuhorretanlehengaigarestiakerabiltzendirenez(azidosulfurikoa)eta,batezere,HCl
kutsatzaileasortzendenez,1860.urteanasmatutakoSolvayprozesuakalboratuegindu.
CO2 berreskuratua
Ura
CO2
CaCO3
airea
LABEA
CO2AABSORBATZEKO
ERREAKTOREA
NH3
CaO
NaCl
NH4Cl
Airea
NaHCO3
NH3ABERRESKURATZEKO
ERREAKTOREA
LABEA
CaCl2
Na2CO3
1.2irudia.Na2CO3aekoiztekoSolvayprozesuarenblokediagrama.
Solvay prozesuak lehengai merkeak erabiltzen ditu (NaCl eta kareharria), eta prozesu
orokorrahauda:
2NaCl+CaCO3Na2CO3+CaCl2
Lehenurratsean,CO2gasa(CaCO3aireankiskaltzeanCaOrekinbaterasortzendena)gatzura
etaNH3aurdisoluziourtsuanburbuilatzenda,etasodiobikarbonatoaprezipitatzenda:
NaCl+CO2+NH3+H2ONaHCO3+NH4Cl
Iragaziaz,NH4ClarenurdisoluziotikNaHCO3abereiztenda.Urdisoluzioa,kareharriakiskaliz
lortzendenCaOarekinerreakzionaraztenda,NH3sortzeko:
2NH4Cl+CaO2NH3+CaCl2+H2O
Prozesu horretan sortutako amoniakoa birziklatu egiten da gatzuretan burbuilatuz. Sodio
bikarbonatoa tenperatura baxuan airean lehortu eta kiskali ondoren, sodio bikarbonatoa
lortzenda:
4
2NaHCO3Na2CO3+H2O+CO2
Karbonodioxidoaberreskuratuetabirziklatuegitenda.1.2irudianagertzendaprozesuaren
fluxudiagrama.Prozesuhorretankaltziokloruroalortzendasasiproduktugisa.
Azken bi mendeetako industria kimikoaren eboluzioak bi ardura nagusi izan ditu, garaien
arabera(1.3irudian):prozesueneraginkortasunaetajasangarritasuna,alegia.
XIX. mendearen hasierako industriek ez zuten izan inolako ardurarik azken produktuen
ekoizteprozesuansorzitezkeenkutsatzaileekin,etaenergiarenerabileramugagabeazuten.
Energiarenerabileraezeraginkorrekoetakutsaduramailahandikoindustriakziren(Leblanc
prozesua,lekuko).
Azpiproduktuak,
kutsadura,
XIX.mendea
lehengaiak
Eragiketa fisikoak
Prozesu kimikoak
produktuak
energia
CO2,
kutsatzaileak
XX.mendea
lehengaiak
Eragiketa fisikoak
Prozesu kimikoak
bihurtu gabeko
lehengaia
energia
Eragiketa fisikoak
Prozesu kimikoak
XIX.mendea
produktuak
beste industriabatera
CO2,kutsatzaileak.Sortzeaminimizatu,tratatu
Energiabeharrak:minimizatu,aprobetxatu
1.3irudia.Azkenbimendeetakoeboluzioaindustriakimikoan.
XX. mendeko industria kimikoan, bihurtu gabeko lehengaiak birziklatzeak eta energiaren
erabilerarenoptimizazioakprozesueneraginkortasunetaerrentagarritasunhobeaekarridu.
Prozesuansordaitezkeenazpiproduktueietekinekonomikoaateratzenzaie,besteindustria
batzuen lehengai gisa salduz. Energiaren erabilera minimizatzeko prozesu eraginkorragoak
asmatudira,etaprozesukokorronteenartekoberotrukeagauzatzenda.Mendehorretako
ekonomia petrolioan oinarritu da, lehengai eta erregai gisa erabiltzen baita (gasolinak,
lekuko). Industriek erabiltzen duten energia gehiena erregai horien errekuntzaz sortua
denez, CO2a igortzen da. Gas horren igorpenaren eta Lurraren berokuntzaprozesuaren
artekoloturazuzenaezdaXX.mendekoazkenalderaarteikusi.
XX. mendearen amaieran, jasangarritasunaren kontzeptua errotu da gizartean eta prozesu
kimikoen berritze eta egokitzean. Garai horretan diseinatu diren prozesu kimikoak,
5
aurrekoak ez bezala, kutsatzaileen igorpen minimoa dute helburu, eta ahalik eta eskaera
energetiko txikienaz dihardute (kutsatzaileak sortzea ekiditea, sortutakoan tratatzea baino
onuragarriagoa delako printzipioan oinarrituta). Jasangarritasunean oinarriturik, etekin
atomiko handieneko prozesuak diseinatu dira (etekin atomikoa, EA, produktuan dauden
lehengaienatomokantitategisadefinitzenda):
EA ( % ) = 100
helburuproduktuen pisu molekularra

produktu guztien pisu molekularra
(1.1)
Gaur egun, petrolioan agortzen ari da oinarritutako ekonomia hidrogenoan

agortezinaetajasangarriaoinarritutakoekonomiabihurtzekotrantsiziogaraiangaude;
betiko prozesu kimikoen ordez, jasangarritasunean oinarritzen diren prozesu berriagoak
sortzenaridira.
1.3
PROZESUKIMIKOENADIERAZPENGRAFIKOA:FLUXUDIAGRAMAK
Prozesu kimikoak azaltzeko era sinple eta eraginkorrena fluxudiagramen bidezkoa da.
Diagramen sinpletasunaren arabera, bi motako fluxudiagramak erabiltzen dira: bloke
diagramak eta prozesudiagramak. Lehenengoetan, nahitaezko informazioa besterik ez da
ematen, prozesuaren funtzionamendua ulertzeko nahikoa dena. Bigarrenak, ordea,
prozesuaren xehetasun guztiak emateko erabiltzen dira. Diagramako lerroek, prozesuko
materiafluxuaedotaenergiafluxuaadieraztendute.
1.3.1Blokediagramenbidezkoprozesukimikoenadierazpena
1.4 irudian toluenoaren hidrodealkilazio bidezko bentzenoekoizpenaren blokediagrama

azaltzen da. Ikusten denez, ekipo bakoitza bloke edo lauki batean sartzen da, eta
prozesuarenadierazpenlaburtuabesterikezduematen.
Toluenoa
Metanoa
ERREAKTOREA
FASEBEREIZGAILUA
Hidrogenoa
DESTILAGAILUA
Bentzenoa
Tolueno birziklatua
1.4 irudia. Toluenoaren hidrodealkilazioaren bidez bentzenoa ekoizteko prozesuaren

prozesudiagrama.
1.4 irudiko blokediagramaren arabera, toluenoaren eta hidrogenoaren arteko erreakzioan

metanoaetabentzenoasortzendira.Produktuaketabihurtugabekolehengaiakbereizteko,
lehenik eta behin, lurruna, (metanoa) eta likidoa (bentzenoa eta toluenoa) bereizten dira.
Azken bi horiek destilazioz bereizi ondoren, bihurtu gabeko toluenoa erreaktorera
birziklatzenda.
6
Blokediagramakmarraztekoarauetagomendioak:
o Eragiketa edo prozesua lauki batean sartzen da, eta barruan eragiketaren edo
ekipoarenizenajarribeharda.
o Instalazioandutenkokapenfisikoaezdanahitaezjarribehar.
o Korronteennoranzkoagezienbitartezadieraztenda.
o Geziakhorizontalakzeinbertikalakdira,inoizezmakurtuak.
o Geziengurutzaketasaihestubeharda(horizontalakdulehentasuna).
o Bereizketaeragiketetangutxienez2irteeragezijarribehardira.
o Diagramaren noranzko orokorra ezkerretik eskuinera eta goitik beherakoa da, ahal
den neurrian (lehengaiak ezkerretik sartzen dira, eta produktuak eskuinetik irteten
dira).
1.3.2Prozesudiagramenbidezkoprozesukimikoenadierazpena
Diagrama hauetan prozesuaren informazio zehatza ematen da. Ekipoak marrazteko,
benetakoformarenberriematendutenirudiestandarrakerabiltzendira.1.5irudianazaltzen
dabentzenoarenekoizpenaazaltzenduenprozesudiagrama.
1.5 irudia. Toluenoaren hidrodealkilazioaren bidez bentzenoa ekoizteko prozesuaren

prozesudiagrama.
1.5irudikoprozesudiagraman,aztertutakoprozesuarenxehetasunugariazaltzenda,bloke
diagramanazaltzenezdirenak.Adibidez,ikustendafasebereizketabietapatanegitendela
likidoaren eta gasaren bereizketa (hidrogenoa eta metanoa) erabatekoa izan dadin (V101
eta V102 ekipoak). Era berean, ikusten da labea behar dela toluenoa berotzeko (H101
ekipoa)etadestilazioadorreerretiluduneanegitendela.
Prozesudiagramak marrazteko irudi estandarrak 1.6 irudian azaltzen dira. Ekipo horien
artekomateriafluxuagezienbitartezadieraztenda,blokediagramanazaldudenbezala.
1.4
OINARRIZKOERAGIKETAKETAPROZESUAK
XX. mendea arte ez zen ikusi industriaprozesu kimikoen arteko erlaziorik. H2SO4aren
industria,urearenindustria,NaOHarenindustria,gatzarenindustriabakoitzaberealdetik
aztertzenzen,berenarteanezerkomunikedukikoezbalutebezala.Ingeniaritzakimikoaren
7
garapenak eta oinarrizko zientziaren garapenak industria kimiko gehienen eragiketa

komunakargitudituzte.Hala,etanolarenekoizpenean,petroliofindegietan,disolbatzaileen
ekoizpenean, oxigenoaren ekoizpenean destilazioa egiten da, eta aipatutako prozesuek
lehengai eta produktu guztiz desberdinak erabiltzen dituzte. Ingeniaritza kimikoaren
garapenakdestilazioeragiketarenazterketasistematikoaekarridu.Berdingertatudabeste
hainbateragiketarekin:absortzioa,erauzketa,lixibiazioa,iragazketaetaabar.
Ponpa zentrifugoa
Konpresorea
Berotrukagailuak
Tanga,biltegi etaontziak
Labea
Errota
Iragazlea
Garraiozinta
Erreaktore kimikoak
Balbulak
Dorre erretiludunak
Dorre betea
1.6irudia.Prozesudiagramanerabiltzekoirudiestandarrak.
Lehengaiak eta produktuak edozein izanda ere, sistematikoki azter daitezkeen eragiketak
oinarrizko eragiketak dira. Prozesu kimikoa, berriz, oinarrizko hainbat eragiketaren
batuketa eta erresultantea da. Adibidez, Solvay prozesua erreakzio kimikoek, absortzioak,
iragazketak, kiskaltzeak, hots, oinarrizko eragiketek osatzen dute. Prozesu kimikoek (beti
horrela ez den arren) erreakzio kimikoak izango dituzte. Eragiketa bakoitza ekipo batean
gauzatzendenez,prozesuagauzatzeko,hainbatekipobehardira,moduegokianlotuta.
1.5
ERAGIKETENETAPROZESUENLANEGITEKOMODUA
Eragiketekzeinprozesuekmuturrekobimodutandihardutenez,honelasailkatzendira:
(1)Eragiketaedoprozesujarraitua:
Ekipoaedoprozesuaetengabeelikatzenda,etabihurtutakokorronteaetengabeirtetenda
ekipoedoprozesutik.Denboraguztianekipoaklaneandihardu.Ekipoarentamainaelikatzen
den emariaren araberakoaetaeragiketarenabiadurarenaraberakoada.Azkenhorijakitea
ezinbestekoa da ekipoen diseinua egiteko orduan. Aurrerago datozen gaietan, eragiketen

abiadurajakitekooinarriakazaldukodira,gehienaklegezinetikoetanoinarrituak:
Prozesuaren abiadura=
Indareragilea
Erresistentzia
(1.2)
Legezinetikoarenarabera,prozesukoaldagaihedagarrien(masakantitatearenaraberakoak
diren masaren, energiaren eta mugimendu kantitatearen) abiadura orekarekiko duen
diferentziaren (indar eragilearen) araberakoa da, eta erresistentziarekiko (sistemak berak
dueneragozpenarekiko)alderantzizproportzionalada.
EZJARRAITUA
Masa bihurtua
(kg)
JARRAITUA
Masa bihurtua
(kg)
Erajarraituandihardutenekipoaketaprozesuakekoizpenmailahandiaklortzekoerabiltzen
dira; energetikoki, eragiketa ezjarraituak baino eraginkorragoak eta garbiagoak dira, eta
bihurtutako produktua uniformea da. 1.7 irudian azaltzen dira ekipo horien sinboloen
ezaugarriaketadenboranzeharrekofuntzionamendua.
denbora
denbora
1.7 irudia. Eragiketa jarraitu eta ezjarraituen sinboloen ezaugarriak eta ekoizpenaren
denboranzeharrekoeboluzioa.
(2)Eragiketaedoprozesuezjarraitua:
Zikloka diharduen ekipoa edo prozesua da. Denboratarte batean ekoitzi egiten (eragiketa
gauzatzen)du(ekoizpendenbora),eta,bestedenboratartebatzuetan,ezduezerekoizten
(ekipoabete,hustu,garbituetaabaregitekodenbora;guztienbaturadenborahilada).Ziklo
osoareniraupenadenborahilaetaekoizpendenborarenbaturazlortzenda,etadenborada
aldagai nagusia. Horrelako eragiketak edo prozesuak ekoizpenmaila txikiko baina balio
erantsi handiko produktuak ekoizteko erabiltzen dira. Era jarraituan diharduten ekipoak
bainosinpleetamerkeagoakdira,etamalgutasunhandiaeskaintzendute,ziklobakoitzean
lehengaiaaldatzeanproduktudesberdinalorbaitaiteke.1.7irudianazaltzendaekipohorien
sinboloen ezaugarriak eta denboran zeharreko funtzionamendua. Ikusten denez, denbora
tarte batzuetan ekoitzi egiten da, eta beste denboratarte batzuetan, berriz, ez da ezer
ekoizten.
Azaldu diren lan egiteko moduak muturrekoak dira. Hainbat ekipok lan egiteko tarteko
modua dute, hau da, korronte batzuek era jarraituan eta beste batzuek ezjarraituan
dihardute.Adibidez,olioarenhidrogenaziozmargarinaekoiztean,hidrogenoaerajarraituan
elikatzen da erreaktorean, baina olioa kargaka elikatzen da; eta margarina ere era ez
jarraituanlortzenda.
1.6
ERAGIKETENETAPROZESUENEGOERA
Eragiketakgauzatzeko,ekipoekdenboranzeharberdintsuedomodudesberdineanlanegin
dezakete.Horiadierazteko,biegoerabereiztendira:
9
(1)Egoerageldikorra
Aldagaiak ez dira aldatzen denborarekin. Horren ondorioz, denbora ez da aldagaia, eta,

eragiketa aztertzeko orduan, ez dio axola azterketa noiz egiten den, beti berdin lan egiten
baitu.Erajarraituandihardutenekipoekhorrelaegitendutelan,abianjartzekolehenunean
eta amaierako azken unean izan ezik. Adibidez, zentral nuklear bateko nukleoaren
erreakzioa hasten denean, egun batzuk behar ditu egoera geldikorra lortzeko, tenperatura
egokialortzeko.Behinegunhoriekigarota,urteakemanditzakeegoerageldikorrean.
(2)Egoeraezgeldikorra
Aldagaiakaldatuegitendiradenboranzehar.Horrenondorioz,denboradaaldagainagusia,
diseinuan kontuan hartu behar den aldagai nagusia. Era ezjarraituan diharduten ekipoek
horrelaegitendutelan.
Aldagaiak
T (tenperatura)
Ci (kontzentrazioak)
P (presioa)
Egoera ezgeldikorra
B
d Aldagaia
0
dt
Egoera geldikorra
d Aldagaia
=0
dt
denbora
1.7irudia.Egoerageldikorraetaezgeldikorra.
1.7 irudiaren arabera, A egoera ezgeldikorra da, A baino lehenagoko eta geroxeagoko
denboretan aldagaien balioak desberdinak direlako. Kontuan izan aldagaia denboranzehar
zer abiaduratan aldatzen den adierazten duela marraztutako kurbaren maldak. Halaber, B
ere egoera ezgeldikorrean dago, baina denborarekin motelago aldatzen dira aldagaiak.
Behin C egoera lortu ondoren, aldagaiek konstante diraute denboran, egoera geldikorra
lortudenseinale.
10
2.GAIA
DIMENTSIOAK,UNITATEAKETADIMENTSIO
ANALISIA
Dimentsioak,unitateaketadimentsioanalisia
12
2.1
MAGNITUDEAKETAUNITATEAK
Sistema fisikoen propietate batzuk neurtu egin daitezke, eta ondorioz, kuantifikatu egin
daitezke. Horrelakoak dira, adibidez, luzera, abiadura, azalera, dentsitatea, masa,
kontzentrazioa, energia eta abar. Magnitudeak edo dimentsioak propietate neurgarriak
dira. Unitateak, berriz, magnitudeak kuantifikatzeko elementu estandarizatuak dira,
magnitudeak neurtzeko patroiak, alegia. Aurreko magnitudeak unitate batean baino
gehiagotan adieraz daitezke: hala, adibidez, luzera, metrotan edo argiurtetan; masa,
kilogramotan edo tonatan; energia jouletan zein kaloriatan neur daiteke. Magnitudea
aldaezina da; unitateak, berriz, historian zehar eta eskualdez eskualde aldatuz joan dira,
ohituren arabera beharretara moldatuz: Erresuma Batuan, adibidez, masa magnitudearen
unitatealibrada,bainaherrialdegehienetankilogramoaerabiltzenda.
Naturako sistema guztiak aztertuz gero, oso magnitude eta unitate kopurua handia
ateratzen da, eta nekeza da haiekin lan egitea. Arazo hori saihesteko, kontzeptu fisikoak
adieraztendituztenoinarrizkomagnitudeedodimentsiobatzukaukeratudirakonbentzioz
(haien unitateak barne). Haiekin, beste edozein magnitude eraiki daiteke. Oinarrizko
magnitudeetatikeratortzendirenmagnitudeakmagnitudeeratorriakdira.
Historikoki, mekanika newtondarrean luzera (L), denbora (t) eta masa (M) erabili izan dira
oinarrizkomagnitudemoduan.Hala,dentsitateaedoindarramagnitudeeratorriakdira,eta
L,Metatrenfuntziopotentzialgisaazaltzendira:ML3etaMLt2,hurrenezhurren.Aldagai
baten magnitudea adierazteko, aldagaia kortxete artean sartzen da. Adibidez, [v] = Lt1
adierazpenak abiaduraren magnitude edo dimentsioa adierazten du. Beraz, edozein [Z]
magnitudedimentsioformulahonenbidezazaldudaiteke:
[Z ] = Ma Lb tc
(2.1)
Unitatesistemabatbainogehiagodago,etabakoitzakerabilerajakinbatdu.Hala,unitate
sistemaabsolutuaketaunitatesistemateknikoakdaude.Lehenekoinarrizkomagnitudetzat
luzera (L), denbora (t) eta masa (M) dituzte; bigarrenek, berriz, luzera (L), denbora (t) eta
indarra (F) erabiltzen dituzte, eta ingeniaritzan erabiltzen dira, batik bat. Bi sistemak
Newtonenlegearenbitartezerlazionatzendira([F]=MLt2).
Aurrerantzean, masa erabiliko da oinarrizko dimentsio gisa; beraz, unitatesistema
absolutuak erabiliko dira. 2.1 Taulan unitatesistema absolutuen unitatesistema batzuk
azaltzen dira. Estandarizatzeko eta homogeneizatzeko helburuarekin, herrialde gehienek
NazioartekoUnitateSistema(SI)erabiltzekoerabakiahartudute.
2.1Taula.Magnitudeaketaunitatesistemaabsolutuak.
Oinarrizko
magnitudea
Luzera(L)
Masa(M)
Denbora(t)
Tenperatura(T)
CGS
Unitatesistema
IS
FPS
ikurra
izena
ikurra
izena
ikurra
izena
cm
g
s
C
zentimetro
gramo
segundo
Celsius
m
kg
s
K
metro
kilogramo
segundo
Kelvin
ft
lb
s
F
Oin
libra
segundo
Fahrenheit
2.1Taulan,orainarteaipatutakooinarrizkomagnitudeezaparte,tenperatura(T)etaharen
unitateak agertzen dira. Tenperatura berotransmisioa azaltzeko ezinbestekoa delako
aukeratzen da oinarrizko magnitude gisa. Fisika eta kimikaren alor guztiak betetzeko,
13
kandela (cd), ampere (A) eta mol (mol) gehitzen dira SI sisteman argiintentsitatearen,
korronte elektrikoaren intentsitatearen eta materia kantitatearen unitate gisa. Hala, SI
unitatesistemanindarrarenunitateakgm/s2da,etaenergiarena,berriz,kgm2/s2da.
2.2
UNITATEENBIHURKETA
Unitatesistemen arteko bihurketa egiteko, baliokideen metodoa erabiltzen da. Hala, 1 lb

ren baliokidea 0,4536 kg da (1 lb <> 0,4536 kg). Unitate batetik beste unitate baterako
baliokidetza oinarrizko magnitudeei dagozkien baliokidetzatik eratortzen da. Bibliografia
aberatsa dago magnitude eratorrien unitateen arteko baliokidetzak aurkitzeko. Adibide
hauenbitartezazaldukodametodoarenerabilera.
1.1adibidea
Gasidealenkonstanteunibertsalak(R)0,082atml/molKbaliodu.Arrheniusenekuazioan,
ordea,J/molKunitateetanerabiltzendenez,kalkulatuezazuRrenbalioaunitatehorietan.
Ebazpena
N
101, 3103 2
3
atm l
1J
m 1m
0, 082
3
= 8, 3J / molK
K mol
1 atm
10 l 1 N m
Unitatesistemenartekobihurketaegitean,ohikotauletanagertzenezdirenunitateeratorri
konplexuaklordaitezke.Horrelakokasuetan,haugomendatzenda:
(1) Bihurketakunitatezunitateegitea,dagokionbaliokidetzazordezkatuz.
(2) Aldaketaeginahala,egindakoaldaketamarkatzea.
(3) Ahaldenneurrian,SIkounitateezbaliatzea.
(4) Azkenunitateakfrogatzea(dimentsioberadaukanikustea,alegia).
2.2.1.Tenperaturaeskalak
Tenperaturaeskalen arteko baliokidetzak garrantzi aparta du ingeniaritza kimikoan. SI
unitateen sisteman Kelvin (K) erabiltzen da oinarrizko unitate gisa, nahiz eta sarri Celsius
graduak(C)erabiltzendiren.FPSsistemanFahrenheit(F)etahareneskalaabsolutuaden
Rankine(R)erabiltzendira.Lauunitatehorienartekobaliokidetza2.1irudianagertzenda,
etahauda:
(K)=(C)+273,15
(2.2)
(F)=1,8(C)+32
(2.3)
(C)=[(F)32]/1,8
(2.4)
(R)=(F)+459,67
(2.5)
Tenperaturamagnitudeaduenaldagaibatunitatezaldatzean,biegoeraaurkitudaitezke:
(a) Tenperaturaren balio absolutuak agertzea. Kasu horietan, goian azaldu diren
tenperaturaeskalen arteko baliokidetzak erabiltzen dira. Adibidea: gizakiaren
gorputzekotenperaturanormala37Cizanik,(37C)1,8+32=98,6Fda.
(b) Tenperaturadiferentziak edo gehikuntzak azaltzea. Ingeniaritza kimikoan erabiltzen
diren hainbat adierazpenetan (gehienetan) tenperaturaunitateak azaltzen direnean,
14
gehikuntzaeranagertzendira.Beraz,tenperaturaeskalenartekogehikuntzakeginik,1
C=1K=1,8F=1,8Rdelaondorioztatzenda.Horrenarabera,Celsiusgradubateko
diferentzia 1,8 Fahrenheit graduko diferentziaren baliokidea da. Adibidez, zilarraren
W
W
1K
eroankortasuntermikoak410W/mKbaliobadu, 410
baliodu.
= 227, 8
mR
m K 1, 8 R
212
671,67
Uraren irakite
tenperatura
273,15
32
491,67
Uraren izozte
tenperatura
273,15
459,67
Rankine
Kelvin
Fahrenheit
373,15
Celsius
100
Zeroabsolutua
2.1irudia.Tenperaturaeskalak.
2.3
EKUAZIODIMENTSIODUNAKETADIMENTSIOGABEAK
Ingeniaritzanerabiltzendirenekuazioaklegefisikoetanoinarrituakedokorrelazioenpirikoak
izandaitezke.Lehenengokasuan,ekuazioarenterminoakdimentsionalkihomogeneoakdira,
hauda,terminoguztiakdimentsioberekoakdira,etaekuazioanagerdaitezkeenkonstanteak
dimentsiogabeak dira. Korrelazio enpirikoetako terminoak, ordea, dimentsionalki
heterogeneoak izan daitezke, hau da, terminoak dimentsio desberdinekoak izan daitezke.
Hala ere, ekuazioek dimentsionalki homogeneoak izan behar dute, hots, berdintzaren bi
aldeek dimentsio berekoak izan behar dute. Horregatik, korrelazio enpirikoen bi aldeetako
dimentsioakberdinakizateko,proportzionaltasunkonstanteadimentsiodunada.
Dimentsionalki homogeneoak diren ekuazioko termino guztiak termino batez zatitzean,
dimentsio gabeko taldeetan eraldatzen da ekuazioa. Adibidez, jariagaien mekanikan
Bernouillirenekuazioakdiojariagaibatenenergiamekanikoakontserbatuegitendela,hau
v2
da,harenenergiazinetikoaren
,energiapotentzialaren(Z)etapresioarenenergiaren
2g
P
baturakonstanteadela(terminoakjariagaimtanadierazitadaude).
g
v2
P
+Z+
=K
2g
g
15
v2
P
K
+1+
= bihurtzen da, eta, ikusten denez,
gZ Z
2g Z
terminoguztiakdimentsiogabeakdira.
Ekuazioa Z terminoaz zatitzean,
Beste kasu askotan, ordea, esperimentalki behatutako hainbat parametroren korrelazio

enpirikoak erabiltzen dira. Ekuazio horietako terminoak dimentsio desberdinekoak izan
daitezke, eta, ondorioz, agertzen diren konstanteak dimentsiodunak izan ohi dira. Ekuazio
horietan, magnitude batentzat zenbait unitate erabiltzen dira sarritan, eta nahitaezkoa da
unitateegokiakaukeratzeaekuazioarenerabilerazuzenbaterako.
Adibidez,hodihorizontalbatenhormarengainazaletikatmosferaraaldeegitenduenberoa,
azaleraunitateko,honelaazaldudaiteke:
Q
T 1,25
= 0,5 0,25
A
D
nonQ=berojarioa(Btu/h);A=azalera(ft2);T=gainazalekoetaatmosferakotenperaturen
arteko diferentzia (F) eta D = hodiaren kanpodiametroa (in) baitira. Ekuazioaren bi
terminoak alderatzean, dimentsio desberdina dutela ohartuko gara. Horregatik, eta
ekuazioak dimentsionalki homogeneoak izan daitezen, konstantea dimentsioduna da
Btuin0,25
.Ekuaziohorretanbesteunitatebatzukerabilinahibadira,konstantearen
0,5
1,25
2
ft
F
(
)
balioaaldatueginbeharkoda.
Maiz, ekuazio enpirikoetan aldagaien balioak unitate jakin batzuetan erabili behar dira.
Gerta daiteke, ordea, ezagutzen diren aldagaiek beste unitate batzuk izatea. Aldatu
beharreko balioak asko ez badira, banabanako aldaketa egin daiteke; datu sorta zabala
denean, ordea, lan nekeza izan daiteke. Hori saihesteko, unitate berriak erabiltzen dituen
beste adierazpen batera molda daiteke ekuazioa. Moldaketa hori egiteko, baliokideen
metodoaerabiltzenda.Ondoko2adibideanazaltzendaprozedura.
2.2adibidea
0,25
T
2
Demagun h = 0, 50
ekuazioenpirikoanh(Btu/hft F),T(F)etaD(in)unitateekin
D
erabili behar direla. Eralda ezazu adierazpena h (kJ/hm2K), T (K) eta D (m) unitateekin
erabiltzeko.
Ebazpena
Aldagaibakoitzarenbaliokideakkalkulatukodira:
Btu * kJ 1Btu 1 m
h
=h
2
2
h ft F
hm K 1,055 kJ 3,281 ft
1,8 F
T ( F ) = T *( K )
= 1,8T *
1K
1K
= 0,0489h *
1,8 F
39,37in
D(in) = D *(m)
= 39,37D *
1m
h eta 0,0489h* baliokideak dira; modu berean T eta 1,8T*, eta D eta 39,37D* ere
baliokideakdira.
Jatorrizkoekuazioanbaliokideakordezkatzenbadira:
16
0,25
1,8T *
0,0489h* = 0,50

39,37D *
Zenbakiguztiakkonstantebateanbiltzenbadira:
T *
h* = 4,728
D*
0,25
Ikusten denez, adierazpen berrian aldagaiak unitate berrietan erabili behar dira, eta
konstantearen balioa ere aldatu egin da. * duten aldagaiak unitate berriekin erabili behar
dira.
Laburtuz,ekuazioakdimentsionalkihomogeneoaizanbehardueladioenpropietateaerabiliz,
(a) ekuazioen unitateak froga daitezke, (b) unitate desberdinen arteko bihurketa egin
daiteke,(c)aldagaidimentsiogabeenmultzoakdefinidaitezke.
2.4
DIMENTSIOANALISIA
Fenomenofisikokimikobatengaineraginadutenaldagaiakzeintzukdirenjakinarren,kasu
askotan, zaila da jakitea haien arteko erlazio zehatza zein den: batzuetan, aldagai kopurua
handia izanik, saiakuntza kopuru handia behar delako, eta beste batzuetan, ekuazioen
integrazioa zaila delako. Horrelakoetan, aldagaien arteko erlazio enpirikoaren ikerketa
errazteko,dimentsioanalisiatresnaegokiada.Eraberean,dimentsioanalisiaksaiakuntzen
planifikazioaetaemaitzeninterpretazioaegitenlaguntzendu.
Adibidez, sistema batek 5 aldagaitan eragiten badu, eta haien arteko erlazio zehatza
lortzeko,aldagaibakoitza3mailatanaldatunahibada(bestealdagaiakkonstanteizanik),35
= 243 saiakuntza egin beharko lirateke, eta, jakina, lan nekeza eta luzea izan daiteke hori.
Dimentsioanalisiaerabiltzenbada,etaadibidez,aldagaiguztiakaldagaidimentsiogabeen2
taldera murrizten badira, 32 = 9 saiakuntzarekin nahikoa izango litzateke aldagaien arteko
erlaziozehatzalortzeko.
Dimentsioanalisiaren bidez, hasierako aldagai asko aldagai dimentsiogabeen talde
murriztuago bihurtzen dira. Dimentsio gabeko talde horiei dimentsio gabeko modulu edo
zenbakideritze.Ingeniaritzakimikoanazaltzendirenzenbakibatzuekesangurafisikohandia
dutenez, izen propioa dute. Ingeniaritza kimikoan erabiltzen diren zenbaki dimentsiogabe
adierazgarrienak3.2Taulanagertzendira.
Dimentsioanalisiaprintzipiohauetanoinarritzenda:
(a) Magnitudefisikoakerlazionatzendituztenekuazioekdimentsionalkihomogeneoakizan
behardute.
(b) Magnitudefisikoguztiakoinarrizkomagnitudeenfuntziopotentzialgisaadierazdaitezke
(dentsitatea,adibidez,[]=ML3).
(c) Dimentsionalki homogeneoa den ekuazio bat aldagai dimentsiogabeen talde sorta
batera murriztu daiteke. Talde horietan, fenomenoan eragina duten aldagai guztiak
agertukodira.PrintzipiohorriBuckinghamenteoremaderitzo.
Dimentsioanalisia egiteko, bi metodo erabiltzen dira: Buckinghamen metodoa (orokorra)
etaRayleighenmetodoa(laburtua).Ondoren,bimetodoenaplikazioaazaldukoda.
2.4.1Buckinghamenmetodoa
Urratshaueijarraitzenzaie:
17
1.Ikertzenaridensisteman,eraginaizandezaketenaldagaiakbehatzendira(Q1,Q2,,Qn).
Urratshorretangarrantzitsuadaaldagaiguztiakkontuanhartzea,haieneraginabazterez
uzteko.Ustezsistemarengaineraginaduenaldagairenbataukeratubada,etabenetanez
badueragiten,metodohonenemaitzanageriangeratzenda.
2. Aurreko urratsean aukeratu diren aldagai guztien dimentsioak aztertzen dira.
Horretarako, oinarrizko magnitudeen sistema bat aukeratuko da, eta haren oinarrizko
dimentsioak erabiliko dira dimentsio eratorriak adierazteko. Oinarrizko dimentsioak
aukeratzeko orduan, ohikoena Unitate Absolutuen Sistema aukeratzea da, masa (M),
luzera (L), denbora (t) eta tenperatura (T) hartuta sistema horretako oinarrizko
magnitudetzat.
3. Dimentsio bereko aldagai bat baino gehiago badago, bat bakarra hartzen da kontuan;
dimentsio bereko beste aldagaiek formafaktore izena hartzen dute. Buckinghamen
metodoaren garapenean, baztertu egiten dira, eta prozeduraren bukaeran bakarrik
hartukodirakontuan.
4. Lehen urratsean aukeratutako aldagai bakoitzaren dimentsioa oinarrizko magnitudeen
funtzioanadierazitakoan,berretzaileenmatrizeaeraikitzenda.Matrizeakaldagaikopurua
bezainbeste zutabe eta oinarrizkodimentsiokopuruabezainbestelerrodauzka.Gelaxka
bakoitzeandagokionberretzaileaadieraztenda.
5. Eraikidenmatrizearenheina(j)kalkulatzenda,hauda,lordaitekeenordenahandieneko
determinantearenordena.
6. Independenteakdirenialdagaidimentsiogabeentaldeakosatzendira:
i:Eratortzendirenaldagaidimentsiogabeentaldekopurua
n:Matrizeankontuanhartutakoaldagaikopurua
j:Matrizearenheina
i =n j
Aldagaidimentsiogabeentaldeakosatzendira:
(2.6)
1 = Q1a Q2b " Qjp Qj +1

1
2 = Q1a Q2b " Qjp Qj +2

2
i = Q1a Q2b " Qjp Qj + i

i
(2.7)
7. Berretzaileen serie bakoitzak [(a1,b1,,p1); (a2,b2,,p2); ; (ai,bi,,pi)] balio egokiak izan

behar ditu sortzen diren 1, 2, , i aldagai taldeak dimentsiogabeak izateko.
Horretarako,aldagaitaldebakoitzeandimentsioenhomogeneotasunbaldintzabetetzeko
ekuazioakezartzendira,etasistemaebazteanberretzaileegokiakkalkulatzendira.
8. Formafaktoreakkontuanhartzendira,etaBuckinghamenteoremaformulatzenda:
f ( 1 , 2 ," , i ) = 0
(2.8)
2.3adibidea
Ohantze partikulatu bateko partikula solidoen eta ohantzea zeharkatzen duen jariagaiaren
artekomasatransferentziaikertubeharda,masatransferentziarakokoefizientearen(kC)eta
sistemakobestealdagaienartekoharremanazehazteko.
18
Masa(M),luzera(L)etadenbora(t)oinarrizkomagnitudeakaukeratudira,sistemahonetan,
isotermoaizanik,tenperaturareneraginaarbuiagarriabaita.Azterketasakonaeginondoren,
sistema honetan zerikusia izan dezaketen aldagaien zerrenda osatu da; bakoitzaren
dimentsioaondorenadieraztenda.
Ebazpena
Berretzaileenmatrizeaeraikitzenda:
Aldagaia
Koefizientea,kC
Ohantzekopartikulendiametroa,Dp
Jariagaiarendentsitatea,
Jariagaiarenlikatasuna,
Solutuarenbarreiatzekoefizientea,DAB
Jariagaiarenemarimasikoaazaleraunitateko,G
L
1
1
3
1
2
2
M
0
0
1
1
0
1
t
1
0
0
1
1
1
Kasu honetan dimentsio bereko aldagairik ez dagoenez, ez dago formafaktorerik.

Matrizearen heina j = 3 izanik eta aldagai kopurua n = 6 izanik, lor daitezkeen dimentsio
gabeko zenbaki kopurua i = 3 da. kC, G eta aldagaiak aukeratzen badira, aldagai
dimentsiogabeenhirutaldehaueklortukodira:
c
1 = DPa b DAB
kc
1
c
G
2 = DPa b DAB
2
c
3 = DPa b DAB
Bakoitzarihomogeneotasunbaldintzaezartzenbazaio:
L: 0=a13b1+2c1+1
1: M: 0=b1
t: 0=c11
Ebatziz: 1 =
DP kC
(Sherwoodenzenbakia)
DAB
L: 0=a23b2+2c22
2: M: 0=b2+1
t: 0=c21
Ebatziz: 2 =
DP G
DAB
L: 0=a33b3+2c31
3: M: 0=b3+1
t: 0=c31
Ebatziz: 3 =
2/3 egitean,
G DP
DAB
(Schmidtenzenbakia)
lortzen da, Reynolds1en zenbakia izenarekin ezagutzen dena. Beraz,
sistemaerahonetakoadierazpenbatekazaltzendu: f ( Sc ,Re, Sh ) = 0 .Hasieranseialdagaiz

osatutako sistema hiru aldagaiko sistema batera murriztu da. Laborategian egin beharko
Reynoldszenbakiarenadierazpenezagunagoada
Dv
formakoa(ikusi2.2taulaeta6.gaia),hodihutseko
jarioan.Ohantzepartikulatuetanpartikulendiametroa(DP)erabiltzendahodiarendiametroaren(D)ordez.G,
azaleraunitatekoemarimasikoada( G = v )(7.1atala).
19
diren saiakuntzetan, hiru aldagai horien arteko erlazio zehatza nolakoa den ikusiko da.
Adibidez, ikerlari batzuek adierazpen hau proposatu dute geometria eta baldintza zehatz
batzuetarako:
Sh = 1,17 Re0,585 Sc
2.4.2Rayleighenmetodoa
Urratshaueijarraitzenzaie:
1. Aztertzenaridenfenomenoan,eraginaizandezaketenaldagaiakidentifikatuetazerrenda
bateanezartzendira.
2. Garrantzi handieneko aldagaia (edo ikertzen ari den aldagaia) beste aldagaien funtzio
potentzialgisaadieraztenda.
3. Aukeratu den magnitudeen sistemako oinarrizko magnitudeez ordezkatzen dira
aldagaiak,etaoinarrizkomagnitudebakoitzarihomogeneotasunbaldintzaezartzenzaio.
4. Kalkulatutako berretzaileen balioak funtzio potentzialean (bigarren urratsean
proposatutakoekuazioan)ordezkatzendira,etaberretzaileberekoterminoaktaldekatzen
dira.
2.4adibidea
Irudian, kanal baten sekzioa agertzen da. Bertatik

dentsitatedun jariagai bat igarotzean, emari bolumetrikoa (Q)
aldagai hauen funtzioa izango dela uste da: (H) kanalean
jariagaiak hartzen duen altuera, (B) kanalaren zabalera, ()
jariagaiaren dentsitatea, (g) grabitazioaren azelerazioa. Lor
dezagun emaria beste aldagaiekin erlazionatzen dituen
adierazpenadimentsioanalisiarenbidez.
H
B
Q = a H b Bc g d erakofuntziopotentzialadefinitukoda.
[Q]=L3t1
[]=ML3
[H]=L
[L]=L
[g]=Lt2
Oinarrizkomagnitudebakoitzarihomogeneotasunbaldintzaezartzenbazaio:
L:
3=3a+b+c+d
M:
0=a
t:
1=2d
Sistemaebazteko,aldagaibataukeratubehardaparametrogisa.caukeratzenbada:
a=0;b=5/2c;c=c;d=
Ekuazio potentzialean berretzaileen balioa ordezkatu eta dimentsio gabeko taldeetan batu
ondoren:
c
g L
=
H5 H
Lortutakoadierazpenean,dentsitaterikezdaagertzen.Horrenarabera,hasierakoaldagaien
arteandentsitateakontuanhartubaduguere,bukaerakoadierazpeneanezdaagertzen,hau
20
da,ustezeraginaduenaldagaitzathartubadaere,dimentsioanalisiaeginondorenikusida
aldagaiakezduelainolakoeraginik.
2.2Taula.Ingeniaritzakimikoanohikoakdirendimentsiogabekozenbakiak.
Zenbakia
DV DG
Re =
=
V 2
V2
Fr =
Dg
L3g T 2
Gr =
2
Eu =
3
L g A 2
GrAB =
2
hD
k
C
Pr = P
k
Nu =
Sc =
Sh =
DAB
k
Izena
Reynolds
Euler
Esangura
Inertziaindarra/Marruskaduraindarra
Presioindarra/Inertziaindarra
Froude
Inertziaindarra/Grabitateindarra
Grashof
Konbekziotermikoarenindarra
Grashof
masikoa
Konbekziomasikoarenindarra
Nusselt
Konbekziozkoberotransmisioa/Eroapenezkobero
transmisioa
Prandtl
Beroarenmetaketa/Eroapena
Schmidt
Sherwood
Mugimendukantitatearenbarreiatzea/Masaren
barreiatzea
Konbekziozkomasatransferentzia/Barreiadurazkomasa
transferentzia
2.5ANTZEKOTASUNA
Erreaktore katalitikoak diseinatzeko orduan, laborategieskalako ekipoak erabiltzen dira
ikerketak egiteko. Modu berean, prozesu kimiko osoa diseinatzeko orduan, benetako
instalazioaeraikiaurretik,eskalatxikiagokoinstalaziopilotuanfrogatzendaeraginkortasuna.
Tamaina txikiagoko ekipoetan lortzen diren ondorioak eskala handiagoko ekipora
estrapolatu ahal izateko, antzekotasunaren teoria erabiltzen da. Tamaina txikiko ekipoari
ereduderitzo,etabenetakoeskalakoekipoariprototipo.
Zenbaitantzekotasunmailadaude,etamailatxikienetikhandienera,hauekdira:
(1) Antzekotasun geometrikoa: ereduaren eta prototipoaren magnitude geometrikoek
erlazioberdinakbadauzkate.
(2) Antzekotasun dinamikoa: geometrikoki antzekoak izateaz gain, bi sistemetan dauden
indarprofilakberdinakbadira.
(3) Antzekotasun termikoa: aurreko bi baldintzak betetzeaz gain, bi sistemetan
tenperaturaprofilakberdinakbadira.
(4) Kontzentrazioen antzekotasuna: aurreko hirurak betetzeaz gain, bi sistemetan
kontzentrazioprofilakberdinakbadira.
(5) Antzekotasun kimikoa: aurreko lauak betetzeaz gain, erreakzio kimikoen fenomenoa
berdinabada,hauda,bierlaziohauekberdinakbadira:
21
Erreakzioabiadura
Muinaren jarioabiadura
Erreakzioabiadura
Barreiaduraabiadura
2.5.1Etapamugatzailearenkontzeptua
Sistemangertatzenaridenprozesuosoarenabiaduraparaleloanetaserieangertatzendiren
etapen edo urratsen abiaduraren araberakoa da. Gehienetan, etapa edo urrats horietako
guztiak, bat izan ezik, azkar gertatzen dira. Horrelakoetan, prozesu osoaren abiadura
motelengertatzendenurratsarenabiadurarenberdinadelahardaiteke.Urratsmotelenari
etapamugatzaileaderitzo.
Adibidez,gasegoerandagoenurarenetaCOarenartekoerreakziokatalizatuan,prozesuabi
urratsetangertatzenda:leheniketabehin,erreaktiboakkatalizatzailesolidoarenporoetara
barreiatu behar dira, eta katalizatzailearen gainazalean daudenean, erreakzio kimikoa
gertatzen da. Lehen urratsa azkarra den heinean, erreakzio kimikoa motela da, eta,
horregatik,prozesuosoarenabiaduraerreakziokimikoarenabiadurada.Adibidehonetanbi
urratsenabiadurenartekoaldeanabarmenadenez,bereizteaerrazada,bainabestezenbait
prozesutanurratsguztienabiadurakhartubehardirakontuan.
Eskalatxikikoekipoanegitendenprozesuaeskalahandiagokoekipoaneginnahibada,bietan
etapamugatzaileakberaizanbehardu,ondorioakdesberdinakizanezdaitezen.
2.6ZIFRAESANGURATSUAK
Praktikan, balio esperimental baten balio zehatza jakitea ezinezkoa izaten da, erabilitako
metodoaketatresnakmugatuegitenbaitutezehaztasuna.Neurketabatenzehaztasunikeza
adierazteko, zifra esanguratsuak erabiltzen dira. Zifra esanguratsua fidagarritasun osoz
ezagutzendenzifrakopuruada,hauda,zenbakizuzenak.
DOITASUNHANDIA
ZEHAZTASUNTXIKIA
DOITASUNHANDIA
ZEHAZTASUNHANDIA
DOITASUNTXIKIA
ZEHAZTASUNTXIKIA
2.2Irudia:Zehaztasunarenetadoitasunarenartekoaldea.
Askotannahastendirenbikontzeptudesberdindubehardira: zehaztasuna(alborapenaren
berri ematen du) eta doitasuna (ziurgabetasunaren berri ematen du). Kalkulatu edo
neurtutakobaliobatekbenetakobalioarekinduenhurbiltasunaadieraztenduzehaztasunak;
doitasunak, berriz, kalkulatu edo neurtutako balio batek era berean kalkulatu edo
neurtutakobalioarekinduenhurbiltasunaadieraztendu.2.2Irudianazaltzendagrafikokibi
kontzeptuenazalpena.
22
Zenbakiekin eragiketa matematikoak egitean, zifra esanguratsu desberdineko zenbakiak

erabiltzendira.Emaitzarenzifraesanguratsuaerabilitakozenbakienarteanzifraesanguratsu
baxuenaren berdina izango da. Zenbaki ezzehatzak (esperimentalak) erabiltzean, kontuan
izanbehardaarauhau:
o ezkerreandaudenzeroakezdirazifraesanguratsuak
o eskuineandaudenzeroakzifraesanguratsuakdira
2.5adibidea
Kalkuladezagun,1atmkopresioaneta100Can,1mluretandagoenmolekulakantitatea.
Datuak:Dentsitatea:0,958kg/l(balioesperimentala,ezzehatza)
Pisuatomikoak;(O):16,00g/mol;(H):1,007g/mol(ezzehatzak)
Avogadrorenzenbakia,NA=6,02213671023mol1(ezzehatza)
0,958=9,58101kg/l3zifraesanguratsu
16,00g/mol
4zifraesanguratsu
1,007g/mol
4zifraesanguratsu
23
1
6,022136710 mol 8zifraesanguratsu
Nolaegitendiraeragiketakzifraesanguratsuekin?
Batuketa/kenketa baten zifra esanguratsuak zifra esanguratsu gutxien dituen
batugaiarenakdira.
Pisumolekularra=16,00(4ze)+1,007(4ze)+1,007(4ze)=18,01(4ze)
Biderketa/zatiketa baten zifra esanguratsuak zifra esanguratsu gutxien dituen
biderkagaiarenakdira.
6,02213671023
1
mol
0,958 g
=3,2033353410223,201022molekula

16,00 + 21,007 g

1 mol

3 ZE
8 ZE
4 ZE
(3ze)
Biribilketak:emaitzarenzenbakibatedogehiagobaztertuegitendira,zehaztasunikezaren
mailabermatzeko.
Azken zifra esanguratsuaren ondorengo zifra ezesanguratsua 5 baino handiagoa
(txikiagoa)bada,azkenzifraesanguratsuagora(behera)biribiltzenda.
Adibidez: 3 zifra esanguratsu baditu eta emaitza 2,571 bada, 2,57ra biribiltzen da. Era
berean,emaitza2,577bada,2,58rabiribiltzenda.
Azken zifra esanguratsuaren ondorengo zifra ezesanguratsua 5 bada, azken zifra
esanguratsuazenbakibikoitirabiribiltzenda.
Adibidez: 3 zifra esanguratsu baditu eta emaitza 2,575 bada, 2,58ra biribiltzen da. Era
berean,emaitza2,565bada,2,56rabiribiltzenda.
23
24
3.GAIA
KALKULUTEKNIKAK
Kalkuluteknikak
26
Kalkuluteknikak
Ingeniaritza kimikoan, hainbat kasutan ebazpen zaileko ekuaziosistemak eta integralak

agertzendira.Eraberean,hainbatgrafikoberezierabiltzendiraekuazioenerabileranekeza
saihesteko.
3.1
ADIERAZPENGRAFIKOAK
Ingeniaritzakimikoansarrierabiltzendiraadierazpengrafikoak,etahaietakobatzukezdira
ohiko koordenatu cartesiar linealean emanak. Besteak beste, koordenatu logaritmikoak,
erdilogaritmikoak eta diagrama triangeluarrak erabiltzen dira. Azken horiek 14. gaian
azaldukodira.
3.1.1Koordenatulogaritmikoak
Irudikatubeharrekoekuazioakitxurahaubadu:
y = ax b
(3.1)
koordenatucartesiarlinealetanadieraztenbada,b0edob1bada,lerroezzuzenada.
Lerro zuzenekin jardutea ezzuzenekin lan egitea baino erosoagoa denez, ekuazioaren
logaritmohamartarrakhartzenbadira,
log ( y ) = log ( a ) + blog ( x )
(3.2)
funtzioa,koordenatulogaritmikotan,bmaldakolerrozuzenbihurtzenda.Abzisenardatzean,
log(x) irudikatzen da, eta, ordenatuen ardatzean, log(y) irudikatzen da. 3.1 Irudian,
y = 10 3 x 1,25 ekuazioa adierazi da koordenatu logaritmikotan. Ohartzen bagara, ordenatu
zein abzisen zatiketan, 100 eta 101 arteko distantzia, 103 eta 104 artekoa edo 102 eta 101
artekoa berdinak dira.Gainera,1100eta2100artekoluzera4100eta5100artekoabaino
handiagoada;proportzioazenbakiarenlogaritmohamartarrakematendu.
10
log(y)
10
120
100
80
60
10
40
3
y = 10 x
10
1,25
20
10
10
10
10
log(x)
10
0
0
2000
4000
6000
8000
10000 12000
3.1 Irudia. y = 103 x 1,25 ekuazio potentzialaren adierazpen grafikoa, koordenatu

logaritmikotan(ezkerrean)etakoordenatucartesiarrean(eskuinean)adierazia.
3.2
EKUAZIOAKEBAZTEKOTEKNIKAK
Hainbat kasutan, ebazpen zaileko ekuazioak agertzen dira; beste batzuetan aldagai
ezezaguna askatzea ezinezkoa da. Horrelako kasuak ebazteko, bi metodo azalduko dira,
adibidebatenbitartez.
27
Kalkuluteknikak
12
Demagun y = f (x) = e( 0,2 x ) + 2x 2 = 0 ekuazioarenerroa(xerroa)aurkitunahidela[0,5,5]
x
tartean.
3.2.1RegulaFalsimetodoa
x=xerroadeneanfuntzioakzerobaliobadu,erroabainobaliotxikiagoetahandiagoarentzat
kalkulatzean,funtzioazeinuzaldatukoda.Funtzioazeinuzaldatukodenmuturrekobibalio
hartukodira,xezkermetaxeskuinm.Hala,xerroa[xezkerm,xeskuinm]tarteandago.
Tartehorrenbarruandagoentartekobalioberriakalkulatukoda:
xtartea = xez ker m
xes k uin m xez ker m

f ( xez ker m )
f ( xes k uin m ) f ( xez ker m )
(3.3)
Puntu horretan, f(xtartea) funtzioaren balio berria kalkulatzen da, eta zeinuaren arabera,
tarteaaldatuegingoda:
[xezkerm,xtartea],baldinetaf(xtartea)>0bada
[xtartea,xeskuinm],baldinetaf(xtartea)<0bada.
Hala, tartea estutu egin da xerroaren inguruan. Urrats horiek behin eta berriz errepikatzen
diranahidenzehaztasunalortuarte.Ondorenazaltzendaadibidearenerroaaurkitzekoegin
direnurratseneboluzioa.
urratsa
xtartekoak
f(xtartea)
1
2
3
4
5
6
7
8
9
0,5
5
1,886
1,762
1,717
1,700
1,693
1,691
1,690
22,395
50,318
2,209
0,816
0,319
0,127
0,051
0,021
0,008
iruzkinak
Hasierakoxezkerm
Hasierakoxeskuinm
Tarteberria[0,5,1,886]
Beraz,zehaztasunmailaonargarriarekin,ekuazioarenerroa1,690da.
3.2.2NewtonRaphsonenmetodoa
Metodo hau deribagarriak diren funtzioekin erabil daiteke soilik. Kalkulua hasteko, lehen
balio bat hartu behar da (xhasiera; adibidean, 0,5), eta funtzioak eta funtzioaren deribatuak
puntuhorretanhartzendituztenbalioekin,xerroatikhurbilagodagoenxbukaerakalkulatzenda;
xbukaerahurrengourratsekoxhasieragisaerabilikoda.Prozedurarijarraitzenzaioxhasiera=xbukaera
izanarte.
Metodo hau deribagarriak diren funtzioekin erabil daiteke soilik. Kalkulua hasteko, lehen
balio bat hartu behar da (xhasiera; adibidean, 0,5), eta funtzioak eta funtzioaren deribatuak
puntuhorretanhartzendituztenbalioekin,xerroatikhurbilagodagoenxbukaerakalkulatzenda;
xbukaerahurrengourratsekoxhasieragisaerabilikoda.Prozedurarijarraitzenzaioxhasiera=xbukaera
izanarte.
(x
k +1_ urratsa
) = (x
k _ urratsa
28
f (xk_ urratsa )
df ( xk _ urratsa )
dx
(3.4)
Kalkuluteknikak
Taulanagertzendaprozesuareneboluzioa.
urratsa
xhasiera
f(xhasiera)
f(xhasiera)
xbukaera
1
2
3
4
5
0,5
0,946
1,502
1,685
1,689
22,395
9,688
2,132
0,038
0,000
50,221
17,437
11,599
11,246
11,243
0,946
1,502
1,685
1,689
1,689
Zehaztasunmailaonargarriarekin,ekuazioarenerroa1,689da.
3.2.3Saiakuntzaetaerroremetodoa
Metodohonetan,baliobathartzenda,funtzioakpuntuhorretanduenbalioakalkulatzenda
eta zero (0) den frogatzen da; hala bada, emaitza zuzena da, eta ez bada, beste balio bat
hartubeharda,f(x)=0izanarte.Metodohonendesabantailanagusiahurrengourratserako
hasierako baliorik ez ematea da. Taula honetan agertzen da adibidearen ebazpenaren
eboluzioa.
urratsa
f(x)
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
0,5
1
2,0
1,5
1,75
1,80
1,60
1,70
1,65
1,675
1,690
22,395
8,779
3,492
2,150
0,687
1,247
1,003
0,126
0,437
0,155
0,014
iruzkinak
Hasierakobalioa
Norabideegokia,erroreatxikituazdoalako.
xerroa[1,2]
xerroa[1,5,2]
xerroa[1,5,1,75]
Norabideokerra
xerroa[1,6,1,75]
xerroa[1,6,1,7]
xerroa[1,651,7]
xerroa[1,6751,7]
Emaitzaonargarria
Zehaztasunmailaonargarriarekin,ekuazioarenerroa1,690da.
3.2.4SaiakuntzaetaerroremetodoaExcelprogramazbaliatuz1
Office softwarepaketeko Excel kalkuluorria erabil daiteke horrelako ekuazioak ebazteko.

12
y = f ( x) = e ( 0,2 x ) + 2 x 2 = 0 adibidearekinjarraituz,f(xerroa)=0egitenduenxerroalortu
x
beharda.
Demagun A zutabeko bigarren lerroan erroaren inguruko xen balio bat idazten dela (A2).
Horren aldameneko B zutabearen bigarrenlerroan(B2),funtzioakA2puntuanduenbalioa
idatzikoda:
exp(0,2*A2)(12/A2)+2*potencia(A2;2).
Orain,B2=0baldintzabetetzeko,A2gelaxkanhasierakobaliobatesleitukoda.Adibidez,A2
=2hartukoda.
Unehonetan,B2gelaxkarenbalioaazaltzendapantailan(9,389).
TRESNAK > Xedebilaketa sakatu ondoren, elkarrizketakoadroa zabalduko da, eta hemen
azaldutakobalioezbetebeharda:
1
Gaztelaniazkosoftwareaerabilidaadibidehonetan.
29
Kalkuluteknikak
Galdera
Gelaxkahonetan:
Lortubeharrekobalioa:
Gelaxkahaualdatu:
Betebeharrekoa
B2
0
A2
Sakatu Ados, eta programak A2ko balioak probatzen ditu B2 zero egin arte. Bukatzean,
sakatu Ados, eta A2 eta B2 gelaxketan funtzioaren erroa eta f(x) balioa agertzen dira,
hurrenezhurren(adibidehonetan1,6888eta0,00033).Beraz,ekuazioarenerroa1,689dela
hardaiteke.
Programahauerabiliahalizateko,errotikhurbildagoenbaliotikhasibeharda.
3.2.5Ekuaziosistemenebazpena
Sarri, zuzeneko ordezkapena ezinezkoa edo oso zaila duten ekuaziosistemak ebatzi behar
dira.Horrelakosistemakebazteko,Saiakuntzafrogaiteraziometodoaerabiltzenda.Metodo
honek ez du ematen hurrengo urratserako erabiliko den balioaren berri. Har dezagun,
adibidez,berotrukagailuendiseinuaegiteanagertzendenegoera:
Q = 10( 90 T1 )
(e1)
Q = 12(T2 20 )
(e2)
Q = 8,8
(T1 T2 )
T
ln 1
T2
(e3)
Iteraziokalkulua egiteko prozeduraren fluxudiagrama beheko irudian agertzen da. T1

esleitzen da, eta (e1) ekuazioan ordezkatzean Q(1) lortzen da. Hori (e2) ekuazioan
ordezkatuz,T2kalkulatukolitzateke.T1etaT2balioekinQ(2)kalkulatzenda,etaezinbesteko
baldintza betetzen duen frogatzen da, hau da, bi bideetatik kalkulatutako Q (Q1 eta Q2)
berdinak diren arakatzen da. Hala bada, kalkulatutako balioak egokiak dira; hala ez bada,
besteT1esleitu,etaprozeduraberriroeginbeharlitzateke.
T1
(e1)
Q(1)
(e2)
(e3)
T2
Q(2)
Q(1)Q(2)=0?
BAI
T1
T2
Q
EZ
Adibideaebaztekoprozedurareneboluzioataulahonetanagertzenda.
T1
Q(1)
T2
Q(2)
Q(1)Q(2)
iruzkinak
60
50
300
400
45
53,3
458,8
454,5
158,84
54,51
45
450
57,5
448,8
1,24
45,2
45,1
45,11
448
449
448,9
57,3
57,4
57,4
449,0
448,9
448,9
1,03
0,11
0,01
Abiapuntua
Errotikhurbilago
Errotik hurbilago; zeinuz aldatu duelako
hurrengourratseanT1>45hartukoda
hurrengourratsean45<T1<45,2hartukoda
hurrengourratsean45,1<T1<45,2hartukoda
Emaitzaonargarria
Ondorioz,sistemahonenemaitza(T1,T2,Q)=(45,11,57,4,448,9)da.
30
Kalkuluteknikak
3.3
INTEGRALAKEBAZTEKOTEKNIKAK
Integralen ebazpen analitikoa astuna denean, numerikoki zein grafikoki ebatz daitezke.
xn
Integral definituen definizioaren arabera, I =
f (x)dx integralarenbalioax etax tarteko

1
x1
f(x)vs.xkurbarenazpikoazalerada.3.2irudian f ( x) = 4 x(1 x ) funtzioaintegratzenda,x1=

0,2 eta xn = 0,8 muturren artean; horren emaitza ilundutako azalera da. Ondoren,
integralarenhurbilketazkoebazpenerakoteknikakazaldukodira.
1,0
f(x)
0,8
0,6
0,4
0,2
0,0
0,0
0,2
0,4
0,6
0,8
1,0
3.2irudia.Integralarenesangura.
3.3.1Laukizuzenenmetodoa
Kurbaren azpialdea laukizuzenen batuketaz ordezkatzen da; hala, integralaren balioa

laukizuzenen azaleren batuketaz lortzen da. x1xn integraziotartea (n1) azpitartetan
banatzen da; guztiek (x1xn)/(n1) neurtzen dute (laukizuzen bakoitzaren oinarria, alegia).
f ( x i ) + f ( x i +1 )
Laukizuzen bakoitzaren altuera
izango da. Zenbat eta txikiagoa izan
2
laukizuzenarenoinarria,orduanetazehatzagoadaintegralarenkalkulua.
Integrala,beraz,ondokoadierazpenabihurtzenda:
xn
I=
n 1
f (x)dx
i =1
x1
x1 xn f (xi ) + f (xi +1 )
2
n 1
(3.5)
Adibidez, 3.3 irudian agertzen da integraziometodo honen azalpen grafikoa. Ondoren,

adibidekointegralaebaztekoegindenprozeduraazaltzenda.
x
f(x)
x=oinarria
f ( x i ) + f ( x i +1 )
=altuera
2
azalera
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
0,8
0,64
0,84
0,96
1
0,96
0,84
0,64
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,74
0,9
0,98
0,98
0,9
0,74
0,074
0,09
0,098
0,098
0,09
0,074
31
Kalkuluteknikak
Ebazteko,laukizuzenenoinarria0,1ekoahartuda.
Laukizuzen guztien azalerak baturik, I 0,524 lortzen da (ebazpen analitikoarekin 0,527
lortzenda).
1,0
f(x)
0,8
0,6
0,4
0,2
0,0
0,0
0,2
0,4
0,6
0,8
1,0
x
0,8
3.3 irudia. I =
4x(1x)dx integralaren ebazpena laukizuzenen metodoaz, hauen oinarria
0,2
0,1hartuta.
3.3.2Metodografikoa
Behin f(x) vs. x funtzioa, x1 eta xn tartean, orri laukidunean irudikatuta, oinarriazalera
aukeratzenda(ab);hala,kurbarenazpialdeanzenbatoinarriazaleradauden(N)zenbatzen
da.Integrala,beraz,adierazpenhaubihurtzenda:
xn
I=
f (x)dx (ab)N
(3.6)
x1
1,0
f(x)
0,8
0,6
0,4
0,2
0,0
0,0
0,2
0,4
b
0,6
0,8
1,0
0,8
3.4irudia. I =
4x(1 x)dx integralarenebazpengrafikoaegitekooinarriazalera.
0,2
32
Kalkuluteknikak
Prozedurahonetan,zenbatetaoinarriazaleratxikiagoaaukeratu,orduanetazehatzagoada
kalkulua, baina prozedura astuna bihurtzen da. 3.4 irudian agertzen da adibidearen
ebazpena, oinarriazalera = ab = 0,120,12 = 0,0144 unitate izanik. N 36,5 unitate
zenbatzenbadira,integralarenbaliohurbilduaI0,014436,5=0,5256lortzenda.
3.4BATEZBESTEKOBALIOAK
Ingeniaritza kimikoan egiten diren kalkulu askotan, aldagaien batez besteko balioak
erabiltzen dira. Adibidez, propietate fisiko baten zenbait balio neurtu badira T1 eta T2
tenperaturatartean,aldagaihorrenbatezbestekobalioahauda:
T2
batezb =
dT
T1
T2 T1
(3.7)
=f(T)funtzioarenadierazpenanalitikoaezagutzenezdenean,etadatuaktaulatanjasota
daudenean,integrazioaarestianaipatutakometodorenbatekinebaztenda.
3.1adibidea
Aluminio metalaren eroankortasun termikoa (k) neurtu da 100800 K tartean. Kalkula
dezaguneroankortasunarenbatezbestekobalioa,tenperaturatartehorretan.
Datuak:
k(W/mK)
302
267
240 231 218
T(K)
100
200
400 600 800
Ebazpena
Leheniketabehin,kvs.Tirudikatukoda,ondorenebazpengrafikoaegiteko.
310
k (W/mK)
300
290
280
270
260
250
240
230
220
210
200
70
60
50
40
30
20
10
0
0
200
400
600
800
T (K)
800
Kurbarenazpikoazalera=
kdT 171.150W/m
100
Beraz,100800Ktarterakokbatezb=171.150W/m/(700K)=244,5W/mK.
33
Kalkuluteknikak
3.4.1Batezbestekologaritmikoa
Zenbaitkasutan,bibaliorenbatezbestekologaritmikoaerabiltzenda(berotransmisioaneta
masatransferentzian, adibidez). x1 eta x2 balioen batezbesteko logaritmikoa honela
definitzenda:
xBL =
x1 x2
x1
ln
x2
(3.8)
3.4.2Batezbestekogeometrikoa
Bestehainbatkasutan,bibaliorenedogehiagorenbatezbestekogeometrikoaerabiltzenda
(berotransmisioan, esfera hutsen kasua, adibidez). x1, x2, , xN balioen batezbesteko
geometrikoahoneladefinitzenda:
xBG
N
= xi
i =1
(3.9)
Ohargaitezenberdinakdirenbizenbakirenedozeinbatezbestekoa(aritmetikoa,logaritikoa
zein geometrikoa) zenbaki bera dela, nahiz eta 3.8 ekuazioaren arabera indeterminazioa
lortu.
34
4.GAIA
MASARENIRAUPENARENLEGEA:MASA
BALANTZEAK
Masareniraupenlegea:masabalantzeak
36
4.1
MASARENIRAUPENARENLEGEA
Naturazientzietan eta ingeniaritza kimikoan, masaren iraupenaren legea oinarrizko legea

da. Lege horren arabera, sistema kimiko batean masa ez da sortzen ez desagertzen,
eraldatu baino ez da egiten, Lavoisierek zioen moduan. Erreakzio nuklearrik gertatzen ez
den sistema batean, masaren inbentarioa egin daiteke, eta analisi horri masabalantzea
deritzo. Sistema baten masabalantzea egitean, sistema zein den zehaztu behar da, eta
hareningurunetikbereizi.
Sistemahoneladefinitzenda:analisirakoberezikiaukeratudenprozesuosobatenzatia(edo
prozesuosoa).Harenmugasistemaetainguruneabereiztendituenirudizkogainazalbatek
(edo ekipoaren hormak) osatzen du. Sistemak itxiak (ez dago masatrukerik
ingurunearekiko) edo irekiak (ingurunearekiko masatrukea dago: sistematik irten edo
sistemarasardaiteke)izandaitezke.4.1irudikoadibidean,erreakziokimikoagertatzenden
prozesubatdago,birziklaziokorrontebatekin.Irudian,2sistemadesberdinagertzendira:A
sistema, erreaktorea besterik ez duena, eta B sistema, erreaktoreak eta destilagailuak
osatua. Bi sistemak irekiak dira (bakoitzak bere ingurunearekin masa trukatzen du, sarrera
etairteerakohodiakbaitaude).Asistemarenmugakekipoarenhormekezartzendituzte,eta
B sistemaren mugak irudizkoak dira. B sistemaren kasuan, birziklaziokorrontea sistema
barruandago,ezditusistemakomugakgainditzen.
Bsistema
Asistema
4.1Irudia:Elikaduraketabirziklazioakbateginondoren,erreaktorekimikoaelikatzendute.
Irteerakonahasteadestilatuondoren,bihurtugabekolehengaiabirziklatuegitenda.
Beraz, edozein sistema defini daiteke, eta aztertzen ari garen kasu bakoitzean,
komenigarriena aukeratzen da. Oro har, 4.2 irudiko eskemak azaltzen du sistemaren eta
Ingurunearenartekoerlazioa.
INGURUNEA
SISTEMA
Irteerak
Sarrerak
4.2 irudia: Berdin dio sistema barruko xehetasunak zeintzuk diren. Masabalantzeen
helburuasistemaketainguruneaktrukatzendutenmasakantitateaaztertzeada,etasistema
barruanzenbatmasaeraldatudenaztertzea.
37
Sistema baten masaren iraupenaren legea honela adieraz daiteke (masa edo mol kopurua
denboraunitatekoadierazita):
Sisteman
Sistemara Sistematik
Sisteman
SARTZEN den = IRTETEN den + ERALDATZEN den + METATZEN den

masakantitatea masakantitatea masakantitatea masakantitatea
Sinplifikatuz,S=I+E+Midatzdaiteke,batugaibakoitzarenlehenhizkiakerabiliz.
Sartu eta Irten batugaiek sistemak eta inguruneak trukatzen duten masa adierazten dute;
Eraldatu batugaiak, berriz, erreakzio kimikoengatik sortu edo desagertzen den masa
kantitatea (erreakzioabiaduraren araberakoa), eta Metatu terminoak, azkenik, sisteman
metatzendenmasakantitateazenbatzendu.
Masabalantzeak masa zein mol unitatetan egin daitezke (kg/h, mol/s, T/egun), eta gaiei
dagokienez,sistemaosoari(H2O+NaCl),konposatukimikobati(NaCl),espezieatomikobati
(Na+),elementuatomikobati(H,O)etaabarriegindakiekebalantzea.
Egoera geldikorrean, Metatu batugaia zero da (sisteman ez dago masairabazi edo
galerarik). Erreakzio kimikorik ez dagoen sistemetan (destilazioa, adibidez), Eraldatu
batugaiazeroda.Sistemaitxiabada,SartuetaIrtenbatugaiakzerodira.
Masabalantzea egiteko masa aukeratu bada, eta gai gisa sistema osoa aukeratu bada,
erreakzio kimikoak egon arren, Eraldatu batugaia zero izango da (erreakzio kimiko baten
masaosoakonstantemantentzenbaita).Molakaukeratubadira,ordea,etagaigisasistema
osoa aukeratu bada, erreakzio kimikoren bat badago, Eraldatu terminoa zero izan daiteke,
edoez,erreakziokomolaldaketarenarabera:
produktuen
erreaktiboen

n=
koef.estekiometrikoak
koef.estekiometrikoak
(4.1)
aA+bB+ 'rR+sR+erreakziokimikoorokorrarentzako n=(r+s+)(a+b+)

da.Adibidez,A+B2Cerreakzioagertatzenbada,erreakziokomolaldaketan=22=0
denez,Eraldatuterminoazeroizangoda;erreakzioaA+B2C+Dbada,Eraldatuterminoa
positiboaizangoda(n=32=1baita);erreaktoreirteeran,sartudirenbainomolgehiago
dago,guztira.
Hainbat kasutan (konposatu kimiko asko dauden erreakzio kimikoez osatutako sistemetan,
edolehengaiakzeintzukdirenjakingabeanalisielementalaezagutzendenean), elementuei
eginiko masabalantzeak oso erabilgarriak dira. Adibidez, ikatzaren errekuntzan, C
elementuarenmolkantitateakkonstanteirautendu,CO,CO2edoerrautsgisaegonarren.
Ekipo gehienetan, masa hodien bidez elikatzen da, eta, eragiketa egin ondoren, hodietatik
irteten da. Adibidez, batbateko destilagailu batera hodi baten bidez sartzen da elikadura,
eta ekipotik bi hodiren bidez irteten dira sortutako bi faseak. Hodi batetik igarotzen den
jariagaiarenemarimasikoahodianduenbatezbestekoabiadurarekinerlazionadaiteke.
Sartu edo Irten terminoak vS eran jar daitezke, v jariagaiak hodian duen batezbesteko
abiadura, S hodiaren sekzioa (
D2 hodi zirkularra bada) eta jariagaiaren dentsitatea
izanik.
38
4.2 MASABALANTZEAK
Masabalantzea masaren inbentarioa da, eta edozein sistemari egin dakioke (labea, hodi
zatia,destilagailua,findegia,Lurraplaneta).4.3irudian,lerroezjarraituezinguratutako6
sistemaposibleadieraztendira.
3
2
1
4
4.3irudia:Prozesuarenmasabalantzeaebaztekoaukeradaitezkeensistemak.
Ez dago irizpide bakar bat ekipo anitzeko prozesu baten masabalantzea egiteko (ikusi 4.3
Irudia).Iradokizungisa,hauekemandaitezke:
(1) Sistema identifikatu, eta ezagunak diren datuak (emariak, kontzentrazioak eta abar)
zerrendatu.
(2) Prozesuarenfluxudiagramamarraztu(blokezeinprozesudiagrama);korronteguztiak
izendatu edo zenbakitu. Lehen urratsean identifikatu diren datu ezagunak diagraman
idatzi. Era berean, ekiporen batean erreakzio kimikoren bat gertatzen bada, erreakzio
doituaidatzidagokionekipoareninguruan.
(3) Taula bat eraiki. Taula prozesuko korronte guztien emariez bete behar da. Korronteak
adinazutabeetakonposatuakadinalerroizanbeharditutaulak.
(4) Kalkulurakooinarribataukeratu.Korronteguztienemariakkalkulurakooinarrihorrekiko
kalkulatubehardira.Kalkulurakooinarrihauekhautatuohidira:prozesukokorronteren
bateko emari masikoa (edo molarra); denboratarte bat (prozesu ezjarraituetan);
konposatuinerterenbatenemaria.
(5) Erreakzio kimikoak daudenean, estekiometria molen araberakoa denez, molak
zenbatzeakomenida.
Masabalantzeetan, terminologia berezia erabiltzen da hainbat gauza adierazteko. Besteak
beste,hauekdiraterminohorietakobatzuk:
Oinarri lehorra (Orsat analisia): nahaste baten konposizioa, ura baztertuta utziz
(errekuntzagasenkonposizioaadieraztekoerabiltzenda).
Oinarribustia:nahastebatenkonposizioa,urakontuanhartuz.
Soberakina: estekiometrikoki behar dena baino gehiago sartzen den erreaktiboa
(errekuntzetanohikoaizatenda).
Elikadurafreskoaedoberria:prozesurasartzendenelikadura.
39
Purgakorrontea: prozesutik kanpora ateratzen den korronte bat, normalean konposatu

inerteakedozikinkeriakkanporatzeko.
Birziklaziokorrontea: prozesuan atzera bidaltzen den korrontea, aurretik igarotako
ekiporen batera itzul dadin edo eragiketa bat berriro jasan dezan. Erreakzio kimikoak
daudenean,bihurtugabedirauenerreaktiboabirziklatuegitenda.
Saihetskorrontea: ekipo edo eragiketaren bat alboratuta uzten duen korrontea.
Konposizioenkontrolaegitekoerabiltzenda.
Bihurtzemaila:erreakziokimikoenaurrerapenaadieraztekozenbakia;01artekobalioadu
(0:ezdaerreakziorikgertatu;1:erreaktiboguztiadesagertuda).
4.2.1Bihurtzemailarenerabilera,erreakziokimikoagertatzendensisteman
Erreakzio kimikoak gertatzen diren sistemetan, osagai mugatzailea erabiltzen da

erreakzioaren bihurtzemaila emateko. Estekiometria kontuan harturik lehenengo
desagertuko litzatekeen osagaia (erreaktiboa) da osagai mugatzailea; osagai mugatzaileak
guztiz erreakzionatu duenean, erreakzioa amaitu egiten da, erreakzionatu gabeko beste
erreaktiboakegondaitezkeenarren.ErreakziobatenosagaimugatzaileaAerreaktiboabada,
eta hasieran erreaktorera NA,0 mol sartu badira, eta denbora baten ondoren oraindik
erreakzionatu gabe NA molek jarraitzen badute, Aren bihurtzemaila (XA) honela definitzen
da:
XA =
Erreakzionatutako molak NA ,0 NA
=
Hasierako molak
NA ,0
(4.2)
Besteerabateraesanda,(NA,0XA)terminoakAosagaitikzenbatmolekerreakzionatuduten
adierazten du. Estekiometria kontuan harturik, beste erreaktibo guztien eta sortutako
produktuguztienmolakkalkuladaitezke.
Erreaktorea etengabe elikatzen bada A osagaiaz eta produktukorrontea erreaktoretik
etengabeirtetenbada,jariomolarrekinlanegitenda.FA,0etaFAizangodiraArensarrerako
etairteerakoemarimolarrak(mol/t).Orduan,bihurtzemailahonelakoada:
XA =
Erreakzionatutako molak FA ,0 FA
=
Hasierako molak
FA ,0
(4.3)
Era berean, birziklazioak egiten diren prozesuetan, bi bihurtzemaila erabiltzen dira, 4.4
irudianazaltzendenbezala.
FA,4
PROZESUA
FA,0
FA,2
FA,1
FA,3
Urrats bakarreko
bihurtzemaila
Prozesuko
bihurtzemaila
4.4irudia.Urratsbakarrekobihurtzemailaetaprozesukobihurtzemaila.
40
Urratsbakarrekobihurtzemaila:
XA =
FA ,1 FA ,2
FA ,1
(4.4)
XA =
FA ,0 FA ,3
FA ,0
(4.5)
Prozesukobihurtzemaila:
Demagun erreaktore ezjarraitu batean aA + bB cC + dD erreakzioa gertatzen dela.

ErreaktoreaA,B,C,DetaosagaiinerteedpgeldobatenNA,0,NB,0,NC,0,ND,0etaNIn,0molez
bete da hasiera batean, eta osagai mugatzailea A dela hartuko da. Denbora bat igaro
ondoren, XA bihurtzemaila lortu denean, erreaktoreko molen banaketa taula
estekiometrikoaizeneko4.1taulakoazkenlerroanagertzenda:
4.1Taula.Taulaestekiometrikoa:erreaktorebarrukomolakosagaimugatzailearenbihurtze
mailarenfuntzioan.
molak
In
t=0
NA,0
NB,0
NC,0
ND,0
NIn,0
t=t
D()edo
So(+)
NA,0XA
(b/a)NA,0XA +(c/a)NA,0XA +(d/a)NA,0XA
t=t
NA,0
NA,0XA
NB,0
NC,0
ND,0
(b/a)NA,0XA +(c/a)NA,0XA +(d/a)NA,0XA
NIn,0
Guztira
i ,0
= N0
NA ,0 X A
a
n
NA ,0 X A
a
N0+
D:erreakziokimikoagatikdesagertutakoak(erreakzionatutakoak)
So:erreakziokimikoagatiksortutakoak
n:produktuenetaerreaktiboenkoefizienteestekiometrikoendiferentzia=
=(c+d+)(a+b+)
t=0
t=t
NA ,0
NB ,0
N
C ,0
ND ,0
N
In ,0
XA
NA = NA ,0 NA ,0 X A
NB = NB ,0 b a NA ,0 X A
NC = NC ,0 + c NA ,0 X A
a
N = N + d N X
D ,0
a A ,0 A
D
N = N
In ,0
In
( )
( )
( )
4.5irudia:Erreaktoreangertatzendenmolenaldaketa,bihurtzemailarenfuntzioan.
Jarraian,masabalantzeenadibidebatzukazaldukodira.
4.2.2Masabalantzeaerreakziokimikorikgabekosisteman
Egoera geldikorrean dagoen erreakzio kimikorik gabeko sisteman, Eraldatu eta Metatu
terminorikezdaagertzen,etaSartuetaIrtenterminoakbesterikezdaagertuko.Sarreraeta
irteerabihoditatikbainogehiagotatikegindaiteke,1adibideanbezala.
41
4.1adibidea
Lurrungailu batean, NaOHaren disoluzio urtsu bat pisutan % 5 izatetik % 30 izan arte
kontzentratzenda,uralurrunduz.Kalkuladezagunzenbaturlurrundubehardenproduktu
kgbakoitzeko.
2
Urlurruna
%100Ura
Elikadura 1
%5NaOH
Ura
Produktu Kontzentratua
%30NaOH
Ura
Ebazpena
S=I+E+M
Erreakziokimikorikezdagoenez,E=0.Eraberean,ekipoakegoerageldikorreanlanegiten
badu, M = 0 da. Beraz, masabalantzea S = I adierazpenera laburtzen da (Sarrera: 1
korrontea;Irteera:2eta3korronteak).Inbentarioakg/htanegingodaaukeratutakoNaOH,
uraetasistemaosoagaieidagokienez.
Kalkulurakooinarria(K.O.):F1=100kg/h(sistemaosoauraren+NaOHarenbaturaizanik)
Beraz,hirumasabalantzeegindaitezkeenarren(NaOH,uraetasistemaosoa),bibesterikez
diraerabilgarriak(hirugarrena,bestebienkonbinaziolinealabaita):
Gaia
Ura:
NaOH:
Sistemaosoa:
Sartu
[1000,95]=
[1000,05]=
[100] =
Irten
.
[F21]+[F30,70]
[F20]+[F30,30]
[F2]+[F3]
Hiru ekuazioko sistema izan arren, haietako bat beste bien konbinazio lineala denez
(adibidez, uraren eta NaOHaren ekuazioak batzean sistema osoarena lortzen da),
erabilgarriakbibesterikezdira.Hauda,ekuazioerabilgarriakkonposatuakadinadira.
Uraren eta NaOHaren masabalantzeak aukeratzen badira, bi ekuazio eta bi ezezaguneko
sistemaebatzibeharda:
F2=93,33kg/hetaF3=16,67kg/h.Laburtuz:
kg/h
NaOH
Ura
Sistema
1
5
95
100
2
0
83,33
83,33
3
5
11,67
16,67
Aukeratu den kalkulurako oinarriarekin, taulako emariak kalkulatu dira. Taulako datuen
arabera,16,67kg/hproduktulortzeko83,33kg/hurlurrundubeharbada,1kg/hproduktu
lortzeko,16,67aldizgutxiagolurrundubeharkoda,hauda,5kg/hurlurrundubeharkoda.
Taulakozenbakiguztiak16,67zenbakiazzatitubeharkodira.
42
4.2.3Masabalantzeaerreakziokimikoakgertatzendirensisteman
Egoerageldikorreanerreakziokimikoakgertatzendirenean,Eraldatuterminoaerabilibehar
damasabalantzeakonposatueiegitenbazaie;bestalde,masabalantzeaelementueiegiten
bazaie,Eraldatuterminoadesagertuegitenda,eta,hala,SartuetaIrtenterminoakgeratzen
dira.
4.2adibidea
Labe batean propanoa erretzen da, estekiometrikoki behar dena baino % 25 aire gehiago
erabiliz.Kalkuladezagunerrekuntzagasenkonposizioa.
Ebazpena
DemagunpropanoaCO2aemanezguztizerretzendela(ohikoaoxigenoasoberanbadago):
C3H8+5O23CO2+4H2O
Errekuntzagasa
3
N2;O2;H2O;CO2
1
Erregaia
C3H8
Airea (+%25)
%21O2
N2
Errekuntza erreakzio kimikoa denez, masabalantzea moletan egingo da. Egoera

geldikorreanlanegitenduenez,M=0.Beraz,masabalantzekobatugaiakS=I+Eizangodira
(S:1eta2korronteak;I:3korrontea).Inbentarioamol/hetanegingoda.Gaihauekaukeratu
dira:C3H8,O2,N2,CO2etaH2O.
Kalkulurakooinarria:F1=100mol/h
Beraz, hiru masabalantze idatz daitezkeen arren, bi besterik ez dira erabilgarriak
(hirugarrenabestebienkonbinaziolinealabaita):
Gaia
Sartu
Irten
C3H8:
[1001]
=
0
O2:Estekiometrikoa:1005=500;
Sartutakoa=5001,25=625(2korrontean)

625
=
[FO2,3]
[29760,79] =
[FN2,3];
N2:
=
[FCO2,3]
CO2:
=
[FH2O,3]
H2O:
EC3H8=desagertzendirenpropanomolak/h=100mol/h
Airearenkonposiziotik: 625=[F20,21];F2=2.976mol/h
FO2,3=125mol/h
O2renbalantzetik:
FN2,3=2.351mol/h
N2renbalantzetik:
43
Eraldatu
EC3H8;
[EC3H85]
[EC3H83]
[EC3H84]
CO2renbalantzetik:
Urarenbalantzetik:
FCO2,3=300mol/h
FH2O,3=400mol/h
Laburtuz:
1
100
0
0
0
0
100
mol/h
C3H8
O2
N2
CO2
H2O
Sistemaosoa
2
3
0
0
625
125
2.351 2.351
0
300
0
400
2.976 3.176
Ikustendenez,sistemaosoazenbatzean,ezdiraberdinaksartzendirenetairtetendirenmol
kopuruak(n0baita).Ondorioz,ehunekoakkalkulatzenbadira,konposiziohaulortzenda:
Oinarribustian(%):O2/N2/CO2/H2O=3,94/74,00/9,45/12,61
Oinarrilehorrean(%):O2/N2/CO2=4,50/84,69/10,81
Emaitza bera lortzen da C, H, O eta N elementuen masabalantzeak egiten badira. D = 0
denez,Sartu=Irtengeratzenda:
Gaia
Sartu
Irten
C:
1003=
[FCO2,3]1
H:
1008=
[FH2O,3]2
O:
6252 =
[FO2,3]2+[FH2O,3]1+[FCO2,3]2
N:
23512=
[FN2,3]2
Bananbananekuazioakebatziazondokoalortzenda:FCO2,1=300mol/h;FH2O,3=400mol/h;
FO2,3=125mol/h;FN2,3=2.351mol/h.
4.3adibidea
Erreaktorejarraitubatengasfasean,erreakziohauegitenda:SO2+1/2O2SO3
SO2aren 0,8 bihurtzemaila lortzen da. Hau da erreaktoreko elikaduraren konposizioa
(kmol/h): N2/O2/SO2 = 82,8/11/8. Kalkula dezagun erreaktoretik irteten den nahastearen
konposizioa.
Ebazpena
Kalkulurakooinarria:1korrontean100kmol/h.
Gaia
SO2
N2
O2
SO3
Sartu
FSO2,2
FN2,2
FO2,2
FSO3,2
=
=
=
=
Irten
FSO2,1
FN2,1
FO2,1
0
Eraldatu
FSO2,1XSO2
0,5FSO2,1XSO2
FSO3,1+FSO2,1XSO2
44
Ekuazioa
1
2
3
4
1ekuaziotikFSO2,2=880,8=1,6kmol/h;2ekuaziotikFN2,2=82,8kmol/h;3ekuaziotikFO2,2
=110,580,8=7,8kmol/h;4ekuaziotikFSO3,2= 0+80,8=6,4kmol/h.
Beraz, erreaktoretik irteten den nahastearen konposizioa (mol % eran adierazita) ondokoa
da:
N2/O2/SO2/SO3=83,9/7,9/1,6/6,6
4.2.4Masabalantzeabirziklazioakdaudensisteman
Erreakzio kimikoetan bihurtzemaila % 100 ez denean (gehienetan) erreaktoreirteeran

bihurtu gabeko erreaktiboa geratzen da. Horrelako kasuetan, erreakzionatu ez duen
erreaktiboa nahastetik bereiz badaiteke, bereizi egiten da, eta berriro erreaktorera
eramatenda; Birziklazioaderitzonkorronteaosatzenda,beraz.Besteakbeste,prozesuaren
etekinosoahanditzekoerabiltzenda.
4.4adibidea
A 2B dimerizazioerreakzioa egiten da, eta Aren bihurtzemaila % 75 da. Erreaktoretik
irtetendennahasteadestilaziozbereiztenda,eta,hala,Bproduktupurualortzenda.Kalkula
dezagun:(a)prozesuarenetekina(molB)/(molA)eranadierazita;(b)destilagailutikirteten
den Aren korrontea erreaktorera birziklatzen bada, prozesuaren etekina (mol B)/(mol A)
eranadierazita;(c)(b)egiturakoprozesuarenbihurtzemaila.
3
1
(a)
ERREAKTOREA
DESTILAGAILUA
4
(b)
ERREAKTOREA
DESTILAGAILUA
4
Ebazpena
Egoerageldikorreanlanegitenduenez,M=0da.
(a) KalkulurakooinarriaElikaduraberrianhartukoda:F1=100mol/h(guztiaAosagaia).
Masabalantzea erreaktorean egiten bada, 2 korronteko emariak jakin daitezke, eta,
masabalantzeakdestilagailuaneginezgero,3eta4korronteetakoak.Laburtuz:
mol/h
A
B
Sistemaosoa
1
100
0
100
2
25
150
175
3
0
150
150
4
25
0
25
Beraz,prozesuarenetekina150/100=1,5molB/molAda.
(b) Kalkulurako oinarria erreaktorerako elikaduran hartuko da: F2 = 100 mol/h (guztia A
osagaia). Masabalantzea erreaktorean egiten bada, 3 korronteko emariak ezagut
45
daitezke,eta,destilagailuaneginezgero,4eta5korronteetakoak.Elikaduraberriaeta
birziklazioa elkartzen diren puntuan eginez gero, elikadura freskoaren emaria kalkula
daiteke:
Laburtuz:
1
75
0
75
mol/h
A
B
Sistemaosoa
2
100
0
100
3
25
150
175
4
0
150
150
5
25
0
25
Beraz, prozesuaren etekina 150/75 = 2 mol B/mol A da, hau da, birziklatzen den A
erreaktiboariesker,prozesuarenetekinosoahandituegitenda.
(c)Prozesukobihurtzemaila=100(750)/75=%100da.
Hainbatkasutan,erreakzioaninerteakdirenezpurutasunakedukitzendituelikaduraberriak,
ezinizatendelakolehengaipurualortu.Lehengaiabirziklatzendenean(3adibidea),horrekin
baterainerteabirziklatzenda,ezinizatenbaitirabereizi.Lehengaiarekinnahasitaelikaduran
sartu diren inerteak prozesutik kanporatu behar dira, prozesuan metatu ez daitezen. Hori
lortzeko, birziklaziokorrontea banatu egiten da, hots, zati bat Purga gisa kanporatzen da.
Purgakorrontehorretatik,prozesurasartudeninerteemariberakirtenbehardu.
4.5adibidea
Erreaktore batean A 2B dimerizazioerreakzioa egiten da, eta Aren bihurtzemaila %
75ekoa da. Aren eta inerte (In) baten nahastea (moletan, A/inerte = 9) eta birziklazioz
datorrena sartzen dira erreaktorera, eta erreaktoresarreran, inerte/A molen erlazio
onargarri maximoa 0,25 da (inerte gehiago balego, erreakzioa egiteko katalizatzailea
desaktibatuegingolitzateke).Erreaktorearenirteerakonahasteabereiziegitenda:batetik,B
produktupurualortzenda;eta,bestetik,Arenetainertearennahasteabirziklatuegitenda,
etazatibatpurgamoduankanporatzenda.Kalkuladezagun:
(a) Birziklatubehardenemaria,elikaduraberriarenunitateko(molbirziklazio/molelikadura
berri).
(b) Purgakorrontearen emaria, birziklatzen den emariaren unitateko (mol purga/mol
birziklazio).
7
A:%90
In:%10
A:%80
In:%20
1
AJ 2B
XA =0,75
ERREAKTOREA
BEREIZKETA
B(%100)
Ebazpena
Kalkulurakooinarria:F1=100mol/h(bertakokonposizioaetaemariguztiakezagunakdira).
Gaia
Sartu
Erreaktorean
A
1000,8
In
1000,2
B
Irten
Eraldatu
ekuazioa
=
=
=
FA,2 +
FIn,2
FB,2
DA
DA2
1
2
3
46
Bereizgailuan
A
FA,2
In
FIn,2
B
FB,2
Korrontebereizketan
Sist.osoa
F4
Korronteelkarketan
A
(F60,5+F70,9)
Sist.osoa
F6+F7
Prozesuosoan
In
0,1F7
=(FA,4+0)+
=(FIn,4+0)+0
=(FB,3+0)+
=(F5+F6)+
=
=
80
100
8
9
FIn,5
10
Ohargaitezen4,5eta6korronteekkonposizioberdinadaukatela.
Bihurtzemailaren definizioa kontutan hartuta: DA = 800,75 = 60 mol/h; (DA: erreakzio
kimikoadelaetadesagertzendirenArenmolak).Ondorioz,1ekuaziotikFA,2=20mol/h.
2ekuaziotik,FIn,2=20mol/h;3ekuaziotik,FB,2=120mol/h,etaberaz,F2=160mol/h.
4,5eta6ekuazioetatik,FA,4=20mol/h,FIn,4=20mol/h,FB,4=120mol/h,etaF3=120mol/h.
4 korrontean (eta ondorioz, 5 eta 6 korronteetan) inertea sistema osoaren moleen %50
delako,FIn,5=0,5F5.
8 eta 9 ekuazioak batera ebatziz, F6 eta F7 emariak kalkulatzen dira. Amaitzeko, 7 eta 10
ekuazioakebaztendira.
Laburtuz:
mol/h
A
B
Inertea
Sistemaosoa
(a)
(b)
1
80
0
20
100
2
20
120
20
160
3
0
120
0
120
4
20
0
20
40
5
7,5
0
7,5
15
6
12,5
0
12,5
25
7
67,5
0
7,5
75
F6/F7=0,333
F5/F6=0,6
4.2.5Masabalantzeasaihetskorronteakdaudensisteman
Zenbait prozesutan, saihetskorronteak erabiltzen dira, ekipo baten irteerako konposizioa

edo tenperatura kontrolatzeko, adibidez. Ekipo bat elikatzeko korrontea banatu egiten da:
zati batekin ekipoa elikatzen da dagokion eragiketa egiteko (erreakzioa, metaketa,
destilazioa), eta bestezatibateksaihestuegitenduekipoaeta,ondoren,ekipotikirteten
denkorrontearekinbategitendu.
4.6adibidea
Plantakimikobatean,Akutsatzaileaazpiproduktugisasortzenda,Bproduktuarekinbatera
(molB/molA=9da).Merkatuansalduahalizateko,BosagaiakedukidezakeenArenedukiak
%1eta%10artekoa(moletan)izanbehardu.Konposiziohorilortzeko,erretxinazbetetako
zutabebatetikigaroaraztenzaioAetaBrennahasteari;erretxinakAguztiametatzendu,B
metatu gabe, A osagaiarentzat hautakorra baita. Saltzeko konposizioa lortu ahal izateko,
elikaduraren zati batek saihestu egiten du erretxina. Kalkula dezagun elikadura mol
bakoitzekosaihestubehardenemaria.
47
1
A:%10
B:%90
ERRETXINA
A:%1
B:%99
A:%0
B:%100
Ebazpena
KalkulurakooinarrigisaF2=100mol/hhartukoda.
Gaia
Sartu
Korrontebereizketan(Z)
Sist.osoa
F1
=
Erretxinan
A
10
=
B
90
=
Korronteelkarketan(B)
Sist.osoa(90+F3) =
A
(0+F30,1) =
Irten
Eraldatu
Metatu
ekuazioa
1
(100+F3)+ 0
FA,4
FB,4
+
+
MA
MB
2
3
4
5
+ 0
+ 0
F5
F50,01
MB=0denez,3ekuaziotikFB,4=90mol/h;F4=90mol/h.
ErretxinakAguztiametatzenduelako,FA,4=0,eta2ekuaziotikMA=10mol/h.
4eta5ekuazioakebatziz,F3=10mol/hetaF5=100mol/h.
Bukatzeko,1ekuaziotikF1=110mol/h.
Laburtuz:
mol/h
A
B
Sistemaosoa
1
11
99
110
2
10
90
100
3
1
9
10
4
0
90
90
5
1
99
100
Elikaduramolbakoitzekosaihestubehardenemaria=10/110.
4.6adibidearenbestemodubatekoebazpena:
Adibidehonetan,Aerretxinanmetatzenda,etamasabalantzeanMetatuterminoaagertzen
da. Masabalantzetik Metatu terminoa kentzeko, korronte irudikari bat erabil daiteke; izan
ere,korrontehorretatik,Aguztiakaldeegitendu.Hala,Mterminorikezdago,etaIrteerabat
gehitzendaArentzat.Irudikoeskemakagertzenduprozesuarenblokediagrama.6korronte
irudikaritikAosagaiguztiakaldeegitendu,etaerretxinanmetaketarikezbalegobezalaazter
daiteke.
6
1
A:%10
B:%90
A:%100
B:%0
ERRETXINA
3
48
4
A:%0
B:%100
A:%1
B:%99
4.2.6Masabalantzeakontzentrazioakerabilita
Orainarteazaldudirenadibideetan,masatanedomoletanadierazitakokonposizioakerabili
dira.Disoluzioekinlanegitendenean,konposizioamolenedomasaren%gisaadieraziordez,
disoluziobolumeneko solutuaren mol edo masa gisa adierazten da: mol/l, g/l eta abar.
Konposizioak horrela ematen direnean, disoluzioa eta solutuak beste modu batean
zenbatzen dira: disoluzioa bolumen/denbora eran zenbatzen den moduan, solutua
masa/denbora edo mol/denbora eran zenbatzen da, kontzentrazioa masa/bolumen edo
mol/bolumenerandagoen.
4.7adibidea
Ibai batek 50 l/sko emaria du, eta ibaiko uretan disolbatutako kutsatzaileak 104 g/l
kontzentrazioadu.Ibaikopuntubatean,ingurukoinstalaziokimikobatekuraisurtzendu1
l/s emariaz, eta kutsatzailearen kontzentrazioa 5103 g/l da. Kalkula dezagun isurketa
puntutikbehera,nahasteahomogeneizatuondoren,ibaiakduenemariaetakutsatzailearen
kontzentrazioa.
3
Ibaia,beherago
Ql/s
[kuts]mol/l
Ibaia
Q1=5l/s
[kuts]=104 mol/l
Isuria
Q2=5l/s
[kuts]=5103 mol/l
Ebazpena
Masabalantzeabigairiegingozaie:disolbatzaileadenurari(l/stan)etakutsatzaileari(g/s
tan).
Kalkulurakooinarriat=1sdenboratarteahartzenbada:
Gaia
Ura
Kutsatzailea
Sartu
Q1+Q2
=
Q1CKuts,1+Q2CKuts,2 =
Irten
Q3
Q3CKuts,3
Ekuazioa
1
2
2ekuazioaebatziz:51104+15103=6CKuts,3;CKuts,3=9,17104g/l
1ekuaziotik:Q3=6l
4.2.7Masabalantzeaegoeraezgeldikorrean
Orain arteko adibide guztiak egoera geldikorrekoak izan dira. Prozesu askok egoera
geldikorrean lan egiten dute, hasierako eta bukaerako uneak salbuetsita. Halere, zenbait
sistemaegoeraezgeldikorrekoakdiraberez,etaMetatuterminoakontuanhartubeharda.
4.8adibidea
Irudikotangazilindrikoarenoinarriak1m2koazaleradu.Hasieran,1000lurezbetetadago,
eta tangan H = 1 m da. Une batean, tangaren azpialdeko 2 irteera zabaltzen da; bertan
dagoen balbula batek 100H l/minko emaria irteten uzten du. Kalkula dezagun 1 h igaro
ondorentangakourakzermaila(H)izangoduen,etasistemahonekinoizegorageldikorrik
lortukoduen.
49
Q1 =50l/min
1
1
Q2 =100Hl/min
Ebazpena
Ezdenezurarendentsitateaaldatzen,masabalantzeabolumeneanegingoda,l/mintan.
S=I+M
Gaia
Sartu
Irten
Ura
Q1
Q2
Balioakordezkatuz, 50 = 100H + 10 3
Metatu
dV
dt
Ekuazioa
1
dH
dt
hasierakobaldintzak:t=0,H=1mizanik.
Integratuondoren,adierazpenhaulortzenda:
t

H = 0,5 1 + e 10
1higaroostean,H=0,501m.
H vs. t irudikatzen bada, denbora oso luzeetan H = 0,5 m izatera hurbiltzen da; beste hitz
batzuetanesanda,egoerageldikorrean,H=0,5mizangoda,eta,irudianikustendenbezala,
100minuturenondorenegoerageldikorralortuduelaesandaiteke.
1,0
H (m)
0,8
0,6
0,4
0,2
0,0
0
50
100
150
200
250
denbora (min)
50
5.GAIA
ENERGIARENIRAUPENARENLEGEA:
ENERGIABALANTZEAK
Energiareniraupenlegea:energiabalantzeak
52
Naturazientzietan eta ingeniaritza kimikoan, masaren iraupenaren legearekin batera,

oinarrizkoa da energiaren iraupenaren legea. Eragiketa kimikoak egiteko ekipoak
diseinatzean, eta, ondorioz, ekipo horien tamaina eta behar energetikoak kalkulatzeko,
ezinbestekoadaenergiarenanalisiaegitea.Termodinamikakolehenprintzipioarenarabera,
sistemabatean,energiakiraunegitendu.Masaezbezala,energiamoduaskotaraagertzen
da(energiapotentziala,zinetikoaetaabar).
Sistemak, ikuspegi energetikotik, irekiak ala itxiak izan daitezke. Lehenak, ingurunearekin
masa trukatzen duten sistemak dira, eta, azkenak, ingurunetik isolatuta dauden sistemak
dira(ikusi4.2irudia).Ingeniaritzakimikoangarrantzihandienekoaksistemairekiakdirenez,
aurrerantzean horrelako sistemen iraupenaren legea azalduko da. Lehendabizi, defini
dezagunenergiakontzeptua.
Energia propietate hedagarria da (masa kantitatearen araberakoa), eta masak lana egiteko
duen ahalmena da. Ahalmen hori zenbait energia motatan azaltzen da, hemen sailkatzen
direnmoduan:
(1)energiamekanikoa
Horrelakoak dira energia zinetikoa mv 2 eta energia potentziala (mgZ), masaren

2
abiadura(v)etaposizioaren(Z)araberakoak,hurrenezhurren.
(2)energiaelektromagnetikoa
Eremu elektriko eta magnetikoarekin lotutako energiak, ingeniaritza kimikoan gutxi

azaltzendirenak.
(3)barneenergia
Molekula eta atomoen bibrazio, errotazio eta translazioenergiaz osatua (U). Energia
horrenberrisistemarentenperaturakematendu.
5.1
ENERGIARENIRAUPENARENLEGEA
EnergiareniraupenarenlegeaedoTermodinamikarenlehenprintzipioakhaudio(terminoen
unitateaenergia/denboraizanik):
Sistemara Sisteman Sistemari Sistemak Sistematik Sisteman

SARTZEN den + SORTZEN den + EMATEN zaion EGITEN duen = IRTETEN den + METATZEN den
energia energia

energia
beroa
lana
energia
5.1 irudiko sistema irekian, bi lan mota bereizten dira: (a) masak sistemara sartzeko eta
bertatikirtetekoeginduenlana,sarreraetairteerakopresiomoduan emana(P/),eta(b)
beste lan guztien batukaria, ingurunearekiko egin duena, (W). Sistema gehienetan, ponpa
edoirabiagailuakerabiltzendirasistemaosatzenduenmasarilanaemateko,etaberoabero
trukagailuenbideztrukatzenduingurunearekin.Definizioz,Q>0daberoasistemarasartzen
denean,etaW>0sistemakingurunearilanaematendionean.
Sistema honetan energiasorrerarik ez badago, energiaren iraupenaren legeak itxura hau
hartzendu(energia/denboraeran):
53
P ve2
+
+
+
d
m
u
gZ
P ve2
P ve2
(5.1)
m u + + + gZ + m(q) m(w) = m u + + + gZ +
dt
2
2
Non m emarimasikoabaita;u,masaunitatekobarneenergia;P/,masaunitatekopresioari
dagokion lana; ve2/2, masa unitateko energia zinetikoa; gZ, masa unitateko energia
potentziala; q,masaunitatekoingurunearekintrukatzenduenberoa;eta w,masaunitateko
ingurunearekikoegitenduenlana.veenergiarentzakobatezbestekoabiaduraeraginkorrada,
masarentzatdefinitzendenaren(v)desberdina(ikusi6.gaia).
m
(u,P/,v)2
m
(u,P/,v)1
Q
Z1
Z2
5.1irudia.Energiareniraupenarenlegeasistemairekian.
U = mu , Q = mq eta W = mw denbora unitateko barneenergia, beroa eta lana badira,

hurrenezhurren,egoerairaunkorreanadierazpenhaulortzenda(energia/denbora):
P
v2
P
v2
e
+
+
+
+
=
+
+
e + mgZ
U
m
m
m
gZ
Q
W
U
m
m
2
2
(5.2)
Definizioz,haudamasaunitatekoentalpia(h):
h=u+
(5.3)
Termino hori 5.1 ekuazioan ordezkatzen bada, egoera geldikorrean hau lortzen da
(energia/denbora):
Energia/denbora
v2
v2
m h + e + gZ + m(q) m(w) = m h + e + gZ
2
2
(5.4)
Eta H = mh denboraunitatekoentalpiabada:
Energia/denbora
v2
v2
e
e
gZ
H
+
m
+
m
gZ
+
Q
W
=
H
+
m
+
m
2
2
(5.5)
5.4 ekuazioko termino guztiak emari masikoaz zatitzen badira eta ekuazioa berrantolatzen
bada,adierazpenhaulortzenda(energia/masaeran):
54
ve2
ve2
+
+
+
+ gZ + q w = 0
h
gZ
h

2
2
1
2
(5.6)
Sistemanberoasortukobalitz(erreakziokimikoexotermikoadagoelako,adibidez),(Hr)(
r)terminoagehitubeharkogenuke;Hrmolunitatekoerreakzioberoada,eta(r)denbora
unitatekoerreakzionatudutenerreaktibomolenkopuruada.

( Hr )( r )
v2
v2
+ q w = 0
h + e + gZ h + e + gZ +
2
2
1
2
m
Energia/masa
(5.7)
Etaenergia/denboraeran:
v2
v2
e
e
H
m
mgZ
H
m
+
+
+
+ mgZ + ( Hr )( r ) + Q W = 0

2
2
1
2
(5.8)
Nolainterpretatzendiraekuaziohoriek?Sistemairekibatekingurunearekinberoatrukatzen
badu, lana trukatzen badu edo/eta beroa sortzen bada (erreakzio kimikoagatik, adibidez),
sistemaren sarrerako eta irteerako energiak desberdinak dira. 5.2 irudian agertzen da
sistemabatekozenbaitpunturenartekoenergiareniraupenarenlegea.
1 eta 2 puntuen artean ez dago energia zinetiko eta potentzialaren aldaketarik. Bero
trukagailuaren bidez ingurunearekin trukatu duen beroa entalpia aldatzeko erabiltzen du
jariagaiak.2eta3puntuenarteanponparenbitartezemandakolanakpresioaldaketaeragin
du jariagaiarengan. 3 eta 4 puntuen artean erreakzioa gertatu denez, jariagaiaren entalpia
aldatu egiten da. 4 eta 5 puntuen artean energia potentziala handitzeak presioenergia
txikitzea dakar. Bukatzeko, 5 eta 6 puntuen artean abiadura txikitzeak (hodi zabalagora
pasatzenbaita)presioenergiarenigoeradakar.
Hr<0
A B
v1e=v2e
Z1=Z2
W=0
(Hr)=0
Q=H2 H1
v2e=v3e
Z2=Z3
U1=U2
Q=0
(Hr)=0
v3e=v4e
Z3=Z4
W=0
Q=0
(DHr)>0
(r)(Hr)=H4H3
v4e=v5e
U4=U5
(Hr)=0
W=0
Q=0
U5=U6
(Hr)=0
W=0
Q=0
Z5=Z6
0,5[(v5e)2(v6e)2]=(P/)6(P/)5
g(Z5Z4)=(P/)4(P/)5
W=m[(P/)
3(P/)2]
5.2irudia.Energiareniraupenarenlegeasistemairekian,energia/denboraeranemanda.
55
5.1.1Balantzeentalpikoak
Erreakzio kimikorik gertatzen ez den kasu askotan, sistemaren sarreraren eta irteeraren
artean energia potentzialaren eta energia zinetikoaren aldaketa arbuiagarria da, eta
ingurunearekinezdalaniktrukatzen.Horrelakokasuetan,terminoentalpikoakbainoezdira
erabiltzen:
Energia/masa
( h )2 ( h )1 = q
(5.9)
Tenperaturaaldaketadutensistemak,fasealdaketadutensistemakedo/etaberotrukaketa
dutensistemakdiramotahorretakoak.
5.1.2Terminomekanikoenbalantzeak
Bestehainbatkasutan,terminoentalpikoakarbuiagarriakdiraenergiazinetikoedoenergia
potentzialarekin alderatuta. Hala, isotermikoak (edo ia isotermikoak) diren eta fase
aldaketarik eta berotrukaketarik ez duten sistemetan, energiaren termino mekanikoaren
balantzeak egiten dira (hodi baten barneko jariagai baten jario isotermikoa, adibidez).
Horrelakosistemenenergiabalantzeak6.gaianazaltzendira,jariagaienjarioaazaltzean.
Berotrukagailua
Ponpa
5.3irudia.Energiarenterminoentalpikoak(ezkerrean)etaterminomekanikoak(eskuinean).
Bi energiabalantzeen arteko aldea ikusteko, adibide pare bat aztertuko dugu (ikusi 5.3
irudia).Irabiatutakoontzihandibatean,uraberotrukagailuzberotzenda.Sistemahonetan,
irabiatzaileak marruskaduraz berotzen duena guztiz arbuiagarria da, berotrukagailuz
berotzendenarekinalderatuta.Beraz,terminomekanikoak(irabiaketa)guztizarbuiagarriak
dira, eta balantze entalpikoa egingo da. Bestalde, beste adibidean, jariagaia lekuz aldatzen
da hodi batekin, tanga batetik garaiago dagoen beste tanga batera ponpatuz. Hemen,
marruskaduraksortzenduenberoaguztizarbuiagarriadajariagaiakjasatenduenpresioaren
edoenergiazinetikoarendiferentziarekinalderatuta.Horrenondorioz,terminoentalpikoak
arbuiagarriak dira, eta termino mekanikoen balantzea egingo da. Beste kasu batzuetan,
ordea,energiaosoarenbalantzeaeginbeharda,terminoguztiekantzekoordenabaitute.
Ondorengo ataletan, entalpiabalantzeak baino ez dira azalduko, termino mekanikoen
balantzeak6.gaianazaltzenbaitira.
5.2
ENTALPIABALANTZEMAKROSKOPIKOAK
Prozesuenentalpiabalantzeakebazteko,aurretikmasabalantzeakebatzitaegonbehardu.
Energiamekanikoarenterminoakarbuiagarriakbadira,energia/masaeran,
( h)2 ( h)1 = q
56
(5.10)
edoenergia/denboraeran,
H2 H1 = Q
(5.11)
Adierazpen hori erabil daiteke H entalpia izanik eta Q beroa izanik. Bero sentikorra bada
(hauda,tenperaturaaldatzenbada):
Erreakziokimikorikezbadago:
Q = ( H2 H1 ) = mCP (T2 T1 )
(5.12)
Erreakziokimikoakgertatzenbadira:
( H r)
Q = ( H2 H1 ) +
(5.13)
erreakzioak
Ingurunearekin trukatzen duen energia Bero sorra bada, ez da igartzen tenperatura

diferentziarik. Hori fasealdaketetan gertatzen da. Horrelako kasuetan, erlazio hau erabili
beharda:
Q = m
(5.14)
Non fasealdaketaren bero sorra baita (fasez aldatutako osagaiaren mol (edo kg)
bakoitzeko askatzen (edo xurgatzen) den energia). Balio horiek taulatan jasota daude,
bibliografian,ohikosustantzientzat.
5.1adibidea
Berotrukagailubatean35Cansartzendenolioaberotuegitenda.Horretarako,100Can
asetakourlurrunaerabilikoda.Berotubehardenolioarenemarimasikoa104kg/hda,eta
kondentsatzen ari den lurrunaren emaria, 550 kg/h. Kalkula dezagun zer tenperaturatan
irtetendenolioaberotrukagailutik.
Datuak:olioarenbatezbestekoberoespezifikoa=2,5kJ/kgC.Lurrunarenberosorra=2.260
kJ/kg.
35C
100C
100C
Ebazpena
Urlurruna aseta dagoenez, kondentsatzen denean, beroa askatzen du, bere tenperatura
aldatzenezdenarren(likidoeranirtengoda,tenperaturaberean,100Can).
Lurrunakematenduenberoa5.11ekuazioakematendu.
(Ezinetikoa,Epotentziala,Epresioa0diraurlurrunarentzako)
Q=(550)(2260)=1,24106kJ/h(ematenduenberoa)
Lurrunak ematen duen beroa olioak bereganatzen du, berotzeko. Kasu horretan, olioak
tenperaturadiferentzianabaritzenduenez:
Q = mCP T
(Ezinetikoa,Epotentziala,Epresioa0diraolioarentzako)
57
Q=H=(10.000)(2,5)(T35)=2,5104(T35)kJ/h(emanbeharzaionberoa)
Biadierazpenakberdinduz:T=85C.
5.2.1Entalpienkalkulua
Entalpia absolutuak ezin daitezke kalkulatu, eta, beti, erreferentziaegoera batekiko

(tenperatura eta fasea finkatuz) aldaketak kalkulatzen dira. Hori dela eta, egoera bateko
entalpia kalkulatzean, kontuan hartu behar dira erreferentziaegoerarekiko duen
tenperaturadiferentziaedoegondaitezkeenfasealdaketak.
Har ditzagun 1 eta 2 egoerak, 1 eta 2 faseak direla (5.4 irudian). Fasealdaketarik ez
badago(ezkerrekoirudia,1)etapresiokonstanteanlanegitenbada:
T2
hT 2 = hT 1 + CP dT
(5.15)
T1
[T1,T2]tarteosoanberoespezifikoarenbatezbestekobalioahartzenbada( C P ):
HT 2 = HT 1 + mC P (T2 T1 )
(5.16)
1 egoera erreferentzia egoera da. Ohartu gaitezen 5.15 adierazpenak masa unitateko
entalpiakerabiltzendituela,eta5.16ekuazioak,berriz,energiaunitateaduela.
Sistemanfasealdaketabadago(eskuinekoirudian,1etik2rakofasealdaketa),entalpia
aldaketa osoak hiru termino izango lituzke: lehena, 1 fasearen bero sentikorra, T1 T2
aldaketarako;ondoren,fasealdaketarakoT2tenperaturan12fasealdaketagertatzen
denez,berosorra;eta,bukatzeko,2fasearenberosentikorra,T2T3aldaketarako.
T2
T3
h = CP , 1 dT + 1 2 + CP , 2 dT
T1
(5.17)
T2
energia
mCP , 2 (T2 T1 )
T3, 2
T2, 2
energia
mCP (T2 T1 )
T2, 1
T1, 1
mCP , 1(T2 T1 )
T2, 1
T1, 1
tenperatura
tenperatura
5.4irudia.Fasealdaketarikgabekoetafasealdaketaduensistemabatenberoa.
5.4irudiarierreparatzenbadiogu,fasealdaketaridagokionberoaosohandiaizanoida,eta
berosentikorrabainoaskozerenabarmenagoaizandaiteke.
Adibidez, 1 kg ur 90 Ctik 100 Cra berotzeko (bero sentikorra) 42,1 kJ eman behar zaio;
100Canasetako1kgurirakiteko2.257kJbehardira.
58
Arestianerabilidirenekuazioetan,bitenperaturenartekoberoespezifikoarenbatezbesteko
balioak erabili dira, propietate hori tenperaturaren araberakoa baita. Tenperatura
diferentzia oso zabala ez bada, batezbestekoa erabiltzea hurbilketa egokia da, baina
tenperaturaaldea zabala bada, erroreak handiegiak izan daitezke. Orduan, adierazpen hau
erabilibeharkolitzateke:
T2
hT 2 = hT 1 + CP (T )dT
(5.18)
T1
Konposatu kimiko gehienen bero espezifikoak (CP) tenperaturarekin bigarren ordenako

polinomioabetetzenduelahardaiteke:
CP = a + bT + cT 2
(5.19)
Hainbatkonposaturena,betackonstanteakbibliografianaurkitzendira.
Osopresiogaraietarakoizanezik,Nkonposatuzosatutakogasnahastearenberoespezifikoa
honelakalkulatzenda,xiiosagaiarenmasaedofrakziomolarraizanik(beroespezifikoamasa
edomolunitatekodenerako,hurrenezhurren):
xi CP ,i
(5.20)
i =1
5.2adibidea
Kalkula dezagun (a) 1 kg ur, likido egoeran, 30 Ctik 60 Cra berotzeko eman behar den
beroa,(b)1kgur30Ctik150Craberotzekoemanbehardenberoa,1atmkopresioan.
Datuak:CP(J/molK)=a+bT+cT2T(K)
Likidolurrun=40,656kJ/mol
Ura,likidoegoera
Ura,lurrunegoera
a
68,6342
33,4312
b
2,2902102
3,9892103
c
6,1406106
1,5220105
Ebazpena
Entalpiabalantzearenarabera,kasuguztietan,Q=Hda.
(a)Likidoegoeranbesterikezdagoenez,
Q = h =
333
( 68,6342 + 2,290210
303
T 6,1406106 T 2 ) dT = 5296,97 J mol
H=Q=(55,56mol)(5296,97J/mol)=294,28kJ
(b)Orain,fasealdaketakontuanhartubeharradago:
h =
373
( 68,6342 + 2,290210
T 6,1406106 T 2 ) dT + 40,656103 +
303
423
+ ( 33,4312 3,989210 T + 1,522010 T ) dT = 47,665 kJ mol

3
373
H=Q=(55,56mol)(47,665kJ/mol)=2648,27kJ
59
5.2.2Erreakzioberoarenkalkulua
Erreakzio kimiko guztietan entalpiaaldaketa gertatzen da. Erreakzioak endotermikoak edo

exotermikoak izan daitezke: erreakzio endotermikoetan, beroa xurgatzen da (Q = Hr >0),
etaerreakzioexotermikoetan,beroaaskatzenda(Q= Hr<0).Entalpiahoriekerreakzioan
partehartzendutenbanakakoosagaienformazioberoestandarrekin(HF0)edoerrekuntza
bero estandarrekin (HC0) kalkula daitezke (5.5 irudia). Egoera estandarra 25 C eta 1 atm
da.
0
F ,erreak
ERREAKTIBOAK
0
C ,erreak
ELEMENTUAK
Hr0
ERREKUNTZA
PRODUKTUAK
0
F , prod
PRODUKTUAK
0
C , prod
5.5 irudia. Erreakzioberoa kalkulatzeko bideak: formazioberoak eta errekuntzaberoak

(Hessenlegea).
Hr0 = ni ,prod HF0,prod ni ,erreak HF0,erreak
(5.21)
Hr0 = ni ,erreak HC0,erreak ni ,prod HC0,prod
(5.22)
Bestetenperaturabatenerreakzioberoaneurtzeko,adierazpenhauerabilikoda:
HR0,T = HR0,298 +
C dT
P
(5.23)
298
C P = ni ,prod C Pprod ni ,erreak C Perreak
(5.24)
niiosagaiarenkoefizienteestekiometrikoaizanik.
Definizioz, elementu kimikoen formaziobero estandarra zero (0) dela hartzen da. Hala,
edozeinkonposatukimikorenformazioberoestandarrakalkuladaiteke.
5.3adibidea
Erreaktorejarraitubatean,SO2+O2SO3erreakzioagauzatzendagasfasean,etaSO2
arenbihurtzemaila0,8da.ErreaktoreaN2/O2/SO2= 82,8/11/8kmol/h nahasteazelikatzen
da 673 Kean. Kalkula dezagun zer tenperaturatan dagoen erreaktoreirteerako korrontea,
erreakzioaadiabatikokigauzatzenbada.
Datuak:
Batezbestekoberoespezifikoak,CP(J/molK)SO2/SO3/O2/N2=45,6/63,6/31,0/29,7
HF0(298K)(kJ/mol)SO2/SO3=296,8/394,9
60
Ebazpena
Leheniketabehin,masabalantzeaebatzikoda,korrontebakoitzarenemariaetakonposizioa
kalkulatzeko(4.gaiko3adibideanebatzia).
N2 =82,8kmol/h
O2 =11kmol/h
SO2 =8kmol/h
2
ERREAKTOREA
N2 =82,8kmol/h
O2 =7,8kmol/h
SO2 =1,6kmol/h
SO3 =6,4kmol/h
T2=??K
Q =0
Energiaren iraupenaren legearen arabera, termino mekanikoak arbuiagarriak dira termino

entalpikoekinalderatuta,beraz:
Sartzendenberoa+Sortzendenberoa=Irtetendenberoa
Sartu
82,829,7(673Terref)(N2)+
1131,0(673Terref)(O2)+
845,6(673Terref)(SO2)
Sortu
+So
Irten
(kJ/mol).
=
82,829,7(T2Terref)(N2)+
7,831,0(T2Terref)(O2)+
1,645,6(T2Terref)(SO2)+
6,463,6(T2Terref)(SO3)
Sartu,N2,O2etaSO2arekin(1)korrontean:S=3,16103(673Terref)kJ/h
Irten,N2,O2,SO2etaSO3arekin(2)korrontean:I=3,18103(T2Terref)kJ/h
Sortu(kJ/h):
SO2+O2SO3erreakzioexotermikoagertatzendenez,Hr,298=98,1kJ/molSO2.
Erreakzioan6,4kmolSO2/hdesagertzendirenez:So=98,16,4=6,29105kJ/h
Erreferentziaegoeragisagasfaseko298Kaukeratzenbada:T2=868K
5.4adibidea
Erreaktorejarraitubatean,SO2+O2SO3erreakzioagauzatzendagasfasean,etaSO2
arenbihurtzemaila0,8da.ErreaktoreaN2/O2/SO2= 82,8/11/8kmol/h nahasteazelikatzen
da673Kean.Kalkuladezagunzenbatberotrukatubeharduenerreaktoreakingurunearekin,
irteerakokorrontea500Keanegondadin.
Datuak:(5.3adibidekoak)
Ebazpena
5.3adibideaebatzitaizanik,
N2 =82,8kmol/h
O2 =11kmol/h
SO2 =8kmol/h
2
ERREAKTOREA
Q
61
N2 =82,8kmol/h
O2 =7,8kmol/h
SO2 =1,6kmol/h
SO3 =6,4kmol/h
T2=500K
Energiabalantzetik:
S+So=I+Q(Trukatu)
Erreferentziatenperaturagisa298Kaukeratuda.
Sartu
Sortu
Irten
(kJ/mol).
82,829,7(673298)(N2)+
1131,0(673298)(O2)+
845,6(673298)(SO2)
+So =
82,829,7(500298)(N2)+
7,831,0(500298)(O2)+
1,645,6(500298)(SO2)+
6,463,6(500298)(SO3)
Sartu,N2,O2etaSO2arekin(1)korrontean:S=1,187106kJ/h
Irten,N2,O2,SO2etaSO3arekin(2)korrontean:I=6,426105kJ/h
Sortu(kJ/h):
Hr,298=98,1kJ/molSO2;
6,4molSO2/hdesagertzendirenezerreaktorean:So=98,16,4=6,29105kJ/h
Q=1,173106kJ/hkoberoakendubeharda(hoztueginbeharda).
5.5adibidea
Tanga batean 104 kg ur dago 20 Can. Berogailu batekin, 5102 kJ/s abiaduraz berotzen
bada,kalkulaezazuordubeteondorentangakourakizangoduentenperatura.
Datuak:urarenCP=68,6342+2,2902102T6,1406106T2J/molC
Berotrukagailua
Ebazpena
Energiabalantzeaeginez,etaterminoentalpikoaknagusiakizanik:
S=0;I=0;So=0;Q=Metatu
Tangakourmasa=104kg=555,56103mol
T
dT
Q = mC P = 104 J s
dt
293
Q
104 W
C P dT = dt =
t
m
( 555,56103 mol )
0
68,6342 + 2,2902102 T 6,140610 6 T 2 )dT = 0,9t (s)
293
Integratzean,baliohaueklortzendiradenborarenarabera:
62
t(s)=2,338104+7,626101T+1,272102T22,274106T3
t(s)
T(K)
0
100
250
500
750
1000
1500
2000
1500
2000
2500
3000
3600
5000
10000
293,0
294,2
296,0
299,0
302,0
305,0
311,0
317,0
311,0
317,0
323,0
328,9
336,1
352,7
411,5
T(K)
500
400
300
200
100
0
0
2000
4000
6000
8000
10000
t(s)
Beraz,1ordurenburuan,336,1Kizaterahelduda.
63
64
6.GAIA
MUGIMENDUKANTITATEAREN
TRANSFERENTZIA.JARIAGAIENJARIOA
Mugimendukantitatearentransferentzia.Jariagaienjarioa
66
Industria kimikoan, materia egoera solido, likido zein gasegoeran egon daiteke. Hala ere,
solidoekinlanegiteagarestiagoa,zikinagoaetanekezagoaizatendenez,ohikoaizatendagas
etalikidoeranlanegitea.Likidozeingasegoerandagoenmaterialekubatetikbestebatera
eramateko (erreaktoretik destilagailura, tangatik erreaktorera eta abar), hodiak erabiltzen
dira.
Egoerasolidoandagoengorputzariindartangentzialaegitenzaionean(indarebakitzaileak),
osoindarhandiabehardamateriadeformatuedoapurtzeko,solidoakbarnekohesiohandia
daukalako.Likidoetagasetan,ordea,indartangentzialtxikibatekinmateriarendeformazioa
sortzenda.Egoerahorietan,barnekohesiotxikiagoadaukamateriak.
Jariatzeko joera duen eta ingurunearen forma hartzen duen substantzia jariagaia da, eta
likido zein gasegoeran egon daiteke. Jariagai baten mugimendua edo fluxua jarioa da.
Jariagaien jarioa aztertzen duen zientziaren alorra jariagaien mekanika da, eta jarioan
zeharrekoabiaduraketaindarrakaztertzenditu.
Industrian, sistemak egoera geldikor zein ezgeldikorrekoak izan daitezke, baina hodien
barnetikdoanjariagaibatenjarioakegoerageldikorrahartzekoosodenboralaburrabehar
izaten duenez, egoera geldikorrean dihardutela onar daiteke. Horregatik, egoera
geldikorrekojarioaaztertukoda.
6.1
JARIOMOTAK:SAILKAPENA
Jario motak hainbat irizpideren arabera sailkatu daitezke. Ondoren, hiru irizpideren
araberakosailkapenaegingoda:
Ingurunearenarabera
1. Barnejarioa:jarioaingurunebatenbarrukoadenean(hodibatenbarrukoa,adibidez).
2. Kanpojarioa: jariagaiak gorputz solidoa inguratzen duenean. Horrelakoa da hegazkin
baten inguruko airearen jarioa, edo ingeniaritza kimikoan hainbeste erabiltzen diren
ohantzefinkoetafluidoa.
Konprimigarritasunarenarabera
1. Jario konprimiezina: jariagaiaren bolumenelementu baten dentsitatea presioaren
araberakoaezdenean.
2. Jario konprimigarria: jariagaiaren bolumenelementuaren dentsitatea presioarekin
aldatzendenean.
Konprimigarritasunaneurtzeko,elastikotasunzenbakia(E)definitzenda:

P = E

0 T
(6.1)
Likidoentzako E 104 atm ordenakoa da; gasentzakoa, berriz, 1 atm ordenakoa da.
Horregatik, giropresioan likidoen jarioa konprimiezintzat hartzen da. Gasen jarioa ere
konprimiezintzat har daiteke Mach zenbakia (Ma = v/c; v jarioaren abiadura, eta c
jariagaiarenmuineandagoensoinuarenabiaduraizanik)<<1bada,bainaMahanditzenden
heinean, jarioa konprimigarri bihurtzen da. Industria kimikoan, Ma << 1 erabiltzen dira
gehienbat(v<150m/s),eta,horregatik,aurrerantzeanjariokonprimiezinakazaldukodira.
67
Marruskadurarenarabera
1. Jario ideala: marruskadurarik ez duen jarioa. Benetan ez da gertatzen, baina ikerketa
teorikoanerabiltzenda.
2. Jariolikatsua(edobenetakoa):jarioakmarruskadurazenergiagaltzenduenean.Benetako
jarioakhorrelakoakdira.
6.2
JARIOARENIRUDIKAPENA:KORRONTELERROAKETAIBILBIDELERROAK
Jariagaibatenjarioarenibilbideaadierazteko,korrontelerroaketaibilbidelerroakerabiltzen
dira.Lehenakunebateanjarioarenabiadurarenukitzaileakdirenlerroengunegeometrikoa
dira. Ondorioz, korrontelerroek ezin dute elkar gurutzatu. Ibilbidelerroak masa gabeko
jariagaipartikulak jarraitzen duen ibilbidea adierazten du, eta elkar gurutza dezakete.
Egoera geldikorrean, bi lerro motak bat datoz. 6.1 irudian adierazten dira jarioaren
irudikapenarenadibideak.
6.1 irudia. Esfera bat inguratzen duen jarioaren eta hodi barruko estugune baten barneko
jarioarenkorrontelerroak.
6.3
MUGIMENDUKANTITATEARENGARRAIOMOLEKULARRA:LIKATASUNA
Demagun bata bestetik Z distantziara banatuak dauden A azalerako bi jariagaixafla

paralelo ditugula (likido zein gasa) (ikusi 6.2 irudia). Beheko jariagaixafla geldirik badago,
goiko xafla vx abiadura erlatiboarekin X norabidean eskuinera mugitzeko, FX indarra egin
behar zaio xaflari, X norabidean baita ere. Jariagaixafla, plano baten dauden molekulek
osatzendutenxaflada.
Jariagai geruzak
FX
vX
dv X
dZ
Z
X
6.2irudia.Newtonenlikatasunlegeareneratorpena.
Goiko jariagaixaflari egin behar zaion indarra xaflen azaleraren (A), xaflen arteko
distantziaren(Z)etaXnorabidekoabiaduraren(vx)araberakoada.Indarhoribijariagai
xaflenartekomarruskaduragainditzekoadinakoada(beraz,jariagaiakegitenduenindarrak
zeinunegatiboadauka):
68
v X 1
FX = A
FX
v
= X = X
Z
A
(6.2)
(6.3)
Bijariagaixaflakelkarrengandikosohurbilbadaude:
FX
dv
= X = X
A
dZ
(6.4)
AdierazpenhorriNewtonenlikatasunlegeaderitzo. Xtentsioebakitzaileizenazezagutzen
da, eta jariagaixaflari azalera unitateko jarioaren norabidean egin behar zaion indarra
adieraztendu.Ekuaziohorretan,proportzionaltasunkonstanteaazaltzenda.
biskositatea edo likatasuna da. Likatasuna jariagaien propietate fisikoa da, eta jarioari
jariagaiak berak egiten dion barneerresistentzia da. Likatasuna jariagaiaren barne
kohesioarenadierazleada.Horregatik,jariakortasuna1/renaraberakoadelaesandaiteke.
Likatasunak [] = ML1t1 dimentsioa du. Unitate erabiliena poiseda(P),g/cms.Halaere,
unitatehandiegiadenez,jariagaigehienentzatcPerabiltzenda(1cP=102P).
Likidoegoeran, molekulak elkarrekiko gertuago daudenez gasean baino, elkarreragin eta
kohesioindarhandiagoadute,eta,ondorioz,likatasunhandiagoa.
Likatasuna tenperaturaren araberako propietatea da. Oro har, tenperatura handitzean,
txikituegitendalikidoenlikatasuna;handitu,berriz,gasenlikatasuna.Bienkasuan,gaseneta
likidoen teoria molekularrak ematen du likatasuna kalkulatzeko bidea, baina adierazpen
enpirikohauekondodoitzendituztedatuesperimentalak.
Likidoenlikatasuna:
B
= Ae T
(6.5)
AetaBosagaibakoitzarenkonstanteakizanik.
Gasenlikatasuna:
3
AT 2
=
T +B
(6.6)
AetaBosagaibakoitzarenkonstanteakizanik.
Gainazal solidoen inguruan jariagaixaflak eta aldameneko jariagaixaflak abiadura
desberdinean mugitzen direnez2, jariagaien jarioan tentsioebakitzaileak agertzen dira.
Gainazal solidoarekin kontaktuan dagoen jariagaiak, haren abiadura dauka. Gainazal
solidotik oso aldenduta dagoen jarioaren kasuan, ordea, jo daiteke abiadura berdinarekin
mugitzen direla ; beraz, ez dute horrelako gradienterik jasaten (xaflen arteko abiadura
erlatiboa zero da). Horregatik, hodien barruko jarioan edo kanpojarioan, horma solidoen
eraginanabarmenaizanik,jariagaiakbereburuariegitendionbarneerresistentziagainditu
behar du. 6.2 irudiari erreparatuz, goiko xaflatik beheko xaflara gradientea dagoenez, bi
Liburugehienetanjariagaiakjasatenduenmarruskaduraerabiltzendelako, FX = A v X idaztenda.
Z
2
Mugageruzahidrodinamikoaazaltzeansakonagoikusikoda(6.6atala).
1
69
muturrekoxaflenartekojariagaixafletanabiaduragradientea(dvx/dZ)edoprofilagaratzen
da.
p la
a
ko
i
t
s
oa
tik
s
a
oa
pl
en
tik
s
am
p la
gh
si
n
rra
i
a
B
s
da
n
o
wt
ne
di
ea
nt
a
la t
ideala
dvX/dZ
6.3irudia.Tentsioebakitzaileaabiaduragradientearenfuntzioan:jariagaimotak.
Newtonenlegeabetetzenduenjariagaia jariagainewtondarrada(ikusi6.3irudia).Horren
arabera, jariagaiak jarioari egiten dion erresistentzia konstantea da abiaduratarte osoan,
hau da, ez da abiaduragradientearen araberakoa. Horrelakoak dira gas eta likido
gehientsuenak,etagaihonetanhorrelakojariagaiakaztertukodira.
Jariagai sasiplastikoak abiaduragradientea handiagotzen den heinean jariorako
erresistentzia baxuagoa du (lerroaren malda apaldu egiten da, hots, likatasuna txikitu egin
da). Horrelakoak dira hainbat koloideren esekidurak eta polimeroen disoluzioak. Jariagai
dilatagarriak abiadura handitu ahala erresistentzia handiagoa jartzen dio jarioari.
Horrelakoakdiraartoirinarenesekiduraetaharearenuresekidura.Bestalde,hortzoreaedo
maionesabezalakoemultsioektentsioebakitzaileminimobatbehardutejarioahasteko,eta
behin jarioa hasita, likatasun konstantea daukate. Horrelako jariagaiak Binghamen
plastikoak dira. Jariagai plastikoek ere tentsioebakitzaile minimoa behar dute jarioa
hasteko,eta,behinjarioahasita,abiadurahanditzean,likatasunatxikituegitendute.
Ohartugaitezenjariagaiidealeanlikatasunazeroizangolitzatekeela,etajarioariezliokeela
inolakoeragozpenikjarriko.
Modu berean, denboraren arabera likatasuna aldatu egin daiteke. Denborarekin likatasun
txikiagoa daukaten jariagaiak tixotropiko deitzen dira (hortzorea, adibidez), eta
denborarekin likatasuna handitzen duten jariagaiei erreopektiko deritze (igeltsuorea,
adibidez).
6.1adibidea
Bi xafla solido paraleloren artean 10 cPko likatasuneko jariagai newtondarra dago. Goiko
xafla1m/skoabiadurazmugitzendabehekoxaflarekiko,eskuinerantz.Bixaflak10cmko
distantziarabadaude,kalkuladezagungaratzendenabiaduragradientea.
Ebazpena
Jariagai newtondarra bada, bi xaflen artean dagoen tentsio ebakitzailea (azalera unitateko
marruskaduraindarra)hauda(SIunitatetan):
X =
dv X
v
1
= X = 1010 3
= 0,1 N 2
m
Z
dZ
0,1
70
Ekuazioanzeinunegatiboaerabilida,marruskaduraadierazteko.Ekuazioaintegratzenbada:
0,1
dv X = X dZ = 2 dZ ;
10
VX
dv X = 10 dZ
Integralaebaztean,jariagaiarenabiadurakalkulatukodaZbatzuetan:
Z(m)
vx(m/s)
0
0
0,01
101
0,02 0,04 0,06 0,08

2101 4101 6101 8101
0,1
1
Eskuinekoirudianabiaduraprofilamarraztuda.
6.4JARIAGAIENPROPIETATEAK
Hona hemen ingeniaritza kimikoan garrantzia duten jariagaien propietate fisikoak (SI
unitatetanadierazita).
6.4.1Dentsitatea()
Substantziaren bolumen unitateko masa kantitatea da. [] = ML3 da, eta SI sistemako
unitateakg/m3da.1/ribolumenespezifikoderitzo.
6.4.2Grabitateespezifikoa()
Jariagai baten grabitate espezifikoa jariagaiaren dentsitatearen eta tenperatura finkatuan

urakduendentsitatearenartekoerlazioada;dimentsiogabeada,beraz.
6.4.3Pisuespezifikoa()
Bolumen unitateko pisua da: = g; non g grabitatearen azelerazioa baita. Oinarrizko

magnitudetzatM,Letathartzenbadira[]=ML4t2da.
6.4.4Likatasuna()
Jariagaiak jariatzeko bere buruari egiten dion erresistentzia, molekulen arteko kohesio
indarraketaelkarrekintzeksortua.[]=ML1t1;dimentsioduna.
6.4.5Likatasunzinematikoa()
Likatasunarenetadentsitatearenartekoerlazioa,=/.Beredimentsioa[]=L2t1da.
6.1 taulan agertzen dira ohiko substantzia batzuen propietateak 15 Can eta 1 atman
neurtuak.
6.1taula.15Caneta1atmanneurtutakopropietatefisikoak.
Ura
Hg
Airea
Parafinaolioa
(kg/m3)
(N/m3)
(kg/sm)
(m2/s)
1.000
13.546
1,23
800
9.814
132.943
12,07
7851
1
13,5
1,2103
0,8
114
1,552
1,78
1,90
1,14106
1,145104
1,46105
2,375103
71
6.5 LIKATASUNAREN ERAGINA JARIAGAIEN JARIOAN: REYNOLDSEN

SAIAKUNTZA
Jariagaiaren jarioan likatasunak duen garrantzia aztertzeko, 6.4 irudian azaltzen den
saiakuntzaeginzuenOsborneReynoldsek1883urtean.Dbarnediametrokobeirazkohodi
baten barnetik jariagai bat igarotzen da; hodiko puntu batean, tinta koloratzailea gehitzen
zaio,etahodianbarrenatintakduenibilbidearenjarraipenaegitenda.
rri
raga
kolo
Laminarra
rri
raga
kolo
Trantsiziokoa
rri
raga
kolo
Zurrunbilotsua
6.4irudia.Reynoldsensaiakuntzanlortutakojariomotak.
Jariomotazehazteko,dimentsiogabekoRe(Reynolds)zenbakiaerabiltzenda:
Re =
Dv
(6.7)
Jarioaren indar zinetikoaren eta likatasunaren ondoriozko marruskaduraindarren arteko

erlazioaadieraztenduReynoldszenbakiak.
Re zenbakiaren balio baxuko jarioan (likatasun handia) tintak bere bideari jarraitzen dio,
jariagaiarekinnahastugabe.Jariomotahorrenereduaelkarnahastugabezirkulatzenduten
jariagaixafla zentrokidez osatutako jario ordenatua da. Jario mota horri jario laminar edo
xaflakorderitzo,etagutxigorabeheraRe<2.100ingururainobetetzenda.
Re zenbakia handitzen den heinean, tintaren eta jariagaiaren arteko nahastea hasten da,
baina oraindik ez da hein handian gertatzen. Re balio altuetara heltzean (Re > 104 gutxi
gorabehera,hodiarenarabera),berriz,tintarenetajariagaiarenartekonahasteaosoada,eta
zurrunbiloakagertzendira,hauda,jarioaguztizkaotikobihurtzenda.Jariomotahorretan,
72
jarioaren xafla zentrokideen arteko nahastea agertzen da, eta zurrunbiloak osatzen dira.
Horregatik,jariomotahorrizurrunbilotsuderitzo.
6.6 MUGAGERUZAHIDRODINAMIKOA
Gainazal solido baten inguruko jariagai baten jarioan, jarioarekiko perpendikularra den
norabidean abiaduragradientea sortzen da, jariagaiaren likatasuna dela eta. Gainazal
solidoa ukitzen duen jariagaia geldirik dagoen bitartean, bere gainaldean zirkulatzen duen
jariagaixaflarierresistentziaegitendio,etaharenabiaduragutxitzendu.Eraginhorihedatu
egiten da xaflaz xafla, eta gainazal solidotik aldentzen den neurrian eragina txikiagoa da.
Gainazalsolidotikosoaldendutadagoenjariagaiarenabiaduraneraginaosotxikiaizangoda,
jariagaiaren abiadura vX, izanik, jario libreko abiadura, alegia. Beraz, abiaduraprofila
solidoaren inguruko eremu batean besterik ez da garatuko, Mugageruza hidrodinamikoa
deitzendeneremuan,alegia.Eremuhorretatikkanpo,jariagaiarenabiadurakonstanteada
jarioarekikoperpendikularradennorabidean(dvX,/dZ=0),etajarioidealgisaigarotzenda
(likatasunareneraginaarbuiagarriabaita)(ikusi6.5irudia).Mugageruzahidrodinamikoaren
lodiera, jariagaiaren abiadura jario libreko abiaduraren %99 denekoa da. Mugageruzatik
kanpo doan jariagaiak tentsioebakitzailerik pairatzen ez duenez deformatu gabe doan
bitartean,mugageruzatikdoanjariagaiadeformatuegitenda,gainazalsolidotikaldenduago
dagoenaldeagainazalsolidotikgertuagodagoenaldeabainoazkarragomugitzenbaita.
vX,
vX,
v X,
za
eru
g
ga
mu
Jariagai bolumenak
vX,
9v X,
0,9
=
Z
jario zurrunbilotsua
vX,Z
vX,Z
jario laminarra
azpigeruza laminarra
6.5irudia.Gainazallauareningurukomugageruzahidrodinamikoarengarapena.
Mugageruzaren lodiera gainazal solidoa ukitzen duen eremuaren luzeraren arabera

handitzen da. Lehenengo eremuan jario laminarra garatzen da, abiaduragradiente
nabarmenarekin(dvX,/dZ0).Solidoarengainazaleanaurrerajoanahala,mugageruzaren
lodierahandituegitenda,etapuntubatean,mugageruzabitanbanatzenda.Batean,jario
zurrunbilotsua dago (abiaduragradiente oso txikia), eta gainazal solidoa ukitzen duen
jariagaiaren eremu estuan, azpigeruza laminarra garatzen da abiaduragradiente handia
dago.Azpigeruzalaminarraksolidoadagoenbitarteanirautendu,etaabiaduragradiente
73
handiena hor gertatzen da. Ingurune zurrunbilotsuan jariagaien arteko nahastea gertatzen
da.
6.6.1Abiaduraprofilahodizilindrikoetan
Hodi zilindrikoak luzera osoan ingurune solidoa duenez, mugageruza garatuko da

zilindroaren inguruan. Mugageruzaren lodierak hodiaren erradio osoa hartzen duenean
(egoerahorrijariogaratuaderitzo),biegoeragertadaitezke:(a)jariozurrunbilotsuaizatea,
(b) jario laminarra izatea. Lehenengo kasuan, abiaduraprofila ia laua da erradio osoan,
hormen inguruan izan ezik. Jario laminarrean, berriz, erradio osoan gradientea garatzen
denez,abiaduraprofilparabolikoagaratzenda(ikusi6.6irudia).
jarioa
jarioa
jario laminarra
jario zurrunbilotsua
6.6 irudia. Abiaduraprofilak hodi zilindrikoen barruan: jario laminarra eta jario
zurrunbilotsua. Lerro ezjarraituak batez besteko abiadura adierazten du. (Ilundutako
eremuakjariolaminarraadieraztendu).
Jariolaminarrean:
2
v(r )
r
=1
vr =0
R
(6.8)
Abiaduraprofila garatzen da R erradioko hodian. Hodiaren ardatzean (r = 0) abiadura

maximoadago,vr=0=2v(vjariagaiarenbatezbestekoabiaduraizanik).
Jariozurrunbilotsuan:
1
v(r )
r n
= 1
vr =0 R
n = f (Re)
(6.9)
Re>2104denean,n6,etaRe>106denean,n9;etav/vr=00,85da.
6.6irudiarenetaadierazpenhorienarabera,jariozurrunbilotsuanabiaduraiauniformeada
erradio osoan, azpigeruza laminarrean izan ezik. Jario laminarrean, ordea, erradio osoan
nabaridaabiaduragradientea.
6.6.2Jariagaiarenbatezbestekoabiadurahodizilindrikoetan
Hodibatenbarrukojarioarenabiaduraezdauniformeaerradioguztian,ardatzeanmaximoa
baita eta hodiaren hormetan zero balioa baitu. Hori dela eta, jariagaiaren batezbesteko
abiadura (v) kalkulatzeko, erradio desberdinetako abiadura puntualak () erabiliko dira
(azkenhoriekPitotenneurgailuazneurdaitezke,6.13ataleanikusikodenbezala).
Definizioz, S azalerako gainazala zeharkatzen duen emari masikoa ( m ) gainazalean duen

batezbesteko abiaduraren (v), jariagaiaren dentsitatearen () eta azaleraren arteko
biderkadura da; emari bolumetrikoa (Q), berriz, abiaduraren eta azaleraren arteko
biderkadura:
74
m = Sv ; Q = Sv
(6.10)
6.11ekuazioanagertzendanolakalkulatzendenbatezbestekoabiadura.
(r)
R
r=
S =R2
r =0
r=0
dS=2rdr
6.7irudia.Hodizirkularretikdoanjariagaiarenbatezbestekoabiadurarenkalkulua.
R
(r )2 rdr
(r )2 rdr
Q
=
v= =
0
2 rdr
(6.11)
6.7 HODIBARRUKOJARIOA
Hodi barruko jariagaien jarioan masaren iraupenaren legea, energiaren iraupenaren legea
etamugimendukantitateareniraupenarenlegeabetetzendira.Energiaosoareniraupenaren
legeabetetzeazgain,sistemagehienetanterminoentalpikoakarbuiagarriakdireneztermino
mekanikoekin alderatuta, energia mekanikoaren iraupenaren legea erabiltzen da. Ondoren
azaldukodirajariagaienjariokooinarrizkoekuazioak:
6.7.1 Masareniraupenarenlegea
Hodi baten barnetik doan eta erreakzio kimikorik jasaten ez duen jariagai batentzat hau
betetzendaegoerageldikorrean:
2
v2,S2
v1,S1
m1 = m2
(6.12)
1 v1 S1 = 2 v2 S2
(6.13)
Jariagaiarendentsitateaaldatzenezbada(sistemaisotermoetakonprimiezinabada):
v1 S1 = v2 S2
75
(6.14)
Q1 = Q2
(6.15)
6.7.2 Mugimendukantitateareniraupenarenlegea
Newtonen bigarren legearen arabera, jariagai baten gain eragiten duten indarren baturak
azelerazioa(edomugimendukantitatearenaldaketa)eragitendu.
Guztiak
F=
d
( mv )
dt
(6.16)
Mugimendukantitateareniraupenlegearenaplikazioairakasgaihonenhelburuetatikkanpo
gelditzen delako ez da gehiago sakonduko. Hala ere 7.3 atalean erabilpenaren adibide bat
ematenda.
6.7.3 Energia mekanikoaren iraupenaren legea, jario konprimiezinetan: Bernouilliren
ekuazioa
5. gaian ikusi den bezala, energia osoaren iraupenaren legea beteko da (5.1 ekuazioa).
Hemen, jario konprimiezinaren legea azalduko da (likidoen kasua, batik bat). Erreakzio
kimikorik gertatzen ez bada eta ingurunearekin berotrukerik ez badu, hau betetzen da
egoerageldikorrean(energia/masaeran):
h=u+
ve2
ve2
h + + gZ h + + gZ w = 0
2
2
1
2
(6.17)
P ve2
P ve2
+
+
+
+
+ + gZ w = 0
u
gZ
u

2
2
1
2
(6.18)
denez,
Sistemantenperaturaaldaketarikezbadago(u=0):
P ve2
P ve2
gZ
+
+
+ + gZ w = 0
2
1 2
2
(6.19)
(P/) terminoak presioenergia zenbatzen du. 6.8 irudian ikusten denez, (P/)1 terminoa
atzetikdatorrenjariagaiak1gainazaleanegitenduenpresioada;(P/)2terminoak,berriz,2
gainazalaren aurretik dagoen jariagaiak gainazala jarioaren aurkako noranzkoan
zeharkatzekoegitenduenpresioaadieraztendu.
Iraupenaren legeko adierazpenean energia zinetikoaren terminoan ve energiaren
batezbesteko abiadura eraginkorra agertzen da, eta ez dator bat masaren batez besteko
abiadurarekin(v).
ve2 =
v2
Etazuzenketafaktoreada,jariomotaren(Re)araberakoa:
Jariolaminarrean,=0,5
Jarioguztizzurrunbilotsuan,1
76
(6.20)
P2
v2,S2
P1
v1,S1
Z1
Z2
6.8irudia.Energiamekanikoareniraupenarenlegea.
Energia mekanikoaren iraupenaren ekuazioko terminoak grabitatearen azelerazioaz (g)

zatitzean luzeradimentsioa hartzen dute (jariagaiaren dentsitateko zutabeluzera; SI
sisteman,metroakdira).Sistemakingurunearekinlaniktrukatukoezbalu(w=0):
P
P
v2
v2
+
+
=
+
+Z
Z

g 2g
1 g 2g
2
(6.21)
Adierazpen hori jariagai idealen Bernouilliren ekuazioa da, eta energia mekanikoaren
iraupenaren legea azaltzen du, hau da, presioenergia, energia zinetikoa eta energia
potentzialarenbaturakonstanteadelahodikopuntuguztietan.Hauda,energiamekanikoen
artekotrukeagertatzenda;izanere,bathanditzenbada,bestebienbaturatxikituegitenda.
Bigainazalenartean,ponparenbatekinlana(W)ematenbazaio:
v2
v2
Z
W
+
+
+
=
+
+Z
g 2g
1
g 2g
2
(6.22)
Orainarte,jariagaiakmarruskadurazgalduduenenergiaezdakontuanhartu(hauda, =0
izan da); baina beste terminoekiko garrantzitsua izan daiteke, jariagaia likatsua bada
bereziki, mugageruza azaldu denean ikusi den bezala. Jariagaiak bi gainazalen arteko
ibilbidean marruskaduraz galdu duen energia adierazten du hf terminoak, jariagaiaren
luzeraunitatetan.
v2
v2
+
+
+
=
+
+ Z + hf
Z
W
g 2g
1
g 2g
2
(6.23)
AdierazpenhoriBernouillirenekuazioada,jariokonprimiezinentzaterabilgarria.Ibilbidean
turbinabatenbidezjariagaiaklanbategingobalu,energiahori(W)gisazenbatukolitzateke.
Hainbat kasuren energia mekanikoaren banaketa agertzen da 6.8 irudian. Termino
mekanikoak izendatzeko, hP (presioenergia edo presiokarga), hV (energia zinetikoa edo
karga zinetikoa) eta hZ (energia potentziala edo altuerakarga) erabiliko dira, eta E
(jariagaiaren energia mekanikoa) hiru terminoen batura izango da; hf kargagalera gisa ere
ezagutzenda.
Marruskaduraz galtzen duen energia, 6.9(a) irudian ikusten den bezala, presioenergia da
(hodiahorizontalaetadiametrouniformedunadelako).Hodianaurreradoanheinean,presio
77
txikiagoa izango du jariagaiak. Horregatik, bi punturen artean marruskaduraz galtzen den

energianeurtzeko,bipuntuetanpresioaneurtzendaetadiferentziakalkulatzenda.
Ponpa baten eragina ikusteko, 6.9(b) irudia aztertuko da. Hodia horizontala eta diametro
uniformekoa bada, hodiko puntu guztietan karga zinetikoa eta altuerakarga mantendu
egitendira;ondorioz,ponpabatezartzeanjariagaiakpresioeranirabaztenduenergia.Hau
da, ponpak jariagaiari presioa emateko erabiltzen dira, eta, ondoren, presio hori beste
energiamekanikobateraeraldatudaiteke.Adibidez,tangabatekojariagaiagoragodagoen
bestetangabateralekualdatzekoponpaerabiltzean,jariagaiaripresioaematenzaio,etahori
altuera(energiapotentzial)bihurtzenda.
6.9(c)edo6.9(d)irudietan,marruskadurazenergiamekanikoagaltzeazgain,2puntuanoso
presiokarga baxua dago (batak altuera irabazi duelako eta besteak abiadura irabazi
duelako),etahoditikdoanlikidoarenlurrunpresioaberdintzenbadu,likidoairakitenhasiko
da.Egoerahorisaihestubeharrekoada,jarioaeteneginbaitaiteke.
(a)
Hodi horizontala
Diametro uniformea
Ponparik ez
2
hF (W2)
hF
hP
E1
Hodi horizontala
Diametro uniformea
(b)
hF (1W)
hV
E2
hZ
E2
hP
E1
hV
hZ
(c)
Diametro uniformea
Ponparik ez
(d)
Hodi horizontala
Ponparik ez
hF
E1
hF
hP
E1
E2
hV
hP
hV
hZ
E2
hZ
6.9 irudia. Energia mekanikoaren iraupenaren legea. (a) marruskaduraz galtzen duen
energia,(b)ponpareneragina,(c)altueradiferentziareneragina,(d)diametroaaldatzearen
eragina.
Ponparenpotentziateorikoa(PotT)kalkulatzeko,Bernouillirenekuazioanjariagaiariematen
zaionenergiamekanikoa(W)lortuondoren,ekuaziohauerabilikoda:
78
PotT ( J / s) = QW g
(6.24)
Ponpenlanerakoetekina()%100bainotxikiagoadenez(ikusi6.14atala),potentzia(PotB)
teorikoa baino potentzia handiagoko ponpa erabili beharko da sisteman (etekina frakzio
eranemanda):
PotB =
PotT
(6.25)
6.1adibidea
Hodi horizontal baten barnetik = 850 kg/m3 dentsitateko eta = 1,5 cP likatasuneko
jariagaiadoa.1mzbanatutakomanometroekin,AetaBgainazaletan250eta200kPaeko
presioa neurtu da, hurrenez hurren. Kalkula dezagun jariagaiak A eta B puntuen artean
marruskadurazgaltzenduenenergia.
250
kPa
200
kPa
Ebazpena
Hodia horizontala denez eta diametro uniformea duenez, energia potentziala eta energia
zinetikoaezdiraaldatzen.Ponparikezdagoenez,W=0da.Ondorioz,marruskadurazgaltzen
duenenergiapresiogalerarenberdinada:
P1 P2
= hf
g g
250103
200103
(m)
(m) = 6 m ( jariagai )
8509,8
8509,8
Marruskadurazgaltzendenenergia850kg/m3kodentsitateaduenjariagaiaren6mda,edo
50kPa.
6.2adibidea
Irudikotangakojariagaiahodibatetikhustenda.Kalkuladitzaguntangarenhusteemariaeta
irudianagertzendirenpuntuetanenergiamekanikoarenterminoekdituztenbalioak,jariagai
metrotan adierazita, baldin eta ] puntuan jariagaiak 9,9 m/sko batez besteko abiadura
badu.
r
1m
d=5cm
URA
d=6cm
v 6 =9,9m/s
10m
5m
o
d=6cm
p
d=4cm
79
Jariagaiaidealadelaonardaiteke(marruskadurazezduenergiarikgaltzen,eta=1).
Datua:jariagaiarendentsitatea=1.000kg/m3
Ebazpena
D,m
S,m2(103)
P,Pa(103)
v,m/s
hP=P/g,m
hZ=Z,m
hV=v2/2g,m
Eosoa,m
101,3
0
10,34
10
0
20,34
Y
0,06
2,827
175,8
6,875
17,94
0
2,4
20,34
Z
0,04
1,257
80,75
15,47
8,24
0
12,1
20,34
[
0,06
2,827
126,8
6,875
12,94
5
2,4
20,34
\
0,05
1,964
42,53
9,9
4,34
11
5
20,34
]
0,05
1,964
101,3
9,9
10,34
5
5
20,34
]puntuanbatezbestekoabiaduraezagunadenez,Q=v6S6=0,01944m3/s.
Xeta]puntuakatmosferarazabalikdaudenez,presioatmosferikoandaude(101,3103Pa).
Bestalde, X tangaren gainazalaren diametroa hodietako diametroen aldean oso handia
denez, hango abiadura baztergarria da. Puntu guztietako energia mekaniko osoa 20,34
jariagaimetroda,presio,abiaduraedoaltueraerakobanaketadesberdinaizanarren.
6.8
MARRUSKADURARENONDORIOZGERTATZENDENENERGIAGALERA
Hodi barruko jariagaien jarioan marruskaduraz galtzen den energiaren terminoa (hf)
agertzen da Bernouilliren ekuazioan. Hodi barruko jarioak marruskaduraz galtzen duen
energiaaldagaihauenfuntzioada:
hf =
P
=f ( v , D , , , L, g , )
g
(6.26)
hodiaren zimurdura da, gainazalaren leuntasunaren adierazlea; alegia, [] = L da. 6.10

irudianikusdaitekehodilatzarenetahodileunarenartekodiferentzia.
leuna
latza
6.10irudia.Hodiarenzimurdura.
Dimentsioanalisiarenbidez,hodizuzenarentzatadierazpenhaulortzenda:
hf =
P
L v2
= f
g
D 2g
(6.27)
fDarcyren marruskadurazenbakiada,dimentsiogabea.Orohar,fmarruskadurazenbakia
Rezenbakiarenetazimurduraerlatiboaren(/D)araberakoada:
f = f ,Re
D
80
(6.28)
Jario laminarrean (Re < 2.100), zimurdura erlatiboaren eragina baztergarria da, eta Re
zenbakiaren alderantziz proportzionala da. Jario guztiz zurrunbilotsuan, ordea, Re
zenbakiaren eragina arbuiagarria da, eta /D zenbakiaren eragina besterik ez du. Tarteko
jarioan,bialdagaieneraginanabarida.JarioaguztizzurrunbilotsubihurtzendenRezenbakia
aldakorrada /Drenarabera,etaMoodyrengrafikoan(6.10irudia)marraezjarraitubatez
bereizitaazaltzenda.6.2taulan,zenbaitmaterialenzimurdurarenbalioakadieraztendira.
Jariolaminarra(Re<2.100):
Tartekojarioa:
Jarioguztizzurrunbilotsua:
f=64/Re
f=f(/D,Re)
f=f(/D)
Colebrooken ekuazioaren bidez (6.29 ekuazioa), esperimentalki lortutako marruskadura

zenbakiarenbalioakdoitzendirahainbatReeta /Dbaliotarako,tartekojariorakoetajario
zurrunbilotsurako.Hauda2100<Re<108tarterakoColebrookenekuaziobaliagarria:
1
D + 2,51
= 2log10
3,7 Re f
f
(6.29)
Moodyren grafikoan (6.10 irudia), fren kalkulu grafikoa egin daiteke (ohartu gaitezen
koordenatulogaritmikoakdauzkala).
Halaber, hainbat kasutarako interesgarria da Karmanen grafikoa erabiltzea (6.11 irudia);
abszisan Karmanen zenbakia Re f adierazten da. Karmanen zenbakiaren propietate

garrantzitsuenaabiadurarekikomendekotasunikezada.
Re f =
D
2ghf
L
(6.30)
Jariagaiaren batez besteko abiadura ezezaguna den baina marruskaduraz galtzen duen
energia ezaguna denerako mugatzen da Karmanen zenbakiaren eta grafikoaren erabilera,
etaabiadurakalkulatzekoerabiltzenda.
6.2Taula.Hodieneraikuntzamaterialbatzuenzimurdurak.
Materiala
Altzairuerrematxeduna
Zementua
Burdinurtua
Burdinagalvanizatua
Altzairukomertziala
Beira
(mm)
0,99,0
0,33,0
0,26
0,15
0,045
0
6.8.1 Hodiezzirkularrak
Hodiaren sekzioa zirkularra ez bada, diametro baliokidea erabiltzen da /D, Re, hf eta
(Re f ) aldagaiakkalkulatzeko.Diametrobaliokideaerradiohidraulikoarenaraberakoada:
DBAL = 4rH
Erradiohidraulikoaondokoaizanik:
81
(6.31)
rH =
bustitako sekzioa
bustitako perimetroa
(6.32)
Adibidez,hodi/ingurunemodukoberotrukagailuetanDdiametrokoingurunearenbarruann
hoditxoz osatutako hodi sorta badago, bakoitzaren kanpodiametroa d izanik, ingurunetik
doanjariagaiarendiametrobaliokideahonelakalkulatzenda:
d (n hodi)
D
2
2 1 2
D
n
d
D nd 2 )
(
4
4 =4
rH =
D
n
d
D + nd
2
2
( D nd )
DBAL = 4rH =
( D + nd )
6.8.2 Marruskadurarenondoriozjariolaminarreangertatzendenenergiagalera
Jariolaminarreanf=64/Redenez,hodizuzenarenhfrenadierazpenorokorreanordezkatzen
bada:
P =
32 vL
D2
(6.33)
EkuaziohoriHagenPoiseuillerenadierazpenada,eta,hodibarrukojariolaminarrean,esan
nahidujariagaiakgaltzenduenpresioabatezbestekoabiadurarekikoproportzionaladela.
6.8.3 Marruskaduraren ondorioz jario guztiz zurrunbilotsuan gertatzen den energia
galera
Jarioaguztizzurrunbilotsuadeneanf=f(/D)denezetaRezenbakiarekikomendekotasunik
ezduenez,hodizuzenazeharkatzean,jariagaiakenergiahaugaltzendumarruskaduraz:
hf =
P
L v2
= f
g
D 2g
(6.34)
Adierazpen horren arabera, jario guztiz zurrunbilotsua denean, jariagaiak galtzen duen
presioabatezbestekoabiadurarenkarratuarekikoproportzionalada.
6.9
BERNOUILLIRENEKUAZIOARENAPLIKAZIOAHODITERIENDISEINUAN
Hoditeriasistemen diseinuan, hainbat egoera agertzen dira. Ondoren azalduko dira

adibideenbidez.
6.9.1Energiagalerarenkalkulua
Marruskaduraz galtzen den energia kalkulatzeko, emaria eta hodiaren ezaugarriak jakin
behardira.
6.3adibidea
Tangabatekbereedukiabestetangabaterahustendu100mkoluzerabaliokideaeta0,05
mkobarnediametrokoaltzairuzkohodibatenbidez.Hodian10l/skoemarianeurtubada,
kalkuladezagunbitangenmailenartekodiferentzia.Jariagaiaurada(=1.000kg/m3eta
=1cP)etaaltzairuarenzimurdura=4,5105mda.
82
H
2
Ebazpena
Bernouilliren ekuazioa 1 eta 2 tangen gainazalen artean aplikatuko da. Bi gainazalak
atmosferara zabalik egonik, bietan presio bera dago. Tangen azalera handia izanik, bietan
energia zinetikoa baztergarria da. Erreferentzia gisa Z2 = 0 hartuko da energia potentziala
zenbatzekoorduan.Ponparikezdagoenez,W=0.Orduan,Bernouillirenekuazioahauda:
H=hf
Ekuaziohorihonelainterpretadaiteke:jariagaiak1gainazaleanduenenergiaerabilgarria(H)
lekuzaldatzekoerabilida(marruskaduragainditzeko,alegia).
Hodiarenbarnediametroa0,1mbada,S=1,964103m2da.
v=Q/S=5,1m/s
Re=0,055,1103/103=2,55105
/D=0,0009
BibaliohoriekinMoodyrengrafikoanbegiratuz,f0,0205lortzenda.
2
P
L v2
100 5,1
= f = 0,025
= 54,4 m denez, bi tangen mailen arteko diferentzia
hf =
D 2g
g
0,05 29,8
54,4mda.
6.9.2Hoditikdoanemariarenkalkulua
Hodiarendiametroajakinaizanik,biegoeraagertzendira:(a)marruskadurazzenbatenergia
galtzendenjakinaizatea,(b)marruskadurazzenbatenergiagaltzendenezjakitea.
Lehenengo kasuan, Karmanen zenbakia Colebrooken ekuazioan edo Karmanen grafikoan
1
kalkulatu
ahal
izateko.
erabil
daiteke
/D
f esleitu
fESL
Bernouilliren ekuaziotik
v kalkulatu
Rekalkulatu
Moodyren grafikoan
f kalkulatu
fESL fKALK =0?
BAI
fKALK
EZ
hf jakina ez bada (edo Bernouilliren ekuazioarekin ezin badaiteke jakin), iteraziokalkulua

eginbeharda,6.11irudianazaltzendenprozeduraz:
6.11irudia.fkalkulatzekoiterazioprozedura.
83
84
0,008
0,01
0,02
0,03
0,04
a
inarr
Lam
di g
u zt
Re
ho
6.12 irudia. Moodyren grafikoa.
guztiz zurrunbilotsua
iz l
eun
ak
/D
103
102
4
3 104
2
1,5
1
8
56
4
5
3 10
2
1,5
1
1
8
6
2
1,5
4
3
1
8
0,05
0,06
0,07
6.13irudia. Karmanengrafikoa.
0
0,0
1
00
0,05
0,025
0,01
0,005
0,0025
0,001
0,0005
0,00025
0,0001
0,00005
/D
85
6.4adibidea
100 mko luzerako eta 0,075 mko barnediametroko altzairuzko hodi baten barnean urak
zirkulatzean 6,6 m galtzen ditu marruskaduragatik. Kalkula ezazu hoditik doan uraren
emaria.
Ebazpena
Karmanenzenbakiakalkulatukoda,marruskadurazgaltzendenenergiajakinabaita:
(Re f ) =2,3410 .Altzairuzkohodiarentzat/D=610

4
KarmanengrafikoaerabilizedoColebrookenekuazioaerabiliz, Re f 7,07.
Beraz,f=0,02izanik,v=2,2m/slortzenda.Ondorioz,Q=9,7l/skoemariadu.
6.5adibidea
Irudian agertzen den sistematik = 750 kg/m3 eta = 2103 kg/ms propietateak dituen
jariagaiadoa.Kalkuladezagunzeindenjariagaiarenhusteemaria.
L =100m
=5105 m
D =0,05m
20m
Ebazpena
Sistemahorretan,haudaBernouillirenekuazioa:
20 =
v2
L v2 v2 1
L
+f
= + f
D 2g 2g
D
2g
Honela interpreta daiteke: 1 tangan duen energia erabilgarria (potentziala) 2 puntuan

energiazinetikoairabaztekoetalekuzaldatzekoerabilida.
Eragiketakeginez,eta=1delaonartuta(bukaeranfrogatubeharrekoa):
v=
392
1 + 2000 f
Taulahonetanagertzendaebazpenerakoprozesuareneboluzioa.
fESLEITUA
0,015
0,0225
0,023
v(m/s)
Bernouillirenekuaziotik
3,56
2,92
2,89
Re
66675
54735
54149
fKALK
Moodyrengrafikoan
0,0225
0,023
0,023
%errorea
50
2,22
0
Sistemanhodibarrukobatezbestekoabiadura2,89m/sdenez,Q=5,7l/semariadago.Re>
104izanik,=1hartzeaonargarriada.
86
6.9.3Gutxienekodiametroarenkalkulua
Qemariagarraiatzekohodisistemadiseinatubehardenean,hodiarengutxienekodiametroa
kalkulatu behar da, marruskaduraz galtzen den energia onargarria izan dadin. 6.14 irudian
agertzendeniteraziokalkuluazebaztenda.
/D etaRe
D esleitu
DESL
Bernouilliren ekuazioan
D kalkulatu,DKALK
Moodyren grafikoan
f kalkulatu
kalkulatu
DESL DKALK= 0?
BAI
EZ
6.14irudia.Diametroareniteraziokalkulurakoprozedura.
6.6adibidea
100 mko luzerako hodi batetik 20 l/s ur garraiatu behar da. Hodia altzairuzkoa da ( =
4,5105m),etamarruskadurazgaltzenduenenergiaonargarria7murda.Kalkuladezagun
hodiarengutxienekodiametroa.
Ebazpena
/D=4,5105/D;
v=Q4/(D2)=0,0255/D2;
Re=2,55104/D
Bernouillirenekuazioanordezkatuz,ondokoadierazpenalortukoda:
2
0,0255
100 D2
hf = 7 = f
D
29,8
BertanDisolatuz:
D =0,2163f
Taulahonetanagertzendaiterazioareneboluzioa.
DESL
(m)
0,05
0,098
0,094
/D
4
(10 )
9
4,59
4,79
v
(m/s)
10,2
2,66
2,89
Re
(106)
10,0
2,655
2,886
f
Moody
0,019
0,0155
0,0155
DKALK
(m)
0,098
0,094
0,094
%errorea
95,811
4,083
0,001
9,4cmkodiametrokohodiaerabilibeharkolitzateke.
6.9.4Ponparenpotentziarenkalkulua
Jariagaiari energia emateko ponpak erabiltzen dira, jariagaiari presioenergia ematen

baitzaio. Bernouilliren ekuazioan agertzen den W terminoak jariagaiak jasotzen duen
energia adierazten du. Ponparen etekina % 100 baino baxuagoa denez, sisteman erabili
beharreko ponparen potentziak Bernouilliren ekuazioan lortutakoa baino handiagoa izan
beharkodu.
PotT
PotB =
(6.35)
87
6.7adibidea
Tangabatekoedukia(ura, =1.000kg/m3, =1cP)berabaino15mgoragodagoenbeste
tangabateanhustenda100mkoluzerabaliokideaeta0,15mkobarnediametroadituen
altzairuzkohodibatenbidez.2tangan2atmosferakopresioabsolutuadago.Hodian50l/s
ko emaria lortu nahi bada, kalkula dezagun ponpak zer potentzia izan behar duen, bere
etekina%75bada.
2atm
2
15m
hodia
L=100m
=5105 m
D=0,15m
1
w
Ebazpena
HaudaBernouillirenekuazioa1eta2tangengainazalenartean(
P2 P1
= 10,34 m delako):
g
W=25,34+hf
Ekuazioa honela interpreta daiteke: jariagaiak energia behar du 15 m igotzeko, presioa
irabazteko(1atm)etalekuzaldatzeko.
Marruskadurazgaltzenduenenergiarenkalkulua:
/D=3,33104;
v=2,83m/s;
Re=4,25105;
Moodyrengrafikoanf0,016lortzenda.
hf=4,4m
Ondorioz,W=29,74m
Ponpakbeharduenpotentziateorikoa(6.24ekuazioa):
PotT(J/s)=0,05(m3/s)29,74(m)103(kg/m3)9,8(m/s2)=14,57103J/s
Sistemanjarrikodenponparengutxienekopotentzia(6.35ekuazioa):
PotB(J/s)=14,57103/0,75=19,43103J/spotentziakoponpaerabilibeharkolitzateke.
6.9.5Potentziajakinekoponparenfuntzionamendua
Potentzia eta etekin jakin bateko ponpak eragin desberdina du sistema bakoitzean, beste
termino mekanikoen arabera. Horregatik, interesgarria da sistema ezagun batean ponpa
jakin bat kokatuta dagoenean ponpak jariagaiaren gain zer eragin duen jakitea. Horrelako
kalkuluak iteraziozkoak dira, lanaren terminoan eta marruskaduraz galtzen den energiaren
terminoanvetafezbaitiraezagutzen.
88
6.8adibidea
Tangabatekoedukia(ura, =1.000kg/m3, =1cP)berabaino15mgoragodagoenbeste
tangabateralekuzaldatzeko,%80koetekinarekindiharduen17kWekopotentziakoponpa
erabilida.Kalkuladezagunlekuzaldatzendenurarenemaria.
2
15m
hodia
L=100m
=5105 m
D=0,15m
1
w
Ponpa
PotB=17kW
=%80
Ebazpena
Bernouillirenekuazioarenarabera,W=15+hf.
Jariagaiak jaso behar duen energia mekanikoa ponparen benetako potentziaren eta
etekinarenaraberakoada:
W=
PotT PotB
=
Q g Q g
Bernouillirenekuazioanordezkatzenbada,adierazpenhaulortzenda:
PotB
L v2
= 15 + f
D 2g
g D2
4
78,54
= 15 + 34,01 f v 2
v
Ikusten den bezala, iteraziokalkulua egiteko, 6.12 irudiko prozedura erabil daiteke. Taula
honetanagertzendaiteraziokalkuluareneboluzioa.
fESL
0,02
0,0152
0,0155
v(m/s)
Bernouilli
3,42
3,61
3,60
Re
fKALK
%errorea
5,13105
5,41105
5,39105
0,0152
0,0155
0,0155
24
1,97
0
Hauda,ponpahonek63,6l/semariaponpatzendusistemahorretan,3,60m/sabiaduraz.
6.9.6Serieanjarritakohodienbarneanmarruskadurarenondoriozgaltzendenenergia
L1,D1,1,v1
L2,D2,2,v2
6.15irudia.Serieanjarritakohoditeriasistema.
89
L3,D3,3,v3
EgoerageldikorreanQkonstanteadenez, Q = vi Si .Nhodisortazosatutakosisteman:
N
hf ,OSOA = hf ,1 + hf ,2 + hf ,3 + L =
f ,i
(6.36)
i =1
Hodien diametroak desberdinak badira, jariagaiaren batezbesteko abiadura desberdina da

bakoitzean. Hodi bakoitzak bere marruskadurazenbakia izango du. Sistema osoan zehar
jariagaiakmarruskadurazgaltzenduenenergiahodizatibakoitzeangaltzenduenarenbatura
da.
6.7adibidea
Lurpean horizontalki doan altzairuzko hodi batek ura darama, eta iheskorronterik daukan
ikusteko, jarioaren presioa neurtzen da lau puntutan (A, B, C eta D). AB eta CD tarteetan
iheskorronterik ez dagoela ikusten da. Kalkula ditzagun (a) AB eta CD tarteetako emariak,
(b) iheskorronterik egotekotan, korronte horren emaria, (c) ihesa non dagoen eta hango
presioazeinden.
PA
PA=600kPa
PB
PB=400kPa
PC=150kPa
PC
PD
PD=100kPa
X
L1=1000m
D=0,05m
=5105 m
L2=1500m
D=0,05m
=5105 m
L3=1000m
D=0,05m
=5105 m
Ebazpena
Bernouillirenekuazioalehenetahirugarrentarteetanaplikatzenbada(jariagaimtan):
ABtartea:20,4=hf,AB
CDtartea:5,1=hf,AB
1
Karmanenzenbakiakkalkulatukodira,Colebrookenekuaziotik
kalkulatzeko:
f
ABtartea:
(/D)AB=0,001
(Re f )
3
AB=7,0710
=6,408
f
fAB=0,02435
vAB=0,906m/setaQAB=1,78l/s
CDtartea:
(/D)CD=0,001
(Re f )
3
CD=3,5310
=6,016
f
90
fCD=0,02763
vAB=0,425m/setaQAB=0,84l/s
CDtartekoemariaABtartekoabainotxikiagoadenez,BCtarteaniheskorronteadago,0,94
l/skoemarikoa.
BC tartea bitan banatuko da: lehenengo tartea X luzerakoa da, eta hortik emari osoa
igarotzenda(1,78l/s).Azkentartean,(1.500X)mluzerakoan,emaria0,84l/sda.
BiazpitarteetanBernouillirenekuazioaebatziz:
P
BXazpitartea: 40,8 X = hf ,BX
g
P
XCazpitartea: X 15,3 = hf , XC
g
Biekuazioakbatzenbadira:
25,5=hfBX+hfXC
hf , XC
X 0,9062
hf ,BX = 0,02435
= 0,02095 X
0,05 29,8
1500 X 0,4252
= 0,02763
= 0,0050925(1500 X )
0,05 29,8
IheskorronteaBpuntutikX=1.168mradago.
6.9.7 Paraleloan kokatutako hodien barnean marruskaduraren ondorioz galtzen den
energia
Hoditeriasareendiseinuanohikoadaparaleloankokatutakohodiakizatea.
Paraleloan dauden hodien sisteman, marruskaduraz galtzen den energia osoa hodi
bakoitzean galtzen denaren berdina da. Jariagaiaren emari osoa banatu egiten da adar
guztietankargagaleraberdinaizateko.
Q=Q1+Q2++QN
(6.37)
hf ,OSOA = hf ,1 = hf ,2 = L = hf ,i = L = hf ,N
(6.38)
Nhodisortazosatutakosisteman:
L1,D1,1,v1
L2,D2,2,v2
LN,DN,N,vN
6.16irudia.Paraleloankokatutakohoditeriasarea.
6.8adibidea
91
1eta2tangenarteanurajariatzendaAetaBhodietatik(=1.000kg/m3,=1cP).Kalkula
dezagunbitangenarteanlekuzaldatzendenurarenemaria.
1
20m
2
Bhodia:
L=20m
D=0,05m
=2,5105 m
Ahodia:
L=30m
D=0,075m
=5105 m
Ebazpena
1eta2tangenartekojarioosoabihodietakojarioenbaturada.Q=QA+QB.
Bernouillirenekuazioarenarabera(jariagaimtan):
Ahodia:20=hf,A
Bhodia;20=hf,B
Ahodia
/D=6,67104;
(Re f ) =7,4210 ;Colebrookenekuazioanordezkatuz:

4
=7,34.
f
vA=7,27m/s;
QA=32,1l/skoemariadu.
Bhodia
/D=5104;
(Re f ) =4,9510 ;Colebrookenekuazioanordezkatuz:

4
=7,46.
f
vB=7,39m/s;
QB=14,5l/skoemariadu.
1eta2tangenarteanlekuzaldatzendenurarenemariosoaQ=46,6l/sda.
6.9.8Hodisareenkalkulua
Hodisareen ebazpenean, komeni da adarkatzepuntuetako energia mekaniko osoa

erabiltzea. Adarkatzepuntu bakoitzean (K), emarien baturak zero izan behar du. Iterazio
prozedura bati jarraitu behar zaio, 6.17 irudian azaltzen den moduan. K adarkatzepuntu
bakoitzeanbaldintzahaubetebeharda:
Qi=0
EK esleitu
EK,esl
Adarbakoitzerako
hf kalkulatu
hf,i
Colebrooken
ekuazioarekin
vi kalkulatu
Adarbakoitzerako
Qi kalkulatu
EZ
92
(6.39)
Kpuntuan
Qi=0?
BAI
Qi
6.17irudia.Hodisareakkalkulatzekoiterazioprozedura.
6.9adibidea
1
20m
Ahodia
L=100m
=5105 m
D=0,05m
10m
Bhodia
L=25m
=5105 m
D=0,075m
Chodia
L=75m
=5105 m
D=0,1m
2
B
Hiru tangaz osatutako sistemaren barnean ura doa. Kalkula dezagun tanga bakoitzaren
husteedobetetzeemaria.
Ebazpena
Egoera geldikorrean K puntura sartzen diren emarien batura eta handik irteten direnena
berdinak dira. Hiru tangetako gainazalak aukeratuko dira Bernouilliren ekuazioan
erabiltzeko; bestalde, hiru hodiek bat egiten duten K puntua ere aukeratuko da. Kalkula
ditzagun1,2,3tangengainazaletakoetaKpuntukoenergiamekanikoerabilgarriak(hP+hV+
hZ).
Energiapotentzialerako2tangarenmailaZ2 =0delahartukoda.Presioatmosferikoaurm
tan10,34mbada:
E1=10,34+20=30,34m
E2=10,34m
E3=10,34+10=20,34m
Hiru tangetako energiak aztertuta, argi dago 1 tanga hustu egingo dela eta 2 tanga bete
egingodela(kontuanizanjariagaiaenergiamekanikoaltuenekogunetikbaxuenekogunera
doala). 3 tangan zer gertatzen den jakiteko, K puntuko energia mekanikoarekin konparatu
beharkoda.
Kpuntukoenergiamekanikoa10,3430,34mtarteanegongoda,egoerageldikorrean.Taula
honetan agertzen da ebazpenaren eboluzioa (K puntura sartzen den emaria > 0 eta Ktik
irtetendenemaria<0direlajotzenda).
Sistemahorretan,Bernouillirenekuazioarenadierazpenakhauekdira:
hf,A=E1EK
hf,B=EKE2
hf,C=E3EKedoEKE3
EK(m)
hf,A(m)
hf,B(m)
hf,C(m)
QA(l/s)
QB(l/s)
QC(l/s)
Qi(l/s)
22
12
15
20
17
8,34
18,34
15,34
10,34
13,34
11,66
1,66
4,66
9,66
6,66
1,66
8,34
5,34
0,34
3,34
3,76
5,68
5,18
4,21
4,81
+26,76
+9,78
+16,71
+24,30
+20,08
+11,76
27,32
21,68
5,03
16,98
+34,75
23,22
10,15
+15,06
1,71
93
17,2
17,3
17,4
13,14
13,04
12,94
6,86
6,96
7,06
3,14
3,04
2,94
4,77
4,76
4,74
+20,39
+20,54
+20,70
16,44
16,16
15,88
0,82
0,37
+0,08
Sistemahorretakoemariakhauekdira:1tangahustuegitenda4,74l/skoemariaz;2tanga
beteegitenda20,70l/semariazeta3tangahustuegitenda15,88l/semariaz.
6.10 GALERAKOKATUAK
Orainarteazaldutakoakhodizuzenerakobaliodu.Halaere,hodisistemagehienetan,hodi
zuzenaz gain, beste hainbat osagarri erabiltzen dira jarioa bideratu eta kontrolatzeko.
Elementu horiek jariagaiari energiagalera eragiten diote, eta osagarria dagoen gune
zehatzeangertatzendenez,galerakokatuderitze.
Hauekdira,besteakbeste,osagarriaipagarrienak(6.18irudianagertzendira):
(1)
(2)
(3)
(4)
(5)
(6)
Hodizatiketaketaadarkatzeak,emariakbatzekoetabanatzeko.
Jarioarennorabideaaldatzekoak(ukondoak,bihurguneak).
Zabalguneketaestuguneak.
Tangenetahodienartekoloturak.
Jarioaetetekobalbulak.
Jarioaerregulatzekobalbulak.
(1)
(2)
(3)
(4)
(5)
(6)
Globobalbula
zabalik
Uhatebalbula
itxita
Asentubalbula
6.18 irudia. Hoditeriasistemetako hainbat osagarri. (1) Zatiketak eta adarkatzeak, (2)
ukondoak eta bihurguneak, (3) zabalguneak eta estuguneak, (4) tangen eta hodien arteko
loturak,(5)globobalbula,(6)erregulaziobalbulak.
Osagarri horiek jariagaiari eragiten dioten kargagalera galerakoefizienteen bidez ematen

da:
hf = K
v2
2g
(6.40)
K osagarriaren galerakoefizientea da. Osagarri bakoitzak bere galerakoefizientea du, eta

Rerenetageometriarenmendekoada.
94
Hoditeriasisteman hodi zuzenaz gain hainbat osagarri badago, orotara jarioak

marruskaduraz galtzen duen energia eta seriean kokatutako hodi zatien eta osagarrien
sistemakeragitendiongaleraberdinakdira:
hf ,OROT = hf ,hodi zuzena +
hf ,osagarria ,i
(6.40)
i =1
6.11 JARIAGAIARENJARIOARENPRESIOMOTAK
ZutikakohodibatjariagaibatezHaltuerarainobetetabadago,hodiarenazpialdekoazalerako
presioajariagaiarendentsitatearen()etaaltueraren(H)araberakoada:
P = gH
(6.41)
Adibidez,hodia760mmmerkuriozbetetzenbada,azpialdean1atmko
presioa neurtuko da. Presio hori lortzeko, hodiak 10,34 m urez beteta
egon beharko luke (uraren dentsitatea merkurioarena baino 13,6 aldiz
txikiagoabaita).
Zeroabsolutuarekiko(hutsarekiko)neurtutakopresioa presioabsolutua
da.Presioatmosferikoarekikoneurtutakopresioari presiomanometriko
deritzo. Itsas mailako presio absolutua 1 atm da, baina presio
manometrikoa 0 atm da. Jariagaien jarioan bi punturen arteko presio
diferentziarekinlaneginohidamaiz.Orduan,bipresioakerreferentzia
puntuberarekikoneurtubehardira.
Jariagaibatenjarioanhirupresiomotaneurdaitezke:
(1) Presio estatikoa: jarioarekiko paraleloa den gainazalean neurtzen den presioa.
Termino hau Bernouilliren ekuazioan erabiltzen dena da (P/g, jariagai mtan
emana).
(2) Talkapresioa: jarioarekiko perpendikularrra den gainazalean neurtzen den presioa.
Termino hau Bernouilliren ekuazioko (P/g)+(v2/2g) terminoa da, jariagai mtan
emana.
(3) Presio zinetikoa: talkapresioaren eta presio estatikoaren arteko diferentzia da;
Bernouillirenekuazioko(v2/2g)terminoada,jariagaimtanadierazia.
6.17irudianazaltzendamanometrodiferentzialenbidezhirupresioakneurtzekomodua.
6.12 PRESIONEURGAILUAK
Jariagaiaren presioa jakitean, jarioari buruzko informazio asko jakiten da. Adibidez, ihes
korronterik dagoen azter daiteke, hoditik doan emaria kalkula daiteke eta ponparen
funtzionamenduaegokiadenazterdaiteke.
Presioaneurtzekogailuakmanometroakdira.mdentsitatekolikidomanometrikozbetetako
Uitxurakohodiakdira;adarbatpresioaneurtunahidenhodikopunturalotzenda,etabeste
muturra atmosferara zabalik uzten edo hodiko beste puntu batera lotzen da. Lehenengo
kasuan, hodiko puntuko presio manometrikoa neurtzen da, eta, azken kasuan, bi puntuen
arteko presiodiferentzia. Azken horiei manometro diferentzialak deritze. Hoditik doan
95
jariagaiarekin nahasezina eta hura baino astunagoa izan behar du likido manometrikoak.
Zenbat eta berdinagoak izan m eta , orduan eta zehatzagoa da presiodiferentzia berdin
baterakoHrenirakurketa.
Hodipiezometrikoakezdulikidomanometrikorikerabiltzen;hodiirekiangorahodinagusitik
doanjariagaiaberaerabiltzenda.
Hodi piezometrikoa
P=gH
m
Manometroa
PPatm=(m)gH
Xenpresio estatikoa
H
m
m
Manometro diferentziala
P1P2=(m)gH
Xentalkapresioa
m
Xentalkapresioa
Yren presio estatikoa
6.19irudia.Presioneurgailuaketapresiomotadesberdinakneurtzekoprozedura.
6.13 EMARIARENNEURKETA
Ezinbestekoa da jarioaren emari masikoa edo bolumetrikoa jakitea, prozesua kontrolpean
edukitzeko.Jarioarenemarianeurtzekogailueiemarineurgailuderitze.Ekipohoriekemaria
zuzeneanedozeharkaneurtzendute.
Emaria zuzenean neurtzen duten neurgailuen adibide bat emarineurgailu birakorrak dira.
Ingurunebatenbarruanbirakadabilengailuazeharkatzendujariagaiak.Jariagaiarenemaria
biragailuakematendituenbirenaraberakoada.Ekipohauekkalibratueginbehardira,bira
kopuruaetaemariaerlazionatuahalizateko.
Beste emarineurgailu batzuk, ordea, emaria zeharka neurtzen dute: jariagaiari presio
diferentzia sorrarazten zaio, eta presiodiferentzia neurtzen dute, ondoren emariarekin
erlazionatu ahal izateko. Horrelako neurgailuak dira, besteak beste, venturimetroa, pita,
diafragmaetaPitotenhodia(ikusi6.20irudia).
D
Lehenengohiruretan,jarioaigarotzekoazaleraestutuegitenda(estutzemaila = 2 da),
D1
eta manometro diferentzialarekin 1 eta 2 puntuetako presiodiferentzia neurtzen da. 1
puntuanjariagaiakhodiosoabetetzendu,eta2puntuanlepoestutikpasatzenda.2puntua
estugunetikahaliketahurbilenegonbehardaneurketaegokiaizandadin.
96
Diafragma
Venturimetroa
Y
Pita
Y
Pitotenhodia
6.20irudia.Presiodiferentzianoinarritutakoemarineurgailuak.
Bernouilliren ekuazioaren arabera, marruskaduraz galtzen den energia baztertzen bada,

diametroa estutzean, jariagaiak energia zinetikoairabaztendupresioenergiamurriztearen
truke.Hala,guneestutikdoanemariaekuaziohonekinzenbatetsidaiteke:
Q = C D A2
P12 2
(1 4 )
(6.42)
CD neurgailuaren zuzenketafaktorea da. Egindako hurbilketak zuzentzen ditu dimentsio

gabeko faktore horrek, eta Re2, eta gailuaren araberakoa da. Hiru gailuetatik
venturimetroak lortzen ditu emaitza onenak; izan ere, lepo estuko azalera (2 gunekoa,
alegia) jakina da, eta pitan eta diafragman, berriz, hurbilketa da. Diafragmetan Re > 105
denean,CD=0,605erahurbiltzenda;pitetanCD=0,98ingurukoada,etaventurimetroetan
CD=0,99ingurukoada.
Pitoten hodiarekin talkapresioa eta presio estatikoa neurtzen dira, eta bien diferentziak
presiozinetikoaematendu.Talkapresioaneurtzenduenmanometroarenadarramugikorra
da,etahodikozenbaiterradiotanabiadurakneurtzenditu((r)abiaduraprofilarekin,batez
bestekoabiadura(v)etaemarialordaiteke).
(r ) =
P2
(6.43)
6.10adibidea
10 cmko barnediametroa duen hoditik = 850 kg/m3 dentsitateko eta = 1,2 cP
likatasuneko jariagaia doa. Pitoten hodia erabiliz, zenbait erradiotan abiadura puntual
hauekneurtudira:
r(cm)
(r)(m/s)
0
2
1
1,7
2
1,4
3
1
4
0,5
4,75
0,1
Kalkulaezazuhoditikdoanjariagaiarenbatezbestekoabiaduraetaemaribolumetrikoa.
Ebazpena
97
dQ = (r )dS = (r )2 r dr
r
r = 5 cm
Q=
(r )2 r dr
r =0
(r)
r = 5 cm
v=
(r )2 r dr
r =0
Emaria kalkulatzeko, irudian azaltzen den integrala ebatzi behar da. Lauki zuzenen
hurbilketazkometodoaerabiliz,ebazpenareneboluzioataulahonetanagertzenda:
r
(cm)
(r)
(m/s)
(r)2r
(m2/s)
r
(m)
((r )2 r )
r (r )2 r
(m /s)
m /s
0
1
2
3
4
4,75
5
2
1,7
1,4
1
0,5
0,1
0
0
0,107
0,176
0,188
0,126
0,030
0
0,01
0,01
0,01
0,01
0,0075
0,0025
0,053
0,141
0,182
0,157
0,078
0,015
5,341104
1,414103
1,822103
1,571103
5,832103
3,731105
Q5,961103m3/skoemariakalkulatzenda,etabatezbestekoabiadura,v=0,76m/s.
6.14 JARIAGAIAPONPATZEKOGAILUAK
Jariagaiak lekuz aldatzeko erabiltzen den hodisisteman (hodi zuzena eta osagarri anitzen
batura) energia galtzen da marruskaduraz. Hori dela eta, geroz eta energia erabilgarri
gutxiagogeratzenzaiojariagaiari.Moduberean,xurgaketapuntuabainoenergiamekaniko
altuagoko gunera aldatu nahi bada (presio handiagoko gunera, gorago dagoen gunera edo
energiazinetikohandiagokogunera),kanpoaldetikenergiamekanikoaemanbeharzaio.
Jariagailikidoarienergiamekanikoaemateko ponpakerabiltzendira.Jariagaiagasadenean,
haizagailu eta konpresoreak erabiltzen dira. Atal honetan, jariagai likidoak ponpatzeko
gailuakazaldukodirabakarrik.
Likidoakponpatzekoekipoakbitaldenagusitanbanatudaitezke:
(a) Desplazamendupositibokoak.
Jariagaia ingurune baten barruan dagoen eremuan itxita dago, eta pieza higikor baten
mugimenduak eremu horretatik hodira desplazatzen du. Jariagaiari zuzenean presio
energia ematen dio. Ponpa horiek irteerapuntuan presio altuak emateko gai diren
arren,emaribaxuakponpatzekoerabiltzendira.
Piezahigikorrarenfuntzionamenduarenaraberabimotatakoakizandaitezke:
(a.1)Atzeraaurrerakohigidurakoponpak.
Zilindro baten barnean higitzen den pistoi baten bidez jariagaia bultzatzen duen
ponpada.Presioaltuakematekogaida,bainasolidoakesekitadauzkatenlikidoak
ezindituponpatu.Horrelakoakdirapistoiponpaetamintzponpa(6.18irudia),eta
atzeraezekobalbulakerabilibehardira.
98
(a.2)Ponpabirakorrak.
Ingurune baten barnean, beren inguruan ia tarterik utzi gabe, elkarrekin
engranatzendirentorlojubirakariekhortzenarteangarraiatzendutelikidoa(6.18
irudia).
(b) Ponpazentrifugoak.
Industria kimikoan erabilera zabalena duten ponpak dira. Emari bolumetriko handiak
mugitzeko erabiltzen dira, baina ezin dute lan egin oso presio altuetan. Jariagai
likatsuekinnekezlanegitendute,bainasolidoenesekidurakponpatzekoaproposakdira.
Motor elektrikoak ingurune barruan dagoen gurpila abiadura handiz birarazten du
(4.000 bira/min, gutxi gorabehera), eta jariagaia gurpilaren ardatzetik elikatzen da.
Barruan, gurpilak energia zinetikoa ematen dio jariagaiari (abiadura angeluarra);
irteeran, hodirako konexioa egitean, jariagaiaren energia zinetikoa presioenergia
bihurtzenda.Gurpilapalakurbatuzosatutadago(6.21irudia).Ponpazentrifugoenlana
etaetekinagurpilentamainarekinetabiraabiadurarekinaldatzenda.
Pistoiponpa
Mintzponpa
Ponpa birakaria
Ponpa zentrifugoa
6.21irudia.Ponpamotak.
Ponpa zentrifugoak jariagaiari eman diezaiokeen presioa (karga, W) gutxitu egiten da

ponpatzenduenemariarekin(Q).Halaber,ponpaketarenetekinaemariarenaraberakoa
da,etamaximobatetikigarotzenda.Ponpazentrifugoarenkurbaezaugarriakjariagaiari
ematendionkarga(W)vsponpatzeemaria(Q)etaetekina()vsQadierazpenakdira,
99
ponpa bakoitzerako eta gurpilen diametro eta biraabiadura finko baterako emanak.
6.22irudian,ponpazentrifugobatenkurbaezaugarrienadibideaagertzenda.
W (m)
etekina
(%)
biraabiadura
gurp.diametroa
Karga osoa
Q (l/h)
6.22irudia.Ponpazentrifugoarenkurbaezaugarritipikoak.
Ponpak eman dezakeen energia mekaniko osoa ez zaio, ordea, jariagaiari heltzen, energia
mekanikoaren zenbait galera baitaude. Galera garrantzitsuenak jariagaiaren eta
ingurunearen arteko marruskadura eta gurpilaren eta ingurunearen arteko marruskadura
dira. Galera horiek guztiak kontuan hartuta, ponpak jariagaiari eman diezaiokeen energia
osoa (WB) eta jariagaiari benetan heltzen zaion energia (WT), ponparen etekin osoak ()
lotzenditu,6.25ekuazioarenantzera:
WT
WB
(%) = 100
(6.44)
6.20 irudiko kurba ezaugarria aztertzen bada, ohartzen gara ponpatu nahi den emaria
handiagoa den heinean, jariagaiari ematen dion karga (W) txikiagoa dela emari txikietan
ezik.Halaber,jariagaiarienergiamaximoaemandiezaion,emarijakinbatponpatubehardu,
bainaetekinamaximoaizatetikurrungelditzenda.
6.14.1Ponpazentrifugoenfuntzionamendurakobaldintzak:NPSH
Ponpara sartzen den jariagaiak abiadura angeluar izugarria hartzen du gurpil birakariak
bultzatuta, eta, ondorioz, presio estatikoa gutxitzen du. Ponparen sarrerako hodiko
presioarekin alderatuz presioa asko txikitu bada edo laneko tenperatura oso altua bada,
ponpatzen ari den likidoa lurrundu egin daiteke (presio estatikoa likidoaren lurrunpresioa
baino txikiagoa denean) eta, hala, bolumena handitu. Sortzen diren lurrunburbuilak
gurpilaren irteeraeremura pasatzean, presio handiagoko gunera pasatzen dira (abiadura
angeluarra presioenergia bihurtzen baita) eta kondentsatu egiten dira. Fenomeno horri
kabitazio deritzo. Ponparen egitura mekanikoan kalte handiak sortzen ditu, eta ponpen
bizitzalaburtzendu;beraz,saihestubeharrekofenomenoada.
Ponparensarrerakopresioaponpatzenaridenlikidoarenlurrunpresioabainoaltuagoabada
(lanerako tenperaturan neurtua, noski), kabitazioa saihets daiteke. Kabitazioa saihesteko
gainpresiohorriponparenXurgaketarakoKargaGarbiaedo NPSH(ingelesezko Net Positive
Suction Headen akronimoa) deritzo, eta ponparen sarreraeremuko talkapresioan eta
lanerakotenperaturanlikidoakduenlurrunpresioarenartekodiferentziagisadefinitzenda
(jariagaimtanadieraziak):
100
PS
v S2 P 0
NPSH =
+
g 2g g
(6.45)
s azpiindizeak ponparen sarrerapuntua adierazten du, eta P0 likidoaren lurrunpresioa da

lanekotenperaturan.
NPSH > 0 bada, kabitazioa saihesten da, eta zerotik gertuago dagoen heinean, kabitazioa
gertatzekoarriskuahandituegitenda.NPSH=0denunean,kabitazioahastenda.
6.23 irudiko adibidearen NPSHren adierazpena sistemako aldagaien funtzioan adierazten
bada:
NPSH =
P1 P 0
v2
+ 1 H hf
g
2g
(6.46)
Kabitazioa saihesteko egokia izango litzateke xurgaketaeremuko presioa (P1) eta abiadura
(v1) handitzea, laneko tenperatura txikitzea (lurrunpresioa txikitzeko), xurgaketaeremua
bainobeheragojartzeaponpa,etabideanhodileunagoakerabiltzeamarruskadurazenergia
gutxiagogaltzeko.
S
W
H
1
6.23irudia.Ponpazentrifugoarenkokapena.
6.11adibidea
28,3 m3/h ur lekualdatzen da 2 atmko presio manometrikoan dagoen 1 tangatik
atmosferara zabalik dagoen 2 tangara, 100 mko luzera baliokideko eta 7,5 cmko barne
diametroko hodi baten bidez (hodiaren zimurdura = 5105 m da). Kalkula ditzagun (a)
erabili beharreko ponpa zentrifugoaren potentzia (etekina % 75 bada), (b) ponparen
kokapen horretan kabitaziorik gertatzen den, eta (c) hala bada, ponpa gehienez zer
altueratanjardaitekeen.
S
W
30m
101
Datuak:lanekotenperaturan,urarenlurrunpresioaP0=25mmHgda. =1.000kg/m3eta
=1cPhardaitezke.
Ebazpena
(a)1eta2tangengainazalenartekoBernouillirenekuazioakhaudio:
20,68 + W = 30 + hf
Jariagaiaklekuzaldatzeanmarruskadurazgaltzendenenergiakalkulatukoda:
v=1,78m/s;Re=1,33105;/D=6,7104.Moodyrengrafikoanf0,0205lortzenda.
Beraz,hf=4,4m.
W=13,72m;
PotT=1,08103J/s;
PotB=1,44kJ/s
(b)SistemahonetakoNPSHbalioakalkulatukoda:
P0=25mmHg=0,34urm
v1baztergarriada,1puntugisatangarengainazalaaukeratudelako.
NPSH = 20,68 0,34 30 4,4 = 14,06 m <0
Ponpankabitazioagertatukoda.
(c)KabitazioahasidadinNPSH=bada: 0 = NPSH = 20,68 0,34 H* = 20,34 m
1tangarenmailabaino20,34mgoragojardaitekegehienezponparensarrera.hf =0hartu
da,kabitazioahasteanetenegitenbaitajarioa.
102
7.GAIA
KANPOJARIOA.JARIAGAIENJARIOAN
OINARRITUTAKOBEREIZTEERAGIKETAK
Kanpojarioa.Jariagaienjarioanoinarritutakobereizteeragiketak
104
6.gaianhodienbarrukojariagaiengarraioaaztertuda,energiareniraupenarenikuspuntutik.
Hala ere, ingeniaritza kimikoan, hainbat ekipotan jariagaia solidoa inguratuz jariatzen da.
Jario mota horri kanpojario deritzo, eta gai honetan fenomenoa eta fenomenoan
oinarritutako bereizteeragiketak azalduko dira. Adibidez, absortzioa gauzatzeko dorre
beteek, ohantze finkoko erreaktoreek edo ohantze fluidizatuko erreaktoreek kanpojarioa
daukate,jariagaiasolidoainguratuzjariatzendelako.
Kanpojarioanoinarritutakobereizteeragiketakaplikaziozabaladaukateindustriakimikoan,
iragazketa, jalkipena eta bereizketa hidraulikoa lekuko. Eragiketa horietan, grabitatearen
indarrazetaflotazioindarrezgainera,jariagaiarenetasolidoarenartekomarruskaduraeta
inertziaindarrek eragiten dute, eta ekipoen diseinua egiteko orduan berebiziko garrantzia
daukate.
7.1 GAINAZALSOLIDOARENETAJARIAGAIARENARTEKOMARRUSKADURA
Jariagaibatgainazalsolidobateninguruanmugitzenbada,jariagaiarienergiagaleraeragiten
dion marruskaduraindarra dago. 6. gaian azaldu da jariagaiaren likatasuna dela
marruskadura sortzen duen faktorea. Esperimentalki behatzen denez, solidoaren eta
jariagaiarenarteanmarruskaduraindarhausortzenda:
F = fD A
v 2
(7.1)
jariagaiaren dentsitatea, v jariagaiaren eta solidoaren arteko abiadura erlatiboa muga

geruzatikat,Asolidoarenetajariagaiarenartekotopatzeazalera(aurrezaurrekoa)etafD
marruskadurazenbakia izanik. Ekuazioaren zeinu negatiboak adierazten du marruskadura
indarraetajarioarennorabideaaurkakoakdirela.Atopatzeazalerasolidoarengeometriaren
araberakoa da. Jarioaren norabidean zorrotzak diren solidoek A txikia daukate (forma
aerodinamikoadaukatelaesatenda),etakamutsakdirensolidoek,berriz,Ahandiadutenez,
marruskadurahandiagoasortzendiotejarioari.
Kanpojarioan Reynolds zenbakia partikula solidoaren diametro baliokidearekiko (dP)
definitzenda:
ReP =
dP v
(7.2)
fDmarruskadurazenbakiadimentsiogabeada,etasolidoarenformarenaraberakoada:
fD=f(ReP,solidoarengeometria)
7.1 irudian, zilindroaren inguruko jarioan mugageruza fluidodinamikoak duen eboluzioa
agertzen da (zilindroaren goialdean gertatzen dena adierazten da soilik, ardatzetik ikusia,
behekoasimetrikoabaita).
ReP baxua denean, jarioa guztiz laminarra da, eta jario likatsuaren efektua eremu ilundu
guztian agertzen da. ReP handitu ahala, jario likatsuaren eremua txikitu egiten da.
Zilindroarenatzealdeanzurrunbiloaksortzenhastendira.RePgehiagohanditzean,jariagaiak
daraman inertziagatik mugageruzak ez dauka gainazal solidora itsatsita mantentzeko
gaitasunik, eta bereizten hasten da. Jario likatsuaren eremua izugarri murrizten da, eta
eremuhorretanlorratzaksortzendira.
105
7.2irudian,esferentzakofDmarruskadurazenbakiarenetaRePrenartekoerlazioaazaltzen
da.Irudianikustendenez,jariolaminarradenean(ReP<1),RePhandituahalamarruskadura
zenbakiaizugarritxikitzenda.Tartehorretan,Stokesenerlazioabetetzenda:
fD =
24
ReP
(7.3)
jario likatsuaren efektua
ReP =1
Jario laminarra
dP
ReP =50
Tarteko jarioa
dP
ReP =105
Jario zurrunbilotsua
dP
7.1 irudia. Zilindroa zeharkatzen duen jarioak RePren arabera duen eboluzioa (ilundutako
azaleranjariolikatsuarenefektuanabaritzenda).
RePhanditzean,marruskadurazenbakiarentxikitzeamotelduegitenda,eta103105tartean
ia balio konstantea hartzen du. ReP 5105 inguruan, batbatean txikitu egiten da muga
geruzazurrunbilotsuabihurtzendenean,bainaRePhanditzeanberrirohandituegitenda.
fD
102
=0,5
=0,806
100
Esfera, =1
102
102
100
102
104
106
ReP
7.2 irudia. Partikulen marruskadurazenbakiaren eboluzioa RePren eta esferikotasunaren

arabera.
Ohantzeetako edo dorre beteetako partikulak ez dira esfera perfektuak, ordea. Partikulen
geometriakarakterizatzeko, esferikotasuna()erabiltzenda.Hala,marruskadurazenbakia
106
vsRePgrafikoakesferikotasunarenaraberaemandaitezke.Definizioz,partikularenbolumen
bereko esferak izango lukeen azaleraren eta partikularen benetako azaleraren arteko
erlazioairudizkoesferarendiametrobaliokideadBALerabilikodaRePrenkalkuluan.
Ageriandagoenbezala,esferarenesferikotasuna1da.
3
VEsfera = L3 = ( dBAL )
6
6
3
dBAL = L = 1,241L
Bolumena = V = L3
L
L
L
d
4 BAL
2 = 3 = 0,806
=
6L2
6
Laldekokuboarenesferikotasunaetadiametrobaliokidea =0,806etadBAL=1,241Ldira,
hurrenezhurren.
7.2
OHANTZEPOROTSUENBARNEKOJARIOA:GAINAZALSOLIDOARENETA
JARIAGAIARENARTEKOMARRUSKADURA
Sarri erabiltzen dira partikula solidoz betetako ohantzeak edo dorre beteak ingeniaritza
kimikoko hainbat eragiketatan, erreakzio katalitikoak, absortzioak, lixibiazioak, iragazketak
eta abar egiteko. Sistema horietan partikula solidoek osatzen duten ohantze poroduna
zeharkatzendujariagaiak,eta,marruskaduraz,energiagaltzendu.
v0=Q/A
A
kanalak
v =v0/
7.3 irudia. Ohantze porodun finkoaren barneko jariagaiaren jarioa aztertzeko Kozenyren
hurbilketa. Q (jariagaiaren emari bolumetrikoa), A (hodiaren sekzioa), L (ohantzearen
altuera),(ohantzearenporositatea),v0(ohantzerikgabejariagaiakizangolukeenabiadura),
v(ohantzeanzeharjariagaiarenabiadura).
Ohantzeporodunenezaugarrinagusiahustasunaedo porositateaeta solidoenfrakzioadira
(eta1,hurrenezhurren):
=
bolumen hutsa
ohantzearen bolumena
107
1 =
solidoen bolumena
ohantzearen bolumena
Ohantze poroduna zeharkatzean jariagaiak marruskaduragatik jasaten duen energia

galerarenazterketateorikoaegiteko,Kozenyrenhurbilketaerabilikoda.Hurbilketahorren
arabera,ohantzeporodunarenbarnekojariagaiarenjarioakanalbihurgunetsuparaleloetan
gertatzen da, eta barnejarioan aplikatutako ekuazioak jariagaiaren kargagalera
kalkulatzekoerabildaitezke.
ReP<1denean(jariolaminarra),Kozenyrenekuazioaerabildaiteke:
150(1 )2 Q
P
=

3 2
L
dP A
(7.4)
ReP>103denean(jariozurrunbilotsua),Carmanenekuazioaerabildaiteke:
P 1,75(1 ) Q
=

L
3 dP
A
2
(7.5)
Ergunenekuazioatarteguztietarakoerabiltzenda:
150(1 )2 Q 1,75(1 ) Q 2
P
=
+

3 2
3
L
d
A
d
A
P
P
(7.6)
Agerian geratzen denez, jario laminarrean, P abiadurarekiko proportzionala da, eta jario
zurrunbilotsuan, berriz, v2rekiko proportzionala da, barnejarioan gertatzen den bezala
(ikusi6.33eta6.34ekuazioak).
7.3 PARTIKULENMUGAABIADURAJARIAGAIETAN
Demagunmmasako,pdentsitateko,VPbolumenekoetaddiametrokopartikulaesferikoa
dentsitateko jariagai batean grabitatearen eraginaz erortzen dela (7.4 irudia). Partikulari
indar hauek eragiten diote: partikularen pisua, Arkimedesen bultzadaindarra eta
mugimenduari jariagaiak jartzen dion marruskadura. Partikula esferikoa bada, partikularen
masaVPPda.
VPg
1
fD Av 2
2
VPPg
7.4irudia.Partikularenmugimenduajariagaiarenmuinean.
Newtonen bigarren legearen arabera, partikularen gain eragiten duten indarren

d
erresultanteak mugimendu kantitatearen aldaketa eragiten du F = ( mv ) . Hasiera

dt
108
batean, indarren erresultantea nulua ez denez, gero eta abiadura handiagoa hartzen du,
baina,horrenondorioz,marruskaduraindarraerehandiagoada(abiadurarenkarratuarekiko
aldatzenbaita).Indarrenerresultanteazerodenunetikaurrera,abiadurakonstanteaizango
du. Abiadura horri mugaabiadura deritzo, eta bereizketaekipo gehienetan egoera ez
geldikorrekotarteaosolaburraizatendenez,abiadurahorrekinerortzendirelaonardaiteke.
Abiadurahorida,adibidez,hegazkinetikjauzieginetadenboragutxiraparaxutistekhartzen
dutena.
1
Egoerageldikorrean,beraz, 0 = ( P )VP g fD Av 2 da.Eta,hortik,partikularenmuga
2
abiadura(v)lordaiteke:
v =
2g ( P )VP
fD A
(7.7)
Partikula esferikoen kasuan, marruskaduran agertzen den azalera (partikularen topatze

azalera)A=(/4)d2da,etapartikularenbolumenaVP =(1/6)d3denez,VP/A=(2/3)dda.
Ekuazioanordezkatzenbada,adierazpenhaulortzendamugaabiadurakalkulatzeko:
v =
4g ( P ) d
3 fD
(7.8)
Jariagai batean libreki erortzen ari den partikula baten mugaabiadura partikularen
dentsitatearen eta partikularen diametroaren araberakoa da: zenbat eta handiagoak izan
biak, orduan eta azkarrago erortzen da. 7.5 irudian, galenaren eta kuartzoaren muga
abiadurarenkurbakadieraztendirapartikulentamainarenarabera.
0,55
0,50
0,45
kuartzoa
galena
0,40
v (m/s)
0,35
0,30
0,25
0,20
0,15
0,10
0,05
0,00
0,00
0,03
0,06
0,09
0,12
0,15
d (cm)
7.5irudia.Galenarenetakuartzoarenmugaabiadurapartikuladiametroarenfuntzioan.
Orain arte aipatutako ekuazioek libreki erortzen den partikularen mugaabiadura
kalkulatzeko balio dute, hau da, jalkiera libre edo idealerako; hala ere, kasu gehienetan,
partikula multzo handia egoten denez, batera erortzen ari diren partikulen artean
elkarreraginadago,erortzeaedojalkitzeaoztopatzenbaitute.Partikulaastunakarinakbaino
azkarrago jalkitzen direnez, partikula arinak desplazatu egiten dira partikula astunen
109
beheranzko mugimenduan. Jalkitze mota hori jalkiera oztopatua da. Beraz, arestian
lortutakoekuazioakaplikagarriakizandaitezen,zuzenketaeginbeharda,benetakojalkiera
abiadurahorrelakalkulatutakoabainotxikiagoaizatenbaita.
Jariagaiz eta solidoz osatutako nahastearen likatasun eta dentsitate eraginkorrak (biak
porositatearen araberakoak) erabiltzen badira, jalkiera oztopatuan eta jalkiera librean
kalkulatutakomugaabiadurakerlazionadaitezke:
v = v 2 10 1,82(1 )
(7.9)
7.4 OHANTZEFLUIDIZATUENBARNEKOJARIOA
Ohantze porodunak finkoak edo fluidizatuak izan daitezke. Lehenengoetan, partikula
solidoak finko daude; ohantze fluidizatuan, berriz, jariagaiak solidoak arrastatzen ditu.
Horrelako ekipoetan jariagaia behealdetik elikatzen da, ohantzeko partikulak gorantz
arrastatu ditzan. Horrelako ekipoak erreakzio katalitikoak egiteko erabiltzen dira; izan ere,
jariagaiarenetakatalizatzailepartikulenartekoukipenegokiagertatzendenez,tenperatura
hobetokontroladaiteke.
7.6 irudian, jariagaiaren abiadura oso handia ez bada, ezin izango ditu partikula solidoak
arrastatu, eta ohantzea finko mantenduko da, presiogalera proportzionalki handituko da
(jariolaminarradelako)etaporositateaetaohantzearenluzerakonstantemantendukodira.
Partikulen mugaabiadura berdintzen den abiaduraz elikatzean (vF*, fluidizaziorako
abiadura minimoa), partikulak arrastatzen hasiko da jariagaia, eta ohantze fluidizatua
izeneko portaera hasiko da. Abiadura handitzen bada, P ia ez da handituko, baina
porositateaetaaltueraproportzionalkihanditukodira.Elikaduraabiaduraosohandiabada,
partikulak ohantzetik kanpora arrastatzeko arriskua dagoenez, saihestu beharreko egoera
da. Fluidizaziorako abiadura minimoa (vF*) eta maximoa (vF**) kalkulatzeko Ergunen
ekuaziokoadierazpenaerabilikoda.
1,75 ( vF* )
g ( P ) =
vF*:
vF**:
ReP<1
1<ReP<500
ReP>500
dP 3
150 (1 )vF*
dP2 3
g( P )dP2
v =
18
**
F
vF** =
4g( P )dP
3 fD
vF** =
fD =
3g( P )dP
110
(7.10)
(7.11a)
18
ReP3/ 5
(7.11b)
(7.11b)
v<vF*
P
L0
L0
v>vF*
v=vF*
Ohantze finkoa
Ohantze fluidizatua
vF*
Arrastea
vF** v
7.6 irudia. Ohantze fluidizatuaren porositatea, ohantzearen altuera eta jariagaiak jasaten
duenpresiogalerajariagaiarenabiadurarenfuntzioan.
7.5 JARIAGAIENJARIOANOINARRITUTAKOBEREIZTEERAGIKETAK
Jariagaiak eta solidoek osatutako nahaste heterogeneoak bereizteko, hainbat eragiketa
erabiltzen da industria kimikoan, zein baino zein garrantzi handiagokoa. Besteak beste,
bereizketahidraulikoa,jalkipenaetairagazketaaipadaitezke.
7.5.1Bereizketahidraulikoa
Dentsitatedesberdinekopartikulasolidoakbereiztekoerabiltzenda;adibidez,meategietan.
Jariagai bat ekipoaren behealdetik elikatzen da abiadura jakin batekin, bi solidoak bata
bestetikbereizteko,mugaabiaduradesberdinabaitute.
111
Partikulen diametrotartea
0,55
(a)
0,50
a
len
a
g
0,45
0,40
0,20
0,15
0,10
0,05
a
tzo
(c)
(b)
(d)
0,03
0,0
4
0,00
0,00
r
k ua
5c
m
0,25
v
=0 1 =
,09 0,1
8
m
/s m/s
0,30
v2
v (m/s)
0,35
0,06
0,09
0,12
0,15
d (cm)
7.7 irudia. Galenaren eta kuartzoaren mugaabiadurak, eta bereizte hidraulikoan lortutako
bereiztemaila.
kuartzoa (dena)
+galena(txikienak)
galena
+
kuartzoa
galena
sarea
v =0,18m/s
jariagaia
jariagaia
7.8irudia.Galenarenetakuartzoarennahasteabereizketahidraulikozbanatzekosistema.
Demagun dentsitate desberdineko partikula sorta bat bereizi egin behar dela (galena eta
kuartzoa).MaterialendentsitateakGALENA(7.500kg/m3)>KUARTZOA(2.650kg/m3)dira,etabi
materialenpartikulakd*dd*muturrekodiametroentartekoakdira(0,0003d0,0012
m).7.7irudian,bimaterialenmugaabiadurakirudikatudira.
Nahastea7.8irudianagertzendenekipoansartuetajariagaia(ura,adibidez)zirkularaztenda
behetikgora,v1=0,18m/skoabiaduraz.7.7irudianikustendenez,0,00045<d<0,0012m
tartekogalenapartikulaguztienmugaabiadura0,18m/sbainohandiagoadenez,partikula
horiek(galenasoilik)ohantzearenazpiangelditukodira((a)eremua);bestepartikulaguztiak
112
[0,00030,00045 m tarteko galenapartikulak eta 0,00030,0012 m tarteko kuartzo

partikulak]ekipoangoraarrastatzendituurak,etaaldamenetikkanporatzendira.Zatikihori
0,00045 mko diametroko bahe batekin bereizten bada, alde batetik, 0,000450,0012 m
tarteko kuartzoa lortzen da ((b) eremua), eta, bestetik, 0,00030,00045 m tartean
kuartzoarenetagalenarennahastealortzenda.Prozeduraberarijarraitzenbazaioabiadura
(v2=0,09m/s)erabiliz,bikonposatuakerabatbereiztealordaiteke((c)eta(d)eremuak).
7.5.2Iragazketa
Iragazketaz, likidoan esekita dauden solidoak inguru iragazle batetik pasaraztean bereizten
dira. Ohantzeko partikulen artean eta inguru iragazlearekin dauden indarren ondorioz,
partikulak euskarri fisikoan atxikita geratuko dira, eta ohantzearen irteeran jariagai garbia
lortuko da. Jariagaiak ohantzea zeharkatzeko energia mekanikoa behar du, ohantzeak
sortzen duen marruskadura gainditu ahal izateko. Sarreraren eta inguru iragazlearen
irteeraren arteko presiodiferentzia edo indar zentrifugoa izan daitezke horren eragile.
Hemen,presiodiferentzianoinarritutakoiragazketaeragiketakazaldukodira.
t=t
t=0
Elikadura
(esekidura)
Elikadura
(esekidura)
Esekidura
Esekidura
Opila
Iragazlea
Iragazia
Esekidura
Opilaren
Erresist,RT
Iragazlearen
Erresist.,RF
Opila
Iragazlea
PT
PF
Iragazia
7.9 irudia. Iragazketa. Iragazleak eta opilak jartzen duten erresistentzia eta marruskadurak
eragindakoenergiagalerak.
Azken horien artean, hutsezko iragazketa eta presiopeko iragazketa daude. Lehenek
iragazlearen irteeran hutsponpa batekin hutsa egiten dute, eta azkenek, berriz, esekidura
presiohandianelikatzenduteponpenbidez.
Esekidura elikatzen hastean, jariagaiak iragazlearen erresistentzia (RF) bakarrik gainditu
behardu,eta PFpresioerorketasortzendio.Bainapartikulasolidoakiragazleanatxikitzen
diren une berean, opila sortzen doa, eta horrek erresistentzia gehigarria sortzen du (RT).
Iragazketaeginahala,opilaetaopilakeskaintzenduenerresistentziahaziegitendira,nahiz
113
eta RF konstantea den. Horregatik, iragazketadenborak aurrera egitean, opilak eta

iragazleaksortzendutenpresioerorketa(P=PF+PT)handituzdoa.
Iragazketaelkarrenkontrakobimodutanegindaiteke:
presio konstantepean: esekiduraren sarrerako presioaren eta iragazlearen irteerako
presioaren arteko diferentzia konstante mantentzen da eragiketan. Horregatik, indar
eragileakonstantemantendubainapresioerorketahandituegitendenez,denboranaurrera
eginahala,iragaziarenemariagutxituzdoa.
emarikonstantepean:eragiketajarraituakegiteaniragaziarenemarikonstantealortunahi
izatenda.Horihorrelaizandadin,eragiketanindareragileahanditubeharda.
Haudapresiokonstanteandihardueniragazlebatendiseinuekuazioa:
w
1
dV
2
=
dt P(Vf + Ve ) A
(7.12)
A iragazlearen azalera, Vf iragazibolumena, Ve iragaziaren bolumen baliokidea (iragazleak

adinako erresistentzia egiten duen opilaren lodiera lortzeko iragazibolumena), opilaren
erresistentzia espezifikoa eta w opilean gelditzen den solidomasa iragazitako bolumen
unitatekoizanik.
Opila konprimigarria bada, erresistentzia aldakorra izango du. Oro har, adierazpen honen
araberakoada:
= 0 P n
(7.13)
Partikulazurrunarentzakon=0izanik.
7.5.3Jalkieraetaloditzea
Esekidura bat bereizteko erabiltzen den eragiketa da. Geldikor dagoen esekidura bateko
partikulasolidoakjariagaianerortzendira(jalkitzea),etagoialdeanlikidogarbikoeremuaeta
behealdean solido kontzentratuko eremua sortzen dira. Esekidura baten jalkieraprozesua
azaltzen da 7.10 irudian. Hasieran, partikula guztiek jalkiera librea daukate: (B) eremua.
Haren gainean likido garbiaren eremua (A) agertzen da. Denborak aurrera egin ahala, H
modu konstantean txikitzen da, eta (D) eremu berri bat sortzen da, jalkitako partikulez
osatua. Era berean, (B) eta (D) eremuen artean trantsizioeremu bat (C) sortzen da.
Aurrerago, (B) eta (C) eremuak desagertuz doaz, eta (D) eremuaren konpresioa hasten
denekounearidenborakritikoderitzo.
t0
H0
C
D
C
D
7.10irudia.Esekidurabatenjalkieradenboranzehar.
114
C
D
Sarri,solidoenarteanelkarrekintzakgertatzendira,etapartikulakosotxikiakbadira,jalkiera
oztopatuegitenda.Horrelakokasuetan,jalkieralaguntzekopartikulenmalutapenaeragiten
da, eta partikulen koloide handiagoak lortzen dira (adibidez, FeCl3 malutatzailea gehitzen
zaioesekidurari).
Ekipo horien diseinua egiteko orduan, ezinbestekoa da 7.10 irudiko zinetika jakitea, elika
daitezkeen emariak eta ekipoaren dimentsioak kalkulatzeko. 7.12 irudian agertzen den
ekipoaren diseinua egiteko, probetan egindako saiakuntzarekin jalkipenaren zinetika lortu
beharda(7.11irudia).
Hi
denbora
ti
7.11 irudia. Jalkipenzinetikaren lorpena. ti denboran Hi denean. Une horretako jalkipen

abiadurakurbarenukitzailearenmaldada.
Esekidura
A
B+C
D
Solido loditua
7.12irudia.Jalkieralodigailua.
115
116
8.GAIA
BEROTRANSMISIORAKOMEKANISMOAK
Berotransmisiorakomekanismoak
118
Sistema bateko bi guneren artean tenperaturadiferentzia badago, energiaren (beroaren)

jarioa gertatzen da tenperatura altuko gunetik tenperatura baxuko gunera.
Termodinamikako kontzeptuen arabera, energia hori beroa da. Beroa jarioa da, etengabe
eta uneoro gertatzen den jarioa. Horregatik, berojarioa adierazteko, Energia/t dimentsioa
erabiltzenda.
Termodinamikak orekan dauden sistemak aztertzen ditu, eta sistema bat egoera batetik
besteegoerabateraigarotzekobehardenenergiarenberriematendu.Halaere,ezduezer
esatenaldaketahorrenabiadurariburuzedoezduematenmekanismorenberri.
Berotransmisioa izeneko fisikaren alorrak aztertzen du zer abiaduraz gertatzen den bero
jarioa.Sistemabatekobigunerenartekoberotransmisioahirumekanismoren(modu)bidez
gertadaiteke:eroapena,konbekzioaetaerradiaziotermikoa.
Ingeniaritzan izan dezakeen aplikazioen ikuspegia kontuan harturik, garrantzitsua da
tenperaturadiferentziafinkatubatekinlortzendenenergiajarioarenkuantifikazioa.Hainbat
ekiporen funtzionamendua berotransmisioarekin lotuta dago (erreaktore kimikoak eta
destilagailuakberotuedohoztueginbehardira,lurrungailueiberoaemanbeharzaie,hodiak
eta ekipoak isolatu egiten dira berorik gal ez dezaten). Ekipo horiei beroa kendu edo
emateko gailuen tamaina edo isolatzailearen propietateak eta lodiera kalkulatzeko,
ezinbestekoadaberotransmisioarenabiadurajakitea.
8.1
ENERGIARENIRAUPENARENLEGEA
5. gaian ikusi den bezala, energia kontserbatu egiten da (Termodinamikaren Lehen

Printzipioa).Legehorrenarabera,sistemabatendenboraunitateko:
Sistemara Sisteman Sistematik Ingurunearekin Sisteman
SARTZEN + SORTZEN = IRTETEN

+ TRUKATZEN + METATZEN
den energia den energia den energia duen energia den energia
S + So = I + T + M
Sartu eta Irten terminoetan, sistemara sartzen eta sistematik irteten den masarekin doan
energiazenbatzenda.Sistemakingurunearekinmasariktrukatzenezbadu,biterminohoriek
zero dira. Sortu terminoak sisteman sortzen den energia edo sistemak xahutzen duen
energia (erreakzio kimiko edo nuklearrengatik, erresistentzia elektrikoagatik) zenbatzen
du.Trukatuterminoaksistemakingurunearekintrukatzenduenenergiazenbatzendu(bero
trukagailuekin), eta Metatze terminoak sisteman metatzen den energia zenbatzen du
(egoerageldikorrabada,zeroizangoda).
8.2BEROTRANSMISIOARENABIADURALEGEA
Hainbatprozesufisikotanbezala,berotransmisioagertatzendenabiaduraklegezinetikoari
jarraitzen dio. Lege horren arabera, sisteman gertatzen den berojarioaren abiadura bero
jarioa sortu duen indar eragilearekiko proportzionala da eta sistemak berak berojarioari
egitendioneragozpenedoerresistentziarekikoalderantzizproportzionala:
energia T indar eragilea
Q
=
=
erresistentzia
denbora R
119
(8.1)
Sistemakopuntuedoeremuguztiaktenperaturaberdineanbadaude,orekatermikoadago,
eta ez da inolako berojariorik gertatzen. Aldiz, tenperaturadiferentzia badago (T), bero
jarioa sortzen da: horregatik, tenperaturadiferentziari indar eragile deritzo, berojarioa
eragiten duen faktorea delako. Lege zinetikoaren arabera, zenbat eta handiagoa izan
tenperaturadiferentzia,orduanetaabiadurahandiagozgertatzendaberojarioa.Bestalde,
erresistentzia sistemak berak bere barnetik zirkulatzeko berojarioari egiten dion
eragozpenada,etamekanismoarenaraberakoada.Beraz,indareragileberdinbatekinbero
jarioarenabiaduradesberdinakdaudeberotransmisioarenmekanismoarenarabera.
8.3
EROAPEN BIDEZKO BEROTRANSMISIOA (BARREIAPEN TERMIKOA)

DIMENTSIOBAKARREANETAEGOERAGELDIKORREAN
Eroapenbidezkoberotransmisioa,batezere,gorputzsolidoenbarneanetageldirikdauden
likidoenmuineangertatzenda.Beroa,molekulenartekonahasteagertatugabe,molekulen
artean gertatzen den mugimendu kantitatearen transferentziaren bidez gertatzen da.
Eroapenhitzakatomoetamolekulenartekoenergiatrukeaadieraztendu.
Sistema baten barruan tenperaturagradientea badago, beroenergiaren (beroa) jarioa
gertatzen da materiaren mugimendu makroskopikorik gertatu gabe. Eduki energetiko
handieneko(tenperaturaaltueneko)molekulekberenenergiarenzatibataldamenekoeduki
energetiko txikiagoko (tenperatura baxuagoko) molekulei ematean gertatzen da berojario
hori;prozesuhorijariagaietanzeinsolidoetangertatzenda.
Tbaxua
Berojarioa
Taltua
8.1irudia. Tenperatura altuan dauden atomo eta molekulen bibrazioenergia

aldameneanhotzagodaudenatomoetamolekuleiigarotzenda,eta,horrenondorioz,bero
jarioagertatzenda.
Jariagaien kasuan (gas zein likidoegoera), molekulak libreki mugitzen dira talka
molekularrakmaiztasunhandizgertatzendira,gasenzeinlikidoenteoriaatomikoakazaltzen
duen bezala. Hala, likidoaren mugimendu makroskopikorik gertatu gabe, tenperatura
altuagoandaudenmolekulenmugikortasunahandiagoadenez,talkagehiagojasatendituzte,
etaenergiagehiagoematendietealdamenekomolekulei.
Solidoetan, sareegituran finko dauden atomo zein molekulen artean ere gertatzen da.
Bibrazioenergia aldameneko molekulei transmititzen zaie. Solido guztietan gertatzen den
mekanismohorretazaparte,sareegituranakatsakbadaude,elektroiaklibrekimugitzendira
gorputz solidoaren barnean, eta energiatransmisioa hedapen handiagoan gertatzen da.
Solido metalikoetan elektroiak libreki mugitzendirenez, solido ezmetalikoak baino hobeto
eroatenduteberoaberenbarnean.
Esandakoaren arabera argi ikusten da eroapen bidez gertatzen den berotransmisioan
euskarri materiala behar dela, eta gas, likido zein solidoegoeran egon daiteke. Hutsean,
ordea,mekanismohonenbidezezindaitekeberoriktransmititu.
120
Sistema gaseoso edo likidoetan ere mekanismo hori gertatzen den arren, horrekin batera
konbekziobidezkomekanismoagertatzenda,batezeremateriarennahasteagertatzenbada
(sistemagehienetan).Likidoetagasetan,azkenmekanismohorrenbideztransmititzenden
beroa eroapenez transmititzen dena baino askoz ere handiagoa da. Horregatik, hemendik
aurrerakoazalpenaksolidoentzatbesterikezdiraizango.
Aurrerantzeanazaldukodenberotransmisioanorabidebakarrekoada,hauda,koordenatu
bakarrarekinadierazdaitekeena.
8.4
EROAPEN BIDEZKO BEROTRANSMISIOA EDO BARREIAPEN TERMIKOA:

FOURIERENLEGEA
Demagunhormasolidobatenbiaurpegietakotenperaturak T1eta T2direla(T1 > T2izanik),

eta bi aurpegiak X (X2 X1) distantziara bereizita daudela (8.2 irudia). Hala, denbora
unitateko gertatzen den berojarioa (Q) tenperaturadiferentziarekiko proportzionala (T =
T1 T2) da, berojarioaren norabidearekiko perpendikularra den azalerarekiko (A)
proportzionaladaetabiaurpegienartekodistantziarekikoalderantzizproportzionala:
Q A
(8.2)
Ekuazioa erabilgarria izateko, k (eroapenkoefizientea) proportzionaltasunkonstantea

erabiltzenda.EkuaziohorriFourierenlegeaderitzo.
Q = kA
T 1
(8.3)
Ekuazio horretan, k materialaren eroapenkoefizientea (eroankortasun termikoa) da.

Materialbakoitzarenpropietatefisikoada,tenperaturarenaraberakoa.
T1
A
dT
Q
T2
dX
X1
X2
8.2.irudia.Hormalaubatenbarnekoeroapenbidezkoberotransmisioa.
IndareragilegisaT1 T2(>0)erabilidenez,Fourierenekuazioakzeinupositiboadauka.Zehazkijokatzeko,
indareragilegisaT2 T1erabilibeharkolitzateke,etabalioanegatiboaduenez,berojarioakzeinupositiboa
izandezan,Fourierenekuazioanzeinunegatiboakagertubeharkoluke Q = k A
121
dT
.
dX
Fourierenlegeamodudiferentzialeanidatzita,hauda,X0denean:
Q = k A
dT
dX
Q = kdT
dX
A
(8.4)
Goikoekuazioairudikogeometriarentzatintegratuondorenlortzendaadierazpenhori.Hala
ere, sistema edo geometriaren arabera, modu diferentzialean idatzitako adierazpenak
erabilerahobeaizandezake,kasupartikularbakoitzerakointegratueginbaitaiteke.
Eroapenkoefizientea (eroankortasun termikoa, k), aipatu den bezala, materialaren
propietatefisikoada.Fourierenlegeanparatuz,materialakberebarnetikberojarioagerta
dadin daukan erraztasunaren berri ematen du eroankortasun termikoak: zenbat eta k
handiagoa izan, orduan eta handiagoa da berojarioa. Hala, eroankortasun termiko altuko
materialak eroale onak direla aipatzen da, eta eroankortasun termiko txikikoak, berriz,
isolatzailegisaezagutzendira.
Propietatefisikohorrendimentsioa[k]=energia/denboraluzeratenperaturadiferentziada.
Nazioarteko unitateen sistemako unitatea W/mK da, baina iturri bibliografiko askotan
kcal/hmCedoBTU/hftFmodukounitateakaurkitudaitezke.
Mekanismoa azaldu denean aipatu den bezala, sistema solidoen eroankortasun
koefizienteak altuenak dira, eta likido zein gasenak txikiagoak dira. Hala, egoera fisikoaren
arabera eroankortasun termikoaren joera nagusia solido > likido > gas da. Solidoetan,
gainera, solido metalikoak eta ezmetalikoak bereiz daitezke. Lehenek elektroi askeak
dauzkate egiturasarean, libreki mugitu daitezkeenak. Horren ondorioz, eroapen bidezko
berotransmisioarilagunduegitendiote(solido metalikoenk>solidoezmetalikoenk).8.3
irudian, materiaren zenbait egoeraren eroankortasuntarteak azaltzen dira, eta 8.1 taulan,
300Keanneurtutakohainbatmaterialeneroapenkoefizienteak.
METALAK
ALEAZIOAK
SOLIDOEZMETALIKOAK
ISOLATZAILESOLIDOAK
LIKIDOAK
GASAK
102
101
101
100
102
103
8.3irudia: Inguruneko tenperaturan eta presioan, hainbat materialen eroankortasun

termikoarenbaliotartea(W/mKunitatetanemanda).
Eroankortasun termikoa tenperaturaren araberakoa da. Hala, material batzuetan,

tenperaturahanditzeanhandituegitenda;bestebatzuetan,ordea,txikituegitenda.Lehen
portaera kuartzoak, altzairuak, glizerinak eta gas gehienek daukate. Bigarren portaera,
ordea,wolframak,kobreaketaamoniakoakdaukate.
Tenperaturatartea oso zabala ez bada, tenperaturarekiko mendetasun lineala erabil
daiteke:
k = a + bT
aetabmaterialbakoitzarenkonstanteakizanik.
122
(8.5)
b=0 eroankortasuntermikoakonstanteadatenperaturatartean
b>0 eroankortasuntermikoahandituegitendatenperaturahanditzean
b<0 eroankortasuntermikoatxikituegitendatenperaturahanditzean
8.1Taula.Hainbatmaterialeneroankortasuntermikoarenbalioa(300K).
Materiala
Kobrea
Aluminioa
Altzairua
Beira
Ura
Etilenglikola
Hidrogenoa
Airea
k(300K)
399
237
43
0,81
0,6
0,26
0,18
0,026
8.5 TENPERATURAPROFILARENGARAPENAHORMARENBARNEAN
8.2irudikohormalauarenkasuan,Fourierenlegediferentzialahartzenbada(8.4ekuazioa)
etahormarenbigainazalenarteanintegratzenbada,egoerageldikorradelaonartuz:
X2
T2
Q
dX = kdT
A
X1
(8.6)
T1
Integral horretan, horma laua denez, berojarioaren noranzkoan jarioarekiko

perpendikularra den azalera (A) ez da posizioaren (X) mendekoa, eta integraletik kanpora
atera dateke. Baina k tenperaturaren mendekoa bada, integrala ebazteko, k = f(T)
adierazpena (lineala edo beste bat) sartu eta integrala ebatzi behar da. Hala, T1 eta T2
tenperaturatartean,berojarioarenabiadura
Q = kA
(T1 T2 )
X
(8.7)
da,etaekuazioanagertzendenkbibalioenbatezbestekotenperaturandaukanbalioada.
A
T1
A
T1
T1
T2
X1
X2
b =0
T2
X1
X2
b >0
T2
X1
X2
b <0
8.4irudia.Hormalaubatenbarnekotenperaturaprofila,bparametroarenarabera,egoera
geldikorrean.
123
dT Q 1
=
dX A k
moduan idatzi ondoren. Kontuan izan egoera geldikorrean berojarioaren abiadura (q)
konstantea dela, eta horma laua izateagatik A konstantea dela. Ondorioz, tenperatura
profilakrenaraberakoada.8.4irudianagertzendirahormalaubatenkasuanlortzendiren
tenperaturaprofilak.
HormanzeharrekotenperaturaprofilaFourierenlegeakematendu,ekuazioa
8.1adibidea
0,20 mko lodierako horma lau baten aurpegiak 175 C eta 25 Can mantentzen dira,
hurrenezhurren.Kalkuladitzagunkasubakoitzerako(i)hormazeharkatzenduenberojarioa
azalera unitateko eta (ii) horman zeharreko tenperaturaprofila. Aztertu ditzagun kasu
hauek:
(a)k=50W/mKeroankortasunkoefizientekonstanteaduenmateriala.
(b)k=50+0,125T(C)W/mKeroankortasunaduenmateriala.
(c)k=500,125T(C)W/mKeroankortasunaduenmateriala.
Ebazpena
Sistemahonetanindareragileakonstanteadakasuguztietan,T=17525=150C
Berojarioaazaleraunitatekokalkulatukoda,Q/A.
(a)k=50W/mK
(i)Fourierenlegeanezagunakdirendatuakordezkatuz:
150 C
Q
=
= 3,75104 W 2 ,batezbestekok=50W/mKizanik.
0,2 m
m
A
50W
mK
Q 3,75104 W
dT A
m2
(ii)Fourierenekuazioamoldatuz:
= 750 K m
=
=
W
dX
k
50
mK
Hau da, horma guztian zehar malda konstantea du tenperaturagradienteak (750 K/m,
alegia).Integratzenbada:
T

dT =
175C
750 C mdX T(C)=175750X(m)
X(m)
Taulanagertzendirahormakozenbaitposiziotarakolortzendirentenperaturak:
(b)k=50+0,125T(C)W/mK
(i) Bi muturren arteko batez besteko tenperatura kalkulatuko da, ondoren kren balioa
lortzeko: T =100Ceta k = 62,5W mK .
Aurrekokasuanegindenbezala,Fourierenlegeanezagunakdirendatuakordezkatuz:
150 C
Q
=
= 46875 W 2
0,2 m
m
A
62,5W
mK
124
Q
46875 W 2
dT A
m
=
(ii) =
. Ikusten den bezala, tenperaturaren araberakoa da:
dX
k 50+0,125T W
mK
zenbat eta tenperatura altuagoa izan, orduan eta txikiagoa da gradiente termikoa horman
zehar,hauda,orduanetaeroalehobeadamateriala.Irudikatuahalizateko,integratuegin
beharda:
T
( 50+0,125T ) dT =
175C
46875dX 50 (175T ) +0,0625 (1752 T 2 ) =46875X
X (m)
(c)k=500,125T(C)W/mK
(i) Bi muturren arteko batez besteko tenperatura kalkulatuko da, ondoren kren balioa
lortzeko: T =100Ceta k = 37,5W mK .
Aurrekokasuanegindenbezala,Fourierenlegeanezagunakdirendatuakordezkatuz:
150 C
Q
=
= 28125W 2
0,2 m
m
A
W
37,5
mK
Q
28125 W 2
dT A
m
=
.Irudikatuahalizateko,integratueginbeharda:
(ii) =
dX
k 500,125T W
mK
T
175C
( 500,125T ) dT =
28125dX 50 (175T ) 0,0625 (1752 T 2 ) =28125X
X (m)
(a),(b)eta(c)kasuetan,hormakozenbaitposiziotarakolortzendirentenperaturenbalioak
taulahonetanagertzendira,etairudianirudikatudira:
X(m)
T(C)(a)
T(C)(b)
T(C)(c)
0
175
175
175
0,05
137,5
141,4
129,6
125
0,1
100
105,6
90,8
0,15
62,5
67,0
56,3
0,2
25
25
25
180
k=50
k=50+0,125T
k=500,125T
160
Tenperatura(C)
140
120
100
80
60
40
20
0,00
0,05
0,10
0,15
0,20
X(m)
8.6ZIRKUITUELEKTRIKOEKIKOANTZEKOTASUNAEDOANALOGIA
Berotransmisioak jarraitzen duen lege zinetikoaren arabera, sistema fisikoaren eredua
zirkuitu elektrikoen analogoa dela esan daiteke. Bi sistemetan, indar eragile bana dago
(berotransmisioantenperaturadiferentziaetazirkuituelektrikoetanpotentzialdiferentzia)
X
eta
eta erresistentzia edo eragozpen bana dago (eroapen bidezko berotransmisioan
k A
zirkuituelektrikoetanR).
ZIRKUITUTERMIKOA
SISTEMAFISIKOA
T1
T1
T2
R=
X
k A
ZIRKUITUELEKTRIKOA
I
T2
X1
V2
V1
X2
R=
V
R
8.5 irudia. Horma lau baten barneko eroapen bidezko berotransmisioan sistema fisikoak
duen eskema, zirkuitu termikoaren bidezko adierazpena eta zirkuitu elektrikoarekin duen
analogia.
8.7FOURIERENLEGEARENAPLIKAZIOAGEOMETRIABAKUNENTZAT
8.7.1Hormalaua
Horrelako geometria labeek, gelek, hozkailuek eta beste hainbat sistemek izaten dute.
Horma laua denez, berojarioaren norabideko edozein puntutan, berojarioarekiko
perpendikularra den azalera berdina da, hau da, Fourieren ekuazioan A azalera ez da
126
posizioaren mendekoa. Ondorioz, integraletik kanpora atera daiteke, eta adierazpen hau
lortzenda:
X2
T2
dX
Q
=
A
X1
kdT Q = kA
T1
T
T
Q=
X
X
kA
(8.8)
Eroapenbidezkoberotransmisioarihormakjartzendionerresistentzia
X
R =
kA
(8.9)
da.Geometriahorretakosistemetan,ohikoadaazaleraunitatekoberojarioaematea(Q/A).
8.2adibidea
Kongresujauregi bateko horma osoa beirazkoa da (k = 0,8 W/mK, eta lodiera, 4 cm) eta
257 m2ko azalera dauka. Barruko gainazala 24 Cra eta kanpoaldeko gainazala 19 Cra
badaude,kalkuladezagunzenbatberogaltzendenkanporantzmetrokarratuko.
Ebazpena
Egoerageldikorralortuduelaonartzenbada,berojariohaukanporatzenda:
(24 19 ) C
Q
T
= 100 W 2
=
=
m
A X
0,04 m
k
0,8W
m K
8.7.2Zilindrohutsak
Geometria hori sarri agertzen da ingeniaritza kimikoan, hodiak erabiltzen direnean, batik
bat. Demagun ri eta ro barne eta kanpoerradioak dituen zilindroa dugula, L luzerakoa.
Hodiaren barnegainazala T1 tenperaturan badago eta hodiaren kanpogainazala T2
tenperaturan badago, berojarioa erradioaren norabidean gertatzen da (noranzkoa, ordea,
kanpoko eta barruko gainazalen tenperaturaren araberakoa da). Jarioarekiko
perpendikularra den azalera, beraz, erradioaren mendekoa da. 8.6 irudian T1 > T2 kasua
agertzenda;hodiarenmuturretatiktransmititzendenberoabaztertudugu.
L
ro
Q
r
ri
Ai
A = 2 r L
Ao
8.6irudia.Eroapenbidezkoberotransmisioazilindrohutsarenbarnean.
Fourieren ekuazioan erradioa erabiltzen bada noranzkoa adierazteko, eta azalera

erradioarenmendeidaztenbada:
127
ro
ri
T2
dr
=
2 rL
kdT Q = kABL
T1
T
T
Q=
R
r
k ABL
(8.10)
ABL = zilindroaren kanpo eta barneazaleren arteko batezbesteko logaritmikoa izanik.

Diametroenbatezbestekologaritmikoarenmendeidatzdaiteke,honela:
ABL =
A0 Ai
D Di
= 2 L 0
= 2 LDBL
A0
D0
ln
ln
Ai
Di
(8.11)
Bi azalerak edo diametroak antzekoak direnean (Ao/Ai edo Do/Di < 2) batezbesteko
logaritmikoaetabatezbestekoaritmetikoaiabatdatoz.
Berotransmisiorakoerresistentzia
r
R=
k ABL
(8.12)
da.Geometriahonetakosistemetan,luzeraunitatekoberojarioa(Q/L)emanohida.
Q
T
=
L r
kDBL
(8.13)
8.3adibidea
Altzairuzko (k = 45 J/smK) hodi baten barruan, lurruna kondentsatzen ari da 170 Can.
Hodiarenkanpokohorma10Candago.Hodiarenbarnediametroa10cmkoaetalodiera8
mmkoabadira,kalkuladezagunhodimetrokokanporatzendenberoa.
Ebazpena
Egoera geldikorra lortuta dagoela hartuko da. Bestalde, hodi barruko gainazalak 170 Cko
tenperatura duela onartuko da, kondentsatzen ari den lurrunaren konbekziokoefizientea
osohandiadelako.
HodiarenDi,Do,DBLetarhauekdira,hurrenezhurren(m):0,1/0,116/0,1078/0,008.
(170 10 ) C
Q
T
=
=
L r
0,008 m

kDBL 45W
0,116 m
mK
= 3,28105 W m
8.7.3Esferahutsak
Honelako sistemak gas likidotuen eta likidoen tangetan aurki daitezke. Esferaren barne
gainazaleko tenperatura T1 bada eta kanpogainazaleko tenperatura T2 bada, berojarioa
erradioaren norabidean gertatzen da. Berojarioaren norabidea T1 eta T2 tenperaturen
araberakoa da. Demagun ri eta ro direla esferaren barne eta kanpoerradioak (ikusi 8.7
irudia).
128
ro
r
A = 4 r 2
ri
Q
8.7irudia.Eroapenbidezkoberotransmisioaesferahutsarenbarnean.
FourierenekuazioanA=4r2ordezkatzenbada,
ro
ri
T2
dr
T
T
= kdT Q = kABG
Q=
2
r
4 r
r
T1
kABG
(8.14)
ABG=esferarenkanpoetabarneazalerenartekobatezbestekogeometrikoaizanik.
ABG = A0 Ai = D0 Di
(8.15)
Esferahutseanberotransmisiorakoerresistentzia
r
R=
kABG
(8.16)
da.
Beraz, sistemaren geometria edozein izanda ere, eroapen bidezko berotransmisioak
adierazpenmatematikoberadu,bainakasubakoitzeandagokionazaleraerabilibeharda.
8.4adibidea
Altzairuzkotangaesferikobatenbarruannitrogenolikidoagordetzenda.Esferarenkanpoko
horma 293 Kean dago, eta barneko gainazala 80 Kean dagoela har daiteke. Esferaren
barnediametroa 2 m eta hormaren lodiera 1 cm dira. Altzairuaren k = 45 J/smK bada,
kalkuladezagunnitrogenoarenalderasartzendenberoa.
Ebazpena
Egoera geldikorra dela onartuko da. Kasu honetan, berojarioaren noranzkoa kanpoaldetik
barrualderada.Tangarendimentsioakhauekdira:
Di/D0/r(m)=2/2,02/0,01etaABG=22,02=12,69m2.
Q=
T
r
kABG
(293 80 ) K
0,01 m
45W
12,69 m2
mK
129
= 1,22107 W
8.8
HORMA KONPOSATUAK: BEROTRANSFERENTZIAKO KOEFIZIENTE

GLOBALA(U)
Sarri,hormalauak,zilindrikoakzeinesferikoak,geruzabatezbainogehiagozosatutaegoten
dira, eta, gehienetan, berogalera murrizteko, isolatzailez inguratzen dira. Hala, etxeetako
hormak adreiluzkoak izan arren, isolatzailegeruza eduki dezakete; ur beroa daramaten
hodiak, metalezko hodiaren gainetik, geruza isolatzaile batez estalita daude; nitrogeno
likidoagordetzekotangaesferikoakisolatzailezestalitadaude.Bestekasurenbatean,zenbait
materialparaleloanezarritaegondaitezke.
8.8.1Geruzaanitzekohormalauak
8.8 irudian hiru geruzaz osatutako horma konposatuaren irudia agertzen da. Hiru geruzek
azalera bera dute (A = A1 = A2 = A3), eta egoera geldikorra lortutakoan, bero berak
zeharkatzendugeruzabakoitzaetasistemaosoa.
Sistema osoan indar eragilea edo tenperaturagradientea geruza bakoitzaren tenperatura
jauzienbatukariada:
TOSOA = (T1 T4 ) = (T1 T2 ) + (T2 T3 ) + (T3 T4 )
Q=
TOSOA
X1 X2 X 3
+
+
Ak1 Ak2 Ak3
T1 T2
T T
T T
= 2 3 = 3 4
X1 X2 X 3
Ak1 Ak2 Ak3
ro
Q
r
ri
A = 4 r
T3
T2
T1
T4
R1
R2
R3
ROSOA =R1 +R2 +R3
8.8 irudia. Eroapen bidezko berotransmisioa, seriean jarritako hiru geruzaz osatutako
hormalaukonposatuanbarrena.
Hala,Ngeruzazosatutakohormalauarenkasuan,geruzaguztienazaleraberadenez,bero
jarioarenabiaduraazaleraunitatekoemanohida,adierazpenhonekislatzenduenmoduan:
Q=
TOSOA
X i
i =1 Aki
N
(8.17)
Berotransmisiokokoefizienteglobala,U,honeladefinitzenda:
Q = UATOSOA =
130
TOSOA
UA
(8.18)
Definizio horren arabera, Uk horma konposatu osoak egiten duen erresistentzia osoaren
1
berri ematen du R =
. Berotransmisioko koefiziente globalaren dimentsioa
UA
Energia/azaleradenboratenperaturadiferentziada.
Kasuhonetan,azaleraguztiakberdinakizaniketahormaserieanjarritaegonik,8.17eta8.18
ekuazioakberdintzenbadira:
X N
1 X1 X2
=
+
+" +
U A Ak1 Ak2
AkN
(8.19)
edo
X N
1 X1 X2
=
+
+" +
U k1 k2
kN
(8.20)
lortzenda,geruzaguztienazaleraberdinabaita.
Seriean kokatutako N geruzaz osatutako sisteman,
N
X
1
= i
U A i =1 Ai ki
da. Horrek tartean
daudenerresistentziaguztiakhartubeharditukontuan.
8.5adibidea
Labe baten horma adreiluzkoa da, 15 cmko lodierakoa (k = 0,40 W/mK). Labe aldeko
hormarentenperatura650Cetakanpoaldekoa50Cdira.Kostuenergetikoakmurrizteko,
kanpoaldetikmaterialisolatzailebaten(k=0,04W/mK)geruzabatezestaltzeapentsatuda.
Kalkuladezagunzerlodieraizanbeharduengeruzahorrek,urtekokostuenergetikoak%60
murriztunahibadira.
Datuak:energiarenkostua0,10/kWhda.Labeak8.000h/urtedihardulanean.
Ebazpena
Labearen dimentsioak ematen ez direnez, azalera unitateko kalkulatuko da. Lehenik eta
behin,isolatzailerikgabekanporatzendenberoakalkulatukodaFourierenlegeaerabiliz:
Q ( 650 50 ) C
=
= 1600W 2
m
A
0,15 m
0,4W
m K
8000h = 12800 kWh 2 energia galtzen du, eta 1.280 ko

m2
m
kostuenergetikoadu,hormarenmetrokarratuko.
Kostu energetikoak % 60 murrizteko (5.120 kWhko energiagalera), berogalerak

1600W 2 0,4 = 640 W 2 izanbehardu.Horierresistentziaberribateranstean(isolatzaile
m
m
geruza)lortzenda.
Urte osoan, beraz, 1600W
131
640W
( 650 50 ) C
0,15 m
0,4W
mK

X m
+
0,04W
mK

Adierazpen horretatik X askatzen bada, 22,5 mmko lodierako geruzaz estali behar dela
kalkulatzenda.Hala,512kokostuabaitu( 5.120 kWh0,10 kWh ).
Berotransmisiokokoefizienteglobalaerabilizereebatzdaiteke:
Sistemarentzako:
1 0,15 X2
=
+
U 0,4 0,04
640W
( 650 50 ) C
1

U
izanik,X=22,5mmlortzenda.
8.8.2Geruzaanitzekozilindroak
8.9irudianhirugeruzazosatutakozilindroarenirudiaagertzenda,geruzabakoitzarenlodiera
etaeroankortasunkoefizientearietakiizanik,hurrenezhurren.
( A ) = A2 A1
1 BL
A
ln 2
A1
A A
( A2 )BL = 3 2
A
ln 3
A2
A4 A3
( A3 )BL =
A
ln 4
A3
r4
T1
R3
R 1
r3
T3
T2
R2
r2
Q
r1
T4
Q=
Q
T3
T2
T1
R1
R2
r1
r3
r2
+
+
( A1 )BL k1 ( A2 )BL k2 ( A3 )BL k3

T2 T3
T3 T4
T1 T2
Q=
=
=
r1 r2 r3
( A1 )BL k1 ( A2 )BL k2 ( A3 )BL k3
T4
R3
ROSOA =R1 +R2 +R3
TOSOA
8.9irudia. Eroapen bidezko berotransmisioa, seriean jarritako hiru geruzaz osatutako

zilindroarenbarnean(Ai=2riL).
132
Hala, N geruzaz osatutako zilindroaren kasuan, geruza guztien luzera bera denez, bero
jarioarenabiadurahodiluzeraunitatekoematenda:
Q
=
L
TOSOA
ri
i =1 ki ( Di )BL
N
(8.21)
Hormalauetanezbezala,sistemahauetanmuturrekobiazalerakdesberdinakdira.Barruko
azalera2riLda;kanpoaldekoazalera,berriz,2roL.Beraz,berotransmisiokokoefiziente
globaladefinitzean,barrukoedokanpokoazalerarentzatdefinidaitezke,UietaUo,hurrenez
hurren.
Q = Ui Ai TOSOA = Uo Ao TOSOA =
TOSOA
TOSOA
=
1 1
Ui Ai Uo Ao
(8.22)
N geruzaz osatutako zilindro hutsen kasuan, adierazpen hauek erabiliko dira (barruko eta
kanpokoazalerakAi=DiLetaAo=DoLizanik,hurrenezhurren)(adibidean,Di=D1etaDo
=D4izangolirateke):
1
r1
rN
=
+L+
kN ( DN )BL
Ui Di k1 ( D1 )BL
(8.23)
1
r1
rN
=
+L+
kN ( DN )BL
Uo Do k1 ( D1 )BL
(8.24)
8.8.3Geruzaanitzekoesferak
8.10irudianhirugeruzazosatutakoesferahutsarenirudiaagertzenda,geruzabakoitzaren
lodieraetaeroankortasunkoefizientearietakiizanik,hurrenezhurren.Arestianazaldutako
bi geometrietan gertatzen den bezala, egoera geldikorra lortutakoan, bero berak
zeharkatzendugeruzabakoitzaetasistemaosoa.
Hala, N geruzaz osatutako esfera hutsaren kasuan, berojarioaren abiadura adierazpen
honekematendu:
Q=
TOSOA
ri
i =1 ki ( Ai )BG
N
(8.25)
Sistema geometriko hauetan ere muturreko bi azalera desberdin daude, barrukoa eta
kanpokoa.Beraz,UizeinUodefinidaitezke,zilindroentzaterabilidennotazioberarekin.
Q = Ui Ai TOSOA = Uo Ao TOSOA =
TOSOA
TOSOA
=
1 1
Ui Ai Uo Ao
(8.26)
N geruzaz osatutako esfera hutsen kasuan, adierazpen hauek erabiliko dira (barruko eta
kanpokoazalerakAi=Di2etaAo=Do2izanik,hurrenezhurren)(adibidean,Di=D1etaDo=
D4izangolirateke):
133
1
r1
rN
=
+" +
Ui Di k1 ( D1 )BG
kN ( DN )BG
(8.27)
1
r1
rN
=
+" +
Uo Do k1 ( D1 )BG
kN ( DN )BG
(8.28)
r4
r3
r2
( A1 )BG = A2 A1
( A2 )BL = A3 A2
( A3 ) = A4 A3
BL
r1
T1
T2
T3
T4
T3
T2
T1
R1
R2
TOSOA
Q=
Q
T4
R3
ROSOA =R1 +R2 +R3
r1
r2
r3
+
+
( A1 )BG k1 ( A2 )BG k2 ( A3 )BG k3
T2 T3
T3 T4
T1 T2
=
=
Q=
r1 r2 r3
( A1 )BG k1 ( A2 )BG k2 ( A3 )BG k3
8.10irudia. Eroapen bidezko berotransmisioa, seriean jarritako hiru geruzaz osatutako

esferarenbarnean.
8.8.4Paraleloaneraikitakohormakonposatuak
Kasuberezirenbatean,hormakozenbaiteremumaterialdesberdinezosatutaegondaitezke,
8.11 irudian agertzen den bezala. Zirkuitu elektrikoekin egindako analogiaren arabera,
horma konposatuak egiten duen erresistentzia baliokidea paraleloan kokatuta dauden
erresistentzien baliokidea da. Kasu honetan berojarioa bi dimentsiokoa izan arren,
hurbilketagisanorabidebakarrekoadelahardaiteke,haueksuposatuz:(a)berojarioarekiko
perpendikularrakdirenazalerakisotermikoakdira,eta(b)berojarioarekikoparaleloakdiren
gainazalakadiabatikoakdira.
Berojarioa gertatzeko indar eragilea bera da bi materialetan, baina bakoitzak bere
erresistentzia jartzen duenez, material bakoitza berojarioaren emari desberdinek
zeharkatukodute.Hormaosorikzeharkatzenduenberojarioageruzabakoitzazeharkatzen
duen berojarioen batura da. Hala, lodiera bereko eta paraleloan eraikitako N materialez
osatutakohormabatenkasuan,berojarioarenabiadurahonelaadierazdaiteke:
Q=
X
N
( k A )
i i
i =1
Berotransmisiokokoefizienteglobalaerabiltzenbada,baliohauizangodu:
134
(8.29)
1
X
=
U A k1 A1 + k2 A2 + " + kN AN
QOSOA = Q1 + Q 2
T T
T T
Q1 = 1 2 Q2 = 1 2
X
X
k1 A1
k2 A2
A1
T1
Q1
k1
(8.30)
T1
Q=
T2
R1
A2
T1 T2
X
( k1 A1 + k2 A2 )
R2
k2
T2
Q2
ROSOA
1 1
+
R1 R2
8.11irudia.Paraleloaneraikitakohormakonposatuarenbarnekoberojarioa.
8.6adibidea
Kalkula ditzagun irudian agertzen den horma laua zeharkatzen duen berojarioa eta Ti
tenperaturak.
X=0,1m;L=1m;M=1m
kA(W/mK)=1;kB(W/mK)=0,5;kC(W/mK)=2.
100C
2L
L
Ti
20C
L
C
B
X
Ebazpena
Sistemarenanalogoadenzirkuituelektrikoahonakohauda:
RA
100C
Ti
RB
RC
20C
135
A eta B erresistentziak paraleloan daudelako eta haien erresistentzia baliokidea C

erresistentziarekinserieandagoelako:
Q=
TOSOA
X
X
+
kA AA + kB AB kC AC
(100 20 ) K
0,1 K 0,1 K
11 + 0,51 W + 22 W
AA=AB=11m2,AC=2m2izanik.
Ebatzita,Q=872,7Wberojarioalortzenda.
ACetaBCkontaktugainazalentenperaturaberdinadelajotzenbada(Ti):
Q = 872,7 W =
TC
X
kC AC
(Ti 20 ) K
0,1 K
22 W
Hortik,Ti=41,8Ctenperaturalortzenda.
8.9UKIPENEDOKONTAKTUERRESISTENTZIA
Maiz,bigainazalsolidoelkarukitzendutelajartzean,bienartekoukipenaezdaosoaizaten,
gainazalak guztiz leunak izan beharrean latzak direlako. Maila mikroskopiko eta
makroskopikoan, kontakturik gabeko guneak sortzen dira (normalean, aireburbuilaz
beteak). Horren eraginez, bi materialen faseartean tenperaturajauziak edo gradienteak
sortzen dira, 8.12 irudian agertzen den bezala. Fasearteko tenperaturajauzia fasearteko
erresistentziak sortzen du, eta ukipenerresistentzia (Ru) deritzo. Erresistentzia horiek gas
burbuilaz beteta egoten direnez, eroapenkoefiziente baxua dute, eta sisteman zeharreko
berojarioaaztertzeankontuanhartubeharrekoterminoaizandaiteke.
Aireburbuilak
R1
T1
T2,2
T2,1
T1
Ru
T3
R2
T2,1
Aireburbilak
T2,2
T3
1
Q=
T1 T3
X1
X
1
+
+ 2
A k1 Ahu Ak2
Ukipen gainazaleko xehetasuna
8.12irudia.Kontaktuedoukipenerresistentzia.
Ezinezkoagertatzendenezerresistentziahorrizereroapenkoefizienteetalodieradagozkion
jakitea, konbekzioerako koefiziente gisa eman daiteke (hu). Ukipenerresistentzia (Ru)
honelaematenda:
Ru =
hu Au
136
(8.31)
hu ukipenaren konbekziokoefizientea eta Au ukipenazalera dira. Bi gainazalak elkartuta

dauden presioaren, burbuiletan dagoen gasaren eta material solidoaren araberakoa da
erresistentzia.Orohar,ukipenpresioahanditzendenheinean,ukipenerresistentziatxikitu
egitenda(hauda,huhanditu).
Berotransmisioko koefiziente globalean ukipenari dagokion erresistentzia kontuan hartzen
bada,adierazpenhaulortukolitzateke(8.12irudikohormalauarenkasuan):
1 X1 1
=
+
U A Ak1 Au hU
X2
+
Ak2
(8.32)
8.10 KONBEKZIO BIDEZKO BEROTRANSMISIOA DIMENTSIO BAKARREAN

ETAEGOERAGELDIKORREAN
Ingeniaritzakimikoan,sarrihoztenedoberotzendahormasolidobateningurukojariagaia.
Gainazal solido baten inguruan mugitzen ari den jariagaiaren muinaren eta gainazalaren
arteko berotransmisioa konbekzio bidezkoa da, hau da, jariagaiaren mugimenduari
dagokiona. Jariagai baten muinean gertatzen den berotransmisioa konbekziomekanismoz
gertatzen da, eta bi mekanismoren batukaria da: bata, jariagaiaren molekulen arteko
eroapen bidezkoa (arestian ikusi den mekanismoa) eta bestea, jariagaiaren mugimendu
makroskopikoaridagokiona,konbekziobidezkoa,alegia.
Konbekziomekanismoa bi modutakoa
makroskopikoarenjatorriarenarabera:
izan
daiteke,
jariagaiaren
mugimendu
(1) Berezko konbekzioa. Jariagaiaren tenperaturadiferentziak jariagaiaren dentsitate

diferentzia dakar, eta horrek mugimendua sortzen du. Adibidez, lapiko batean ura
berotzen jartzen bada, oinarriko gainazal beroaren inguruko jariagaia lapikoaren goian
dagoena baino arinagoa da; horregatik, goranzko mugimendua jasango du, eta goiko
jariagai hotzago eta astunagoak, berriz, beheranzko mugimendua jasango du. Hala,
korronteaksortzendira,etamugimendumakroskopikoaeragitendute.
(2) Konbekzio indartua. Jariagaiaren mugimendu makroskopikoa kanpotik eragiten da,
ponpaedohaizagailubatenbidezirabiatuz,adibidez.
Begibistakoadakonbekzioindartuakberezkoakbainoberojariohandiagoaeragitenduela.
Horregatik,kafeberoahozteko,koilarazirabiatzenda.
Gainazalsolidobatukitzenduenjariagaian,abiaduraprofilarekingertatzenzenbezala(ikus
6. gaia), tenperaturaren mugageruza sortzen da (8.13 irudian). Mugageruza termikoak
jariagaiaren eremu bat adierazten du, eta haren tenperatura solidoaren tenperaturaren
mende dago, hau da, tenperaturaprofila garatzen da eremu horretan (dTZ/dZ 0). Muga
geruza termikoaren lodiera (TZ T ) = 0,99(TW T ) berdintzak ematen du, TZ jariagaiaren
tenperaturaZposizioanizanik.
Likido eta gasen eroapenkoefizienteen balioak txikiak dira (ikusi 8.3 irudia). Haietan,
jariagaiaren mugimendu makroskopikoz gertatzen den berotransmisioa (konbekzio
bidezkoa) eroapenarekin gertatzen dena baino askoz ere nabarmenagoa da. Sistema
horietan, eroapen bidezko berotransmisioa batez ere azpigeruza fluidodinamiko
laminarreangertatzenda,etamugageruzazurrunbilotsuan,erabatkonbekziobidezkoada.
8.13irudianagertzendenbenetakotenperaturaprofilagaratzenda.Sistemangaratzenden
tenperaturagradiente nabarmenena gainazal solidoaren inguruetan dagoen azpigeruzan
137
dago. Horregatik, mugageruzaren teoria aplikatuz, benetakoaren antzeko hurbilketa hau

egin daiteke: berojariorako, erresistentzia guztia gainazalaren inguruak egiten du
(azpigeruzafluidodinamikolaminarrak),eta,ondorioz,tenperaturagradienteosoa(TWT)
horgertatzenda.
T
T
termikoa
Mugageruza
T
Z
Azpigeruza fluidodinamiko
laminarra
TZ
Benetako profila
Hurbilketaz kalkulatutako
profila
Azpig.fluid.laminarra
TW
TW
8.13 irudia. Mugageruza termikoa eta azpigeruza fluidodinamiko laminarrean dagoen

tenperaturagradientea.
Azpigeruza honetan zeharreko berotransmisioa eroapen bidezkoa da, baina azpigeruzaren

lodiera()jakiteazailadenez,konbekziokoefizienteadefinitzenda.Twtenperaturandagoen
gainazalsolidoarenetaTmuinekotenperaturadaukanjariagaibatenartekoberojarioaren
abiaduraNewtonenlegeakematendu:
Q = k A
h=
dT
Q=
= h A(TW T )
k
(8.33)
dT
(TW T )
indar eragilea TW T
=
erresistentzia 1
hA
(8.34)
(8.35)
AdierazpenhorriNewtonenlegeaderitzo.A,jariagaiarenetagainazalarenartekokontaktu
azalerada,etahkonbekziokoefizientea.
hren dimentsioa energia/denboraazaleratenperaturadiferentzia da. Konbekzio
mekanismoaren bidezko berotransmisioa gerta dadin sistemak duen erraztasuna da, eta
1
terminoakerresistentziaadieraztendu.
h A
hn aldagai hauek eragiten dute: sistemaren geometriak, jariagaiaren abiadurak eta
propietate fisikoek (dentsitatea, biskositatea, eroapenkoefizientea, bero espezifikoa).
Esperimentalki, dimentsioanalisiaren bidez edo mugimendu kantitatearen eta masaren
garraioekinduenantzekotasunajakinezzenbatestendah.hrenbalioasistemabakoitzaren
araberakoadenarren,8.2taulanagertzendirenbaliotipikoakemandaitezke.
8.2 taulan ikusten denez, h koefizientearen balioa handiagoa da konbekzio indartuan
berezkoan baino; era berean, gasetan likidoetan baino txikiagoa da (kontuan hartu muga
geruzan eroapenez gertatzen dela transmisioa, eta gasen eroankortasuna likidoena baino
baxuagoa dela). Fasealdaketa gertatzen denean (likidoak irakiten duenean edo lurruna
138
kondentsatzen denean), konbekziokoefizienteak izugarri handitzen dira. Sistema askotan,

fasealdaketagertatzenaridenmintzakjartzenduenerresistentziabaztertuegindaiteke.
8.2Taula.hrenbalioarenohikotarteaksistemabatzuetan.
h(W/m2K)
Sistema
Berezkokonbekzioa
Gasak
Likidoak
<25
501000
Konbekzioindartua
Gasak
Likidoak
Fasealdaketa(kondentsazioaetairakitea)
25250
5020000
2500100000
Konbekziomekanismoa dimentsioanalisiaz aztertzen bada, dimentsio gabeko zenbaki edo

erlaziobatzukdefinitzendira.8.3taulanaipatzendirahaietakobatzuk.
8.3Taula.Berotransmisiokodimentsiogabekozenbakiak,etahaienesangurafisikoa.
Zenbakia
Izena
Pr
Prandtl
Nu
Nusselt
Re
Reynolds
Gr
Grashof
Definizioa*
CP
k
hL
k
LV
g T L3 2
Esangurafisikoa
Mugimendukantitatearen
barreiapena/barreiapentermikoa
Konbekziobidezkoberojarioa/eroapen
bidezkoberojarioa
Inertziaindarrak/marruskaduraindarrak
Flotazioindarrak/Likatasunindarrak
*Oharra:Lkluzeradimentsioadu,etadiametroazeinluzeraizandaiteke,geometriarenarabera.
Prandtl zenbakiak mugageruza hidrodinamikoa eta termikoaren lodieren arteko erlazioa

adieraztendu.Pr=1denean,bimugageruzenlodierakberdinakdira;Pr>1deneanmuga
geruzahidrodinamikoa,mugageruzatermikoabainolodiagoadaetaPr<1denean,muga
geruzahidrodinamikoa,mugageruzatermikoabainoameheagoada.
Dimentsioanalisiarenbidezadierazpenorokorhaulortzenda,eta,hortik,hkalkuladaiteke:
Nu = f (Re,Pr,Gr )
(8.36)
Konbekzio indartuan eta jarioa zurrunbilotsua denean, flotazioindarrak baztergarriak dira

inertziaindarren aldean, hau da, Grashof zenbakiaren eragina baztergarria da Re
zenbakiaren aldean. Horregatik, sistema horietarako korrelazioek adierazpen orokor hau
dute:
Nu = f (Re,Pr )
(8.37)
Berezko konbekzioan eta jarioa laminarra denean, ordea, sisteman ez dago zurrunbilorik.
Horregatik, flotazioindarrek garrantzia hartzen dute, eta Gr zenbakiaren eragina Re
zenbakiarenabainonabarmenagoadenez,honelakoadierazpenaklortzendira:
Nu = f (Pr,Gr )
139
(8.38)
Kasupartikularbakoitzean,ekuaziohauekformapartikularrakhartzendituzte.Adibidegisa,
8.4taulanematendirahorietakobatzuk.
8.4Taula.Konbekziokoefizientearenkalkulurakohainbatadierazpen.
Korrelazioa
INDARTUA
NuD = 0,023ReD4 5 Pr n
Geometria
Barnejarioahodian
0,6<Pr<160
Re>10000
Baldintzak
Berotun=0,4
Hoztun=0,3
Kanpojarioazilindro
horizontalean
Jariolaminarra
Kanpojarioaxafla
horizontalean
Jariolaminarra
a=0,53
m=0,25
BEREZKOA
Nu = a( GrPr )
m
Nu = a( GrPr )
m
a=0,54
m=0,33
8.7adibidea
5 cmko barnediametroa duen altzairuzko hodi baten barrutik etanoa igarotzen da 5
kg/minko emariaz eta 1 atmko presioan. Hodiaren sarrera eta irteera 20 eta 80 Can
daude,hurrenezhurren.Kalkuladezagunetanoaketahodiarenhormakosatutakosisteman
hkduenbalioa.
Datuak:sistemaosoarentzatbatezbestekotenperaturaerabilikoda:50C.
=0,0098cP;CP=0,45kcal/kgC ;k=2,09102kcal/hmC
Geometriahonentzat, Nu = 0,023Re0,8 Pr 0,4 delahardaiteke.
Ebazpena
5 kg
Re =
1min
1
0,05 m
min 60 s
0,00196m 2
= 2,17105 ,hauda,ingurunezurrunbilotsuadago.
kg
9,8106
ms
9,8106 kg m s
0,45 kcal
kg C
Cp
=
= 0,76
Pr =
1h
k
2 kcal
2,0910
h m C 3600 s
Nu = 383 =
h0,05m
1h
2,0910 kcal
h m C 3600s
Hortikh=0,044kcal/sm2Cdelakalkuladaiteke.
8.11 MEKANISMO KONBINATUAK: BEROTRANSFERENTZIAKO KOEFIZIENTE

GLOBALA(U)
8.14 irudiko sisteman, bi geruzaz osatutako hormak jariagai beroa eta jariagai hotza
bereiztenditu(adibidez,berotrukagailuan).Tenperaturaaltukogunetiktenperaturabaxuko
guneraberojarioagertatukoda.Berotransferentziazenbaitmekanismozgertatzenda,eta
140
bakoitzakerresistentziabatjartzendu.Ohartugaitezenlauerresistentziakserieankokatzen
direla.
T1
T2
T3
R1
T5
T4
T3
T2
T1
R2
T5
T4
R3
R4
2
ho
hi
8.14irudia.Konbekzioetaeroapenbidezkoberotransmisioa.
(1)
Lehenik, tenperatura altuan dagoen jariagaiak hormaren inguruan geldikor dagoen

1
da, eta
mintzean jartzen duen erresistentzia, konbekzio bidezkoa. Balioa R1 =
hi Ai
bertakogradienteaT1T2da.
(2)
Ondoren, 1 materialak jartzen duena, eroapen bidezkoa. Balioa R2 =
X
da, eta
k1 A1
gradienteaT2T3da.
X
,etagradienteaT3T4da.
k2 A2
(3)
Gero,2materialarena, R3 =
(4)
Azkenik, gune hotzeko jariagaiak hormaren inguruko mintzean eskaintzen duena,

1
da,etabertakogradienteaT4T5da.
konbekziobidezkoa. R4 =
ho Ao
Berotransmisiokokoefizienteglobalakalkulatzenbada(hormalauakdirenez,Ai=Ao=A1=
A2=Ada):
1 1 X1 X2 1
= +
+
+
U hi
k1
k2
h0
(8.39)
Hormalauakizanordez2geruzazosatutakozilindrohutsakedoesferahutsakbadira,Uoeta
Uikalkuladaitezke,etaerresistentziabakoitzeandagokionazaleraerabilibeharda.
Zilindroak
Esferak
Ui
1 1 Di X1 Di X2
D
= +
+
+ i
Ui hi DBL ,1 k1 DBL ,2 k2 Do h0
Ui
1 1 Ai X1 ADi X2 ADi
= +
+
+
Ui hi ABG ,1 k1 ABG ,2 k2 Ao h0
Uo
D
D X D X
1
1
= o + o 1+ o 2+
Uo Di hi DBL ,1 k1 DBL ,2 k2 h0
Uo
A
A X
A X
1
1
= o + o 1+ o 2 +
Uo Ai hi ABG ,1 k1 ABG ,2 k2 h0
141
8.8adibidea
10 cmko barnediametroko eta 4 cmko lodierako hodi zilindriko baten barnetik (k = 500
W/mK)likidobatigarotzenda,120Can(tenperaturakonstantea).Hodiageruzaisolatzaile
batez estalita dago kanpoaldetik (4 cmko lodiera, eta k = 0,05 W/mK). Hodiaren
kanpoaldeko airearen tenperatura 20 C da. Kanpoalderako ho = 20 W/m2K eta
barrualderakohi=4.000W/m2Kdirelahardaiteke.
Kalkula dezagun: (a) berotransmisioko koefiziente globala barruko azalerarentzat; Ui (b)
hodimetrokogaltzendenberoa;eta(c)tenperaturenprofilkualitatiboa.
120C
T1
T2 T 3
20C
1geruza
Hodia:Di=0,1m
X=0,04m
D0=0,18m
DBL=0,136m
2geruza
Isolatzailea:Di=0,18m
X=0,04m
D0=0,26m
DBL=0,2176m
hodia
isolatzailea
(a) Berojarioak hodi barruko jariagaiaren muinetik kanpoko airearen muinerako bidean,
serieankokatutakolauerresistentziazeharkatubeharditu.Uikalkulatzenbada:
1 1 Di X1 Di X2
D
= +
+
+ i
Ui hi DBL ,1 k1 DBL ,2 k2 Do h0
1
1
0,10,04
0,10,04
0,1
=
=
+
+
+
Ui 4000 0,136500 0,21760,05 0,2620
1
1
1
1
1
+
+
+
=
Ui 4000 17000 2,72 52
Ui = 2,58W 2
mK
Seriean dauden lau erresistentzietatik, barruko jariagaiak konbekzioz egiten duena eta
hodiaren hormak eroapenez egiten duena baztertu egin daitezke, isolatzaileak eta
kanpokoaireakegitendutenekinalderatuzgero.
(b)
Q
= Ui Di TOSOA = 2,58 0,1(120 20 ) = 81W m
L
(c)Lehenesandakoagatik,T1T2120Cizangoda.
120 C
Era berean, isolatzaileak duen erresistentzia (1/2,72)

kanpoko konbekzioak jartzen duena baino 19 aldiz
handiagoadenez(52/2,72),bigeruzahorietantenperatura
gradientehauekdaude:
Isolatzailegeruzan=(T2T3)
20C Hodiarenkanpokogainazalarenetaairearenartean19(T3
20)
T3kalkulatunahibada,kanpokogeruzankonbekziobidezko
142
berotransmisioaridagokionlegeaaplikatubesterikezdago:
Q
= 81 W m = ho Do (T3 20 ) = 20 0,26(T3 20 )
L
T3 = 29,9 C
8.12GAINAZALHEDATUAK:HEGATSAK
Hormabatenetajariagaibatenartekoberotransmisioahanditzekoerabiltzendirengainazal
hedatuakdirahegatsak.Adibidebatekinazaldukodahaienefektua.
Demagun hodi zilindriko baten barrutik irakiten ari den likido bat igarotzen dela, eta
hodiaren kanpoaldean airea dagoela. Barrualdeko jariagaia fasez aldatzen ari denez (h oso
handia 8.2 taularen arabera), mintz horren erresistentzia baztergarria da. Halaber, hodia
metalezkoa eta oso lodia ez bada, haren eroapen bidezko erresistentzia ere baztertu
daiteke.Sistemahorrentzat,Uihauda:
1
A
= i
Ui h0 A0
(8.40)
Adierazpenaren arabera, sistema honetan berotransmisioaren abiadura kanpoaldeko

konbekziokoefizienteakmugatzendu.Berojarioahanditunahibada(Uihanditunahibada),
biaukeraagertzendira:
o Kanpoaldekojariagaianjariozurrunbilotsuaeragin,hohanditudadin.Irtenbidehorrek
berotransmisioahobetzenetaberojarioahanditzendu,bainaosoproportziotxikian.
o Sistema honen barruko azalera aldatu gabe kanpoaldeko azalera (Ao) handitu. Hori
egiteko,hegatsakerabiltzendira.Hala,hoaldatzenezdenarrenhoAohandituegiten
da,eta,beraz,Uierehandituegitenda.
Hegatsak egitura askotakoak izan daitezkeen arren, oro har, 8.15 irudian agertzen diren bi
hauekaipadaitezke:
luzerakohegatsak:hodiarenluzeranorabideaneranstenzaizkio.
hegats erradialak: diskoantzeko hegatsak dira, erradioaren norabidean eransten
zaizkionak.
(a)Luzerakohegatsa,(b)hegatserradiala
8.15irudia.Hegasdunhodiak,luzerakonorabidean(a)etanorabideerradialean.
143
8.13ERRADIAZIOBIDEZKOBEROTRANSMISIOA
Materia osatzen duten elektroiek, atomoek eta molekulek bibrazio eta errotazio
mugimenduak pairatzen dituzte tenperatura bat izateagatik (zero absolutuan izan ezik).
Hala, materiak energia igortzen du, molekulak maila energetiko desberdinen artean
mugitzean sortua. Energia hori uhin elektromagnetiko edo fotoi eran igortzen eta
transmititzen da espazioko norabide guztietan, eta erradiazioa deritzo. Inolako euskarri
materialen beharrik ez denez, hutsean ere transmiti daiteke erradiazioa, eroapen eta
konbekzio bidezko berotransmisioan ez bezala. Materiak igortzen duen energia espektro
osokouhinezosatutadago:izpikosmikoetatik(uhinluzeratxikienekoak)irratiuhinetaraino
(uhinluzerahandienekoak),eta,tartean,argiultramorea,argiikusgaiaetainfragorriadaude.
Berotransmisioaren ikuspuntu praktiko batetik begiratuta, 0,1100 mko uhinek eragiten
dute tenperaturaaldaketa, eta erradiazio termiko deritze. Uhintarte horrek argi
ultramorea,ikusgaiaetainfragorriabarnehartzenditu.
8.14GORPUTZBELTZARENERRADIAZIOA
Erradiazio termikoaren ikuspuntutik, tenperatura eta uhinluzera guztietan igor dezakeen
erradiazio maximoa igortzen eta absorbatzen duen gorputza da gorputz beltza edo igorle
ideala.
Gorputzbeltzabenetakogorputzenahalmenigorleetaabsorbatzaileaneurtzekoerabiltzen
den patroia da. 8.16 irudian agertzen den gorputz beltzean (esfera huts isotermoa,
kanpoarekiko guztiz isolatua), gorputzera heltzen den erradiazioa gorputzean bertan
metatzen da; talketan absorbatzen da, kanporatu gabe. Horren ondorioz, gorputzak
absorbatuduenenergiaosoaigorriegingodu.Hauda,gorputzbeltzarenahalmenigorleeta
absorbatzaileaosoada.
izpia
8.16irudia.Gorputzbeltzideala.
Uhinluzera bakoitzerako gorputz beltz (edo ideal) baten ahalmen igorlea Plancken legeak
ematendu:
W =
C1
5 e
C2
(8.41)
W gorputzak bolumen unitateko igortzen duen energia da (W/m3) (ahalmen igorle

monokromatikoa), eta C1 eta C2 erradiaziokonstanteak dira (3,74151016 Wm2 eta
1,4388102 mK, hurrenez hurren). Ekuazioan ikusten den bezala, zenbat eta tenperatura
altuagoa izan, orduan eta ahalmen igorle monokromatiko handiagoa dauka. Gorputz
beltzaren ahalmen igorle osoa ahalmen igorle monokromatikoen batura da, eta,
matematikoki,integralarenbidezadieraztenda(StefanBoltzmannenlegea):
144
Wb = W d = T 4
(8.42)
Wbgorputzbeltzarenazaleraunitatekoahalmenigorleada(W/m2),etaStefanBoltzmann
enkonstanteada:5,670108W/m2K4.
Erradiazio termikoari hiru gauza gerta dakizkioke materiarekin topo egiten duenean:
absorbatzea, islatzea edo materiaren barnera transmititzea, 8.17 irudian agertzen den
bezala.
Uhinerasotzailetikabsorbatutakozatiaabsortziokoefizienteakadieraztendu;islatzenden
zatia, berriz, islapenkoefizienteak ematen du, eta transmititzen den zatia
transmisibitatekoefizienteakematendu.Ondorioz:
++=1
(8.43)
Gorputzbaten =1bada,gorputzbeltzada;gorputzbaten =0bada,opakuadelaesaten

da.
Uhin erasotzailea
W
Zati islatua
W
Zati absorbatua
W
Zati transmititua
W
8.17irudia.Gorputzbatenaurkaerasoegitenduenuhinakjasatendituenprozesuak.
Erradiazio termikoan, materiaren beste propietate garrantzitsua emisibitatea edo igortze
koefizientea()da,gorputzarenahalmenigorlearenetatenperaturabereandagoengorputz
beltzarenahalmenigorlearenartekoerlaziogisadefinitua.
W
W
=
Wb T 4
(8.44)
Ingurunearekinorekatermikoandagoengorputzbatenkasuan, = da.Gorputzbeltzaren
kasuan, beraz, = = 1 da. Ahalmen igorle maximoa gorputz beltzarena denez, 0 < < 1
(beltza)betetzenda;benetakogorputzenigortzekoefizientea0eta1artekoada.Gorputza
idealtasunetikzeingertudagoenadieraztenduenzenbakiadaemisibitatea;1etikgertuago
dagoenaidealtasunetik(beltzizatetik)gertuagodago.
Benetako gorputzen eredu bat ezartzeko, gorputz grisak izeneko sistemak erabiltzen dira.
Honela definitzen dira: eta monokromatikoak uhinluzerarekiko independenteak diren
gorputzak. Benetako gorputzetan, ordea, hori ez da betetzen. Hala ere, kasu praktiko
gehienetan,hurbilketagisa,etarenbatezbestekobalioakkonstantetzathardaitezke,eta
gorputzgristzathardaitezke.
Beraz,haudabenetakogorputzarenazaleraunitatekoahalmenigorlea:
145
W = T 4
(8.45)
Hauda,tenperaturabereandagoengorputzbeltzakigorrikolukeenarenzatibatbesterikez
lukeigorriko( <1baita).
StefanBoltzmannen legearen arabera, tenperatura baxuetan (< 300 K) erradiazio
termikoaren ahalmena baztergarria da eroapena edo konbekzioa gertatzen diren
sistemetan.Halaere,tenperaturaaltuetakosistemetan(labeak,batezere)edohutsadagoen
sistemetan,garrantzinabarmenahartzenduberoatransmititzekomekanismohorrek.
8.14.1Formaedoikuspegifaktoreaerradiaziotermikoan
Orain arte ahalmen igorle osoa erabili da, hau da, norabide guztietan gertatzen denaren
batukaria.Halaere,kasupraktikoetarakointeresgehiagoizandezakenorabidefinkobateko
erradiazioa zenbatzeak. Hala, norabide batean gainazal igorletik distantzia finkora dagoen
gainazal batera heltzen den erradiazioa bi gainazalen arteko angelu solidoaren (1 eta 2
angeluek emana), bi azaleren (A1 eta A2) eta distantziaren (r) araberakoa da (r2rekiko
alderantzizproportzionala,alegia)(ikusi8.18irudia).
dA
A2
1
dA1
A1
8.18irudia.Ikuspegifaktoreareneratorpeneaneraginadutenaldagaiak.
F12 ikuspegifaktorea da, eta 1 gainazalak igortzen duen erradiazio osotik 2 gainazalera
heltzen den zatikia adierazten du. Modu berean, F21 ikuspegifaktoreak adierazten du 2
gainazalak igortzen duen energiaren zein zatiki heltzen den 1 gainazalera. Beraz, faktore
geometrikoada,dimentsiogabea.
Gainazal batek igortzen duen erradiazioaren zati bat bere buruari hel dakioke, geometria
aproposa bada. Hala, 8.19 irudian agertzen diren geometrietan, F11 = 0 eta F22 = 1 diren
moduan, 0 < F33 < 1 izango da (zati bat inguruetara baitoa). 1 gainazala esferaren kanpo
gainazaladaetakanpoalderaigortzenbadu,bereburuaezinduenezikusi,igortzenduenaez
da bere gainazalera heltzen. 2 gainazala esferaren barrualdeko gainazala da, eta igortzen
duenguztiabereburuaridoakio.3gainazalak,ordea,bereburuarenzatibatikustenduenez,
igortzenduenarenzatibatbereburuariheldukozaio(0<F33<1).
SistemabatNgainazalbeltzezosatutabadago,etabakoitzarenazaleraAjbada(j=1,,N),bi
baldintzahauekbetekodira:
(a) Gainazalakbinakaharturik,elkarrekikotasunteorema.Edozeinjetakgainazalentzat:
AjFjk=AkFkj
146
(8.46)
(b) Edozein j gainazalentzat, berak igortzen duen energia guztia azalera guztien artean
banatzenda(bereburuabarne);energiareniraupenlegea:
Fj1+Fj2++Fjj++FjN=1
(8.47)
1
2
3
Esfera,barrualdetik
isolatuta
Esfera,kanpoaldetik
isolatuta
Planobiribildua,azpialdetik
isolatua
8.19irudia.Esferarenkanpoazalera(1),esferarenbarneazalera(2)etaplanobiribilduaren
barneazalera(3).
8.9adibidea
Esferaerdi eta plano batez osatutako sistema itxia kanpoaldetik termikoki isolatuta dago,
hots, berotrukea aurrez aurre dauden aurpegien artean ematen da. Esferaerdiaren
diametroaDbada,kalkuladitzagunsistemakoikuspegifaktoreguztiak.
Ebazpena
EsferaerdiarenazaleraA1=D2da.
PlanoarenazaleraA2=(/4)D2da.
F22=0da(planoakezindubereburuaikusi)
1 = F21 + F22 ; F21 = 1, hau da, planoak igorritako guztia
esferaerdiariheltzenzaio.
Elkarrekikotasunteoremaaplikatuz:
D2F12=(/4)D21etaaskatuz,F12=0,25.
Hauda,esferaerdiakigortzenduenaren%75bereburuariheltzenzaio,eta%25besterikez
da2gainazaleraheltzen.
8.15 GAINAZALBELTZENARTEKOERRADIAZIOBIDEZKOBEROTRUKEA
Gainazal beltz batek igortzen duen erradiazio termikoa norabide guztietan hedatzen da.
Inguruetanbestegainazalbeltzbatbadago,8.20irudianbezala,1gainazalakigortzenduen
erradiazioarenzatikibatbesterikezda2gainazaleraheltzen,besteguztiainguruetangaltzen
da. Demagun 8.20 irudiko 1 eta 2 gainazal beltzak ditugula, kanpoaldera begira dauden
aurpegiaktermikokiisolatutadaudelaetaT1>T2dela.
Ikustendenbezala,1gainazalakigortzenduenerradiazioarenzatibat2gainazalariheltzen
zaio, baina beste zati bat aldamenetatik inguruetan galtzen da; era berean, 2 gainazalak
igortzenduenzatibatbesterikezda1gainazaleraheltzen.
147
A2 ;T2
2
inguruetara
inguruetara
A1 ;T1
8.20irudia.Bigainazallaubeltz,aurrezaurre.
1gainazaletik2gainazalera(etaalderantziz)erradiaziozheltzendirenberojarioak:
Q12 = F12 A1 T14
(8.48)
Q21 = F21 A2 T24
(8.49)
Egoerageldikorralortzean,hauda1eta2gainazalenartekoberojariogarbia(Q1'2):
Q1R2 = Q12 Q21 = F12 A1 (T14 T24 )
(8.50)
Bibliografian, geometria desberdinen ikuspegifaktoreen kalkulu grafikorako irudiak aurki

daitezke.
8.10adibidea
Bitez luzera infinituko bi hodi zilindriko zentrokide, biak
gainazal beltzak, eta T1 = 500 K eta T2 = 300 K. Kalkula
dezagunbigainazalenartekoberojariogarbiaA2=5A1
bada.
Demagun hodien arteko berotrukea aurrez aurre
dauden aurpegien artean ematen dela soilik. Bestalde,
hodien luzera infinitua bada, muturreko hutsunetik
2
inguruetara galtzen den beroa arbuiagarria da (tunel
batenbarruanbageunde,zenbatetaluzeagoaizan,orduanetaargigutxiagoikusikogenuke
bimuturretan).
1
Ebazpena
1zilindroarenkanpogainazalakbereburuaikustenezduenezF11=0da,eta,ondorioz,F12=
1da.Elkarrekikotasunteorematik(A11=5A1F21)F21=0,20lortzenda.
Q1R2 = F12 A1 (T14 T24 )
Q1'2/A1=5,67108W/m2K41(50043004)K4
Q1'2/A1=3,08kW/m2.
8.16 GAINAZALGRISENARTEKOERRADIAZIOBIDEZKOBEROTRUKEA
8.21irudikobigainazalakgrisakbadira,bakoitzakbatbainoemisibitatetxikiagoaizangoluke.
Sistemahonetan,faktoregeometrikoezgain,emisibitateakerekontuanhartubehardirabi
gainazalen arteko berotrukea azaltzeko. Adierazpen honek 1 eta 2 gainazal grisen arteko
berojariogarbiaadieraztendu, F 12 ikuspegifaktoreglobalaizanik.
Q1R2 = F 12 A1 (T14 T24 )

148
(8.51)
A 1
1
1 1
=
+ 1 + 1 1
F 12 F12 1
A2 2
(8.52)
F 12 ikuspegifaktore globalak, sistemaren geometria ez ezik, gainazalen emisibitateak ere

kontuanhartzenditu.
A2 ;2;T2
2
inguruetara
inguruetara
A1 ;1;T1
8.21 irudia. Aurrez aurre dauden bi gainazal gris lauen arteko erradiazio bidezko bero
trukea.
Ikuspegifaktoreglobaletikeratordaitekeenez,berabainoaskozereazalerahandiagoz(A2)
inguratutadagoenazaleratxikibaten(A1)kasuan, F 12 =1da.
8.11adibidea
Bitez luzera infinituko bi hodi zilindriko zentrokide, biak
gainazalgrisak,T1=500KetaT2=300K,eta1=0,75eta2
= 0,5. Kalkula dezagun bi gainazalen arteko berojario
garbia(a)A2=5A1bada,(b)A2>>A1bada.
1
2
8.10 adibidean bezala, hodien arteko berotrukea aurrez

aurredaudenaurpegienarteangertatzendasoilik.
Ebazpena
F11 = 0 denez (zilindroaren kanpogainazalak ez duelako bere burua ikusten), F12 = 1 da.
Elkarrekikotasunteorematik(A11=5A1F21)F21=0,20lortzenda.
Q1R2 = F 12 A1 (T14 T24 )
(a)
A 1
1 1
1
1 1
1 1
1 +
1 = 0,652 ; F 12 =1,534
= +
1 + 1 1 = +
F 12 F
1
0,75
5
0,5
1
2 2
12
Q1'2/A1=5,67108W/m2K41,534(50043004)K4
Q1'2/A1=4,72kW/m2.
(a)
A 1
1 1
1
1 1
A 1
1 + 1
1 =1,333 ; F 12 =0,75
=
+ 1 + 1 1 = +
F 12 F
1
0,75
A
0,5
12
2 2
2
Q1'2/A1=5,67108W/m2K40,75(50043004)K4
Q1'2/A1=2,31kW/m2.Gainazalbeltzakbalirabainoberotruketxikiagoagertatzenda.
149
8.17 ERRADIAZIOBIDEZKOBEROTRANSMISOKOKOEFIZIENTEA,hR
Ez da erosoa laugarren berreturako ekuazioak erabiltzea, StefanBoltzmannen legean
bezala. Kalkuluak errazteko, ingeniaritzan, berotransmisioko lege zinetikoak adierazten
duenmodukoekuaziosinpleagoakerabiltzendira,erahonetan:
Q12 =
indar eragilea T
=
= A1 hR (T1 T2 )
erresistentzia R
(8.53)
hR erreadiazio bidezko berotransmisioko koefizientea da, konbekziokoefizientearen

dimentsioberekoa.Definizioz,
Q1R2 = F 12 A1 (T14 T24 ) = hR A1 (T1 T2 )
(8.54)
Beraz,
hR =
F 12 (T14 T24 )
(T1 T2 )
(8.55)
moduankalkuladaiteke.
8.12adibidea
Hodizilindrikobatekgelahandibatzeharkatzendu.Hodiarenkanpogainazalagrisa(1=0,8)
da, eta 500 Kean dago. Gelako hormak (2 = 0,5) 300 Kean badaude, kalkula dezagun
hodiaren kanpogainazala eta hormaren gainazalen artean erradiazio bidezko berojario
garbiaazaleraunitateko.
Ebazpena
A1<<<A2denez, F 12 =0,8delahardaiteke.
hR =
5,67108 W
Q1R2
A1
8.18
= 12,34W
0,8( 5004 3004 ) K 4

m2 K 4
= 12,34W 2
mK
( 500 300 ) K
m2 K
( 500 300 ) K = 2,47kW / m2
EROAPEN, KONBEKZIO ETA ERRADIAZIO BIDEZKO MEKANISMO

KONBINATUAK:BEROTRANSFERENTZIAKOKOEFIZIENTEGLOBALA(U)
Sistemagehienetan,mekanismobatbainogehiagogertatzendaaldiberean.Arestianikusi
da paraleloan zein seriean gertatzen den berojarioan erresistentzia baliokideak nola
kalkulatzendiren:
Serieankokatutakoerresistentziak:
N
RBAL = Ri
1
150
(8.56)
Paraleloankokatutakoerresistentziak:
N
1
1
=
RBAL
1 Ri
(8.57)
Erresistentziahoriekzenbaitmekanismorenondoriozgertadaitezke:
Eroapenbidezkoerresistentzia:
RK =
kA
(8.58)
Rh =
hA
(8.59)
RR =
hR A
(8.60)
Azalerageometriarenaraberakoada.
Konbekziobidezkoerresistentzia:
Erradiaziobidezkoerresistentzia:
Berotransmisioko koefiziente globala erabiltzen bada, Ui edo Uo erabiliko dira sistema

osoarenbarrukoetakanpokoazalerekin(AietaAo)(hormalauenkasuanAi=Aodenez,Ui=
Uoda):
1
1
=
= ROSOA
Ui Ai Uo Ao
(8.61)
8.13adibidea
Hodi zilindriko batek gela handi bat zeharkatzen du. Hodiaren barrutik 500 Kean asetako
lurrunaigarotzenda.Hodiarenkanpogainazalagrisada(1=0,75),etahormengainazalak
beltzakdirelahardaiteke.Gelakotenperatura300Kda(hormengainazalenberdina).Kalkula
dezagun (a) hodiluzerako kanporatzen den berojarioa (b) erradiazio bidezko bero
transmisioko koefizientearen balioa (c) erradiazioz kanporatzen den berojarioa (d)
konbekziozkanporatzendenberojarioa.
Datuak: Di=10cm;X=1cm;k=50W/mK;hi=1500W/m2K;ho=20W/m2K
DBL=10,97cm.
30
0 K
T2
T1
500
R3
300K
R1
500K
R2
R4
T1
T2
151
300
Ebazpena
Irudianmarraztudenerresistentziasareazeharkatukoduberojarioak.R1hodiarenbarruko
jariagaiaren konbekzio bidezko erresistentzia, R2 hodiaren hormaren eroapen bidezko
erresistentzia,R3kanpoaldekojariagaiarenkonbekziobidezkoerresistentziaetaR4hodiaren
kanpogainazalaren eta gelako hormen arteko erradiazio bidezko erresistentziak izanik. R1
eta R2 seriean daude, baina hodiaren kanpogainazaletik gelako hormetara paraleloan
gertatzendirenkonbekziozetaerradiaziozgertatzendatrukea.
Leheniketabehin,erradiaziokoefizienteakalkulatukoda.
HodiarenkanpoazaleragelakohormenabainoaskozeretxikiagoadenezetaF12=1denez,
F 12 0,75 da (1 = 0,75 delako). hR kalkatzeko ekuazioan ordezkatuz, hR = 11,6 W/m2K
lortzenda.
R
(m K/W)
Ak(m2)
Rk(K/W)
2
R1
R2
R3
R4
(1/Aihi)
(1/Aoho)
(1/AohR)
(X/kABL)
L0,1
L0,1097
L0,12
L0,12
1/ L0,11500 0,01/(50 L0,1097) 1/ L0,1220 1/ L0,1211,6
R3etaR4renerresistentziabaliokideakalkulatzenbada(paraleloandaudelakontuanhartuz):
1
1
K
=
RBAL =
( ho + hR ) Ao 31,6 L0,12 W
ho+hR=hBAL=31,6W/m2Kizanik.
Orain,serieankokatutadaudenR1,R2etaRBALerresistentziekosatzendutesistema.
HodiarenkanpokoazaleraoinarritzatharturikUokalkulatukoda:
D
X Do
X
1
1
1
1
1
=
+
+
= o +
+
;
Uo Ao hi Ai kABL hBAL Ao
Uo hi Di kDBL hBAL
Balioakordezkatuz, 1 =
Uo
0,12
0,010,12
1
1
1
1
lortzenda.
+
+
=
+
+
15000,10 500,1097 31,6 1250 4571 31,6
Barrukojariagaiakkonbekziozetahodiarenhormakeroapenezegitendutenerresistentziak
arbuiagarriakdirakanpokojariagaiak,konbekzioz,etaerradiazioakegitendutenarekiko.
Uo31,6W/m2Kdelahardaiteke.Honenarabera,T1T2500Kda.
Q
Q
(a) = DoUo TOSOA ; = 0,1231,6( 500 300 ) = 2383W m
L
L
(b)hR=11,6W/m2K
(c),(d)kanporatzendenberoosoa,hodimetroko,2.383Wda.Hodiarenkanpogainazalera
heldu den beroak bi bide (mekanismo) hartzen ditu, aldi berean: konbekzio bidezkoa eta
erradiaziobidezkoa.Beraz,berojarioosoabibideetakoarenbaturada:
QOSOA/L=2383W/m=(Q/L)Konb+(Q/L)R.
Q
Q
= Do hR T ; = 0,1211,6( 500 300 ) = 875W m erradiazioz.
L R
L R
Q
Q
= Do ho T ;
= 0,1220( 500 300 ) = 1508W m konbekzioz.

L Konb
L Konb
152
9.GAIA
BEROTRANSMISIORAKOEKIPOAK:BERO
TRUKAGAILUAK
Berotransmisiorakoekipoak:berotrukagailuak
154
Instalazio kimikoetan, maiz, bi jariagairen artean berotrukea gauzatzen da, energia

aprobetxatzearren. Adibidez, 400 Can lan egiten duen erreaktoretik irteten den gasaren
energia termikoa erabil daiteke destilagailua elikatu behar den nahaste hotza berotzeko.
Zentral nuklear batean, erregaiaren fisioak sortzen duen energia urlurruna berotzeko
erabiltzen da, ondoren turbinan elektrizitatea sortzeko. Gaur egun energia hain garestia
izanik, eduki energetiko altuko iturriak ahal den hobekien erabili behar dira haien energia
bestesistemabatekaprobetxadezan.
Instalaziokimikoetan,gehienbat,jariagaiekinlanegitenda,likidoetagasekin.Haiekberotu
edohoztueginbehardiraprozesukohainbaturratsetan.Bestebatzuetan,fasezaldatubehar
dira,kondentsatuedoirakiarazi.Jariagaiberoenetajariagaihotzenenergiatermikoa(beroa)
trukatzekoekipoariberotrukagailuderitzo.
Berotrukagailuakbijariagairenartekokontaktutermikoalagundueginbehardu,ahaliketa
erresistentzia txikiena eskainiz (hau da, berotransmisiorako koefiziente globalak U
ahalik eta handiena izan behar du). Ekipo horien diseinua kritikoa da prozesu baten
ekonomian,energiarenaurrezpenoptimoaetatamainaegokiakprozesubatenkostuakasko
murriztenbaititu.
9.1 JARIAGAIENARTEKOBEROTRUKEA:ENTALPIAETABEROSORRA
Jariagaiberobatiberoakentzenzaioneanedojariagaihotzbatiberoaematenzaionean,bi
gauzagertadakizkioke:
(a) Hoztea,lehenengokasuan,etaberotzea,bigarrenkasuan,hauda,tenperaturaaldaketa
jasatea.Horigertatzendenean,esatendajariagaiakberosentikorratrukatu(emanedo
hartu)duela.Adibidez,ura20Ctik45Craberotzendeneanedoairea30Ctik10C
ra hoztean, bi jariagaiek tenperaturadiferentzia jasan dutenez, bero sentikorra trukatu
dutelaesatenda.
emari masikoari T1etik T2ra berotzeko eman behar zaion bero
Jariagai baten m
sentikorrak entalpiaaldaketa sortzen du. T1 eta T2 tarterako bero espezifikoaren batez
bestekobalioahartzenbada:
energia
C P (T2 T1 )
Q
= H = m
denbora
(9.1)
(b) Tenperaturaaldaketarikjasangabe,fasezaldatzea(kondentsatzeaedoirakitea).Prozesu
horretan izugarrizko energiaaldaketak gertatzen dira, eta bero horri bero sor deritzo.
Adibidez, 100 Can aseta dagoen ur likidoari beroa ematen bazaio, irakin egiten du
tenperaturaaldatugabe,guztialurrunbihurtuarte.
Horrelakoegoeranjariagaiakgalduedoirabaziduenberoafasealdaketarakoerabilidu.
Adibidez, 100 Can asetako kilogramo bat ur irakiteko edo kondentsatzeko, 2.257 kJ
bero eman edo kendu behar zaio, hurrenez hurren. ren balioak konposatu eta
baldintzaanitzetarakotaulatutadaudebibliografian.
energia
Q
= m
denbora
155
(9.2)
9.2 HODIBIKOITZEKOBEROTRUKAGAILUAK
Jariagai bero eta hotz baten artean beroa trukatzeko ekiporik sinpleena hodi bikoitzeko
berotrukagailua da. Eraginkortasun mugatua dutela eta, emari txikien arteko trukerako
erabiltzendira.9.1irudianikustendenbezala,bihodizentrokidezeraikiadago.Jariagaibat
barruko hoditik dabil; bestea, berriz, bi hodien arteko eraztunetik. Hala gertatzen da bien
arteko berotrukea. Barruko hoditik jariagai beroak zein hotzak zirkula dezake. Hala ere,
hemendikaurrerakoazalpenerako,jariagaiberoabarrukohoditikdoalahartukoda.
barruko hoditik doan jariagaia
dL
TBEROA
THOTZA dL
dQ
kanpoko hoditik doan jariagaia
T1
TBEROA
R1
THOTZA
T2
R2
R3
9.1 irudia. Hodi bikoitzeko berotrukagailua, hodiaren barnean dagoen tenperatura

gradienteaetabijariagaienartekoberotrukerakoerresistentziak.
Bi jariagaien arteko berotrukean, jariagai beroaren muinetik jariagai hotzaren muinera

heltzeko, beroak seriean kokatutako hiru erresistentzia gainditu behar ditu; lehendabizi,
1
barruko hoditik doan jariagaiaren konbekzioerresistentzia
; ondoren, barruko
hi Ai
X
hodiaren hormaren eroapenerresistentzia
; eta, azkenik, bi hodien arteko
kABL
1
eraztunetik doan jariagaiaren konbekzioerresistentzia
, Ai eta Ao barruko
ho Ao
hodiarenbarneetakanpodiametroaizanik.
Berotrukagailuan,bijariagaienjarioakbikonfigurazioizanditzake:
(1) Jario paraleloa, jariagai biak trukagailuko mutur beretik sartu eta irteten direnean.
Egitura honekin bi jariagaien arteko tenperaturen hurbilketa mugatua dago, hau da,
jariagai beroaren eta hotzaren irteerako tenperaturak, gehienez ere, berdinak izan
daitezke (hori gertatzeko, luzera infinituko trukagailua beharko litzateke). 9.2 irudiko
ezkerrekoegituraizangolitzateke.
(2) Kontrakorronteko jarioa, bi jariagaiak kontrako noranzkoan zirkulatzen dutenean,
jariagai beroa jariagai hotza irteten den muturretik sartzen denean. Egitura honekin
dihardutentrukagailuetanbijariagaienartekotenperaturenhurbilketaezdamugatua,
hauda,jariagaihotzarenirteerakotenperaturajariagaiberoarenirteerakotenperatura
baino altuagoa izan daiteke. Jario paralelokoek baino eraginkortasun handiagoa
156
daukatenez, tamaina txikiagoa behar dute. 9.2 irudiko eskuineko egitura izango
litzateke.
9.2 irudian, egitura horietan lortzen diren tenperaturaprofilak marrazteaz gainera, indar
eragilea ere marrazten da (TB TH). Ikusi den bezala, sistema bateko berojarioa indar
eragilearekiko proportzionala da. Aipagarria daberotransmisiorako indar eragilea,hau da,
jariagaiberoarenetahotzarenartekotenperaturadiferentzia,ezdelakonstanteatrukagailu
osoanzehar.Horibiegiturekingertatzendenarren,askozerenabarmenagoadaparaleloan
diharduen ekipoan. Sarreran, bi jariagaien tenperaturak oso desberdinak dira, eta indar
eragile handia dago (TB,S TH,S). Horregatik, trukagailuaren sarreran berotruke handia
egingo dute; hala ere, trukagailuan aurrera doazen heinean, bi jariagaien tenperaturak
berdinduz doaz, eta irteeran daukaten indar eragilea (TB,I TH,I) eta berotrukea txikienak
dira. Beste era batera esanda, berotrukea ez da uniformeki gertatzen trukagailuan zehar.
Kontrakorrontean diharduen trukagailuan indar eragilea berdinagoa da trukagailu osoan
zehar.
Paraleloan
Kontrakorrontean
TB,S
TB,S
T
Ber
o
TB,I
TH,I
Sarrera
TBTH
TB,I
Hotza
Hotza
TH,S
Ber
o
TH,I
Irteera
Sarrera
TH,S
Irteera
9.2irudia.Paraleloanetakontrakorronteandihardutenhodibikoitzekoberotrukagailuetako
jariagaientenperaturaprofila,trukagailuanzehar.Nomenklatura:
Jariagaiberoarensarrerakotenperatura:TB,S
Jariagaiberoarenirteerakotenperatura:TB,I
Jariagaihotzarensarrerakotenperatura:TH,S
Jariagaihotzarenirteerakotenperatura:TH,I
Bi jariagaietako batek fasealdaketa jasango balu, tenperatura profilak bestelakoak izango

lirateke,9.3irudianagertzendenbezala.
(a)
(b)
sarrera
(c)
irteera
sarrera
(d)
irteera
sarrera
irteera
sarrera
irteera
9.3irudia. Hodi bikoitzeko berotrukagailuko tenperaturaprofilak fasealdaketa

dagoenean: (a) lurruna kondentsatzen ari da, (b) likidoa irakiten ari da, (c) trukagailuaren
lehenzatianlurrunakondentsatzenarida,etadenalikidoerandagoenean,hoztuegitenda,
(d)trukagailuarenlehenzatianlikidoaberotuegitendairakinarte.
157
9.3
HODIBIKOITZEKOBEROTRUKAGAILUARENENERGIABALANTZEAK
Berotrukagailuan, energiaren iraupenlegeko termino mekanikoak (energia potentziala eta

zinetikoa)baztergarriakdiraterminoentalpikoenaldean(5.5ekuazioan).Gainera,erreakzio
kimikorik ez badago eta ponpaketarik ez bada erabiltzen, jariagaiak irabazten edo galtzen
duenberoaentalpiaaldatzekoerabiltzendu.
Q = H
(9.3)
energia
Q
= mB CP ,B (TB ,S TB ,I )
t
(9.4)
energia
Q
= mB B
t
(9.5)
Jariagaiberoarenentalpiabalantzea:
Berosentikorratrukatzenbadu:
Berosorratrukatzenbadu:
Jariagaihotzarenentalpiabalantzea:
Berosentikorratrukatzenbadu:
energia
Q
= mH C P ,H (TH ,I TH ,S )
t
(9.6)
energia
Q
= mH H
t
(9.7)
Berosorratrukatzenbadu:
Egoera geldikorrean trukagailua ideala bada, hau da, ingurunera berorik galtzen ez bada,
jariagaiberoakemandakoberoajariagaihotzakbereganatzendu.
9.4
HODIBIKOITZEKOBEROTRUKAGAILUARENDISEINUA
Ekipo hauen diseinua egitean, trukatu behar den berojariorako (Q) beharrezkoa den
trukagailuarenazalera(A)kalkulatzenda.Diseinuaerrazteko,hurbilketahauekegingodira:
1. Trukagailuakegoerageldikorreandihardu.
2. Ingurumeneangaltzendenberoabaztergarriada.
3. Bijariagaienberoespezifikoakkonstantemantentzendiratrukagailuanzehar,sarrera
etairteerakobaldintzenbatezbestekobalioan( CP ,B eta CP ,H ).
Hirugarren hurbilketak trukagailuan zeharreko tenperaturaprofilak lerro zuzenak izatea
ahalbidetzen du. Berotrukagailuaren diseinuekuazioa lortzeko, paraleloan diharduen
ekipoahartukoda,nahizetakontrakorronteandiharduenarekinhelburuberalortu.
Demagun trukagailuan berotransmisiorako koefiziente globala U dela (mementoz ez da
bereizikokanpokoalabarrukoazalerarekikoden).9.4irudianikustendenbezala,trukagailu
osoan zehar indar eragilea (TB TH) posizioarekin aldatzen denez, azterketa egiteko dL
Oharra:zeinupositiboaizateko,horrelaerabilikoda,nahizeta(TB,ITB,S)denerazehatza.
158
luzerakozatiestubathartukoda,berotrukerakodAazalerakoa.Zatiestuhorretan,jariagai
beroaren eta hotzaren tenperaturak konstantetzat har daitezkeenez, hau da bien arteko
berotrukea:
dQ = UdA(TB TH ) = UdAT
(9.8)
dL (dA)
T
TB
T
TS
eroa
=T
B T
T Hotza
TI
S
Posizioa
beroa
I
Q
9.4irudia. Hodibikoitzekoberotrukagailukoindareragilearenprofila,posizioarekikoeta
trukatzendenberoarekiko.
9.4 irudian ikusten den bezala, indar eragilea (T = TB TH) posizioarekin eta trukatutako
beroarekinlinealkialdatzenda.Tvs.Qlerroarenmaldakalkulatzenbada:
d T TS TI
=
dQ
Q
(9.9)
TS eta TI trukagailuaren sarrera eta irteerapuntuetako indar eragileak dira, eta Q,

trukagailuosoantrukatubehardenberoa.
Biekuazioakkonbinatzenbadiraetasarreraetairteeratarteanintegratzenbada:
TI
TS
( TS TI )A
d T TS TI
dA =
=
UT
Q
Q
(9.10)
Integralaebazteko,UrenetaTrenartekoerlazioajakinbeharda.Biegoeraaztertukodira:
1Ukonstanteaberotrukagailuosoan
U konstantea bada, integraletik kanpora atera daiteke, eta diseinuekuazio hau lortzen da,
non (T)BL trukagailuaren sarreran eta irteeran dauden indar eragileen batezbesteko
logaritmikoabaita:
Q = UA ( T )BL
159
(9.11)
( T )BL =
TS TI
TS
ln
TI
(9.12)
2Ualdakorraberotrukagailuan
U konstantea ez bada, integraletik ezin daiteke atera, eta Trekin duen erlazioarekin
ordezkatubeharda.Adibidez,linealkialdatukobalitz:
U = a + bT
(9.13)
Integralaebaztean,adierazpenhaulortukolitzateke:
Q = A
UI TS US TI
UI TS
ln
US TI
(9.14)
USetaUIberotransmisiorakokoefizienteglobalarensarreraetairteerakobalioakizanik.
Adierazpen horietan ez dira bereizi Ui eta Uo. Jakina denez, lortutako bi ekuazioetan
hodiarenbarrukoazaleraerabiltzenbada(Ai),beretzatdefinitutakokoefizientea(Ui)erabili
beharda,etaAoerabiltzenbada,Uoerabilibeharda.
9.1adibidea
Hodibikoitzekotrukagailubatean,7500kg/hetilenglikol( CP =2,56kJ/kgK)hoztenda70C
tik35Cra,20Candagoen8000kg/hur( CP =4,18kJ/kgK)erabiliz.
Kalkula dezagun (a) zenbat bero trukatzen duten, (b) uraren irteerako tenperatura, (c)
trukagailuakzerazaleraizanbeharduen.
Datuak:Uo=1700kJ/hm2Kda,etatrukagailuosoankonstanteadelahardaiteke.
Ebazpena
(a)Etilenglikolarenetaurarenentalpiabalantzeaeginez,trukatzendutenberoakalkulatuko
da.
Etilenglikola:Q=(7500kg/h)(2,56kJ/kgK)(7035)C=6,72105kJ/h
Berohorijariagaihotzakbereganatzendu:
(b)Ura:Q=6,72105kJ/h=(8000kg/h)(4,18kJ/kgK)(T20)C
Hortik,urarenirteerakotenperaturakalkulatzenda:T=40,1C
70
40,1
35
20
TI=15C
TS=29,9C
(c)Ezdaaipatzenparaleloanedokontrakorronteanzirkulatzenduten.Bijariagaiensarrera
eta irteerako tenperaturak behatuta, ohartzen gara uraren irteerako tenperatura (40,1 C)
etilenglikolarenirteerakotenperatura(35C)bainoaltuagoadela.
Paraleloan lan eginez ezin daiteke hori lortu, bai ordea
kontrakorrontean lan eginez (kontuan izan paraleloan
jariagai hotzaren irteerako tenperaturak ezin duela jariagai
beroarenirteerakotenperaturagainditu).
Diseinuekuazioanerabilibeharreko ( T )BL = 21,6Cbada:
Q = UA ( T )BL =6,72105kJ/h= 1700A0 21,6
160
Etahortik:Ao=18,3m2
Trukagailuaren barruko hodiaren kanpoazalerak 18,3 m2koa izan behar du tenperatura
horieklortuahalizateko.
9.2adibidea
Hodi bikoitzeko berotrukagailu batean, 35 Can dagoen 7500 kg/h etilenglikol ( CP = 2,56
kJ/kgK)70Craberotunahida,104Cankondentsatzenaridenlurrunaerabiliz.
Kalkuladezagun(a)zenbatberotrukatzenduten,(b)zerlurrunemarikondentsatzenden,(c)
trukagailuakzerazalerabeharduen.
Datuak:Uo=2600kJ/hm2K;lurrunarenkondentsatzeberoa: =2230kJ/kg
Ebazpena
Jariagaiberoakondentsatzenaridenlurrunadenez,berosorratrukatzendu.
(a)Etilenglikolarenentalpiabalantzeaeginez:
Q=(7500kg/h)(2,56kJ/kgK)(7035)C=6,72105kJ/h
Berohorilurrunakematendio:
(b)Lurrunarenenergiabalantzetik:
kg/h)(2230kJ/kg)
Q=6,72105kJ/h=( m
=301,3kg/hkondentsatzenaridenlurrunemaria.
m
104
104
70
35
T2=34C
T1=69C
(c) Jariagai beroaren tenperatura aldatzen ez denez, paraleloan zein kontrakorrontean

egituraberadu.
( T )BL = 49,5 C izanik, diseinuekuazioan ordezkatuz, zer

azalerabeharduenkalkulatzenda:
Q = Uo A o ( T )BL =6,72105kJ/h= 2600A0 49,5 .Etahortik:Ao
=5,2m2
9.3adibidea
Altzairuzko hodi bikoitzeko berotrukagailu batean, 5000 kg/h etilbentzeno berotu nahi da
20Ctik80Cra,110Canaseadagoenurlurrunaerabiliz(barrukohoditikigarotzenda).
Kalkula dezagun: (a) zer luzera izan behar duen trukagailuak, (b) urlurrunaren zer emari
erabilibeharden.
Datuak:
Barrukohodia:Di=5cm
hi=10000kcal/hm2C;
CP ,etilb =0,46kcal/kgC
Etilbentzenoarenalderakoho(kcal/hm2C):
(20Candagoenmuturrean)=600
(80Candagoenmuturrean)=1200
Linealkialdatzendelahardaiteke.
Ebazpena
161
Do=5,5cm;
kaltzairua=35kcal/hmC;
lurruna=531kcal/kg
Lehenik eta behin, berotransmisiorako koefiziente globala (Ui) kalkulatuko da,

trukagailuarenbimuturretarako:
Etilbentzenoa20Candagoenmuturrean(S):
1
1
1
1
0,00250,05
0,05
1
=
+
+
=
+
+
; Ui = 660 kcal 2
hm K
Ui 10000 350,0525 6000,055 10000 14700 660
Etilbentzenoa80Candagoenmuturrean(I):
1
1
1
1
0,00250,05
0,05
1
=
+
+
=
+
+
; Ui = 1100 kcal 2
hm K
Ui 10000 350,0525 10000,055 10000 14700 1100
Bi jariagaiek trukatu behar duten beroa etilbentzenoaren energiabalantzea ebaztean
lortukoda:
Q = 50000,46( 80 20 ) = 1,3510 5 kcal h
Erabilibehardenurlurrunemariaenergiabalantzeaebazteanlortukoda:
Lurruna 531
Q = 1,35105 kcal h = m
Lurruna = 254 kg
; m
h
110
110
80
TI=30C
TS=90C
Trukagailuarenazalerakalkulatzeko,diseinuekuazioaerabilikoda:
20
S
Smuturrean
Imuturrean
(T)S=90C
(T)I=30C
Ui,S=660kcal/hm2K
Q = 1,35105 kcal h = Ai
Ui,I=1100kcal/hm2K
UI TS US TI
110090 66030
= Ai
U T
110090
ln
ln I S
66030
US TI
Ai=2,74m2.
Hodienluzera:Ai=2,74m2=DiL=0,05mL.
L=17,5mluzerakohodiakbehardira.
9.5 ZIKINKERIAFAKTOREA
Berotrukagailua, erabili ahala, zikinduz eta zahartuz doa, jariagaiek daramaten zikinkeria
ezarri egiten delako (adibidez, urak daramatzan kaltzio eta magnesiogatzak prezipitatu
egiten dira hormaren inguruan, eta karezko geruza osatzen da) edo, jariagai korrosiboak
badira, hodiak herdoildu eta hondatu egiten dituztelako. Horregatik, trukagailua berria
zenean zituen ezaugarriekin alderatuz, zahartzean edo zikintzean berotransmisiorako
erresistentzia handitu egiten da, seriean dagoen erresistentzia handitzen delako.
Erresistentzia horri zikinkeriaerresistentzia deritzo (RZ), eta kontuan hartu behar da bero
162
transmisiorako koefiziente globalean. Erresistentziari dagokion koefizientea zikinkeria

faktoreada(hZ),konbekziokoefizientearendimentsioberekoa.
Hodiaren barnegainazalean eta kanpogainazalean zikinkeria dagoenean, erresistentziak
hauekdira:
RZ , i =
1
hz ,i Ai
(9.15)
RZ ,o =
1
hz ,o Ao
(9.16)
eta
Zikinkeriabarrualdetikzeinkanpoaldetikdoanjariagaiaksordezakeenez,RZ,i etaRZ,obereizi
behardira.Uoerabiltzendeneanhodiarenbialdeetanzikinkeriabadago:
1
Uo , ZIKINA
Do
X Do
1
+ RZ ,i +
+ RZ ,o +
hi Di
kDBL
ho
(9.17)
Trukagailua berria denean eta garbia dagoenean dituen ezaugarriekin alderatuz, UZIKINA <
UGARBIA dela ohartu gaitezke. Ondorioz, zikina edota zaharkitua dagoen trukagailu batek
berotrukerakoerresistentziahandiagoadu,etaazalerabereanberogutxiagotrukatukodu.
1
Uo , ZIKINA
1
Uo ,GARBIA
+ RZ
(9.18)
Zikinkeriaerresistentzienohikobalioak9.1taulanagertzendira.
9.1Taula.Zikinkeriafaktorearenohikobalioak.
Jariagaimota
Itsasokoura
Galdaretakourtratatua
Hoztelikidoa
RZ(m2K/W)
1,5104
2104
2104
9.4adibidea
Hodibikoitzekoberotrukagailubatean,7500kg/hetilenglikol( CP =2,56kJ/kgK)hoztenda
70 Ctik 35 Cra, kontrakorrontean, 20 Can dagoen 8000 kg/h ur ( CP = 4,18 kJ/kgK)
erabiliz. Denbora luzean lanean jardun ondoren, ohartzen gara etilenglikolaren irteerako
tenperatura 45 C dela. Kalkula dezagun (a) Uoren balioa egoera horretan, (b) zikinkeria
faktorea.
Datuak:Uo,GARBIA=1700kJ/hm2K
Ebazpena
Trukagailuberrietagarbiarenebazpena9.1adibideaneginda,etaikusidaAo=18,3m2ko
azalerabeharduela.
Oraingobaldintzetan,energiabalantzeaaskatzenbada:
Jariagaiberoa:Q=(7500kg/h)(2,56kJ/kgK)(7045)C=4,8105kJ/h
Ohargaitezengarbiazegoeneanbainoberogutxiagotrukatzenduela.
163
Jariagaihotza:Q=4,8105kJ/h=(8000kg/h)(4,18kJ/kgK)(T20)C
Diseinuekuazioa:
70
TBL=30Clortzenda.
45
34,4
20
1
Uo , ZIKINA
9.6
TI=25C
TS=35,6C
T=34,4C
Q=4,8105kJ/h=Uo,ZIKINA18,3m230C
Uo,ZIKINA=875kJ/hm2K
1
Uo ,GARBIA
+ RZ ; RZ =
2
1
1
= 5,510 4 hm K kJ
875 1700
BEROTRUKAGAILUMOTAK
Hodi bikoitzeko berotrukagailuak gutxi erabiltzen dira industrian, eraginkortasun txikia

baitute. Jariagai beroaren eta hotzaren arteko kontaktu termikoa laguntzen duten azalera
handiagokotrukagailueraginkorragoakerabiltzendiraindustrian.
Bestelakoberotrukagailuenartean,hauekaipadaitezke,garrantziindustrialarenarabera:
9.6.1 Hodiaetainguruneaerakoberotrukagailuak.
Jariagaibatenjarioaingurunebatenbarruandagoenhodisortabateanbanatzenda.Beste
jariagaiaingurunetikdoa,hodisortainguratuz.Horrelakoegiturakizugarrihanditzenduenez
berotrukerakoazalera,hodibikoitzekoakbainoeraginkorragoakdira.
Ingurunetik doan jariagaiaren alderako konbekziokoefizientea handitzeko, eta, beraz, U
handitzeko,zurrunbilotasunaeragitendabafleakedopantailakezarriz(ikusi9.5irudia).
Ingurunetik
doan jariagaia
Hodi sortaren xehetasuna
bafleak
Ingurunetik
doan jariagaia
Hodi sortatik
doan jariagaia
Hodi sortatik
doan jariagaia
12egiturakotrukagailua
24egiturakotrukagailua
9.5irudia. 12eta24egiturakohodiaetainguruneaerakoberotrukagailuak,bafleeta
hodisortarenxehetasunekin.
Horrelako trukagailuetan, hodi sortatik doan jariagaiak hainbat aldiz zeharkatu dezake
trukagailua, joanetorriak eginez; ingurunetik doan jariagaiak ere behin baino gehiagotan
zeharkatu dezake trukagailua. Era horretako trukagailuak izendatzeko, NM erako
nomenklaturaerabiltzenda.
164
N:ingurunetikdoanjariagaiaktrukagailuazenbataldizzeharkatzenduen
M:hodisortatikdoanjariagaiaktrukagailuazenbataldizzeharkatzenduen
9.5irudianagertzendira12eta24egiturakoberotrukagailueneskema.
9.6.2 Jariogurutzatukoberotrukagailuak.
Jariagai bat hodi sortaren barrutik doa, eta beste jariagaiak kanpotik zirkulatzen du,
aurrekoarekikoperpendikularrean.Normalean,gasetalikidoenartekotrukerakoerabiltzen
da; likidoa hodietatik zirkularazten da, eta gasa kanpotik doa. Kanpoaldetik doan jariagaia
bideratzeko, hegatsak erabil daitezke. 9.6 irudian agertzen dira trukagailu hegasdunen eta
hegatsikgabeeneskemak.
Hegatsikgabekoa
Hegasduna
9.6irudia.Jariogurutzatukoberotrukagailuak.
9.6.3 Berotrukagailutrinkoak.
Bolumen unitateko berotrukerako azalera handiena eskaintzen dutenak dira (700 m2/m3
raino).Xaflauzkurtuzosatutakomatrizezeratzendira,etabijariagaienjarioakgurutzatuak
dira.9.7irudianagertzendaekipohaueneskema.
9.6.4 Hodibihurerakoberotrukagailuak.
Tangetako likidoak berotu edo hozteko erabiltzen dira. Hozteko edo berotzeko erabiltzen
den jariagaia zilindrikoki biribildutako (hodibihurra) hodiaren barrutik doa, eta hodibihurra
tanga barruan sartuta dago. Tangaerako erreaktore kimikoen tenperatura kontrolatzeko
maizerabiltzendensistemareneskemaagertzenda9.7irudian.
Berotrukagailutrinkoa
Hodibihurerakoa
9.7irudia.Berotrukagailutrinkoaetahodibihurerakoberotrukagailua.
165
9.7
BESTELAKOBEROTRUKAGAILUENDISEINUA
Hodi bikoitzeko berotrukagailuen diseinuan, trukagailuaren sarrera eta irteerako indar

eragilearenbatezbestekologaritmikoaerabiltzenda.Ekipohauenegituradelaeta,osozaila
daindareragilearenbatezbestekobalioajakitea.Horregatik,ekipohauendiseinuaegiteko
orduan, hodi bikoitzeko berotrukagailuan kontrakorrontean zirkulatuko balute izango
luketen batez besteko indar eragilea (TBL*) erabiltzen da, zuzenketafaktore (F) batez
zuzendua.
Q = UATBL* F
F=
(9.19)
benetako T
TBL*
(9.20)
Frenkalkuluaesperimentalkiegitenda,etabibliografian,grafikoeranjasotadagotrukagailu
motaren arabera. 9.8 irudian hodia eta ingurunea egiturako 12, 14, 16 konfigurazioko
trukagailuenFkalkulatzekografikoaazaltzenda.
Ti
1,0
0,9
R=
0,8
Ti To
to ti
ti
to
To
12,14,16,
F
0,7
6
0,6
2 1,5
1 0,8 0,6 0,4
0,2
0,5
0
0,2
0,4
0,6
0,8
1,0
t t
P= o i
Ti t i
9.8 irudia. 12, 14, 16... egiturako hodia eta ingurunea erako berotrukagailuen F
zuzenketafaktoreakalkulatzekografikoa.
9.5adibidea
14egiturakohodiaetainguruneaerakoberotrukagailubatean,2,5kg/surberotubehar
da15Ctik85Cra.Horretarako,160Cansartzendenolioberoa5,2kg/skoemariarekin
zirkularazikodaingurunetik.Berotransmisiokokoefizienteglobalarenbatezbestekobalioa
Uo = 350 W/m2K bada, kalkula dezagun (a) berotrukagailuak izan behar duen azalera, (b)
hodienluzera.
Datuak:uraetaolioarenbatezbesteko CP (kJ/kgK):ura=4,18;olioa=2,35
Hodisortabakoitzean15hodidaude,etabakoitzarenkanpodiametroaDo=25mmda.
Ebazpena
Urarentzakoenergiabalantzea:
Q=(2,5kg/s)(4,18kJ/kgK)(8515)C=7,315105W
Olioarenenergiabalantzea:
166
Q=7,315105W=(5,2kg/s)(2,35kJ/kgK)(160TI)C
TI=100C
Ti=160
Q = UATBL F =7,315105W
To=100
to=85
ti=15
TI=85C
TS=75C
Olioa
160C
Ura
15C
ura
Ura
85C
olioa
Olioa
TI
TBL=79,9C
R=(160100)/(8515)=0,86
P=(8515)/(16015)=0,48
9.8irudikografikoanbegiratuz,F0,87lortzenda.
Diseinuekuazioa:
Q = UATBL F =7,315105W=350(W/m2K)Ao79,9(C)0,87
Ao=30m2
(b)30m2=15DoL=150,025L;L=25m
167
168
10.GAIA
MASATRANSFERENTZIARAKO
MEKANISMOAK
Masatransferentziarakomekanismoak
170
Masatransferentzian oinarritutako prozesuek garrantzi handia daukate ingeniaritza

kimikoan. Adibidez, industria kimikoan, lehengaiek purutasunmaila bat behar dute;
erreaktore kimikoaren irteerako nahastea (produktuak, bihurtu gabeko lehengaia,
azpiproduktuak)bereiziegitenda.Konposatukimikoennahasteakbereizteko,mugimendu
kantitatearen transferentzian oinarritutako eragiketak (iragazketa, jalkipena eta abar) edo
masatransferentzian oinarritutako eragiketak erabiltzen dira. Lehenengoak nahaste
heterogeneoakbereiztekoetabigarrenaknahastehomogeneoakbereiztekoerabiltzendira.
Masatransferentzian oinarritutako bereizteeragiketak dira, besteak beste, destilazioa,
absortzioaetaerauzketa.
Eragiketa horiek egiteko ekipoak diseinatzeko (tamaina jakiteko, alegia), prozesuaren
abiadura jakin behar da. Ondoren ikusiko den bezala, masatransferentziarako zenbait
mekanismo daude, eta prozesuaren abiaduran eragin nabarmena dute. Masa
transferentziarakomekanismoakbarreiapenmolekularraetakonbekzioadira.
10.1
ABIADURALEGEAMASATRANSFERENTZIAN
Berotransmisioan gertatzen den bezala, masatransferentzia gerta dadin indar eragilea

beharda,hauda,sistemakorekatikaldendutaegonbehardu.Nahastebatekoeremubitan
A osagaiaren kontzentrazioak CA,1 eta CA,2 badira, biak desberdinak diren bitartean masa
transferentziasortukoda,etaindareragileaCA=CA,1CA,2izangoda(CA,1>CA,2bada).
Legezinetikoarenarabera,
mol indar eragilea C A

NA
=
=
R
denbora erresistentzia
(10.1)
Eratorrikodenmasajarioarenabiadura(NA)indareragilearekikoproportzionalaetasistemak
eskaintzen duen eragozpen edo erresistentziarekiko alderantziz proportzionala da. Masa
transferentziagertatzendenmekanismoarenaraberakoadaerresistentzia.
10.2
BARREIAPENMOLEKULARRANORABIDEBAKARREAN:FICKENLEGEA
Jariagaiaren muinean, molekula indibidualen ausazko eta ordenarik gabeko mugimenduak

konposatu baten mugimenduan eragiten duen prozesuari barreiapen molekular deritzo.
Jariagaiaren muinean, molekulak lerro zuzenean mugitzen dira, eta ibilbidean beste
molekula batzuekin (berdinak edo beste konposatu kimiko baten molekulak) talka egin
dezakete,etaberenabiaduraetanorabideaaldatu.
10.1 irudiko sisteman, A eta B osagaien nahaste bitarra dago tenperatura eta presio
konstantean. Sistemaren erdiko hesiak bi eremu bereizten ditu: ezkerreko eremua, A
osagaiankontzentratua,etaeskuinekoeremua,Bosagaiankontzentratua.
B
A
A
B
A
B
A
A
A
A
B
B
B
B
10.1.irudia.Nahastebitarbatenbarreiapenmolekularra.
171
Zer gertatzen da sistema horretan barrera desagertzean? Molekulen norabide guztietako

etengabeko mugimenduagatik, A eta B molekulak eremu batetik bestera pasako dira. A
molekula gehienak ezkerreko eremuan daudenez, ezkerretik eskuinera alderantzizko
noranzkoanbainomolekulagehiagomugitukodira(Brenkasuan,alderantziz).Masagarraio
hori barreiapen molekular deritzon mekanismoaren bidez gertatzen da, eta beti
kontzentrazio handiagoko eremutik kontzentrazio baxuagoko eremurantz gertatzen da.
Barreiapenak eremu guztian kontzentrazioa uniforme izan arte irauten du. Bero
transmisiokoeroapentermikoarenbaliokideada.
Sinplifikazio gisa, demagun kontzentraziogradientea norabide bakarrean gertatzen dela (Z
norabidea). A eta B osagaiek osatutako nahaste bitarraren muinean, A osagaiaren
barreiapenabiadurak Ficken legeari jarraitzen dio (Z norabidea kontzentraziodiferentzia
dagoennorabideaizanik):
JA = DAB
dC A
dZ
(10.2)
JA sistemaren molzentroarekin batera mugitzen den erreferentziasistema batekiko A

osagaiaren barreiapenabiadura da azaleraunitateko; CA A osagaiaren kontzentrazioa; Z
barreiapenagertatzendennorabidea;etaDABbarreiapenkoefizientea.
DAB koefizienteak A eta B osagaiez osatutako nahaste bitar baten muinean A osagaiak
barreiatzeko duen erraztasunaren berri ematen du. Azalera barreiapennorabidearekiko
perpendikularra da. Ficken legean agertzen den zeinu negatiboak adierazten du jarioaren
noranzkoaetakontzentraziogradientearennoranzkoadesberdinakdirela.
(10.2) ekuazioak ibilbide diferentzialean gertatzen den kontzentrazioaldaketa diferentziala
ematen du. Luzera finitu batean gertatzen den barreiapena kalkulatzeko, Ficken legea
integratubeharradago.
C C A
JA = DAB A =
Z Z
DAB
(10.3)
dZ
CA,2
JA
CA,1
A
Z1
Z2
10.2.irudia.NahastebitarbatenbarreiapenmolekularraZnorabidean.
Ficken legean agertzen den kontzentraziodiferentzia barreiapena sorrarazten duen indar

eragileada.Izendatzaileanagertzenden Z/DABterminoakbarreiapenariinguruneakberak
jartzen dion eragozpena edo erresistentzia adierazten du. Hau da, DAB handiagoa den
heinean,masajarioariegitendionerresistentziatxikiagoada.
172
Nahastearen molzentroarekin batera mugitzen den behatzailearekiko Aren barreiapen

abiadura ematen du (10.2) ekuazioak. Moletan zenbatu ordez masatan zenbatzen bada,
nahastearen masazentroarekiko ematen da, eta jA gisa adierazten da. Hala ere,
praktikotasunari begira, erabilgarriagoa da finko dagoen behatzailearekiko adierazpena.
BaliohorriNAderitzo.
Har ditzagun A eta B osagaiez osatutako nahastearen jarioa Z norabidean eta nahastearen
batezbestekovabiadura.Arenmugimendua(A+B)osotasunarentranslazioaridagokionaren
etaArenbarreiapenaridagokionarenartekobaturada:
Beraz,
NA = C A v DAB
dC A
dZ
(10.4)
dC B
dZ
(10.5)
Brentzat,berdin:
NB = C B v DAB
Osotasunaren(A+B)jarioa:
N = NA + NB = C v = ( C A + CB )v
(10.6)
NA + NB
da(Vbolumenaizanik).
V
(10.4) ekuazioan ordezkatzen bada, eta CA/C = yA (molfrakzioa) dela kontuan izanik,
adierazpenhaulortzenda:
Kontzentrazioosoa,AetaBmolekuleidagokienez, C =
NA = C DAB
dy A
+ y A ( NA + NB )
dZ
(10.7)
AdierazpenhoriFickenlegeada,espazioanfinkodagoenbehatzaileakneurtzenduenAren
barreiapenabiadura,alegia,mol/tazalera.
dC A
terminoak sistemaren molzentroarekiko Aren barreiapena zenbatzen du, eta
dZ
y A ( NA + NB ) terminoak, berriz, finko dagoen behatzailearekiko (A+B) osotasunaren
mugimendua. 10.1 taulan, Ficken legearen adierazpenak azaltzen dira zenbait
erreferentziarenarabera.
DAB
10.1Taula.Fickenlegearenadierazpenak.
Unitatea
Behatzailearen
erreferentziasistema
Adierazpena
dC A
dZ
dy
NA = C DAB A + y A ( NA + NB )
mol/(azalera/denbora)
Espazioanfinko
dZ
d
jA = DAB A *
masa/(azalera/denbora) Sistemarenmasazentroa
dZ
dw
nA = DAB A + w A ( nA + nB ) *
masa/(azalera/denbora)
Espazioanfinko
dZ
*wi,iosagaiarenmasafrakzioa;,nahastearendentsitatea.
mol/(azalera/denbora)
Sistemarenmolzentroa
173
JA = DAB
10.2.1Barreiapenkoefizientearen(DAB)balioespena
FickenlegeanagertzendenDABbarreiapenkoefizienteakesangurafisikohaudu:Aosagaiak
A eta B nahastearen barnean barreiatzeko duen gaitasuna. Aldagai horren gain,
tenperaturak, presioak eta sistemaren konposizioak eragiten dute. Oro har, gasfaseko
nahasteen barreiapenkoefizientea likidofasekoa baino hainbat magnitude handiagoa da,
eta likidoegoerakoa, solidofasekoa baino hainbat magnitude handiagoa. Gasfasean
molekulak elkarrengandik oso sakabanatuta daudenez, oztopo gutxi dute barreiatzeko;
likidoegoeran molekulen arteko kohesioa handiagoa denez, oztopo gehiago dute; eta,
azkenik,solidoegoeran,osomugikortasuntxikiadute(10.3irudia):
Gasak
105106
>
Likidoak
1091010
>
Solidoak
10101014
10.3 irudia. Barreiapenkoefizientearen balioen ordenak, materiaren egoeraren arabera,

m2/sunitatean.
Maiz,zailaizatendabarreiapenkoefizienteaesperimentubidezlortzea.Horrelakokasuetan,
koefizientearenbalioespenakerabiltzendira.Bibliografian,DABrenbalioazenbatestenduten
hainbat korrelazio enpiriko aurkitu daitezke A eta B osagaien propietate fisikoetan
oinarrituta.Gasfasekobarreiapenerakohainbatadierazpenenartean,Gillilandenekuazioa
azpimarratu daiteke, erabilera errazeko adierazpena baita. Bi osagairen bolumen molarrak
erabiltzenditubarreiapenkoefizienteakalkulatzeko:
DAB (cm2 / s) =
0,0043T 1,5
P VA + VB
3
1
1
+
MA MB
(10.8)
T=sistemarentenperaturaabsolutua(K)
P=sistemarenpresiototala(atm)
VA, VB = A eta B osagaien bolumen molarrak bakoitzaren irakitetenperatura normalean
(cm3/mol)
MA,MB=AetaBosagaienpisumolekularrak(g/mol)
Denaden,esperimentalkibehatudenez,gasfasekobarreiapenean,DABrenetatenperatura
absolutuarenetapresioarenartekoerlazioahauda:
T 1,5
DAB
(10.9)
Likidoegoerako
nahasteetan,
barreiapenkoefizientea
oso
sentikorra
da
kontzentrazioarekiko.Likidofasekobarreiapenkoefizienteakalkulatzeko,ezdagogasfasean
bezalakoteoriasendorik,baina,orohar,tenperaturarekinhanditzendelaetalikatasunarekin
txikitzendelabehatuda:
DAB
(10.10)
10.3 BARREIAPENMOTAK
DemagunhodibatetikAosagaiadoalaetahodikopuntubateantutuestubatezartzendela
(10.3irudia).TutuarengoikoahoazabalikdagoBosagaiazosatutakoingurunera.Hodianeta
tutuarengoikoahoanArenkontzentrazioadesberdinadenez,Abarreiatuegitenda.Egoera
174
geldikorrean, denboratarte batean, Z altueran dagoen S gainazalera sartzen diren Aren

molakZ+ZaltuerakoSgainazaletikirtetendira.
B
NA , Z NA , Z +Z = 0
NA , Z NA , Z +Z
=0
Z
dNA
Z 0
=0
dZ
Z+Z
Z
A
10.4 irudia. Egoera geldikorrean, A osagaiaren barreiapen molekularra B osagaiaren
muinean.
dNA
=0
dZ
(10.11)
Egoerageldikorrean,barreiapenbidezkojariomolarra(NA)berdinadabarreiapenagertatzen
den noranzkoko edozein distantziatan. A eta B osagaien nahaste bitarraz eratutako
sistemetan,hiruegoeraagerdaitezke:
(1) Osagaibakarrarenbarreiapena(A)osagaigeldikorraren(B)barnean.
(2) AetaBosagaienbarreiapenekimolekularrakontrakonoranzkoan.
(3) AetaBosagaienbarreiapenezekimolekularrakontrakonoranzkoan.
10.3.1Osagaibakarrarenbarreiapena(A)osagaigeldikorraren(B)barnean.
Egoerahauabsortzioanedolikidobatlurruntzeangertatzenda.
2
S azalera
1
A
yB
NA
yA
10.5 irudia. Egoera geldikorrean, A osagaiaren barreiapen molekularra B osagai

geldikorrarenmuinean.
Demagun 10.5 irudiko probetaren azpialdean A likidoa (purua) dagoela, eta probetaren
goiko ahoa B osagaiaz osatutako ingurunera zabalik dagoela. Likidoaren gainazalarekin
175
kontaktuan dagoen gasfasean (1 puntuan) Ak duen presio partziala Raoulten legearen

bidezkalkuladaiteke:
PA ,1 = PA0 x A
(10.12)
xA = 1 da, osagai purua delako. Beraz, 1 puntuan Aren molfrakzioa yA,1 = PA0 / P izango da.
Probetaren goiko ahoa B osagaiaz betetako ingurunera lotuta dagoenez, yA,2 0 dela har
daiteke(probetarengoikoahoaniadenaBosagaiada).Aosagaiarenbarreiapenaeragiten
duenindareragileayA,1yA,2da.ProbetandagoenBosagaiageldikordagoenez:
NB = 0
(10.13)
Ficken ekuazioan ordezkatuz, eta barreiapena gertatzen den 1 eta 2 gainazalen artean
integratzean:
y A ,2
y A ,1
Z2
dy A
NA
dZ
=
(1 y A ) DAB C
(11.14)
Z1
SistemabitarraizanikyA+yB=1denez:
y A ,1 y A ,2
NA = DAB C
( yB )BL ( Z2 Z1 )
(11.15)
(yB)BL barreiapena gertatzen den 1 eta 2 puntuetan geldikor dagoen osagaiaren mol
frakzioenbatezbestekologaritmikoada.
Egoerageldikorrean
dy A
d
(1 y A )
dNA
=
=0
dZ
dZ 2
(11.16)
denez, Aren kontzentrazioprofila (zehazki yA) lortzen da Z norabidean (ikusi 10.5 irudia).
OhartugaitezenBrenprofilayB=1yAeginezlortukodela.
1 y Az
1 y A1
1 y A2
=
1 y A1
Z Z
(11.17)
10.1adibidea
Atmosferara zabalik dagoen 2 mko diametroko tanga zilindriko batean bentzeno likidoa
gordetzenda.Ingurunearenetabentzenoarentenperatura22Cda.Tenperaturahorretan,
bentzenoaren lurrunpresioa 10,3 kN/m2 dela balioets daiteke. Likidoaren gaineangeldikor
dagoen 10 mmko lodierako airegeruza baten bitartez lurruntzen da bentzenoa. Kalkula
dezagunbentzenoalurruntzeagatikzenbatdirugaltzendenegunbakoitzeko.
Datuak: bentzenoaren kostua 0,1 /l. Bentzenoaren dentsitatea 880 kg/m3. Bentzenoaire
sistemarenbarreiapenkoefizientea(22C,1atm)0,09cm2/s.
Ebazpena
Geldikordagoenairemintzarenbarnekobarreiapenadenez,11.14adierazpenaerabilikoda
(AbentzenoaetaBaireaizanik).
176
Z=10103 m
airea
2
bentzenoa
Presioa baxua denez, barreiapena gertatzen den gasfaseko

kontzentrazioosoagasidealenlegearekinkalkulatukoda:
C=P/RT=41,33mol/m3
(1)yA,1=PA,1/P=(PA0xA,1)/P=10,31/101,3=0,1017;yB,1=1
yA,1=0,8983
(2)yA,10(airearenmuinekobentzenoarenedukiabaztertudaiteke);yB,2=1
(yB)BL=0,9482.
Baliohoriekin,NA=3,99103mol/sm2barreiatzendelakalkulatzenda.Egoerageldikorrean,
irudiko azalera barreiapen bidez zeharkatzen duten bentzenomolak lurrundutako molak
dira.
Airerazabalikdagoentangarenazalera=R2=3,14m2.
Egunbakoitzeanlurruntzendenbentzenoa=1082mol=96l
Galeraekonomikoa=9,6/egun
10.3.2AetaBosagaienbarreiapenekimolekularrakontrakonoranzkoan.
Honelakosistemaknahasteidealendestilazioanedoerreakziokatalitikoetanagerdaitezke.
Destilazioan, osagai lurrunkorrenaren mol bat likidotik lurrunera igarotzen den bitartean,
osagaiastunenarenmolbatekkontrakoibilbideaegitendu.
S azalera
NA
NB
yA
yB
Z2
Z1
10.6irudia.AetaBosagaienbarreiapenekimolekularrakontrakonoranzkoan.
Demagun presio berean dauden 10.6 irudiko bi hodiak ditugula, eta batetik A osagaia eta
bestetik B osagaia doazela. Puntu batean, diametro oso estuko tutu batez lotzen dira bi
hodiak. Tutuko 1 eta 2 puntuen artean Aren eta Bren indar eragile bana agertzen denez,
(yA,1yA,2)eta(yB,2yB,1),biakbarreiatukodira,kontrakorrontean.Gainera,sistemakopresioa
konstantemantendadin,barreiapenekimolekularraizangoda.
NB = NA
177
Ficken ekuazioan ordezkatuz, eta barreiapena gertatzen den 1 eta 2 gainazalen artean
integratzean:
y A ,1 y A ,2
NA = DAB C
( Z 2 Z1 )
(11.18)
Egoerageldikorrean
dNA
d2y
= 0 = 2A
dZ
dZ
(11.19)
denez,ArenkontzentrazioprofilalortzendaZnorabidean(10.6irudianirudikatua):
y A y A1
y A2 y A1
Z
=
Z
(11.20)
10.2adibidea
Hodibarrukopresioa1atmanmantentzeko,amoniakoadaramanhodibatekaireztapenbat
du airera irekita. Aireztapena 3 mmko diametroko eta 20 mko luzerako tutu estu baten
bitartezegitenda.Sistemaosoa25Canbadago,kalkuladezagun(a)hodibarrurasartzen
den eta amoniakoa kutsatzen duen aireemaria, (b) hoditik 0,3 kmol/h amoniakok
zirkulatzenbadu,airearenmolfrakzioa.
Datuak:DURAAIREA(1atm,25C)=0,28104m2/s
S=7,07106 m2
2
airea
amoniakoa
20m
Ebazpena
(a) Sistema honetan amoniakoa (A) eta airea kontrakorrontean eta ekimolekularki
barreiatzendirenez,11.17adierazpenaerabilikoda.
Sistemakokontzentrazioosoa:C=P/RT=1atm/[0,082atml/Kmol298K]=40,92mol/m3
(1) puntua: A purutzat joko da; beraz, yA,1 = 1 (zehazki esateko, aire pixka bat izango du,
bainabaztertuegindaiteke,geroikusikodenez).
(2)puntua:aireadelajodaiteke:yA,1=0
Ekuazioan ordezkatzen bada, NNH3 = 4,051010 mol NH3/sko barreiapena lortzen da.
Barreiapena kontrakorrontean gertatzen denez eta ekimolekularra denez, hodira beste
hainbesteairemolsartzendira.
(b)Hodikoamoniakoarenjarioa:FNH3=0,3kmolNH3/s
AireztapenhoditikFAIREA=1,46109kmolaire/hsartzenbada,hodibarruanairearenmol
frakzioayAIREA=4,87109da(erabatbaztergarria).
178
10.3.3AetaBosagaienbarreiapenezekimolekularrakontrakonoranzkoan.
Honelako egoerak erreakzio kimiko katalitikoak dauden sistemetan gerta daitezke. 10.7
irudiko partikula katalitikoaren gainazalean gasfaseko aA bB erreakzioa gertatzen da.
Partikula katalitikoaren gainazalera heltzeko, A osagaiak gasfaseko muinetik
katalizatzailearen gainazalera barreiatu behar du mintzaren barnean. Katalizatzailearen
gainazalean erreakzioz sortutako B osagaia katalizatzailearen gainazala utzi eta gasfaseko
muinerapasatzeko,katalizatzaileareningurukomintzabarreiapenbidezzeharkatubehardu.
Bien barreiapena kontrakorrontean gertatzen den arren, a eta b koefiziente
estekiometrikoen arabera, ekimolekularra (a = b denean) edo ezekimolekularra izan
daiteke.
yA,
yA,
Gasfasearen muina
yB
yB,
b
NB = NA
a
Katalizatzaile
partikula
aA bB
y
yA
NB
NA
10.7irudia.AetaBosagaienbarreiapenezekimolekularrakontrakonoranzkoan.
10.4
GELDIKOR DAGOEN OSAGAI BATEAN BARREIATZEN DEN LURRUN

BATENBARREIAPENKOEFIZIENTEAESPERIMENTUBIDEZLORTZEA
Tenperatura eta presioa konstante mantenduz, probeta A osagai likidoz betetzen da goiko
ahotik Z0 sakonera arte. Denbora pasatu ahala, likidoa lurrundu egiten da (Aren lurruna
geldikor dagoen B osagaian barreiatzen da), eta likidoaren bolumena murriztu egiten da;
hala, denborarekin, likidoaren sakonera (Z) txikitu egiten da, 10.8 irudian agertzen den
bezala.
A osagaiaren masabalantzearen arabera, lurruntzen diren Aren molak barreiatu egingo
dira:
( A ,lik MA )A
( yA,1 yA,2 )
dZ
= C DAB
dt
( yB )BL Z
(10.21)
Adierazpenhorizenbaitdenboratarakointegratzenbada:
= MZ + 2MZ0
Z
A ,lik
( yB )BL
1 M
M = A
2 C DAB ( y A ,1 )
179
(10.22)
MA eta A,lik A osagaiaren pisu molekularra eta likidofaseko dentsitatea dira, hurrenez
hurren. Probetaren goiko ahoan B osagaiaren jario motela eragiten bada barreiapen
norabidearekikoperpendikularrean(probetarenbarruanzurrunbiloriksortugabe),yA,2 0
delahardaiteke.
2
t =0
t=t
Z0
NA
NA
1
A
LIKIDOA
A
LIKIDOA
Z=Z Z0
10.8irudia.Barreiapenkoefizienteaesperimentubidezlortzekomuntaia.
Une batzuetan Z neurtuz, t/Z vs. Z datuak irudikatzen dira, eta goiko ekuazioarekin
doitzendira.Maldatik(M),DABrenbalioakalkuladaiteke.
10.3adibidea
Atmosferarazabalikdagoenprobetabat48CandagoenCCl4zbetetzenda,etalikidoaren
mailak denborarekin duen aldaketa (Z Z0) neurtu da. Kalkula dezagun karbono
tetrakloruroakaireanduenbarreiapenkoefizientearenbalioa,lanekobaldintzetan.
Datuak:CCl4,lik=1,54kg/l P0CCl4(48C)=282mmHg
t(s)
0
ZZ0(m) 0
1560 11100 27360 80160 119100 165600 203400 289320

0,0025 0,0129 0,0232 0,0439 0,0547 0,067 0,0738 0,0903
Ebazpena
A:karbonotetrakloruroa;B:airea.
t
kalkulatukoda,ondoren(ZZ0)rekikoirudikatzeko.
Z Z0
6
t s 3,5x10

Z Z o m 3,0x106
6
2,5x10
2,0x10
1,5x10
1,0x10
malda =A =2,9936107 s/m2
5,0x10
0,00
0,02
0,04
0,06
0,08
0,10
ZZo (m)
180
(2)puntuan:yA,20 yB,21
(1)puntuan:Raoultenlegetik,
yA,1=0,371
yB,1=0,629
(yB)BL=0,80
C=P/RT=37,99mol/m3
10.21ekuaziotik,DAB=0,0946cm2/s.
10.5 KONBEKZIOBIDEZKOMASATRANSFERENZTIA
Demagun A eta B osagaien nahastea X norabidean jariatzen dela (10.9 irudian), eta Aren
kontzentrazioa CA, dela. Une batean, gainazal solido lau baten gainetik pasatzen da.
Gainazal solidoan Aren kontzentrazioa CA,S bada (CA,S > CA, izanik), Z norabidean
jarioarekikoperpendikularradaArenkontzentraziogradienteagaratzenda,mugageruza
garatzen den heinean. Gainazal solidoak Aren kontzentrazioa aldatzen duen jariagai
eremuari kontzentrazioen mugageruza deritzo. Mugageruzan, konbekzio bidez
transferitzen da A osagaia solidotik jariagaiaren muinera, eta jariagaiaren mugimenduaren
edozurrunbiloenbitartezgertatzenda.Mugageruzafluidodinamikoareneraginaereizango
du; izan ere, jariagaiaren jarioa laminarra bada, zurrunbilo gutxi egongo denez, barreiapen
molekularrakgarrantziaizangodu;jarioazurrunbilotsuabada,berriz,konbekzioakgarrantzia
hartzen du. Kontzentrazioen mugageruzaren lodiera ( C A ,S C A ) = 0,99( C A ,S C A , )
berdintzakematendu.
Mugageruza fluidodinamikoan, azpigeruza laminarra garatzen da solidoaren inguruko
jariagaieremuan. Han, nahaste gutxi dagoenez, masatransferentzia barreiapen
molekularrarenbidezgertatzenda,etaFickenlegeakazaltzendu(10.2ekuazioa).
Konbekzio bidezko masatransferentziarako Newtonen legearen arabera, gainazal solido
baten eta jariagai baten muinaren arteko masatransferentziaren abiadura honela idatz
daiteke.
NA = kC A( C A ,S C A , )
(10.23)
kC, konbekzio bidezko masatransferentziarako koefizientea izanik. [kC] =

mol/denboraazaleradimentsiokoada.Ekuaziohorikonbekziobidezkoberotransmisiorako
definitudenekuazioarenanalogoada(hrenlekuankCetaTrenlekuanCAjarrita).
Egoerageldikorreanbarreiapenezetakonbekziozmasaberagarraiatzendenez:
dC
DAB A
dZ
kC =
( C A , S C A , )
(10.24)
Argi dagoen mugageruzak eragin nabarmena duela konbekziokoefizientean. 10.9 irudian

ikusten denez, oso antzekoak dira benetako kontzentrazioprofila eta erresistentzia guztia
azpigeruza fluidodinamiko laminarrak eskainiko balu kalkulatuko litzatekeen kontzentrazio
profila.
Indar eragilea kontzentrazio moduan eman den arren, sistemaren arabera, egokiagoa izan
daiteke beste unitate batzuk erabiltzea. Adibidez, gasfasean presio partzialak edo mol
frakzioak erabiltzen dira. Hau da konbekzio bidezko masatransferentzia adierazten duen
Newtonenekuazioarenadierazpenorokorra,IEindareragileaizanik:
181
NA = kAIE
(10.25)
CA,
CA,
Kontze
A+Bnahastea
ageruza
ntrazioen mug
Benetako profila
Hurbilketaz kalkulatutako profila
CA,
Azpigeruza fluidodinamiko
laminarra
CA,SCA
Azpig.fluid.laminarra
CA,S
CA,S
10.9 irudia. Kontzentrazioen mugageruza eta azpigeruza fluidodinamiko laminarrean

zeharrekobenetakoetahurbilketazkokontzentrazioprofila.
10.2 taulan adierazten dira IEren unitateen arabera erabili behar diren k konstantearen
unitateak.
10.2 taula. Konbekzio bidezko masatransferentziarako koefizientearen unitateak indar
eragilearen(IE)arabera.(Am2tanetadenborahtanemanda)
IE
CA
PA
yA
Unitatea
mol/l
atm
mol/mol
koefizientea
kC
kP
ky
unitatea
l/hm2
mol/hatmm2
mol/hm2
Dimentsioanalisiaren bidez zein mugimendu kantitatearekin eta berotransmisioarekin

parekatuzlortzendamasatransferentziarakokonbekziokoefizientea.
Dimentsioanalisia egin ondoren, 10.3 taulako dimentsio gabeko zenbakiak definitzen dira
konbekziobidezkomasatransferentzian:
10.3 taula. Konbekzio bidezko masatransferentzian erabiltzen diren dimentsio gabeko
zenbakiak.
Izena
Sherwood
Schmidt
Grashofmasikoa
Reynolds
Adierazpena
Sh =
Sc =
GrAB =
kC L
DAB
DAB
L3 g A
2
Dv
Re =
Esangurafisikoa
Gainazalekokontzentraziogradientea,edo
konbekzioetabarreiapenbidezkomasa
transferentziarakoabiadurenartekoerlazioa
Mugimendukantitatearenbarreiapenareneta
masatransferentziarenbarreiapenarenarteko
erlazioa
Flotazioindarrenetamarruskaduraindarren
artekoerlazioa
Inertziaindarrenetamarruskaduraindarren
artekoerlazioa
Ohartzen bagara, Sh zenbakia berotransmisioan erabiltzen den Nu zenbakiaren analogoa

da; era berean, Sc zenbakiaren eta berotransmisioko Pr zenbakiaren esanahi fisikoa ere
analogoakdira.Schmidtzenbakiakmugageruzahidrodinamikoaetakontzentrazioenmuga
geruzarenlodierenartekoerlazioaadieraztendu.
182
Dimentsio gabeko zenbakien arteko erlazio ugari aurkitzen da bibliografian, sistemaren

arabera.Adierazpengenerikoakitxurahaudu:
Sh=f [Re,Sc, Gr ]
(10.26)
Konbekzioaberezkoadenean(dentsitatediferentziakberaksortzendueneanmugimendua)
zurrunbilotasuna txikia denez, Re baztergarria da Gr zenbakiarekiko; konbekzio indartuan,
ordea,zurrunbiloenindarrahandiadenez,GrzenbakiareneraginabaztertuegindaitekeRe
zenbakiarekiko.
10.6
MUGIMENDU KANTITATEAREN TRANSFERENTZIAREN, BERO

TRANSMISIOAREN ETA MASATRANSFERENTZIAREN ARTEKO
ANALOGIA
Garraio molekularraren mekanismoen adierazpen matematiko hauek analogoak dira:

mugimendukantitatearentransferentzia,berotransmisioaetamasatransferentzia.Hauda,
propietate hedagarri desberdinak izan arren, garraiomekanismo berak erabiltzen dituzte,
eredu berari jarraitzen diote. Zurrunbilorik gabeko jarioan (hau da, garraio edo
transferentzia molekularra) hiru propietate hedagarrien garraioekuazioak analogoak dira,
10.4 taulan agerian geratzen den bezala. 10.10 irudian adierazten dira jariagai baten
muinean gertatzen den propietate hedagarrien garraio molekularraren mekanismoa (jario
laminarrekoa) eta nahastegarraioaren mekanismoa (zurrunbiloak daudenekoa, hau da,
konbekzio bidezkoa). Garraio molekularrean modu ordenatuko jariagai geruzen artean
gertatzen den bezala, nahastegarraioan jariagai geruzen arteko nahastea gertatzean
ematendapropietatehedagarriengarraioa.
10.4 taula. Propietate hedagarrien garraio molekular bidezko transferentzien arteko
analogia.
Propietatehedagarria
Legea
Mugimendukantitatea
Newton
Energia
Fourier
Masa
Fick
Transferentziamolekularreko
ekuazioa
dv
=
dZ
dT
q = k
dZ
dC
JA = DAB A
dZ
Ekuazioa
6.4
8.4
10.2
Hiru garraioekuazioen proportzionaltasunkonstanteek (barreiapenak) adierazten dute

propietate hedagarriak Z norabidearekiko zuta den jarioan garraiatzea erraza dela. Hala,
ondorendefinitzendirenpropietateguztiekdimentsioberadute[L2/t]:
Mugimendukantitatearenbarreiapena=/
Barreiapentermikoa=k/CP
Masabarreiapena=DAB
Jario laminarrean hiru propietate hedagarrien transferentziarako mekanismoak berdinak
direnez, garraiofenomenoak karakterizatzeko parametroen artean analogia hauek lor
daitezke:
183
Reynoldsenanalogia:Re>2100,Pr=1,Sc=1:
f kC
h
= =
2 V CP V
(10.27)
Propietate hedagarria
gutxituz
Jarioa
Jarioa
Garraiomolekularra
Nahastegarraioa
10.10 irudia. Propietate hedagarrien transferentziarako mekanismoak: garraio molekularra

etanahastegarraioa(konbekziobidezkoa).
Mugimendu kantitatea karakterizatzen duen Darcyren marruskadurazenbakia (f), masa

transferentziarako koefizientea (kC) eta berotransmisiorako koefizientea (h) erlazionatzen
ditu.
ChiltonColburnenanalogia:0,6<Sc<2500,0,6<Pr<100:
jH =
2
h
(Pr ) 3 :berotransmisiorakojfaktorea
CP v
(10.28)
jD =
2
kC
( Sc ) 3 :masatransferentziarakojfaktorea
v
(10.29)
jD = jH =
184
(12.30)
11.GAIA
FASEENARTEKOMASATRANSFERENTZIA.
BEREIZTEERAGIKETAK
Faseenartekomasatransferentzia.Bereizteeragiketak
186
Fase homogeneo bateko osagai guztiek ez dute erraztasun berdina jatorrizko fasearekin
ukipenean jartzen den beste fase berri batera igarotzeko. Hala, erraztasun handieneko
osagaiak bigarren fasean aberasten diren heinean, zailtasun handiena daukan osagaia
jatorrizko fasean aberastuko da. Faseen arteko masatransferentzian oinarritzen dira,
besteak beste, destilazioa (likidofasearen eta lurrunfasearen arteko garraioa), absortzioa
(likidofasearen eta gasfasearen arteko garraioa) eta erauzketa (bi likido disolbaezinen
artekogarraioa).
Fase bakarrean ez bezala, fase anitzeko sisteman oreka lortzen denean, osagai guztien
kontzentrazioek ez dute zertan berdinak izan fase guztietan. Oreka lortzean potentzial
kimikoak berdintzen direnez, gerta daiteke konposatu kimikoek fase bakoitzean
kontzentrazio desberdinak izatea. Nahaste homogeneoak bereizteko eragiketa asko faseen
artekomasatransferentzianoinarrituadago.
11.1 FASEENARTEKOMASATRANSFERENTZIA:MINTZBIKOITZARENTEORIA
Teoria honen arabera, fase bakoitzak geldikor dagoen mintz mehe bat osatzen du beste
fasearekinkontaktuandagoeneremuan(azpigeruzafluidodinamikolaminarrareninguruan)
eta mintz horrek masatransferentziari erresistentzia osoa jartzen dio. Teoria garatzeko,
hurbilketahauekegingodira:
(1) Egoerageldikorralortuda.
(2) Solutu bakarra dago, A osagaia (hau da, osagai bakarra garraiatzen da bi faseen
artean)
(3) FasebakoitzekomintzakerresistentziaegitendioharenbarnetikdoanAosagaiaren
jarioari.Mintzhorretan,nahasteageldikordago.
(4) Fase bakoitzaren muinean osagaien kontzentrazioa uniformea da, baina, mintzaren
barruan,kontzentraziogradienteadago.
(5) Fase artean oreka lortzen da, eta, ondorioz, fasearteak ez du erresistentziarik
eskaintzen.Behinfasearterahelduta,molekulainolakoeragozpenikgabepasatzenda
bestefasera.
(6) Ezdaerreakziokimikorikgertatzen.Ondorioz,fasebatetikirtetendirenmolakbeste
faserasartzendira.
Demagun oreka kimikoan ez dauden bi fase (adibidez, absortzioeragiketa bateko gasa eta
likidoa, edo erauzketaeragiketako bi likidoak) kontaktuan jartzen direla eta, horren
ondorioz, A osagaiaren transferentzia gertatzen dela (11.1 irudian 1 fasetik 2 faserako
norabidean).
yA,0 eta xA,0 A osagairen molfrakzioak (edo kontzentrazioak) dira 1 eta 2 faseen muinean,
hurrenez hurren (nahaste uniformea den eremuan, geldikor dagoen mintzaren
kanpoaldean). Transferentzia gertatzen den noranzkoan Aren molfrakzioa (edo
kontzentrazioa)neurtukobalitz,11.1irudianbezalakoprofilaizangolitzateke.Ohargaitezen
faseartean bi faseen aldetik Aren kontzentrazioak ez direla berdinak (kasu bakoitzean,
dagokionorekakematendukontzentrazioenorekakobanaketa).
11.1irudiarenarabera,1faseankontzentraziogradienteanabarida,batezere2fasearekin
kontaktuan dagoen mintz mehe baten barnean (10.5 atalean azaldu den kontzentrazioen
mugageruza,alegia).2fasearenaldean,bestehainbestegertatzenda.Fasebakoitzean,hiru
eremubereizdaitezke:
187
1fasea
2fasea
Benetako egoera
yA,0
Mintz bikoitzaren
teoriaren hurbilketa
(i)
(ii)
xA,0
(iii)
yA,0
xA,i
yA,i
(i)
(ii)
xA,0
11.1 irudia. Faseartearen benetako egoera (goian) eta mintz bikoitzaren teoriaren
hurbilketazkalkulatutakoegoera(behean).
(i)kontzentraziohomogeneokoeremua,mugageruzatikkanpo,(ii)trantsizioeremuaeta(iii)
mugageruza laminarreko eremua (11.1 irudia goian). Sistema horren eredu matematikoa
mintzbikoitzarenteoriakematendu.
Teoria horren arabera, kontzentrazioprofila 11.1 irudikoa (behekoa) bezalakoa da. Bertan,
bi eremu bereiz daitezke fase bakoitzean: (i) kontzentrazio homogeneoko eremua eta (ii)
mintzageldikordagoeneremua.
Faseen arteko oreka sistema bakoitzaren arabera aldatzen da. Absortzio eta desortzio
eragiketetan likidogas oreka gertatzen da (adibidez, Henryren legea bete dezakete);
destilazioan, likidolurrun oreka beteko da (ideala bada, Raoulten legea); likidolikido
erauzketan,banaketakoefizienteakematenduenorekabetekoda(ikusi14.gaia).
Mintz bakoitzaren muineko nahastea geldikor dagoenez, masatransferentzia barreiapen
molekularrez gertatzen da. Hala ere, mintzaren lodiera ezezaguna eta neurtezina denez,
masatransferentziarakokonbekziokoefizienteakerabiltzendira:
NA = ky Ay A
(11.1)
11.1irudiarenarabera,Asolutuakserieandaudenbierresistentziazeharkatubeharditufase
batenmuinetikbestefasearenmuineraigarotzeko.
188
Lehenik eta behin, 1 faseko mintza zeharkatu behar du, eta horretarako indar eragilea
( y A,0 y A,i ) da;gero,2fasekomuinerahelduaurretik,fasehorridagokionmintzazeharkatu
behar du, eta horretarako indar eragilea ( x A ,i x A ,0 ) da. Egoera geldikorrean, bi abiadurak
berdinakdira:
NA = ky A( y A ,0 y A ,i ) = kx A( x A ,i x A ,0 )
(11.2)
ky eta kx 1 eta 2 faseetako mintzetan masatransferentziarako konbekziokoefiziente

indibidualak dira, hurrenez hurren; A fasearteko azalera da. Zirkuitu elektrikoen analogia
eginda, A molekulak ondoz ondoko bi erresistentzia zeharkatu behar ditu 1 fasearen
muinetik2fasearenmuineraheltzeko:
1
1
R1 =
eta R2 =
k A
kx A
y
11.2 FASEEN ARTEKO

GLOBALAK
MASATRANSFERENTZIARAKO
KOEFIZIENTE
Fasearteko kontzentrazioen (yA,i eta xA,i) neurketa esperimentala egitea zaila da, mintza
meheabaita.Horisaihesteko,masatransferentziarakokoefizienteglobalakerabiltzendira.
NA = K y A( y A ,0 y *A ) = K x A( x*A x A ,0 )
(11.3)
K y eta K x masatransferentziarakokoefizienteglobalakdira1eta2faseetarako,hurrenez
hurren.Erresistentziaglobalarenberriematendute(berotransmisioandefinitzenzenUren
antzera).
yA*,2fasekomuinarekinorekandagoenArenkontzentrazioa,1fasearenaldean.
xA*,1fasekomuinarekinorekandagoenArenkontzentrazioa,2fasearenaldean.
Masatransferentziarako indar eragileak ( y A ,0 y *A ) eta ( x *A x A ,0 ) dira 1 eta 2 faseetarako,
hurrenezhurren.11.2irudian,yA*etaxA*agertzendirafaseartean.
Mintz bikoitzaren
teoriaren hurbilketa
1fasea
2fasea
x A*
xA,i
yA,0
yA,i
yA *
(i)
(ii)
xA,0
11.2irudia.Mintzbikoitzarenteoriarenhurbilketabidezkofaseartekokonposizioenkalkulua.
11.2 irudiko kontzentrazioak 11.3 irudian agertzen dira yA xA diagraman marraztuta.

Azalpena argiagoa izan dadin, orekaerlazio lineala y A ,i = mx A ,i hartu da (Henryren
189
legea betetzen den sistema, adibidez). Fase bakoitzaren muineko kontzentrazioak yA,0 eta
xA,0 badira, masatransferentzia 1 fasetik 2 faserako noranzkoan gertatzen da (ohartu
gaitezen faseen muinetako egoera orekaren azpitik egongo balitz, masatransferentzia
kontrakonoranzkoangertatukolitzatekeela).Faseartekokontzentrazioaorekalerroandago.
Bipuntuaklotzendituenmalda ( kx ky ) da.Sistemannolakomasatransferentziagertatzen
denadieraztendulerrohorrek.1fasekomintzarenerresistentzia2fasekoabainoaskozere
handiagoa bada (ky << kx) lerroa bertikala izango da, eta ky >> kx bada, berriz, lerroa
horizontalaizangoda.
ioa
z
a
rl
e x A,i
a
ek
m
Or y A,=i
yA
yA,0
faseen muinetako
egoera
yA,i
kx
ky
fasearteko egoera
yA*
xA,0
xA*
xA,i
xA
11.3irudia.Mintzbikoitzarenteoriarenhurbilketabidezkofaseartekokonposizioenkalkulu
grafikoa.
11.1.1Koefizienteglobalaklortzeakoefizienteindibidualetatikabiatuz
Egoera geldikorra lortu ondoren, 1 faseko mintza zeharkatzen duten solutuaren molek 2
fasekomintzazeharkatukodute.
N A = ky A( y A ,0 y A ,i ) = K y A( y A ,0 y *A ) = k X A( x A ,i x A ,0 ) = K x A( x *A x A ,0 )
1faserako:
ky A( y A ,0 y A ,i ) = K y A( y A ,0 y *A )
(11.4)
( yA,0 yA )
1
=
ky ( y A ,0 y A ,i )
Ky
(11.5)
11.3irudianikustendenbezala,indareragileosoa
(y
A ,0
y *A ) = ( y A ,0 y A ,i ) + ( y A ,i y *A ) da.
Beraz,
( y A ,0 y A,i )
y A ,i y *A )
(
1
=
+
K y ky ( y A ,0 y A ,i ) ky ( y A ,0 y A ,i )
190
(11.6)
ky A( y A ,0 y A ,i ) = kX A( x A ,i x A ,0 ) izanik, 11.6 ekuazioan ordezkatzen da. Orekaerlazioaren

malda
m=
(y
(x
A ,i
A ,i
y *A )
x A ,0 )
(11.7)
bada,haudakoefizienteglobala1faseaoinarritzatharturik:
1 1 m
= +
K y ky k X
(11.8)
1
1
1
= +
K X k X mkY
(11.9)
Moduberean,2faserakoeginbalitz:
Argi dago bi faseen erresistentzia indibidual erlatiboak disolbagarritasunaren (m) eragin

nabarmenaduela.
Likidoan oso disolbagarria den solutu baten kasuan (m oso txikia), erresistentzia osoa gas
faseko mintzak duenaren antzekoa da. Sistema hauetan, masatransferentzia hobetu nahi
denean,gasfasekomintzakegitenduenerresistentziamurriztubeharda.Bestalde,likidoan
disolbaezinakdirengasetan(mosohandia),erresistentziaosoalikidofasekomintzarenoso
antzekoa da. Kasu gehienetan, ordea, bi faseetako mintzen erresistentziak esanguratsuak
dira,etahaieneraginakontuanhartubehardaerresistentziaosoarenkalkuluan.
Orekaerlazioa lineala ez denean, m malda konposizioen araberakoa da, eta puntuz puntu
aldatukolitzateke.
Koefizienteglobalaklortzekomolfrakzioakerabilidirenarren,kontzentrazioakadierazteko
edozeinmoduerabilzitekeen.11.1taulanagertzendirakontzentrazioaadieraztekomoduei
dagozkienkoefizienteak,erahonetakoadierazpenetarako:
NA mol
hm2
) =kAIE
(11.10)
11.1 Taula. Masatransferentziarako koefizienteak, indar eragilearen arabera (NAren

unitateak:mol/hm2).
Gasfasean
Likidofasean
Indareragilea
PA
CA
yA
CA
xA
unitateak
atm
mol/l
mol/mol
mol/l
mol/mol
koefizientea
kG
kC,g
ky
kL
kx
unitateak
mol/hm2atm
l/hm2
mol/hm2
l/hm2
mol/hm2
Hauekdiragasfasekomintzarenkoefizienteenartekoerlazioak:
kG =
kC ky
=
RT P
(11.11)
Haudalikidofasekomintzarenkoefizienteenerlazioa:
kL =
kX
191
(11.12)
11.1adibidea
Hauek dira gaslikido fasearte baterako koefiziente indibidualen balioak, 288 Kean eta 2
atmkopresioan:
ky=8000mol/hm2(mol/mol)
eta kL=340mol/hm2(mol/l)
Orekaerlazioa:PA(mmHg)=645xA
Aosagaiaosodiluituadagolikidoan(ura).
Kalkuladitzagun(a)gasfasekomintzaren kG, kC,eta KY ,(b)likidofasearenmintzaren kXeta
K X ,(c)faseenartekomasatransferentziarakoerresistentziaglobaleanfasebakoitzakegiten
duenekarpena.
Ebazpena
(a)Gasfasekomintzarenkoefizienteenartekoerlazioa kG =
kC ky
= izanik:
RT P
kG=8000/2=4000mol/atmhm2(mol/mol)
kC=(8000/2)mol/atmhm2(mol/mol)0,082atml/Kmol288K=9,44104l/hm2.
Mementoz,ezda KY kalkulatuko.
(b)LikidoauradenezetauretanAsolutuaosodiluituadagoenez,
1000 gur
18 gur
1 molur
= 55,56 mol l
C
1 ldis
kX
denez,kX=34055,56=1,89104mol/hm2.
C
Orekaerlazioarenmaldarenkalkulua(m):
kL =
PA(mmHg)= PyA=1520yA=645xA.Hortik, yA=0,424xAeta m=0,424(dimentsiogabea).

Orain, KY eta K X kalkuladaitezke:
1 1 m 1
1
0,424
1
1
; K y = 6,78103 mol/hm2
= + =
=
+
=
+
3
3
3
3
K y ky kX K y 810 18,910 810 44,5810
1
1
1
1
1
1
1
; K X = 2,87103 mol/hm2
= +
=
+
=
+
4
3
3
3
K X kX mkY 1,8910 0,424810 18,910 3,3910
(c) Erresistentzia indibidualak aztertzen badira, ohartzen gara gasfaseko mintzak
erresistentziaosoaren%84,7egitenduela.
11.2adibidea
11.1adibidearekinjarraituz,sistemakopuntubateangasfasekomuineansolutuarenpresio
partziala PA,0= 4,5 mmHg da, eta likidoaren muineko kontzentrazioa CA,0 = 0,083 mol/l da.
Kalkuladitzagun,egoerahorretan,(a)xA,ietaxA*,(b)yA,ietayA*.
Ebazpena
yA vs xA grafikoa erabiliz lortuko da. Orekaerlazioa irudikatzeko, 11.1 adibidean lortutako
erlazioaerabilikoda:
192
yA=0,424xA
PA ,0
4,5
=
= 0,0030
P 1520
C
0,083
= 0,0015
Likidofasearenmuina: x A ,0 = A ,0 =
C
55,56
Gasfasearenmuina: y A ,0 =
SistemakarakterizatzenduenpuntuamarraztendayAvsxAdiagraman.
11.1adibideankalkulatudirenbalioekin, ( kx ky ) =2,36maldalortzenda.
Behinmaldamarraztuta,faseartekokonposizioakneurtzendira:
yA,i0,001etayA*0,00062gasfasearenalderako,eta
xA,i0,00235etaxA*0,007likidofasearenalderako.
yA
0,004
0,0035
(yA,0,xA,0)
0,003
0,0025
0,002
0,0015
yA,i0,001
0,001
yA*0,00062
0,0005
0
0
0,001
0,002
0,003
xA,i0,00235
0,004
0,005
0,006
0,007
0,008
xA*0,007
0,009
xA
11.3 FASEARTEKOOREKA
Bereizteeragiketa gehienak bi fasez (gehienetan) edo gehiagoz osatutako sistemak dira.
Fase guztiak orekan egongo balira, ez litzateke egongo masatransferentziarako indar
eragilerik. Fasearteko masatransferentzian oinarritutako bereizteeragiketak orekatik
aldendutalanegitekodiseinatzendira,ahaliketaindareragilehandienaz,ekipoentamaina
txikia izan dadin. Masatransferentzian zenbait oreka mota agertzen dira, kontaktuan
daudenfaseenarabera.Eragiketagehienetanbifaseerabiltzendira:likidogas(edolurrun)
faseak,likidolikidofaseak,likidosolidofaseak,gassolidofaseak.
Sistema osoan tenperatura, presioa eta kontzentrazioak homogeneoak izatea da fase
bakarreko sisteman oreka lortzeko baldintza, hau da, propietate hedagarrien gradienteak
zeroizatea.Sistemahomogeneobateanosagairenbatenkontzentraziodiferentziabadago,
indar eragile bat dagoelako, osagai horren transferentzia sortuko da kontzentrazio
diferentziadeuseztatzeko.
Fase anitzeko sisteman (har dezagun sistema sinpleena eta ugariena, bi fasez osatutako
sistema), osagaiek bi faseetan kontzentrazio bera eduki arren, fasearteko masa
transferentziagertadaiteke.Gainera,orekalortzean,osagaienkontzentrazioakdesberdinak
izan daitezke bi faseetan. Fase anitzeko sistema orekan egon dadin, fase bakoitza bere
193
aldetik orekan egoteaz gainera, bi faseen tenperaturek, presioek eta osagai guztien
potentzialkimikoekberdinakizanbehardute:
Sistema itxi baten (ingurunearekin masarik trukatzen ez duen sistema) potentzial kimikoa
konposatuarenmolaldaketarekikoGibbsenenergiaaskegisadefinitzenda:
Ni T ,P ,N ji
i =
(11.13)
Zoritxarrez, potentzial kimikoaren erabilera ez da zuzena, zaila delako esperimentu bidez

neurtzea.Horregatik,iheskortasun(fi)parametroaerabiltzenda:
( d i )T = ( RT d ln fi )T
(11.14)
Era berean, iheskortasunkoefizientea (i) da iheskortasunaren eta gas ideala balitz izango
zukeen presio partzialaren arteko erlazioa, eta gas idealaren portaerarekiko duen
desbideraketarenberriematendu:
i =
fi
Pi
Nahastean konposatuaren iheskortasunaren eta osagai

iheskortasunarenartekoerlaziogisadefinitzendaaktibitatea(ai):
ai =
fi
fi 0
(11.15)
puruari
legokiokeen
(11.16)
Nahastean i osagaiak idealtasunarekiko duen desbideratzemailaren berri ematen du

aktibitatekoefizienteak,etahoneladefinitzenda:
i =
ai
xi
(11.17)
Nahaste ideala denean (hau da, i konposatuaren eta nahasteko beste konposatuen arteko
elkarrekintzanuluadenean),i=1da.
11.3.1Faseartekomasatransferentzianoinarritutakobereizteeragiketenorekaerlazioak
C konposatuz osatutako nahaste homogeneoa bereizi nahi bada, jatorrizko fasearekin

nahastezinadenbigarrenfaseabeharda.Bereiziahalizandadin,osagaienbifaseetakomol
frakzioekdesberdinakizanbehardute.
iosagaiarenorekaerlazioa(Ki)honeladefinitzenda:
Ki =
yi
xi
(11.18)
Hau da, i osagaiak bi faseetan dituen molfrakzioen arteko erlazioa da, xi jatorrizko faseko
molfrakzioaetayibigarrenfasekomolfrakzioa.
Bereizteagertadadin,jatorrizkonahasteaosatzendutenkonposatuguztienorekaerlazioek
desberdinakizanbehardute;biosagairenakberdinakizangobalira,biakheinedoproportzio
bereanbanatukoliratekebifaseetan.
Bereizteagertadadin:
K1 K 2 " K C
194
(11.19)
eta
y
y1 y2
" C
x1 x2
xC
(11.20)
betebeharda.
ietajkonposatuenhautakortasunerlatiboa(ij)ietajkonposatuenorekaerlazioenarteko
erlaziogisadefinitzenda;ietajkonposatuakbereizteko,ij1izanbehardunahitaez.
( )
yi
xi
Ki
ij = =
Kj yj
x
j
(11.21)
11.3.2Faseenerregela:Gibbsenerregela
Oreka kimikoak sailkatzeko eta oreka definitzeko zenbat aldagai behar diren jakiteko
(askatasungraduak), Gibbsen erregela erabiltzen da. fasez eta C konposatuz osatutako
sistemarenaskatasungraduak(AG)honelakalkulatzendira:
AG = C + 2
(11.22)
Bi fasez osatutako sistemetan,AG= C da. Askatasungraduak sistemaren oreka definitzeko

finkadaitezkeenaldagaiintentsiboen(T,P,xi)kopuruaadieraztendu.Aldagaiintentsiboak
masa kantitatearen mendekoak ez diren aldagaiak dira. Adibide gisa, destilazioan (LV
oreka), absortzioan (GL oreka) eta erauzketan (LL oreka) erabiliko diren orekak aztertuko
dira.
LVoreka:destilazioa
Nahastebitarreanbikonposatuetabifasebadaude,askatasungraduakbidira.
Aldagai intentsiboak P, T, x1 eta y1 dira (x2 = 1 x1 eta y2 = 1 y1 direlako). Sistema horien
orekakirudikatzeko,bialdagaifinkatubehardira.Normalean,tenperaturaetaxiedopresioa
eta xi finkatzen dira. 12. gaian azaltzen dira (T vs x1, isobarikoa) eta (x1 vs y1, isobarikoa)
erakoerlazioak.
LGoreka:gasenabsortzioa
Sistemahauetanbifaseetahirukonposatuagertzendirenez,askatasungraduakhirudira.
Sistema horretako aldagai intentsiboak P, T, x1, x2, y1, y2 dira. Absortzioeragiketa
gehienetan,osagaibakarra(solutua)banatzendabifasetan,etalikidofasekomuinaetagas
faseko muina inertetzat hartzen dira, beste fasean disolbaezinak badira (gehienetan).
Orduan, konposatu bakarrez eta bi fasez osatutako sistema bihurtzen denez, aldagai
intentsiboakP,T,x1etay1dira.
Tenperatura, presioa eta xi aldagaiak finkatuta erabiltzen dira orekaerlazioak. 13. gaian
ikusikodirayivsxierlazioisotermikoak.
LLoreka:likidolikidoerauzketa
Sistemahauetanbifaseetahirukonposatuagertzendirenez,askatasungraduakhirudira.
Aldagai intentsiboak T, P eta x1, x2, y1 eta y2 dira. Normalean, diagrama isotermo eta
isobarikoakaukeratzendira,etax1x2x3motakodiagramatriangeluarrakerabiltzendira(14.
gaianazaltzendenmoduan).
195
LG orekaren eta LL orekaren askatasungraduak kalkulatzeko, hiru konposatuz osatutako

sistemakdirelahartuda.Benetan,osagaigehiagoegondaitezke,bainahorietakogehienak
fase bakarrean mantentzen direnez, analisi zuzena egin da. Industria kimikoan, asko
erabiltzen dira osagai anitzeko (bi baino gehiago) destilazioak, eta horrelako sistemetan
askatasungraduakerehandituegitendiraosagaikopuruakhandituahala.
196
12.GAIA
LIKIDOLURRUNOREKAETADESTILAZIOA
Likidolurrunorekaetadestilazioa
198
Likidozeingasfasekonahastehomogeneoakbereiztekoeragiketarikezagunenadestilazioa
da.Gizakiakaspaldidanikerabilidu,etagauregungoindustriakimikoanberebizikoerabilera
dauka. Adibidez, aireko nitrogenoa, oxigenoa eta argona bereiztea edo petrolioaren zatien
bereizketadestilaziozegitenda.Destilazioan,likidoaetalurrunabifasenahastezinenarteko
masatransferentziagertatzendafaseartean.
12.1 LIKIDOLURRUNOREKA
Presio finkatuan, konposatu kimiko puruaren likido eta lurrunfaseak elkarrekin gerta
daitezkeentenperaturabakarradago,irakitetenperatura,alegia.Likidoegoerankonposatu
puruaberotzean,lurrunpresioahandituegitenda,harengainekogasarenpresioaberdindu
arte.
Lurrunburbuilak sortzeko, likidofaseko molekulen arteko erakarpenindarra gainditu
beharra dago. Lurrundutako burbuilak likidoaren muinean sortzen dira eta likidoaren
gainazaleraigotzendira,etagaserapasatzen.
Lurrunketa: Likidoaren gainazaleko fenomenoa da, eta edozein tenperaturatan gertatzen
da. Likidoaren muinean ezin da gasburbuilarik sortu, lurrunpresioa
gainazalekopresioabainobaxuagoadelako.
Irakitea:
Gainazaleko fenomenoa izateaz gainera, muineko fenomenoa ere bada.

Likidoaren muinean gasburbuilak sortzen dira, lurrunpresioa likidoaren
gainazalekoabainohandiagoaizanbaitaiteke.
Likidofaseko molekulak etengabeko mugimenduan daude, eta gainazalaren inguruko

molekulabatzukmolekulenartekoerakarpenindarragainditzekoadinaenergiabadaukate,
lurrunfaserapasatzendira;halagertatzendalurruntzea.Prozesuaitzulezinada.Destilazio
eragiketanirakitefenomenoagertatzenda.
lurrunketa
irakitea
12.1.irudia.Lurrunketaetairakitea.
Likidopurubatenirakitetenperaturaharenlurrunpresioaetalikidoarengainazalekopresioa
berdintzen dituen tenperatura da. Likido puruen kasuan, lurrunpresioaren eta
tenperaturaren arteko erlazioak bibliografian agertzen dira. Ohiko substantzien lurrun
presioak tenperaturatarte bateko balioetara interpolatzeko, Antoineren ekuazioa
erabiltzenda:
log P 0 = A
T +C
(12.1)
A, B eta C, substantzia bakoitzarentzako koefizienteak dira, eta bibliografian taulatuta

agertzendira.
199
Konposatukimikopurualikidoegoeranegondaitekeenjakiteko,harentenperaturakritikoa
aztertubeharda:tenperaturakritikoarengainetik,substantziaezindalikidoegoeranegon.
Tenperatura kritikoaren azpitik dagoen gasari lurrun deritzo, eta tenperatura kritikoaren
gainetik dagoenari gas deritzo. Hala, uraren tenperatura kritikoa 374 K izanik, 393 Kra
dagoen urari lurrun deritzo; 293 K dagoen nitrogenoari, berriz, gas deritzo, haren
tenperaturakritikoa126,2Kdelako.
Nahaste bitarraren kasuan (A osagai lurrunkorrena etaB osagai astunena izanik), Gibbsen
faseen erregelaren arabera, bi aldagai zehaztu behar dira oreka definitzeko. P (presioa), T
(tenperatura)etaosagaibatenlikidoetalurrunkonposizioak(xA,yA)zehatzdaitezke.
Osagai lurrunkorrena irakitetenperatura baxuena duen konposatua (lurrunpresio altuena
daukana) da; osagai astuna, berriz, irakitetenperatura altuena duen konposatua. Astun
hitzakezduzerikusirikpisuarekinedodentsitatearekin.
Lurrunfasean bi konposatu baldin badaude, lurrunfaseko presio totala osagai bakoitzaren
presiopartzialenbaturada:
P = PA + PB
(12.2)
NahasteidealekbetetzenduteRaoultenlegea.Biosagaienegiturakimikoaantzekoabada,
molekulen arteko elkarrekintza antzekoa da, eta nahastean, likidoarekin orekan dagoen
gasean, osagai bakoitzaren presio partziala osagai bakoitzaren lurrunpresioarekiko
proportzionalada.
Raoultenlegearenarabera:
PA = PA0 x A

PB = PB0 xB
(12.3)
dira.
Beraz, disoluzioa ideala bada, likidoarekin orekan dagoen lurrunean presio hau dago
(kontuanhartunahasteabitarrabadaxA+xB=1dela):
P = PA0 x A + PB0 (1 x A )
(12.4)
Horrelakoak dira toluenobentzeno eta oktanoheptano sistemak. Beste sistema askotan,

ordea,idealtasunarekikodesbideratzeaknabaridira.
12.2 NAHASTEIDEALENOREKAERLAZIOAK
12.2.1Lurrunpresioendiagrama
Nahastea ideala bada, tenperatura konstantean, 12.2 irudikoa bezalako lurrunpresioen

diagrama eraiki daiteke. Era berean, lurrunfasean osagai lurrunkorrenaren molfrakzioa yA
bada,Daltonenerlazioaerebetekoda.
P=
PA PA0 x A
=
yA
yA
200
(12.5)
P
Tkonstantea
PA0
Pvs
Pvs
yA
vs
vs
xA
PB0
xA
0,5
xB
xA,yA
12.2irudia.Nahasteidealbatenlurrunpresioendiagramatenperaturakonstantean.
Raoultenlegeabetetzenduennahastebitarbatean,AetaBosagaienlurrunfasekopresio
partziala likidofasean daukaten molfrakzioarekiko proportzionala da, eta osagai
bakoitzaren lurrunpresioa da proportzionaltasunerlazioa. Lurrunfaseko presio osoa bi
osagaien presio partzialen batura da (P vs xA). Tenperatura aldatzean, lurrunpresioak
aldatzendirenez,irudikolerroakerealdatuegitendira(PAetaPBlerroenmaldahandiagoa
da, eta ordenatuen ardatzean gorago daude). Irudi berean, lurrunfaseko presio totala
lurrunfasekomolfrakzioarekikoirudikatuda(PvsyA),eta,ikusdaitekeenbezala,aldeadago
bilerroenartean.Bilerrohorienarteanaldeadagoenez,likidoaetalurrunabateraexistitzen
direntenperaturatartebatdago.Osagaipuruenkasuan,bilerroakbatdatoz.
12.2.2Irakitetenperaturendiagrama(TxAyAdiagrama)
Diagramahaupresiokonstanteanemanadago.Tenperaturabakoitzekonahastearenlikido
etalurrunfaseetakokonposizioakagertzendira,12.3(a)irudianagertzendenbezala.
LikidoegoerandagoenAosagaipurua(xA =1)berotzenbada,likidoarentenperaturakgora
egitendu.LanekopresioanArenirakitetenperatura(TA)lortzean,Aosagaiairakitenhasten
da, eta, tenperatura aldatu gabe, lurrunfasera pasatzen da. Azken likido apurra lurrun
bihurtuarte.tenperaturakaldatugabedirau.BehinAosagaiguztialurrunerandagoenean,
tenperatura igotzen hasten da. TA baino tenperatura altuagoetan, A osagai guztia lurrun
eran dago (yA = 1). Osagai astun puruari (B) gauza bera gertatzen zaio bere irakite
tenperaturan(TB).
Nahastebitarrenportaeraerabatbestelakoada.DemagunlikidoegoerandagoenAetaBren
nahaste ekimolekularra (xA = 0,5) berotzen dela. Nahastea berotzean, nahastearen egoera
adieraztenduenpuntuaabsizabereanbertikalkigoradoa,dagokiontenperaturaarte.
TAtenperaturan,oraindikezdairakitenhasi,etalikidoegoerandirau.apuntukotenperatura
hartzenduenean,lehenlurrunburbuilasortzendalikidoarenmuinean(irakitenhastenda).
Tenperatura horri burbuilatenperatura deritzo. Gehiago berotzean, orekan dauden bi
faseak(likidoaetalurruna)bateraexistitzendira.Ttenperaturan, clikidofaseaetadlurrun
faseaegongoliratekeorekan,xAetayAkonposizioekin,hurrenezhurren.
201
Pkonstantea
TB
b
IT0,5
lurruna
likidoa+lurruna
T
c
a
BT0,5
TA
likidoa
0,25
0,5
0,75
xA,yA
1
yA
=x A
yA
0,75
0,5
0,25
45
0
0
0,25
0,5
0,75
xA
12.3.irudia.(a)NahasteidealarenTxAyAedoirakitetenperaturendiagrama.(b)xAyAedo
orekadiagrama.
Ohartu gaitezen lurrunfasean (d puntuan) osagai lurrunkorrenaren molfrakzioa hasierako

disoluziokoa baino handiagoa dela (yA > 0,5), eta likidofasean (c puntuan), berriz, osagai
astunenarenmolfrakzioahasierakodisoluziokoabainohandiagoadela(xA <0,5).Nahastea
berotzenjarraitzean,geroetalurrungehiagoetalikidogutxiagoegongolitzateke.bpuntuko
tenperatura lortzen duenean, hasierako nahastea ia guztiz lurrunduta dago, likidoegoeran
azkenhondarrabesterikezbaitagelditzen.Tenperaturahorriihintztenperaturaderitzo,eta
hori baino tenperatura altuagoan, yA = 0,5 konposizioko lurrunfasea besterik ez dago.
Alderantzizkoprozesuanlurrunfasekonahastea(yA =0,5)hoztean,TB lortuarren,nahasteak
lurrunfasean dirau. Tenperatura baxuago bateraino hoztu beharko litzake lurrunaren
muinean lehen likidotanta sortu arte (kondentsatzen hasteko): hori b puntuko ihintz
tenperaturahartzeangertatzenda.
202
Jatorrizko konposizio desberdinekin lortzen diren burbuilatenperatura guztiak lerro batez

doitzen badira, burbuilatenperaturen lerroa lortzen da. Lerro horrek TxA erlazioa ematen
du, hau da, konposizio bakoitzeko nahastea zer tenperaturatan irakiten hasten den. Era
berean, ihintztenperatura guztiak lerro batez doitzen badira, konposizio bakoitzeko
nahasteak irakiteari zer tenperaturatan uzten dion jakin daiteke ihintztenperaturen lerroa
lortzen baita. Ohartu gaitezen osagai puruetan berdinak direla burbuila eta ihintz
tenperaturak.
Irakitetenperaturen diagrama fasediagrama ere bada, tenperatura eta konposizio
bakoitzeandaudenfaseenberriematenbaitu.Burbuilatenperaturenazpikoeremuguztian
likidoegoera besterik ez dago; eta ihintztenperaturen goiko eremu guztian lurrunfasea
besterik ez dago. Bi lerroen arteko eremuan, bi faseak (likidoa eta lurruna) orekan batera
existitzendira.
Burbuilatenperaturenlerroaketaihintztenperaturenlerroakixtendutenazalerakbereizte
eremua osatzen du. Nahaste bitarren bereiztemaila handiagoa izan dadin (yA eta xA
desberdinagoakizandaitezen),bilerroekahaliketabanatuenegonbehardute.
Irakitetenperaturen diagrama eraikitzeko, Raoulten legetik abiatzen da (12.4 ekuazioa).
Gainera,
yA =
PA
(12.6)
izanik,ekuaziohaueklortzendira:
Burbuilatenperaturenlerroa:
P PB0
xA = 0
PA PB0
(12.7)
Ihintztenperaturenlerroa:
yA =
PA0
x A
P
(12.8)
Osagai lurrunkorrenaren eta osagai astunenaren lurrunpresioen arteko erlazioa

lurrunkortasunerlatiboderitzo(AB).
( )
( )
yA
xA
PA0
AB = 0 =
yB
PB
xB
(12.9)
Nahaste bitarra bereizteko erraztasunaren berri ematen du horrek: zenbat eta handiagoa
AB,orduanetaheindesberdinagoanbihurtzendirabiosagaiaklurrun.OhartugaitezenAB=
1 denean bi osagaiak hein berean pasatzen direla lurrunfasera, eta, hala, lurrunlikido
orekanoinarritutakoeragiketaz(destilazioa,adibidez)nahasteabereiztezinada.
Hainbat kasutan, batez ere nahaste idealetan, lurrunkortasun erlatiboa konstantetzat har
daiteke konposiziotarte guztirako, eta orekakonposizioak erlazionatzeko adierazpen hau
erabildaiteke:
yA =
AB x A
1 + ( AB 1)x A
203
(12.10)
12.2.3Orekakonposizioendiagrama(xAyAdiagrama)
Presio konstantean emandako diagrama honek orekan dauden likido eta lurrunfaseetako
konposizioakerlazionatzenditu(molfrakziotanemanda).Diagramahaueraikitzeko,lurrun
tenperaturen diagramatik abiatzen da: tenperatura bakoitzerako xA eta yAren balioak
irudikatzendira,eta12.3(b)irudianbezalakodiagramaklortzendira.
Eraberean,lerrodiagonala(45lerroaedo xA =yA)marraztenda,lagungarriabaita.12.3(a)
irudian ikusten denez, tenperatura guztietan osagai puruen irakitetenperaturetan izan
ezik xA < yAdenez,diagramahonetan,orekapuntuekdiagonalarengoialdeanegonbehar
dute. Ohartu gaitezen osagai puruak dauzkagunean orekapuntuak diagonalean daudela,
zerenxA=yAbaita.
12.2.4PresioareneraginaTxAyAetaxAyAdiagrametan
Irakitetenperaturen diagrama presio desberdinetan eraikitzen bada, irakitetenperaturak

aldatu egiten direnez, beste diagrama batzuk lortuko dira. Presioa handitzean irakite
tenperaturak altuagoak dira bi lerroak tenperatura altuagoetara aldatzen dira, eta,
gainera,bilerroakbatabestetikgertuagodaude(ABtxikiagoada).12.4irudianagertzenda,
eskematikoki, presioa handitzeak irakitetenperaturen etaorekakonposizioen diagrametan
zereragindaukan.
Presio altuetan likido eta lurrunfaseetako konposizioak (xA eta yA, hurrenez hurren)
berdinagoak dira presio baxuetakoekin alderatuz (presio altuetan AB txikitu egiten da).
Horregatik, destilazioa eraginkorragoa izan dadin, ahalik eta presio baxuenean egiten da
(sarri,presioatmosferikoarenazpitik).
T
P1<P2 <P3
P
1
P3
AB
yA
0,75
0,5
=1
P2
AB
P1
0,25
AB
0
0
0,25
0,5
0,75
xA
0,25
0,5
0,75
1 xA,yA
12.4irudia.PresioareneraginaTxAyAetairakitetenperaturendiagrametan.
12.1adibidea
nheptanoz (C7) eta noktanoz (C8) osatutako sistemak Raoulten legea betetzen dutela
suposaturik(konposatuenegiturakimikoaantzekoaizanik,suposizioegokiada),101,33kPa
eko presioko orekadiagramak irudikatuko dira. Era berean, 385 Keko lurrunpresioen
diagramairudikatukoda.
204
Antoinerenekuazioanerabiltzekokonstanteenbalioakhurrengotaulakoakdira,P0kPaetan
etaTKetanizanik:
Konposatua
A
B
C
nheptanoa 13,9008 2932,72 55,6356
noktanoa
14,2368 3304,16 55,2278
Ebazpena
Lehenik eta behin, 101,33 kPa presioan osagai bakoitzak duen irakitetenperatura
kalkulatukoda:
2932,72
ln101,33 = 13,9008
TC7 55,6356
TC7 = 371,6 K
3304,16
TC8 = 398,8 K
ln101,33 = 14,2368
TC8 55,2278
OsagailurrunkorrenaC7da(arestianerabilitakoekuazioetanAosagaia,alegia).
Lurrunpresioendiagrama385Kean
Tenperatura horretan osagai bien (C7 eta C8) lurrunpresioak 147,9 eta 67,8 kPa dira,
hurrenezhurren.1taulanagertzendirakalkulatutakobalioak.
T=385K
1taula:orekadatuak385Kean
150
xC7 PC7(kPa) PC8(kPa) P(kPa)
yC7
0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
0,8
0,9
1
0
0,19
0,35
0,48
0,59
0,69
0,77
0,84
0,90
0,95
1
0
14,8
29,6
44,4
59,2
74,0
88,7
103,5
118,3
133,1
147,9
67,8
61,1
54,3
47,5
40,7
33,9
27,1
20,4
13,6
6,8
0
67,8
75,9
83,9
91,9
99,9
107,9
115,9
123,9
131,9
139,9
147,9
P,kPa
125
s xA
P v
100
s yA
P v
75
50
x
vs
25
PB
vs x
PA
0
0
0,2
0,4
0,6
0,8
xA,yA
Txyetaxyorekadiagramak101,33kPaean.
101,33kPaekopresioanbiosagaienirakitetenperaturakfinkatutaizanik(371,6eta398,8
K),tartehorretarakotenperaturarenbaliobatzukhartudira,eta2taulabeteda.
2taula:orekadatuak101,33kPaean
0
AB
T(K)
P C7(kPa) P0C8(kPa)
yC7
xC7
371,6
372,5
375
377,5
380
382,5
385
387,5
101,33
104,10
111,92
120,20
128,94
138,17
147,91
158,17
44,38
45,72
49,60
53,74
58,15
62,85
67,85
73,16
2,28
2,28
2,26
2,24
2,22
2,20
2,18
2,16
205
1
0,95
0,83
0,72
0,61
0,51
0,42
0,33
1
0,98
0,92
0,85
0,78
0,70
0,61
0,52
2taula.jarraipena
390
392,5
395
398,8
168,98
180,34
192,29
211,60
78,80
84,78
91,12
101,33
2,14
2,13
2,11
2,09
0,25
0,17
0,10
0
0,42
0,31
0,19
0
2 taulako datuen arabera, tenperaturatarte osorako nahastearen lurrunkortasun

erlatiboarenbatezbestekobalioa2,19delako:
yA =
2,19x A
1 + 1,19x A
yA vs. xA diagraman ekuazio horrekin (hurbilketa) irudikatzen den orekadiagrama puntuen

bitartezmarraztutaazaltzenda.
P=101,33kPa
405
T,K
yA
400
0,8
395
390
0,6
385
0,4
380
375
0,2
370
0
365
0
0,2
0,4
0,6
0,8
xA,yA
0,2
0,4
0,6
0,8
xA
12.3 NAHASTEIDEALEKIKODESBIDERATZEAK
Nahaste guztiak, ordea, ez dira arestian aipatutako ekuazioetara doitzen. Disoluzio oso
diluituetan, Henryren legea betetzen da. Horren arabera, osagai baten gasaren presio
partziala likidofaseko molfrakzioarekiko proportzionala da, baina ez lurrunpresioaren
adinakoa:
PA = HA x A
(12.11)
Disoluzioa osatzen duten bi substantziaren egitura kimikoak desberdintzen diren heinean,

idealtasunarekiko (Raoulten legearekiko) desbideratzea handiagoa da. Hainbat nahaste
bitarrenkasuadahori.Adibidez,uraetaetanolanahastendirenean,bolumenosoaosagaien
bolumenenbaturabainotxikiagoada.
Desbideratzeakkontuanhartzeko,Raoultenlegeamoldatzenduenlegeenpirikohauerabil
daiteke:
Pi = i Pi 0 xi
(12.12)
i , likidofaseko i osagaiaren aktibitatekoefizientea izanik. i osagaia oso kontzentratua

denean, aktibitatekoefizienteak batera jotzen du. Disoluzioa ideala denean, beraz,
A = B = 1 da. Aktibitatekoefizienteak kalkulatzeko Van Laar, Wilson edo Margulesen
metodoakerabildaitezke.
206
Nahasteaosatzendutenmolekulakosodesberdinakbadira,aldaratzeindarraksordaitezke
konposatu desberdinetako molekulen artean. Idealtasunarekiko desbideratze horri
desbideratze positibo deritzo ( i > 1 ), eta nahaste gehienek dute portaera hori. Adibidez,
molekula polarrak (uraren kasua) eta ezpolarrak (hidrokarburo organikoak) nahastean,
aldaratzeindar izugarriak sortzen dira. Horrelako sistemetan, konposatuen aktibitate
koefizienteak bat baino handiagoak izaten dira, eta lurrunean, Raoulten legeak ematen
duenabainokantitategehiagodagoosagaibakoitzetik.
Bestalde, molekulen artean erakarpenindarrak sortzen badira, esaten da Raoulten
legearekikodesbideratzenegatiboadutela,etaaktibitatekoefizienteakbatbainotxikiagoak
dira (lurrunean, Raoulten legeak ematen duena baino kantitate gutxiago dago) ( i < 1 ).
Horrelakoak dira, adibidez, hidrogenozubiak sortzen dituzten nahasteak. Desbideratzeak
osohandiakdirenean,azeotropoaksordaitezke.
yA
Desbideratzepositiboa
Desbideratzenegatiboa
PA 0
PA 0
xA
PB 0
PB0
xA,yA
xA,yA
xA,yA
12.5irudia. Benetakodisoluzioen TxAyAeta xAyAorekadiagramaketanahasteezidealen
lurrunpresioen diagrama: desbideratze positiboduna eta negatiboduna (disoluzio idealen
marrakezjarraituetaurdinakdira).
12.4 NAHASTEAZEOTROPIKOAK
Idealtasunarekiko desbideratzeak oso handiak direnean, azeotropo deritzen nahaste mota
bereziak sor daitezke. Nahaste azeotropikoen irakitetenperatura konstantea da (burbuila
eta ihintztenperaturak berdinak dira), eta, ondorioz, yA = xA denez, AB = 1 da lurrun
faseko eta likidofaseko konposizioak berdinak dira. Horregatik, ezinezkoa da azeotropo
bat destilazio arruntaz bereiztea, baina gerta daiteke baldintzak aldatzean (presioa)
azeotropoadesagertzea.
Azeotropoaren irakitetenperatura osagai lurrunkor puruarena baino baxuagoa (irakite
tenperatura minimoko azeotropoa) edo osagai astun puruarena baino altuagoa (irakite
tenperaturamaximokoazeotropoa)izandaiteke.Lehenengoekdesbideratzepositiboadute,
207
etaazkenengoek,desbideratzenegatiboa.12.1taulanazeotropoenadibidebatzukagertzen
dira.
12.1Taula.Nahasteazeotropikoenadibideak.
Azeotropoarenkonposizioa(molen%)etaIrakitetenperaturanormalak(1atm)
Irakitetenperaturaminimokoazeotropoak Irakitetenperaturamaximokoazeotropoak
HCl(%11,1)Ura(%88,9)
Ura(%10,6)Etanola(%89,4)
T=78,2C
T=110C
Azetona(%65,5)Kloroformoa(%34,5)
CS2(%61,0)Azetona(%39,0)
T=39,25C
T=64,5C
HNO3(%40,4)Ura(%59,6)
Bentzenoa(%29,6)Ura(%70,4)
T=69,25C
T=122C
12.6 irudian agertzen dira idealtasunarekiko desbideratzeak oso handiak direnean sortzen
direnazeotropoenorekadiagramak.
(a)
PA0
T
TB
yA
P B0
TA
Azeotropoa
xA,az
(b)
Azeotropoa
xA,yA
PA0
xA,az
XA,az
xA
xA,yA
T
TB
yA
PB0
TA
XA,az
Azeotropoa
xA,az
xA,yA
Azeotropoa
xA,az
xA
xA,yA
12.6irudia.(a)Irakitetenperaturaminimokoazeotropobatenorekadiagramak,(b)irakite
tenperaturamaximokoazeotropoarenorekadiagramak. xA,azazeotropoanAosagaiernmol
frakzioa.
Irakitetenperatura minimoko azeotropoa osa dezakeen nahaste batean (12.6(a) irudia)

konposizioazeotropikoaridagokionabainoosagailurrunkorgutxiagobadago(0< xA < xA,az),
bifaseakbateraexistitzendireneremuanosagailurrunkorrenanagusitzendalurrunean(xA<
yA).Baldinetanahasteakkonposizioazeotropikoakbainoosagailurrunkorgehiagobadauka
(xA,az<xA<1),lurruneanosagaiastunenanagusitzenda(xA>yA)ezohikoportaerada.
208
Bestalde,irakitetenperaturamaximokoazeotropoaosadezakeennahastean(12.6(b)irudia)
konposizio azeotropikoari dagokiona baino osagai lurrunkor gutxiago badago ezohiko
portaera da, osagai astuna nagusituko da lurrunean; aldiz, nahastean osagai
lurrunkorrenaren konposizioa konposizio azeotropikoa baino handiagoa bada ohiko
portaera, osagai lurrunkorrena nagusituko da lurrunean. Era berean, konposizio
azeotropikoabaldinbadago,osagailurrunkorrenarenmolfrakzioaberdinadalurruneaneta
likidoan.
12.5 LIKIDOLURRUN OREKAN OINARRITUTAKO BEREIZTEERAGIKETAK:

DESTILAZIOA
Masatransferentzian oinarritutako bereizteeragiketa da destilazioa, eta likidoaren eta
lurrunaren arteko kontaktua gertatzen da. Osagaien lurrunkortasunak desberdinak badira,
osagailurrunkorrenaproportziohandiagoanpasatukodalurruneralikidolurrunfaseartean
zehar. Bi osagaien lurrunkortasun erlatiboa batekoa ez bada, nahasteak destilazioz bereiz
daitezke.
Gizakiak nahasteak bereizteko erabili duen lehenengo eragiketetako bat da destilazioa
(pattar alkoholikoen ekoizpena, lekuko). Industrian maiz erabiltzen da gaur egun
(petrolioaren fintzeprozesuan, petrokimikan, gas naturalaren prozesamenduan eta
abarretan). Ondoren, nahaste bitarren destilazioa azalduko da, konposatu anitzeko
nahasteen destilazioak printzipio berdinei jarraitzen baitie. Askoz ere sinpleagoa denez
nahaste bitarren destilazioa aztertzea konposatu anitzen nahasteen destilazioa aztertzea
baino,horixeaztertukodugu.Bidestilaziomotabereizikodira:
(a) Destilaziobakuna.Bereizinahidennahasteatenperaturaetapresioegokiraeramaten
da;sortzendenlurruna(azeotroporikosaezbadezake)osagailurrunkorrenazaberasten
da, eta, gero, likidofasetik bereizten da. Destilazio bakunen artean batbateko
destilazioa(flashedoorekakoaizenezereezaguna)eta destilaziodiferentzialabereizi
daitezke. Destilazio bakuna eraginkorra da lurrunkortasun erlatibo handiko nahasteak
bereizteko,bainapurutasunhandialortunahidenean,ezdiraeraginkorrak.
(b) Errektifikaziodestilazioa.Konposatuakpurutasunhandizlortunahidireneanerabiltzen
da. Destilagailuontziaren goialdean zutabe bat erabiltzen da. Zutabearen goialdetik
irteten den lurruna (osagai lurrunkorrenetan aberatsa) kondentsatu egiten da;
kondentsatuhorrenzatibat(errefluxua)zutaberaitzultzendalikidoeran,etabestezati
bat, ordea, produktu gisa (destilatua) kanporatzen da. Zutabean, kontrakorrontean
jartzen dira kontaktuan gorantz doan lurruna eta beherantz doan likidoa, eta, hala,
etengabeko lurruntze eta kondentsatze partzialak gertatzen dira. Horrenbestez, masa
transferentzia areagotu egiten da, eta destilatuan osagai purua nahi bezainbesteko
purutasunazlordaiteke(orekakeskaintzenduenmugarenbarruan).
12.5.1Batbatekodestilazioa(flashedoorekakoa)
Lurrunkortasun erlatibo handiko nahasteak bereizteko erabiltzen da, baina bereiztemaila

handiabehardeneanezdahaineraginkorra.Elikaduralikidoa(Femarimolarra,Arenmol
frakzioa xF,A)presurizatuetaberotuondoren,iratotzebalbulabatetikpasaraztendafaseen
bereizketaganberara sartzeko. Hala likidoaren lurruntze partziala gertatzen da, hots,
bereizteganberan orekan dauden bi faseak (likidoa, L eta lurruna, V) bereizi egiten dira,
korrontebakoitzeanAosagaiarenmolfrakzioak xAeta yAizanik(ikusi12.7irudia).Aurkako
209
eragiketari kondentsatze partzial deritzo (elikadura lurruneran dagoenean). Destilazio

honekerajarraituanlanegitendu.
V
yA
F
xF,A
L
xA
12.7irudia.Flashdestilagailua.
Egoerageldikorrarenmasabalantzeaegitenbada(mol/tunitatetan):
F = L +V
(12.13)
F xF , A = L x A + V y A
(12.14)
Sistemaosoa:
Aosagaia:
Biekuazioakkonbinatuz,eragiketalerroaderitzonadierazpenalortzenda:
yA =
F xF , A L
x A
V
V
(12.15)
Destilagailuak behar den bezala lan egiten badu, likido eta lurrunfaseak orekan irteten
direnez,orekaerlazioabetekoda:
yA = f ( xA )
(12.16)
Lurrunkortasunerlatiboakonstanteabada,12.10ekuaziokoorekaerlazioaerabildaiteke.
Ebazpenanalitikoa
Destilagailutik irteten diren bi faseetako emariak eta konposizioak kalkulatzeko, (12.13
12.16)ekuazioakbateraebatzibehardira.
Ebazpengrafikoa
(12.1312.16)ekuazioakTxAyAedoxAyAorekadiagrametanebaztendiragrafikoki.
xAyAorekadiagraman(12.15)ekuazioa(L/V)maldakolerrozuzenada.xA=xF,Adenean,yA=
xF,A denez, eragiketalerroaren abiapuntua (F) diagonalean dago (xF,A, xF,A) puntuan. Ftik
abiatuz,( L/V)maldakolerrozuzenaketaorekakurbakbategitendutenpuntuakirteerako
konposizioak ematen ditu (12.8(a) irudia). Diagrama horrek ez du adierazten, ordea,
destilazioazertenperaturataneginbeharden.
Destilagailuaren eragiketamalda balio maximo ( L/V = ) eta minimo ( L/V = 0) baten
artean mugatuta dago. Likidoa eta lurruna, bi faseak, batera egon daitezen, nahastearen
burbuilatenperatura eta ihintztenperaturaren tartean lan egin behar da: lehen kasuan,
nahastearen zatirik handienak likidoegoeran dirau, lehen lurrunburbuila sortzenda (F L
eta V 0) eta L/V = da (12.8 irudiko A puntua). Bigarren kasuan, nahastearen zatirik
handienalurrundutadagoetaazkenlikidoapurrageratzenda(FVetaL0),eta(L/V=0)
da(12.8irudikoBpuntua).
210
Masabalantzea TxAyA diagraman ere ebatz daiteke, eta destilazioa zer tenperaturatan
egiten den adierazten du. TxAyA diagraman orekako faseen erregela (edo palankaren
erregela) erabil daiteke. Nahastea M puntura eramatean, orekan dauden L eta V faseetan
banatzenbada:
LLM = V MV
(12.17)
LM eta MV luzerak12.8irudikografikoanneurtzendiraerregelabatenbidez.
malda=
yA
L
V
yA
burbuilatenperatura
Flash destilazio bakarrarekin, burbuilatenperaturan edo ihintztenperaturan lan eginez

lortzen dira bereiztemaila handienak. 12.8 irudiko TxAyA diagramari erreparatuta, osagai
lurrunkor puruena destilazioa A puntuan egitean lortuko da (sortzen den lurrunean yA
maximoa izango da), eta B puntuen lan eginez lortuko da B osagai puruena (xA minimoa).
Halaere,ezinezkoadahorrelalanegitea,lurrunemari(lehenkasuan)etalikidoemari(azken
kasuan)guztizbaztergarriaklortukobailirateke.
B
ihintztenperatura
F
M
L
A
xF,A
xA
xA
yA,max
yA,min
xA
xF,A
yA
xA,yA
12.8irudia.Flashdestilazioa:masabalantzearenebazpengrafikoa.
12.2adibidea
Moletan%50 nheptanoz(C7)eta%50 noktanoz(C8)osatutakonahastebaten1000mol/h
bereizinahidaflashdestilazioz101,33kPaekopresioan, nheptanoa%65izanarte.Kalkula
ditzagun(a)destilagailutikirtetendirenbifaseenemariak(b)bestefasearenkonposizioa(c)
destilazioazertenperaturataneginbeharden.
Ebazpena
1 adibidean lortu dira TxAyA eta xAyA datuak, eta y A =
doitzendituelaikusida.
Masabalantzeakegitenbadiramol/hetan:
Sistemaosoa:
1000=L+V
C7osagaia:
10000,5=LxC7+VyC7
211
2,19x A
ekuazioak xAyA datuak
1 + 1,19x A
C7 osagai lurrunkorrena izanik, C7 nagusitzen da lurrunean, eta, horregatik, yC7 = 0,65 izan
behardenez:500=LxC7+V0,65
Ebazpenanalitikoa
Likidoaetalurrunaorekanirtetendirenez, 0,65 =
2,19xC 7
da.Hortik,xC7 =0,46lortzen
1 + 1,19xC 7
da.
Masabalantzeetan ordezkatuz, L = 789,5 mol/h eta V = 210,5 mol/h emariak lortuko dira.
Ebazpen analitikoaren bidez destilaziotenperatura jakiteko, orekako datuak eraikitzeko
erabilitakoAntoinerenekuaziorajoanbeharda.
Ebazpengrafikoa(xAyAdiagraman)
Elikadurapuntua(F)kokatuondoren(diagonalean,xC7=yC7=0,5)destilagailuareneragiketa
puntua kokatu behar da. Irteerako lurrunean yC7 = 0,65 da, eta puntu hori orekamarraren
gaineandago.Fetairteerakopuntualerrozuzenbatez(eragiketalerroa)lotzean,xC7 =0,46
kalkulatzenda.(L/V)=3,75denez,masabalantzeanordezkatuz,LetaVkalkulatzendira
(789,5eta210,5mol/h,hurrenezhurren).
Ebazpengrafikoa(TxAyAdiagraman)
Elikaduran nheptanoaren molfrakzioa 0,5 da eta bertikalean gora eramaten da, M
punturaino. Puntu hori ezegonkorra da, eta L eta V faseetan bereizten da. V fasearen
kokapena yC7 = 0,65 den puntuak ematen du. Tenperatura berean (lerro horizontala), L
puntuakokatzendaetadiagramanxC7=0,46konposizioairakurtzenda.
L eta V korronteen emariak kalkulatzeko palankaren erregela erabiliz,
LM
0,267 lortzen
MV
da.Bukatzeko,masabalantzetikLetaVkalkulatzendira.
yC7
400
1,0
0,9
395
0,8
0,7
LM
0,267
MV
390
0,65
0,6
0,5
L
0,65 0,5
=
= 3,75
V
0,5 0,46
385
Tdest=384K
L M
F
380
0,4
0,3
375
0,2
370
0,1
0,46
0,0
0,0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,5
0,6
0,7
0,8
0,9
1,0
xC7
0,65
0,46
365
0,0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,5
0,6
0,7
0,8
0,9
xC7,yC7
1,0
12.5.2Batbatekodestilazioa(flashedoorekakoa):etapaanitzensekuentziak
Arestian aipatu den bezala, flash destilazioa lurrunkortasundiferentzia handiko osagaiak

bereiztekoegokia da,eta purutasun handiko konposatuak lortzeko aukera mugatuta dago.
212
Purutasun handiko konposatuak lortu nahi direnean, seriean kokatutako destilagailuen

sekuentziakerabiltzendira.Osagailurrunkorrazaberasteko,destilagailubatetikirtetenden
lurruna hoztu eta hurrengo destilagailua elikatuko da horrekin; horrela, nahi bezain beste
urrats egin daitezke (purutasun handiagoa lortzeko, ekipo gehiago behar dira). Modu
berean, osagai astunenaz aberastunahi bada,ekipo batetik irteten den likidoa berotu, eta
hurrengo destilagailua elikatzen da horrekin. Eragiketa horien azalpen grafikoa 12.9(a)
irudianagertzenda,eta12.9(b)irudian,destilagailusekuentzientopologiaazaltzenda.
T
N= deneanlikidoan
V3b
L3b
V2b
L2b
V1
L1
V1
L1
V2a
L2a
V3a
L3a
N= deneanlurrunean
xF,A
xF,A
xA,yA
V1,yA1
xA,yA
V2,yA2
VN,yAN
F,xF,A
1a
hoztu
Na
2a
hoztu
LN,xAN
L2,xA2
L1,xA1
V1,yA1
V2,yA2
VN,yAN
F,xF,A
2b
1b
L1,xA1
berotu
L2,xA2
berotu
Nb
LN,xAN
12.9.irudia.Flashdestilagailuensekuentziak(a)osagailurrunkorrenaaberasteko,(b)osagai
astunenaaberasteko.
213
12.5.3 Batbateko destilazioa gauzatzeko behar den beroaren kalkulua: entalpia

balantzeak
Egoera geldikorrean, entalpiabalantzeak adierazpen honi jarraitzen dio, energia/denbora

eran:
F hF + Q = V HV + LhL
(12.18)
hF,HVetahLelikadurarenetalurrunetalikidofaseenentalpiamolarrakdira.Q,inguruarekin
trukatzenduenberoada.
Prozesua adiabatikoa bada, Q = 0 izango da, eta, beraz, destilazioa gauzatzeko, elikadurak
energiaizanbeharkodu.
V, yA
HV
TDest
F, xF,A
hF
TF
Q
L, xA
hL
TDest
12.10.irudia.KorronteenentalpiakFlashdestilazioan.
Hirukorronteenentalpiakhonelakalkulatzendira:
Elikadurakorrontea:
hF = xF , A
TF
PA ,F
dT + (1 xF , A )
TErref
TF
PB ,F
dT
(12.19)
TErref
Korrontelikidoa:
hL = x A
TDest
C PA ,L dT + (1 x A )
TErref
TDest
PB ,L
dT
(12.20)
TErref
Lurrunkorrontea:
TDest
TDest
TA
TB
HV = y A C PA ,L dT + A + C PA ,V dT + (1 y A ) C PB ,L dT + B + C PB ,V dT (12.21)
TErref
TErref
TA
TB
Adierazpenhorietan,LetaVazpindizeeklikidoetalurrunfaseaadieraztendute,hurrenez
hurren. F azpiindizeak, berriz, elikadurari dagokion fasea adierazten du. TA eta TB A eta B
osagaienirakitetenperaturakdira,hurrenezhurren. Aeta BAetaBosagaienlurrunketa
beroak(berosorrak)dira,hurrenezhurren.
214
2.3adibidea
12.2Adibidekodestilazioan,kalkuladitzagun(a)destilazioaadiabatikokigauzatunahibada,
likidoegoerako elikadurakorrontearen tenperatura, (b) elikadura 350 Kean badago,
ingurunearekintrukatubeharduenberoa.
Datuak:
konposatua
CP ,L (J/molK)
CP ,V (J/molK)
(J/mol)
200
230
220
250
32100
34900
nheptanoa(A)
noktanoa(B)
Ebazpena
12.2adibidearenarabera,F=1000mol/helikatzean,L=789,5mol/hetaV=210,5mol/h
korronteaklortudira,xA=0,46etayA=0,65konposiziodunak.
TA=371,6K,TB=398,8KetaTDest=384Kdira.
(a)Adiabatikoabada,Q=0da.
Korronteenentalpiakkalkulatukodira.
Elikaduralikidoegoeransartukoda:
TF
TF
TErref
TErref
200dT + 0,5 230dT = 215(T
hF = 0,5
hL = 0,46
384
200dT + 0,54
TErref
TErref ) J / mol
384
230dT = 216,2( 384 T ) J / mol

Erref
TErref
384
384
371,6
398,8
HV = 0,65 200dT + 32100 + 220dT + 0,35 230dT + 34900 + 250dT =

371,6
398,8
TErref
TErref

= 2,08105 + 210,5TErref J/mol
Erreferentziatenperaturagisa384Khartzenbada,etaenergiabalantzeaebaztenbada:
1000 mol h 215(TF 384 ) J mol + 0 = 789,5 mol h 0 + 210,5 mol h ( 1,27105 ) J mol
TF=383,4K.
(b)Orain,TF=350Kda.Erreferentziatenperatura350Khartukoda.
hF = 0 J / mol
384
384
350
350
hL = 0,46 200dT + 0,54 230dT = 7350,8 J / mol

384
384
398,8
HV = 0,65 200dT + 32100 + 220dT + 0,35 230dT + 34900 + 250dT = 1,34105 J / mol
371,6
398,8
350
350
Energiabalantzeaaskatuz:
371,6
) (
103 mol h 0 J mol + Q = 789,5 mol h 7,35103 + 210,5 mol h ( 4,03105 ) J mol
Q=9,063107J/hberotubeharkolitzateke.
215
12.5.4Destilaziodiferentziala
Batez ere laborategieskalan erabiltzen da, lurrunkortasun erlatibo handiko nahasteak

bereizteko. Egoera ezgeldikorrean dihardu. Bereizi nahi den nahastea destilazioontzian
sartzen da eta berotu egiten da. Nahastearen burbuilatenperaturara heltzean, likidoaren
muinean sortzen den lurruna ekipoaren goiko aldetik irteten da; kondentsatu ondoren,
likidoeran jasotzen da (destilatua), eta ontzian hondarlikidoa geratzen da (hondarra).
Praktikan, oso zaila da destilazio mota hau zehazki gauzatzea, gora alde egiten duen
lurrunarenzatibat(txikiabadaere)kondentsatutaontziraerortzenbaitaberriro(errefluxu
maila txiki bat sortzen da). Osagai lurrunkorrenaz aberastuta dagoen lurruna sistematik
kanporatzean, ontzian geratzen den nahaste likidoan osagai astunena nagusituz doa.
Gainera, destilazioa aurrera doan heinean, nahastearen irakitetenperatura handitu egiten
da (osagai astunenaz aberasten ari baita) eta sortzen diren lurrunburbuiletan osagai
lurrunkor gutxiago doa (ikusi 12.11 irudian TxAyA diagraman destilazio diferentzialaren
eskema).
T
c
Kondentsagailua
a re
run
Lur
Destilatua
Hondarra
iki
do
ar
en
Berogailua
ioa
siz
po
on
nk
Ho
nd
ar
l
ko
np
os
iz
a
b
io
a
xAo
xA,yA
12.11. irudia. Destilagailu diferentzialaren eskema eta eragiketaren garapena oreka

diagraman.
Destilagailu horren diseinua egiteko, masabalantzea egingo da, egoera ezgeldikorreko

sistemadelakontuanhartuz.Denboratarteosolaburbateanlikidotiklurrunerapasatuden
osagailurrunkorrenazenbatzenbada:
t=0
D, y A
No ,xA,o
N,xA
12.12.irudia.Destilagailudiferentzialarenoperazioa.
216
OntziansartutakoArenmolak=HondarrekoArenmolak+DestilatukoArenmolak
x A dL = ( x A dx A )( L dL ) + y A dL
(12.21)
dxAdL baztertzen bada eta t = 0 eta t = t tarteen artean integratzen bada, Rayleighen
ekuazioa (12.22) lortzen da. Ekuazio horrekedozein unetan osagai lurrunkorrenaren
banaketanolakoadenadieraztendu.
N
ln 0 =
N
x A ,0
xA
dX A
yA xA
(12.22)
Rayleighen ekuazioaren integrazio analitikoak, AB konstantea bada, adierazpen honetara

eramatengaitu:
N 1 x A ,0 AB 1 x A
ln 0 =
ln
+
ln
N AB 1 x A AB 1 1 x A ,0
(12.23)
Orekaren erlazio matematikorik ez badago edo integratzea erraza ez bada, Rayleighen

ekuazioagrafikokiebaztenda.
Ohartugaitezenezen,flashdestilazioanezbezala,destilaziomotahonetanlurrunburbuilek,
sortu ahala, likidoaren gainazaletik alde egiten dutela. Beraz, lurrunaren konposizioa
denboran zehar aldatuz doa (hasieran A osagaian aberatsa den arren, denborarekin B
osagaian aberastuz doa). Destilatuaren ontzian konposizio desberdineko lurruna biltzen ari
denez, lurrunaren batez besteko konposizioa ematen da, eta arestian aipatutako masa
balantzearekinkalkuladaiteke.
yA =
N0 x A ,0 Nx A
(12.24)
Destilazio mota honekin, osagai astunena ezin daiteke aldi berean purutasun handiz eta
ugarilortu.
2.4adibidea
Moletan % 75 nheptano (C7) eta % 25 noktano (C8) den nahaste baten 1000 mol bereizi
nahidiradestilaziodiferentzialez,101,33kPaekopresioan.Kalkuladitzagun(1)nheptanoa
molen % 65 izan arte destilatu nahi bada, (1a) destilatuaren eta hondarraren molak (1b)
hondarreko heptanoaren molfrakzioa (1c) destilatu guztia ontzi berean bilduko balitz,
destilazioaren batez besteko konposizioa; (2) hondarrean 200 mol geratzen diren arte
destilatzenbada(2a),azkenuneandagoenhondarrarenkonposizioa.
Ebazpena
(1) Rayleighen ekuazioa grafikoki zein analitikoki ebatz daiteke. Analitikoki ebazteko, yA =
f(xA) orekaerlazioa integralean ordezkatu behar da. 1 adibidean kalkulatu da lanerako
2,19x A
presioari dagokion orekaerlazioa y A =
dela. Ekuazio hori Rayleighen ekuazioan
1 + 1,19x A
ordezkatuetaintegratzenbada,ikustendaN=349,1moldela.
1
Grafikokiebaztekoleheniketabehin
vsxAgrafikoairudikatubeharda.
yA xA
217
Grafiko horretan integralaren goiko (0,60) eta beheko (0,75) mugak kokatuta daudenez,
kurbaren azpiko azalera kalkulatzen da (grafikoki integratuz, 1,05), eta, ondorioz, N = 350
mol.Beraz,hondarreannheptanoamolen%60izateko,650moldestilatubeharizandira.
Destilatuarenbatezbestekokonposizioa%83danheptanoan.
(2) Kasu honetan, integralaren balioa ln(N0/N) = 1,609 da. Integralaren goiko muga (xA,o =
0,75)ezagunadenarren,behekomuga(xA)ezdaezagutzen.Beraz,haztapenbidezebatziko
da,sekuentziahonijarraituz:
x A0
Esleitu xA
Grafikokiintegralaebatzi
dX A
yA xA
xA
BAI
I=1,609?
xA
EZ
Taulahonetanagertzendaprozesuareneboluzioa.
Urratsa
xA
Integrala
Errorea(%)
1
2
3
4
0,40
0,45
0,50
0,501
2,139
1,880
1,616
1,609
33,0
16,8
0,4
0
Beraz,hondarrean,osagailurrunkorrenarenmolfrakzioadestilazioaetetendenunean0,501
da.
t=0
1
yA xA
10
9
8
7
6
5
Azalera=1,05
D?
yA ?
3
2
No=1000
xA,o=0,75
N?
xA =0,60
0,60
0
0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
0,75
0,8
0,9
xA
12.6 ERREFLUXUDESTILAZIOJARRAITUA
Flash destilazioa lurrunkortasun erlatibo handiko nahasteak bereizteko erabiltzen da.
Lurrunkortasunerlatiboabatizatetikgertubadago,errefluxudestilazioaerabiltzendaosagai
lurrunkorrenaetaastunenapurutasunhandizlortzeko.
Errefluxuarekin lan egitean, zutabe erretiludunak erabiltzen dira, nahiz eta dorre beteekin
ere lan egin daitekeen. Ekipora elikagaia sartzen da, eta, behin ekipo barruan dagoela,
lurrunak behetik gora zirkulatzen du, eta likidoak, berriz, goitik behera. Lurruna osagai
lurrunkorrenazaberastuzdoa,likidoaosagaiastunenazaberastendoanheinean.
Zutabearengoikoaldetikirtetendenlurrunemariarenzatibatkondentsatuetalikidoeran
zutabera itzultzen da (errefluxua), lurrunaren kontrako norantzan zirkulatuz; masa
transferentziaareagotzendenez,osagailurrunkorrenanagusitzendalurrunean.Zutabearen
218
goialdeari doitzeeremu deritzo, eta osagai lurrunkorrena nagusitzen den eremua da (ikusi
12.13irudia).Goialdetikirtetendenkorronteadestilatua(D)da.
Moduberean,elikadurasartudeneremuan,azpialdean,likidoarenzatibatirakinaraziegiten
da, eta berriro ekipora sartzen da; hala, goitik behera datorren likidoarekin kontaktua du
kontrakorrontean,masatransferentziaareagotzeko.Horrelalaneginez,behealdetikirteten
denlikidoaosagaiastunenazaberastenda.Zutabearenbehealdeari agortzeeremuderitzo,
etaosagaiastunenanagusitzendeneremuada(ikusi12.13irudia).Behealdetikirtetenden
korronteahondarkorronteada(B).
Bereizi nahi den nahastea ideala bada, lurruntzen den mol bakoitzeko mol bat
kondentsatzen da (bi konposatuen bero sorrak berdinak badira). Hori hala izanik, doitze
eremuan goitik behera doan likidoemaria (L) eta behetik gora doan lurrunemaria (Vd)
konstantemantentzendira.Eraberean,agortzeeremuangauzaberberagertatukoda(Laeta
Vahurrenezhurren).
Destilazioa egiteko zutabe erretiludunak McCabeThieleren hurbilketametodoaz
diseinatuko dira. Dorrean berogalera handiak gertatzen ez badira eta nahasteberoa
baztergarria bada, nahastea bereizteko behar den etapa kopurua kalkulatzeko metodo
egokiada;bestela,entalpiakerabiltzendituenPonchonSavaritenmetodoaerabilibeharko
litzateke.
McCabeThielerenhurbilketametodoan,yAxAorekadiagramaerabiltzendaelikadurajakin
batekinbereiztemailafinkoalortzeko,horretarakobeharrezkoadenetapakopurua(erretilu
kopurua)kalkulatzeko.Metodohorierabiltzekonahitaezkoadadatuhauekjakitea:
elikadurarenkondizioaketaemaria(F,TFetaxF,A).
destilatuarenetahondarlikidoarenkonposizioak.
errefluxuerlazioa.
Zutabe horien barruan erretiluak daude, eta erretilu bakoitzetik likidoa eta lurruna orekan
irteten dira, baldin eta eragiketa ideala bada. Goialdetik irteten den lurruna guztiz
kondentsatzen da (kondentsagailu osoa), eta behetik irteten den likido zatiki bat berriro
lurruntzenda(lurrungailupartziala).
Demagun 12.13 irudiko errefluxudestilagailu jarraitua dugula. Bereizi nahi den nahastea
elikatzenda(F,mol/t),etakorrontehorretanosagailurrunkorrenarenmolfrakzioaxF,Ada.
Destilatuaren emari osoa eta destilatuaren osagai lurrunkorrenaren molfrakzioa D (mol/t)
etaxD,Adira,hurrenezhurren.HondarkorrontearenemariosoaB(mol/t)da,eta,hanosagai
astunenaren molfrakzioa xB,A da. Errefluxukorrontearen emaria L (mol/t) da, eta
konposizioa,xD,A.
Destilatuarenetahondarlikidoarenemariakzutabeosoariegindakomasabalantzeetatiklor
daitezke(mol/teran):
Sistemaosoa(mol/t)
Aosagaia(mol/t)
F =D +B
(12.25)
F xF , A = DxD , A + BxB , A
(12.26)
Kondentsagailuanmasabalantzeaegitean:
Vd = D + L
219
(12.27)
Kondentsagailua
balbula
Doitzeeremua
oa
L (mol/t)
likid
Destilatua
D (mol/t)
xD,A
Elikadura
q
F (mol/t)
xF,A
lurruna
Irakingailua
Agortzeeremua
Hondarra
B (mol/t)
xB,A
12.13 irudia. Errefluxudestilazio jarraitua dorre erretiludunean (ezkerrean) eta likido eta
lurrunarenkontaktuarenxehetasuna(eskuinean).
Errefluxuerlazioa (R) da zutabera likidoeran itzultzen den korrontearen eta destilatu gisa
kanporatzendenemariarenartekoerlazioa:
R=
(12.28)
12.6.1Doitzeeremukoeragiketalerroa
12.14irudianmarraezjarraituezinguratudensistemanmasabalantzeakeginez(mol/t):
Vd = D + L
(12.29)
Vd yn , A = DxD , A + Lx A ,n +1
(12.30)
DxD , A
L
xn +1, A +
Vd
Vd
(12.31)
Sistemaosoa:
Aosagaia:
Eta,hortik:
yn , A =
Errefluxuerlazioaerabiltzenbada,doitzeeremukoeragiketalerroa(DEL)lortzenda:
yn , A =
x
R
xn+1, A + D , A
R +1
R +1
(12.32)
Doitzeeremuan behetik gora doan lurruneko eta goitik behera doan likidoko A osagaiaren
konposizioak erlazionatzen ditu DEL lerroak. Doitzeeremuko osagai lurrunkorrarenaren
masabalantzeadaekuaziohori.yAvs.xAorekadiagraman,R/(R+1)maldakolerrozuzenada,
etajatorrianordenatuakxD,A/(R+1)baliodu(12.17irudia).Gainera,xn+1,A=xA,Ddenean,yn,A=
xD,A da, hau da, DELa diagonalean dagoen D puntutik pasatzen da (xD,A, xD,A koordenatuak
dauzka).
220
Doitzeeremua
Agortzeeremua
m1
Vd
L
n+1
n
L
Xn+1,A
La
Xm1,A
Va
ym,A
m+1
D
xD,A
Va
Vd
yn,A
B
xB,A
n1
12.14irudia.Doitzeetaagortzeeremuak.
12.6.2Agortzeeremukoeragiketalerroa
12.14irudianmarraezjarraituezinguratutaagertzendenagortzeeremukomasabalantzeak
eginez(mol/t):
La = Va + B
(12.33)
La xm 1, A = Va ym , A + BxB , A
(12.34)
Sistemaosoa:
Aosagaia:
Hortik,agortzeeremukoeragiketalerroa(AEL)lortzenda:
Bx
La
xm 1, A B , A
(12.35)
Va
Va
Ekuazio hori agortzeeremuko osagai lurrunkorrenaren masabalantzea da. Haren malda
Bx
agortzeeremuko La/Va da, eta jatorrian daukan ordenatua B , A da (12.17 irudia).
Va
ym , A =
AgortzeeremuanbehetikgoradoanlurrunekoetagoitikbeheradoanlikidokoAosagaiaren
konposizioakerlazionatzendituAELlerroak.Gainera,xm1,A=xB,Adenean,ym,A=xB,Ada,hau
da,AELadiagonaleandagoeneta(xB,A,xB,A)koordenatuakdauzkanBpuntutikpasatzenda.
12.6.3Elikadurarenlerroa
DoitzeetaagortzeeremuetakoLetaLalikidokorronteenartekoerlazioalortzeko,elikadura
zein egoeratan sartzen den aztertu behar da. Horretarako, elikaduraren f erretiluaren
L L
entalpiabalantzea egin behar da. Sinplifikatuz, q = a
deitzen bada (elikatzen den mol
F
bakoitzekolurruntzendirenmolak), elikaduraeremukoeragiketalerroa(EEL)edoqlerroa
lortzenda:
y f ,A =
x
q
x f ,A F ,A
q 1
q 1
221
(12.36)
L
V
F
q
f
La
Va
12.15irudia.Elikaduraeremua.
q=1
q>
1
q
Ekuaziohori(xA,F,xA,F)koordenatuakdauzkanFpuntutikpasatzenda,eta
maldadu.
1q
ElikadurarenzenbaitegoerakontuanhartutaEELlerrohauekizandaitezke:
Egoera
q
Lurrungainberotua
<0
yA
1
q<
<
Lurrunasea
=0
0
Likidoa+lurruna
0<q<1
Likidoasea
=1
Likidoazpihoztua
>1
q=0
F
q<0
xA
12.16irudia.Elikaduraeremukoeragiketalerroaelikadurarenhainbategoeratarako.
yA
D
L
DE
EE
L
AE
L
x A ,D
1+R
B
xB,A
xF,A
12.17irudia.DEL,AELetaEELlerroenirudikapena.
222
xD,A
xA
12.17irudiarierreparatuz,DELlerrofinkobatentzatEELelikaduralerroaaldatzenbada,AEL
lerroa ere aldatu egiten da. Errefluxuerlazioaren aldaketak DEL eta AEL lerroen malden
aldaketadakar,eta,horrenondorioz,prozesuanbehardenetapakopuruaerealdatuegingo
da,12.6.5ataleanikusikodenbezala.
12.6.4Etapaidealaedoerretilukopuruarenkalkulua
Behin DELa, EELa eta AELa irudikatuta, destilazioa egiteko zenbat etapa ideal behar diren
(hau da, zenbat erretilu) kalkulatzen da grafikoki. D puntutik abiatuz, lerro horizontala
marraztubehardaorekarekinelkartuarte,etahortiklerrobertikalamarraztubehardaDEL
edo AEL lerroa ebaki arte. Horrelako maila bakoitza etapa teoriko bat da. Prozedura horri
jarraitzen zaio B puntura heldu arte, eta marrazten diren maila guztien baturak ekipoak
behar dituen erretilu kopurua ematen du. 12.18 irudian azaltzen den adibidean, 5 etapa
(erretilu)beharkolirateke.
yA
1
xA
12.18 irudia. McCabeThieleren metodo grafikoa errefluxudestilazio jarraitua egiteko

zenbatetapaidealbehardirenkalkulatzeko.
12.6.5.Errefluxuerlazioareneragina
DEL lerroa errefluxuerlazioaren (R) araberakoa denez, bereiztemaila finko bat lortzeko
behar den etapa kopurua ere Rren araberakoa da. Errefluxuerlazioa handitzen den
heinean, DEL lerroa diagonaletik gertuago dago; R = denean (destilagailutik ez da
produkturikateratzen,burutikirtetendenguztiazutaberaitzultzenda),DELadiagonalarekin
bat dator, AELarekin batera (ikusi 12.19 eskuineko irudia). Hala, bereiztemaila finkoa
lortzeko etapa gutxiago behar da, eta R = denean etapa kopurua minimoa da (Nmin).
Horrelalanegitean,ekipoarenkostuaminimoaizangolitzateke(erretilugutxienbeharbaitu
horrela), baina eragiketakostuak infinituak izango lirateke (ikusi 12.20 irudia). Tarte osoan
nahastearen lurrunkortasun erlatiboa konstante mantentzen bada, Fenskeren ekuazioak
ematenduetapakopuruminimoa,grafikokierekalkulatzekoaukeraizanarren:
x
1 xB , A
log D , A
1 xD , A xB , A
1
Nmin =
log AB
223
(12.37)
yA
yA
R
=
R min
F
xA
xA
12.19 irudia. DEL eta AEL lerroen irudikapena errefluxuerlazioa minimoa (ezkerrean) eta
infinitua(eskuinean)denean.
R txikiagoa den neurrian, DEL lerroaren malda txikitu egiten da eta jatorrian daukan
x
ordenatuaren balioa D , A handitzen da. Hala, DEL lerroak, elikaduraren EEL lerroaketa
1+R
orekalerroak bat egiten duten puntuak Rren balio minimoa ematen du (Rmin); hori baino
balio txikiagoa erabiliko balitz, DEL eta EEL lerroek oreka zeharkatu ondoren elkar ebakiko
lukete,etahoriezinezkoada. Rminerrefluxuerlaziominimoarekinlanegitean,infinituetapa
behardira;izanere,masatransferentziaematekoindareragileazeroegitendahirulerroen
ebakipuntuan.Horregatik,erahorretanlaneginezgeroeragiketakostuakminimoakizango
lirateke,bainaekipoarenkostuainfinituaizangolitzateke(ikusi12.20irudia).
To
tal
ak
Kostuak
Eragiketetan, errefluxuerlazioaren balio optimoa (Rmin < Rer < ) ikuspegi ekonomikoa
kontuan hartuta kalkulatzen da. Zutabearen goialdeko lurruna kondentsatzeko erabiltzen
denkondentsagailuaetabehealdekolikidoairakinaraztekoerabiltzendenirakingailuaosoak
badira, ez dute bereizterik eragiten eta ez dira etapatzat hartzen. Baina partzialak izango
balira, bereiztea eragingo lukete, eta bakoitza etapa gehigarri gisa kontsideratu beharko
litzateke.
Era
gik
eta
b
In
io
ts
er
RER
12.20irudia.Kostuenaldaketaerrefluxuerlazioarenarabera.
224
12.5adibidea
101,33kPaean, nheptanoz(A)eta noktanoz(B)osatutakonahastebaten1000mol/h(xF,A

=0,5)bereizinahidiraerrefluxudestilazioz,destilatuanmolen%90nheptanoaetahondar
likidoan molen % 10 nheptanoa izateko. Elikaduralikidoa asea bada, kondentsagailu osoa
erabiltzen bada eta irakingailua partziala bada, kalkula ditzagun (a) erabil daitekeen
errefluxuerlaziominimoa;(b)minimoabaino%50gehiagoerabiltzenbada,zenbaterretilu
beharkodiren;(c)R=bada,bereiziahalizateko,zenbatetapabehardiren.
Ebazpena
(a)Prozedurahonijarraituzaio:
(1)orekadatuekin,101,33kPaekopresioaridagokionyAxAorekadiagramamarraztuda.
(2)zutabeosoarenmasabalantzetik:
Sistemaosoa:
nheptanoa:
1000=D+B
10000,5=D0,90+B0,10
Horrenondorioz,D=500mol/hetaB=500mol/hdira.
1,0
yA
0,9
0,8
0,7
0,6
0,5
x A ,D
R + 1 = 0,43
max
x A ,D
= 0,345
R +1
eragiketa
0,4
0,3
0,2
0,1
0,0
0,0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
0,8
0,9
1,0
xA
(3)F,BetaDpuntuakkokatudiradiagraman.
(4) elikaduraren q lerroa edo EELa marrazten dira: q = 1 denez (likido asea delako), F
puntutikirtetendalerrobertikala.
(5) Rmin kalkulatzen da. Irudian, DELak, EELak eta orekak bat egiten duten puntuari
dagokionDELmaldakedojatorrikoordenatuakematendubalioa:
225
x
Jatorriandaukanordenatua D , A =0,43bada,Rmin=1,093da.
R + 1 max
(b)(6)EragiketarakoerrefluxuerlazioaridagokionDELamarraztenda:Rer=1,64.
x
Jatorriandaukanordenatua D , A =0,345da.
R + 1 er
(7)EELaetaDELamarraztutaizanik,AELamarraztenda.
(8)DtikBraheltzekomailakmarraztendira,DELaetaAELaetaorekalerroaerabiliz.
Elikadura5.erretiluansartukolitzateke,eta,irakingailuapartzialadenez,guztirabehardiren
11etapetatik10erretiluizangolirateke,11.etapairakingailubaita.
Ondokoirudianagertzendaekipohonenbarneegituraetaerretilubakoitzeanlortzenden
bereiztemaila,etayAetaxAbalioakagertzendira.
400
Tenperatura,K
11
395
10
9
390
1
2
8
7
385
375
6
4
380
D=500mol/h
xA,D =0,9
F=1000mol/h
xA,F =0,5
5
3
5
6
7
9
10
11
B=500mol/h
xA,B =0,1
370
365
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1,0
xA,yA
(c) ErrefluxuerlazioainfinituadeneanDELaetaAELadiagonaleandaude.Irudiarenarabera,
6etapaidealbeharkolirateke,gutxienez,bereiztemailalortzeko.
226
1,0
yA
0,9
0,8
0,7
0,6
0,5
0,4
0,3
0,2
0,1
0,0
0,0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
0,8
0,9
1,0
xA
12.7 ERRETILUENERAGINKORTASUNA
Orainartekoazalpenetan,erretilubakoitzeanorekalortudelahartuda.Halaere,benetako
eragiketak burutzen direnean hori ez da betetzen, erretiluen funtzionamendua ez delako
ideala faseenartekoukipenaegokiaezdelakoedofaseenarrasteaemandaitekeelako.
Horregatik,etapabakoitzeanezdaorekariklortzenetaeragiketaeginahalizatekobeharden
etapa kantitatea, idealki lan egiten denean kalkulatutakoa baino handiagoa da. Erretiluen
eraginkortasunahorreladefinitzenda(gasfasearentzako)(12.21irudianoinarritua):
E=
y i +1 y i
yi +1 yi*
(12.38)
Eraginkortasuna,erretiluanlortzendenkonposizioaldaketa(yi+1yi)etaorekalortuizanbalu
BC
izangozukeenkonposizioaldaketaren(yi+1yi*)artekoerlazioada,12.21irudian
luzeren
AC
erlazioa,alegia.
oreka
yi
A
B
i.erretilua
yi+1
k
gi
ra
a
et
rro
le
i.erretilua
12.21 irudia. Erretiluaren eraginkortasuna gas fasearentzako. Marra ezjarraitua etapa

idealaridagokio.
227
12.6adibidea
Erretiluen eraginkortasuna %80koa bada, kalkulatu dezagun Rer = 1,64 denerako zenbat
erretilubeharkodiren12.5adibidekodestilazioeragiketaburutzeko.
Ebazpena
Erretiluen eraginkortasuna %80koa bada, oreka lerroaren azpialdean benetan lortzen den
lerroa marraztuko da (oreka lerroa eta zutabeko eremu bakoitzeko eragiketa lerroaren
artean,12.21irudianagertzendenmoduan).
1,0
yA
ka
ore
%80koeraginkortasunari dagokion lerroa
0,9
0,8
0,7
0,6
0,5
0,4
0,3
0,2
0,1
0,0
0,0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
0,8
0,9
1,0
xA
Eragiketarako15erretilubehardira.
12.8 BURBUILAETAIHINTZTENPERATURENKALKULUA
Nahaste baten burbuilatenperatura irakiten hasten deneko tenperatura da. Osagai
bakoitzekoyi=Kixierakoekuaziobategongoda,
Ki =
Pi 0
(12.39)
izanik.
Ekuaziohorrekadieraztendu iosagaialikidoanetalurruneannolabanatzenden.Raoulten
legeaetaDaltonenlegeabetetzenbadute,adierazpenhaueklortzendira:
228
Pi 0 xi
= K i xi
yi =
P
Pyi
xi = 0
Pi
Pyi = Pi 0 xi
(12.40)
12.7.1Burbuilatenperaturarenkalkulua
NahasteanCosagaibadaude,guztienmolfrakzioenbatuketarenemaitzakbatizanbehardu:
C
1 = K i xi
(12.41)
i =1
Ki aldagaia tenperaturaren funtzioa denez, tenperatura bakarrak nahastearen burbuila

tenperaturak,alegiabetekodugoikobaldintza.Sistemahaztatuzebaztenda.
12.7.2Burbuilatenperaturarenkalkulua
NahasteanCosagaibadaude,guztienmolfrakzioenbaturakbatekoemaitzaemanbehardu:
C
yi
i =1 K i
1=
(12.42)
Ki aldagaia tenperaturaren funtzioa denez, tenperatura bakarrak nahastearen ihintz

tenperaturak,alegiabetekodugoikobaldintza.Sistemahaztatuzebatzikoda.
12.6adibidea
(a) nheptanoz(1)eta noktanoz(2)osatutakonahastebitarlikidoan x1 =0,65eta x2=0,35

badira,kalkuladezagunsistemakzerburbuilatenperaturaduen101,33kN/m2kopresioan;
(b) 101,33 kN/m2ko presioan, y1 = 0,65 eta y2 = 0,35 izango badira, nahastearen ihintz
tenperatura.
Ebazpena
Hauekdira1eta2osagaienAntoinerenekuazioak:
2932,72
T 55,6356
3304,16
0
ln P2 = 14,2368
T 55,2278
ln P10 = 13,9008
(a)Burbuilatenperatura:Burbuilatenperaturan:
f (T ) =
x1
x2
2932,72
3304,16
exp 13,9008
exp 14,2368
+
1 = 0
101,33
T 55,6356 101,33
T 55,2278
T(K)
K1
y1
K2
y2
f(T)
390
395
385
380
379,05
1,668
1,898
1,460
1,272
1,239
1,084
1,233
0,949
0,827
0,805
0,778
0,899
0,670
0,574
0,557
0,272
0,315
0,234
0,201
0,195
0,3561
0,5482
0,1832
0,0280
0,0004
229
Beraz,nahastelikidohonenburbuilatenperatura379,05Kda,etasortzendenlehenlurrun
burbuilarenkonposizioay1=0,805etay2=0,195da.
(b)Ihintztenperatura:Ihintztenperaturan:
f (T ) =
y1 101,33
x2 101,33
+
1 = 0
2932,72
3304,16
exp 13,9008
exp 14,2368
T 55,6356
T 55,2278
T(K)
1/K1
x1
1/K2
x2
f(T)
390
395
385
387,5
383,86
0,5997
0,5270
0,6851
0,6406
0,7066
0,38978
0,34253
0,44529
0,41640
0,45930
1,2859
1,1121
1,4935
1,3850
1,5464
0,450
0,389
0,523
0,485
0,541
0,160
0,268
0,032
0,099
0,001
Beraz, nahaste likido honen ihintztenperatura 383,86 K da, eta azken likido tantaren
konposizioax1=0,459etax2=0,541da.
230
13.GAIA
GASLIKIDOOREKAETAABSORTZIO
/DESORTZIOERAGIKETA
Gaslikidoorekaetaabsortzio/desortzioeragiketa
232
Gaslikido faseen arteko masatransferentzian oinarritutako bereizteeragiketek erabilera

zabala daukate industria kimikoan. Horrelakoak dira, besteak beste, absortzioa, desortzioa
etahumidifikazioa.Absortzioagaskorronteakgarbitzekoerabiltzendamaiz,eta,amoniakoa
ekoizteko prozesuan, CO2a ezabatzeko metodoa da. Berotrukagailuetan erabilitako ur
epela hozteko, aire lehorrarekin kontaktuan jartzen da. Gero, gaslikido oreka azalduko da
eta,bukatzeko,absortzioedodesortzioeragiketakazaldukodira.
13.1 LIKIDOGASOREKA
Gasfaseko nahaste bat likidofase batekin kontaktuan jartzean osagairen bat bi faseetan
disolbagarria bada, osagai hori bi faseetan banatuko da. Oreka lortzen denean, sistema
ideala bada, Raoulten legearen arabera banatuko dira osagaiak bi faseetan (gasfasean,
osagaibatenpresiopartzialalikidofasekomolfrakzioarekikoproportzionalada).
PA = PA0 x A
(13.1)
Raoulten ekuazioak aplikazio zabala dauka nahaste idealen destilazioan. Beste sistema
batzuetan,ordeaabsortzioarenkasuan,adibidez,gasfasekosolutuaosodiluituadago,
eta idealtasunarekiko desbideraketak agertzen dira. Horrelako sistema askotan, solutuaren
likidofaseko molfrakzioa eta gasfaseko presio partziala Henryren legeak erlazionatzen
ditu:
PA = HA x A
(13.2)
HAHenryrenkonstanteaizanik.
SistemaaskokezduHenryrenlegeakaurreikustenduenlinealtasuna,hots,orekaerlazioez
linealakdituzte.Horregatik,sistemaaskotanorekadatuakesperimentalkineurtubehardira.
13.1taulaneta13.1irudianagertzendirauretandisolbatutakogasbatzuenorekadatuak.
13.1Taula.HainbatsoluturenHenryrenkonstantea(0C).
Gasa
NH3
C2H6
O2
CO
HA(atm/mol)
2,0
268
2,5104
3,5104
Iruzkina
Uretandisolbagarria
Tartekodisolbagarritasuna
Uretandisolbaezina
Uretandisolbaezina
700
Pi(mmHg)
600
SO2
500
NH3
HCl
400
300
200
100
0
0,0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
xi(mol/mol)
13.1 irudia. NH3 (lerro berdea), SO2 (lerro gorria) eta HClaren (lerro urdina)
disolbagarritasunauretan0Can.
233
Likidobatenmuineangasbatekduendisolbagarritasunahainbataldagairenaraberakoada.
Eragin gehien daukaten aldagaiak, besteak beste, nahastearen konposizioa, sistemaren
tenperatura,presiototalaetalikidofasekokontzentrazioadira.Esperimentalkiikusidenez,
sistemagehienetandisolbagarritasunahonelaaldatzenda:
o Tenperaturahanditzean,likidoandisolbagarritasunatxikituegitenda,etaabsortzioaez
dagofaboratua;bai,ordea,desortzioa.
o Solutuarenpresiopartzialahanditzean,likidoandisolbagarritasunahandituegitenda;
absortzioafaboratzenduenheinean,desortzioaezdufaboratzen.
o Presio totalareneragina P > 5 atm denean igartzen da.Zenbat eta presio handiagoa,
orduanetafaboratuagoadagoabsortzioa.
13.2 ABSORTZIOAETADESORTZIOA
Gasfaseandagoensolutubat(edogehiago)likidoezlurrunkorbatekinkontaktuanjartzean,
likidofasera transferitu daiteke (likidoan disolbagarria bada). Eragiketa horri absortzio
deritzo, eta gasfaseko nahasteak bereizteko erabiltzen da. Horretarako erabiltzen den
likidoaridisolbatzailederitzo,etafasebatetikbesteratransferitzendenosagaiasolutuada.
Absortzioeragiketaren aplikazioen artean, gasfasetik kutsatzaileak ezabatzea edo gas
fasekoosagaibaliozkoakberreskuratzeadaude.
Alderantzizko prozesuari desortzio (ingelesez, stripping) deritzo. Hartan, likidoegoerako
nahastea gas batekin ukipenean jartzean, likidoan dagoen osagai bat (edo gehiago) gasera
transferitzen da. Erabileren artean, absortzioan erabilitako disolbatzailea berreskuratzeko
erabiltzenda,batezere.
Benetakosistemetansolutubatbainogehiagoegonarren,disolbatzaileaselektiboabada,jo
daiteke fase batetik bestera solutua bakarrik garraiatzen dela. Aurrerantzean, solutu
bakarreko (A deituko zaio) sistemak azalduko dira. Era berean, gasfaseko muina likidoan
disolbaezina dela joko da (inertea edo geldoa) eta likidofaseko muina gasera ez dela
pasatzenjokoda.Mintzbikoitzarenteoriarenarabera,absortzioetadesortzioeragiketetan
gertatzendenprozesufisikoa13.2irudianagertzenda.
gasa
likidoa
xA,i
yA,0
absortzioa
xA,0
yA,i
likido tanta
gasa
yA,i
yA,0
xA,0
xA,i
desortzioa
13.2irudia.Absortzioarenetadesortzioarenikuspegifisikoa.
Bi eragiketak fase arteko masatransferentziaz gertatzen dira. Likido eta gasfaseetako
mintzek eskaintzen dizkioten erresistentziak gainditu behar ditu solutuak, beste fasean
disolbatuaurretik.
234
11. gaian ikusi da fase arteko masatransferentziarako abiadura fasearteko azalerarekiko

proportzionala dela (11.1 ekuazioa). Horregatik, eragiketa hauek egiteko orduan,
ezinbestekoadafaseartekoazalerahanditzea.Eragiketakekipoberezietanegitendira.Modu
berean,masatransferentziarenabiaduraindareragilearenaraberakoadenez,orekatikahalik
etaaldenduenlanegitendaeragiketahauetan.
Fase batetik besterako solutuaren transferentzia bigarren fasearekiko daukan afinitatearen
araberakoada.Afinitatehoridisolbagarritasunarenaraberakoada,absortziofisikoadenean.
Erabiltzendendisolbatzaileaksolutuarekininolakoerreakziokimikorikezduenean,absortzio
fisikoabainoezdagertatzen.Horrelakoakdiraoxigenour,nitrogenour,bentzenoolioastun
sistemak.
Halaere,horrelakosistemafisikoetanindareragileatxikiaizatenda,etamasatransferentzia
areagotzeko, absortzio kimikoak erabiltzen dira. Horretarako, bereziki aukeratutako
disolbatzaileak erabiltzen dira, solutuarekin erreakzio kimikoak jasan eta afinitatea
handitzeko. Horren ondorioz, indar eragilea handiagotu eta masatransferentziarako
abiaduraareagotuegitendira.
Absortzio kimikoko sistemak bi modutakoak izan daitezke, erreakzio kimikoaren
itzulgarritasunarenarabera:
(a) Absortzio kimiko ezitzulgarria, solutuak eta disolbatzaileak jasaten duten erreakzioa
itzulezina bada. Ekoizpen txikiko instalazioetan erabiltzen da. Horrelako sisteman
ezinezkoa da disolbatzailea berreskuratzea. Horrelakoa da CO2NaOH sistema urtsua.
GasekoCO2asosarendisoluziourtsuandisolbatzenda,etaCO2etaOHarteanerreakzio
ezitzulgarriagertatzenda.
(b) Absortzio kimiko itzulgarria, solutuak eta disolbatzaileak jasaten duten erreakzioa
itzulgarria denean. Disolbatzailea berreskuratu eta berriro erabil daiteke. Horrelako
disolbatzaileak ekoizpenmaila handiko instalazioetan erabiltzen dira, dirua aurreztu
baitaiteke haiekin. Horrelako sistemak H2SDEA (dietilamina) edo CO2MEA
(metiletilamina)dira.
CO2+R1NH2'R1NH2COO
Absortzio kimikoaren adibide asko daude industrian. Adibidez, azido nitrikoaren eta azido
sulfurikoarenekoizpenprozesuenazkenetapakdira.Azidonitrikoarenprozesuan,NO2gasa
urarekin absorbatzen da NO2 + H2O HNO3 + NO erreakzioa emanez eta, azido
sulfurikoaren kasuan, SO3a uretan absorbatzen da SO3 + H2O H2SO4 erreakzioa
emanez.
Disolbatzailea berreskuratu eta berriro erabiltzeak dirua aurreztea dakar kasu gehienetan.
Disolbatzailea hainbat modutan berreskura daitekeen arren, desortzioa eta destilazioa
erabiltzendiragehien.
Absortziorako disolbatzaile egokiena aukeratzea kritikoa da, eragiketakostuak minimoak
izandaitezen.Disolbatzaileegokienaaukeratzekoorduan,hirufaktoreaztertubehardira:
(a)Absortzioahalmena(solutuarekikodaukanafinitatea).Solutuarekinafinitatehandiaizan
behardueragiketaeraginkorraizateko.
(b)Hautakortasunhandiaizanbehardu,etainteresgabekobestesolutuekikoinerteaizan.
(c)Errazberreskuratzekoaizanbehardu,eragiketakostuakgehiegihandiezdaitezen.
235
Faktorehorietazaparte,bestefaktorebatzukereaztertubehardira,korrosibitatea(ekipoen
isolamendua saihesteko), biskositatea (ponpaketa garestitu dezake), toxikotasuna eta
lurrunkortasuna(gaseraahaliketagutxienpasadadin),besteakbeste.
13.3 ABSORTZIOETADESORTZIORAKOEKIPOAK
Orain arte esandakoaren arabera, bi faseen arteko masatransferentzia abiadura handiz
gertadadin,bifaseekkontaktusakonaizanbehardutedenborabatez.Baiabsortzioaetabai
desortzioaekipoberdinetangertatzendira.
Industrian absortzioa edo desortzioa gertatzeko erabiltzen diren ekipoen artean, dorre
beteak eta dorre erretiludunak erabiltzen dira gehien, eskala handiko eragiketetan batez
ere.Halaere,badaudebesteekipobatzuk,hainbataplikaziotanerabileradutenak.Adibidez,
espraidorreakedotangaburbuilatuakeskalatxikikoaplikaziotanerabiltzendira,bereizte
maila handia behar ez denean. 13.3 irudian eragiketa hauei dagozkien ekipoen eskemak
azaltzendira.
Dorrebeteakzutikakodorreakdira,etabarrualdeafaseartekoazalerahanditzekobetegarriz
beteta dago. Ekipo horietan, likidoak eta gasak kontrakorrontean zein paraleloan zirkula
dezakete. Likidoak betegarria bustitzen du, eta gasaz inguratuta dago. Kontrakorrontean
badihardute, likidoak goitik beherako bidea egiten du (grabitatearen eraginez) eta gasak
behetik gorakoa; paraleloan zirkularaztean, normalean biek dorrearen behealdetik gorako
noranzkoanzirkulatzendute.
Dorre erretiludunak zutikako dorreak dira, eta zutabeko hainbat altueratan (sakabanatuta)
erretiluakkokatzendira.Erretilubakoitzeanlikidoadago(beregainekoerretilutikdatorren
likidoa, eta bere azpiko erretilura erortzen dena), eta behetik gora doan gasa erretiluan
dagoen likidoarekin kontaktuan dago; hala, masatransferentzia gertatzen da. Erretilu
idealean,likidoaketagasakorekanirtetendira.
Ondoren, dorre beteen eta dorre erretiludunen diseinua azalduko da absortzio zein
esortzioeragiketetarako. Aurrerantzean eratorriko diren adierazpenak lortzeko, ondoren
azaltzendirensuposizioakegingodira:
o Gasetalikidofaseenmuineanosagaibakarradisolbatukoda,etasolutudeitukozaio
(Aosagaia).
o Gasfaseko muina osatzen duen konposatua likidoan disolbaezina da, eta konposatu
horri gasfaseko inerte deritzo. Era berean, likidofaseko muina osatzen duen
konposatua gasfasean disolbaezina da, eta konposatu horri likidofaseko inerte
deritzo.Horregatik,gasekoetalikidokoinerteenemariakkonstanteirautenduteekipo
osoan.
o Tenperaturaetapresioakonstantemantentzendiradenboranetaekipoosoan.
o Erretilutikirtetendirenlikidoetagasakorekandaude,hauda,etapaidealagertatzen
da.
236
Gasaren
irteera
Gasaren
irteera
Spraysorgailuak
Likidoaren
sarrera
Likido tantak
Likidoaren
sarrera
Gasburbuilak
Gasa
Likidoa
Gasaren
sarrera
Likidoaren
irteera
Likidoaren
irteera
Gasaren
sarrera
Espray dorrea
Dorre burbuilatua
Gasaren
irteera
Spraysorgailuak
Likidoaren
sarrera
Likidoaren
sarrera
Gasaren
irteera
Gasburbuilak
Betegaia
Likidoa
Likidoaren
irteera
Gasaren
sarrera
Likidoaren
irteera
Gasaren
sarrera
Dorre erretiluduna
Dorre betea
13.3irudia.GLeragiketak(absortzioaetadesortzioa)gauzatzekoekipobatzuk.
13.4 ABSORTZIOERAGIKETADORREBETEETAN
Dorre betean lan egitean bada, bi faseek paraleloan zein kontrakorrontean zirkulatu
dezakete.Bifaseakparaleloanzirkularaztenbadira,kontaktuanjartzendirenuneanbifaseen
arteko solutuaren kontzentraziodiferentzia handia denez, masatransferentzia abiadura
handizgertatzenda,baina,dorreanaurreraeginahala,indareragileamurriztuzdoa.Ekipoa
osoluzeadenean(infinitua),bifaseakorekanirtetendira.
Bi faseak kontrakorrontean zirkularazten badira, dorre osoan zehar indar eragilea
mantentzen da, eta, hala, eragiketa eraginkorragoa da. Industriako eragiketa gehienak era
horretanegitendira.
Dorre beteen diseinua azaltzeko, absortzioeragiketa hartuko da adibidetzat. Hala, tratatu
beharreko gasfasean A solutua kontzentrazio handian dago, eta haren kontzentrazioa
gutxitzeko, likidoarekin kontaktuan jarriko da. Eragiketaren helburua yA,1 kontzentrazioan
dagoensolutuayA,2kontzentrazioramurrizteada.
237
xA,1etaxA,2likidofasekosolutuarenmolfrakzioakdira,dorrebeteko1eta2puntuetan.
yA,1etayA,2gasfasekosolutuarenmolfrakzioakdira,dorrebeteko1eta2puntuetan.
GetaLgasetalikidofaseenemarimolarrakdira.
13.4irudianlerroezjarraituzmarraztutakosistemaosoarentzatetaAsolutuarentzatmasa
balantzeak egiten dira, kontrakorrontean eta paraleloan zirkulatzen dutenerako, egoera
geldikorrean:
L2,xA,2
G2,yA,2
2
L,xA
L1,xA,1
L2,xA,2
2
L,xA
G,yA
G2,yA,2
L1,xA,1
G1,yA,1
G,yA
Kontrakorrontean
Paraleloan
xA,1 >xA,2
yA,1 >yA,2
xA,1 <xA,2
yA,1 >yA,2
G1,yA,1
13.4irudia.Dorrebetekoabsortzioakontrakorronteanetaparaleloan.
Masabalantzeak,mol/denboraunitateetan:
Gaia
Sistemaosoa
Solutua
Kontrakorrontean
G+L2=G2+L
Gy A + L2 x A ,2 = G2 y A ,2 + Lx A
Paraleloan
G+L=G2+L2
Gy A + L x A = G2 y A ,2 + L2 x A ,2
Dorrebetekoedozeinpuntutangasfaseakduenmolfrakzioaaskatzenbada:
Kontrakorrontean:
G y L x
L
y A = x A + 2 A ,2 2 A ,2
G
G
(13.3)
G y + L x
L
y A = x A + 2 A ,2 2 A ,2
G
G
(13.4)
Paraleloan:
Solutuaren masabalantzeak diren 13.3 eta 13.4 ekuazioak yA vs xA grafikoan marraztu

daitezke. Lerro horiek (L/G) eta (L/G) maldakoak dira, kontrakorrontean eta paraleloan
diharduten ekipoentzat, hurrenez hurren. Lerro horiei eragiketalerro deritze. Zutabe
barruan A solutua gasfasetik likidofasera transferitzen da, eta likidoaren muinean
disolbatzenda.Beraz,zutabean,gasetalikidofaseenemaritotalak(GetaL)aldatuzdoaz,L
handituetaGtxikituegitenbaitira(desortzioanalderantzizkoagertatzenda).Horidelaeta,
13.3 edo 13.4 ekuazioek ematen dituzten eragiketalerroak yA vs xA diagraman marrazten
badira,ezdutemaldakonstantea,hauda,ezdiralerrozuzenak.
238
Lerro zuzenekin lan egitea lerro ezzuzenekin lan egitea baino erosoagoa denez, arestian
emandako eragiketalerroak moldatu egingo dira lerro zuzen bihur daitezen. Hori lortzeko,
solutuarenkontzentrazioasoluturikgabekooinarrianemangoda.
Hala,aldagaihauekerabilikodira:
G (gasfaseko inertemolak/denbora), L (likidofaseko inertemolak/denbora), XA (likido
fasean solutuaren molak/likidofaseko inertemolak) eta YA (gasfasean solutuaren
molak/gasfasekoinertemolak)badira:
XA =
xA
1 xA
(13.5)
YA =
yA
1 yA
(13.6)
Nahastean solutua oso diluitua dagoenean, XA xA eta YA yA bihurtzen dira, baina, beste
kasuetan,aldehandiaizandezakete.
Soluturikgabekooinarrikoaldagaihoriekhartzenbadira,zutabekopuntuguztietanLetaG
konstantemantentzendira.Aldagaihoriekinmasabalantzeakegitenbadira,eragiketalerro
haueklortzendira:
Paraleloan:
GYA ,2 + L X A ,2
L
YA = X A +
G
G
(13.7)
Kontrakorrontean:
GYA ,2 L X A ,2
L
YA = X A +
G
G
L,XA,2
(13.8)
L,XA,2
G,YA,2
G,YA,2
2
2
Z
L,XA
L,XA,1
L,xA
G,YA
L,XA,1
G,YA,1
G,yA
G,YA,1
Kontrakorrontean
Paraleloan
XA,1 > XA,2

YA,1 > YA,2
XA,1 < XA,2

YA,1 > YA,2
13.5irudia.Dorrebeteetakoabsortzioakontrakorronteanetaparaleloan,soluturikgabeko
oinarrian.
239
Solutuaren masabalantzetik, likidofasean disolbatu behar den solutu kantitatea kalkula

daiteke,etagarbitzemailaderitzo:
G(YA ,1 YA ,2 )
(13.9)
YA vs XA diagraman orekari dagokion lerroa marraztu da. Gaslikido oreka edozein

modutakoa izan daitekeenez (Henryren legea bete dezake, edo erlazio ezlinealari jarrai
diezaioke), 13.6 irudian orekaerlazio generikoa agertzen da orekako kontzentrazioak YA
etaXAmoduanemandadaude.
YA
1
YA,1
Z
YA,2
ka
ore
YA,2
Z
(a)
XA,2
XA,1
YA
YA,1
YA
ka
ore
(b)
XA,2
XA,1
XA
YA
ka
ore
YA,2
YA,1
YA,2
XA
ka
ore
2
Z
(c)
XA,1
XA,2
YA,1
(d)
XA,2
XA
XA,1 XA
13.6irudia.Eragiketalerroaketaorekahainbatkasutarako:(a)absortzioakontrakorrontean;
(b)desortzioakontrakorrontean;(c)absortzioaparaleloan;eta(d)desortzioaparaleloan.
13.7eta13.8ekuazioetanemandakoeragiketalerroaklerrozuzenakdiraYAvsXAdiagraman,
etazutabeko1eta2puntuakbiltzenditu(13.6irudia).LerrohonetakoZpuntuakadierazten
dudorrebetekoZpuntuansolutuanolabanatzendenbifaseetan,hauda,likidoetagas
faseetako kontzentrazioen berri ematen du. Irudiari erreparatuta, absortzioan, eragiketa
lerroaren puntu guztietan, gasfaseko Aren kontzentrazioa orekako kontzentrazioa baino
handiagoa da (eragiketalerroa orekaren goialdean dago). Desortzioa gertatuko balitz,
eragiketalerroak berdinak izango lirateke (13.7 eta 13.8 ekuazioak, paraleloan eta
kontrakorronteanegitendirenerako,hurrenezhurren),bainabilerroakorekarenazpialdean
kokatukolirateke.
Absortzioeragiketangarbitunahidengasemaria,gasarenkonposizioaetalanerakopresioa
finkatuta egon ohi dira. Dorre betearen barnean jariagaien presioerorketa, garbitzemaila
eta disolbatzailearen aukera zehaztuta egon daitezke, edo, beste kasu batzuetan,
diseinatzaileareneskudagohaiekezartzea.Datuguztiakkontuanharturik,ingeniarikimikoak
240
zutabebarrukobetegarria,zutabearendiametroa,zutabearenaltueraetalikido/gaserlazio
ekonomikoenariburuzerabakibehardu.
13.4.1Disolbatzaileemariminimoaabsortzioakontrakorronteangertatzean
Kontrakorrontean lan eginez, absortzioeragiketa batekin solutuaren kontzentrazioa YA,1

izatetikYA,2izateramurriztunahidadisolbatzailelikidoegokiaerabiliz(ikusi13.7(a)irudia).
Demagun erabiliko den disolbatzaile likidoan solutuaren kontzentrazioa XA,2 dela
(disolbatzaile purua bada zero izango litzateke, baina gerta daiteke disolbatzaileak solutu
apurbatedukitzea).Solutuariegindakomasabalantzearenarabera,gasfasetikbereizibehar
densolutuemariaG(YA,1YA,2)da.
(a)
YA
L
=
G
YA,1
YA,2
2
XA,2
(b)
YA
a
rek
YA,2
L

G erag
L

G min
2 L

G erag
YA,1
XA,1
L

G max
ka
ore
XA
1
XA,1
L
=0
G
XA,2
XA
13.7 irudia. Eragiketalerroak disolbatzaileemari infinituarentzat, minimoarentzat eta

eragiketaerrealarentzat(a)absortzioan;(b)desortzioan.
Garbitzemaila jakin bat lortzeko oso disolbatzaileemari handia erabiltzen bada (L ),

eragiketalerroaren malda infinitua da (13.7 irudian, lerro bertikala). Modu horretan lan
eginez bereiztemaila maximoa lortzen den arren [G(YA,1 YA,2)] eragiketakostuak
handiegiakizangoliratekeenez,horrelaezdalanikegiten.
Likidoemariagutxitzenbada,eragiketalerroarenmaldaapalduegitenda.Likidoarenemaria
txikitzen jarraitzen bada, eragiketalerroak oreka ukituko luke, eta hori gertatzen denean
maldaminimoada((L/G)min).Horibainomaldatxikiagorik(likidoemarigutxiagorik)ezinda
erabili, eragiketalerroak orekalerroa zeharkatuko bailuke. Likidoemari minimoarekin lan
egitean,disolbatzailearenkostuakminimoakizangolirateke,bainazutabeazpikoinguruetan
(1 puntua) masatransferentziarako indar eragilea (eragiketalerroa eta orekalerroaren
artekodistantzia)osotxikiadenez,zutabeakaltuerahandiegiabehardu,eta,horrenbestez,
kostu finkoak izugarri handitzen dira. Hori saihesteko, likidoemari minimoa baino gehiago
erabiltzen da, (L/G)erag, alegia. Printzipio heuristikoetan oinarrituz, absortzio
L
L
prozesuetarako 1,4 erabiliohida.
G erag
G min
13.4.2Gasemariminimoadesortzioakontrakorronteanegitean
Era berean, desortzioeragiketa kontrakorrontean egiten bada, erabil daitekeen gasemari

infinitua eta minimoa daude (ikusi 13.7(b) irudia). Muturreko bi balio horiekin lan egingo
balitz, eragiketakostuak izugarri handiak izango lirateke lehen kasuan, eta dorre betearen
altuera infinitua beharko litzateke bigarren kasuan (beraz, kostu finkoak infinituak izango
241
lirateke).Horregatik,benetakoeragiketantartekogasemariaerabiltzenda,(L/G)eragmalda,
alegia.
L
L
Printzipio heuristikoek diotenez, desortzioprozesuetarako 0,7 erabili ohi
G erag
G max
da.
13.4.3Disolbatzaile/gasemariminimoaabsortzioa/desortzioaparaleloanegitean
Printzipioz, ez dago inolako muga termodinamikorik paraleloan lan egitean, gas edo
likidoaren emariari dagokionez. Hala ere, orekakurbaren itxuraren arabera, absortzioa
egitean, likidoemari minimoa egon daiteke nahi den bereiztemaila lortu ahal izateko. Era
berean,desortziorakoeregasemariminimoaegondaitekebereiztemailafinkatualortzeko.
Baliohoriek13.8irudianagertzendira.
YA,1
(b)
(a)
YA
1
L

G min
ka
ore
YA,2
2
ka
ore
YA,2
YA,1
L

G erag
XA,1 XA,2
YA
L

G max
L

G erag
XA
XA,1
2
XA,2
XA
Nahidengarbitzemaila:
XA,2XA,1
Nahidengarbitzemaila:
YA,1YA,2
13.8 irudia. Eragiketa errealetarako eragiketalerroak eta mugakoak paraleloan lan egiten
duenabsortziorako(a)etadesortziorako(b).
13.1adibidea
15Ceta1atmn,aireandagoenCl2gasauretandisolbadaiteke.Marraztudezagunoreka
erlazioaPCl2vsxCl2,yCl2vsxCl2etaYCl2vsXCl2diagrametan,0XCl2103tarterako.
Datuak:orekaerlazioaPCl2(atm)=495xCl2da;PCl2(atm)airekokloroarenpresiopartzialada,
etaxCl2uretakokloroarenmolfrakzioa.
Ebazpena
Daltonen legearen arabera, yCl2 =
PCl2
da. Soluturik gabeko oinarrian molfrakzioak

P
kalkulatzeko, 13.5 eta 13.6 ekuazioak erabiliko dira. Orekalerroaren muturra XCl2 = 103
bada,xCl2103da,eta,ondorioz,PCl20,495etaYCl2 0,495dira.Ondokotaulaeraikida,
xCl2ribalioakemanez;taulakobestezutabeetan,XCl2,PCl2,yCl2,YCl2kalkulatudira.
242
xCl2
XCl2
PCl2(atm)
yCl2
YCl2
0
0,0001
0,0002
0,0003
0,0004
0,0005
0,0006
0,0007
0,0008
0,0009
0,001
0
0,00010
0,00020
0,00030
0,00040
0,00050
0,00060
0,00070
0,00080
0,00090
0,00100
0
0,050
0,099
0,149
0,198
0,248
0,297
0,347
0,396
0,446
0,495
0
0,050
0,099
0,149
0,198
0,248
0,297
0,347
0,396
0,446
0,495
0
0,052
0,110
0,174
0,247
0,329
0,422
0,530
0,656
0,803
0,980
Taulakodatuakirudikatuta,orekadiagramahaueklortudira:
13.2adibidea
15Caneta1atmanCl2adaukanairea(molen%50Cl2)garbitunahida;edukia%20raino
gutxitu nahi da. Horretarako, dorre bete batean, ur garbiarekin kontaktuan ipiniko da,
kontrakorrontean. Kalkula ditzagun (a) zer uremari minimo erabil daitekeen, eta (b)
minimoabaino%50urgehiagosartzenbada,zutabetikirtetendenlikidoarenCl2edukia.
Ebazpena
Soluturikgabekooinarrikoorekadatuak13.1adibideanlortudira.ACl2arideituz:
Kalkulurakooinarria:100kmol/hairezikin(G1=100kmol/h)hartzenbada.
(1) Puntuan(behealdea):G=50kmol/haire,YA,1=1izanik.
(2) Puntuan(goialdea):G=50kmol/haire,YA,2=0,2/0,8=0,25etaLezezagunada,XA,2=0
da.
YAvsXAgrafikoan,orekalerroamarraztuda.Moduberean,zutabearengoialdeko2puntua
marraztukoda(0,0,25)puntua,alegia.
(a)Zeruremariminimoerabilibehardenkalkulatzeko,2puntutikabiatzendeneta(0,25<
YA <1)tarteanorekakurbarenukitzaileadenlerrozuzenamarraztukoda,etaharenmalda
kalkulatukoda:
(L/G)min=7,5102.Beraz,Lmin=3,75104kmol/hda.
(b)Eragiketanerabilikoden(L/G)erag=1125da.
243
YCl2
1,2
1,1
1,0
0,9
0,8
0,7
0,6
0,5
0,4
0,3
0,2 2
0,1
0,0
0,0000
1
L
= 1125
V erag
L
2
= 7,510
V min
0,0002
0,0004
0,0006
0,0008
0,0010
XCl2
Zutabearen azpialdetik irteten den likidoaren kloroedukia XA = 6,7104 dela ikusten da

grafikoan;beraz,xA6,7104da.
13.5 ABSORTZIO ETA DESORTZIORAKO DORRE BETEEN ALTUERAREN

KALKULUA
Absortzio edo desortzioeragiketa dorre betean egiten denean, dorreak behar duen
gutxieneko altueraren kalkulua azalduko da. Horretarako, kontrakorrontean diharduen
absortzioeragiketa aukeratuko da. 13.9 irudiko dorre betean dZ altuerako xafla hartu da;
zatihorretan,Aosagaiarenkantitatetxikibatgasetiklikidorapasatzenda,fasearteanzehar.
Egoerageldikorreanbadihardu:
L2,xA,2
G2,yA,2
2
G+dG
dZ
L+dL
1
G1,yA,1
L1,xA,1
13.9irudia.DorrebeteandZaltuerakoxafla,etahorgertatzendenmasatransferentzia.
Honela idatz daiteke dZ altuerako xaflan gertatzen den Aren masatransferentziaren

abiadura:
dNA = ky dA(y A y A ,i ) = kx dA(x A ,i x A )

244
(13.10)
dNA =K y dA(y A y*A )=K x dA(x *A x A )
(13.11)
XaflahorretanfaseartekoazaleradA=aSdZgisaadierazikoda,Sdorrearensekzioaizanik.a
parametroamasatransferentziarakoazalerada(bolumenunitatekobetegarriakeskaintzen
duenazalera).
dNA = ky aSdZ(y A y A ,i ) = kx aSdZ (x A ,i x A )
(13.12)
dNA = K y aSdZ (y A y *A ) = K x aSdZ (x *A x A )
(13.13)
Eraberean,dNA=d(VyA)=d(LyA)denez,gasfaserakoderibatzenbada:
y
dy A
dy A
dNA = d (Gy A ) = d G A = G
= G
2
(1 y A )
(1 y A )
1 yA
Beraz, G
(13.14)
dy A
= k aSdZ ( y A y A ,i ) ekuazioazutabeko1eta2puntuenarteanintegratuz,
(1 y A ) y
dorrebeteakbeharduengutxienekoaltuerakalkuladaiteke.Horretarako,zutabeosoankya
etaGarenbatezbestekobalioakerabilikodira.
y A ,2
k
a
S
dy A
=Z
(1 y A )( y A y A ,i )
(13.15)
A ,1
terminoak luzera dimentsioa du, eta gasfasean oinarritutako transferentziarako

ky aS
unitatearen altuera gisa ezagutzen da (HTUg, Height of the Transfer Unit). Haren balioa
zutabean tratatzen den emariaren araberakoa eta betegarriak eskaintzen dituen
propietateenaraberakoada.Esanahifisikohaudu:tratatubehardenemariarekinetadorrea
eraikitadagoenbetegarriarekin,masatransferentziagertadadinunitateakizanbeharduen
altuera,hauda,betegarriareneraginkortasuna.
y A ,2
y A ,1
dy A
terminoa dimentsiogabea da, eta gasfasean oinarritutako
(1 y A )( y A y A ,i )
transferentziarako altuera unitatea (NTUg, Number of Transfer Unit) deritzo. Eragiketaren

zailtasunaren berri ematen du: zenbat eta zailagoa den bereiztea, orduan eta handiagoa
izangodaNTUg.
Dorrebetearenaltuera,Z,honelakalkulatukoda:
Z = HTUg NTUg
(13.16)
Gasfaseaoinarritzaterabiliordez,likidofaseaerabiliizanbalitz,honelakalkulatukolitzateke
dorrearenaltuera:
kx aS
x A ,2
x A ,1
dy A
=Z
(1 x A )( x A ,i x A )
245
(13.17)
= HTUl: likidofasean oinarritutako transferentziarako unitatearen altuera gisa

kx aS
ezagutzenda(HTUl,HeightoftheTransferUnit).
x A ,2
x A ,1
dx A
=NTUl:likidofaseanoinarritutakotransferentziarakoaltueraunitatea
(1 x A )( x A,i x A )
(NTUL,NumberofTransferUnit).
Dorrebetearenaltuera,Z,honelakalkulatukoda:
Z = HTUl NTUl
(13.18)
Masatransferentziarako koefiziente globalak erabiliko balira, prozedura hau erabiliko

litzateke:
Oinarria
Gasfasea
Likidofasea
NTU
G
=HTUO,g
K y aS
L
=HTUO,l
K x aS
HTU
y A ,2
y A ,1
dy A
=NTUO,g
(1 y A )( y A y *A )
HTUO,g NTUO,g
dx A
=NTUO,l
(1 x A )( x*A x A )
HTUO,l NTUO,l
x A ,2
x A ,1
13.3adibidea
13.2adibidekoeragiketaburutzeko,kalkuladezagundorrebeteakgutxienezzeraltueraizan
beharduen,100kmol/hairezikinelikatzenbadira.
Datuak: eragiketabaldintzetan sistema honentzat K y a = 50 kmol/hm3 dela hartuko da.
DorrebetearensekzioaS=1m2da.
Ebazpena
Sistema honentzat yCl2 vs xCl2 diagramarako oreka kalkulatu da. Kloroa solutua denez, A
osagaia izango da aurrerantzean. yA,1 = 0,5 izatetik yA,2 = 0,2 izatera murriztu nahi da. Gas
faseko koefiziente globala erabiltzen bada, integrala ebazteko yA* balioak kalkulatu behar
dirazutabekohainbatpuntutarako(10.gaianazaldudanolakalkulatzenden).
246
yA
0,6
0,5
ka
ore
0,4
0,3
2
0,2
0,1
0,0
0,0000
0,0002
0,0004
0,0006
0,0008
0,0010
xA
Dorrebeteko1eta2puntuenartekobaliobatzuekintaulahaubeteda:
yA
1yA
yA*
(y A y *A )
(1 y A )(y A y *A )
0,500
0,481
0,455
0,427
0,396
0,361
0,322
0,278
0,200
0,500
0,519
0,545
0,573
0,604
0,639
0,678
0,722
0,800
0,34
0,3
0,26
0,22
0,18
0,14
0,1
0,06
0,02
0,160
0,181
0,195
0,207
0,216
0,221
0,222
0,218
0,180
12,500
10,659
9,405
8,431
7,669
7,080
6,643
6,354
6,944
Integralarenebazpengrafikoaegiteko,taulakoazkenzutabeavs.lehenzutabeairudikatuko
da.Azpikoazalerakalkulatuz,NTUO,g=2,31da.
HTUO,gkalkulatzeko:
Zutabeko(2)puntuanG2=100kmol/hda.
Zutabeko(1)puntuanG1=62,5kmol/h(50kmol/hairegarbieta12,5kmol/hCl2)
ZutabeosorakobatezbestekoG=81,25kmol/hda.
81,25 kmol h
G
HTUO,g =
=
= 1,625 m
2
K aS 50 kmol
3 1m
y
hm
Dorrebetearenaltuera=3,75mda.
247
12
1
(1 y A )(y A y *A )
10
8
6
4
2
0
0,2
0,3
0,4
0,5
yA
13.6 ABSORTZIOAETADESORTZIOADORREERRETILUDUNETAN
Horrelako ekipoak destilaziorako erabilitakoen berdinak dira. Likidoak eta gasak
kontrakorronteanzirkulatubehardute,likidoagoitikbeheraetagasabehetikgora.
Lehen aipatu den bezala, soluturik gabeko oinarrian emandako konposizioak erabiltzen
badira,haudakontrakorronteanegitendenabsortziobaterakoeragiketalerroa,zutabearen
azpialdeariaetazutabearengoialdearibdeituz:
GYA ,b L X A ,b
L
YA = X A +
G
G
Lerro zuzen horrek zutabeko edozein puntuan gora doan gaseko eta behera doan likidoko
solutuarenkontzentrazioakerlazionatzenditu,13.10irudianagertzendenbezala.
G,YA,b
L,XA,b
b
1
2
XA,n
n
YA,n+1
n+1
G,YA,a
L,XA,a
13.10irudia.Dorreerretiludunekoabsortzioeragiketa.
248
Eragiketa burutzeko zenbat etapa behar diren McCabeThieleren metodo grafikoaz

kalkulatzen da destilazioan egiten den antzera, erretilu bakoitzean gasa eta likidoa
orekan irteten direla kontuan harturik. 13.11 irudian agertzen da ekipo erretiludun bateko
absortzioeragiketa egiteko behar den erretilu kantitatea kalkulatzeko ebazpen grafikoa.
Marraztu den adibidean lau etapa teoriko behar direnez, lau erretiluz eraikitako dorrea
erabilibeharkolitzateke,erretilueneraginkortasuna%100delahartzenbada.
YA
YA,a
ka
ore
1
2
YA,b
b
4
XA,b
XA,a
XA
13.11irudia.Absortzioagertatzekobehardenerretilukantitatearenebazpengrafikoa.
13.4adibidea
15Caneta1atman,Cl2adaukanairea(molen%50Cl2)garbitunahida;edukia%20raino
gutxitu nahi da. Horretarako, dorre erretiludunean, ur garbiarekin kontaktuan ipiniko da,
kontrakorrontean. Kalkula ditzagun (a) minimoa baino % 10 ur gehiago sartzen bada,
zutabetikirtetendenlikidoarenCl2edukia,(b)horretarakozenbaterretilubehardiren.
Ebazpena
Gaszikinaren100kmol/hekoemariahartzenbada,G=50kmol/hetaYA,a =1lortzenda.
Erabiltzendenlikidoagarbiadenez,XA,b =0da.Irteerakogaseansolutuarenkontzentrazioa
YA,b=0,25izateanahida.
(a) (2) adibidean kalkulatu da (L/G)min = 750 dela. Eragiketan erabili beharreko malda,
berriz, 8.125 izanik, YA vs XA diagraman marraztu da. Grafikoan begiratuz, likidoan irteten
densolutuarenkontzentrazioaXA,a=0,00091da.
(b) Erretiluak zenbatzeko, eskailerak marraztuko dira, a puntutik hasita eta b punturaino.
Irudiarenarabera4erretilubeharkoliratekeeragiketaburutzeko.
249
YA,a
0,9
0,8
0,7
YA 0,6
0,5
0,4
0,3
YA,b
0,2
0,1
0
0
0,0002
0,0004
0,0006
XA,b
0,0008
XA,a
250
0,001
0,0012
XA
14.GAIA
LIKIDOLIKIDOOREKAETAERAUZKETA
Likidolikidoorekaetaerauzketa
252
Erauzketarekin, jatorrizko nahastearekin partzialki disolbaezina den disolbatzaile likidoaz

kontaktuan jarriz bereizten dira likidoegoerako nahasteko osagaiak (solutua). Solutua
bigarren likidoan disolbatzeko prozesua, propietate fisikoen desberdintasunean baino
gehiago, desberdintasun kimikoan oinarritzen den eragiketa da. Kontaktuan jarri ondoren,
dentsitatedesberdintasunagatik bereizten dira bi faseak. Bereiztea eraginkorra izan dadin
aukeratu behar den disolbatzaileak solutuarentzako afinitate handiagoa izan behar du.
Erauzketa burutu ondoren, destilazioan ez bezala konposatu berri bat gehitu zaionez,
solutuaetadisolbatzaileabereizibehardira.Likidolikidoeragiketenaplikazioindustrialaren
adibide gisa, hauek aipa daitezke: propano likidoarekin arrainen gibeleko oliotik A eta D
bitaminak erauztea, HF erabiliz pxilenoa erauztea oxilenoak eta mxilenoak osatutako
nahastetik,etabentzenozamoniosulfatodisoluziotikkaprolaktamaerauztea.
14.1 LIKIDOLIKIDOOREKA
Fasebikosistemaorekanbadago,bifaseetakotenperaturaketapresioakberdinakizateaz
gainera,bifaseetakopotentzialkimikoekberdinakizanbehardute:
i I= iII
(14.1)
Ekuazio hori garatzean, aktibitatekoefizienteen eta molfrakzioen funtziora murrizten da,

etalikidolikidoorekanbaldintzahaubetetzendaosagaibakoitzarentzat:
(ixi)I= (ixi)II
(14.2)
14.2 NAHASTEHIRUTARRENKONPOSIZIOAIRUDIKATZEKODIAGRAMAK
Likidolikido erauzketak eta sistemen orekak triangeludiagrametan zein diagrama
cartesiarreanirudikadaitezke.
Likidolikido erauzketaren kasurik sinpleenak hiru konposatu likido dauzka (nahaste
hirutarra). Bereizi nahi den nahastea solutuaz (C) eta diluitzaileaz (A) osatuta dago (elkar
guztiz disolbagarriak direnez, biak fase bakarrean daude). Nahaste horri disolbatzailea (B)
gehitzen zaio, jatorrizko fasearekin partzialki nahastezina dena. Ondorioz, bi fase sortzen
dira; bata, A osagaitan aberatsa den fase Findua (hemendik aurrera R) eta bestea,
disolbatzailetan aberatsa den fase Erauzia (hemendik aurrera E). C solutua bi faseetan
banatzenda,AetaBosagaietandaukandisolbagarritasunhandiagatik.
14.2.1Triangeludiagramak
Diagramatriangelualdeberdinbateanmarraztenda.Erpinbakoitzeanosagaibatirudikatzen
da.Diagramahorrenpropietateakhauekdira,eta14.1irudianagertzendira:
o Masaerakoehunekoakadieraztendira.
o Diagramako erpin bakoitzak erpin horretan irudikatutako osagaiaren % 100 adierazi
nahidu(Mpuntuak%100Aosagaiazosatutakonahasteaadieraztendu).
o Diagramako ertz bakoitzak bi erpinetan irudikatutako osagaien nahaste bitarrak
adierazten ditu. (Adibidez, K puntuak Bren % 40 eta Cren % 60 den nahastea
adieraztendu).
o Diagramabarrukopuntuakhiruosagaiennahasteaadieraztendu.
o Osagai bakoitzaren ehunekoa osagaiaren erpinaren kontrako ertzetik abiatuz
kalkulatzen da. Adibidez, L puntuak % 60 C (AB ertzetik hasita hirurogeigarren lerroa
da, C erpinerantz mugituz), % 25 B (CA ertzetik hasita, B erpineranzko hamargarren
lerroada)eta%15Adauka.
253
o G konposizioko nahaste bati H konposizioko nahastea gehitzen bazaio, nahaste

erresultantea (J) GH lerroaren gaineko punturen batean kokatzen da, nahasten diren
emarien arabera. Era berean, G konposizioko nahaste bati J konposizioko nahastea
kentzen bazaio, nahaste erresultantea GJ lerro zuzenaren luzapenean kokatzen da
(palankarenerregela).
G ( kg )GJ = H ( kg ) JH 1
(14.3)
C
100
20
80
80
K
60
40
L
H
60
40
40
80
80
20
20
100
A0
20
60
40
80
100
14.1irudia.Triangeludiagrama.
Hala, G konposizioko 100 kg eta H konposizioko 100 kg nahasten badira, J nahaste
erresultanteak200kgdauzka,honela:60kgC,70kgAeta70kg.Beraz,Jrenkonposizioa%
30C,%35Aeta%35Bda.
14.2.2Diagramacartesiarrak
Nahaste hirutarrean hiru osagaien ehunekoen baturak ehun izan behar duenez, hiru
osagaietatik biren ehunekoak definitzen badira, hirugarrenarena finkatuta gelditzen da.
Horregatik,diagramacartesiarraerabildaiteke,biosagairenehunekoakirudikatuzbakarrik.
Solutua (C) ordenatuen ardatzean eta disolbatzailea (B) abzisen ardatzean irudikatzea da
ohikoena.
Diagrama honen propietateak, triangeludiagramarenak bezalakoak dira, salbuespen
hauekin:
1
Emariakbalira,masa/denboraerabilikolitzateke.
254
o Ordenatuan, Cren ehunekoa adierazten da (M puntuak % 100 C den nahastea

adieraztendu);abszisan,berriz,Brenehunekoaadieraztenda.Ordenatukopuntuekez
daukateBrik,AetaCrennahasteakdira;abszisakopuntuek,berriz,ezdaukateCrik(A
etaBrennahasteakdira).
o Diagramako ertz bakoitzak ertzak biltzen dituen erpinetan irudikatutako osagaien
nahastebitarraadieraztendu.(Adibidez,Kpuntuak%50Beta%50Adennahastea
adieraztendu).
o CetaBrenehunekoakdiagramanirakurtzendira.Aosagaiarenehunekoa100(%C+
%B)da.Adibidez,Lpuntukokonposizioa%50C,%30Beta%20Ada.
o G konposizioko nahaste bati H konposizioko nahastea gehitzen bazaio, nahaste
erresultantea (J) GH lerroaren gaineko punturen batean kokatzen da, nahasten diren
emarien arabera. Era berean, G konposizioko nahaste bati J konposizioko nahastea
kentzen bazaio, nahaste erresultantea GJ lerro zuzenaren luzapenean kokatzen da
(palankarenerregela).
100
80
60
%C
40
20
J
K
0
0
20
40
60
80
100
%B
14.2irudia.Diagramacartesiarra.
14.3 DISOLBAGARRITASUNEREMUARENLORPENESPERIMENTALA
Likidolikido erauzketa egiteko, bi fase nahastezin sortu behar direnez, hiru osagaiak
daudenekodisolbagarritasuneremuaketaorekakdefinitutaegonbehardute.A,BetaChiru
osagaiz osatutako nahaste batean, hiru bikotetatik bi guztiz disolbagarriak badira (har
ditzagunCAetaCBbikoteakguztizdisolbagarriakdirela)etabatbakarradisolbagaitzabada
(AB bikotea disolbagaitza), disolbagarritasuneremuaren (asetzekurba) lorpen
esperimentala,lausotzepuntuarenmetodoazlordaiteke.
255
KonposiziodesberdinekoAetaCrennahastebitarretatikabiatuz,irabiatzendirenbitartean,
B osagaia gehitzen zaie tantaz tanta, nahastea gardena izatetik lausotzen hasten den arte;
unehorretan,nahasteadisolbagarriaizatetikdisolbagaitzaizatekopuntualortzenda.Modu
berean, B eta Cren nahaste bitarrei A gehitzen zaie, lausotu arte. Hala lortutako puntuen
lekugeometrikoakdisolbagarritasuneremuadefinitzendu(ikusi14.3irudia).
1, 2, 3, 4 eta 5 nahasteei B osagaia gehitzean,nahaste bakoitzaren konposizioaren puntua
Bren erpinerantz hurbilduz doa; 1, 2, 3, 4 eta 5 puntuak lausotasuna lortu direnekoak
dira;bakoitzariBgehiagogehitukobagenio,bifasesortukolirateke.Moduberean,6,7,8,9
eta10puntuekadieraztendutennahasteeiAosagaiagehitzeangunelausoaagertzean6,7,
8, 9 eta 10 puntuak lortzen dira. 12345109876 lerroak disolbagarritasun
eremua definitzen du; eremu barruko nahasteak disolbagaitzak dira, eta orekan dauden bi
fasetan banatzen da. Eremutik kanpoko nahasteak fase bakarrean egon daitezke. 14.3
irudian,disolbagaitzakdirenekoeremuailundutakoazalerakadieraztendu.
5
10
5
4
4
3
10
9
9
8
6
1
14.3irudia.Solugarritasuneremuarenlorpenesperimentala.
Disolbagarritasuneremuatenperaturarekinaldatzendenez,tenperaturakonstanteaneraiki
behar da diagrama. Tenperatura igotzean, osagaiak elkarren disolbagarriagoak direnez,
disolbagarritasuneremua txikiago bihurtzen da (hau da, disolbagarriak direneko eremua
zabalagoa da). Laneko presioa altuegia ez bada (<50 atm), presioak ez du eragiten
disolbagarritasuneremuarenazaleran.
256
14.3.1Banatzezuzenarenetabanatzekurbarenlorpenesperimentala
Disolbagarritasuneremu barruko nahasteak orekan dauden bi fasetan banatzen dira. A
osagaian (diluitzailean) aberatsa den faseari findu deritzo (hemendik aurrera, R hizkiaz
adieraziko da); B osagaian (disolbatzailean) aberatsa den faseari erauzia deritzo
(aurrerantzean, E hizkiaz adieraziko da). Orekalerroak edo banatzezuzenak fase finduko
etafaseerauzikokonposizioakbatzendituenlerrozuzenakdira.Ezaugarrihauekdituzte:
o
o
o
o
Lerrozuzenakdira.
Ezduteelkargurutzatzen.
Edozeinmaldaizandezakete;positiboa,negatiboa,zero,etaaldakorrasistemaberean.
Fasefinduko(R)etafaseerauziko(E)konposizioaklotzenditu.
Nahaste hirutar bakoitzak bere banatzezuzenak dauzka, esperimentalki lortu beharrekoak

(ez dago nahasteen banatzezuzenak aurreikusteko lege edo adierazpenik). A, B eta C
osagaiez osatutako hirukote bakoitzerako hainbat nahaste disolbagaitz prestatzen dira
banatzeinbutuetan, eta oso ongi nahasten dira (hiru osagaien arteko kontaktu sakona
bermatzeko)(14.4(a)irudiko1,2,3eta4nahasteak);ondoren,geldirikuztendiradenbora
luzez, bi faseak orekaren arabera bereizi daitezen. Kontuan izan bi faseen dentsitateak
desberdinak direla: fase astunena inbutuaren behealdean dago, eta haren gainean fase
arinena metatuz doa. Behin oreka lortuta (luzaroan atsedenean utzi ondoren), fase
bakoitzeko laginak analizatzen dira osagai bakoitzaren ehunekoa kalkulatzeko. Hala, C
solutuak fase finduan eta fase erauzian dituen masaehunekoei xR,C eta yE,C deitzen zaie. 1
puntua R1 fasean eta berarekin orekan dagoen E1 fasean banatu da. Hala, R1E1 lerro
zuzenabanatzezuzenada;berdingertatzendabestenahasteekin.
Efektupraktikoetarako,sistemabakoitzarentzatbanatzezuzenbatzukbainoezdiralortzen.
Esperimentalkilortutakobanatzezuzenekinbanatzekurbaeraikitzenda,etaesperimentalki
lortuezdirenbanatzezuzenakinterpolatzekoerabiltzenda.
Fase erauzian solutuak duen konposizioaren eta fase horrekin orekan dagoen fase finduan
solutuak duen konposizioaren arteko erlazioari banatzekoefiziente (Kc) deritzo, eta
solutuakbilikidoekikoduenafinitatearenadierazleada:
KC =
yE ,C
xR ,C
(14.4)
Banatzekoefizientearen balioa banatzezuzenen maldaren araberakoa da: KC = 1 denean,

banatzezuzena horizontala da; KC > 1 denean, C solutuaren kontzentrazioa handiagoa da
fase erauzietan fase finduetan baino; KC < 1 denean, berriz, fase finduetan fase erauzietan
bainohandiagoadaCsolutuarenkontzentrazioa.
Banatzekurbadiagramacartesiarreanirudikatzenda,etaxR,CetayE,Cehunekoakadierazten
dira.Beraz,14.4(a)irudikobanatzezuzenbakoitza(xR,C,yE,C)koordenatukopuntubihurtzen
dadiagramahorretan.45kolerroalagungarrigisamarraztenda.Lerrohorretakopuntuek
Crenehunekoberadaukatefasefinduanetafaseerauzian.
14.4(b) irudian agertzen da 14.4(a) irudiko sistemari dagokion banatzekurba, eta hau da
eraikitzeko prozedura: fase finduko puntutik marra horizontala eramaten da, 45ko
lerroarekin elkartu arte, eta, hala, horrekin, marra bertikala marrazten da. Modu berean,
faseerauzikopuntutiklerrohorizontalamarraztenda,bertikaleanmarraztutakolerroarekin
elkartuarte.
257
258
R1
R2
R3
R4
PK
E3
E2
E1
B
14.4irudia.Banatzekoefizienteenkurbarenlorpena.
E4
yE,C
PK
45
xR,C
14.4 irudiko PK puntuari puntu kritiko deritzo, eta sisteman fase findua eta fase erauzia
puntu berean daudela adierazten du. A, B eta C osagaiez osatutako hirukote bakoitzaren
konposizio kritikoa berezia da. PKri banatzekurban dagokion PK puntua, noski, 45ko
diagonaleankokatuadago,xR,C=yE,Cbaita.
Halaeraikitakobanatzekurbarekinetadisolbagarritasuneremuarendiagramarekin,edozein
banatzezuzen interpola daiteke. Horretarako, banatzekurba eraikitzeko erabili den
prozeduranoinarritubeharda,etaalderantzizkourratsakegin.
Banatzekurbaren eraikuntza azaltzeko triangeludiagrama erabili den arren, prozedura
berberarijarraituzerelordaitekediagramacartesiarraerabilita.
14.4 NAHASTEHIRUTARRENOREKAMOTAK
Likidolikidoerauzketakhirulikidorennahasteaerabiltzendu.Hirukonposaturekin(A,Beta
C)osatzendirenhirubikoteen(AB,ACetaBC)disolbagarritasunmailakdesberdinakizan
daitezke,etahirumotatakoorekakagertzendira:
o I motako oreka: bikote bakarra partzialki disolbagaitza, beste biak guztiz
disolbagarriak
Orekamotaohikoenada.Horrelakoakdira,adibidez,uretanolbentzenoedoazeton
urmetilisobutilzetonasistemak.
B
Imotakoa
B
IImotakoa
B
IIImotakoa
14.5irudia.Nahastehirutarlikidoenorekamotak.
o IImotakooreka:bibikotepartzialkidisolbagaitzak,bikotebakarraguztizdisolbagarria
Irudian, AC bikotea hartu da guztiz disolbagarri gisa. Gerta daiteke bi
disolbagarritasuneremuek bat egitea, hots, eremu bakarra izatea. Horrelakoak dira,
adibidez, urmetiletilzetonaklorobentzeno edo nhexanoanilinametilziklopentano
sistemak.
o IIImotakooreka:hirubikoteakpartzialkidisolbagaitzak
Ez dira oso ugariak, eta industriamailako eragiketetan ez daukate aplikaziorik. Gerta
daiteke hiru disolbagarritasuneremuek bat egitea, hots, eremu bakarra izatea.
Horrelakoada,adibidez,nitrometanoetilenglikolalkohollaurikosistema.
14.5LIKIDOLIKIDOERAUZKETARAKODISOLBATZAILEAAUKERATZEA
Likidolikido erauzketaz solutua behar bezala bereizteko erabiltzen den disolbatzaileak
baldintzabatzukbetebeharditu;besteakbeste,hauek:
259
(a)Banatzekoefizientea(KC)
Solutu bakarra badago, bereiztemaila handia izan dadin, KC ahalik eta handiena izatea
komeni da. Ohartu gaitezen KC = 1 bada bereiztea lortzen dela, baina, KC > 1 den heinean,
faseerauziankontzentratuagolortzendela.
(b)Hautakortasuna(bereiztefaktorea)()
Bereiztefaktoreabiosagairenbanatzefaktoreenartekoerlazioada:
KC
KA
(14.5)
Solutuaren eta diluitzailearen banatzekoefizienteek ahalik eta desberdinenak izan behar

dute,bienartekobereizketaeginahalizateko,hauda,1izanbehardu.
(c)Disolbagarritasuneremua
C
F
B2
B1
14.6irudia.Bidisolbatzailerekinsortutakoeremuak.
Disolbatzailea aukeratzeko orduan, disolbagarritasuneremuaren hedadura begiratu behar
da. Zenbat eta zabalagoa izan bi faseko eremua, orduan eta konposizio desberdineko
nahaste gehiago bereiz daitezke. 14.6 irudian agertzen diren B1 eta B2 disolbatzaileak
alderatuta,B2disolbatzailearekinACnahastegehiagobereizdaitezke.
Adibidez, F konposizioko elikadura B2 disolbatzaile puruarekin erauzketaz bereiz badaiteke
ere,B1disolbatzailepuruarekinbereizezinada,ezinezkoabaitanahasteafasebikoeremuan
izatea.
(d)Disolbatzailearenberreskuragarritasuna
BehinAetaCbereizita,faseerauziandagoenCetaharekindagoenBbereizibehardira,eta,
ondoren,Bdisolbatzaileaberriroerabiliahalizangoda.Beraz,Bbereizteakerrazaizanbehar
du.
(e)Dentsitatea
Zenbatetahandiagoaizanfasefinduarenetaerauziarendentsitateenartekoaldea,orduan
etaerrazagobereiztendiragrabitateareneraginez,eta,hala,ekipotxikiagoakbehardituzte.
(f)Gainazaltentsioa
Zenbatetahandiagoaizan,orduanetaerrazagobereiztendirabifaseak,bainaorduaneta
zailagoadabifaseenarteankontaktusakonaizatea.
260
(g)Besteezaugarribatzuk
Disolbatzaileakkimikokiinerteaizanbehardu,lurrunkortasuntxikikoa,biskositatebaxukoa,
merkea,eztoxikoa,eztasukoiaere.
14.6 LIKIDOLIKIDOERAUZKETAETAPABAKARREAN
Likidolikido erauzketa egiteko ekiporik sinpleena nahasgailuafasebereizgailua izeneko
ekipo bikoitza da. Eragiketa erraza denez eta malgutasun handia eskaintzen duenez, sarri
erabiltzendaekipomotahori.Bereizinahidennahastea(elikadura, F)etadisolbatzailea(S)
tangara sartzen eta etengabe irabiatzen dira, hiru osagaien artean kontaktu sakona
bermatzeko; M nahastea lortzen da. Tanga horretatik geldikor eta atsedenean dagoen
tangaraigarotzendanahastea,eta,han,bifaseakbereiziegitendiragrabitateareneraginez:
faseastunenabehealdeanmetatzendenheinean,fasearinenahorrengaineanmetatzenda.
14.7irudianagertzendahorrelakoekipobateneskema;erajarraituanlanegitendu.Ekipoek
era ezjarraituan ere lan egin dezakete, baina laborategietan besterik ez da egiten,
normalean, industrian modu jarraituan lan egiten baita. Ekipoak modu egokian lan egiten
badu,bifaseakorekanirtetendira,etaetapaburutukoda.
S
F
E
M
S
F
R
E
14.7irudia.Nahasgailufasebereizgailuerakoekipoaetakorronteenbanaketa(faseerauzia
arinenadelahartuda)etaadierazpeneskematikoa(eskuinean).
14.6.1Eragiketarendiseinua
Aurrerantzean, bereizi nahi den elikaduraren emari masikoari F deituko diogu (kg/h), eta
nahastehorretansolutuarenpisuehunekoaxF,Cizangoda.Disolbatzailearenemarimasikoari
S (kg/h) deituko diogu, eta korronte horretan solutuaren kontzentrazioa yS,C izango da
(disolbatzaileapuruabada, yS,C =0izangoda).Elikaduraetadisolbatzaileaekiporasartzean,
nahasgailuanM(kg/h)nahasteasortzenda,etasolutuarenkonposizioaxM,Cda.Behinegoera
geldikorra lortutakoan, masabalantzeak eginez gero, nahastearen emaria eta konposizioa
kalkuladaitezke:
Sistemaosoa:
Solutua:
F +S=M
(14.6)
F xF ,C + Sy S ,C = MxM ,C
(14.7)
Nahasteak nahasgailua utzi eta bereizgailurako bidea hartzen du; han, grabitatearen
eraginez, orekan dauden bi faseak findua (R) eta erauzia (E) bereizten dira. Bi fase
horietansolutuarenkontzentrazioakxR,CetayE,Cbadiraetamasabalantzeaegitenbada:
Sistemaosoa:
Solutua:
M =R+E
(14.8)
MxM ,C = R xR ,C + EyE ,C
(14.9)
261
xR,CetayE,Crenbalioakorekakoakdira,etatriangeludiagramanirakurdaitezke.
Orain arte ebazpen analitikoa azaldu da, nahiz eta fase findu eta erauzietako konposizioak
nahitaez triangeludiagramatik lortu behar diren. Modu berean, ebazpen grafikoa egin
daiteke,ondorenazaltzendengisan.Azalpenatriangeludiagramanematendenarren(ikusi
14.8irudia),koordenatucartesiarretaneraikitakodiagramanereberdinegitenda.
F
M
E
M
xM,C
M
14.8irudia.Etapabatenebazpengrafikoa.
F nahastearen eta S disolbatzailearen puntuak irudikatzen dira, konposizioak ezagunak

baitira. M nahastepuntua FS lerro zuzenaren gainean egongo da. Haren kokapen zehatza
14.7ekuaziotikxM,Ckalkulatzeanlordaiteke.
xM ,C =
F xF ,C + Sy S ,C
(14.10)
Beste era batera ere lor daiteke M puntua kokatzea. Horretarako, palankaren erregela
erabiliko da diagraman: FS luzera grafikoan neurtzen da, eta FM / SM luzeren erlazioa
palankarenerregelakematendu:
F (kg / h)FM = S(kg / h)SM
(14.11)
M puntua kokatu ondoren, fase biko eremuan dagoenez, orekan dauden R eta E faseetan
banatukoda.EetaRpuntuakkokatzekoMpuntutikigarotzendenbanatzezuzenaerabiliz,R
262
etaErenemariakkalkuladaitezkepalankarenerregelaerabiliz: RE luzeraneurtzenda,eta,
grafikoan, RM eta EM luzerakneurtzendira:
R(kg / h)RM = E (kg / h)EM
(14.12)
14.8irudiarierreparatuz, Meta Mpuntuakagertzendirairudikatuta.Lehenakerauzketa

gerta dadin erabili beharreko gutxieneko disolbatzailearen emaria kalkulatzeko puntua
ematendu,etabigarrenak,berriz,erabildaitekeendisolbatzailearenemarimaximoa:
Smin =
Smax =
F FM
SM
F FM
SM
(14.13)
(14.14)
14.6.2Ekipoareneraginkortasuna()etaetekina()
Fase erauzira igaro den solutu kantitatearen eta erabili den disolbatzaile kantitatearen
artekoerlaziogisadefinitzendahorrelakoekipoareneraginkortasuna:
E yE ,C
(14.15)
Fase erauzira igaro den solutu kantitatearen eta elikatu den solutu kantitatearen (F
korronteansoilik)artekoerlaziogisadefinitzendahorrelakoeragiketarenetekina:
EyE ,C
F xF ,C
(14.16)
Ohar gaitezen etekina 0 < < 1 den bitartean, eraginkortasuna 1 baino handiagoa izan
daitekeela.
14.1adibidea
A eta C osagaien nahaste baten 1000 kg/h (pisuan, % 50 C osagai) erauzten da B
disolbatzaileaz nahasgailufasebereizgailu bakar batean. Kalkula ditzagun (a) bereizi ahal
izateko erabil daitekeen disolbatzailearen emari minimoa eta maximoa; (b) 500 kg/h
disolbatzaile erabiltzen bada, sortzen diren bi faseetako emaria eta konposizioak; (c) fase
finduanCrenedukia%10izaterainomurriztunahibada,erabilibehardendisolbatzailearen
emaria;(d)(c)atalekoeragiketagauzatzenbada,etapareneraginkortasuna.
Datuak:disolbatzailepuruaerabilikoda.Sistemahorrenorekaetadisolbagarritasunkurbak
irudianagertzendira.
Ebazpena
Leheniketabehin,FetaSpuntuakirudikatzendira,dagozkienkonposizioakkontuanhartuta.
Datuhauekezagutzenditugu:F=1000kg/h;xF,C=0,5;yS,C=0.
(a) Palankaren erregela erabiliko da disolbatzailearen emari minimoa eta maximoa
kalkulatzeko:
Grafikoan, FS =12,8unitate, FM =1,4unitateeta SM =11,4unitatedirelaneurtzen
da.Moduberean, FM =12,1unitateeta SM =0,7unitatedirelaneurtzenda.
Beraz,14.10ekuazioarenarabera:Smin=123kg/hetaSmax=17285kg/hdira.
(b) Analitikokiebaztenbada,M1=F+S=1500kg/hetaxM,C=0,33lortzendira.
263
Mnahasteabifasetanbanatzean,M1puntutikigarotzendenbanatzezuzenarenarabera
banatzen da. Ondorioz, R1 eta E1 puntuak marraztu daitezke diagraman, eta haien
konposizioak irakur daitezke: xR,C = 0,16; yE,C = 0,42. Beraz, 14.5 eta 14.6 ekuazioak
ebatziz,E1=1000kg/hetaR1=500kg/hlortzenda.
Grafikokiebatzizgero,leheniketabehin, M1puntuakokatubeharda,bai14.7ekuazioa
ebatziz, bai palankaren erregela erabiliz. Grafikoan luzerak neurtuz, FS luzera = 12,8
unitatedira.14.8ekuaziotik,1000 FM1 =500 SM1 denez, FM1 / SM1 =0,5lortzenda.Bi
ezezagunekoetabiekuaziokosistemaaskatzean:
FM1 / SM1 = 0,5 eta FS luzera = 12,8 unitate. Sistema ebatziz, FM1 = 4,3 unitate eta
SM1 =8,5unitateizanik,M1puntuairudikatzenda.
Ondoren,banatzezuzenarenluzeraneurtzenda: E1R1 =9,8unitate, R1M1 =6,4unitate
eta E1M1 =3,4unitate.14.9ekuaziotik:E1=1000kg/hetaR1=500kg/h.
Ebazpengrafikoa
(c) Horrela lan eginez, fase finduan Cren edukia % 50 izatetik % 16 izatera murriztu da.
Harenedukia%10izaterainomurriztekodisolbatzailegehiagoerabilibeharda.Ebazpen
grafikoaerabilikoda.
Kasuhonetan, Feta Skokatutadaude,etabaita R2ere(xR,C=0,1egitenduenpuntua).

Nahasketarenmasabalantzearidagokionlerroamarraztudaitekejada.R2fasefinduaE2
faseerauziarekinorekandagoenez, R2ridagokionbanatzezuzenainterpolatubeharda,
banatzekurbarenlaguntzaz(xR,C=0,1eta yE,C=0,315).Nahastearen M2puntuabilerro
zuzen horiek ebakitzen diren puntuak ematen du, bera baita bi baldintzak betetzen
dituenpuntubakarra.
xM,C=0,265delairakurdaiteke. FM2 =6,1unitateeta SM2 =6,7unitateneurtzendira.
Beraz,14.8ekuaziotikS=910kg/herabilibeharda;nahastearenemariaM2=1910kg/h
izanik.
Fasefinduetaerauzienemarihaueklortudira:E2=1450kg/hetaR2=460kg/h.
(d) Disolbatzailearen S=910kg/hemariaerabilida,etaCrenmasahauerauzida: E2yE,C=

14500,315=457kg/h.Horrenondorioz,ekipoareneraginkortasuna =0,502kgC/kgS
da.
264
xR,C
R2
R1
M1
M2
E1
E2
yE,C
45
265
14.7 LIKIDOLIKIDOERAUZKETAETAPAANITZETAN
Etapabateanegindakobereiztemailaareagotuegindaitekeekipogehiagorekinlaneginez.
Gainera, horrela lan egitean, handitu egiten da ekipoen eraginkortasuna, eta disolbatzaile
gutxiagobehardahelburuberalortzeko,ekipobakarrekoeragiketarekinalderatzenbada.
Zenbaitekipozosatutakosistemakbieratakoakizandaitezke,disolbatzaileaketaelikadurak
zirkulatzendutenmoduarenarabera(10.9irudia):
(1)Korrontegurutzatukosistema:
Ekipobatenbifaseaknahasietabereiziondoren,fasefinduahurrengoekiporasartzen
da elikadura gisa, eta fase erauzia kanporatu egiten da. Hurrengo ekipora disolbatzaile
berria sartzen da. Komertzialki gutxien erabiltzen den egitura izan arren (disolbatzaile
gehiegierabilibeharda),egiturahoriereazaldukoduguhemen.
(2)Kontrakorrontekosistema:
Komertzialki gehien erabiltzen den egitura da, eraginkorragoa baita. S disolbatzailea

azkenekiporasartzenda,eta Felikadura,lehenekipora;ekipobakoitzekofasefindueta
erauziak hurrengo eta aurreko ekipoetara sartzen dira, hurrenez hurren, elikadura eta
disolbatzailegisa.
(a)
SN
S2
S1
R1
RN1
2
R1
RN
N
EN
E3
E2
1
(b)
E2
E1
E1
R2
EN
R2
N
RN1
S
RN
14.9irudia.Etapaanitzekoegiturak:(a)korrontegurutzatua;(b)kontrakorrontea.
14.8 KORRONTEGURUTZATUKOSISTEMENDISEINUA
Ekipobakarreanerabilitakoekuazioberberakerabildaitezke.Lehenekipotikirtetendenfase
findua (R1, xR,C) bigarren ekipoko elikadura bihurtzean, bigarren ekipoaren ebazpenean
elikadura R1 da, eta solutuaren konposizioa, xR,C. Adibidez, 14.10 irudian agertzen da
korronte gurutzatuan lan egiten duten bi etapatan lortzen diren faseen puntuak eta
konposizioak,etapabakoitzarenelikadura/disolbatzaileerlazioa2denean.
266
F
E1
M1
R1
E2
M2
R2
A
14.10irudia.Bietapakokorrontegurutzatukosistema.
14.2adibidea
A eta C osagaien nahaste baten 1000 kg/h (pisuan, % 50 C osagai) B disolbatzaile puruaz
erauzten da korronte gurutzatuko nahasgailufasebereizgailu sisteman. Fase finduan Cren
edukia % 10 izateraino murriztu nahi bada, kalkula dezagun etapa bakoitzean
elikadura/disolbatzaileerlazioa3badazenbatetapaerabilibehardirengutxienez.
Datuak:sistemahonenorekaetadisolbagarritasunkurbakirudianagertzendira.
Ebazpena
1.etapa
F+S1=1333,3kg/h=M1da,S1=1000/3=333,3kg/hbaita.
xM,C,1=0,375(irudianM1puntua)
Lortzendirenbifaseenemariaketakonposizioak:
E1+R1=M1=1333,3kg/h
Grafikoanbegiratuz:xR,C,1=0,22etayE,C,1=0,49dira.
Masabalantzeaeginez:E10,49+R10,22=500kg/h
E1=765,5kg/h(faseerauzian375kg/hCosagaierauztenda)
R1=567,8kg/h(fasefinduan125kg/hCosagaigeratzenda)
EtapabakarreanezinizandafasefindukoCrenedukia%10izateraheldu,%22izateraino
murriztuda.
2.etapa
F=567,8kg/h(%22C);S2=189,3kg/h
xM,C,2=0,165(irudianM2puntua)
267
Lortzendirenbifaseenemariaketakonposizioakhauekdira:
E2+R2=M2=757,1kg/h
Irudianbegiratuz:xR,C,2=0,09etayE,C,2=0,275
Palankarenerregelaaplikatuz:
E27,4unitate=R25unitate
E2=305,3kg/h(faseerauzian87,1kg/hCosagaierauztenda)
R2=451,8kg/h(fasefinduan40,6kg/hCosagaigeratzenda)
Beraz,bietapabehardira,etahasierakonahastetik462kg/herauztealortudaorotara.
268
xR,C
R2
R1
M2
M1
E1
E2
yE,C
45
14.2adibidearenebazpengrafikoa.
Emarihoriekguztiakgutxigorabeherakoakdira,grafikoanirakurtzeaezbaitaosozehatza.
Prozesuosoareneraginkortasuna0,884kgC/kgSda,etapabakarreanbainohandiagoa.
269
14.9 KONTRAKORRONTEANLANEGITENDUTENSISTEMENDISEINUA
14.9(b) irudiko sisteman lan egiten bada, solutua agortzen doan heinean (R1, R2, ..., RN1),
fase finduko nahastea disolbatzailetan aberatsagoa den korrontearekin kontaktuan jartzen
da (E3, E4, ..., S) hurrenez hurren, ekipo guztietan masatransferentziarako indar eragile
handiamantenduz.
Sistemaosoarentzatmasabalantzeaegitenbada:
F + S = E1 + RN = M
(14.17)
F xF ,C + Sy S ,C = E1 yE ,C + RN xR ,C = MxM ,C
(14.18)
Sistemaosoa:
Solutua:
Hortik,FE1=fokualortzenda.
Edozein i etapako fase findua (Ri) hurrengo etapako (i+1) elikadura da; fase erauzia (Ei),
berriz,aurrekoetapako(i1)disolbatzailebihurtzenda.(i)ekipoanmasabalantzeakeginez:
Ei + Ri = Ei +1 + Ri 1 = Mi
(14.19)
Ei yE ,C ,i + Ri xR ,C ,i = Ei +1 yE ,C ,i +1 + Ri 1 xR ,C ,i 1 = Mi xM ,C ,i
(14.20)
Sistemaosoa:
Solutua:
E1
E2
1
R1
Ei+1
Ei
i
Ri
Ri1
EN
N
RN1
S
RN
14.11irudia.Kontrakorronteanjarritakonahasgailufasebereizgailusistema.
Lehen etapatik N. etaparaino masabalantzea egiten bada (14.11 irudian marra etenez
irudikatutakoeremua):
Sistemaosoa:
Solutua:
F + EN +1 = E1 + RN
(14.21)
F xF ,C + Sy S ,C = E1 yE ,C ,1 + RN xR ,C ,N
(14.22)
14.21ekuaziotikRNEN+1=FE1=lortzenda.Horiedozeinetapatarakoegindaiteke(1,.,
N).Ondorioz, RiEi+1zuzenguztiekfokuberdinadaukate, alegia; FE1eta RNSzuzenakere
fokutzatdaukate.
Ebazpen grafikoa egiteko, urrats hauei jarraitzen zaie (14.12 irudian, bi etapako
sistemarentzatirudikatua):
(i)
(ii)
(iii)
(iv)
(v)
(vi)
F+ S= Meta FxF,C+ SyS,C= MxM,Cebatziz, xM,Clortzenda,eta Mpuntuagrafikoan

irudikatzenda.
Azken etapan lortu nahi den fase finduko konposizioa (xR,C,N) jakinda, M puntutik
pasatzendenRNE1lerroamarraztenda.
FE1etaSRNlerroakbategitendutenpuntuanfokuamarraztenda.
R1lortzendaE1puntuarekin(banatzezuzenarekin).
fokuaerabilita,R1etikpasatzendenlerroaluzatuzE2lortzenda.
Etapaguztietanprozeduraberdinarijarraitzenzaio.
270
R2
R1
E1
E2
14.12irudia.Kontrakorronteaneraikitakobietapatakosistemakofokuarenlorpena.
14.3adibidea
A eta C osagaien nahaste baten 1000 kg/h (pisuan, % 40 C osagai) B disolbatzaile puruaz
erauztenda,kontrakorronteanjarritakonahasgailufasebereizgailusisteman,azkenfinduan
Cren kontzentrazioa % 10 izan arte. Horretarako, 200 kg/h disolbatzaile erabiltzen bada (B
purua),kalkuladezagunzenbatetapabehardirenetaeragiketareneraginkortasuna.
Ebazpena
Leheniketabehin,nahastearenMpuntualortuetairudikatukoda(xR,N.C=0,1da):
F+S=M=1000+200=1200kg/h
FxF,C+SyS,C=MxM,C;10000,4+2000=1200xM,C;xM,C=0,333da.
Mpuntuamarraztuta,RNE1lerroamarratzenda,etayE,1,C0,535delaikustenda.
Ondoren,fokuamarraztukoda.
271
xR,C
R3
R2
RN
R1
E1
E2
E3
yE,C
45
272
Lehenetapan,xR,1,C0,27,yE,1,C0,535konposiziokofasefinduetaerauziaklortzendira.
Bigarrenetapan,xR,2,C0,125,yE,2,C0,36konposiziokofasefinduetaerauziaklortzendira.
Bietapatanhelburualortzenezdenez,hirugarrenetapabateskatzendu.
Hirugarrenetapan,xR,3,C0,02,yE,3,C0,07konposiziokofasefinduetaerauziaklortzendira.
Hiru etapako eragiketa erabili behar da. Prozesuaren eraginkortasuna kalkulatzeko, E1yE1
kalkulatukoda:
E1+R3=1200kg/h
E10,535+R30,02=10000,40
Sistemahoriaskatzean, R3=471,8kg/heta E1=728,2kg/hlortzenda.Beraz,orotara,389,6

kg/hCerauzidenez,sistemak1,945kgC/kgSeraginkortasunazdihardu.
14.10 GUZTIZ NAHASTEZINAK DIREN NAHASTEN ERAUZKETA KORRONTE

GURUTZATUETAN
Kasu berezi honetan, har daiteke A eta B guztiz disolbaezinak direla kontzentraziotarte
guztietan; hala, fase batetik bestera solutua bakarrik igarotzen da. Horrelako sistemaren
adibidea piridinaurklorobentzeno (ura eta klorobentzenoa zeharo disolbaezinak) sistema
da.Kasuhoriekebazteko,soluturikgabekooinarrianemandakokonposizioakerabiltzendira.
XF ,C =
A + B F
(14.23)
YS ,C =
A + B S
(14.24)
C
XR ,C =
A + B R
(14.25)
C
YE ,C =
A + B E
(14.26)
Elikadura A eta C osagaiez osatuta dago; disolbatzailea B eta C osagaiez osatuta dago;
sortzendirenfasefinduekAetaCbesterikezdaukate;sortzendirenfaseerauziekBetaC
besterikezdaukate.
S
F
1
E
14.13irudia.Korrontegurutzatukoekipoareneskemasoluturikgabekooinarrian.
Nahasgailuanetafasebereizgailuanmasabalantzeakegitenbadira(masa/t):
Nahasgailuan:
(A+B):
Solutua:
F + S= M
(14.27)
F X F ,C + SYE ,C = M X M ,C
(14.28)
273
Fasebereizgailuan:
R+E = M
(14.29)
R X R ,C + E YE ,C = M X M ,C
(14.30)
(A+B):
Solutua:
Elikaduranetafasefinduguztietan(A+B)=Ada(Brekinguztizdisolbagaitzadelako),eta
disolbatzailean eta fase erauzi guztietan (A + B) = B da. Beraz, masabalantzea moldatzen
bada:
A X F ,C + BYS ,C = A X R ,C + BYE ,C
Solutua:
(14.31)
Ekuaziohorretatikeragiketalerrohaulortzenda:
YE ,C YS ,C
A
=
X R ,C X F ,C
B
(14.32)
Ekuazio hori (XF,C,YS,C) puntutik igarotzen den (A/B) maldako lerro zuzena da, eta oreka
lerroarekinbategitenduenpuntuak(XR,C,YE,C)balioakematenditu.
14.13 irudian, hiru etapako sistemaren diseinua agertzen da. Sistema horretan, hiru
ekipoetan elikadura/disolbatzaile erlazio (A/B) bera erabiltzen da (hiru maldak berdinak
dira).
(YC)E
ka
ore
YE,C,1
B
A/
B
A/
YE,C,3
A/
YE,C,2
YS,C
XR,C,3 XR,C,2
XR,C,1
XF,C
(XC)R
14.13irudia.Masabalantzeenirudikapenaguztiznahastezinakdirennahasteenerauzketan.
14.4adibidea
AetaCosagaien10.000kg/hnahaste(%30C,solutua)Bdisolbatzailepuruazerauztenda
korrontegurutzatukosistemanlanegitendutenbiekipokosisteman.Ekipobakoitzean5000
kg/hdisolbatzaileerabiltzenbada,kalkuladezagunazkenetapatikirtetendenfasefindukoC
solutuarenkontzentrazioa.
Datuak: C osagaia guztiz disolbagarria da A eta B osagaietan; Aeta B,ordea, batabestean
guztizdisolbaezinakdira.Orekakodatuakirudianagertzendira.
274
Ebazpena
XF,C=3000/7000=0,43etaYS,C=0(disolbatzaileapuruadelako)
A=7000kg/hetaB=5000kg/hdira
Lehenetapan:
Elikadurarenpuntua:(XF,C,YS,C)=(0,43,0)da.
Puntu horretatik abiatuz, (A/B = 1,4) maldako lerroa marrazten da orekarekin topo egin
arte.Orduan,X1,C0,275etaY1,C0,22irakurtzendirairudian.
Bigarrenetapan:
Elikadurarenpuntua:(X1,C,YS,C)=(0,275,0)da.
Puntu horretatik abiatuz, (A/B = 1,4) maldako lerroa marrazten da orekarekin topo egin
arte.Orduan,X2,C0,17etaY2,C0,15irakurtzendirairudian.
Beraz,azkenetapakofasefinduansolutuarenkonposizioa%17da.
(C/B)E
edo YC
0,30
0,25
YC,1
0,20
=
lda
ma
0,15
0,10
1,4
,4
=1
lda
ma
YC,2
0,05
0,00
0,00
0,05
0,10
0,15
0,20
0,25
XC,1
XC,2
275
0,30
0,35
0,40
0,45
XF,C
0,50
(C/A)R
edo XC
15.GAIA
ZINETIKAETAOREKAKIMIKOA
Zinetikaetaorekakimikoa
278
Industria kimikoan, erreakzio kimikoek garrantzi nabarmena daukate, haiek baitira prozesu
kimikogehienenardatza(eraldaketakimikoakgertatzenbaitira).
Erreakzio kimikoen ingeniaritzak erreakzio kimikoak aztertzen ditu, eta industriaeskalara
eraman ahal izateko erreaktoreak diseinatzeaz arduratzen da. Prozesu kimikoetan, fase
aldaketa, tenperatura eta kontzentrazioen aldaketa fisikoez aparte, aldaketa kimikoak ere
gertatzendira(erreakziokimikoak,alegia).
Erreakzio kimikoetan, erreakzioaren abiadura ezagutzeaz gainera, jakin behar da haren
gainean zelako eragina daukaten sistemako aldagaiek (osagaien kontzentrazioek,
tenperaturak, presioak). Hori ikertzeaz arduratzen da zinetika kimikoa deritzon jakintza
arloa.
Erreakziokimikoarenabiaduraekuaziozinetikoarenbidezadieraztenda.Erreakzioabiadura
edo ekuazio zinetikoa jakinez gero, erreaktorearen irteeran erreaktoreak diseinatzeko
oinarrizkoinformazioaematendutenkontzentraziodenboraprofilakkalkuladaitezke.
Bestalde, termodinamikak erreakzio kimikoen oreka (hau da, zein mugataraino gerta
daitekeenerreakzioa)etaerreakzioberoa(berezgertadaitekeenalaezjakiteko)aztertzen
ditu.
aA +bB + ' rR +sS +

TERMODINAMIKA
Erreakzio kimikoaren oreka
Erreakzioberoa
ZINETIKAKIMIKOA
Erreakzio kimikoaren abiadura
Denboraosoluzearenondoren,Atik45
molekerreakzionatudute.
5minutuan,Atik12molekerreakzionatu
dute.
Tenperaturaaldatzean,Atik40molek
erreakzionadezakete,gehienez.
Hodiformakoerreaktorebatekzer
bolumenizanbeharduRtik60mol/s
lortzeko?.
Erreakzioagertadadin,40000kcal/hko
beroaemanbeharda.
15.1 irudia. Zinetika kimikoak eta termodinamika kimikoak erreakzio kimikoekin daukaten
harremana.
Zinetika kimikoak eta termodinamika kimikoak erreakzio kimikoekin daukaten harreman
estua15.1irudianikusdaiteke,bakoitzakematendituenerantzunetanohartzenbagara.
15.1 ERREAKZIOABIADURA
Erreaktorehomogeneoan,erreakzioabiadurahoneladefinitzenda:denboraetabolumen
unitateko desagertzen (sortzen) den erreaktibo (produktu) kantitatea (normalean, molak),
etarigisaadieraztenda(iosagaiarenabiadura).
Demagunerreakziohomogeneohaugauzatzendela:
279
aA+bB+'rR+sS+
Osagaibakoitzarenerreakzioabiaduradefinidaiteke:
Aerreaktiboadesagertzendelako:
1 dN
(rA ) = A
V dt
(15.1)
Erreaktiboguztientzakoanalisiberdinaegindaiteke.Rproduktuasortzendelako:
1 dN
(rR ) = R
V dt
(15.2)
Produktuguztientzakoanalisiberdinaegindaiteke.Nierreaktoreandagoeniosagaiarenmol
kantitateada,etaVnahasteakbetetzenduenbolumena.
Hala egiten bada erreaktibo eta produktu ororentzat, abiadura guztiak desberdinak izan
daitezke, a, b, , r, s, koefiziente estekiometrikoen arabera. Horregatik, erreakzio
abiaduranormalizatua( R )kalkulatzenda:
1
1
(rA ) = = + (rR ) = = R
a
r
(15.3)
R erabiltzean,osagaiguztiakabiadurabakarrarenmendeidatzdaitezke.Horretarako,osagai
mugatzailearen desagertzeabiadura erabiltzen da. Osagai mugatzailea estekiometriaren
araberalehenengodesagertukolitzatekeenerreaktiboada.Hortikaurrera,Aosagaiaizango
daosagaimugatzailea,etaberarenerreakzioabiadurahauda:
(rA ) =
dNA
V dt
(15.4)
Nahasteakbetetzenduenbolumenadenboranaldatzenezbada,NA/t=CAizanik:
(rA ) =
dC A
dt
(15.5)
Gaiarenazalpenerako,aurrerantzeannahastearenbolumenakonstanteadelahartukoda.
15.2 BIHURTZEMAILA(XA)(A,osagaimugatzaileada)
Masaren iraupenaren legean azaldu den arren (4 gaia), gogora dezagun bihurtzemailaren
definizio eta adierazpen matematikoa. Bihurtzemaila (XA) erreakzioaren hedapenmaila
adierazteko erabiltzen den parametroa da, eta hasierako (sarrerako) Aren mol bakoitzeko
erreakzionatuduenmolkantitateaadieraztendu1.15.2irudian,bihurtzemailaetadenboran
zeharerreakzionatugabedirautenArenmoleneboluzioakirudikatzendira.
Erreaktore barruko molak osagai mugatzailearen bihurtzemailaren funtzioan ematen dituen taula
estekiometrikoa4.1Taulanazalduda.
280
NA
(a)
NA,0
Orekalortuda
NA,OREKA
Erre
0
1
gim
enz
inet
Err
XA,OREKA
m
egi
ikoa
tiko
ine
z
en
Orekalortuda
XA
(b)
0
denbora
15.2irudia.(a)NAreneta(b)XAreneboluzioakdenboranzehar.Erregimenzinetikoadagoen
bitartean, erreakzioak aurrera jarraitzen du, eta, oreka lortzen denean, XA ez da aldatzen
(XA,OREKA).
Erreaktoreezjarraituanbihurtzemaila:
XA =
NAo NA
NAo
(15.6)
XA =
FAo FA
FAo
(15.7)
NAo dX A
V dt
(15.8)
Erreaktorejarraituanbihurtzemaila:
Osagaimugatzailearenerreakzioabiadura:
(rA ) =
Erreakzioabiadurarendefiniziotikeratortzendenez,erreakzioabiaduraunebatetikbestera
aldatu egiten da, erreaktoreko konposizioa aldatu egiten delako. Hori gertatzen denean,
erregimen zinetikoa dagoela esaten da. Hala ere, hainbat kasutan erreaktore barruko
konposizioakonstanteaizateraheldaiteke,orekalortudelako(ikus15.2irudia).Erreakzio
abiadura NA vs denbora edo XA vs denbora kurben malda da. Argi ikusten da erregimen
zinetikoa dagoenean abiadura aldatu egiten dela denboran zehar eta, behin oreka lortu
denean,erreakzioabiadura(kurbarenmalda)zerobihurtzendela.
281
15.3EKUAZIOZINETIKOA
Erreakzioabiadurak tenperaturarekin eta konposizioarekin duen erlazio matematikoa
adieraztenduekuaziozinetikoak.Erreakziohomogeneoetantalkenteoriabetetzendelaonar
daitekeenez, oinarrizko erreakzio baten abiadura molekulen arteko talka kopuruarekiko
proportzionala dela onar daiteke. Erreaktibo molekulen arteko talka kopurua erreaktiboen
kontzentrazioarekiko eta tenperaturarekiko proportzionala da. Hori dela eta, erreakzio
homogeneoenekuaziozinetikoakbialdagaihauenfuntziobereizigisaemandaitezke:
( rA ) = k(T ) f (C i )
(15.9)
k(T)konstantezinetikoada,etatenperaturarenmendekoada; f(Ci)kontzentrazioenfuntzioa
da.Normalean,erreaktiboenkontzentrazioenaraberakoada,etafuntziopotentzialgisajar
daiteke.
aA + bB rR + sS erreakzioan, f(Ci) = C An CBm erako funtziora doitzen da. Hala, hau da

erreakziohomogeneoarenekuaziozinetikoa:
( rA ) =
dC A
= kC An C Bm
dt
(15.10)
n eta m A eta B osagaien erreakzioordena partzialak dira, esperimentalki neurtu

beharrekoak.(n+m)baturarierreakzioordenatotalderitzo.
Erreaktiboespezie bakoitzaren erreakzioordena bere koefiziente estekiometrikoaren

berdina denean, oinarrizko erreakzioa dela esaten da. Kasu horietan, erreakzioa etapa
bakarrean gertatzen da, idatzita dagoen moduan, alegia (Aren a molekulak Bren b
molekularekintalkaegitendute,etaRosagaikormolekulaetaSosagaikosmolekulasortzen
dira).
Kasu gehienak, ordea, ez dira oinarrizko erreakzioak. Horietan, erreakzio osoa tarteko
hainbatoinarrizkoetaparenerresultanteada,baina,idatzitadagoeneran,ezdaoinarrizkoa.
Gainera, erreakzioordenak ez datoz bat koefiziente estekiometrikoekin. Oinarrizkoak ez
diren erreakzioen adibidea da H2aren eta Br2aren arteko erreakzioa; erradikalen bidezko
tartekoetapenbidezgertatzenda,HBremateko.
Erreakzioa itzulgarria bada, bi noranzkoetan gertatzen diren erreakzioen abiaduren arteko
diferentzia da erreakzioabiadura garbia. Horregatik, ekuazio zinetikoak bi noranzkoetako
abiadurendiferentziahoriazaldubehardu.aA+bB'rR+sSerreakzioitzulgarriarentzako:
( rA ) = k1 C An CBm k2 CRp C Sq
(15.11)
k1 eta k2 eskuinerako eta ezkerrerako erreakzioen konstante zinetikoak dira, hurrenez

hurren.
15.4 TENPERATURARENERAGINA:ARRHENIUSENEKUAZIOA
Izugarrizko eragina dauka tenperaturak erreakzio kimikoen abiaduraren gain. Zenbat eta
tenperatura altuagoan egin, orduan eta azkarrago gertatzen da erreakzio kimikoa. Bien
arteko erlazioa konstante zinetikoak (k) ematen du, eta Arrheniusen ekuazioaz adierazten
da:
E
k = A0 exp a
RT
282
(15.12)
Eaaktibazioenergiada(energia/mol),etaA0,maiztasunfaktorea,krendimentsioberekoa.
Aktibazioenergia erreakzioa gertatzeko behar den gutxieneko energiaren adierazlea da.
Ekuazioaren logaritmoak hartzen badira, ln(k) vs (1/T) erlazioaren adierazpen grafikoa
lortuko da, malda (Ea/R) eta jatorriko ordenatua (lnA0) izanik (ikusi 15.3 irudia).
Erreakzioarenkonstantezinetikoakbitenperaturatanjakinbehardira,gutxienez,aktibazio
energialortuahalizateko.
ln k
ln A0
Ea/R
1/T
15.3irudia.Arrheniusenekuazioarenadierazpengrafikoa.
15.1adibidea
Lehenordenakoprozesukimikobatenkonstantezinetikoak1h1baliodu25Can,eta2h1
50 Can. Kalkula dezagun (a) prozesu horren aktibazioenergia, (b) lanerako tenperatura
konstanteak3h1baliodezan.
Ebazpena
(a)
Ea 1
R 298
3 1
Ea = 22,1kJ / mol ; lnA0 = 8,956 ; A 0 = 7,75410 h

E 1
ln2 = ln k0 a
R 323
Beraz,2550Cbitartekoedozeintenperaturatankonstantezinetikoaekuaziohonenbidez
kalkulatukoda:
ln1 = ln k0
k (h1 )=7,754103 e[2669/T ]

Tenperaturatartehorretatikkanpo,ekuaziohorrekziurgabetasunadauka.
22,1103 1
(b) ln3=8,956
;T=339,7K(66,7C).
8,28 T
15.5ERREAKZIOKIMIKOENSAILKAPENA
Zenbait irizpideren araberako sailkapenak adieraziko dira. Noski, beste irizpide batzuk ere
harzitezkeen.
Faseenarabera
Erreakziohomogeneoak:fasebakarreangertatzendira.Gasfasekoerreakziogehientsuenak
honelakoakdira.
283
Erreakzio heterogeneoak: erreakzioan bi edo fase gehiago daudenean. Faseen arabera,

azpisailkapenhauegindaiteke:
Gaslikidoerreakzioak:erreakzioalikidoarenmuineangertatzenda,etagasafaseartean
barreiatzenda.Adibidez,azidonitrikoarenekoizpenprozesukoazkenurratseanematen
denerreakzioa:
NO2(g)+H2O(l)H2NO3(g)
Gassolidoerreakzioak:Pirita(s)+O2SO2+Fe2O3(s).Erreakziohauazidosulfurikoaren
ekoizpenprozesukolehenurratsada.
Likidolikido erreakzioak: bi fase likido disolbagaitzen artekoak. Adibidez, anilinaren
ekoizpenprozesuanlehengaiadennitrobentzenoarensintesierreakzioa:
H2NO3(l1)+C6H6(l2)NO3C6H5(l2)
Likidosolidoerreakzioak:honelakoakdira,adibidez,metalakazidoekindisolbatzea.
Solidosolidoerreakzioak:adibidez,metaloxidoakkokearekinerreduzitzea.
Katalizatzailearenarabera
Ezkatalizatuak:katalizatzailerikerabiltzenezdutenerreakzioak.
Katalizatuak: katalizatzaileak erabiltzen dituztenak. Besteak beste, azpisailkapen hau egin
daiteke:
Homogeneoak: katalizatzailea erreakzioa gertatzen den fase berean disolbatua
dagoenean.Adibidez:
olefina+CO+H2aldehidoa(katalizatzailegisa,kobaltogatzakdisolbatutaedoRh2O3)
Rh2O3
+CO+H2
100 atm ,100C
CHO
Heterogeneoak: katalizatzailea beste fase batean dagoenean. Normalean, erreakzioa

likidozeingasegoerangauzatzenda,etakatalizatzaileasolidoada.Adibidez,ongarrien
ekoizpenprozesuanerabiltzendenamoniakoarensintesierreakzioa:
N2+3H22NH3(Fe2O3katalizatzaileaz)
Autokatalizatuak: sortzen diren produktuak katalizatzaile gisa diharduten erreakzioak.
Horrelakoakdirahainbatesterrenhidrolisiazidoaedohartziduraerreakzioak.
Erreakzioberoarenarabera
Endotermikoak:erreakzioakberoabeharduenean.
FeO+CFe+CO(Hr)=+155,8kJ/mol
Exotermikoak:erreakzioanberoaaskatzendenean.
C+O2CO2 (Hr)=94,1kJ/mol
Itzulgarritasunarenarabera
Itzulezinak:erreakzioanoranzkobakarreangertatzendenean.
CO+1/2O2CO2
284
Itzulgarriak: erreaktiboek produktuak sortzen dituzte, eta, aldi berean, produktuek,

erreaktiboaksortzendituzte.
CO+H2O'CO2+H2
Konplexutasunarenarabera
Bakunak:AB
Oinarrizkoak:ordenaketakoefizienteestekiometrikoakberdinakdirenean.
Ondozondokoak:ABC
Paraleloak:AB;AC(lehiakideak)
AR;BS(aldiberekoak)
15.6OREKAKIMIKOA
Erreakzioitzulgarrietan,osagaimugatzaileak(erreaktiboa)ezduguztizerreakzionatzen,hau
da, XA < 1 da. Erreaktiboek abiadura batekin erreakzionatzen dute produktuak emanez,
baina, une berean, produktuek beste abiadura batekin erreakzionatzen dute erreaktiboak
emanez. Horregatik, osagai mugatzailearen bihurtzemaila mugatuta dago, oreka kimikoak
dioenarenarabera.aA+bB'rR+sSerreakzioitzulgarriabiprozesurenbaturada:
(1)
aA+bBrR+sS;
eskuinerakoerreakzioabiadura(rA)1da
(2)
rR+sSaA+bB;
ezkerrerakoerreakzioabiadura(rA)2da
Bierreakzioenbaturekjatorrizkoerreakzioitzulgarriaosatzendute.Erreakzioabiaduragarbi
neurgarriabierreakzioabiadurenartekodiferentziada:
(rA)GARBIA=(rA)1(rA)2
(15.13)
Orekakimikoalortzendenean,binoranzkotakoabiadurakberdinakdirenez,
Orekan,(rA)GARBIA=0
(15.14)
Cosagaikimikorenarteangertatzendenerreakziokimikoak,orekakimikoadenean,
ni i = G = 0
(15.15)
i =1
lortuko du. ni eta i i osagaiaren koefiziente estekiometrikoa eta potentzial kimikoa dira,
hurrenezhurren.Orekakimikoaorekakonstantearenbitartezematenda,aktibitateenbidez
(ai)definitua.
( a ) ( a )
K=
( a ) ( a )
r
R ,E
S ,E
A ,E
(15.16)
B ,E
Erreaktiboetaproduktuakgasidealtzatharbadaitezke(presiobaxuetanhurbilketaegokia),
orekakonstantea presio partzialen bidez ematen da (K = KP). Hortik abiatuta,
kontzentrazioaketamolfrakzioakerabildaitezke:
Presiopartzialenbidezkoorekakonstantea:
( P ) ( P )
=
( P ) ( P )
r
KP
R ,E
S ,E
A ,E
285
B ,E
(15.17)
Kontzentrazioenbidezkoorekakonstantea:
(C ) (C )
=
(C ) (C )
r
KC
R ,E
S ,E
A ,E
(15.18)
B ,E
Molfrakzioenbidezkoorekakonstantea:
( y ) ( y )
=
( y ) ( y )
r
Ky
R ,E
S ,E
A ,E
(15.19)
B ,E
Horreladefinitutakoorekakonstanteakhonelaerlazionatutadaude,:
K = K P = K y P n = KC (RT )n
(15.20)
n=(r+s)(a+b)izanik.15.16,15.17,15.18eta15.19ekuazioetanEazpiindizeakoreka
adieraztendu.
Presiodiferentziaosohandiaezdenean,orekakonstantearengaintenperaturakbainoezdu
eragiten. Konstante zinetikoan ez bezala, tenperatura handitu ahala orekakonstantea
handituedotxikituegindaiteke.ErlaziohoriVantHoffenekuazioakematendu:
d ln K H 0
= r
1
R
(15.21)
Erreakzioberoarenbatezbestekobaliokonstanteahartzenbada,adierazpenhaulortzenda:
KT
ln 1
KT
2
H 0r 1 1

=
R
T1 T2
(15.22)
Ekuaziohorrenarabera,erreakzioaendotermikoa(Hr >0)edoexotermikoa(Hr <0)bada,

aldatuegingodatenperaturarekinorekakonstanteakduenerlazioa:endotermikoadenean,
tenperaturahanditzeanKhanditzendenmoduan,exotermikoadeneantenperaturaigoerak
Kren txikitzea dakar. 15.4 irudian agertzen da erreakzio endotermiko eta exotermikoaren
orekakonstanteatenperaturarenarabera.
K
ln K
o
ex
en
do
endo
ex o
1/T
15.4 irudia. Vant Hoffen ekuazioaren adierazpena, eta orekakonstantearen eta

tenperaturarenartekoerlazioaerreakzioendotermikoetaexotermikoarentzat.
286
15.7 ERREAKZIOBEROA
Ingurumenarekiko termikoki isolatutako erreaktorean (erreaktore adiabatikoa) erreakzioa
presiokonstanteangauzatzendenean,erreakzioaaurrerajoanahala,bigauzagertadakioke
nahastearentenperaturari:hasieranbainoberoagoegoteaedohotzagoegotea.
Lehen kasuan, beroa askatzen da, erreaktiboen entalpia produktuen entalpia baino
handiagoa delako. Erreakzio horiei exotermiko deritze, eta erreakzioberoa negatiboa da:
Hr<0(askatzendenenergia/erreakzionatzenduenmol).
Nahastearentenperaturahotzagoabada,nahasteakberoabeharduerreakzioagauzatuahal
izateko.Erreakziohoriekendotermikoakdira,etaerreakzioberopositiboadaukate:Hr>0.
5.gaianazaldudaerreakzioberoakalkulatzekoprozedura.
15.8OREKAKOBIHURTZEMAILA
Arestian aipatu da erreakzio itzulgarrietan osagai mugatzailearen bihurtzemaila, alegia,
orekako bihurtzemaila (XA,E) maximoa dela. Orekakonstantearen adierazpenean (KP,
adibidez)osagaibakoitzarenmolfrakzioaorekakobihurtzemailarenfuntzioanjartzenbada,
tenperatura bakoitzerako XA,E kalkula daiteke. Orekako bihurtzemailak tenperaturarekin
duen erlazioa, kualitatiboki, orekakonstantearen berdina da. Erreakzio exotermikoetan,
zenbatetatenperaturaaltuagoaizan,orduanetaorekakobihurtzemailatxikiagoalortzenda
(endotermikoa denean, alderantziz). Hala ere, orekako bihurtzemailaren kalkuluan,
tenperaturak ez ezik, eragin nabarmena daukate nahastearen konposizioak eta presioak.
Ondoren, adibide batzuen bidez azalduko da orekako bihurtzemailan aldagaiek daukaten
eragina.
15.2adibidea
Lurrun bidezko karbono monoxidoaren bihurtzeerreakzioa, WGS (WaterGas Shift) (CO +
H2O ' CO2 +H2) 1 atmko presioan gertatzen da gasfasean. Erreaktorera sartzen den
nahastearenkonposizioahauda(moletan): CO=%15;H2O=%15;CO2 =%10;H2 =%50;
Inertea=%10
Kalkula ditzagun orekakonstantearen balioa eta orekako bihurtzemaila (a) 300 Can, (b)
200Can.
Datuak:KP(200C)=185 Hr=41kJ/mol
Ebazpena
Orekakonstantea (KP) 200 Can gertatzen denez, lehen urratsa 300 Ckoa kalkulatzea
izangoda,eta,horretarako,VantHoffenekuazioaerabilikodugu:
3
185 4110 1
1
ln
K
8,28
473
573
P
C
,300
KP =
KP(300C)=28
( P )( P ) = 28
(P )(P )
CO2 ,E
H2 ,E
CO ,E
H2O ,E
OsagaimugatzaileaCOaizanik(estekiometrikokielikatzendenez,uraeremugatzailetzathar
daiteke,bainaerreakziohorrenhelburuaCOadesagertzeadenez,horiaukeratukoda),hari
dagozkionmasabalantzeakegingodira:
287
PH O ,0
PCO ,E = PCO ,0 (1 XCO ,E ) ; PH2O ,E = PCO ,0 2 XCO ,E

P
CO ,0
PH2 ,0
PCO2 ,0
PH2 ,E = PCO ,0
+ XCO ,E ; PCO2 ,E = PCO ,0
+ XCO ,E
P
CO ,0
CO ,0
GasfaseanosagaibakoitzakduenpresiopartzialaDaltonenekuazioarekinkalkulatukoda:
PCO ,0 = yCO ,0 P ; PH2O ,0 = yH2O ,0 P ; PH2 ,0 = yH2 ,0 P ; PCO2 ,0 = yCO2 ,0 P
Orekakonstantearenadierazpeneanordezkatzenbadira,
(a)
28 =
( 0,667 + X )( 3,333 + X ) edo ( 0,667 + X )( 3,333 + X ) 28 = 0

(1 X )(1 X )
(1 X )(1 X )
CO ,E
CO ,E
CO ,E
CO ,E
CO ,E
CO ,E
CO ,E
CO ,E
Hortik,saiakuntzaetaerroremetodoarekin baliatuzXCO,E =0,67lortzenda.Hauda,300C

eta1atmkobaldintzan,elikadurahorrekin,COaren%67besterikezdabihurtzenorekan.
Erreaktoreirteerandagoenkonposizioahauda(%):
CO/H2O/H2/CO2/In=4,95/4,95/60,04/20,05/10
(b)
185 =
( 0,667 + X )( 3,333 + X ) .Hortik,X =0,818lortzenda.

CO,E
(1 X )(1 X )
CO ,E
CO ,E
CO ,E
CO ,E
Ikusten denez, tenperatura altuagoetan orekako bihurtzemaila txikiagoa lortu da,

erreakzioaexotermikoadelako.Erreakzioendotermikoetanaurkakoagertatzenda.
15.3adibidea
Butanoaren(A)deshidrogenazioz1butenoa(B)sortzendagasfasean(A'B+H2).300C
anorekakonstanteaKP=1,04atmda.ErreaktoreanApuruasartzenbada,kalkuladezagun
orekakobihurtzemaila(a)1atmkopresioan,(b)2atmkopresioan.
Ebazpena
Kasuhonetan,molfrakzioentzakodefinitutakoorekakonstanteaerabilikoda,Ky.
( yB ,E ) ( yH2 ,E )P (21) = 1,04 atm
KP = K y P n =
( y A ,E )
Taulahonetan,osagaienmasabalantzeaagertzendaArenbihurtzemailarenfuntzioan:
Osagaia
t=0(molak)
Orekanmolak
NA,0
NA,0(1XA,E)
yi
( 1 X A ,E )
(1 + X )
A ,E
NA,0XA,E
X A ,E
(1 + X )
A ,E
H2
NA,0XA,E
X A ,E
(1 + X )
A ,E
Sistemaosoa
2
NA,0
NA,0(1+XA,E)
Saiakuntzaetaerroremetodoa3.2.3ataleanazaltzenda.
288
Orekakonstantean osagai bakoitzaren molfrakzioak ordezkatzen badira, adierazpen hau

lortzenda:
X A ,E X A ,E
1 + X A ,E 1 + X A ,E
Ky =
1 X A ,E
1 + X A ,E
(a)Ky=1,04baliodu.EkuaziotikXA,E=0,714lortzenda.
(b)Ky=1,04/2baliodu.EkuaziotikXA,E=0,585lortzenda.
Gasfaseko erreakzioan, laneko presioa handitzen bada, orekako bihurtzemaila aldatu
egiten da. Adibide honetan n > 0 denez, bihurtzemaila txikitu egin da, baina n < 0
denean,handituegitenda.
15.4adibidea
Alkohol bentzilikoaren (A) deshidrogenazioz bentzaldehidoa (B) sortzen da 300 Can gas
fasean (A ' B + H2). 300 Can KP = 1,04 atm da. Erreaktorera % 50 Az eta % 50 inertez
osatutako nahastea sartzen bada, kalkula dezagun orekako bihurtzemaila 1 atmko
presioan.
Ebazpena
Osagaienmasabalantzeaeginez,taulahaubetetzenda:(NInerte=NA,0izanik)
Osagaia
t=0(molak)
Orekanmolak
NA,0
NA,0(1XA,E)
yi
( 1 X A ,E )
(2 + X )
A ,E
NA,0XA,E
X A ,E
(2 + X )
A ,E
H2
NA,0XA,E
X A ,E
(2 + X )
A ,E
Inertea
NA,0
NA,0
(2 + X A,E )
Sistemaosoa
2NA,0
NA,0(2+XA,E)
Orekakonstantearenadierazpeneanosagaienmolfrakzioakordezkatzenbadira,adierazpen
honetaraheltzenda:
X A ,E X A ,E
2 + X EA 2 + X A ,E
1,04 =
1 X A ,E
2 + X A ,E
ekuazioahaztapenezebaztenbada,X
A,E =0,786lortzenda.
Ikusten denez, gasfaseko erreakzioan inertea gehitzeak orekako bihurtzemailan eragina

dauka.Adibidehonetann>0denez,orekakobihurtzemailahanditzealortuda,bainan<
0balitz,txikituegingolitzateke.
289
Arestian ikusitako adibideetan lortutako emaitzak Le Chatelieren printzipioarekin azaltzen

dira. Printzipio horrekin, orekako bihurtzemailari buruzkoondorio laburtuak 15.1 taulan
azaltzendiraateradaitezkegasfasekoerreakzioitzulgarrietarako.
15.1 Taula. Gasfaseko erreakzio itzulgarrietan, orekako bihurtzemailan hainbat aldagaik
duteneragina.
>0
<0
Aldagaia
Presioa
Presioa
Inerteakgehitu
Erreaktiboakgehitu
Produktuakgehitu
Presioa
Presioa
Inerteakgehitu
Erreaktiboakgehitu
Produktuakgehitu
Aldaketa XA,E
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+:handitu.
:txikitu.
15.9 KONSTANTE ZINETIKOAREN ETA OREKAKONSTANTEAREN ARTEKO

ERLAZIOA
Erreakzioarenmekanismoaetapabakarrekoabada(oinarrizkoabada),orekakonstantearen
(K)etakonstantezinetikoen(k1etak2)artekoerlazioazuzenada.
Adibidez,
NO2(g) +ClNO(g)
ClNO2(g) +NO(g)
k1
k2
oinarrizkoerreakzioan,eskuinerakoetaezkerrerakonoranzkoetangertatzendirenerreakzio
r1 = k1 CClNO2 CNO eta r2 = k2 CNO2 CClNO dira,hurrenezhurren.
erdienabiadurak
Orekakonstanteaondokoada:
K=
Orekalortzendenean,r1 =r2izanik,
C NO2 ,E CClNO ,E
CClNO2 ,E CNO ,E
(15.23)
CNO ,E CClNO ,E
k2
=K = 2
betetzenda.Horrelakokasuetan,
k1
CClNO2 ,E C NO ,E
ekuaziozinetikoabimodutanidatzdaiteke:
r = r1 r2 = k1 CClNO2 C NO k 2 C NO2 CClNO
C NO CClNO
r = k1 CClNO2 C NO 2
(15.24)
(15.25)
r = r1 r2 = k1 CClNO2 C NO k 2 C NO2 CClNO
C NO CClNO
r = k1 CClNO2 C NO 2
290
15.5adibidea
A'Serreakzioitzulgarrialikidoegoerangertatzenda45Can.Oinarrizkoerreakzioabada,
lordezaguntenperaturahorretarakoekuaziozinetikoa.
Datuak:25Can,orekakonstanteaK=12,2;25Caneskuinerakoerreakzioarenkonstante
zinetikoa k1 = 1,2 h1; erreakzioberoaren batezbestekoa Hr = 14,4 kcal/mol; Aktibazio
energiaEa=15kcal/mol.
Ebazpena
Oinarrizko erreakzioa bada, osagai bakoitzaren ordena partziala eta koefiziente
estekiometrikoakbatdatoz.
C
k
( rA ) = k1 C A k2 C S = k1 C A S , 1 = K izanik.
K k2
1,2 15103 1
1
45Cank1: ln
; k1 (45 C ) = 5,94h1 da.
1,98 298 318

k45
12,2 14,4103 1
1
=
45CanK: ln
; K (45 C ) = 2,63 da.

KT
1,98
298
318
Ondorioz,k2(45C)=5,94/2,63=2,26h1da.
Ekuaziozinetikoahauda:
( rA ) ( mol lh ) = 5,94C A 2,26C S = 5,94C A
CS
2,63
291
292
16.GAIA
ERREAKTOREKIMIKOAKDISEINATZEKO
OINARRIAK
Erreaktorekimikoakdiseinatzekooinarriak
294
Erreaktore kimikoa erreakzio kimikoak egiteko ekipoa da. Forma, tamaina eta egitura
desberdinekoak izan daitezke. Instalazio edo prozesu kimikoen oinarria da, lehengaietatik
abiatuzazkenburukoproduktudirenkonposatukimikoakhanlortzenbaitira.
Erreaktore kimikoaren diseinua egiteko orduan, ingeniaritza kimikoaren kontzeptu ugari
erabiltzen dira. Adibidez, erreaktore barruko fluidodinamika diseinatzeko, mugimendu
kantitatearen transferentzia nola gauzatzen den aztertu behar da; erreaktore barruko eta
denboran zeharreko tenperaturaprofilak kalkulatzeko, berotransmisioa eta energiaren
iraupenaren legea aplikatu behar dira; erreaktibo eta produktuen arteko nahastemaila
diseinatzeko,masatransferentziaaztertubeharda.
16.1 irudian agertzen dira erreaktore kimikoaren diseinuan eragiten duten faktoreak eta
beharrezkoadeninformazioa.
ERREAKTOREKIMIKOENDISEINUA
MUGIMENDU
MASA
KANTITATEAREN BEROTRANSMISIOA
TRANSFERENTZIA
TRANSFERENTZIA
ZINETIKAKIMIKOA
TERMODINAMIKA
16.1irudia.Erreaktorekimikoendiseinuaoinarritzendeningeniaritzakimikoarenarloak.
Erreaktorekimikoarenfuntzionagusiakhauekdira:
o Erreaktiboen arteko kontaktua laguntzea (fluxu mota egokia), erreakzioa gauzatzeko
erreaktiboenartekokontaktuakonaizanbeharduelako.
o Erreaktiboen arteko kontaktudenbora egokia eskaintzea, bihurtzemaila egokia
lortzeko.
o Erreakzioatenperatura,presioetakonposizioegokietangauzatuahalizatea,erreakzio
abiaduraetabihurtzemailaegokiaklortuahalizateko.
Erreaktorearendiseinuaingeniarikimikoarenardurada.Erreaktorearendiseinuarenhelburu
nagusia ekipoaren tamaina kalkulatzea da. Horretarako, hainbat faktoreren eragina
dagoenez, diseinuaren ardura da agertzen diren aukeren arteko aukera egitea. Erreaktore
kimikoarendiseinuaegitekoorduan,aldagaihauekhartubehardirakontuan:
o Lehengaiaren purutasuna eta konposizioa. Oso diluitua badator, erreaktorearen
bolumenahandiaizangoda,emarihandiakerabilibehardituelako;osokontzentratua
badator,erreaktoreisotermikoanlanegiteazailduegindezake,erreakzioberoahandia
izanbaitaiteke.
o Prozesuaren eskala. Zein ekoizpenmailatarako diseinatuko da? Eskala txikikoa bada
(kg/egun), era ezjarraituan lan egin dezake, eta eskala handiko ekoizpena nahi bada
(t/egun),berriz,jarraiandihardutenerreaktoreakkomenigarriagoakdira.
o Katalizatzailebeharrikbaaldago?Erreakziobatzukkatalizatzailerikgabeosogeldoak
dira,etatamainahandikoekipoakbehardituzte;bestebatzuetan,produktujakinbat
295
lortzekoerreakziohautakorraizatekokatalizatzaileakerabilibehardira.Horrelakoetan,
lanerakobaldintzaegokienakzehaztubehardira.
o Inerteak elikatzea onuragarria al da? Sarri, tenperaturaren kontrola errazteko edo
orekakobihurtzemailahanditzeko,inerteaksartzendiraerreaktorera.
o Prozesujarraituanalaezjarraituanlanegiteakomenida?
o Erreaktoremotaaukeratu.
o Erreaktorearentamainakalkulatu.
o Ingurunearekin energia trukatu beharrik dagoen aztertu. Honen arabera, erreaktore
motaaukeratudaiteke.
o Birziklaziorikbehardenaztertu.
o Erreaktoreirteerako nahastea bereizteko edo arazteko ekiporik behar den aztertu.
Erreaktoreak bihurtzemaila handiagoz lan egiten badu, ondorengo arazteekipoak
saihestudaitezke.
o Erreakziosistemanmaterialarriskutsurikdagoenaztertu,haiekinlanegiteakbaldintza
bereziakeskatzenbaititu.
16.1ERREAKTOREKIMIKOENSAILKAPENA
Erreakzio kimikoa gauzatzen den ingurune oro erreaktore kimikoa dela ohartzen bagara,
motaaskotakoakaurkidaitezkeegunerokobizitzan.Bazkariaegitekolapikoak,zigarroaketa
berogailu katalitikoak erreaktore kimikoak dira. Industriako erreaktore kimikoak ere mota,
tamainaetaformaaskotakoakdira.Gainera,industriamailakoerreakzioakegiteko,hainbat
erreaktoremotaerabiltzendira.
Erreaktore kimikoen sailkapena egiteko orduan, hainbat irizpide erabil daitezke. Hona
hemen irizpide batzuen araberako erreaktore kimikoen sailkapenak (irizpide gehiago ere
badaude,noski):
a)Erreaktoreandaudenfaseenarabera
Erreaktorebarruanerreaktiboaketaproduktuakdaudealdibereanuneoro.Haienfaseen
arabera, erreaktore homogeneoak (nahastea fase bakarrean dagoenean) zein
heterogeneoak (nahastean bi fase edo gehiago daudenean) izan daitezke. Ohikoena,
likido edo gasfasean lan egitea da, nahiz eta solidoegoerako erreakzio batzuk egon
badauden.
b)Eragiketarenarabera
Irizpidehonenarabera,erreaktoreakezjarraituak,jarraituakedotartekoakizandaitezke.
Lehen motako erreaktoreak ekoizpenmaila txikietarako aproposak dira, eta laborategian
erabiltzendiraerreakziokimikoenekuaziozinetikoaklortzeko.Erreaktorejarraituak,aldiz,
ekoizpenmaila handietarako aproposak dira, eta produktuaren uniformetasuna
bermatzendute.Tartekoerreaktoreakerreakziofinkatubatzuetarakoerabiltzendira,eta
eskalahandikoak(altzairugintza)zeintxikikoak(jakienekoizpena)izandaitezke.
c)Nahastemotarenarabera
Irizpide honen arabera, erreaktoreak tangaerakoak edo hodiformakoak izan daitezke.
Lehenmotakoerreaktorean,nahasteosoaondonahasitadago,horretarakoirabiatzaileak
296
erabiltzenbaitira.Hodiformakoerreaktoreetan,aldiz,ezdanahasterikgertatzenjarioaren
norabidean.
d)Berotrukearenarabera
Erreaktore kimikoak isotermikoak dira erreaktore osoko tenperatura konstante
mantentzen bada. Erreaktorearen hormak ingurunearekiko termikoki isolatuta badaude,
erreaktoreadiabatikoadelaesatenda.Erreaktoreakingurunearekinberoatrukatzenbadu
bainaisotermikotasunarieutsigabe,ezadiabatikoaetaezisotermikoadelaesatenda.
e)Katalizatzaileenerabilerarenarabera
Erreakzio kimiko asko ezin dira gauzatu katalizatzailerik gabe baldintza normaletan,
erreakzioabiaduraosomotelabaituteedohautakortasuneskasabaitute.Katalizatzailerik
gabedihardutenerreaktorekimikoeierreaktorehomogeneoderitze.Aldiz,katalizatzaileak
erabiltzendituztenerreaktorekimikoakerreaktorekatalitikoakdira.
16.2ERREAKTOREKIMIKOENOINARRIZKOEKUAZIOAK
Erreaktore kimikoetan, beste sistemetan bezala, mugimendu kantitatearen, masaren eta
energiareniraupenarenlegeakbetetzendira.Ondoren,masarenetaenergiareniraupenaren
legeorokorrakazaldukodira.
16.2.1Masareniraupenarenlegea
sartu
irten
dV
16.2irudia.NahastearendVbolumenelementuamasareniraupenarenlegerako.
Demagun V bolumeneko erreaktore osoaren zati txiki bat, dV bolumenelementua, eta
erreaktorean erreaktibo eta produktuen nahastea dagoela (16.2 irudia). A osagaia
erreakzioanpartehartzenduenkonposatukimikoabada,masabalantzehaudagokio1:
Aren
Aren
Aren
Aren
METATZEabiadura = SARTZEabiadura IRTETEabiadura SORTZE/DESAGERTZEabiadura

dV bolumenean dV bolumenera dV bolumenetik
dV bolumenean
dNA
= FA ,sartu FA ,irten ( rA )dV
dt
(16.1)
Aosagaiaerreaktiboabada,desagertuegingodadVbolumenelementuan;produktuabada,
aldiz,sortuegingoda.Horregatik,desagertzendeneanzeinunegatiboa()erabilikoda,eta
sortzendenean,berriz,zeinupositiboa(+)erabilibeharda.
Adierazpen orokor hori erreaktore mota guztientzat betetzen da. Hala ere, kasu partikular
batzukaipatukodira:
Erreaktoreezjarraituabada:Sartu=Irten=0izangolirateke.
Egoerageldikorreanbadihardu:Metatzea=0da.
1
Ohargaitezen4.1ataleanikusitakoadierazpendela,besteerabatenmoldatutaegonarren.
297
16.2.1.1Nahasteerreaktoreidealak
Erreaktoreko nahastea irabiatzaile batez oso ondo nahasia mantentzen bada, jo daiteke
erreaktore osoko kondizioak berdinak direla. Hau da, erreaktoreko dV bolumenelementu
guztietantenperaturaetakontzentrazioaberdinadenez,erreakzioabiaduraereberdinada,
eta,ondorioz,masabalantzeaerreaktoreosoari(V)egindakioke.
V
dV
16.3irudia.Nahasteerreaktoreideala.
16.2.1.2Hodiformakoerreaktoreidealak
Nahasteaerreaktoreadenhodianaurreradoanheinean,konposizioaetatenperaturaaldatu
egitendira.Horregatik,masabalantzeaegitekoorduan,erreaktorekozatitxikibataukeratu
beharda,dV.
dV
16.4irudia.Hodiformakoerreaktoreideala.
Masareniraupenarenlegea,beraz,dVbolumenelementuaridagokionzatianeginbeharda,
etaerreaktorearenbolumenosorahedatubehardaintegralarenbidez.
16.2.2Energiareniraupenarenlegea
Ohiko erreaktore kimikoetan energiaren iraupenaren legea aztertzean, energia

mekanikoaren terminoak (zinetikoa, potentziala eta lana) arbuiagarriak dira termino
entalpikoenaldean.Horregatik,energiaentalpikoareniraupenarenlegeaerabiltzenda:
dV
sartu
irten
16.5irudia.NahastearendVbolumendiferentzialaenergiareniraupenarenlegerako.
298
energiaren
energiaren energiaren
METATZEabiadura = SARTZEabiadura IRTETEabiadura

dV bolumenean dV bolumenera dV bolumenetik
energiaren
energiaren
SORTZE/XURGATZEabiadura TRUKATZEabiadura
dV bolumenean
dV bolumenean

Energia/t
dE
= ( F CP ) sartu Tsarrera ( F CP )irten Tirteera + ( Hr )( rA )dV Q
dt
(16.2)
Adierazpenorokorhonetan,sarrerakoetairteerakoterminoakmasajarioarekinsartzeneta
irteten diren entalpiak dira. Sortze/Xurgatzeterminoari dagokionez, erreakzio kimikoa
exotermikoabada,zeinupositiboa(+)erabilikoda(beroasortzenbaita),etazeinunegatiboa
() erabiliko da endotermikoa denean (beroa xurgatzen baitu). Azkenik, ingurunearekin
berotrukagailuen bitartez trukatzen duen beroa zenbatzen du trukatzeterminoak, eta (+)
zeinuadaukaberotuegitendeneaneta()hoztuegitendenean.
dVbolumenelementuanenergiahausortzenedoxurgatzendaerreakziokimikoagatik:
( Hr )( rA )dV
(16.3)
Masarekingertatzendenmoduan,kasupartikularrakizandaitezke:
Erreaktoreezjarraituabada:Sartu=Irten=0.
Egoerageldikorreanbadihardu:Metatzea=0.
Erreaktoreadiabatikoabada,Trukatzea=0.
16.3ERREAKTOREAKDISEINATZEKOALDAGAIAK
Erreakzio kimiko bat bihurtzemaila finkatu bateraino irits dadin erreaktoreak izan behar
duen tamaina kalkulatzea da erreaktorediseinuaren helburu nagusia, betiere elikadura,
tenperaturaetakondiziofinkatubatzuetanlaneginez.
Erreaktoreakdiseinatzean,ezinbestekoadabertanegitendirenerreakziokimikoenekuazio
zinetikoa ezagutzea, masa zein energiabalantzeetan agertzen baita termino hori. Aldagai
horretaz gainera, beste batzuk ere jakin behar dira erreaktorea diseinatzeko. Ondoren
azalduko dira erreaktore ezjarraitu eta jarraituak diseinatzeko erabiltzen diren diseinu
aldagaiak.
16.3.1Erreaktoreezjarraitua
Erreaktoremota honen ezaugarri nagusia da ez duela egoera geldikorrean lan egiten. Hori
dela eta, diseinuko aldagai garrantzitsuena erreakziodenbora da. Era ezjarraituan
diharduen erreaktore mota ohikoena nahasteerreaktore ezjarraitua da. Erreaktore honen
diseinuanerabilibeharrekoaldagaiak16.6irudianagertzendira.
299
tR,erreakziodenbora(denbora)
Ni,iosagaiarenmolak(mol)
V,nahasteakbetetzenduenbolumena(erreaktorearen
bolumena)(bolumena)
Ci,iosagaiarenkontzentrazioa(mol/bolumena)
Xi,iosagaiarenbihurtzemaila
T,tenperatura
(ri),iosagaiarenerreakzioabiadura(mol/denborabolumena)
V
.
16.6irudia.Erreaktoreezjarraituadiseinatzekoerabiltzendirenaldagaiak.
16.3.2Erreaktorejarraitua
Erreaktore jarraituak egoera geldikorrean erabiltzen dira (hasierako eta amaierako aldiak
salbuespenakdira).Erreaktorejarraituenmuturrekobikonfigurazioaknahasteerreaktoreak
etahodiformakoerreaktoreakdira.16.7irudianagertzendiraerreaktorejarraitueneskema,
etadiseinuanerabiltzekoaldagaiak.
Fi,iosagaiarenemarimolarra(mol/denbora)
V,nahasteakbetetzenduenbolumena
(erreaktorearenbolumena)(bolumena)
Ci,iosagaiarenkontzentrazioa(mol/denbora)
Q,erreaktorerasartzendenemaribolumetrikoa
(bolumena/denbora)
,denboraespaziala(denbora)
Xi,iosagaiarenbihurtzemaila
T,tenperatura
(ri),iosgaiarenerreakzioabiadura
(mol/denborabolumena)
16.7irudia.Erreaktorejarraituakdiseinatzekoerabiltzendirenaldagaiak.
Erreaktore jarraituan, erreaktorera sartzen den korrontearen osagai bakoitzaren emari

molarra (Fi) osagaiaren kontzentrazioaren (Ci) eta emari bolumetriko osoaren (Q) arabera
idatzdaiteke:
) (
) (
Fi mol t = C i mol bol Q bol t
(16.4)
Aipagarria da erreaktore jarraituen egoera geldikorreko eragiketan ez duela zentzurik

denbora kronologikoa (t) erabiltzeak. Aldagai horren ordez, denbora espazial () izeneko
aldagaiaerabiltzenda.
(16.5)
Nahasteak betetzen duen V bolumenaren eta erreaktorera sartzen den Q emari

bolumetrikoaren arteko erlazioa da denbora espaziala (sarrerako T eta P kondizioetan
neurtuak). Erreaktorearen bolumen bereko elikadura tratatzeko beharko litzatekeen
denbora da denbora espaziala. Adibidez, 30 minko denbora espazialak adierazten du
erreaktorearenbolumenarenadinakoelikadurabolumenatratatudela30minutuan.
Erreaktorejarraituetanjarioakerabiltzendirenez,bihurtzemailaerahonetandefinitzenda:
300
XA =
FA ,0 FA
FA ,0
(16.6)
16.1 EKOIZPENA
Denbora unitateko produktuaren kantitate bat lortzea edo lehengaia desagertzea izan
daiteke erreaktore kimikoen helburua. Lehenengo kasuaren adibideak (produktua ekoizten
duten prozesuak) azido sulfurikoa edo metanola ekoizteko erreaktoreak izan daitezke.
Osagai kutsatzaile bat erreakzio kimikoz desagerrarazi nahi denean (adibidez, lindanoaren
eliminazioa), helburu nagusia erreaktiboa desagertzea da. Erreaktibo eta produktuak
erreakzioaren estekiometriaz lotuta daudenez, aurrerantzean, sortzen ari den
produktuarekikodefinitukodaerreaktorearenekoizpena.
aA rR erreakzio sinplearentzat, erreaktorean denboratarte batean (1 ordu, 1 egun, 1
urte)lortudenRproduktukantitatea(moledomasa)daRproduktuarenekoizpena(PR).
16.4.1Ekoizpenaerreaktorejarraituan
Erreaktore jarraituan, produktuz aberatsa den korrontea irteten da une oro erreaktoretik.
Horregatik, Rren ekoizpenabiadura (FR) erabiltzen da, denboraunitateko lortzen den
ekoizpena,alegia.tdenboratartekoRrenekoizpena,berriz,PRbezalaadieraztenda.
FA,0(mol/t)
Q(l/t)
CA,0(mol/l)
FR,0(mol/t)=0(maiz)
XA
FR(mol/l)
16.8irudia. Erreaktore jarraituko R produktuaren ekoizpenabiadura eta t tarteko

ekoizpenakalkulatzekoaldagaiak.
ErreaktorejarraituanRproduktuarenekoizpenabiadurahonelakalkulatzenda:
r
r
FR mol t = FR ,0 + FA ,0 X A = FR ,0 + QC A ,0 X A
a
a
(16.7)
ttartekoekoizpena,berriz:
r
PR ( mol ) = tFR ,0 + QC A ,0 X A
a
(16.8)
16.1adibidea
Erreaktore jarraitu batera 1000 l/h erreaktibo sartzen da, CA0 = 2 mol/l izanik. A 2R
erreakzioagertatzendaRproduktuaekoizteko.ErreaktorearenirteeranXA =0,70neurtzen
bada,kalkuladitzagun(a)Rrenekoizpenabiadura;(b)egunbakoitzekoRrenekoizpena.
Ebazpena
(a)Leheniketabehin,elikadurakorrontekoAlehengaiarenemarimolarrakalkulatukoda:
301
FA0 = QC A0 = 10002 = 2000 mol/h

Erreakzioaren estekiometria kontuan hartuta, hau da R produktuaren emari molarra
(ekoizpenabiadura)erreaktoreirteeran:
FR = FR0 + 2FA0 X A = 220000,7 = 2800mol/h .

(b)EgunosobateanlortzendenRrenekoizpenaPR=280024=67,2kmolda.
16.4.2Ekoizpenaerreaktoreezjarraituan
Erreaktore ezjarraituaren eragiketa ziklikoa da, hau da, kargaka dihardu. Hori dela eta,
ziklokoekoizpena (PZ,R)erabiltzendaekoizpenaadierazteko.Halaber, tdenboratarteanN
ziklogauzatubadira,tartehorretakoekoizpenaNrenaraberakalkulatukoda.
t=0
NA,0(mol)
NR,0(mol)
CA,0(mol/l)
CR,0(mol/l)
t=tR
XA
NR(mol)
CR(mol/l)
16.9irudia. Erreaktore ezjarraituko R produktuaren zikloko ekoizpena eta t tarteko

ekoizpena.
ZiklokoRrenekoizpena:
r
r
PZ ,R mol ziklo = NR ,0 + NA ,0 X A = NR ,0 + V C A ,0 X A
a
a
(16.9)
ttarteanRrenekoizpena,Nzikloburutubadira:
r
PR (mol) = NR ,0 + N NA ,0 X A
a
(16.10)
16.2adibidea
Erreaktore ezjarraitu batera 1000 mol A sartzen dira, A 2R erreakzioaren bidez R
produktua ekoizteko. XA = 0,70 izan arte lanean dihardu (4 h). Une horretan, erreaktorea
hustuegitenda,garbituetaberrirobigarrenziklobathastenda;2hkodenborahilaizandu.
Kalkuladitzagun(a)ziklobakoitzekoRrenekoizpena;(b)egunbakoitzekoRrenekoizpena.
Ebazpena
(a) ZiklobatenamaieranerreaktoreandagoenR:
NR = NR0 + 2NA0 X A = 210000,7 = 1400mol da.
Beraz,PZ,R=1400mol/ziklo
(b)Ziklobakoitzareniraupena6hda:erreakzioak4hirautendu.Denborahila2hkoada.
Beraz,zikloak6hirautenbadu,egunosoan(24h)4zikloosobetetzendira.
Horrela,PR=41400=5600mol/egunekoekoizpenalortzenda.
302
17.GAIA
ERREAKTOREEZJARRAITUIDEALA
Erreaktoreezjarraituideala
304
Erreaktore ezjarraitua laborategian ekuazio zinetikoak lortzeko gehien erabiltzen den

erreaktore mota da. Industrian, ekoizpen txikiak egiteko erabiltzen da (industria
farmazeutikoan, adibidez), batez ere likidofaseko erreakzioak direnean. Katalizatzaile
solidoaesekitabehardutenerreakzioakgauzatzekoereerabiltzendira.
t=0
NA,0(mol)
CA,0(mol/l)
t=tR
XA
NA(mol)
NR(mol)
molak
Erreaktoremotahorretan,lehengaiak(erreaktiboak)hasieransartzendiraerreaktorera,eta
denbora batez (erreakziodenbora) erreakzioa gauzatzen uzten da. Erreakzioa amaitzean,
bihurtu gabeko lehengai eta produktuen nahastea irteten da erreaktoretik. Urrats horien
guztienbatuketazikloada;behinetaberriroerrepikatzenda,etazikloentarteandenborahil
bat egoten da (lehengaien karga, hustuketa eta abar egiteko behar den denbora ez
produktiboa). 17.1 irudian ikus daiteke egoera ezgeldikorrean diharduten erreaktoreen
diseinua egiteko beharrezkoak diren aldagaiak eta denboran zehar erreaktore barruan
erreaktiboek(A)etaproduktuek(R)dutenbilakaera.
NR
NA
erreakziodenbora tR
17.1irudia. Erreaktore ezjarraitua eta erreakzioak irauten duen denboran erreaktibo (A)
etaproduktu(R)molenaldaketa.
Horrelako erreaktoreak diseinatzeko orduan, erreaktore ideala dela jotzen da, hau da,
erreaktorean lortzen den nahastea ideala dela. Horren ondorioz, erreaktoreko bolumen
elementuguztietanbaldintzaberdinakdaude.Horibetedadin,ezinbestekoadanahastearen
irabiaketa egokia izatea. 17. gaian erreakzioak homogeneoak direla hartuko da, eta beraz,
ekuaziozinetikoa15.10ekuazioabezalakoaizangoda1.
17.1 ERREAKTOREEZJARRAITUIDEALARENDISEINUA:MASABALANTZEA
Demagun A osagaiarekiko n ordena partzialeko aA rRerreakzio homogeneoa gauzatzen
dela,etaekuaziozinetikoarenadierazpena(rA)=kCAnjakinadela(hauda,ketanezagutzen
dira).
Arenbihurtzemailarendefinizioarenarabera,unebateanbihurtugabekoArenmolakhonela
kalkulatzendira:
NA = NA ,0 (1 X A )
(17.1)
dNA = NA ,0 dX A
(17.2)
Adierazpenhorideribatzenbada:
Ekuaziozinetikoa,CAbihurtzemailazordezkatzenbada,honelaidatzikoda:
A+B+produktuakerreakziohomogeneoarenekuaziozinetikoa ( rA ) =
da.
305
dC A
= kC An C Bm " idazten
dt
( rA ) = kC An = kC An,0 (1 X A )
(17.3)
Erreaktore barruan nahasteak betetzen duen bolumena konstantea bada (adibidez, likido
fasekoerreakzioetan,edogasfasekoerreakzioetan,molaldaketarikezbadago((r+s+)
(a+b+)=n=0bada)):
NA NA ,0 (1 X A )
=
V
V
(17.4)
C A = C A ,0 (1 X A )
(17.5)
Hau da, edozein unetan Aren kontzentrazioaren eta bihurtzemailaren arteko erlazioa
zuzenada.
Nahasteak betetzen duen bolumena aldakorra izan daiteke, ordea. Adibidez, gasfaseko
erreakzioan molaldaketa badago (n 0 bada), nahasteak hasieran betetzen duen
bolumena(V0)etaedozeinunetanbetetzenduena(V)desberdinakizangodira,tenperatura
etapresiokonstanteanlanegitenbada.
Bihurtzemailarekinbolumenalinealkialdatzendelasuposatzenbada2:
V = V0 (1 + A X A )
(17.6)
Abolumenarengehienezkoaldaketamailaizanik,dimentsiogabea:
A =
Vnahastea ( X A = 1) Vnahastea ( X A = 0)
Vnahastea ( X A = 0)
(17.7)
A<0denean,nahasteakbetetzenduenbolumenatxikituzdoa(gasfaseann<0bada).
A = 0 denean, nahasteak betetzen duen bolumena konstantea da (likidofasean eta gas
faseann=0bada).
A>0denean,nahasteakbetetzenduenbolumenahandituzdoa(gasfaseann>0bada).
Hori guztia kontuan izanik, nahasteak betetzen duen bolumena aldakorra denez, edozein
unetakoArenkontzentrazioahasierakokontzentrazioarekinerlazionatzean,adierazpenhau
lortzenda:
NA NA ,0 (1 X A )
=
V V0 (1 + A X A )
(17.8)
CA =
C A ,0 (1 X A )
(1 + A X A )
(17.9)
Gasfaseko erreakzioan tenperatura eta presioa aldatatuko balira, nahastearen bolumena honela aldatuko
T P0
.
T
0 P
litzateke: V = V0 (1 + A X A )
aldaketa ematen du;
( T T ) (P P )
eta
(1 + A X A )
terminoak molaldaketak sortutako bolumen
terminoek tenperatura eta presioaldaketak sortutako bolumen
aldaketaematendute.
306
17.1adibidea
2A B erreakzioa gasfasean gauzatzen da, tenperatura eta presio konstantean. Kalkula
dezagunArenbalioa:
(a)
(b)
(c)
(d)
(e)
100molA+0molBsartzenbadira
100molA+20molBsartzenbadira
100molA+20molB+20molinertesartzenbadira
A2Berreakzioaizanik,100molA+0molBsartzenbadira
A2Berreakzioaizanik,100molA+20molB+20molinertesartzenbadira
Ebazpena
(a)
molak
XA=0
XA=1
A
100
0
B
0
50
Guztira
100
50
molak
XA=0
XA=1
A
100
0
B
20
70
Guztira
120
70
A = 0,417
molak
XA=0
XA=1
A
100
0
B
20
70
Inertea
20
20
Guztira
140
90
molak
XA=0
XA=1
A
100
0
B
0
200
molak
XA=0
XA=1
A
100
0
A = 0,5
(b)
(c)
A = 0,357
(d)
Guztira
100
200
A = +1
(e)
B
20
220
Inertea
20
20
Guztira
140
240
A = +0,714
Ikusten den bezala, gasfaseko erreakzioetan inerteak eragina dauka nahastean betetzen
duen bolumenean. n < 0 bada, inertea sartzean bolumena gutxiago txikitzen da; n > 0
balitz,inertearenpresentziakbolumenagutxiagohanditukoluke.
17.2adibidea
2ABerreakzioagasfaseangauzatzendatenperaturaetapresiokonstantean.Erreaktore
ezjarraituaNA,0=2moletaNB,0=1molezbetetzenda1atmeta298Kean.Kalkuladitzagun
Aosagaiaren%75ekerreakzionatuduenunekoAetaBrenkontzentrazioak.
Ebazpena
Gasfasekonahasteakhasieranbetetzenduenbolumena:
V0=3(mol)0,082(atml/Kmol)298(K)/1(atm)=73,3lda.
CA,0=2,73102mol/l etaCB,0=1,36102mol/ldira.HasierakouneanM=CB,0/CA,0=0,5da.
Leheniketabehin,Akalkulatukoda:A=1/3,alegia.
Beraz, V = V0 1 1 3 X A erlazioabetetzenda.
307
C (1 X A )
C A = A ,0
(1 + A X A )
CB =
C A ,0 M + 1 2 X A
(1 + A X A )
2,73102 (1 0,75 )
=
= 9,1103 mol l
C
A
1
1 30,75
2,73102 0,5 + 1 20,75
mol
= 3,185102
CB =
l
1
1 30,75
ErreaktoreezjarraituanAosagaimugatzailearenmasabalantzeaegitenbada(mol/t):
DesagertzendirenAmolak=MetatutakoAmolak(mol/t)
dNA
= ( rA )V
dt
(17.10)
Bihurtzemaila aldagaitzat aukeratzen bada, eta bolumenak jasan dezakeen aldaketa

kontuanhartzenbada,erreaktoreezjarraituidealarendiseinuekuazioalortzenda:
XA
C A ,0
dX A
= tR 3
( rA )(1 + A X A )
(17.11)
Ohartugaitezenbolumenaldaketarikezbadago,A=0dela.
Diseinuekuazioak hau adierazten du: erreakzioak zenbat denbora iraun behar duen
hasierako kondizio batzuekin bihurtzemaila jakin bat lortzeko; erreakziodenbora, alegia.
17.4ekuaziokointegralaebazteko,ekuaziozinetikoakjakinaizanbehardunahitaez,hauda,
konstantezinetikoaketaerreakzioordenakezagunakizanbehardute.
Diseinuekuazioa analitikoki edo grafikoki ebatz daiteke. Integrala zuzenean ebatz
daitekeenean hobetsiko da ebazpen analitikoa, eta, ezinezkoa denean, ebazpen grafikoa
erabilikoda.Grafikokiebazteko,
C A ,0
vs X A
( rA )(1 + A X A )
kurbamarraztukoda,eta[0XA]tartekokurbarenazpikoazalerakadieraztenduerreakzioak
zenbatiraunbeharduen.Bolumenaldaketarikezbalego,
C A ,0
vs X A
( rA )
kurbarekinlaneginbeharkolitzateke.
Hemendik aurrerako azalpenak sinplifikatzeko, bolumenaldaketarik gabeko (A = 0) eta
( rA ) = kC An erakoekuazio zinetikoa dagokion erreakzioa hartuko da eredutzat. Gainera, A
osagaia bihurtu gabe sartuko dela hartuko da (XA,0 = 0). Hala, hemendik aurrerako
azalpenetan,ekuaziozinetikoetadiseinuekuaziohauekerabilikodira.
3
Gasfaseko erreakzioan tenperatura eta presioa aldatatuko balira, diseinuekuazioa hau izango litzateke:
XA
C A ,0
(
0
dX A
T P
rA )(1 + A X A ) 0
T0 P
= tR .
308
( rA ) = kC An = kC An,0 (1 X A )
(17.12)
XA
C A ,0
dX A
=t
( rA ) R
(17.13)
Bolumenaldaketabalego,prozeduraberdinarijarraitubeharkolitzaioke.
17.2 ERREAKTOREISOTERMIKOA
Erreakzioak irauten duen denboratarte osoan tenperatura aldatzen ez bada, konstante
zinetikoaere(k)ezdaaldatuko,etadiseinuekuaziokointegraletikkanporaateradaiteke.
XA
C A ,0
dX A
n
n = tR
k
C A ,0 (1 X A )
(17.14)
17.2.1Ebazpenanalitikoa
Diseinuekuazioan erreakzioordena (n) ezaguna bada, integralak ebazpen analitiko sinplea

izan dezake, batez ere n = 0, 1 edo 2 den kasuetarako. Ondoren agertzen dira ordena
horientzatlortzendirenekuaziointegratuak17.1taulan:
17.1Taula.Ohikoordenetarakomasabalantzearenformaintegratua.
Ordena
Adierazpenintegratuak
C A ,0
X A
k
(17.15)
X A = kC A ,0 tR
(17.15.a)
C A = C A ,0 ktR
(17.15.b)
tR =
n=0
1 1
tR = ln
k 1 XA
n=1
(17.16)
X A = 1 e k t R
(17.16.a)
C A = C A ,0 e ktR
(17.16.b)
tR =
n=2
1 XA
kC A ,0 1 X A
XA =
(17.17)
kC A ,0 tR
1 + kC A ,0 tR
kC A ,0tR
C A = C A ,0 1
1 + kC A ,0tR
309
(17.17.a)
(17.17.b)
17.2.2Ebazpengrafikoa
C A ,0
vsXAkurbamarraztubeharda,
(rA )
XA =0etalortunahidenXAtartean.Kurbarenazpikoazaleraerreakzioalaneanedukibehar
den erreakziodenbora da (tR). 17.2 irudian agertzen den azalera ilunduak ematen du XA
bihurtzemailalortzekoerreakziodenbora.
Aipatudenbezala,diseinuekuazioagrafikokiebazteko,
C A ,0
( rA )
azalera =tR
0
XA
XA
17.2irudia.Erreaktoreezjarraituisotermoarendiseinuekuazioarenebazpengrafikoa.
17.3adibidea
Erreaktore isotermo batean A 2B likidofaseko erreakzioa gauzatzen da. Erreakzioaren
ekuaziozinetikoa(rA)(mol/lh)=2CAda.Erreaktorea2mol/lAosagaiazbetetzenda.Kalkula
ditzagun(a)%60kobihurtzemailalortzekobehardenerreakziodenbora(b)0,2ordulanean
aritzen bada, erreaktoreko nahastearen konposizioa (c) 0,2 ordu lanean jardun ondoren 5
molBlortunahibada,erreaktoreakzerbolumenizanbeharduen.
Ebazpenanalitikoa
Likidofasekoerreakzioaizanik,ezdabolumenaldaketariknabarituko(A=0).
EkuaziozinetikoahonelaidaztendaXArenfuntzioan:
(rA)(mol/lh)=2CA=2CA,0(1XA)
0,6
(a) tR = C A ,0
dX A
1 1
= ln
= 0,458 h iraunbehardu.
2 C A ,0 (1 X A ) 2 1 0,6
(b)0,2ordulaneanjardundakoanzerbihurtzemailalortzendenkalkulatukoda:
XA
2 h = C A ,0
dX A
2 C A ,0 (1 X A )
1 1
0,2 h = ln
; X A = 0,33 bihurtzemailalortzenda.
2 1 XA
AetaBrenmasabalantzeetatik,amaieranAetaBrenmolaklortzendira:
CA=CA,0(1XA)=2(10,33)=1,34mol/l
CB=CB,0+2CA,0XA=0+220,33=1,32mol/l
(c)(b)ataleanikusida,tR=0,2hbada,XA=0,33delaetaCB=1,32mol/l
310
Beraz, erreaktorean 5 mol B nahi badira, V = 5 mol/1,32 mol/l = 3,8 l bolumeneko

erreaktoreabeharda.
17.4adibidea
ErreaktoreisotermobateanA+B3Cgasfasekoerreakzioagauzatzenda.Erreakzioaren
ekuaziozinetikoa(rA)(mol/lh)=2CACBda.Erreaktorea2mol/lAeta2,5mol/lBosagaiez
betetzen da. Kalkula ditzagun (a) Aren % 60 bihurtzeko behar den erreakziodenbora (b)
erreakzioak 0,2 h irauten badu, erreakzioa amaitzean erreaktoreko nahasteak izango duen
konposizioa.
Ebazpengrafikoa
Gasfasekoerreakzioaetan0izanik,A=+0,444da.
AetaBrenmasabalantzeetatik:
C (1 X A )
eta
C A = A ,0
(1 + 0,444 X A )
CB =
C A ,0 ( M X A )
(1 + 0,444 X A )
M=CB,0/CA,0=1,25izanik
EkuaziozinetikoahonelaidaztendaXArenfuntzioan:
( rA ) = 2
C A2 ,0 (1 X A )(1,25 X A )
(1 + 0,444 X A )
(a)Diseinuekuazioanordezkatzean,adierazpenhaulortzenda:
0,6
tR =
dX A (1 + 0,444 X A )
=
2 (1 X A )C A ,0 (1,25 X A )
0,6
f ( X A )dX A
Integralaren ebazpen analitikoa batbatekoa ez denez, grafikoki ebatzi behar da. Ondoko
(1 + 0,444 X A )
taulaeraikida f ( X A ) =
hartuta:
2(1 X A )C A ,0 (1,25 X A )
f(XA)
0 0,05
0,1
0,15
0,2 0,25 0,3
0,35
0,4
0,45
0,5
0,55
0,6
XA
f(XA) 0,2 0,224 0,252 0,285 0,324 0,37 0,426 0,493 0,576 0,681 0,813 0,986 1,215
1,4
1,2
1,0
0,8
0,6
0,4
0,2
0,0
0,0
0,1
0,2
0,3
0,4
XA
311
0,5
0,6
0,7
Erreakzioakiraunbeharduendenbora(ilundutakoazalera)0,3hda.
(b)Ebazpenahaztapenezegingoda.Prozedurahonijarraitubeharzaio:
XAribaliobatesleituazalerakalkulatu0,2hrenberdinadenikusi.
Integrala ebatzi
(azalera kalkulatu)
XA
esleitu
Integrala =0,2?
BAI
EZ
XA
TaulahonetanagertzendaXArenkalkuluarenprozesuareneboluzioa.
XA
tR(h)
0,6
0,55
0,5
0,3
0,252
0,2
Beraz,0,2hkoerreakziodenboran,Aren%50ekerreakzionatukoluke.
17.5adibidea
Isotermikoki45CandiharduenerreaktoreanA'Serreakzioitzulgarriagertatzendalikido
egoeran. Erreaktorea A osagaiaz betetzen da, CA,0 = 2 mol/l kontzentrazioarekin. Kalkula
ditzagun (a) Sren 1,25 mol/l kontzentrazioa lortzeko behar den erreakziodenbora, (b)
orekakobihurtzemaila.
C
Datuak: erreakzioaren ekuazio zinetikoa ( rA ) mol lh = 5,94C A 2,26C S = 5,94C A S

2,63
da.
Ebazpena
CA=CA,0(1XA)etaCS=CA,0XAdira,bolumenaldaketarikezdagoelako.
Ekuazio zinetikoan ordezkatzen badira A eta Sren kontzentrazioak, ekuazio zinetiko hau
lortzenda: ( rA ) mol lh = 5,94C A,0 (1 X A ) 2,26C A,0 X A
Diseinuekuazioanordezkatuz,etaSren1,25mol/lkontzentrazioalortzeko,XA =0,625behar
da:
C S = 2,15 mol l = C S ,0 + C A ,0 X A = 2 X A mol l

Diseinuekuazioanordezkatzenbada:
0,625
tR = C A ,0
dX A
5,94 C A ,0 (1 X A ) 2,26 C A ,0 X A
Analitikokiebaztenbada,tR=0,24herreakziodenboralortzenda.
17.6adibidea
A2Berreakzioautokatalizatuaisotermikokigauzatzenda10lkobolumenekoerreaktore
ezjarraituan.Erreaktorea2molAeta0,3molBosagaiezbetetzenda.Erreakzioarenekuazio
312
zinetikoahauda: (rA ) mol lmin = 0,1C A CB .KalkuladezagunBosagaiaren2,5mollortzeko

erreakzioakzenbatdenborairaunbeharduen.
Ebazpena
CA,0=0,2mol/letaCB,0=0,03mol/ldira.M=CB,0/CA,0=0,15dahasierakounean.
AetaBrenmasabalantzeetatik:
C A = 0,2(1 X A ) eta CB = 0,2( 0,15 + 2 X A ) direlalortzenda.Beraz,2,5molBedukitzeko(CB
=0,25mol/l),XA=0,55izanbehardu.
Baliohoriekekuaziozinetikoanordezkatzenbadira,ekuaziozinetikohaulortzenda:
(rA ) mol lmin = 0,10,2(1 X A )0,2( 0,15 + 2 X A )

Hori diseinuekuazioan ordezkatu eta 00,55 tartean integratzen bada, grafikoki, 70,9
minutukoerreakziodenborabehardelaikustenda.
XA
f(XA)
0
333,3
0,1
158,7
0,2
113,6
0,3
95,2
0,4
87,7
0,5
87,0
0,6
92,6
0,7
107,5
0,8
142,9
f(XA)
350
300
250
200
150
100
50
0
0,0
0,2
0,4
0,6
0,8
XA
17.3 ERREAKTOREADIABATIKOA
Erreaktorea ingurunearekiko termikoki isolatuta badago, erreakzioa gertatzen den heinean
askatzen den beroa (exotermikoa bada) edo xurgatzen den beroa (endotermikoa bada)
jasaten du nahastearen muinak, eta, hala, nahastearen tenperatura aldatu egiten da.
Horregatik, diseinuekuazioa lortzeko, energiabalantzea ebatzi behar da, nahastearen
tenperaturajakinahalizateko.
t=0
NA,0(mol)
CA,0(mol/l)
T0
t=tR
XA
NA(mol)
NR(mol)
T
V
Q=0
nahastearenmasa:m
C P , Hr
17.3irudia.Erreaktoreezjarraituadiabatikoa.
313
Erreaktoreosoanenergiabalantzeaegitenbada(energia/t):
Energiaren
Energiaren
METATZEabiadura = SORTZE/XURGATZEabiadura
dV bolumenean
dV bolumenean
Nahastearenberoespezifikoaetaerreakzioberoarenbatezbestekobalioakhartzenbadira,
energiabalantzeahonelaemandaiteke:
= ( H )N
( H )( r )V = mC dT
dt
r
A ,0
dX A
dt
(17.18)
Erreakzioaren hasiera (t = 0, XA = 0, T = T0) eta amaiera (tR, XA, T) artean integratuz,

nahastearentenperaturarenetabihurtzemailarenartekoerlazioakalkuladaiteke:
T = T0 +
( H )N
r
Ao
X A
mCP
(17.19)
17.19 adierazpenarekin, bihurtzemaila bat lortu denean nahastearen tenperatura kalkula

daiteke.Hortikaurrerakoprozedurahauda:
energia
Arrhenius
ekuazio
X A
k
balantzeaT
zinetikoa ( rA )
Diseinuekuazioarenebazpenagrafikoaizangoda.
17.7adibidea
1lkobolumenekoerreaktoreadiabatikoanABlikidofasekoerreakzioagauzatzenda,CA,0
=1mol/lizaniketahasierakotenperatura25Cizanik.Erreakzioarenekuaziozienetikoa(
rA)(mol/lmin)=kCAda.KalkuladezagunXA=0,55izatekozenbaitdenborairaunbeharduen
erreakzioak.
Datuak:Arrheniusenekuazioa:k=5105exp(5050/T)min1
(Hr)=30kcal/mol; CV =0,95kcal/kgC;nahastearendentsitatea =1,08kg/l.
Ebazpena
Bolumenaldaketarik ez dagoenez, (rA)(mol/lh) = kCA = kCA,0(1XA) adierazpena erabil
daiteke.Masabalantzea,berriz,hauda:
0,6
tR = C A ,0
dX A
k C A ,0 (1 X A )
Integralaebazteko,konstantezinetikoarenetaXArenerlazioalortubeharda.Horretarako,
energiabalantzeaerabilikoda(likidofasean CP CV delahartuz):
30 kcal mol 1 ( mol ) X A

T (K ) = 298(K ) +
= 298 + 29,24 X A
1,08(kg)0,95 kcal kgK
314
XA
f(XA)
0
0,05
0,1
0,15
0,2
0,25
0,3
0,35
0,4
0,45
0,5
0,55
T(K)
298
299,5
300,9
302,4
303,8
305,3
306,8
308,2
309,7
311,2
312,6
314,1
k(min1)
f(XA)
0,02184
0,02373
0,02575
0,02793
0,03026
0,03277
0,03546
0,03834
0,04142
0,04472
0,04825
0,05201
45,8
44,4
43,1
42,1
41,3
40,7
40,3
40,1
40,2
40,7
41,5
42,7
46
45
44
43
42
41
40
0,0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
XA
KurbarenazpikoazaleratikondorioztatzendatR=25,1minkoerreakziodenborabehardela.
17.4 EKUAZIO ZINETIKOEN LORPENA ERREAKTORE EZJARRAITUAN:

METODOINTEGRATUAETAMETODODIFERENTZIALA
Ekuaziozinetikoaklortzekoisotermikokidihardutenerreaktoreezjarraituakerabiltzendira,
sinpletasunagatik eta datuak lortzeko erraztasunagatik. Behin laborategian datu zinetikoak
lortuta, ekuazio zinetikoa lortzeko (hau da, konstante zinetikoaren balioa eta erreakzio
ordenenbalioalortzeko)metodointegratuazeinmetododiferentzialaerabildaitezke.
Laborategian egindako saiakuntzan, denboran XAk duen aldaketari jarraipena egiten zaio
(zuzenean CA neurtuko den arren, bihurtzemailaren definiziotik erraz lor daiteke haren
C CA
baita(bolumenaldaketarikgabekoerreakzioan).
balioa): X A = A ,0
C A ,0
17.2Taula.LaborategiandenboranzeharneurtutakoCArenbalioaketaXArenkalkulua.
CA
tR
CA
XA
XA
XA
0
CA,0
0
t1
CA,0
XA,1
t
CA
XA
CA
17.3irudia.CAetaXAreneboluzioadenboranzehar.
tR
Zinetika errazeko erreakzioak azalduko dira, (rA) = kCAn moduan idatz daitezkeen ekuazio
315
zinetikoak dauzkaten erreakzioak, alegia. Gainera, bolumenaldaketarik ez dagoeneko

kasuakazaldukodira.
17.4.1Metodointegratua
Metodo hau erabiltzeko, balio bat esleitu behar zaio erreakzioordenari (n), ekuazioa
integratu ahal izateko. Hala, masabalantzea integratu ondoren lortzen den adierazpenak
esperimentalkilortutakopuntuakdoitzenbaditu,esleitutakoordenaegokiadelakoda.
Ekuazio zinetikoak lortzeko, metodo integratua lehen urrats gisa erabiltzen da, 0, 1 eta 2
ordenetarako probak eginez. Hiruretako batek ere ez baditu datu esperimentalak doitzen,
metododiferentzialerajotzenda.17.1taulanagertzendira0,1eta2ordenakoerreakzioen
ekuaziozinetikoakintegratuta.
17.8adibidea
ErreaktoreisotermoanARlikidofasekoerreakzioagauzatuda30Can.Kalkuladezagun
ekuaziozinetikoa(rA)=kCAnerakoabada.Datuesperimentalaktaulanagertzendira.
tR(min)
CA(mol/l)
0
1
15
0,778
30
45
60
75
90
105
120
150
180
0,605 0,47 0,366 0,284 0,221 0,172 0,134 0,081 0,0489
Ebazpena
Lehenik eta behin, denbora bakoitzean dagokion bihurtzemaila kalkulatuko da. Ondoren,
ordenabakoitzaridagokionekuaziointegraturakopuntuakkalkulatukodira.
n=0
n=1
n=2
tR(min)
CA(mol/l)
XA
CA,0XA
1
ln
1 XA
XA
C A ,0 (1 X A )
0
15
30
45
60
75
90
105
120
150
180
1
0,778
0,605
0,47
0,366
0,284
0,221
0,172
0,134
0,081
0,0489
0
0,22
0,4
0,53
0,63
0,72
0,78
0,83
0,87
0,92
0,95
0
0,22
0,4
0,53
0,63
0,72
0,78
0,83
0,87
0,92
0,95
0
0,25
0,5
0,76
1
1,26
1,5
1,76
2,01
2,51
3,02
0
0,29
0,65
1,13
1,73
2,52
3,53
4,81
6,46
11,35
19,45
Taulako datuak irudikatzen badira, ohartzen gara 1 ordenako ekuazioak ondo doitzen
dituela.Beraz,erreakzioalehenordenakoadaArekiko,eta30Cankonstantezinetikoaren
balioalerrozuzenarenmaldaizanik,k=0,0168min1lortzenda.
316
C A ,0 X A
3,5
1
ln
1 XA
1,0
0,8
3,0
2,5
2,0
0,6
1,5
0,4
1,0
0,2
0,5
0,0
0,0
0
20
40
60
80 100 120 140 160 180 200
20
40
tR (min)
1 XA
C A ,0 1 X A
60
80 100 120 140 160 180 200
tR (min)
20
15
10
0
0
20
40
60
80 100 120 140 160 180 200
tR (min)
30Can,ekuaziozinetikoa(rA)(mol/lmin)=0,0168CAda.
17.4.2Metododiferentziala
Erreakzioabiadurarendefinizioarenarabera(bolumenaldaketarikgabekosistementzako),
( rA ) =
dC A
dX
= C A ,0 A
dt
dt
(17.20)
erreakzioabiaduraCAvstRedoCA,0XAvstRkurbenmaldada.Eraberean,ekuaziozinetikoak
itxurahaudu:
( rA ) = kC An
(17.21)
Ekuaziozinetikoanlogaritmonepertarrakhartzenbadira,adierazpenhaulortzenda:
ln ( rA ) =ln k +nC A
(17.22)
17.22ekuaziokolerrozuzenarenmaldatikerreakzioordena(n)kalkulatzenda,etajatorriko
ordenatutiklanekotenperaturankonstantezinetikoakduenbalioalortzenda.
Laborategianlortutakodatuesperimentalekin,hainbatkontzentraziotarako(edoXA)maldak
kalkulatzendira,17.4(a)irudianagertzendenbezala.Horrelalortutakoerreakzioabiaduren
logaritmonepertarraklerrozuzeneradoitzendirakontzentrazioenlogaritmonepertarrekin
(17.4(b)irudia).
CAvstRedoXAvstRgrafikoetanmaldakkalkulatzekoerabataldezuzenekoispiluaerabiltzea
da.17.5irudianadieraztendaispiluanolaerabiltzendenkurbakopuntubatekikozutaden
lerroakalkulatzeko.Puntuhorretanzutadenlerroalortutakoan,harenmaldakalkulatzenda,
eta,zeinuaaldatuz,kurbakpuntuhorretanduenmaldalortukoda.
317
CA
(a)
malda=(rA)
ln (rA)
(c)
XA
ln k
lnCA
malda=(rA)/CAo
(b)
tR
17.4irudia.(a)eta(b)erreakzioabiadurenkalkuluaCAvstRetaXAvstRkurbetatikabiatuz,
hurrenezhurren;(c)ordenarenkalkulua.
Ispiluenerabileramaldakalkulatzeko
ispilua
Puntuhonetan,ispiluaetamarragorriaezdiraperpendikularrak
(ispiluanmarrarendesjarraitasunaikustenda)
Puntuhonetan,ispiluaetamarragorriaperpendikularrak
dira(ispiluanmarrajarraia ikustenda)
90
17.5irudia.Aldezuzenekoispiluenerabilerakurbarekikolerrozutakmarrazteko.
17.9adibidea
ErreaktoreisotermoanA Rlikidofasekoerreakzioagauzatuda30Can,etalaborategian
taulakodatuaklortudira.Kalkuladezagunekuaziozinetikoa.
318
tR(min)
CA(mol/l)
0
0,195
5
0,17
10
0,145
15
0,12
20
0,105
25
0,09
30
0,075
35
0,065
40
0,055
Ebazpena
Leheniketabehin,CAvs.tgrafikoamarraztukoda,hortikmaldakalkulatzeko.
CA (mol/l)
0,225
0,200
0,175
0,150
0,125
0,100
0,075
0,050
0,025
0,000
0
10
20
30
40
50
tR (min)
IlundutakoazalerarenmaldaArenkontzentraziobakoitzerakoerreakzioabiadurada.Ohar
gaitezenCAhandietanmaldahandiagoadela.
Ondoren,ispilubatezbaliatuz,hainbatkontzentraziotarakomaldakkalkulatukodira,taulan
agertzendenbezala.
CA(mol/l) (rA)(mol/lmin)
6,67103
5,70103
4,44103
4,44103
3,33103
3,20103
2,16103
0,19
0,17
0,15
0,13
0,11
0,09
0,07
lnCA
ln(rA)
1,661
1,772
1,897
2,04
2,207
2,408
2,659
5,01
5,167
5,417
5,417
5,705
5,745
6,138
Amaitzeko,ln(rA)vslnCAirudikatzenda.Maldatikordenarenbalioaeratorrikoda(n=1,05,
hau da, lehen ordenakoa) eta jatorriko ordenatutik (lnk = 3,319) 30 Cko konstante
zinetikoarenbalioalortukoda:k=0,032min1.
4,8
ln(rA)
5,0
5,2
5,4
5,6
5,8
6,0
6,2
6,4
2,8
2,6
2,4
2,2
2,0
1,8
1,6
ln(CA)
319
1,4
17.5 GASFASEKOERREAKZIOENBIHURTZEMAILARENJARRAIPENAPRESIOA
NEURTUZ
Bolumenetatenperaturakonstanteanematendirengasfasekoerreakzioenjarraipena,n
0 bada, sistema osoko presio neurtuz egin daiteke. Sistema osoko presioa, sistema osoko
molen araberakoa da, gas idealen legea betez gero: P = nRT/V. 17.6 irudian agertzen da
honelakoerreakziobatenjarraipenanolaegitenden.
PI
t=tR
XA
Ni(mol)
P(atm)
t=0
Ni,0(mol)
P0(atm)
17.6irudia.Gasfasekoerreakzioenjarraipenasistemaosokopresioajarraituz.
Sistemaosokopresioahandituegitenda,erreakzioagertatuahalamolkantitateahanditzen
bada; presioa gutxitu egiten da erreakzioa eman ahala mol kantitatea gutxitzen bada.
Demagunondokoerreakzioaegitendela:
aA+bB'rR+sS
Hasieranerreaktorerasartzendirenmolakhauekbadira:
A
NA,0
B
NB,0
R
NR,0
S
NS,0
In
NIn
Sistema
N0
N0=NA,0+NB,0+NR,0+NS,0+NInizanik.
BakoitzarenpresiopartzialaPi=NiRT/Vadierazpenarenbidezkalkuladaiteke.Sistemaosoko
presioa,beraz:
N0 RT
(17.23)
V
tR denbora ondoren osagai mugatzailearen NA,0XA mol bihurtu bada, erreaktorean dauden
molakondokoakdira:
P0 =
A
NA,0(1XA)
B
NB,0(b/a)(1XA)
R
S
NR,0+(r/a)(1XA) NS,0+(s/a)(1XA)
In
NIn
Sistema
N
N=NA+NB+NR+NS+NInizanik.AdierazpenhauArenbihurtzemailarenaraberakoada:
n
( NA ,0 X A )
(17.24)
a
nkoefizienteestekiometrikoendiferentziaizanik.Adierazpenekoterminoakpresiomoduan
idaztenbadira,etaadierazpenabirmoldatzenbada:
a
(17.25)
PA = PA ,0 + ( P0 P )
n
EdozeinJerreaktiborenkasuan:
j
(17.26)
PJ = PJ ,0 + ( P0 P )
n
EdozeinKprodukturenkasuan:
N = N0 +
320
PK = PK ,0 +
k
( P0 P )
n
(17.27)
Arenbihurtzemailakalkulatunahiizanezgero:
XA =
a ( P P0 )
n PA ,0
(17.28)
17.10adibidea
Erreaktore isotermoan A 2R gasfaseko erreakzioa gauzatu da 30 Can bolumen
konstanteko erreaktore ezjarraituan, erreaktorea A osagai puruaz bete ondoren.
Manometroaren bidez, sistemako presioaren jarraipena egin da denboran. Ondoko datuak
lortudira:
tR(min)
P(mmHg)
0
760
0,2
870,2
0,9
1121
1,2
1181,8
2,1
1273
7
1425
19
1482
Kalkuladezagunekuaziozinetikoa30Can.
Ebazpena
Erreaktorea A osagai puruaz bete bada: P0 = 760 mmHg eta PA,0 = 760 mmHg dira. 17.28
ekuazioaerabilita,taulabeteda:
tR(min)
PA(mmHg)
XA
0
760
0
0,2
649,8
0,145
0,9
399
0,475
1,2
338,2
0,555
2,1
247
0,675
7
95
0,875
19
38
0,95
Hemendik aurrera metodo integratua zein diferentziala erabili daiteke. Lehena aukeratzen
badaeta(rA)=kCAneranidaztenbada,bigarrenordenakoerreakzioadelaikustendaetak=
24,85l/molmin,CA,0=0,04025mol/ldelako(gasidealenlegearenarabera).
17.6ERREAKTOREEZJARRAITUENERAGIKETA
Erreaktore ezjarraituaren eragiketa ziklikoa da. Prozesua hastean, erreaktorea lehengaiz
betetzen da, eta erreakziokondizioak hartu arte (tenperatura, irabiatzemaila eta presio
egokia lortu arte), aldi bat pasatzen da erreakzioa hasi gabe. Behin erreakzioa burutzeko
kondizio egokiak lortuta, erreakzioa hasten da eta, dirauen bitartean, (erreakziodenbora)
erreaktiboa desagertuz eta produktua sortuz doaz. Denboratarte horretan, erreaktore
barruko nahastea produktuan aberastuz doa. Nahi den bihurtzemaila lortzen denean,
erreakzioa eten egiten da, eta barruko nahastea hustu egiten da; hala, bigarren zikloa
hastekoprestdago.
Prozesu zikliko honetan, denboratarte batean produktua ekoizten ari den bitartean
(erreakziodenboran, tR), beste denboratarte batean ez dago ekoizpenik (erreaktorea
betetzeko garaian, husteko garaian, kondizioak egokitzeko garaian eta abar) (ikusi 17.7
irudia). Erreakziorik gertatzen ez den denbora horien batura denbora hila da (tH), eta
prozesuaren ekonomian eta etekin osoan eragin handia du. Denbora kronologikoak bi
denborahoriekbereizibeharditu:
t = tR + tH
321
(17.29)
t=0
NA,0(mol)
CA,0(mol/l)
t=tR
XA
NA(mol)
NR(mol)
NR (mol)
zikloa
t (denbora)
tH
tR
17.7irudia.Erreaktoreezjarraituarendenboranzeharrekoeragiketa.
17.11adibidea
50lkobolumenekoerreaktoreezjarraitubatean,ABerreakzioaisotermikokigauzatzen
da, eta CA,0 = 1 mol/l da. Erreakziodenbora eta denbora hila 3 h eta 3 h dira, hurrenez
hurren.Kalkulaitzazu(a)Brenegunekoekoizpena,(b)Arenhasierakokontzentrazioberetik
abiaturik95molB/egunekoitzinahibada,erreakzioakzenbatdenborairaunbeharduen.
Datuak:ekuaziozinetikoa(rA)(mol/lh)=0,2CAda.
Ebazpena
Erreakzioa lehen ordenakoa bada A erreaktiboarekiko, masabalantzearen adierazpena
integratzean,XAvstReboluziohaulortzenda(17.16ekuazioarenbirmoldaketa):
1
ln
= ktR
(1 X A )
Hortik, X A = 1 exp ( ktR ) eratortzenda(17.16.aadierazpena).
Erreakziodenbora3hbada,ziklobakoitzean0,45ekobihurtzemailalortzenda.
Brenmasabalantzeaegitenbada:
( kt )
NB = NB ,0 + NA ,0 X A = V C A ,0 1 e R
(a)ZiklokoBrenekoizpena(16.9ekuazioa)
PZ,B= 50 ( l )1 mol l 0,45 1 ziklo = 22,5 mol ziklo

Eguneko zenbat B ekoizten den kalkulatzeko, egun bakoitzean zenbat ziklo osatzen diren
kalkulatukoda:
24h 1ziklo
ziklo
=4
egun ( 3+3) h
egun
PB mol egun =22,5 mol ziklo 4 ziklo egun =90 mol egun
(b)Bproduktuarenziklokoekoizpenakalkulatzenbada:
322
mol 1egun ( tR +3) h

mol
PZ ,B
=95
egun 24h 1ziklo
ziklo
Bestalde,Brenmasabalantzetik:
( 0,2tR )
mol
PZ ,B
= 50 (mol) 1 e
ziklo
Biakberdintzenbadira,tR=4,66hkoerreakziodenboraeskatzendu,etaXA=0,606da.
17.7ERREAKZIODENBORARENOPTIMIZAZIOA
Zenbat eta erreakziodenbora luzeagoarekin jardun erreaktore ezjarraituan, orduan eta
produktugehiagolortzendaziklobakoitzean;bestalde,ziklobakoitzarendenboraluzatzen
denez, ziklo gutxiago egin daitezke egunean. Beraz, erreaktore horiek lan egiteko denbora
optimoa dute. Erreaktoreen funtzionamendua optimizatzeko irizpide bat hau da:
produktuaren batez besteko ekoizpenabiadura maximoa egiten duen erreakziodenbora
(tR*).
Demagunerreakziohaugauzatzendelaerreaktoreezjarraituan:AR.
Erreaktorean,Rproduktuarenbatezbestekoekoizpenabiadurahaulortzenda:
NR
rR mol denbora =
( tR + tH )
(17.30)
Batezbestekoekoizpenabiaduramaximoaizandadin,tRaldagaiarekikoderibatuakzeroizan
behardu:
drR
=
dtR
dNR
( tR + tH ) NR
dtR
( t R + tH )
=0
(17.31)
dNR
NR
=
dtR ( tR + tH )
(17.32)
17.32ekuazioanadieraztendenbaldintzareninterpretaziografikoa17.8irudianadierazten
da. Erreaktorean denborarekiko zenbat mol R dauden adierazten duen kurba erreakzio
ordenarenaraberakoada.
NR
tH
tR*
17.8 irudia. R produktuaren batez besteko ekoizpenabiadura maximoa egiten duen

erreakziodenboraoptimoarenkalkulugrafikoa.
323
17.11adibidea
A+B2RerreakzioarenbidezRproduktuaekoiztendaerreaktoreezjarraituan.100lko
erreaktoreaCA,0=CB,0=2mol/lkokontzentraziozbetetzendaetaRrenekoizpenahastenda
isotermikoki.Denborahila5hbada,kalkuladezagunerreakziodenboraoptimoaRrenbatez
bestekoekoizpenabiaduramaximoaizandadin.
Datuak:erreakzioarenekuaziozinetikoa(rA)(mol/lh)=0,1CACBda.
Ebazpena
A eta B erreaktiboak estekiometrikoki daudenez, une oro CA = CB da, eta (rA) = 0,1CA2
erabilikoda.
Bigarrenordenakoaizanik,
1 XA
= ktR
C A ,0 1 X A
eta
XA =
ktR C A ,0
1 + ktR C A ,0
Rrenmasabalantzeakhauematendu:
ktR C A ,0
NR = NR ,0 + 2NA ,0 X A = 2V C A ,0
1 + ktR C A ,0
0,1tR 2
NR = 21002
1 + 0,1tR 2
Ebazpenanalitikoa
dNR 80(1 + tR 0,2 ) 0,280tR
=
2
dtR
(1 + 0,2tR )
NR
80tR
=
(tR + tH ) (1 + 0,2tR )( 5 + tR )
Biakberdintzenbadira:tR*=5h,etahorrenaraberaXA=0,5.
NR (mol)
Ebazpengrafikoa
300
250
200
150
100
50
tR* =5h
0
6
tH =5h
10 12 14
324
18.GAIA
ERREAKTOREJARRAITUIDEALAK
Erreaktorejarraituidealak
326
Erreaktorejarraituakekoizpenhandietarakoerabiltzendiraindustrian.Adibidez,amoniakoa
(300t/egun)edoazidosulfurikoa(1400t/egun)jarraiandihardutenerreaktoreetanekoizten
dira(parentesiarteansubstantziahorienekoizpenmailatipoaagertzenda).
Erreaktore horietan erreaktiboak etengabe elikatzen dira eta, bihurtzemaila bat lortu
ondoren, produktuen eta bihurtu gabeko erreaktiboen nahastea etengabe irteten da
erreaktoretik.
Muturrekobimotatakoerreaktorejarraituidealakbereizdaitezke:hodiformakoerreaktore
idealak (PFRPlugFlow Reactor) eta nahaste perfektuzko erreaktore idealak (CSTR
ContinuouslyStirredTankReactor).Biakmuturrekoereduakdira,etabietanjarioareneredua
etanahastemailazeharodesberdinakdira.
Praktikan, erreaktore gehienak muturreko bi ereduren batera doitzen direlako, hemen
azaldukodirenereduakizangodira.
18.1HODIFORMAKOERREAKTOREIDEALA(PFR)
Hodiformako erreaktore idealean, erreaktorea den hoditik doan nahasteak erreakzioa
jasaten du jarioaren norabidean aurrera egin ahala. Erreaktore hau, batez ere gasfaseko
erreakzioakgauzatzekoerabiltzenbadaere,erreakziokatalitikoakgauzatzekoereerabiltzen
da,hodibarruanohantzefinkoankatalizatzaileajarriz.
Hodiformako erreaktore idealaren jarioeredua pistoijarioa da. Horren arabera, jariagai
zati guztiekbatez besteko abiadura lineal berdina daukatejarioaren norabidean(ondorioz,
zatiakezdiraelkarrekinnahastenetazatiguztiekdenboraberdinabeharduteerreaktorea
den hodia zeharkatzeko, hau da, egoitzadenbora berdina daukate), eta zati mehe
bakoitzean nahaste perfektua lortzen da (hau da, zati mehe osoan baldintza homogeneoa
dago).18.1irudianadieraztendahodiformakoerreaktorejarraituarenirudia,etajarioaren
norabideanagertzendirenkontzentrazioetatenperaturenprofilak.
konposizioaldaketa
FA,0
Q
XA,0
T0
Ta,XA,a,(rA)a
Tb,XA,b,(rA)b
produktua
Kontzent.
Tenp.
FA
Q
XA
T
erreaktiboa
exotermikoa
endotermik
oa
18.1 irudia. Hodiformako erreaktore jarraitu ideala: pistoijarioaren eredua, eta

kontzentrazioaren eta erreaktore adiabatikoaren barneko tenperaturaprofilak ardatzean
zehar.
Benetako erreaktoreek, ordea, pistoijarioaren ereduarekiko desbideraketak dauzkate.
Desbideraketahorienartean,hauekdiraohikoenak:
327
(a) Abiaduragradienteerradiala.Kontuanhartubeharda,jariagaiarenjarioansortzenden
mugageruza dela eta, jariagaiaren abiadura lineal maximoa ardatzetik doan jariagai
elementuarena dela, eta hormetatik hurbilago doan jariagaielementuaren abiadura
linealatxikiagoadela.Desbideraketahoriarenabarmenagoadajariolaminarrean.
(b) Tenperaturagradiente erradiala. Hormen inguruko jariagaielementuen tenperatura
inguruneko tenperaturatik gertuago dago. Bi desbideraketa horien erruz, zati
bakoitzean ez da uniformetasunik, eta erreakzioabiaduraren profila garatzen da
erradioarekin.
(c) Ardatzeanzeharkonposizioaldaketadagoenez(hodiarensarrerakozatianerreaktiboa
kontzentratua dago, eta irteeratikgertuko zatian kontzentrazio txikiadu), barreiapen
molekularrasortzenda.
Hemen azalduko den hodiformako erreaktorea idealtzat hartuko da. Gainera, erreakzio
homogeneoak gauzatzeko erabiliko da, hau da, (rA) = kCAnCBm erako ekuazio zinetikoa
dutenerreakziokimikoakgauzatzekoerabilikodira.
18.2 HODIFORMAKOERREAKTOREIDEALARENDISEINUEKUAZIOA
Erreaktorekozatiarenposizioarekinkondizioakaldatzendirenez,Aosagaimugatzailearekiko
masabalantzeadVbolumenekozatimeheanegingoda(ikus18.2irudia),egoerageldikorra
lortuondoren:
FA,0
Q
XA,0
T0
FA
Q
XA
T
dV
dV
FA
FA +dFA
18.2irudia.Hodiformakoerreaktoreidealekomasabalantzea.
Aren
Aren
Aren
SARTZEabiadura = IRTETEabiadura + DESAGERTZEabiadura

dV bolumenean dV bolumenetik dV bolumenean
FA = FA + dFA + ( rA )dV ; dFA = ( rA )dV
(18.1)
Erreaktorejarraituan FA = FA ,0 FA ,0 X A izanik,deribatzenbada:
dFA = FA ,0 dX A
(18.2)
Azken adierazpen hori masabalantzean (18.1 ekuazioan) ordezkatu eta erreaktore osoan
integratzen bada ([V = 0, XA,0] eta [V, XA] muturren artean), hodiformako erreaktorearen
diseinuekuazioalortukoda:
328
XA
V = FA ,0
X A ,0
dX A
( rA )
(18.3)
XA
V
= = C A ,0
Q
X A ,0
dX A
( rA )
(18.4)
18.4 ekuazioari erreparatuz, hodiformako erreaktorearen diseinuekuazioa erreaktore ez

jarraituaren diseinuekuazioaren berdina da (17.13 ekuazioa); denbora kronologikoa (tR)
denbora espazialaz () aldatu besterik ez da behar. Erreakzio bat bihurtzemaila finkatu
bateraino gauzatzeko erreaktoreak behar duen bolumenaren berri ematen du diseinu
ekuazioak.
Diseinuekuazioa analitikoki zein grafikoki ebatz daiteke. Horretarako, ekuazio zinetikoaren
adierazpenajakinbeharda.18.3irudianagertzendadiseinuekuazioarenebazpengrafikoa,
C A ,0
vsXAkurbarenazpikoazalera(ilundutakoa)alegia.
( rA )
C A ,0
( rA )
azalera =
0
XA,0
XA
XA
18.3irudia.Hodiformakoerreaktorearendiseinuekuazioarenebazpengrafikoa.
18.1adibidea
A B erreakzioa likidoegoeran gauzatzen da hodiformako erreaktore batean,
isotermikoki. Erreaktorea 100 l/minko emariaz elikatzen da, eta CA,0 = 1 mol/l da. Kalkula
dezagun (a) erreaktoreak zer bolumen izan behar duen 0,6ko bihurtzemaila lortzeko, (b)
3000lkobolumenekoerreaktoreanzerbihurtzemailalortukolitzatekeen.
Datuak:erreakzioarenekuaziozinetikoa(rA)(mol/lmin)=0,1CA2da.
Q =100l/min
CA,0 =1mol/l
XA =0,6
Ebazpenanalitikoa
(a)Hasteko,erreaktorerasartzendenArenemarimolarrakalkulatukoda:
FA,0=QCA,0=100mol/min.
Haudaekuaziozinetikoabihurtzemailaaldagaitzathartzenbada:
(rA ) mol l min = 0,1C A2 ,0 (1 X A )2

329
Balioadiseinuekuazioanordezkatueta00,6tarteanintegratzenbada(erreaktoresarreran
bihurtzemaila0baita):
0,6
V
dX A
= = 1
= 15 min
2
2
Q
0,11 (1 X A )
0
15 minko denbora espaziala behar du. Elikatzen den emaria jakina denez, zer bolumen
behardenkalkulatukoda:
V=15min100l/min=1500l
(b)Bigarrenordenakoekuazioaizanik,
XA
= C A ,0 k da(17.17ekuazioa).
1 XA
XA
3000
= 10,1
1 XA
100
Beraz,XA=0,75bihurtzemailalortukolitzateke.
18.2adibidea
A + B C gasegoerako erreakzioa hodiformako erreaktore batean gauzatzen da,
isotermikoki.Erreaktorean250mol/minkoemariaelikatzenda(konposiziomolarra%40A;
% 50 B; % 10 inerte izanik). Erreaktoresarreran CA,0 = 1 mol/l bada, kalkula dezagun (a)
erreaktoreak zer bolumen izan behar duen 0,6ko bihurtzemaila lortzeko, (b) 1000 lko
bolumenekoerreaktoreanArenzerbihurtzemailalortukolitzatekeen.
Datuak:ekuaziozinetikoa(rA)(mol/lmin)=0,1CACBda.
Ebazpengrafikoa
Gasfasekoerreakzioadenezeta n0denez,lehenengo, Akalkulatukoda17.7ekuazioan
oinarrituz:
A=0,4.
ErreaktorerasartzendenemaribolumetrikoaQ=FA,0/CA,0=250/1=250l/minda.
M=CA,0/CB,0=1,25bada,AetaBerreaktiboenkontzentrazioakhauekdiraXArenfuntzioan:
CA =
C A ,0 (1 X A )
1(1 X A )
=
(1 + A X A ) (1 0,4 X A )
CB =
C A ,0 ( M X A ) 1(1,25 X A )
=
(1 + A X A ) (1 0,4 X A )
Ekuaziozinetikoahaulitzateke:
( rA ) = 0,1
1(1 X A ) 1(1,25 X A )
(1 0,4 X A ) (1 0,4 X A )
Diseinuekuazioakitxurahauhartzendu:
0,6
(1 0,4 X A ) dX A
V
= = 1
Q
0,11(1 X A )1(1,25 X A )
Grafikokiebazteko,f(XA)vs.XAirudikatukoda(f(XA)=CA,0/(rA)izanik),etakurbarenazpiko
azalerakalkulatukodaXA=0etaXA=0,6bitartean.
330
(1 0,4 X A )
f ( XA ) =
0,11(1 X A )1(1,25 X A )
2
Kurbairudikatuahalizatekoondokotaulaeraikida:
XA 0 0,05 0,1 0,15 0,2 0,25 0,3 0,35 0,4 0,45 0,5 0,55 0,6 0,65 0,7
f(XA) 8 8,42 8,9 9,45 10,08 10,8 11,65 12,64 13,84 15,28 17,07 19,31 22,22 26,08 31,42
35
f(XA)
30
25
20
15
10
5
0
0,0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
0,8
XA
Azalera = =7,63 min kalkulatzen da. Erreaktorearen bolumena V = 7,63 min250 l/min =
1907lda.
18.3 HODIFORMAKOERREAKTOREIDEALENERAGIKETAMODUAK
Besteedozeinerreaktorekbezala,hodiformakoerreaktoreakisotermikoki,adiabatikokiedo
ezadiabatikokietaezisotermikokilanegindezake.
Isotermikokidiharduenerreaktoreidealeanerreaktoreosoanzehartenperaturauniformea
denez, ekuazio zinetikoko konstante zinetikoa (k) integraletik kanpora atera daiteke, eta
ebazpen analitikoa zein grafikoa egin daiteke. Arestian azaldu da, 18.1 eta 18.2 adibideen
bitartez,horrelakoebazpena.
18.3.1Erreaktoreadiabatikoa
Erreaktorearen diseinuekuazioa (osagai mugatzailearen masabalantzea, alegia) 18.4

ekuazioa da, arestian azaldu den bezala. Hala ere, erreaktoreko zati desberdinetan
tenperatura desberdina izango denez, adiabatikoki diharduen erreaktorearen diseinua
egiteko orduan, dV zatian energiabalantzea egin behar da erreaktoreko zati bakoitzeko
tenperaturakalkulatzeko.
Energiaren Energiaren Energiaren
IRTETEabiadura SARTZEabiadura = SORTZEabiadura

dV bolumenetik dV bolumenera dV bolumenean
Ohar gaitezen energiabalantzea egoera geldikorra lortu duen erreaktorean egin dela.
Erreaktore barruko nahastea osatzen duen osagai bakoitzaren (i = 1, ,C) batez besteko
bero espezifikoa hartzen bada ( C P ,i ) eta tenperaturatarte guztirako erreakzioberoaren
batezbestekobalioa( Hr )erabiltzenbada,haudaenergiabalantzea:
( F C )dT = ( H )F
C
i =1
P ,i
331
A ,0
dX A
(18.5)
(
C
Ekuazioan
Fi C P ,i terminoaenergiarenirteteetasartzeabiadurenerresultanteada.
i =1
Erreaktorearensarrera(T0,XA,0)etairteera(T,XA)tarteanintegratuz:
XA
T = T0 + Hr FA ,0
X A ,0
dX A
(
C
Fi CP ,i
(18.6)
i =1
Hala, XA bihurtzemaila duen zatiaren tenperatura kalkula daiteke. Hemendik aurrerako

prozeduraerreaktoreezjarraituanazaldutakoarenberberada:
energia
Arrhenius
ekuazio
X A
k
( rA )
balantzea
zinetikoa
Hau da, bihurtzemaila bakoitza energiabalantzean sartu eta bihurtzemaila hori daukan
erreaktorezatikotenperaturakalkulatzenda.Ekuaziozinetikoanerabilibehardenkonstante
zinetikoaArrheniusenekuazioakematendu.Diseinuekuazioagrafikokiebatzibeharda.
18.3.2Erreaktoreezadiabatikoaetaezisotermikoa
Hala diharduen erreaktoreak ingurunearekin beroa trukatzen duen arren, bero hori ez da
isotermikotasuna bermatzeko adina. Horregatik, energiabalantzean trukatzeterminoa
kontuanhartubeharda:
Energiaren
Energiaren
Energiaren Energiaren

SORTZE/XURGATZE TRUKATZE
0= SARTZEabiadura IRTETEabiadura

abiadura
abiadura
dV bolumenera dV bolumenetik

dV bolumenean dV bolumenean
( F C )dT = ( H )F
C
i =1
P ,i
A ,0
dX A + U A(TING T )
(18.7)
TING inguruneko tenperatura, U berotrukerako koefiziente globala eta A berotrukerako

azaleraizanik.
Energiabalantzeaetamasabalantzeabateraebatzibehardira.Ebazpenaastunaizatenda,
etahurrengoikasturtebateanikusikodugu.
18.3adibidea
Likidofasean A B + C erreakzioa gauzatzen da hodiformako erreaktorean adiabatikoki;
elikadura (100 mol/s, moleen % 100 A) 25 Can sartzen da. Kalkula dezagun Aren % 80
bihurtzekoerreaktoreakizanbeharduenbolumena.
Datuak:elikaduranCA,0=2mol/lda.
Ekuaziozinetikoa(rA)(mol/ls)=kCAda,eta k = 600e(2000/T ) s1da.
( Hr )=5kcal/molda.
Osagaienbatezbestekoberoespezifikoak( CP ,i )(cal/molK):A=15;B=20;C=15.
Ebazpena
332
Ekuaziozinetikoa(rA)(mol/ls)=kCA,0(1XA)=k2(1XA)moduanidaztenda.
Energiarenirteteetasartzeabiadurenbatukariakalkulatukoda:
( F C ) = F C
3
i =1
P ,i
P ,A
+ FB CP ,B + FC CP ,C = FA ,0 (1 X A )CP , A + FA ,0 X A C P ,B + FA ,0 X A C P ,C
( F C ) = 1500 + 2000X
3
i =1
P ,i
( cal sK )
(18.6)ekuaziokointegralakalkulatukoda:
XA
X A ,0
0,6
dX A
(F C
P ,i
dX A
1
1
ln 1 + X A sK cal
=
1500 + 2000 X A 2000 3
i =1
Tenperaturabihurtzemailarenfuntzioanidatziz:
102 mol 1 ln 1 + 1 X s K
T ( C ) = 25 + 5103 cal
A
cal
mol
s
2000
3
1
T ( C ) = 25 + 250ln 1 + X A
3
Tenperatura kalkulatzeko adierazpenarekin, taula hau bete da, eta (CA,0/(rA) vs. XA) irudia
marraztuda:
XA
T(C) k(s1)
(rA)
f(XA)
0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
0,8
0,9
25
33,2
41,1
48,8
56,3
63,5
70,6
77,4
84,1
90,6
1,46
1,57
1,65
1,68
1,66
1,57
1,42
1,20
0,89
0,49
1,370
1,271
1,213
1,190
1,206
1,270
1,406
1,672
2,255
4,081
f(XA)
0,7
0,9
1,0
1,2
1,4
1,6
1,8
2,0
2,2
2,5
0
0,0
0,2
0,4
0,6
0,8
1,0
XA
Kurbaren azpiko azalera (ilundutakoa) V/Q = 1,1 s izanik, erreaktorearen bolumena

kalkulatukoda:
V=0,11s50l/s=55lda.
333
18.4 HODIFORMAKOERREAKTOREIDEALSORTAK
Maiz, erreaktore bakarrarekin lan egin ordez, erreaktore sortekin lan egiten da, bai
ekoizpenahanditzeko,baibihurtzemailahanditzeko.Erreaktoreakseriean(ondozondo)zein
paraleloankokadaitezke,18.4irudianikustendenbezala.
Seriean kokatutako erreaktore sortan, (N1). erreaktoreko irteerako bihurtzemailaz
elikatzen da N. erreaktorea. Hala diharduen sisteman, irteeran lortzen den bihurtzemaila
azkenekoerreaktoreanlortutakoada.
C A,0
vs XA kurbaren azpiko
(rA )
azalerak erreaktorearen denbora espaziala ematen du, hau da, bolumenaren berri ematen
du. 18.5 iruditik erator daitekeenez, XA,N bihurtzemaila lortzeko, seriean kokatutako N
N
N V
i
,
Vi bolumeneko
erreaktorez osatutako sistemaren denbora espazial osoa
Q
i =1
i =1
erreaktorebakarrarendenboraespazialarenberdinada,hauda,
Hodiformako erreaktorearen diseinuekuazioaren arabera,
VOsoa =
Vi
(18.8)
(18.9)
i =1
N
OSOA =
i =1
(sortakoerreaktoreguztiektenperaturabereanetaisotermikokibadihardute).
Q
XA,0
XA,2
XA,0
Q2
Q
XA,0
XA,0
XA,N1
XA,0
Q
XA,N
XA
XA
Q
XA
QN
XA,1
Q1
XA
18.4 irudia. Seriean (ondoz ondo) eta paraleloan kokatutako hodiformako erreaktore
sortak.
Erreaktoreakparaleloankokatzenbadira,sistemanekoizpenmaximoalortzendaerreaktore
guztietan bihurtzemaila berdina lortzen denean, hau da, guztiek denbora espazial berdina
334
dutenean. Bihurtu beharreko elikadura N korrontetan banatzen da, eta korronte bakoitza
dagokionerreaktorerasartzenda:
QOSOA = Q1 + Q2 + " + QN =
Qi
(18.10)
i =1
V V
V
= =" =
Q 1 Q 2
Q N
(18.11)
18.5 eta 15.6 irudietan agertzen dira seriean eta paraleloan kokatutako hodiformako
erreaktore sorten diseinu ekuazioa grafikoki marraztuta. Gonbaratzeko, sorta bakoitzaren
baliokidea den erreaktorea azaltzen da. Seriean kokatutako erreaktore sortan, erreaktore
bakoitzean bihurtzemaila bat lortzen da, hurrengo erreaktorean handitzen dena. Azken
erreaktorean lortzen den bihurtzemaila da sorta osoan lortutakoa. Seriean kokatutako N
erreaktoresortarenbaliokideadenerreaktorebatek,bihurtzemailaberdinalortunahibada,
abcd azalerako denbora espaziala beharko luke. Paraleloan kokatutako erreaktore sortan,
erreaktore guztietan bihurtzemaila berdina lortzen da, sorta osoan lortzen dena, alegia.
Sortaren baliokidea den erreaktoreak abcd azalerako denbora espaziala beharko luke,
sortakoedozeinerreaktorerenberdina.
Q
XA,0
XA,1
XA2
XA,N1
XA,N
Q
BALIOKIDEA
XA,0
XA,N
C A ,0
( rA )
d
a
XA,0
1
XA,1
XA,2
XA,N1 XA,N
XA
18.5irudia.Seriean(ondozondo)kokatutakohodiformakoerreaktoresorta.
335
Q1
XA,0
Q2
Q
XA,0
XA,0
XA
XA
C A ,0
( rA )
XA
QN
XA,0
XA
1= 2= = N
a
XA,0
BALIOKIDEA
b
XA,N
XA
XA
XA,0
18.6irudia.Paraleloankokatutakohodiformakoerreaktoresorta.
18.4adibidea
Seriean dauden hodiformako bi erreaktoreko sisteman (biak bolumen berekoak) A B

likidofasekoerreakzioagauzatzenda,irteeranXA =0,8izanarte.Erreaktorerakoelikadura Q
=100l/mineta CA,0 =1mol/lbada,kalkuladitzagun(a)lehenengoerreaktorearenirteerako
bihurtzemaila, (b) erreaktore bakoitzaren bolumena, (c) erreakzioa erreaktore bakarrean
gertatukobalitzerreaktoreakizanbeharkolukeenbolumena.
Datuak:erreakzioaisotermikokigauzatzenda,etabierreaktoreetantenperaturaberdinada.
(rA)(mol/lmin)=1CAda.
Q=100l/min
XA,0=0
XA2 =0,8
XA,1
Ebazpenanalitikoa
(a)
Lehenerreaktorearendiseinuekuazioa:
X A ,1
1 = C A ,0
1
dX A
= ln

1 C A ,0 (1 X A ,1 )
X
1
A
,1
Bigarrenerreaktorearendiseinuekuazioa:
0,8
2 = C A ,0
X A ,1
dX A
1 X A ,1
= ln
1 C A ,0 (1 X A )
1 0,8
Bienbolumenaberdinadenez,denboraespazialaereberdinada:1=2.
Biekuazioakberdinduz,XA,1=0,553lortzendalehenerreaktorearenirteeran.
336
(b)V1=V2=80,5l.
(c)
Q=100l/min
XA,0=0
0,8
= C A ,0
XA2 =0,8
dX A
1
= ln
1 C A ,0 (1 X A )
1 0,8
;V=161l
Ebazpengrafikoa
C A,0
vsXAkurbamarraztukoda,horretarakoondokotaulaeraikitzendelarik.
(rA )
0
1
0,1
1,11
CA,0/(rA)
XA
CA,0/(rA)
0,2
1,25
0,3
1,43
0,4
1,67
0,5
2
0,6
2,5
0,7
3,33
0,8
5
0,9
10
10
8
6
4
2
0
0,0
XA,1
0,2
0,4
0,6
0,8
1,0
XA
XA,1 balioa haztapenez lortu da, eta bi azalerak berdinak izan arte aplikatu da prozedura.
Irudianilundutakoazaleralehenerreaktorearendiseinuekuazioarenadierazpengrafikoada,
eta marrez estalitako azalera bigarren erreaktorearen diseinuekuazioaren adierazpen
grafikoada.
18.5adibidea
Paraleloandaudenhodiformakobierreaktorekosisteman(bolumenenartekoerlazioa V1 =
2V2 izanik), likidoegoerako A B erreakzioa gertatzen da, (rA)(mol/lmin) = 1CA izanik,
irteeran XA = 0,8 izan arte. Sistemara sartzen den emari osoa Q = 100 l/min bada eta
elikaduranCA,0=1mol/lbada,kalkuladitzagunekoizpenamaximoaizandadin(a)erreaktore
bakoitzerazeremarisartubeharden(b)erreaktorebakoitzakizanbeharduenbolumena(c)
zenbatBekoiztenden.
Ebazpena
Q1
Q=100l/min
CA,0 =1mol/l
XA,0=0
Q2
1
2
337
XA =0,8
Ekoizpenamaximoaizandadin,bierreaktoreetanbihurtzemailaberdinalortubeharda,hau
da,biekdenboraespazialberdinaedukibehardute.
Lehenordenakoekuazioaizanik,haudaerreaktorebakoitzarendiseinuekuaziointegratua:
1
= ln (1 X A )
k
(a)
1
= 1,61 min
1 = ln
V2
2 V2
1 0,8
=
; Q1 = 66,7 l /min ; Q2 = 33,3 l /min
Q1
100 Q1
1
= 1,61 min
2 = ln
1 0,8
(b)
V1
V2
= 1,61 =
; V1 = 107,4 l ; V2 = 53,6 l
( 66,7 )
( 33,3)
(c)AdarbakoitzeanzenbatBekoiztenden:
FB,1=Q1CA,0XA=66,7(l/min)1(mol/l)0,8=53,36mol/minlehenadarrekoerreaktorean.
FB,2 = Q2CA,0XA = 33,3 (l/min)1(mol/l)0,8 = 26,68 mol/min bigarren adarreko
erreaktorean.
Guztira,80,04mol/minekoiztenda.
18.5 NAHASTEPERFEKTUZKOERREAKTOREIDEALA(CSTR)
Erreaktore mota honen ezaugarri nagusia hau da: erreaktoreko edukia guztiz nahasita
egotea.Erreaktoreidealean,erreaktorebarrukobolumenelementuguztiaknahasitadaude,
eta, horren ondorioz, erreaktore barruan baldintza homogeneoa dago. Gainera,
erreaktoretik irteten den korrontea erreaktore barruko kondizio berean (tenperatura,
bihurtzemaila eta kontzentrazio berean) dago. Baldintza edo hipotesi horri nahaste ideal
edo perfektuaren eredu deritzo (ikusi 18.6 irudia). Erreaktorearen itxura dela eta, tanga
erakoerreaktorejarraituerebaderitze.
FA,0
Q
XA,0
T0
FA
Q
XA
T
18.7 irudia. Nahaste perfektuzko erreaktore ideala (CSTR, Continuously Stirred Tank
Reactor).
Nahastearenlikatasunaosohandiaezbadaetairabiaketaonabada,idealtasunalordaiteke.
Idealtasunetik desbideratzeko arrazoi nagusiak hauek dira: birziklazioak, saihesbideak eta
nahasterikgabekoeremuhilaksortzea.
Horrelako kasuetan, hodiformako erreaktoreak erabili beharrean erreaktore hauek
erabiltzeahobestenda:
(a) Tenperaturaren kontrola kritikoa denean, polimerizazioen kasuan adibidez
(glizerinarennitrazioa).
338
(b) Erreakzioa fase anitzekoa denean. Adibidez, olioaren hidrogenazioa margarina

ekoizteko.
(c)Katalizatzaileaesekitaedukibehardenean;etilenoarenpolimerizazioan,adibidez.
18.6 NAHASTEPERFEKTUZKOERREAKTOREIDEALARENDISEINUEKUAZIOA
Egoera geldikorrean diharduen erreaktorean, hau da A osagai mugatzailearen masa
balantzea,erreaktorearenbolumenosorako(V),egoerageldikorrean:
Aren
Aren
Aren
SARTZEabiadura = IRTETEabiadura + DESAGERTZEabiadura

V bolumenean V bolumenetik
V bolumenean
FA ,0 = FA + ( rA )V
(18.12)
FA ,0 (1 X A ,0 ) = FA (1 X A ) + ( rA )V
(18.13)
V = FA ,0
(X
X A ,0 )
( rA )
(18.14)
( X A X A,0 )
V
= = C A ,0
Q
( rA )
(18.15)
Ohartu gaitezen erreakzioabiadura erreaktoreirteerako kondizioan neurtua dagoela

(irteerakoXAetatenperatura).
Hodiformako erreaktoreetan bezala, diseinuekuazioa analitikoki zein grafikoki ebatz
daiteke,ekuaziozinetikoajakinabada.18.8irudianagertzendaerreaktorehonenebazpen
grafikoa.Ikustendaerreaktorearendenboraespazialalaukizuzenbatdela,(XAXA,0)oinarria
C
etairteerakokondizioan A ,0 altueraduena.
(rA )
C A ,0
( rA )
azalera =
XA,0
XA
XA
18.8 irudia. Nahaste perfektuzko erreaktore idealaren diseinuekuazioaren ebazpen

grafikoa.
18.6adibidea
ABerreakzioalikidoegoerangauzatzendatangaerakoerreaktorejarraian,isotermikoki.
Erreaktorera100l/minemariaelikatzenda,etaCA,0 =1mol/lda.Kalkuladezagun(a)0,6ko
339
bihurtzemaila lortzeko behar den erreaktorearen bolumena (b) 3000 l bolumeneko

erreaktoreisotermoanlortukolitzatekeenbihurtzemaila.
Datuak:Ekuaziozinetikoa(rA)(mol/lmin)=0,1CA2da.
Ebazpenanalitikoa
(a)Diseinuekuazioarenarabera:
X X
0,6 0
0,6 0
= C A ,0 A A ,0 = C A ,0
=
= 37,5min
2
2
( rA )
0,1 C A ,0 C A ,0 (1 0,6 ) 0,11(1 0,6 )
Beraz,37,5minutukodenboraespazialazlaneginbeharkoluke.
Ohargaitezenerreakzioberakondizioberdinetanhodiformakoerreaktoreanegitean(18.1
adibidea)15mindenboraespazialabeharzuela.
(b)
3000
XA 0
;XA=0,566(18.1adibidekohodiformakoan0,75lortzen
= C A ,0
2
100
0,1 C A ,0 1(1 X A )
zen).
18.7adibidea
A + B C gasegoerako erreakzioa tangaerako erreaktore jarraituan gauzatzen da,
isotermikoki.Erreaktorera250mol/minemariasartzenda(konposiziomolarra%40A,%50
B eta % 10 inerte da). Erreaktoresarreran CA,0 = 1 mol/l da. Kalkula ditzagun (a) 0,6ko
bihurtzemaila lortzeko erreaktorearen bolumena, (b) 1000 lko bolumeneko erreaktorean
lortukolitzatekeenArenbihurtzemaila.
Datuak:ekuaziozinetikoa(rA)(mol/lmin)=0,1CACBda.
Ebazpengrafikoa
18.2adibideanikusidenbezala,erreakziohorrenekuaziozinetikoahauda:
( rA ) = 0,1
1(1 X A ) 1(1,25 X A )
(1 0,4 X A ) (1 0,4 X A )
C A,0
vsXAirudikatukodaXA=0etaXA=0,6tartean.Azkenbalio
(rA )
horridagokionlaukizuzenarenazalerakdenboraespazialaematendu.(Irudiaegitekodatuak
18.2adibidekotaulakoakdira).
Diseinuekuazioaebazteko,
C A ,0
( rA )
35
30
25
20
15
10
5
0
0,0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
0,8
XA
340
Laukizuzenarenazaleradenboraespazialarenberdinadenez,
=(0,60)22,22=13,33min
(a) V=3333l
(b) V/Q=4min.Haztapenezebatzikoda;XAribaliobatesleituetaazalerakalkulatukoda:4
min.
XA0,33lortzenda.
18.6.1Diseinurakometodografikoa
Erreaktore hauen masabalantzeak beste modu batera ebatz daitezke, ondoren azalduko
denbezala.
18.6irudiarenarabera,Aosagaiarenmasabalantzeahonelaidatzdaiteke:
QC A ,0 = QC A + ( rA )V
(18.16)
( rA ) =
Q
Q
C A + C A ,0
V
V
(18.17)
Masabalantze hori grafikoki ebatziko da, (rA) vs CA diagraman (18.9 irudia). Horretarako,
ekuazio zinetikoa diagrama berean marrazten da. Masabalantzea CA,0tik abiatzen den (
Q/V)maldakolerrozuzenada,etaekuaziozinetikoarekinbategitenduerreaktoreirteerako
kontzentrazioan(CA).
(rA)
ekuazio zinetikoa
(rA)=kCAn
CA
/V
CA,0
CA
18.9 irudia. Nahaste perfektuzko erreaktore idealaren diseinuekuazioaren ebazpen

grafikoa,(rA)vsCAgrafikoan.
18.8adibidea
A B erreakzioa likidoegoeran gauzatzen da V = 1000 l bolumeneko tangaerako
erreaktore jarraitu isotermoan. Erreaktorera 100 l/min emaria sartzen da, eta erreaktore
sarreranCA,0 =1mol/lda.Ekuaziozinetikoa(rA)(mol/lmin)=0,1CA2bada,kalkuladezagun
zerbihurtzemailalortzenden.
Ebazpena
EkuaziozinetikoairudikatukodaCA =0etaCA =1mol/ltartean.Masabalantzearenlerroak
(Q/V) = 0,1 min1 malda badu, grafikoan CA = 0,618 mol/l irakurtzen da. Hala, XA = 0,382
bihurtzemailalortzenda.
341
(rA) (mol/lmin)
0,16
0,14
0,12
0,10
0,08
0,06
malda =0,1
0,04
0,02
0,00
0,0
0,2
0,4
0,6
0,8
1,0
1,2
CA (mol/l)
18.7 NAHASTEPERFEKTUZKOERREAKTOREIDEALENERAGIKETAMODUAK
Erreaktoremotahauekisotermikoki,adiabatikokiedoezadiabatikokietaezisotermikokilan
egin dezakete. Erreaktore isotermikoa da orain arte aipatu eta landu dena. Erreaktoreak
adiabatikoki edo ezadiabatikoki eta ezisotermikoki lan egiten duenean, energiabalantzea
ebatzibehardaerreaktorebarrukotenperaturakalkulatuahalizateko.
18.7.1Erreaktoreadiabatikoa
Egoera geldikorrean diharduen tangaerako erreaktore adiabatikoaren energiabalantzea

egitekoorduan,erreaktorebarrukonahastearenberoespezifikoa( CP ),dentsitatea( )eta
erreakzioberoa( Hr )konstantetzathartukoda.
Beraz,energiabalantzearenadierazpenahauda:
( H )( r )V = ( H )F ( X
r
A ,0
X A ,0 ) = Q cP (T T0 )
(18.18)
Hortiktenperaturaaskatzenbada:
T = T0 +
( H )F ( X
r
A ,o
X A ,0 )
Q C P
(18.19)
Ekuazio hori ebaztean, irteerako bihurtzemailari dagokion tenperatura kalkulatzen da.

Hortik aurrera, tenperatura horri dagokion konstante zinetikoa eta ekuazio zinetikoa
kalkulatuondoren,diseinuekuazioakalkulatubeharda.
18.9adibidea
AdiabatikokidiharduenerreaktoreanABlikidofasekoerreakzioagauzatzenda;elikadura
CA,0 = 1 mol/l, Q = 100 l/min eta T0 = 25 C dira. Kalkula ditzagun (a) erreaktoreak zer
bolumen izan behar duen XA = 0,6 izateko, (b) zer bihurtzemaila lortzen den 4000 lko
bolumenekoerreaktorean.
Datuak:(rA)(mol/lmin)=kCAda.
( Hr )=30kcal/mol; CP =0,95kcal/kgC, =1,08kg/l.
Arrheniusenekuazioa k = 510 5 e(5050 /T ) min1da.
Ebazpena
342
301000,6
= 42,5 C tenperaturan lan
1001,080,95
egiten duela. Arrheniusen ekuazioaren arabera, tenperatura horri dagokion konstante
zinetikoak=0,056min1da.Masabalantzeaebaztenbada:
X
X
0,6 0
=27minetaV=2700ldira.
= C A ,0 A ,IRT A ,0 = C A ,0
0,056 C A ,0 (1 0,6 )
( rA )IRT
(a) Energiabalantzetik kalkulatzen da T = 25 +
(c) Haztapenezebatzikoda.Kalkuluprozesuarendatuakagertzendirataulan:
XA
T(C)
k(min1)
(min)
V(l)
0,8
0,7
0,73
48,4
45,5
46,3
0,075
0,065
0,0676
53,3
36
39,95
5330
3600
3995
Beraz,erreaktorean0,73kobihurtzemailalortzenda.
18.8 NAHASTEPERFEKTUZKOERREAKTORESORTAK
Nahasteperfektuzkoerreaktoresortakserieanalaparaleloankokadaitezke,18.10eta18.11
irudietanagertzendenbezala.
FA,0
XA,0
T0
C A ,0
( rA )
FA,1 2
XA,1
T1
FA,2
XA,2
T2
FA,N1 N
XA,N1
TN1
dN:N1
cN:N1
aN:N1
bN:N1
d2:1
a2:1
c2:1
b2:1
1
XA,0
FA,N
XA,N
TN
XA,2
XA,1
N
XA,N
XA
18.10irudia.Serieaneraikitakoerreaktoresortaetadiseinuekuazioarenebazpengrafikoa.
18.8.1Tangaerakoerreaktoresortaseriean
Bihurtzemaila finkatu bat lortzeko erreaktore handi bat erabili ordez erreaktore txikiagoz
osatutakosortakerabiltzenbadira,bolumenosoatxikituegitenda.Adibidez,18.10irudian
XA,2lortzekobierreaktoreerabilikobalira,V1etaV2bolumenakizangolituzkete(irudian 1
eta 2 azalerak ematen dituzte). Bihurtzemaila berdina erreaktore bakarrean lortu nahi
bada, azalera () handiagoa beharko luke, marra ezjarraituz irudikatutako azalera,
a2:1b2:1c2:1d2:1 (2:1 azpindizeak zera esan nahi du: erreaktore baten ordez bi erreaktore
erabiltzea). Hau da, bi erreaktore erabiltzean marra ezjarraituz irudikatutako azalerak
ematenduendenboraespaziala(eta,beraz,bolumena)aurreztuda.
343
Q1 1
FA,0
XA,0
T0
Q2
C A ,0
( rA )
XA
1= 2==N
QN
XA
XA,0
XA
18.11 irudia. Paraleloan eraikitako erreaktore sorta eta diseinuekuazioaren ebazpen

grafikoa.
Argi dago: zenbat eta erreaktore gehiago erabili, orduan eta aurrezpen handiagoa lortuko
da. N1 erreaktore erabili ordez N erabiltzean ere aN:N1bN:N1cN:N1dN:N1 marra ezjarraituz
irudikatutako azalera aurrezten da. Limitean, oso bolumen txikiko infinitu erreaktorez
osatutakosortaerabilikobalitz,laukizuzenguztienazaleraosoakurbarenazpikoazalerarekin
batletorke,hauda,hodiformakoerreaktorearekinbatletorke.Beraz,ikuspegimatematiko
batetik, hodiformako erreaktorea seriean kokatutako bolumen oso txikiko tangaerako
erreaktoresortarenbaliokideada.
N. erreaktoreko elikadura N1. erreaktoreko irteera izanik, hau da erreaktore bakoitzaren
diseinuekuazioa:
N = C A ,0
(X
A ,N
X A ,N 1 )
( rA )N
Sortakolehenerreaktorearendiseinuekuazioa 1 = C A ,0
(X
(18.20)
A ,1
X A ,0 )
( rA )1
da,etabihurtugabeko
elikadurabada,XA,0=0hartzenda.
Era berean, (rA) vs CA grafikoa erabil daiteke masabalantzearen ebazpen grafikoa egiteko
(18.12irudia)(masabalantzea18.17ekuazioeran).
Erreaktore guztiak isotermoak badira eta tenperatura berean badihardute, laukizuzenaren
azalera berdina izateaz gainera (18.10 irudian), (Q/V) malda bereko lerro zuzenak izango
dituzte (18.12 irudian). Erreaktoreek tenperatura desberdinetan lan egiten badute,
tenperaturabakoitzaridagokionekuaziozinetikoaerabilibeharda.
344
( rA )
Ekuazio zinetikoa
Q

V 1
Q

V 2
C A ,1
C A ,2
C A ,0
CA
18.12irudia.Serieankokatutakotangaerakoerreaktoresortarenebazpengrafikoa,(rA)vs.
CAdiagraman.
18.10adibidea
Seriean dauden tangaerako bi erreaktoretan (bolumen berekoak) A B likidoegoerako
erreakzioagauzatzenda,irteeranXA =0,8izanarte.LehenerreaktorekoelikaduraQ=100
l/min eta CA,0 = 1 mol/l bada, kalkula ditzagun (a) lehenengo erreaktorearen irteerako
bihurtzemaila, (b) erreaktoreen bolumena, (c) erreaktoreak zer bolumen izan beharko
lukeen erreakzioa erreaktore bakarrean egin izan balitz, (d) (b) ataleko bi errektoreek
tenperatura desberdinean lan egingo balute lehenengo erreaktorean lortuko litzatekeen
bihurtzemaila.
Datuak:(rA)(mol/lmin)=kCAda.
(a),(b)eta(c)ataletakoerreaktoreakisotermikoakdiraetak=1min1baliodu.
(d) atala ebazteko lehenengo erreaktorean k = 2 min1 dela eta bigarren

erreaktoreank=1min1direlahartukoda,biakisotermikoak.
Ebazpenanalitikoa
(a)
Q=100l/min
XA,0=0
CA,0=1mol/l
XA,1 2
XA,2=0,8
Erreaktorebakoitzarendiseinuekuazioak:
X A ,1 0
eta
= C A ,0
1 C A ,0 (1 X A ,1 )
= C A ,0
0,8 X A ,1
1 C A ,0 (1 0,8 )
dira.
Bien bolumenak berdinak izanik denbora espazialek ere berdinak izan behar dutenez, bi
ekuazioakberdinduta:XA,1=0,55lortzenda.
(b)Ekuazioanordezkatuz,V1=V2=124lbolumenekoerreaktoreakizanbehardute.
345
(c) = C A ,0
0,8 0
= 4min etaV=400l.Ikustendenbezala,276laurreztealortuda
1 C A ,0 (1 0,8 )
serieanjarritakobierreaktoreerabilita.
(d)Erreaktorebakoitzarendiseinuekuazioak:
X A ,1 0
eta
=
2(1 X A ,1 )
0,8 X A ,1
1(1 0,8 )
dira. Bi ekuazioak berdinduta: XA,1 = 0,63 lortzen da. Ohartzen bagara (a) atalean baino
bihurtzemaila handiagoa da, bolumen bereko erreaktorean azkarrago gertatzen baita
erreakzioa.
Ebazpengrafikoak
(a),(b)eta(c)atalak:
C A ,0 10
( rA ) 8
1,2
( rA ) 1,0
biazalerak berdinak
0,8
0,6
0,4
2
0
0,0
malda berdineko marrak
0,2
0,2
0,4
0,6
0,8
0,0
0,0
1,0
0,2
0,4
0,6
0,8
1,0
XA
1,2
CA
(d)atala:
C A ,0 10
( rA ) 8
( rA )
2,50
2,25
2,00
1,75
biazalerak berdinak
1,50
malda berdineko marrak

2
1,25
1,00
0,75
0,50
0,25
0
0,0
0,2
0,4
0,6
0,8
0,00
0,0
1,0
XA
0,2
0,4
0,6
0,8
1,0
1,2
CA
Lehenordenakoerreakzioagertatzendenean((rA)=kCAnmodukoekuaziozinetikoarekin)
N.erreaktoreetanmasabalantzeaegitenbada,haulortzenda:
346
C A ,N =
C A ,0
N
(1 + k )
i
i =1
(18.21)
Erreaktoreguztiektenperaturabereanbadiharduteetaguztienbolumenaberabada:
C A ,N =
C A ,0
(1 + ki i )
(18.22)
Adierazpenhonetatikbihurtzemailafinkobatlortzekozenbaterreaktore(N)behardirenlor
daiteke,konstantezinetikoaetadenboraespazialajakinakizanik:
C
ln A ,0
C A ,N
N=
ln (1 + ki i )
(18.23)
Halaber, N erreaktoreko sortan bihurtzemaila finkoa lortzeko erreaktore bakoitzaren

denboraespazialakalkuladaiteke:
1 C A ,0
1
ki C A ,N
i = N
(18.24)
18.11adibidea
A B likidofaseko erreakzioa isotermikoki gauzatzen da seriean kokatutako tangaerako
erreaktoresisteman. Sistemara sartzen den emari osoa 1000 l/h da, eta CA,0 = 5 mol/l da.
Erreakzioaren ekuazio zinetikoa (rA)(mol/l h) = 1,5CA bada, kalkula ditzagun (a) 100 lko
bolumeneko lau erreaktoreko sortan lortzen den bihurtzemaila osoa, (b) 100 lko
bolumenekolauerreaktorekosortanAren%80bihurdadin,erreaktoresortarazeremarik
sartubeharduen,(c)Aren%80bihurtzeko,100lkozenbaterreaktoreerabilibehardiren
1000l/hemariazelikatuzgero.
Ebazpena
(a)Erreaktorebakoitzarendenboraespaziala=100/1000h=0,1hda.Ekuaziozinetikoaren
arabera,lanekotenperaturan,konstantezinetikoak1,5h1baliodu.
LaugarrenerreaktorearenirteeranhaudaArenkontzentrazioa:
5 mol l
= 2,86 mol l
C A ,4 =
4
(1 + 1,50,1)
Beraz, sisteman orotara 0,428ko bihurtzemaila lortu da. Lehen, bigarren eta hirugarren
erreaktoreetan0,13,0,244eta0,34kobihurtzemailaklortudira,hurrenezhurren.
(b)0,8kobihurtzemailalortunahibada,laugarrenerreaktorearenirteeranCA,4=1mol/lizan
beharda.
i =
1 5
4 1 = 0,943 h ko denbora espaziala beharko du erreaktore bakoitzak (eta
1,5 1
sistemaosoak40,943=3,77h).Beraz,elikatubehardenemariaQ=100l/0,943h=106l/h
izaterainomurriztubeharda.
347
(c) N. erreaktorearen irteeran 0,8ko bihurtzemaila lortu nahi bada, CA,N = 1 mol/l da.
Erreaktorebakoitzarendenboraespaziala0,1hizanik:
5
ln
1
N=
=11,5,hauda,12erreaktoreerabilibeharkolirateke.
ln (1 + 1,50,1 )
18.8.2Tangaerakoerreaktoresortaparaleloan
Hodiformakoerreaktoreakbezala,erreaktorehauekereparaleloankokadaitezke,ekoizpen
osoa maximizatzeko asmoz, batez ere. Hodiformakoekin gertatzen den bezala, honelako
sistemetan, ekoizpen maximoa lortzen da erreaktore guztietan bihurtzemaila berdina
lortzen denean, hau da, erreaktore guztiek denbora espazial bera dutenean (ikus 18.9
eskuinekoirudia).
QOSOA = Q1 + Q2 + " + QN
V V
V
= = "
Q 1 Q 2
Q N
18.12adibidea
Paraleloandaudentangaerakobierreaktorekosisteman(V1 =2V2),likidoegoerakoA B
erreakzioa gauzatzen da, irteerako bihurtzemaila 0,8 izan arte. Q = 100 l/min eta CA,0 = 1
mol/l badira, kalkula ditzagun (a) erreaktore bakoitzera zer emari sartu behar den, (b)
erreaktorebakoitzarenbolumena,(c)zenbatBekoiztenden.
Datuak:(rA)(mol/lmin)=1CAda.
Ebazpenanalitikoa
Q=100l/min Q1
XA,0=0
CA,0=1mol/l
Q2
1
XA=0,8
(a)Bierreaktoreendenboraespazialakberdinakizanik:
1 = C A ,0
0,8 0
= 4min = 2
1 C A ,0 (1 0,8 )
V2
2V2
= 4min =
Q1
100 Q1
Hortik,
Q1=66,7l/minetaQ2=33,3l/minlortzendira.
(b)V1=267letaV2=134ldira.
(c)FB,1=Q1CA,0XA=66,7(l/min)1(mol/l)0,55=53,36mol/minlehenadarrekoerreaktorean.
348
FB,2 = Q2CA,0XA = 33,3(l/min)1(mol/l)0,55 = 26,68 mol/min bigarren adarreko

erreaktorean.
Guztira,80,04mol/minekoiztenda.
18.9 ERREAKTOREMOTADESBERDINEZOSATUTAKOSORTAK
Orain arte, mota bereko erreaktorez osatutako erreaktore sortak (paraleloan zein seriean
osatutakoak) azaldu dira (denak hodiformakoak ala denak tangaerakoak). Hala ere,
aipatutako bi erreaktore mota idealek elkarrekin sortak osa ditzakete, seriean zein
paraleloan. Erreaktore mota desberdinez osatutako sorta hauek orain arte bezala ebazten
dira.Adibidegisa,hirukasurenebazpengrafikoaazaltzenda18.13irudian.
C A ,0
( rA )
PFR
XA,2
XA,1
CSTR
PFR
CSTR
XA,1
XA
C A ,0
( rA )
PFR
XA,2
XA,1
CSTR
PFR
CSTR
XA,1
C A ,0
( rA )
XA
QCSTR
CSTR
XA
PFR
QPFR
XA
CSTR
PFR
XA
XA
18.13 irudia. Erreaktore mota desberdinez osatutako zenbait sorta eta haien ebazpen
grafikoa.
18.13adibidea
A + B 2R erreakzioa isotermikoki gauzatzen da irudiko sisteman. 25 lko bolumeneko
tangaerako erreaktorera A eta B osagaien nahastearen 5 l/min elikatzen da (0,05 mol/l A
eta 1,5 mol/l B kontzentrazioz). Erreaktore horretan bihurtu ondoren, 25 lko bolumeneko
hodiformakoerreaktoreangehiagobihurtzenda.Tangaerakoerreaktoreirteeran CR=0,05
mol/l neurtu da. Erreakzioaren ekuazio zinetikoa (rA)(mol/lmin) = kCACB modukoa bada,
349
kalkula ditzagun sistema osoan zer bihurtzemaila lortzen den eta sistematik irteten den
nahasteakzerkonposizioduen.
V =25l
V =25l
Q =5l/min
XA,0 =0
CA,0=0,05mol/l
CB,0 =1,5mol/
PFR
CSTR
XA,2
CR,1=0,05mol/l
Ebazpena
Erreakzioarenekuaziozinetikoamoldatzenbada,M=CB,0/CA,0=30izanik:
(rA )(mol lmin) = kC A ,0 (1 X A )C A ,0 (M X A ) = kC A2 ,0 (1 X A )(M X A )
Sarrerakokontzentrazioenbalioakordezkatzenbadira,
( rA )(mol lmin) = k0,052 (1 X A )(30 X A )
Lehen erreaktorearen irteeran CR,1 = 0,025 mol/l kontzentrazioa badago, erreaktore honen
irteerandagoenbihurtzemailakalkulatukoda,CR,0delakontsideratuta:
CR,1=CR,0+2CA,0XA,1
XA,1=0,5bihurtzemailalortzenda.
Lehenerreaktoreandiseinuekuazioaaplikatzenbada:
V/Q=25l/5l/min=5minutukodenboraespazialadauka.
Lanekotenperaturankonstantezinetikoakk=0,136min1baliodu.
Bigarren erreaktoreak (hodiformakoak) tenperatura berean diharduenez, konstantearen
balioberaerabilikoda.
V/Q=5minizanik:
X A ,2
5 min =
0,5
dX A
0,1360,05(1 X A )(30 X A )
Ebazpengrafikoaegitenbada, f ( X A ) =
1
hartuta,haztapenez, XA,2
0,1360,05(1 X A )(30 X A )
0,817lortzenda.
50
f(XA)
40
30
20
10
0
0,0
0,2
0,4
0,6
0,8
XA
350
1,0
18.14adibidea
18.13adibidekoerreaktoreakordenazaldatukobalira,sistemanlortukolitzatekeenbihurtze
maila.
Datuak: elikadura, bi erreaktoreen bolumenak eta tenperaturak 18.14 adibidean
kalkulatutakoakdira.
Ebazpena
V =25l
V =25l
Q =5l/min
XA,0 =0
CA,0=0,05mol/l
CB,0 =1,5mol/
XA,2
PFR
XA,1
CSTR
Hodiformakoerreaktorean:
V/Q=5min
X A ,1
5 min =
dX A
0,1360,05(1 X A )(30 X A )
Ebaztenbada,XA,1=0,635lortzenda.
Bigarren erreaktorearen denbora espaziala 5 minutukoa da, eta diseinuekuazioa ebazten
bada:
5 min =
X A ,2 0,637
0,1360,05(1 X A ,2 )(30 X A ,2 )
XA,2=0,818lortzenda.
351
352
BIBLIOGRAFIA
Bibliografia
354
Bibliografia
1.
Alders L. Liquidliquid extraction: Theory and laboratory practice. 2. edizioa

Amsterdam:Elsevier,1959.
2.
BackhurtsJR,HarkerJH,PorterJE.ProblemsinHeatandMassTransfer.Londres:Edward
Arnold,1980.
3.
Badger WL, Banchero JT. Introduccin a la Ingeniera Qumica. Madril:Ediciones del

CastilloS.A.,1964.
4.
Bennet CO, Myers JE. Transferencia de cantidad de movimiento, calor y materia.

Bartzelona:Revert,1979.
5.
Bird RB, Stewart WE, Lightfoot EN. Fenmemos de Transporte. Bartzelona:Revert,

1980.
6.
Calleja Pardo G, eta lankideak. Introduccin a la Ingeniera Qumica: Madril:Sntesis,

1999.
7.
Costa Novella E, eta lankideak. Ingeniera Qumica (1, 2, 3 eta 4 liburukiak). Madril:
AlhambraUniversidad,1988.
8.
Coulson JM, Richardson JF. Ingeniera Qumica (1, 2 eta 3 liburukiak).

Bartzelona:Revert,1979.
9.
Froment GF, Bischoff KB. Chemical Reactor Analysis and Design. 2. edizioa. New
York:JohnWileyandSons,1990.
10. GonzlezVelascoJR,etalankideak.CinticaQumicaAplicada.Madril:Sntesis,Madril,
1999.
11. HenleyEJ,RosenEM.ClculodelosBalancesdeMateriayEnerga.Bartzelona:Revert,
1993.
12. Hill CG. An introduction to Chemical Engineering Kinetics and Reactor Design. New
York:Wiley&Sons,1977.
13. Himmelblau DM. Basic Principles and Calculations in Chemical Engineering. 5. edizioa.
NewJersey:PrenticeHallInternationalEditions,1989.
14. IncroperaFP,deWittDP.FundamentalsofHeatandMasstransfer.3.edizioa.NewYork:
JohnWileyandSons,1990.
15. Johnstone RE, Thring MW. Pilot Plants, Models, and Scaleup Methods in Chemical
Engineering.NewYork:McGrawHill,1957.
16. Kreith F, Bohn MS. Principios de transferencia de calor. Thomson Learning, 6. edizioa.
MexikoDF:Thomsonlearning,2001.
17. Lienhard JH, Lienhard JH. A Heat transfer textbook. 3. edizioa. Cambridge:Phlogiston
Press,2002.
18. LevenspielO.ChemicalReactionEngineering.3.edizioa.JohnWiley&Sons.,1999.
19. Martnez de la Cuesta PJ, Rus Martnez E. Operaciones de separacin en ingenieria
quimica:mtodosdeclculo.Madril:PearsonPrenticeHall,2004.
20. McCabe WL, Smith JC, Harriott P. Operaciones bsicas de Ingeniera Qumica. Madril:
McGrawHill,1994.
355
Bibliografia
21. Munson BR, Young DF, Okiishi TH. Fundamentals of Fluid Mechanics. 4. edizioa. New
York:JohnWileyandSons,2002.
22. PerryRH,GreenDW.ChemicalEngineersHandbook.7.edizioa.McGrawHill,1997.
23. ReklaitisGV.BalancesdeMateriayEnerga,MexikoDF:NuevaEditorialInteramericana,
1986.
24. SeaderJD,ErnestJH.SeparationProcessPrinciples.Londres:JohnWiley&Sons,1998.
25. Scott Fogler H. Elementos de Ingeniera delasreaccionesqumicas.3.edizioa.Mexiko
DF:PrenticeHall,2001.
26. TreybalRE.OperacionesdeTransferenciadeMasa.2.edizioa,MexikoDF:McGrawHill,
1980.
27. Welty JR, Wicks CE, Wilson RE. Fundamentos de Transferencia de Momento, Calor y
Masa.2.edizioa.MexikoDF:LimusaWiley,1999.
28. Zhorov, YM. Thermodynamics of Chemical Processes. Mosku: Mir Publishers
Moscow,1987.
356

Ingeniaritza Kimikoaren Oinarriak

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ingeniaritza Kimikoaren Oinarriak

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Ingeniaritza kimikoaren

EUSKARA ERREKTOREORDETZAREN SARE

Liburu honek UPV/EHUko Euskara Errektoreordetzaren dirulaguntza jaso du

Industrian, konposatu kimikoak (lehengaiak) beste konposatu kimiko batzuetara

purga izeneko garbitzekorronte bat kanporatzen da, bertatik ezpurutasun geldoak

helburuproduktuen pisu molekularra

Gaur egun, petrolioan agortzen ari da oinarritutako ekonomia hidrogenoan

1.4 irudian toluenoaren hidrodealkilazio bidezko bentzenoekoizpenaren blokediagrama

1.4 irudia. Toluenoaren hidrodealkilazioaren bidez bentzenoa ekoizteko prozesuaren

1.4 irudiko blokediagramaren arabera, toluenoaren eta hidrogenoaren arteko erreakzioan

1.5 irudia. Toluenoaren hidrodealkilazioaren bidez bentzenoa ekoizteko prozesuaren

garapenak eta oinarrizko zientziaren garapenak industria kimiko gehienen eragiketa

ezinbestekoa da ekipoen diseinua egiteko orduan. Aurrerago datozen gaietan, eragiketen

Aldagaiak ez dira aldatzen denborarekin. Horren ondorioz, denbora ez da aldagaia, eta,

Unitatesistemen arteko bihurketa egiteko, baliokideen metodoa erabiltzen da. Hala, 1 lb

Ekuazioa Z terminoaz zatitzean,

Beste kasu askotan, ordea, esperimentalki behatutako hainbat parametroren korrelazio

1 = Q1a Q2b " Qjp Qj +1

2 = Q1a Q2b " Qjp Qj +2

i = Q1a Q2b " Qjp Qj + i

7. Berretzaileen serie bakoitzak [(a1,b1,,p1); (a2,b2,,p2); ; (ai,bi,,pi)] balio egokiak izan

Kasu honetan dimentsio bereko aldagairik ez dagoenez, ez dago formafaktorerik.

lortzen da, Reynolds1en zenbakia izenarekin ezagutzen dena. Beraz,

sistemaerahonetakoadierazpenbatekazaltzendu: f ( Sc ,Re, Sh ) = 0 .Hasieranseialdagaiz

Irudian, kanal baten sekzioa agertzen da. Bertatik

Zenbakiekin eragiketa matematikoak egitean, zifra esanguratsu desberdineko zenbakiak

Ingeniaritza kimikoan, hainbat kasutan ebazpen zaileko ekuaziosistemak eta integralak

log ( y ) = log ( a ) + blog ( x )

3.1 Irudia. y = 103 x 1,25 ekuazio potentzialaren adierazpen grafikoa, koordenatu

xes k uin m xez ker m

Office softwarepaketeko Excel kalkuluorria erabil daiteke horrelako ekuazioak ebazteko.

Iteraziokalkulua egiteko prozeduraren fluxudiagrama beheko irudian agertzen da. T1

Integral definituen definizioaren arabera, I =

f (x)dx integralarenbalioax etax tarteko

f(x)vs.xkurbarenazpikoazalerada.3.2irudian f ( x) = 4 x(1 x ) funtzioaintegratzenda,x1=

Kurbaren azpialdea laukizuzenen batuketaz ordezkatzen da; hala, integralaren balioa

Adibidez, 3.3 irudian agertzen da integraziometodo honen azalpen grafikoa. Ondoren,

4x(1x)dx integralaren ebazpena laukizuzenen metodoaz, hauen oinarria

4x(1 x)dx integralarenebazpengrafikoaegitekooinarriazalera.

Naturazientzietan eta ingeniaritza kimikoan, masaren iraupenaren legea oinarrizko legea

SARTZEN den = IRTETEN den + ERALDATZEN den + METATZEN den

aA+bB+ 'rR+sR+erreakziokimikoorokorrarentzako n=(r+s+)(a+b+)

D2 hodi zirkularra bada) eta jariagaiaren dentsitatea

Purgakorrontea: prozesutik kanpora ateratzen den korronte bat, normalean konposatu

Erreakzio kimikoak gertatzen diren sistemetan, osagai mugatzailea erabiltzen da

Demagun erreaktore ezjarraitu batean aA + bB cC + dD erreakzioa gertatzen dela.

(b/a)NA,0XA +(c/a)NA,0XA +(d/a)NA,0XA

Errekuntza erreakzio kimikoa denez, masabalantzea moletan egingo da. Egoera

Erreakzio kimikoetan bihurtzemaila % 100 ez denean (gehienetan) erreaktoreirteeran

Zenbait prozesutan, saihetskorronteak erabiltzen dira, ekipo baten irteerako konposizioa

Naturazientzietan eta ingeniaritza kimikoan, masaren iraupenaren legearekin batera,

Horrelakoak dira energia zinetikoa mv 2 eta energia potentziala (mgZ), masaren

Eremu elektriko eta magnetikoarekin lotutako energiak, ingeniaritza kimikoan gutxi

U = mu , Q = mq eta W = mw denbora unitateko barneenergia, beroa eta lana badira,

Ingurunearekin trukatzen duen energia Bero sorra bada, ez da igartzen tenperatura

Entalpia absolutuak ezin daitezke kalkulatu, eta, beti, erreferentziaegoera batekiko

Konposatu kimiko gehienen bero espezifikoak (CP) tenperaturarekin bigarren ordenako

T 6,1406106 T 2 ) dT = 5296,97 J mol

+ ( 33,4312 3,989210 T + 1,522010 T ) dT = 47,665 kJ mol

Erreakzio kimiko guztietan entalpiaaldaketa gertatzen da. Erreakzioak endotermikoak edo

5.5 irudia. Erreakzioberoa kalkulatzeko bideak: formazioberoak eta errekuntzaberoak

Hr0 = ni ,prod HF0,prod ni ,erreak HF0,erreak

Hr0 = ni ,erreak HC0,erreak ni ,prod HC0,prod