Quy Hoach Phat Trien Nong Thon

Tr−êng §¹i häc Thñy lîi
Chñ biªn: ThS. Phan V¨n Yªn

PGS. TS. NguyÔn Träng Hµ - ThS. NguyÔn ThÞ Lan H−¬ng
ThS. NguyÔn ThÞ H»ng Nga - PGS. TS. Lª ThÞ Nguyªn
TS. TrÇn ViÕt æn - TS. Ph¹m ThÞ Minh Th−
Gi¸o tr×nh
Quy ho¹ch ph¸t triÓn N«ng th«n
Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp

Hµ Néi - 2005
2 http://www.ebook.edu.vn
Çc t¸c gi¶ ®· biªn so¹n gi¸o tr×nh nµy dùa trªn ®Ò c−¬ng m«n häc,
çc tµi liÖu gi¶ng d¹y víi sù hç trî cña çc chuyªn gia t− vÊn quèc tÕ.
Gi¸o tr×nh do PGS. TS. Lª Th¸i B¹t vµ PGS. TS. Hµ L−¬ng ThuÇn ph¶n
biÖn. Héi ®ång Khoa häc vµ §µo t¹o Tr−êng §¹i häc Thñy lîi ®· phª
chuÈn cho xuÊt b¶n gi¸o tr×nh nµy theo QuyÕt ®Þnh sè 1457/Q§-§HTL-
H§KH&§T ngµy 05/4/2005. TiÓu hîp phÇn "Hç trî t¨ng c−êng n¨ng
lùc cho Tr−êng §¹i häc Thñy lîi" thuéc Ch−¬ng tr×nh Hç trî ngµnh n−íc
cña DANIDA ®· tµi trî kinh phÝ cho t− vÊn quèc tÕ, trong n−íc vµ in Ên
gi¸o tr×nh.
Môc lôc http://www.ebook.edu.vn3
môc lôc
Trang
Lêi nãi ®Çu 9
Çc tõ viÕt t¾t 11
Ch−¬ng I
§¹i c−¬ng vÒ ph¸t triÓn vµ ph¸t triÓn n«ng th«n 13
1.1. Nh÷ng kh¸i niÖm c¬ b¶n vÒ sù ph¸t triÓn 13
1.1.1. §Þnh nghÜa sù ph¸t triÓn 14
1.1.2. Nh÷ng ph¹m trï cña sù ph¸t triÓn 14
1.2. ý nghÜa, tÇm quan träng cña ph¸t triÓn n«ng th«n 15
1.2.1. Ph¸t triÓn vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng 15
1.2.2. TÇm quan träng cña ph¸t triÓn n«ng th«n 16
1.3. C¬ së ®¸nh gi¸ møc ®é ph¸t triÓn 17
1.3.1. Çc chØ sè ph¶n ¸nh sù ph¸t triÓn 18
1.3.2. Quan hÖ gi÷a t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ ph¸t triÓn x· héi 29
1.4. §èi t−îng, ph¹m vi, nhiÖm vô, néi dung vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu
ph¸t triÓn n«ng th«n 31
1.4.1. §èi t−îng, ph¹m vi nghiªn cøu ph¸t triÓn n«ng th«n 31
1.4.2. NhiÖm vô vµ néi dung nghiªn cøu ph¸t triÓn n«ng th«n 32
Tµi liÖu tham kh¶o 38
Ch−¬ng II
§Æc tr−ng vïng n«ng th«n vµ sù cÇn thiÕt
ph¶i ph¸t triÓn n«ng th«n 39
2.1. Kh¸i niÖm vµ ®Æc tr−ng vïng n«ng th«n 39
2.1.1. Kh¸i niÖm vïng n«ng th«n 39
2.1.2. §Æc tr−ng vïng n«ng th«n ViÖt Nam 39
2.1.3. Thùc tr¹ng vïng n«ng th«n ViÖt Nam sau ®æi míi 39
2.2. Ng−êi d©n n«ng th«n vµ nh÷ng vÊn ®Ò khã kh¨n cña hä 43
2.2.1. Sù kh¸c biÖt gi÷a cuéc sèng ®« thÞ vµ n«ng th«n t¸c ®éng ®Õn ng−êi
d©n n«ng th«n 43
Quy ho¹ch ph¸t triÓn n«ng th«n
2.2.2. Nh÷ng khã kh¨n mµ ng−êi d©n n«ng th«n ph¶i chÞu ®ùng 44
2.2.3. Kinh tÕ thÞ tr−êng vµ ®êi sèng x· héi t¸c ®éng ®Õn ng−êi d©n
n«ng th«n 44
2.3. VÊn ®Ò ®ãi, nghÌo vµ kÐm ph¸t triÓn 45
2.3.1. Kh¸i niÖm vÒ sù ®ãi nghÌo 45
2.3.2. Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh ranh giíi ®ãi nghÌo 46
2.3.3. Nguyªn nh©n cña sù ®ãi nghÌo vµ ¶nh h−ëng cña nã ®Õn ph¸t triÓn
x· héi 48
2.4. VÊn ®Ò d©n sè, v¨n hãa, gi¸o dôc víi m«i tr−êng vµ ph¸t triÓn
n«ng th«n 50
2.4.1. Sù gia t¨ng d©n sè víi ph¸t triÓn x· héi vµ m«i tr−êng 50
2.4.2. VÊn ®Ò v¨n hãa, gi¸o dôc, y tÕ ®èi víi ph¸t triÓn n«ng th«n 51
2.4.3. Sù cÇn thiÕt ph¶i ph¸t triÓn n«ng th«n 52
Ch−¬ng III
Néi dung quy ho¹ch ph¸t triÓn n«ng th«n 55
3.1. Kh¸i niÖm quy ho¹ch ph¸t triÓn n«ng th«n 55
3.1.1. Kh¸i niÖm chung vÒ quy ho¹ch: Quy ho¹ch ph¸t triÓn lµ g×? 55
3.1.2. Kh¸i niÖm quy ho¹ch ph¸t triÓn n«ng th«n 55
3.1.3. Sù cÇn thiÕt ph¶i lµm quy ho¹ch 57
3.2. TÝnh chÊt cña quy ho¹ch 60
3.3. Nguyªn lý cña quy ho¹ch ph¸t triÓn n«ng th«n 62
3.3.1. Quy ho¹ch ph¸t triÓn ®a môc tiªu (multi-purpose) 62
3.3.2. Quy ho¹ch ®a cÊp 62
3.3.3. Nguyªn lý m« h×nh “ch÷ thËp” theo chøc n¨ng ®an chÐo
(Cross function) 63
3.4. Môc ®Ých, yªu cÇu vµ nguyªn t¾c cña quy ho¹ch ph¸t triÓn n«ng th«n 65
3.4.1. Môc ®Ých 65
3.4.2. Yªu cÇu 65
3.4.3. Nguyªn t¾c 65
3.5. Tr×nh tù néi dung vµ ph−¬ng ph¸p quy ho¹ch ph¸t triÓn n«ng th«n 66
3.5.1. Tr×nh tù néi dung quy ho¹ch ph¸t triÓn n«ng th«n 66
3.5.2. Ph−¬ng ph¸p quy ho¹ch ph¸t triÓn n«ng th«n 69
Ch−¬ng IV
Quy ho¹ch sö dông ®Êt ®ai 77
4.1. Kh¸i niÖm vÒ quy ho¹ch sö dông ®Êt ®ai 77
4.2. Çc nguyªn t¾c, c¨n cø vµ néi dung quy ho¹ch, kÕ ho¹ch sö dông ®Êt 78
4.2.1. Çc nguyªn t¾c lËp quy ho¹ch, kÕ ho¹ch sö dông ®Êt 78
4.2.2. C¨n cø ®Ó lËp quy ho¹ch, kÕ ho¹ch sö dông ®Êt 78
4.2.3. Néi dung quy ho¹ch, kÕ ho¹ch sö dông ®Êt 79
4.3. Quy ho¹ch ®Êt ®ai cho çc ngµnh phi n«ng nghiÖp 79
4.3.1. §Æc ®iÓm ph©n bè ®Êt phi n«ng nghiÖp 79
4.3.2. Nguyªn t¾c vµ yªu cÇu ph©n bæ ®Êt phi n«ng nghiÖp 80
4.3.3. Néi dung quy ho¹ch ®Êt phi n«ng nghiÖp 81
4.4. Quy ho¹ch sö dông ®Êt n«ng nghiÖp 91
4.4.1. Vai trß quy ho¹ch sö dông ®Êt n«ng nghiÖp 91
4.4.2. Néi dung quy ho¹ch ®Êt n«ng nghiÖp 92
4.4.3. Çc c¨n cø vµ yªu cÇu ph©n bè ®Êt n«ng nghiÖp 99
4.5. LËp kÕ ho¹ch sö dông ®Êt ®ai 100
4.5.1. C¨n cø lËp kÕ ho¹ch sö dông ®Êt ®ai 100
4.5.2. Néi dung cña kÕ ho¹ch sö dông ®Êt 102
4.5.3. KÕ ho¹ch thùc hiÖn çc biÖn ph¸p quy ho¹ch 105
4.5.4. ¦íc tÝnh nhu cÇu vèn vµ ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ sö dông ®Êt ®ai 106
Ch−¬ng V
Quy ho¹ch thiÕt kÕ çc khu d©n c− n«ng th«n 111
5.1. Çc ®iÓm d©n c− n«ng th«n trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña lÞch sö
n−íc ta 111
5.2. HiÖn tr¹ng çc ®iÓm d©n c− n«ng th«n n−íc ta 113
5.2.1. HiÖn tr¹ng ph©n bè çc ®iÓm d©n c− n«ng th«n n−íc ta 113
5.2.2. §Æc ®iÓm cña çc ®iÓm d©n c− n«ng th«n ë çc vïng chñ yÕu 115
5.2.3. H×nh thøc bè côc ®iÓm d©n c− n«ng th«n 120
5.3. Môc tiªu quy ho¹ch x©y dùng vµ ph¸t triÓn çc ®iÓm d©n c− n«ng th«n 123
5.3.1. §æi míi c¬ cÊu kinh tÕ n«ng nghiÖp 123
5.3.2. C«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa n«ng nghiÖp vµ kinh tÕ n«ng th«n 123
5.4. Mèi quan hÖ gi÷a ®« thÞ hãa víi ph¸t triÓn n«ng th«n trong giai ®o¹n
hiÖn nay 125
5.4.1. Xu h−íng ®« thÞ hãa 125

5.4.2. Ph−¬ng h−íng s¾p xÕp l¹i m¹ng l−íi çc ®iÓm d©n c− 125
5.5. ThiÕt kÕ quy ho¹ch x©y dùng ®iÓm d©n c− n«ng th«n 126
5.5.1. X¸c ®Þnh tÝnh chÊt, quy m« cña ®iÓm d©n c− n«ng th«n 126
5.5.2. X¸c ®Þnh c¬ cÊu hîp lý cho ®iÓm d©n c− n«ng th«n 129
5.5.3. Quy ho¹ch x©y dùng ®iÓm d©n c− n«ng th«n 133
5.5.4. TrÝch quy chuÈn x©y dùng ViÖt Nam QuyÓn I phÇn II ch−¬ng 6 150
Ch−¬ng VI
Quy ho¹ch thiÕt kÕ hÖ thèng giao th«ng n«ng th«n 161
6.1. Tæng quan vÒ hÖ thèng giao th«ng n«ng th«n ViÖt Nam 161
6.1.1. ChiÒu dµi vµ sè l−îng ®−êng bé ViÖt Nam 161
6.1.2. Ph©n bè vµ mËt ®é cña m¹ng l−íi ®−êng bé ViÖt Nam 161
6.2. Quy ho¹ch vµ mËt ®é l−íi ®−êng giao th«ng n«ng th«n 162
6.2.1. Dù b¸o ph¸t triÓn ®−êng giao th«ng n«ng th«n 162
6.2.2. ChiÒu réng l−u kh«ng cña çc con ®−êng 168
6.3. Quy ho¹ch çc yÕu tè c¬ b¶n cña ®−êng giao th«ng n«ng th«n 172
6.3.1. Ph©n cÊp, ph©n lo¹i ®−êng « t« theo tiªu chuÈn kü thuËt cña ViÖt Nam 172
6.3.2. Tiªu chuÈn kü thuËt chñ yÕu cña ®−êng GTNT 172
6.4. ThiÕt kÕ ®−êng giao th«ng n«ng th«n 174
6.4.1. Kh¸i niÖm chung vÒ thiÕt kÕ ®−êng 174
6.4.2. B×nh ®å, tr¾c däc vµ tr¾c ngang ®−êng 176
6.4.3. Lùa chän cÊp h¹ng kü thuËt cña ®−êng 179
6.4.4. ThiÕt kÕ çc yÕu tè h×nh häc cña tuyÕn ®−êng trªn b×nh ®å 179
6.5. ThiÕt kÕ tr¾c däc, tr¾c ngang vµ nÒn mÆt ®−êng 186
6.5.1. Tr¾c däc 186
6.5.2. Tr¾c ngang 187
6.5.3. ThiÕt kÕ nÒn mÆt ®−êng 188
6.6. ThiÕt kÕ c¶nh quan 191
6.6.1. NhiÖm vô cña thiÕt kÕ c¶nh quan 191
6.6.2. §Æc ®iÓm tuyÕn qua çc vïng ®Þa h×nh 191
6.6.3. C©y xanh 191
Ch−¬ng VII
Quy ho¹ch cÊp n−íc sinh ho¹t n«ng th«n 195
7.1. Vai trß cña n−íc s¹ch ®èi víi cuéc sèng vµ vÖ sinh m«i tr−êng
n«ng th«n 195
7.2. Çc tiªu chuÈn vÒ chÊt l−îng n−íc sinh ho¹t 196
7.2.1. Tiªu chuÈn cña Bé Y tÕ 196
7.2.2. Tiªu chuÈn cña WHO vµ çc n−íc ph¸t triÓn 202
7.3. ChiÕn l−îc quèc gia vÒ cÊp n−íc s¹ch vµ vÖ sinh m«i tr−êng n«ng th«n
®Õn n¨m 2020 204
7.3.1. T×nh h×nh cÊp n−íc s¹ch vµ vÖ sinh n«ng th«n 204
7.3.2. Môc tiªu cña cÊp n−íc vµ vÖ sinh n«ng th«n 216
7.4. Çc gi¶i ph¸p cÊp n−íc n«ng th«n 222
7.4.1. C«ng nghÖ vµ d©y chuyÒn cÊp n−íc n«ng th«n 222
7.4.2. Çc lo¹i h×nh cÊp n−íc n«ng th«n 228
7.5. Çc m« h×nh cÊp n−íc n«ng th«n 238
7.5.1. Lùa chän m« h×nh 238
7.5.2. Çc m« h×nh ¸p dông 240
Ch−¬ng VIII
Quy ho¹ch vÖ sinh m«i tr−êng n«ng th«n 245
8.1. Tæng quan vÒ VSMT n«ng th«n ë ViÖt nam 245
8.1.1. Çc yÕu tè g©y mÊt VSMTNT 245
8.1.2. Çc gi¶i ph¸p kh¾c phôc 246
8.2. Quy ho¹ch vÖ sinh m«i tr−êng 247
8.2.1. VÊn ®Ò ph©n ng−êi 247
8.2.2. VÊn ®Ò r¸c th¶i 248
8.2.3. VÊn ®Ò n−íc th¶i 249
8.2.4. T¸i sö dông n−íc th¶i vµ r¸c th¶i 250
8.3. Çc lo¹i nhµ tiªu th«ng dông vµ çch thiÕt kÕ 251
8.3.1. Nhµ tiªu kh« 251
8.3.2. Nhµ tiªu déi n−íc 257
8.3.3. Nhµ tiªu c«ng céng 264
8.3.4. Çch lùa chän m« h×nh nhµ tiªu thÝch hîp cho tõng vïng 264
8.4. Quy ho¹ch n¨ng l−îng (®iÖn, chÊt ®èt ...) 267
8.4.1. ThiÕt kÕ x©y dùng hÇm khÝ sinh vËt (Biogas) 267
8.4.2. H−íng dÉn x©y dùng 270
8.4.3. Sö dông vµ b¶o qu¶n 272
8.4.4. Nh÷ng thiÕu sãt kÜ thuËt dÔ m¾c ph¶i khi l¾p ®Æt hÖ thèng biogas bÓ
ph©n hñy b»ng nil«ng 272
Ch−¬ng IX
HiÖu qu¶ kinh tÕ - x∙ héi cña dù ¸n
vµ thÈm ®Þnh dù ¸n quy ho¹ch 275
9.1. HiÖu qu¶ kinh tÕ - x· héi 275

9.1.1. HiÖu qu¶ kinh tÕ cña dù ¸n quy ho¹ch ®−îc ph¶n ¸nh th«ng qua ¶nh
h−ëng cña dù ¸n quy ho¹ch ®Õn sù t¨ng tr−ëng kinh tÕ 275
9.1.2. HiÖu qu¶ dù ¸n quy ho¹ch lµ sù quyÕt ®Þnh c¬ cÊu kinh tÕ - x· héi
cña vïng 276
9.1.3. HiÖu qu¶ dù ¸n quy ho¹ch ph¸t triÓn n«ng th«n thÓ hiÖn ë khÝa
c¹nh ¶nh h−ëng cña dù ¸n ®Õn sù tiÕn bé x· héi vµ ph¸t triÓn
nguån nh©n lùc 277
9.1.4. HiÖu qu¶ cña quy ho¹ch ph¸t triÓn n«ng th«n cßn thÓ hiÖn ë khÝa c¹nh
®¶m b¶o sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng 277
9.2. ThÈm ®Þnh dù ¸n quy ho¹ch ph¸t triÓn n«ng th«n 278
9.2.1. Kh¸i niÖm vÒ thÈm ®Þnh dù ¸n 278
9.2.2. Môc ®Ých cña viÖc thÈm ®Þnh dù ¸n quy ho¹ch 278
9.2.3. Çc néi dung cña thÈm ®Þnh dù ¸n quy ho¹ch 279
9.3. Çc b−íc thùc thi dù ¸n quy ho¹ch 281
9.3.1. ChuÈn bÞ dù ¸n 281
9.3.2. Theo dâi gi¸m s¸t dù ¸n 282
9.3.3. B¸o ço kÕt qu¶ 283
9.3.4. §¸nh gi¸ kÕt qu¶, nghiÖm thu viÖc thùc hiÖn dù ¸n quy ho¹ch 283
9.4. Qu¶n lý vµ gi¸m s¸t viÖc thùc hiÖn quy ho¹ch ph¸t triÓn n«ng th«n 284
Lêi nãi ®Çu http://www.ebook.edu.vn9
Lêi nãi ®Çu
N¨m 1985 Bé m«n C¶i t¹o ®Êt Tr−êng §¹i häc Thñy lîi b¾t ®Çu ®−a m«n
häc Quy ho¹ch ph¸t triÓn n«ng th«n vµo gi¶ng d¹y cho sinh viªn Khoa Thñy
n«ng c¶i t¹o ®Êt víi thêi l−îng 3 ®¬n vÞ häc tr×nh. M«n häc nµy cung cÊp cho sinh
viªn nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ quy ho¹ch ph¸t triÓn n«ng th«n ®Ó sinh viªn sau
khi tèt nghiÖp cã thÓ vËn dông tæng hîp nh÷ng kiÕn thøc ®· häc, ®Ò xuÊt nh÷ng
ch−¬ng tr×nh, dù ¸n cho çc vïng n«ng th«n nh»m c¶i thiÖn, n©ng cao ®êi sèng
vËt chÊt, tinh thÇn cña ng−êi d©n n«ng th«n. Tuy nhiªn, hiÖn nay n−íc ta ®ang ë
trong giai ®o¹n chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch hãa sang nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng,
qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®ang ®−îc ®Èy m¹nh. Tèc ®é ®« thÞ hãa
ngµy cµng nhanh. TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã ®· t¸c ®éng m¹nh ®Õn sù ph¸t triÓn n«ng
th«n. V× vËy, ph−¬ng ph¸p luËn vµ çc ph−¬ng ph¸p quy ho¹ch ph¸t triÓn n«ng
th«n cÇn ph¶i ®−îc söa ®æi, bæ sung cho phï hîp víi t×nh h×nh thùc tÕ cña ®Êt
n−íc. N¨m 2001, TiÓu hîp phÇn 1.3 “Hç trî t¨ng c−êng n¨ng lùc cho Tr−êng
§¹i häc thñy lîi” cña DANIDA ®· ®Ò xuÊt n©ng cÊp mét sè gi¸o tr×nh trong ®ã
cã Gi¸o tr×nh Quy ho¹ch ph¸t triÓn n«ng th«n. Çc gi¶ng viªn cña Bé m«n C¶i t¹o
®Êt ®· cïng chuyªn gia t− vÊn cña tiÓu hîp phÇn x©y dùng ®Ò c−¬ng chi tiÕt míi
cho gi¸o tr×nh. Sau ®ã, çc gi¶ng viªn cña Bé m«n C¶i t¹o ®Êt ®· tiÕn hµnh viÕt
l¹i gi¸o tr×nh n©ng cÊp nµy. Tham gia biªn so¹n gi¸o tr×nh gåm cã çc gi¶ng viªn:
TS. Ph¹m ThÞ Minh Th− biªn so¹n ch−¬ng 1
ThS. NguyÔn ThÞ H»ng Nga biªn so¹n ch−¬ng 2
GV. Phan V¨n Yªn lµ chñ biªn cña gi¸o tr×nh vµ trùc tiÕp biªn so¹n çc
ch−¬ng 3, 5 vµ 6
PGS. TS. Lª ThÞ Nguyªn biªn so¹n ch−¬ng 4
PGS. TS. NguyÔn Träng Hµ biªn so¹n ch−¬ng 7
ThS. NguyÔn ThÞ Lan H−¬ng biªn so¹n ch−¬ng 8
TS. TrÇn ViÕt æn biªn so¹n ch−¬ng 9
KS. NguyÔn ViÖt Anh vÏ çc h×nh minh häa
TS. Hoµng Th¸i §¹i ®äc vµ chØnh söa b¶n th¶o.
Gi¸o tr×nh nµy ®Ò cËp ®Õn nh÷ng néi dung sau:

+ §¹i c−¬ng vÒ ph¸t triÓn vµ ph¸t triÓn n«ng th«n
+ §Æc tr−ng vïng n«ng th«n vµ sù cÇn thiÕt ph¸t triÓn n«ng th«n
+ Néi dung quy ho¹ch ph¸t triÓn n«ng th«n
+ Quy ho¹ch sö dông ®Êt ®ai
+ Quy ho¹ch thiÕt kÕ çc khu d©n c− n«ng th«n
+ Quy ho¹ch thiÕt kÕ hÖ thèng giao th«ng n«ng th«n

+ Quy ho¹ch cÊp n−íc sinh ho¹t n«ng th«n
+ Quy ho¹ch vÖ sinh m«i tr−êng n«ng th«n
+ HiÖu qu¶ kinh tÕ cña dù ¸n ph¸t triÓn n«ng th«n vµ viÖc ®¸nh gi¸ dù ¸n.
Gi¸o tr×nh dïng lµm tµi liÖu häc tËp cho sinh viªn cña çc ngµnh vµ chuyªn
ngµnh: Quy ho¹ch vµ qu¶n lý hÖ thèng c«ng tr×nh, thñy lîi c¶i t¹o ®Êt, cÊp tho¸t
n−íc cña Khoa quy ho¹ch vµ qu¶n lý hÖ thèng c«ng tr×nh Tr−êng §¹i häc Thñy
lîi. Gi¸o tr×nh nµy còng cã thÓ ®−îc dïng lµm tµi liÖu tham kh¶o cho çc häc viªn
cao häc, nghiªn cøu sinh, kü s−, çn bé kü thuËt vµ sinh viªn çc ngµnh cã liªn
quan ®Õn lÜnh vùc kü thuËt tµi nguyªn n−íc vµ kü thuËt c¬ së h¹ tÇng.
So víi bµi gi¶ng ®ang ®−îc sö dông, gi¸o tr×nh nµy cã nh÷ng ®iÓm míi sau:
+ CËp nhËt nh÷ng th«ng tin míi vÒ quy ho¹ch ph¸t triÓn n«ng th«n trªn
thÕ giíi vµ ë ViÖt Nam.
+ Ph©n phèi hîp lý sè giê lý thuyÕt vµ thùc hµnh. T¨ng sè l−îng çc bµi
tËp. §−a phÇn nghiªn cøu ®iÓn h×nh vµo néi dung m«n häc.
+ Ph−¬ng ph¸p gi¶ng d¹y míi ®−îc thÓ hiÖn trong néi dung gi¸o tr×nh:
th¶o luËn nhãm, nªu vÊn ®Ò ®Ó sinh viªn suy nghÜ vµ cïng nhau x©y
dùng bµi gi¶ng.
+ Çc néi dung hoÆc míi hoÆc ®−îc nhÊn m¹nh: ph¸t triÓn bÒn v÷ng, chØ
sè ph¸t triÓn con ng−êi (HDI), ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn cã sù tham gia cña
céng ®ång (PRA), ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn ®¸p øng yªu cÇu (DRA), luËt tµi
nguyªn n−íc, ChiÕn l−îc quèc gia vÒ cÊp n−íc s¹ch vµ vÖ sinh m«i
tr−êng n«ng th«n ®Õn n¨m 2020, çc vÊn ®Ò vÒ vÖ sinh m«i tr−êng n«ng
th«n, ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña dù ¸n ph¸t triÓn n«ng th«n.
Trong qu¸ tr×nh biªn so¹n, chóng t«i ®· nhËn ®−îc sù gióp ®ì cña Tr−êng
§¹i häc Thñy lîi, V¨n phßng dù ¸n DANIDA (TS. Roger, CN. T¹ Thanh Thñy,
ThS. NguyÔn BÝch §iÖp - tiÓu hîp phÇn 1.3), cña TS. Henrick (§¹i häc kü thuËt
§an M¹ch), sù phèi hîp, céng t¸c cña nhiÒu ®ång nghiÖp. §iÒu ®ã ®· gãp phÇn
kh«ng nhá vµo kÕt qu¶ ®¹t ®−îc cña gi¸o tr×nh. Chóng t«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n
sù gióp ®ì, phèi hîp vµ céng t¸c quý b¸u ®ã.
MÆc dï ®· cã nhiÒu cè g¾ng nh−ng do nh÷ng h¹n chÕ vÒ tr×nh ®é, vÒ ®iÒu
kiÖn th©m nhËp thùc tÕ cña nh÷ng ng−êi biªn so¹n, gi¸o tr×nh nµy khã tr¸nh khái
nh÷ng thiÕu sãt. RÊt mong nhËn ®−îc sù ®ãng gãp ý kiÕn cña çc ®ång nghiÖp vµ
®éc gi¶.
TËp thÓ çc t¸c gi¶

Danh s¸ch çc tõ viÕt t¾t http://www.ebook.edu.vn
11
çc tõ viÕt t¾t
DRA Demand responsive approach - Ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn ®¸p øng nhu cÇu
GDP Gross domestic product - Tæng s¶n phÈm quèc néi
GIS Geographical information system - HÖ thèng th«ng tin ®Þa lý
GNP Gross National Product - Tæng thu nhËp quèc d©n
GTNT Giao th«ng n«ng th«n
GTVT Giao th«ng vËn t¶i
HDI Human Development Index - ChØ sè ph¸t triÓn con ng−êi
HH Household - Hé
IEC Information - Education and Communication - Th«ng tin, gi¸o dôc vµ
truyÒn th«ng
MTQG&VSMT Ch−¬ng tr×nh Môc tiªu quèc gia vµ VÖ sinh m«i tr−êng
NNP Net national product - S¶n phÈm quèc d©n thuÇn
NS&VSMT N−íc s¹ch vµ vÖ sinh m«i tr−êng
PRA §¸nh gi¸ n«ng th«n cã sù tham gia cña céng ®ång
PTNT Ph¸t triÓn n«ng th«n
RDP Quy ho¹ch ph¸t triÓn n«ng th«n
SNI Sustainable National Income - Tæng thu nhËp quèc d©n bÒn v÷ng
SNP Sustainable National Product - Tæng s¶n phÈm quèc d©n bÒn v÷ng
VA Value Added - Gi¸ trÞ gia t¨ng
CH−¬ng I. ®¹i c−¬ng vÒ ph¸t triÓn vµ ... http://www.ebook.edu.vn
13
Ch−¬ng I
§¹i c−¬ng vÒ ph¸t triÓn
vµ ph¸t triÓn n«ng th«n
1.1. Nh÷ng kh¸i niÖm c¬ b¶n vÒ sù ph¸t triÓn

Ph¸t triÓn (development) vµ quy ho¹ch ph¸t triÓn (development planning) lµ hai vÊn
®Ò cã liªn quan chÆt chÏ víi nhau. Muèn cã ®−îc sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng th× ph¶i cã quy
ho¹ch hîp lý vµ tr−íc khi lµm quy ho¹ch th× ph¶i x©y dùng ®−îc môc tiªu cÇn ®¹t tíi.
Mçi ç nh©n, mçi céng ®ång d©n c−, mçi quèc gia cã thÓ nh×n nhËn sù ph¸t triÓn
theo nh÷ng çch kh¸c nhau. Trong x· héi, sù ph¸t triÓn cña mçi ç thÓ, mçi tæ chøc
®Òu cã thÓ lµm ¶nh h−ëng ®Õn nh÷ng ç thÓ kh¸c vµ ¶nh h−ëng ®Õn sù ph¸t triÓn cña
toµn x· héi. MÆt kh¸c, nh÷ng chñ tr−¬ng, chÝnh s¸ch, nh÷ng ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn
cña mét quèc gia còng ®Òu t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn mçi ç thÓ trong x· héi. Nh÷ng t¸c
®éng qua l¹i ®ã cã thÓ ®Èy nhanh tèc ®é ph¸t triÓn cña mét quèc gia, mét céng ®ång
nh−ng còng cã thÓ lµm ng−ng trÖ sù ph¸t triÓn hoÆc ®Èy lïi sù ph¸t triÓn.
Ta cã thÓ xem xÐt mét sè vÝ dô sau ®©y ®Ó chøng minh sù ¶nh h−ëng ®ã:
ThÝ dô 1:
Mçi ç thÓ trong x· héi ®Òu mong muèn sù ph¸t triÓn kinh tÕ, t¨ng thªm thu
nhËp b»ng viÖc quyÕt ®Þnh s¶n xuÊt thªm mét mÆt hµng nµo ®ã. Gi¶ sö trong céng
®ång n«ng th«n, mçi ng−êi d©n ®Òu tÝch cùc s¶n xuÊt ®Ó t¨ng thªm s¶n l−îng lóa (b»ng
çch sö dông gièng lóa míi cã n¨ng suÊt cao, ¸p dông çc biÖn ph¸p kü thuËt míi
trong s¶n xuÊt…), Khi ®ã trong x· héi sÏ cã thªm nhiÒu lóa vµ tõ ®ã gi¸ lóa sÏ gi¶m
xuèng. Nh− vËy thu nhËp b»ng tiÒn cña ng−êi n«ng d©n kh«ng ®−îc t¨ng thªm, n«ng
d©n kh«ng cã chót lîi Ých nµo do s¶n xuÊt thªm lóa, nh−ng nh÷ng ng−êi mua lóa g¹o
®Ó ¨n sÏ cã lîi h¬n v× gi¸ lóa rÎ, hä sÏ tiÕt kiÖm ®−îc mét l−îng tiÒn nhÊt ®Þnh vµ hä sÏ
dïng l−îng tiÒn ®ã ®Ó mua çc thø hµng hãa tiªu dïng kh¸c. Khi nhu cÇu vÒ çc mÆt
hµng tiªu dïng kh¸c t¨ng lªn kÐo theo gi¸ cña chóng t¨ng lªn, nh÷ng ng−êi n«ng d©n
còng cÇn ph¶i dïng çc mÆt hµng ®ã nªn còng ph¶i chÊp nhËn mua víi gi¸ cao. KÕt
qu¶ cuèi cïng lµ ng−êi n«ng d©n sÏ bÞ thiÖt thßi lín - thay cho viÖc t¨ng thªm thu nhËp
do s¶n xuÊt ra nhiÒu lóa hä sÏ bÞ lç v× ph¶i dïng tiÒn b¸n lóa g¹o gi¸ rÎ ®Ó mua çc mÆt
hµng tiªu dïng kh¸c.
T×nh tr¹ng gi¶ ®Þnh trªn cã thÓ kh«ng th−êng xuyªn x¶y ra nÕu mét ®Êt n−íc cã
hÖ thèng chÝnh s¸ch hîp lý vµ lu«n cã sù ®iÒu tiÕt kÞp thêi. VÝ dô ®¬n gi¶n nµy cho
thÊy sù ho¹t ®éng cña çc ç thÓ, çc ngµnh, çc khu vùc s¶n xuÊt vµ x· héi... t¸c ®éng
®Õn nhiÒu vÊn ®Ò vµ t¸c ®éng lÉn nhau nh− thÕ nµo. Së dÜ nh− vËy lµ v× çc ç thÓ, çc
tæ chøc... kh«ng ph¶i ®éc lËp víi nhau trong mét céng ®ång x· héi.
ThÝ dô 2:
ChÝnh phñ quyÕt ®Þnh x©y dùng mét con ®−êng lín ch¹y qua mét vïng c− d©n
n«ng th«n, ®iÒu nµy sÏ ®em l¹i mét sè lîi Ých cho ng−êi d©n trong vïng nh−: giao
th«ng thuËn tiÖn, cã ®iÒu kiÖn tèt ®Ó ph¸t triÓn çc ho¹t ®éng s¶n xuÊt, v¨n hãa, y tÕ,
gi¸o dôc, hµng hãa th«ng th−¬ng... Nh−ng mÆt kh¸c, sù hiÖn diÖn cña con ®−êng còng
cã thÓ g©y nh÷ng t¸c ®éng kh«ng cã lîi cho nh©n d©n trong vïng, ch¼ng h¹n nh−: viÖc
vËn chuyÓn l−u th«ng hµng hãa tõ ngoµi vµo cã thÓ sÏ lµm ¶nh h−ëng ®Õn s¶n xuÊt
n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp ®Þa ph−¬ng; nh÷ng t− t−ëng, lèi sèng kh«ng phï hîp sÏ
®−îc du nhËp tõ n¬i kh¸c ®Õn lµm ¶nh h−ëng ®Õn tiªu chuÈn ®¹o ®øc x· héi cña ®Þa
ph−¬ng; nh÷ng ng−êi giµu tõ n¬i kh¸c cã thÓ ®Õn ®Ó mua ®Êt lµm cho ng−êi d©n ®Þa
ph−¬ng bÞ thiÕu ®Êt s¶n xuÊt…
Qua nh÷ng vÝ dô trªn ®©y cã thÓ rót ra lµ: sù ph¸t triÓn t¸c ®éng ®Õn chóng ta
theo çch nµy hay çch kh¸c kh«ng ®¬n thuÇn lµ mçi ç thÓ mong muèn tù m×nh c¶i
thiÖn. Môc ®Ých cña sù ph¸t triÓn lµ nh»m c¶i thiÖn chÊt l−îng cuéc sèng cña con
ng−êi, v× vËy chóng ta cÇn cè g¾ng ®Ó ®¹t ®−îc sù ph¸t triÓn theo çch mµ nã ®em l¹i
lîi Ých cho hÇu hÕt mäi ng−êi d©n trong x· héi.
1.1.1. §Þnh nghÜa sù ph¸t triÓn

Sù ph¸t triÓn bao hµm nhiÒu vÊn ®Ò réng lín vµ phøc t¹p. Tuy nhiªn ta cã thÓ ®i
®Õn mét ®Þnh nghÜa tæng qu¸t lµ:
“Ph¸t triÓn lµ mét qu¸ tr×nh thay ®æi liªn tôc lµm t¨ng tr−ëng møc sèng cña
con ng−êi vµ ph©n phèi c«ng b»ng nh÷ng thµnh qu¶ t¨ng tr−ëng trong x∙ héi”
(Raanan Weitz, 1995).
Môc tiªu chung cña sù ph¸t triÓn, ®ã lµ n©ng cao quyÒn lîi vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ,
v¨n hãa x· héi vµ quyÒn tù do c«ng d©n cña mäi ng−êi d©n, kh«ng ph©n biÖt nam, n÷,
çc d©n téc, çc t«n gi¸o, çc chñng téc, çc quèc gia. Môc tiªu nµy kh«ng thay ®æi kÓ
tõ ®Çu nh÷ng n¨m 1950 khi mµ ®a sè çc n−íc ®ang ph¸t triÓn tho¸t khái chñ nghÜa
thùc d©n.
NÕu nh÷ng thµnh qu¶ t¨ng tr−ëng trong x· héi kh«ng ®−îc ph©n phèi c«ng b»ng,
hÖ thèng gi¸ trÞ cña con ng−êi kh«ng ®−îc ®¶m b¶o th× sÏ dÉn ®Õn nh÷ng xung ®ét,
nh÷ng cuéc ®Êu tranh cã thÓ x¶y ra lµm ng−ng trÖ sù ph¸t triÓn hoÆc ®Èy lïi sù ph¸t
triÓn (Raanan Weitz 1995).
1.1.2. Nh÷ng ph¹m trï cña sù ph¸t triÓn

Sù ph¸t triÓn ®−îc h×nh thµnh bëi nhiÒu yÕu tè, nã lµ mét qu¸ tr×nh thay ®æi phøc
t¹p. Trong khu«n khæ cña gi¸o tr×nh nµy chóng ta kh«ng thÓ ®Ò cËp ®Õn tÊt c¶ khÝa
c¹nh cña sù ph¸t triÓn mµ chØ tËp trung vµo nh÷ng khÝa c¹nh quan träng, ®ã lµ: nh÷ng
®iÒu kiÖn sèng cña ng−êi d©n vµ gi¸ trÞ cuéc sèng cña hä nh»m thóc ®Èy sù ph¸t triÓn.
Nh÷ng ph¹m trï cña sù ph¸t triÓn cã thÓ kh¸i qu¸t lµ:
15
* Ph¹m trï vËt chÊt, bao gåm: l−¬ng thùc, thùc phÈm, nhµ ë, quÇn ¸o, ®å dïng, tiÖn
nghi sinh ho¹t,...
* Ph¹m trï tinh thÇn, bao gåm nh÷ng nhu cÇu vÒ dÞch vô x· héi nh−: gi¸o dôc ®µo t¹o
n©ng cao d©n trÝ, ch¨m sãc søc khoÎ, sinh ho¹t v¨n hãa thÓ thao, t«n gi¸o tÝn
ng−ìng, nhu cÇu du lÞch, vui ch¬i gi¶i trÝ, tiªu khiÓn...
* Ph¹m trï vÒ hÖ thèng gi¸ trÞ trong cuéc sèng con ng−êi thÓ hiÖn trªn nh÷ng mÆt:
- Sèng tù do b×nh ®¼ng trong khu«n khæ nÒn chuyªn chÝnh x· héi, ®ã lµ quyÒn tù
do vÒ chÝnh trÞ, tù do c«ng d©n, b×nh ®¼ng vÒ nghÜa vô, quyÒn lîi vµ c¬ héi.
- Sèng cã niÒm tin vµo chÕ ®é, x· héi, vµo b¶n th©n, cã hoµi b·o vµ lý t−ëng sèng.
- Sèng cã mèi quan hÖ tèt ®Ñp gi÷a con ng−êi víi con ng−êi vÒ ph−¬ng diÖn ®¹o
®øc vµ nh©n v¨n.
1.2. ý nghÜa, tÇm quan träng cña ph¸t triÓn n«ng th«n
1.2.1. Ph¸t triÓn vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng
1.2.1.1. T¨ng tr−ëng vµ ph¸t triÓn
Ph¸t triÓn víi ý nghÜa réng h¬n cßn ®−îc hiÓu lµ bao gåm c¶ nh÷ng thuéc tÝnh
quan träng cã liªn quan ®Õn hÖ thèng gi¸ trÞ cña con ng−êi: ®ã lµ sù b×nh ®¼ng h¬n vÒ
c¬ héi, sù tù do vÒ chÝnh trÞ (political freedom) vµ çc quyÒn tù do c«ng d©n (civil
liberties) ®Ó cñng cè niÒm tin trong cuéc sèng cña con ng−êi trong çc mèi quan hÖ
víi Nhµ n−íc, víi céng ®ång (W.B.1991).
Ph¸t triÓn lµ viÖc n©ng cao h¹nh phóc cña nh©n d©n, n©ng cao çc tiªu chuÈn
sèng, c¶i tiÕn gi¸o dôc, søc kháe vµ b×nh ®¼ng vÒ c¬ héi... TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã lµ çc
thµnh phÇn cèt yÕu cña sù ph¸t triÓn, ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt cho sù ph¸t triÓn nµy ph¶i lµ
sù t¨ng tr−ëng kinh tÕ. Ngoµi ra, viÖc b¶o ®¶m çc quyÒn chÝnh trÞ vµ tù do c«ng d©n lµ
môc tiªu ph¸t triÓn réng lín h¬n.
T¨ng tr−ëng kinh tÕ lµ mét ph−¬ng tiÖn c¬ b¶n ®Ó cã ®−îc ph¸t triÓn, nh−ng b¶n
th©n nã chØ lµ mét ®¹i diÖn kh«ng toµn vÑn cña sù tiÕn bé. V× vËy, ®Ó xem xÐt sù ph¸t
triÓn ta kh«ng chØ ®Ò cËp ®Õn ph¸t triÓn kinh tÕ mµ ph¶i ph©n tÝch kü c¶ vÒ ph−¬ng diÖn
tiÕn bé x· héi vµ b¶o vÖ m«i tr−êng.
Çc chuyªn gia cña Ng©n hµng thÕ giíi lu«n l−u ý chóng ta r»ng t¨ng tr−ëng
ch−a ph¶i hoµn toµn lµ ph¸t triÓn, song t¨ng tr−ëng l¹i lµ mét çch c¬ b¶n ®Ó cã ®−îc
ph¸t triÓn.
1.2.1.2. Ph¸t triÓn bÒn v÷ng

Héi ®ång thÕ giíi vÒ m«i tr−êng vµ ph¸t triÓn WCED (World Commision on
Environment and Development) ®· ®−a ra ®Þnh nghÜa:
“Ph¸t triÓn bÒn v÷ng lµ ph¸t triÓn ®¸p øng çc nhu cÇu cña hiÖn t¹i mµ kh«ng
lµm th−¬ng tæn ®Õn kh¶ n¨ng ®¸p øng çc nhu cÇu cña çc thÕ hÖ t−¬ng lai”.
§iÓm quan träng trong ®Þnh nghÜa nµy lµ sù quan t©m ®Õn çc thÕ hÖ t−¬ng lai
trong khi t×m çch ®¸p øng çc nhu cÇu hiÖn t¹i, ®ã lµ môc tiªu c¬ b¶n nhÊt cña ph¸t
triÓn bÒn v÷ng.
Nh− vËy ph¸t triÓn bÒn v÷ng lång ghÐp çc qu¸ tr×nh ho¹t ®éng kinh tÕ, ho¹t
®éng x· héi víi viÖc b¶o tån tµi nguyªn vµ lµm giµu m«i tr−êng sinh th¸i. Nã lµm tháa
m·n nhu cÇu ph¸t triÓn hiÖn t¹i mµ kh«ng lµm ph−¬ng h¹i ®Õn kh¶ n¨ng ®¸p øng nhu
cÇu ph¸t triÓn trong t−¬ng lai.
Ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi vµ qu¶n lý m«i tr−êng v÷ng ch¾c lµ nh÷ng mÆt bæ sung
lÉn nhau cña cïng mét ch−¬ng tr×nh hµnh ®éng. Kh«ng cã b¶o vÖ m«i tr−êng thÝch hîp
th× ph¸t triÓn sÏ bÞ hao mßn, tr¸i l¹i kh«ng cã ph¸t triÓn th× b¶o vÖ m«i tr−êng sÏ bÞ thÊt
b¹i. CÇn ph¶i ®Ó cho çc thÕ hÖ t−¬ng lai ®−îc thõa h−ëng çc thµnh qu¶ lao ®éng cña
thÕ hÖ hiÖn t¹i d−íi d¹ng gi¸o dôc, kü thuËt, kiÕn thøc vµ çc nguån lùc kh¸c ngµy
cµng ®−îc t¨ng c−êng (David, C. K, 1996).
1.2.2. TÇm quan träng cña ph¸t triÓn n«ng th«n

XÐt trªn çc mÆt kinh tÕ, x· héi, m«i tr−êng th× n«ng th«n lµ vïng hÕt søc quan
träng ®Ó ph¸t triÓn cña mçi n−íc. NhËn thøc mét çch ®Çy ®ñ vÒ sù ph¸t triÓn kh«ng
ph¶i chØ ®¬n thuÇn lµ ph¸t triÓn mµ lµ sù ph¸t triÓn vÒ con ng−êi vµ nh÷ng nhu cÇu c¬
b¶n cña hä. ChÝnh v× vËy mµ ph−¬ng h−íng, môc tiªu ph¸t triÓn ph¶i thay ®æi ®Æc biÖt
lµ trong ph¸t triÓn n«ng th«n.
Thùc tÕ nh÷ng n¨m qua ViÖt Nam còng ®· cã sù thay ®æi vÒ quan ®iÓm vµ çch
nh×n nhËn sù ph¸t triÓn, ®· cã sù ®æi míi vÒ chÝnh s¸ch vµ ch−¬ng tr×nh hµnh ®éng, söa
ch÷a nh÷ng sai lÇm ®· m¾c ph¶i vµ chó ý h¬n ®Õn sù ph¸t triÓn toµn diÖn con ng−êi.
1.2.2.1. Vai trß cña n«ng th«n ViÖt Nam trong sù nghiÖp ph¸t triÓn ®Êt n−íc
§èi víi n−íc ta hiÖn nay n«ng nghiÖp vÉn ®ang ®ãng vai trß chñ ®¹o trong nÒn
kinh tÕ, ®Þa bµn n«ng th«n cµng trë nªn ®Æc biÖt quan träng trong chiÕn l−îc ph¸t triÓn
cña ®Êt n−íc theo h−íng c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa. Vai trß, vÞ trÝ cña n«ng th«n
trong sù nghiÖp ph¸t triÓn thÓ hiÖn çc mÆt nh− sau:
* N«ng th«n, n«ng nghiÖp s¶n xuÊt ra nh÷ng n«ng s¶n phÈm thiÕt yÕu cho ®êi sèng
con ng−êi mµ kh«ng mét ngµnh s¶n xuÊt nµo cã thÓ thay thÕ ®−îc. Ngoµi ra, n«ng
th«n cßn s¶n xuÊt ra nh÷ng nguyªn liÖu cho ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn, c«ng
nghiÖp nhÑ phôc vô tiªu dïng trong n−íc vµ xuÊt khÈu.
* Trªn ®Þa bµn n«ng th«n cã trªn 70% lao ®éng x· héi, ®ã lµ nguån cung cÊp lao ®éng
cho çc ngµnh kinh tÕ quèc d©n, ®Æc biÖt lµ c«ng nghiÖp vµ dÞch vô. Sè lao ®éng ®ã
nÕu ®−îc n©ng cao tr×nh ®é, ®−îc trang bÞ c«ng cô thÝch hîp sÏ gãp phÇn n©ng cao
n¨ng suÊt lao ®éng ®¸ng kÓ, t¹o ®iÒu kiÖn chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng hîp lý trong
ph©n c«ng lao ®éng x· héi.
* N«ng th«n cã trªn 80% d©n sè cña c¶ n−íc, ®ã lµ thÞ tr−êng tiªu thô réng lín, nÕu
më réng sÏ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó thóc ®Èy nÒn kinh tÕ quèc d©n ph¸t triÓn.
17
* §Þa bµn n«ng th«n n−íc ta cã 54 d©n téc kh¸c nhau, bao gåm nhiÒu tÇng líp, nhiÒu
thµnh phÇn, mçi biÕn ®éng tÝch cùc hay tiªu cùc ®Òu sÏ t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn t×nh
h×nh kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi, an ninh quèc phßng. Sù æn ®Þnh t×nh h×nh n«ng th«n
sÏ gãp phÇn quan träng b¶o ®¶m t×nh h×nh æn ®Þnh cña ®Êt n−íc.
* N«ng th«n chiÕm ®¹i ®a sè tµi nguyªn ®Êt ®ai, kho¸ng s¶n, ®éng thùc vËt, rõng
biÓn... cã ¶nh h−ëng to lín ®Õn viÖc b¶o vÖ m«i tr−êng sinh th¸i, ®Õn viÖc khai th¸c,
sö dông cã hiÖu qu¶ çc tiÒm n¨ng, b¶o ®¶m cho viÖc ph¸t triÓn l©u dµi vµ bÒn v÷ng
cña ®Êt n−íc.
1.2.2.1. §Æc ®iÓm cña ph¸t triÓn n«ng th«n
Ph¸t triÓn n«ng th«n (PTNT) ®−îc thÓ hiÖn th«ng qua nh÷ng ý t−ëng, môc tiªu
vµ biÖn ph¸p tiÕn hµnh trong çc ph−¬ng ¸n quy ho¹ch, çc dù ¸n kh¶ thi, chóng mang
nh÷ng ®Æc tÝnh sau:
1. PTNT lµ sù thay ®æi ®em l¹i viÖc c¶i thiÖn ®êi sèng cho phÇn lín líp d©n chóng
n«ng th«n.
2. PTNT g©y tæn h¹i Ýt h¬n so víi lîi Ých mµ nã mang l¹i vµ tèt h¬n c¶ lµ tæn h¹i ë møc
thÊp nhÊt.
3. PTNT ph¶i phï hîp víi nhu cÇu cña con ng−êi, ®¶m b¶o sù tån t¹i bÒn v÷ng vµ sù
tiÕn bé l©u dµi.
5. PTNT ph¶i g¾n liÒn víi viÖc b¶o vÖ vµ c¶i thiÖn m«i tr−êng sinh th¸i.
Th¶o luËn nhãm:

ThÕ nµo lµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®èi víi 1 lµng, x·? HËu qu¶ cña ph¸t triÓn kh«ng
bÒn v÷ng? §Ó ph¸t triÓn n«ng th«n ViÖt Nam cÇn ph¶i lµm g× vµ b¾t ®Çu tõ ®©u?
1.3. C¬ së ®¸nh gi¸ møc ®é ph¸t triÓn

Khi nãi ®Õn sù ph¸t triÓn cÇn ph¶i cã biÖn ph¸p ®o l−êng sù ph¸t triÓn. VÝ dô,
ta muèn biÕt mét n−íc cã ph¸t triÓn tiÕn bé hay kh«ng th× ph¶i ®o l−êng ®−îc møc ®é
ph¸t triÓn ë 2 thêi ®iÓm kh¸c nhau (th−êng th× kho¶ng thêi gian gi÷a 2 thêi ®iÓm ®ã lµ
1 n¨m hoÆc dµi h¬n n÷a). Chóng ta còng cã thÓ ®¸nh gi¸ møc ®é ph¸t triÓn cña n−íc
nµy so víi n−íc kh¸c hoÆc vïng nµy so víi vïng kh¸c trong cïng mét n−íc.
§Ó ®¸nh gi¸ møc ®é ph¸t triÓn tr−íc hÕt cÇn ph¶i x©y dùng mét çch tæng qu¸t
çc ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ sù ph¸t triÓn. Ph−¬ng ph¸p ®−îc sö dông t−¬ng ®èi réng r·i
®Ó ®¸nh gi¸ sù ph¸t triÓn lµ ®¸nh gi¸ sù phån thÞnh cña mét n−íc, mét vïng, mét ®Þa
ph−¬ng. Çc tiªu chÝ ®¸nh gi¸ sù ph¸t triÓn ngoµi chØ tiªu t¨ng tr−ëng vµ ph¸t triÓn
kinh tÕ cßn cã hµng lo¹t çc chØ tiªu kh¸c ph¶n ¸nh sù tiÕn bé x· héi nh−: vÊn ®Ò gi¸o
dôc ®µo t¹o, tr×nh ®é d©n trÝ, vÊn ®Ò n©ng cao søc kháe céng ®éng, t×nh tr¹ng dinh
d−ìng, tuæi thä b×nh qu©n, n©ng cao gi¸ trÞ cuéc sèng, c«ng b»ng x· héi, c¶i thiÖn m«i
tr−êng... Cã thÓ tæng hîp çc yÕu tè vÒ sù ph¸t triÓn con ng−êi ®Ó ®¸nh gi¸ sù tiÕn bé
trong ph¸t triÓn cña mét x· héi, mét quèc gia (Seifert, V, 1986).
1.3.1. Çc chØ sè ph¶n ¸nh sù ph¸t triÓn

1.3.1.1. Çc chØ tiªu ®¸nh gi¸ sù t¨ng tr−ëng kinh tÕ
1.3.1.1.1. Theo ph−¬ng ph¸p truyÒn thèng
Sù t¨ng tr−ëng cña nÒn kinh tÕ ®−îc biÓu hiÖn ë sù t¨ng thªm s¶n l−îng hµng
n¨m do nÒn kinh tÕ t¹o ra. Do vËy, th−íc ®o cña sù t¨ng tr−ëng theo quan ®iÓm truyÒn
thèng th−êng lµ çc ®¹i l−îng sau: Tæng s¶n phÈm quèc néi (GDP), tæng thu nhËp
quèc d©n (GNP), s¶n phÈm quèc d©n thuÇn (NNP) vµ mét sè chØ tiªu thu nhËp kh¸c.
a. Tæng s¶n phÈm quèc néi (GDP)
XÐt vÒ ph−¬ng diÖn s¶n xuÊt th× GDP ®−îc x¸c ®Þnh b»ng toµn bé gi¸ trÞ gia t¨ng
cña çc ngµnh, çc khu vùc s¶n xuÊt vµ dÞch vô trong c¶ n−íc.
n
GDP = ∑ VAi
i =1
víi: VAi - gi¸ trÞ gia t¨ng cña çc ngµnh, çc khu vùc s¶n xuÊt.
Gi¸ trÞ gia t¨ng VA (Value Added) ®−îc x¸c ®Þnh dùa trªn c¬ së h¹ch to¸n çc
kho¶n chi phÝ, çc yÕu tè s¶n xuÊt vµ lîi nhuËn cña çc c¬ së s¶n xuÊt vµ dÞch vô.
Gi¸ trÞ gia t¨ng ®−îc tÝnh theo c«ng thøc sau:
VA = GO – IE
trong ®ã:
GO - gi¸ trÞ s¶n xuÊt (Gross Output);
IE - chi phÝ çc yÕu tè trung gian (Intermediate Expenditure - chi phÝ ®Çu vµo).
GDP theo çch x¸c ®Þnh trªn ®· thÓ hiÖn lµ mét th−íc ®o sù t¨ng tr−ëng kinh tÕ
do çc ho¹t ®éng s¶n xuÊt trong ph¹m vi l·nh thæ quèc gia t¹o ra, kh«ng ph©n biÖt së
h÷u trong hay ngoµi n−íc ®èi víi kÕt qu¶ s¶n xuÊt ®ã. Do vËy, GDP ph¶n ¸nh chñ yÕu
kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña nÒn kinh tÕ trong mét n−íc.
Tuy nhiªn, trªn thùc tÕ víi nÒn kinh tÕ më, viÖc t¹o ra s¶n l−îng gia t¨ng kh«ng
hoµn toµn do çc yÕu tè s¶n xuÊt ë trong n−íc t¹o ra. NhÊt lµ víi nÒn kinh tÕ ®ang ph¸t
triÓn, th× mét phÇn quan träng cña çc yÕu tè s¶n xuÊt (vèn, c«ng nghÖ) ®−îc ®Çu t− tõ
bªn ngoµi vµo. Ng−îc l¹i, søc lao ®éng l¹i ®−îc ®−a tõ trong n−íc ra. Cïng víi nh÷ng
hiÖn t−îng ®ã th× mét phÇn s¶n l−îng rßng ®−îc chuyÓn tõ trong n−íc ra n−íc ngoµi vµ
còng cã mét phÇn tõ n−íc ngoµi chuyÓn vÒ. HiÖu sè çc kho¶n thu nhËp chuyÓn dÞch
nµy gäi lµ chªnh lÖch thu nhËp rßng víi n−íc ngoµi míi ®−îc tÝnh vµo nguån thu nhËp
mµ c«ng d©n cña ®Êt n−íc cã thÓ nhËn ®−îc. KÕt qu¶ cña çch tÝnh nµy gäi lµ tæng thu
nhËp quèc d©n (GNP).
b. Tæng thu nhËp quèc d©n (GNP)
Lµ toµn bé gi¸ trÞ t¨ng cña s¶n phÈm vµ dÞch vô cuèi cïng mµ tÊt c¶ c«ng d©n cña
mét n−íc t¹o ra vµ cã thÓ cã thu nhËp trong n¨m, kh«ng ph©n biÖt s¶n xuÊt thùc hiÖn ë
trong hay ngoµi n−íc.
19
Nh− vËy, GNP lµ th−íc ®o s¶n l−îng gia t¨ng mµ nh©n d©n cña mét n−íc thùc
sù thu nhËp ®−îc. So víi GDP th× GNP chªnh lÖch mét kho¶n thu nhËp tµi s¶n víi
n−íc ngoµi.
⎛ Thu nhËp nh©n tè ⎞ ⎛ Thu nhËp nh©n tè ⎞
GNP = GDP + ⎜ ⎟−⎜ ⎟
⎝ tõ n−íc ngoµi chuyÓn vÒ ⎠ ⎝ chuyÓn ra n−íc ngoµi ⎠
(Thu nhËp nh©n tè chuyÓn vµo vµ chuyÓn ra cßn ®−îc gäi lµ thu nhËp tµi s¶n rßng, ®ã
lµ çc kho¶n thu nhËp chuyÓn dÞch víi n−íc ngoµi).
§èi víi mét n−íc ®−îc çc n−íc ngoµi ®Çu t− nhiÒu hoÆc vay nî nhiÒu th× thu
nhËp nh©n tè chuyÓn ra n−íc ngoµi sÏ lín h¬n nh©n tè chuyÓn vÒ, v× thÕ GNP sÏ nhá
h¬n GDP vµ ng−îc l¹i.
Víi ý nghÜa lµ th−íc ®o tæng thu nhËp cña nÒn kinh tÕ, sù t¨ng thªm GNP thùc tÕ
®ã chÝnh lµ sù t¨ng tr−ëng nÒn kinh tÕ, nã nãi lªn hiÖu qu¶ cña çc ho¹t ®éng kinh tÕ
®em l¹i.
c. S¶n phÈm quèc d©n thuÇn NNP (Net National Product)

Ngoµi hai chØ sè GDP vµ GNP ng−êi ta cßn dïng chØ sè s¶n phÈm quèc d©n
thuÇn NNP hay cßn gäi lµ s¶n phÈm quèc d©n rßng. §ã lµ gi¸ trÞ cßn l¹i cña tæng s¶n
phÈm quèc d©n sau khi ®· trõ ®i gi¸ trÞ khÊu hao tµi s¶n cè ®Þnh (Depreciation - Dp)
trong kú.
NNP = GNP – Dp
víi: NNP - phÇn cña c¶i thùc sù míi ®−îc t¹o ra hµng n¨m. Do vËy cã lóc ng−êi ta
gäi chØ sè ®ã lµ thu nhËp quèc d©n thuÇn NI (Net Income).
Môc ®Ých ®−a ra çc th−íc ®o lµ ®Ó tiÕp cËn tíi çc tr¹ng th¸i ph¸t triÓn kinh tÕ.
GDP, GNP hay NNP ®−îc tÝnh toµn bé hay tÝnh theo ®Çu ng−êi (theo tæng d©n sè, theo
lao ®éng) ®Òu cã nh÷ng ý nghÜa nhÊt ®Þnh vµ ®−îc sö dông tïy môc ®Ých nghiªn cøu.
Trong mét quèc gia th−êng cã nhiÒu ho¹t ®éng kinh tÕ kh¸c nhau, mét sè ng−êi
s¶n xuÊt hµng hãa, ph©n phèi vµ tiªu dïng mét sè ng−êi kh¸c l¹i tËp trung vµo viÖc thùc
hiÖn nh÷ng dÞch vô nhÊt ®Þnh ®¸p øng nhu cÇu ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cho con
ng−êi nh− th−¬ng m¹i, du lÞch... §ã chÝnh lµ nh÷ng ho¹t ®éng cÊu thµnh nÒn kinh tÕ
cña mét quèc gia. Nh÷ng ho¹t ®éng nµy cã thÓ liªn quan ®Õn çc ngµnh n«ng nghiÖp,
c«ng nghiÖp, giao th«ng, x©y dùng, gi¸o dôc, y tÕ, th−¬ng m¹i, du lÞch... TÊt c¶ nh÷ng
ho¹t ®éng nµy ®Òu ®ãng gãp vµo tèc ®é t¨ng tr−ëng nÒn kinh tÕ cña mét quèc gia. Çc
ho¹t ®éng cÊu thµnh nÒn kinh tÕ cã thÓ quy tô l¹i trong 3 nhãm ngµnh chñ yÕu lµ:
Nhãm ngµnh I: N«ng nghiÖp (bao gåm n«ng, l©m nghiÖp vµ thñy s¶n);
Nhãm ngµnh II: C«ng nghiÖp (bao gåm çc lo¹i h×nh c«ng nghiÖp vµ x©y dùng);
Nhãm ngµnh III: DÞch vô (bao gåm çc lo¹i h×nh dÞch vô vµ du lÞch).
Tèc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®−îc ®¸nh gi¸ b»ng tû lÖ gia t¨ng tæng s¶n phÈm quèc
d©n hµng n¨m, ng−êi ta biÓu thÞ tèc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ b»ng gi¸ trÞ phÇn tr¨m ®Ó
tiÖn cho viÖc so s¸nh nh÷ng thay ®æi diÔn ra qua çc n¨m.
Çch tÝnh tèc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ ta cã thÓ ¸p dông c«ng thøc sau:
( GDP )n − ( GDP )n −1
Rn = × 100% (1)
( GDP )n−1
trong ®ã:
Rn - tû lÖ t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña n¨m thø n tÝnh b»ng %;
(GDP)n - tæng s¶n phÈm quèc d©n trong n¨m thø n;
(GDP)n-1 - tæng thu nhËp quèc d©n cña n¨m tr−íc.
ThÝ dô:
GDP cña mét n−íc n¨m 1995 lµ 100 tû USD vµ n¨m 1996 lµ 104 tû USD, khi ®ã
tèc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ n¨m 1996 lµ:
104tû − 100tû
R= 100% = 4%
100tû
B¶ng 1.1: Møc t¨ng tr−ëng GDP b×nh qu©n hµng n¨m cña mét sè n−íc
§¬n vÞ tÝnh (%)
STT Tªn n−íc 1999 2002 2003
1 Ên §é 7,1 4,6 8,0
2 Bangladeh 4,9 4,4 5,3
3 Nepal 4,5 -0,6 3,0
4 Pakistan 3,7 2,8 5,8
5 Srilanca 4,3 4,0 5,5
6 Trung Quèc 7,1 8,0 9,1
7 In®onªsia 0,8 3,7 4,1
8 Hµn quèc 9,5 7,0 3,1
9 Malaysia 6,1 4,2 5,2
10 Philippines 3,4 4,4 4,5
11 Th¸i Lan 4,4 5,4 6,7
12 NhËt B¶n 0,1 0,3 2,7
Nguån: http://www.worldbank.org/data/countrydata/countrydata.html
B¶ng 1.2: Tèc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña ViÖt Nam tõ n¨m 1996 - 2004
N¨m
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
GDP
Gi¸ trÞ GDP ®−îc tÝnh theo 109USD 21,65 24,27 26,0 26,41 28,19 32,9 32,89 39,20 -
Møc t¨ng GDP (%) 9,34 8,8 5,8 4,8 6,75 7,1 7,0 7,2 7,7
Nguån: http://www.vvg-vietnam.com/economics_50.htm#GDP%20Growth%20(%
21
B¶ng 1.3: Tèc ®é t¨ng tr−ëng 3 nhãm ngµnh: N«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp
vµ dÞch vô cña ViÖt Nam tõ n¨m 1995 - 1997
N¨m
1995 1996 1997
Nhãm ngµnh
I. S¶n xuÊt n«ng nghiÖp 14,5% 11,4% 13,2%
II. S¶n xuÊt c«ng nghiÖp 6,5% 5,2% 4,8%
III. Ho¹t ®éng dÞch vô 10,3% 11,7% 9,5%
Ghi chó: Tèc ®é t¨ng tr−ëng çc n¨m so víi 31 th¸ng 12 n¨m tr−íc
Nguån: Sè liÖu 1995, 1996 - Niªn gi¸m thèng kª n¨m 1997
Sè liÖu 1997 - 'T×nh h×nh kinh tÕ x· héi', Tæng côc thèng kª
§Ó ®¸nh gi¸, mét çch chÝnh x¸c sù ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ cña mét n−íc th× ph¶I
tÝnh tèc ®é t¨ng tr−ëng cña GNP b×nh qu©n trªn ®Çu ng−êi. Còng vÝ dô nh− trªn, gi¶ sö
GNP cña mét n−íc t¨ng 4%/n¨m nh−ng tèc ®é t¨ng d©n sè còng b»ng 4%/n¨m th×
GNP b×nh qu©n ®Çu ng−êi vÉn nh− cò, tøc lµ n−íc ®ã kh«ng cã sù ph¸t triÓn kinh tÕ
mÆc dï nÒn kinh tÕ vÉn t¨ng tr−ëng víi tèc ®é 4%/n¨m.
§Ó x¸c ®Þnh tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ ta dïng chØ tiªu thu nhËp quèc d©n trªn ®Çu
ng−êi (GNP trªn ®Çu ng−êi) hoÆc tæng s¶n phÈm quèc néi trªn ®Çu ng−êi (GDP trªn
®Çu ng−êi). §ã lµ chØ tiªu ®−îc sö dông phæ biÕn ®Ó so s¸nh møc ®é ph¸t triÓn cña çc
n−íc víi nhau.
GDP(GNP)
GNP (GDP) trªn ®Çu ng−êi =
tæng sè d©n trong n−íc
NÕu tèc ®é t¨ng tr−ëng d©n sè cña mét n−íc chØ b»ng 2%, trong khi tèc ®é t¨ng
tr−ëng GNP (GDP) b»ng 4% th× tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ (GNP trªn ®Çu ng−êi) cña
n−íc ®ã sÏ b»ng 2%. Ng−îc l¹i, nÕu t¨ng tr−ëng GNP vÉn nh− vËy (4%) mµ t¨ng
tr−ëng d©n sè l¹i v−ît qu¸ 4% th× tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ sÏ bÞ gi¶m xuèng vµ ®Êt
n−íc ®ã ®ang bÞ nghÌo ®i v× tèc ®é t¨ng d©n sè qu¸ cao.
§ã còng lµ lý do t¹i sao mét ®Êt n−íc cÇn ph¶i ®iÒu chØnh sù gia t¨ng d©n sè.
NÕu sù t¨ng tr−ëng cña nÒn kinh tÕ chØ b»ng sù gia t¨ng d©n sè th× ®iÒu kiÖn kinh tÕ
cña n−íc ®ã kh«ng ®−îc c¶i thiÖn. NÕu sù gia t¨ng d©n sè cao h¬n sù t¨ng tr−ëng kinh
tÕ th× thùc tr¹ng cña ®Êt n−íc dÇn dÇn bÞ xÊu ®i. ChØ cã sù t¨ng tr−ëng kinh tÕ lín h¬n
sù gia t¨ng d©n sè th× míi cã sù c¶i thiÖn vµ ph¸t triÓn.
T−¬ng tù çch tÝnh nh− c«ng thøc (1), ta cã thÓ tÝnh tèc ®é t¨ng tr−ëng cña chØ sè
GDP/®Çu ng−êi ®Ó xem xÐt møc ®é ph¸t triÓn cña mét n−íc trªn c¬ së c©n ®èi víi tèc
®é t¨ng d©n sè cña n−íc ®ã.
1.3.1.1.2. Theo quan ®iÓm ph¸t triÓn bÒn v÷ng

Çc chØ sè ®¸nh gi¸ theo ph−¬ng ph¸p truyÒn thèng trªn ch−a xÐt ®Õn vÊn ®Ò suy
gi¶m chÊt l−îng m«i tr−êng vµ suy tho¸i tµi nguyªn thiªn nhiªn. Theo quan ®iÓm ph¸t
triÓn bÒn v÷ng, tõ GNP ng−êi ta ®−a ra chØ sè SNP (tæng s¶n phÈm quèc d©n bÒn v÷ng)
hoÆc chØ sè SNI (tæng thu nhËp quèc d©n bÒn v÷ng). §Ó tÝnh ®−îc SNP hoÆc SNI ph¶i
sö dông çc nguyªn t¾c qu¶n lý m«i tr−êng, ng−êi g©y « nhiÔm ph¶i tr¶ tiÒn (PPP)
hoÆc ng−êi sö dông m«i tr−êng ph¶i tr¶ tiÒn (UPP). ë ®©y cÇn ph¶i cã kiÕn thøc vµ c¬
së d÷ liÖu th«ng tin réng lín h¬n v×:
! Ph¶i −íc tÝnh ®−îc tæn thÊt m«i tr−êng ph¸t sinh;
! ¦íc tÝnh ®−îc lîi Ých vµ tæn thÊt m«i tr−êng;
! ¦íc tÝnh ®−îc çc lîi Ých kÐo theo viÖc khai th¸c tµi nguyªn.
Víi çch tÝnh nh− trªn chØ sè SNP ph¶n ¸nh sù t¨ng tr−ëng kinh tÕ quèc d©n vµ
quèc tÕ ë gãc ®é ph¸t triÓn bÒn v÷ng.
ChØ sè SNI ®−îc Hueting ®−a ra n¨m 1991, ph¶n ¸nh thu nhËp quèc d©n truyÒn
thèng vµ møc ®é bÒn v÷ng cña çc ho¹t ®éng sèng. SNI kh«ng ®o sù bÒn v÷ng cña çc
hÖ tù nhiªn mµ chØ ®o thu nhËp bÒn v÷ng cña quèc gia.
VÊn ®Ò chñ yÕu trong viÖc x¸c ®Þnh SNI lµ ®Þnh l−îng b»ng tiÒn çc t¸c ®éng tiªu
cùc cña ho¹t ®éng ®Õn m«i tr−êng. Cã hai çch gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®−îc ®Æt ra:
Çch thø nhÊt lµ x¸c ®Þnh sù s½n sµng cña ng−êi d©n chi tr¶ cho viÖc gi¶m thiÓu
çc hñy ho¹i m«i tr−êng nh−: sù s½n sµng tr¶ tiÒn cho viÖc cung cÊp n−íc s¹ch, sù s½n
sµng tr¶ tiÒn cña nhµ ®Çu t− cho çc nguån lîi thiªn nhiªn mÊt ®i khi x©y dùng çc
c«ng tr×nh.
Çch thø hai lµ ph©n tÝch nhu cÇu thÞ tr−êng, thÝ dô nh−: gi¶m gi¸ nhµ trong çc
khu vùc bÞ « nhiÔm hoÆc chi phÝ ®Ó kiÓm so¸t sù gia t¨ng cña çc lo¹i bÖnh tËt.
1.3.1.1.3. Mét sè vÝ dô tÝnh to¸n chØ tiªu kinh tÕ x· héi cña sù ph¸t triÓn
bÒn v÷ng
a. Tæng s¶n phÈm quèc néi ®iÒu chØnh (ANP)
Anderson (1991) ®Ò xuÊt çch tÝnh ANP tõ GNP theo çc b−íc sau:
- ViÕt GNP;
- Trõ tiÒn vèn ®Çu t−;
- Trõ tæn thÊt tµi nguyªn thiªn nhiªn;
- Céng thªm lao ®éng t¹i gia ®×nh kh«ng ®−îc tr¶ tiÒn (lao ®éng néi trî);
- Céng thªm dÞch vô th−¬ng m¹i kh«ng tr¶ tiÒn (s¶n phÈm tiªu dïng hé gia ®×nh).
b. Tæng thu nhËp quèc d©n bÒn v÷ng SNI

Cã thÓ tÝnh ®−îc tæng thu nhËp quèc d©n bÒn v÷ng tõ GNP b»ng çch trõ ®i çc
tæn thÊt m«i tr−êng mµ çc ho¹t ®éng kinh tÕ x· héi g©y ra. VÒ lý thuyÕt, cã thÓ tÝnh
bÊt kú tæn thÊt m«i tr−êng nµo khi cã ®ñ çc sè liÖu cÇn thiÕt. Çc vÊn ®Ò m«i tr−êng
23
®−îc ®−a vµo trong tÝnh to¸n lµ biÕn ®æi khÝ hËu, suy tho¸i tµi nguyªn thiªn nhiªn, suy
gi¶m ®a d¹ng sinh häc, s−¬ng mï vµ khãi quang hãa, axit hãa, sol khÝ, sù lan truyÒn
çc hãa chÊt ®éc h¹i vµ phãng x¹, sù phó d−ìng, xãi mßn, tiªu thô oxy, sö dông ®Êt,
sa m¹c hãa, chÊt th¶i r¾n, suy gi¶m chÊt l−îng kh«ng khÝ vµ tiÕng ån, « nhiÔm kh«ng
khÝ ®« thÞ, « nhiÔm ®Êt. Çc ph−¬ng ph¸p h¹n chÕ suy tho¸i m«i tr−êng bao gåm øng
dông ph−¬ng tiÖn kü thuËt xö lý « nhiÔm, lµm gi¶m c−êng ®é cña çc ho¹t ®éng kinh
tÕ x· héi, kiÓm so¸t gia t¨ng d©n sè.
1.3.1.2. Çc chØ sè vÒ c¬ cÊu kinh tÕ - x· héi

Sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cßn biÓu hiÖn trong biÕn ®æi vÒ c¬ cÊu cña çc
ngµnh çc lÜnh vùc s¶n xuÊt vµ çc khu vùc x· héi theo çc chØ sè.
1. ChØ sè c¬ cÊu ngµnh trong tæng s¶n phÈm quèc néi (GDP)
ChØ sè nµy ph¶n ¸nh tû lÖ cña çc nhãm ngµnh c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp, dÞch
vô trong GDP. NÒn kinh tÕ cµng ph¸t triÓn th× tû lÖ s¶n l−îng cña c«ng nghiÖp vµ dÞch
vô ngµy cµng cao trong GDP, cßn tû lÖ cña n«ng nghiÖp chØ gi¶m ®i t−¬ng ®èi.
B¶ng 1.4: Sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ qua çc n¨m

§¬n vÞ tÝnh: %
Nhãm ngµnh 1993 2002 2003
Tæng GDP 100 100 100
Trong ®ã:
N«ng nghiÖp 29,9 23 21,8
C«ng nghiÖp 28,9 38,5 40
DÞch vô 41,2 38,5 38,2
Nguån: http://www.worldbank.org/data/countrydata/aag/vnm_aag.pdf
2. ChØ sè c¬ cÊu ho¹t ®éng ngo¹i th−¬ng (X - M)

Tû lÖ cña gi¸ trÞ s¶n l−îng xuÊt khÈu vµ nhËp khÈu thÓ hiÖn sù më cöa cña nÒn
kinh tÕ ®èi víi thÕ giíi. Mét nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn th−êng cã møc xuÊt khÈu rßng trong
GDP t¨ng lªn. Thu nhËp rßng tõ (X - M) t¨ng lªn, nghÜa lµ hiÖu sè gi÷a xuÊt khÈu X
(Export) vµ nhËp khÈu M (Import) t¨ng.
3. ChØ sè vÒ møc tiÕt kiÖm - ®Çu t− (I)

Tû lÖ tiÕt kiÖm - ®Çu t− trong tæng GDP thÓ hiÖn râ h¬n vÒ kh¶ n¨ng t¨ng tr−ëng
kinh tÕ trong t−¬ng lai. §©y lµ mét nh©n tè c¬ b¶n cña sù t¨ng tr−ëng. Nh÷ng n−íc cã
tû lÖ ®Çu t− cao (tõ 20 ÷ 30% GDP) th−êng lµ çc n−íc cã møc t¨ng tr−ëng cao.Tuy
nhiªn tû lÖ nµy cßn phô thuéc vµo quy m« cña GDP vµ tû lÖ dµnh cho tiªu dïng (C)
theo c¬ cÊu:
I = GDP – C + X – M
4. ChØ sè c¬ cÊu n«ng th«n vµ thµnh thÞ

Sù biÕn ®æi râ nÐt ë bé mÆt x· héi cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn lµ møc ®é ®« thÞ hãa
çc khu vùc trong n−íc. Ng−êi ta biÓu thÞ néi dung nµy ë tû lÖ lao ®éng vµ d©n c− sèng
ë ®« thÞ trong tæng sè lao ®éng vµ d©n sè. Sù t¨ng lªn cña d©n c− vµ lao ®éng sèng vµ
lµm viÖc ë ®« thÞ lµ mét tiÕn bé do c«ng nghiÖp hãa ®−a l¹i, nã nãi lªn sù v¨n minh
trong ®êi sèng cña nh©n d©n trong n−íc.
5. ChØ sè vÒ sù liªn kÕt kinh tÕ
ChØ sè nµy biÓu hiÖn ë mèi quan hÖ trong s¶n xuÊt vµ giao l−u kinh tÕ gi÷a çc
ngµnh vµ çc khu vùc trong n−íc. Sù chÆt chÏ cña mèi liªn kÕt ®−îc ®¸nh gi¸ th«ng
qua trao ®æi çc yÕu tè ®Çu vµo - ®Çu ra trong çc ma trËn liªn ngµnh, liªn vïng. §iÒu
®ã thÓ hiÖn sù tiÕn bé cña nÒn s¶n xuÊt trong n−íc b»ng viÖc ®¸p øng ®−îc ngµy cµng
nhiÒu çc yÕu tè s¶n xuÊt do trong n−íc khai th¸c.
1.3.1.3. Çc chØ sè vÒ ph¸t triÓn x· héi

§Ó lµm râ sù tiÕn bé do t¨ng tr−ëng ®−a l¹i, ng−êi ta sö dông çc chØ sè nãi lªn
sù tiÕn bé x· héi, mµ xoay quanh lµ biÕn ®æi cña con ng−êi. VÝ dô quan träng cña chØ
thÞ x· héi cña sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng lµ HDI (ChØ sè vÒ ph¸t triÓn con ng−êi - Human
Development Index).
VÝ dô:
N¨m 1993 ViÖt Nam cã chØ sè GDP ®øng thø 143 vµ theo chØ sè HDI ®øng thø
121 trong sè 167 quèc gia trªn thÕ giíi, n¨m 1999 ®øng thø 101.
ChØ sè HDI lµ chØ sè ®¸nh gi¸ kh¸i qu¸t cña sù ph¸t triÓn loµi ng−êi, ®¸nh gi¸ thµnh
tùu b×nh qu©n cña mét ®Êt n−íc trong 3 ph¹m trï c¬ b¶n cña sù ph¸t triÓn con ng−êi.
- Sèng l©u vµ kháe m¹nh, ®−îc ®¸nh gi¸ b»ng tuæi thä trung b×nh.
- KiÕn thøc lµ mét chØ tiªu ®−îc ®¸nh gi¸ b»ng tû lÖ biÕt ®äc, biÕt viÕt cña ng−êi
tr−ëng thµnh (víi träng sè b»ng 2/3), tû lÖ ng−êi ®Õn tr−êng ë çc cÊp bËc tiÓu
häc, trung häc c¬ së vµ trung häc phæ th«ng (víi träng sè b»ng 1/3).
- Møc sèng cña con ng−êi ®−îc ®¸nh gi¸ b»ng gi¸ trÞ GDP trªn ®Çu ng−êi theo
ph−¬ng ph¸p søc mua t−¬ng ®−¬ng.
Nh− vËy, ®Ó tÝnh to¸n HDI cña mét ®Êt n−íc cÇn tÝnh to¸n 3 chØ sè cÊu thµnh cña
nã, ®ã lµ chØ sè tuæi thä trung b×nh, chØ sè gi¸o dôc vµ chØ sè GDP. Mçi chØ sè nµy cã
gi¸ trÞ dao ®éng trong mét ph¹m vi nµo ®ã. C«ng thøc tæng qu¸t ®Ó tÝnh to¸n çc chØ sè
nµy lµ:
Gi¸ trÞ thùc − Gi¸ trÞ nhá nhÊt
ChØ sè thµnh phÇn =
Gi¸ trÞ lín nhÊt − Gi¸ trÞ nhá nhÊt
§Ó tÝnh to¸n çc chØ sè thµnh phÇn cã thÓ tham kh¶o b¶ng çc gi¸ trÞ cã thÓ cña
çc chØ sè ®ã:
25
ChØ sè Gi¸ trÞ lín nhÊt Gi¸ trÞ nhá nhÊt
Tuæi thä trung b×nh (tuæi) 85 25

Tû lÖ ng−êi lín biÕt ch÷ (%) 100 0
Tû lÖ ng−êi trong ®é tuæi ®−îc ®Õn tr−êng (%) 100 0
GDP trªn ®Çu ng−êi (USD/ng−êi/n¨m) 40.000 100
Sau khi tÝnh to¸n ®−îc çc gi¸ trÞ cña çc chØ sè cÊu thµnh cña HDI, tÝnh trÞ sè
HDI theo c«ng thøc sau:
1 1 1
HDI = ( chØ sè tuæi thä trung b×nh ) + ( chØ sè gi¸o dôc ) + ( chØ sè GDP )
3 3 3
D−íi ®©y tr×nh bµy vÝ dô minh häa viÖc tÝnh to¸n chØ sè HDI cña C«te d’lvoire.
1. TÝnh to¸n chØ sè tuæi thä b×nh qu©n
ChØ sè tuæi thä b×nh qu©n ®¸nh gi¸ thµnh tùu t−¬ng ®èi cña mét quèc gia vÒ mÆt
tuæi thä b×nh qu©n. §èi víi C«te d’lvoire, tuæi thä b×nh qu©n n¨m 2000 lµ 47,8 tuæi, do
®ã chØ sè tuæi thä b×nh qu©n cña n−íc nµy lµ 0,380.
47,8 − 25
ChØ sè tuæi thä b×nh qu©n = = 0,380.
85 − 25
2. TÝnh to¸n chØ sè gi¸o dôc
ChØ sè gi¸o dôc ®¸nh gi¸ thµnh tùu t−¬ng ®èi cña mét quèc gia vÒ c¶ hai mÆt: tû
lÖ ng−êi tr−ëng thµnh biÕt ch÷ vµ tû lÖ ng−êi trong ®é tuæi ®−îc ®i häc ë çc cÊp tiÓu
häc, trung häc c¬ së vµ trung häc phæ th«ng. Tr−íc hÕt cÇn tÝnh to¸n chØ sè ng−êi
tr−ëng thµnh biÕt ch÷ vµ chØ sè ng−êi trong ®é tuæi ®−îc ®i häc ë çc cÊp tiÓu häc,
trung häc c¬ së vµ trung häc phæ th«ng. Sau ®ã dïng hai chØ sè nµy ®Ó tÝnh to¸n chØ sè
gi¸o dôc theo c«ng thøc sau:
2
ChØ sè gi¸o dôc = ( chØ sè ng−êi tr−ëng thµnh biÕt ch÷ ) +
3
1 ⎛ chØ sè ng−êi trong ®é tuæi ®−îc ®i häc ë çc cÊp tiÓu häc, ⎞
+ ⎜ ⎟
3 ⎝ trung häc c¬ së vµ trung häc phæ th«ng ⎠
§èi víi C«te d’Ivoire, n¨m 2000 cã tû lÖ ng−êi tr−ëng thµnh biÕt ch÷ lµ 46,8%,
n¨m 1999 cã tû lÖ ng−êi trong ®é tuæi ®−îc ®Õn tr−êng häc ë bËc phæ th«ng lµ 38%,
chØ sè gi¸o dôc tÝnh ®−îc b»ng 0,439.
+ ChØ sè ng−êi tr−ëng thµnh biÕt ch÷:
46,8 − 0
= 0, 468
100 − 0
+ ChØ sè ng−êi trong ®é tuæi ®−îc ®Õn tr−êng häc:
38 − 0
= 0,380
100 − 0
Khi ®ã chØ sè gi¸o dôc sÏ lµ:

2 1
0, 468 + 0,380 = 0, 439
3 3
3. TÝnh to¸n chØ sè GDP
ChØ sè GDP ®−îc tÝnh to¸n khi sö dông GDP trªn ®Çu ng−êi ®−îc ®iÒu chØnh.
Trong HDI th× thu nhËp ®¹i diÖn cho tÊt c¶ çc mÆt cña sù ph¸t triÓn con ng−êi mµ
ch−a ®−îc ph¶n ¸nh qua tuæi thä, søc kháe vµ kiÕn thøc cña con ng−êi. Thu nhËp ®−îc
®iÒu chØnh bëi v× viÖc ®¹t ®−îc møc ®é ph¸t triÓn con ng−êi mong muèn kh«ng ®ßi hái
ph¶i cã thu nhËp v« h¹n. V× vËy ng−êi ta sö dông logarit cña thu nhËp ®Ó tÝnh to¸n.
c«ng thøc tÝnh to¸n chØ sè GDP nh− sau
lg ( gi¸ trÞ thùc GDP ) − lg ( gi¸ trÞ nhá nhÊt cña GDP )
ChØ sè GDP =
lg ( gi¸ trÞ lín nhÊt cña GDP ) − lg ( gi¸ trÞ nhá nhÊt cña GDP )
N¨m 2000 C«te d’lvoire cã GDP trªn ®Çu ng−êi 1.630 USD trong th× chØ sè GDP
lµ 0,466.
lg (1630 ) − lg (100 )
ChØ sè GDP = = 0, 466
lg ( 40000 ) − lg (100 )
4. TÝnh to¸n HDI
1 1 1
HDI = ( chØ sè tuæi thä trung b×nh ) + ( chØ sè gi¸o dôc ) + ( chØ sè GDP )
3 3 3
1
= ( 0,380 + 0, 439 + 0, 466 ) = 0, 428 .
3
B»ng çch tÝnh t−¬ng tù, cã thÓ tÝnh HDI cho çc n−íc Trung Quèc, ViÖt Nam
Cameroon, Zimbabwe, Mü. KÕt qu¶ tÝnh to¸n nh− sau:
Mü : HDI = 0,830
Trung Quèc : HDI = 0,534
Zimbabwe : HDI = 0,457
ViÖt Nam : HDI = 0,431
Cameroon : HDI = 0,427
Nh− vËy, nh×n vµo chØ sè HDI cña 5 n−íc nh− trªn ta cã thÓ ®¸nh gi¸ n−íc nµo lµ
n−íc ph¸t triÓn, n−íc nµo lµ n−íc ®ang ph¸t triÓn. Mü cã chØ sè HDI lµ cao nhÊt trong
5 n−íc. Nh− vËy, Mü lµ n−íc ph¸t triÓn cã mét nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn v÷ng m¹nh, c«ng
nghÖ hiÖn ®¹i. Thø hai lµ Trung Quèc víi chØ sè HDI = 0,534. HiÖn nay Trung Quèc
®ang trªn ®µ ph¸t triÓn trë thµnh mét c−êng quèc kinh tÕ víi sè d©n ®«ng nhÊt thÕ giíi.
Ba n−íc cßn l¹i víi çc chØ sè HDI gÇn nh− nhau ta cã thÓ thÊy r»ng nh÷ng n−íc
nµy míi chØ lµ nh÷ng n−íc ®ang ph¸t triÓn.
27
Ngoµi ra cßn cã thÓ dùa vµo mét sè chØ tiªu kh¸c ®Ó ®¸nh gi¸ møc ®é vÒ ph¸t
triÓn kinh tÕ x· héi nh− sau:
a. Tuæi thä b×nh qu©n trong d©n sè
Sù t¨ng tuæi thä b×nh qu©n trong d©n sè ë mçi thêi kú nhÊt ®Þnh ph¶n ¸nh mét
çch tæng hîp vÒ t×nh h×nh søc kháe cña d©n c− trong mét n−íc.Trong ®ã bao hµm sù
v¨n minh trong ®êi sèng, sù trong s¹ch vÒ m«i tr−êng vµ møc sèng sinh ho¹t vËt chÊt,
tinh thÇn ®−îc n©ng cao. HÇu hÕt çc n−íc cã møc sèng thÊp do kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn,
m«i tr−êng bÞ « nhiÔm ®Òu cã tuæi thä b×nh qu©n thÊp (d−íi 50 tuæi). ë çc n−íc ph¸t
triÓn, tuæi thä b×nh qu©n ®Òu trªn 70 tuæi. Theo b¸o ço cña Ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn
Liªn hîp quèc (UNDP), ViÖt Nam ®· ®¹t ®−îc tuæi thä trung b×nh lµ 67 tuæi. NÕu xÕp
bËc theo chØ sè ph¸t triÓn con ng−êi (HDI) th× ViÖt Nam ®øng hµng thø 122 trong sè
174 n−íc, cao h¬n 26 bËc so møc xÕp h¹ng vÒ gi¸ trÞ GDP trªn ®Çu ng−êi. §iÒu nµy
chøng tá ViÖt Nam ®· thµnh c«ng trong viÖc chuyÓn hãa thµnh qu¶ cña sù t¨ng tr−ëng
kinh tÕ thµnh chÊt l−îng sèng cao h¬n cho ng−êi d©n.
b. Møc t¨ng d©n sè hµng n¨m
Møc t¨ng d©n sè tù nhiªn hµng n¨m lµ mét chØ sè ®i liÒn víi chØ sè t¨ng thu nhËp
b×nh qu©n ®Çu ng−êi. Thùc tÕ cho thÊy hiÖn t−îng møc t¨ng d©n sè cao lu«n lu«n ®i
®«i víi sù l¹c hËu vµ ®ãi nghÌo. Çc n−íc ph¸t triÓn ®Òu cã møc t¨ng d©n sè tù nhiªn
thÊp (< 1 ÷ 2%).
c. Sè calo b×nh qu©n ®Çu ng−êi (calo/ng−êi/ngµy)
ChØ sè nµy ph¶n ¸nh møc cung øng çc lo¹i nhu cÇu thiÕt yÕu nhÊt ®èi víi mäi
ng−êi d©n vÒ l−¬ng thùc vµ thùc phÈm hµng ngµy ®−îc quy ®æi thµnh calo. Nã cho
thÊy mét nÒn kinh tÕ gi¶i quyÕt ®−îc nhu cÇu c¬ b¶n cña ng−êi d©n nh− thÕ nµo. Víi
nÒn kinh tÕ ®· ph¸t triÓn th× chØ tiªu nµy Ýt cã ý nghÜa, h¬n n÷a nã cã nh÷ng h¹n chÕ
trong çch tÝnh to¸n.
d. Tr×nh ®é häc vÊn (tû lÖ ng−êi biÕt ch÷) trong d©n sè
§i kÌm víi chØ sè nµy lµ chØ sè tû lÖ trÎ em trong ®é tuæi ®i häc ®−îc ®Õn tr−êng
hay tr×nh ®é phæ cËp v¨n hãa cña ng−êi lao ®éng trong d©n sè. Çc chØ sè nµy ph¶n
¸nh tr×nh ®é ph¸t triÓn vµ sù biÕn ®æi vÒ chÊt cña x· héi. X· héi hiÖn ®¹i ®· coi viÖc
®Çu t− cho gi¸o dôc vµ ®µo t¹o lµ lÜnh vùc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi trong thêi kú dµi
h¹n. Tû lÖ ng−êi biÕt ch÷ vµ trÎ em ®i häc cao, ®ång nghÜa víi sù v¨n minh x· héi, nã
th−êng ®i ®«i víi nÒn kinh tÕ cã møc t¨ng tr−ëng cao. V× vËy nã lµ mét chØ tiªu quan
träng ®Ó ®¸nh gi¸ tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña mét quèc gia.
e. Çc chØ sè kh¸c vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi
Ngoµi çc chØ sè c¬ b¶n nªu trªn ng−êi ta cßn dïng çc chØ sè ®¸nh gi¸ sù ph¸t
triÓn x· héi ë çc mÆt b¶o hiÓm, ch¨m sãc søc kháe nh−: sè gi−êng bÖnh, sè bÖnh
viÖn, viÖn an d−ìng, sè y b¸c sÜ tÝnh b×nh qu©n trªn mét ngh×n hoÆc mét triÖu d©n.
VÒ gi¸o dôc vµ v¨n hãa th× cã tæng sè çc nhµ b¸c häc, gi¸o s−, tiÕn sÜ, sè líp vµ
tr−êng häc, viÖn nghiªn cøu, nhµ v¨n hãa, b¶o tµng, th− viÖn... tÝnh b×nh qu©n cho mét
ngh×n hoÆc mét triÖu d©n.
Sù c«ng b»ng x· héi còng ®−îc coi lµ tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ sù tiÕn bé x· héi
hiÖn ®¹i.
Çc tiªu thøc vÒ sù ®éc lËp hay phô thuéc vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ cña quèc gia, sù tù
do d©n chñ cña c«ng d©n, sù tiÕn bé trong thÓ chÕ chÝnh trÞ x· héi còng ®−îc coi nh−
mét néi dung quan träng cña ph¸t triÓn ®Êt n−íc.
B¶ng 1.5: Çc chØ tiªu kinh tÕ - x∙ héi cña mét sè n−íc trªn thÕ giíi (n¨m 2002)
Tû lÖ tö vong Tû lÖ HS bËc Tû lÖ HS bËc

GDP/ Tû lÖ sinh Tuæi thä BQ tiÓu häc ®Õn TH ®Õn
TFR (tuæi) trÎ s¬ sinh/ Tû lÖ t¨ng
Tªn n−íc ng−êi
1000 d©n d©n sè (%) tr−êng (%) tr−êng (%)
USD (1) IMR (3) (4)
(2) (n¨m1999) (n¨m1999)
Çc n−íc ®ang P.triÓn
Ên §é 487 2,9 63,4 65 1,5 83,8 -
Nªpal 230 4,2 59,9 62 2,2 70 -
Trung Quèc 989 1,9 70,7 30 0,7 - -
ViÖt Nam 436 1,9 69,7 20 1,1 96,3 61,4
Philippines 975 3,2 69,8 28 1,9 - -
Th¸i Lan 2060 1,8 69,2 24 0,6 84,2 -
Tanzania 267 5,0 43,1 104 2 46,3 4,8
Ethiopia 90 5,6 42,1 114 2,1 40,2 12,9
Cameroon 575 4,6 48,4 95 2 - -
Ghana 304 4,1 54,9 60 1,7 61,8 31,5
Zimbabwe 639 3,7 39 76 0,8 80,2 40,4
Nam phi 2299 2,8 46,5 52 -0,1 90,3 62,3
Çc n−íc P.triÓn
Israel 15792 2,7 78,7 6 1,8 99,9 88,1
Anh 26444 1,7 77,5 5 0,1 99,8 94,6
Hµ Lan 25886 1,7 78,3 5 0,4 99,5 91,9
Mü 36006 2,1 77,3 7 0,9 94,1 86,6
Thôy Sü 36687 1,5 80,3 5 0,7 99,2 88,4
Chó thÝch:
(1): Tû lÖ TFR (Total Fertility Rate): sè con trung b×nh cña mét phô n÷ ë ®é tuæi sinh ®Î.
(2): Tû lÖ tö vong trÎ s¬ sinh IMR (Infant Mortality Rate): Sè trÎ s¬ sinh (d−íi 1
tuæi) bÞ chÕt trong n¨m tÝnh trªn 1000 d©n.
(3,4): Tû lÖ häc sinh bËc tiÓu häc, bËc trung häc ®Õn tr−êng (Primary School enrollment,
Secondary School enrollment) lµ tû lÖ phÇn tr¨m gi÷a sè häc sinh ®Õn tr−êng ë bËc
tiÓu häc, bËc trung häc so víi sè trÎ em trong ®é tuæi.
Nguån: http://www.worldbank.org/data/countrydata/countrydata.html
http://hdr.undp.org/statistics/data/index_countries.cfm
29
B¶ng 1.6: Sè liÖu kinh tÕ - x∙ héi çc n−íc ASEAN vµ mét sè n−íc kh¸c n¨m 2004
XÕp Quèc gia, Tû lÖ Tû lÖ ®i häc GDP ®Çu ChØ sè ChØ sè ChØ sè ChØ sè XÕp
h¹ng l·nh thæ ng−êi lín çc cÊp ng−êi 2002 tuæi thä tri thøc thu nhËp HDI h¹ng
HDI thÕ biÕt ch÷ 2001-2002 (USD-PPP) GDP
giíi 2002 (%) (%)
1 Na uy 99,0 98,0 36.600 0,90 0,99 0,99 0,956 2
2 Thôy §iÓn 99,0 114,0 26.050 0,92 0,99 0,93 0,946 21
3 óc 99,0 113,0 28.260 0,90 0,99 0,94 0,946 12
25 Singapore 92,5 87,0 24.040 0,88 0,95 0,87 0,902 30
33 Bru-nei 93,9 73,0 19.210 0,85 0,87 0,88 0,867 28
59 Malaysia 88,7 70,0 9.120 0,80 0,83 0,75 0,793 57
76 Th¸i Lan 92,6 73,0 7.010 0,74 0,86 0,71 0,768 57
83 Philippines 92,6 81,0 4.170 0,75 0,89 0,62 0,753 105
94 Trung Quèc 90,9 68,0 4.580 0,76 0,83 0,64 0,745 99
111 Indonesia 87,9 65,0 3.230 0,69 0,80 0,58 0,692 113
112 ViÖt Nam 90,3 64,0 2.300 0,73 0,82 0,52 0,691 114
127 Ên §é 61,3 55,0 2.670 0,64 0,59 0,55 0,595 117
130 Campuchia 69,4 59,0 2.060 0,54 0,66 0,50 0,568 131
132 Mi-an-ma 85,3 48,0 1.027 0,54 0,73 0,39 0,551 158
135 Lµo 66,4 59,0 1.720 0,49 0,64 0,47 0,534 137
Nguån: http://www.industry.gov.vn/bforum/detail.asp?cat=13&id=596
1.3.2. Quan hÖ gi÷a t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ ph¸t triÓn x∙ héi

Th«ng th−êng ng−êi ta nghÜ r»ng sù ph¸t triÓn cña mét quèc gia ®em l¹i lîi Ých
cho mäi ng−êi d©n trong n−íc. V× vËy viÖc tÝnh GNP trªn ®Çu ng−êi ®−îc sö dông phæ
biÕn nh− lµ mét ph−¬ng ph¸p h÷u hiÖu ®Ó ®¸nh gi¸ sù ph¸t triÓn cña mét n−íc. Mét sè
ý kiÕn kh¸c cho r»ng muèn ph¸t triÓn ®Êt n−íc tr−íc hÕt cÇn ph¶i t¨ng tr−ëng kinh tÕ
råi sau míi tÝnh ®Õn môc tiªu ®¶m b¶o c«ng b»ng x· héi. Nãi theo h×nh t−îng mµ giíi
kinh tÕ hay sö dông th× tr−íc tiªn cÇn ph¶i lµm sao cho “çi b¸nh” cña quèc gia ®ã to
h¬n, sau ®ã míi tÝnh ®Õn chuyÖn chia nã sao cho c«ng b»ng. Víi çch nh×n nhËn nµy,
kinh tÕ sÏ ph¶i lµ lÜnh vùc mµ nhµ n−íc chó ý tËp trung tr−íc hÕt. Còng cÇn nhËn xÐt
r»ng trªn thÕ giíi hiÖn nay ®· ph¸t triÓn cao còng cã çch nh×n nhËn theo con ®−êng
nh− thÕ.
Tuy nhiªn ngµy nay ng−êi ta thÊy r»ng GNP trªn ®Çu ng−êi kh«ng ph¶i lµ mét
chØ tiªu duy nhÊt hoµn toµn phï hîp ®Ó biÓu hiÖn møc sèng cña nh©n d©n trong mét
n−íc. Ch¼ng h¹n Kuwait lµ mét n−íc nhá thuéc vïng Trung CËn §«ng cã GNP trªn
®Çu ng−êi vµo lo¹i cao trªn thÕ giíi (n¨m 1997 ®· ®¹t ®−îc 17.000 USD/ng−êi) do viÖc
b¸n dÇu. B×nh th−êng ta cã thÓ nghÜ r»ng ®©y lµ mét n−íc ph¸t triÓn, nh−ng thùc tÕ th×
cã rÊt nhiÒu ng−êi nghÌo vµ cã thÓ xÕp vµo n−íc chËm ph¸t triÓn.
Mét vÊn ®Ò kh¸c lµ khi sö dông GNP trªn ®Çu ng−êi sÏ kh«ng ®¸nh gi¸ ®−îc sù
ph¸t triÓn mét çch toµn diÖn. ThÝ dô: mét n−íc cã GNP trªn ®Çu ng−êi cao nh−ng l¹i
sö dông vµo çc môc ®Ých kh¸c nh− chiÕn tranh, an ninh quèc phßng... do vËy viÖc x©y
dùng ®êi sèng kinh tÕ, phóc lîi cho nh©n d©n bÞ h¹n chÕ, ng−êi d©n vÉn ph¶i chÞu c¶nh
nghÌo nµn, l¹c hËu, t×nh tr¹ng suy dinh d−ìng, trÎ em thÊt häc vÉn th−êng xuyªn x¶y
ra, tû lÖ tö vong trÎ s¬ sinh cao, tuæi thä b×nh qu©n thÊp do thiÕu ph−¬ng tiÖn ch¨m sãc
søc kháe vµ vÖ sinh m«i tr−êng...
Nh− vËy cã thÓ thÊy râ r»ng ®Ó ®¸nh gi¸ sù ph¸t triÓn cÇn xem xÐt kü vÊn ®Ò
nghÌo nµn trong nh©n d©n. Nhµ n−íc ph¶i cã çc chÝnh s¸ch t¸c ®éng ®ång thêi tíi c¶
hai mÆt kinh tÕ vµ x· héi ®Ó ®¶m b¶o mét sù ph¸t triÓn c©n ®èi nhÊt ®Þnh vµ bÒn v÷ng
cña toµn x· héi vµ cña çc céng ®ång d©n c− kh¸c nhau trong n−íc.
TÊt c¶ çc lÜnh vùc quy ho¹ch ph¸t triÓn ®Òu nh»m môc tiªu lµ ®¹t ®−îc tèc ®é
t¨ng tr−ëng kinh tÕ cao h¬n. Theo quan ®iÓm cña çc nhµ l·nh ®¹o, nhµ quy ho¹ch th×
chóng ta ®Òu ph¶i lµm mäi biÖn ph¸p ®Ó t¹o ra tæng s¶n phÈm quèc d©n ngµy cµng lín
h¬n cho x· héi vµ møc sèng cña mäi ng−êi d©n sÏ cao h¬n. ý t−ëng vÒ viÖc ®¹t ®−îc
møc t¨ng tr−ëng kinh tÕ cao h¬n lµ ®óng nh−ng nÕu chØ dùa vµo çi ®ã ®Ó xem xÐt sù
ph¸t triÓn th× ch−a toµn diÖn vµ kh«ng cô thÓ.
T¨ng tr−ëng kinh tÕ lµ mét ph−¬ng tiÖn c¬ b¶n ®Ó cã thÓ ®¹t ®−îc sù ph¸t triÓn,
nh−ng b¶n th©n nã chØ lµ mét ®¹i diÖn, ch−a ph¶n ¸nh ®Çy ®ñ cña x· héi. Cã mét sè
ng−êi trong khi xem xÐt sù ph¸t triÓn ®· lÉn lén ph¸t triÓn víi t¨ng tr−ëng, quy lý luËn
ph¸t triÓn vµo viÖc gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò t¨ng tr−ëng, gi¶i thÝch mét çch ®¬n gi¶n r»ng
môc tiªu cña sù ph¸t triÓn lµ sù t¨ng thu nhËp, ®iÒu ®ã hoµn toµn kh«ng cã c¬ së v÷ng
ch¾c trong thùc tÕ. T¨ng tr−ëng ch−a hoµn toµn lµ ph¸t triÓn, song t¨ng tr−ëng l¹i lµ
mét néi dung c¬ b¶n ®Ó cã ®−îc sù ph¸t triÓn. CÇn thÊy ®−îc sù nguy h¹i cña t¨ng
tr−ëng mµ kh«ng cã ph¸t triÓn, sù nguy h¹i ®ã tån t¹i ë çc n−íc ®ang ph¸t triÓn khi
ho¹t ®éng kinh tÕ ®−îc tËp trung xung quanh nh÷ng ngµnh kinh tÕ cña çc h·ng n−íc
ngoµi hoÆc nh÷ng c«ng tr×nh c«ng céng lín mµ kh«ng cã t¸c dông ®èi víi mäi ng−êi
d©n trong n−íc.
V× vËy ®Ó cã ®−îc sù ph¸t triÓn thùc sù th× ChÝnh phñ ph¶i cã nh÷ng chÝnh s¸ch
®Çu t− tháa ®¸ng, ®Æc biÖt cÇn chó ý ®Õn ®Çu t− x©y dùng c¬ b¶n, kiÕn tróc c¬ së h¹
tÇng, x©y dùng m¹ng l−íi giao th«ng thñy lîi, nhµ m¸y, xÝ nghiÖp, trung t©m y tÕ, c¬
së gi¸o dôc ®µo t¹o vµ nhiÒu thø kh¸c ®Ó phôc vô cho s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, n«ng
nghiÖp, cung cÊp nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi vµ çc dÞch vô cÇn thiÕt cho viÖc ph¸t triÓn
con ng−êi ë kh¾p mäi miÒn ®Êt n−íc. ChÝnh phñ lu«n h−ëng øng chÝnh s¸ch ®Çu t− cho
sù ph¸t triÓn nh−ng ph¶i c©n nh¾c ®Çu t− ph¸t triÓn mét çch phï hîp kh«ng chØ cho lîi
Ých tr−íc m¾t mµ cßn cho lîi Ých ph¸t triÓn l©u dµi, mÆc dï hiÖn thêi cã thÓ ph¶i chÞu
®ùng sù hy sinh nhÊt ®Þnh.
NÕu chÝnh phñ kh«ng chó ý ®Çu t− hîp lý cho sù ph¸t triÓn, kh«ng cã nh÷ng
chÝnh s¸ch tháa ®¸ng ®Ó khuyÕn khÝch ng−êi s¶n xuÊt trong çc vïng n«ng th«n vµ
quan t©m ®Õn ®êi sèng tinh thÇn cña hä mµ chØ chó ý ®Õn viÖc dïng tiÒn ®Ó ®i nhËp
khÈu hµng hãa tiªu dïng cña n−íc ngoµi th× sÏ dÉn ®Õn sù bÊt c«ng gi÷a nh÷ng ng−êi
31
d©n n«ng th«n kh«ng ®ñ tiÒn ®Ó mua, mÆt kh¸c hµng n«ng s¶n do n«ng d©n s¶n xuÊt ra
th× ®−îc coi lµ kÐm gi¸ trÞ vµ rÎ m¹t. Trong thùc tÕ, chóng ta thÊy mét phÇn ®¸ng kÓ
s¶n l−îng thu nhËp quèc d©n lµ do sù ®ãng gãp cña ng−êi d©n n«ng th«n, nh−ng phÇn
lín çc nguån lîi tõ viÖc nhËp khÈu l¹i phôc vô cho ng−êi d©n thµnh thÞ. Nh− vËy sÏ
dÉn ®Õn sù ph©n hãa s©u s¾c vÒ ®êi sèng kinh tÕ, v¨n hãa x· héi gi÷a n«ng th«n vµ
thµnh thÞ.
Môc tiªu vµ ph−¬ng h−íng ph¸t triÓn ®óng ®¾n, hîp lý ph¶i ®em l¹i nguån lîi c¶
vÒ kinh tÕ, v¨n hãa, tinh thÇn cho mäi ng−êi d©n trong n−íc, dï hä sèng ë thµnh thÞ
hay çc vïng n«ng th«n xa x«i hÎo l¸nh. §ã lµ c¶ mét qu¸ tr×nh phÊn ®Êu nh»m c¶i
thiÖn ®iÒu kiÖn sèng cña con ng−êi mµ mçi ng−êi d©n trong n−íc ®Òu cã nghÜa vô
tham gia vµo qu¸ tr×nh nµy.
Bµi tËp vµ th¶o luËn:

TÝnh chØ sè HDI cho ViÖt Nam vµ mét sè n−íc ë §«ng Nam ¸ vµ çc n−íc ph¸t
triÓn. Th¶o luËn so s¸nh çc chØ sè tÝnh to¸n ®−îc vµ ph©n tÝch nguyªn nh©n cña sù
kh¸c nhau trong kÕt qu¶.
1.4. §èi t−îng, ph¹m vi, nhiÖm vô, néi dung vµ ph−¬ng ph¸p
nghiªn cøu ph¸t triÓn n«ng th«n
1.4.1. §èi t−îng, ph¹m vi nghiªn cøu ph¸t triÓn n«ng th«n
- X©y dùng vµ ph¸t triÓn n«ng th«n lµ vÊn ®Ò phøc t¹p vµ réng lín. Nã liªn quan ®Õn
nhiÒu ngµnh khoa häc tù nhiªn, khoa häc kü thuËt, khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n. Sù
tïy tiÖn, chñ quan vµ ch¾p v¸ trong viÖc x©y dùng vµ ph¸t triÓn n«ng th«n sÏ g©y
nªn nh÷ng l·ng phÝ to lín vÒ tµi nguyªn thiªn nhiªn, c¬ së vËt chÊt, søc lao ®éng,
lµm ¶nh h−ëng ®Õn hiÖu qu¶ vµ tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi nãi chung.
- Ph¸t triÓn n«ng th«n ®−îc thÓ hiÖn trªn nhiÒu mÆt nh−: kinh tÕ n«ng th«n, x· héi
n«ng th«n, ®Þa lý tù nhiªn vµ m«i tr−êng n«ng th«n. ViÖc nghiªn cøu n«ng th«n cã
thÓ ®i s©u vµo çc khÝa c¹nh cô thÓ h¬n nh−: vÊn ®Ò ho¹t ®éng cña n«ng nghiÖp vµ
c«ng nghiÖp hãa n«ng th«n, vÊn ®Ò ®« thÞ hãa n«ng th«n, d©n sè vµ lao ®éng n«ng
th«n, ®êi sèng cña çc tÇng líp d©n c− n«ng th«n...
- Khoa häc ph¸t triÓn n«ng th«n nghiªn cøu çc vÊn ®Ò chñ yÕu vÒ kinh tÕ x· héi n«ng
th«n ë tÇm vÜ m« nh−: toµn quèc, vïng, tØnh, huyÖn, ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn tæng hßa
trªn çc lÜnh vùc ho¹t ®éng kinh tÕ, x· héi, m«i tr−êng, thÓ hiÖn mèi quan hÖ ph¸t
triÓn t−¬ng hç gi÷a çc khu vùc ®« thÞ vµ n«ng th«n trong ph¹m vi cïng nghiªn cøu.
MÆt kh¸c, ph¸t triÓn n«ng th«n còng cã thÓ nghiªn cøu ë tÇm vi m« vÒ kinh tÕ x·
héi n«ng th«n nh−: x·, b¶n, lµng, th«n, xãm ®Õn çc hé gia ®×nh n«ng th«n.
- Ph¸t triÓn n«ng th«n kh«ng thÓ t¸ch rêi n«ng th«n víi ®« thÞ mµ tr¸i l¹i cÇn ph¶i thÓ
hiÖn mèi quan hÖ chÆt chÏ, céng sinh gi÷a n«ng th«n vµ thµnh thÞ trong vïng nghiªn
cøu, dùa theo çc tiªu chÝ cña ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi quèc gia.
- Ph¸t triÓn n«ng th«n tæng hîp lµ mét kh¸i niÖm tæng qu¸t, ®a d¹ng vµ réng kh¾p vÒ
sù ph¸t triÓn, mét sù tiªu chuÈn hãa vÒ cÊu tróc vµ ph−¬ng ph¸p luËn cho sù ph¸t
triÓn. Nã thÓ hiÖn mèi liªn kÕt chÆt chÏ gi÷a n«ng th«n víi tÊt c¶ çc bé phËn kh¸c
trong n−íc tõ çc thµnh phè lín, ®« thÞ võa ®Õn çc thÞ trÊn, thÞ tø n«ng th«n trong
mèi quan hÖ ph¸t triÓn tæng hîp c¶ vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi vµ m«i tr−êng.
- Ph¸t triÓn n«ng th«n cho ai - §ã lµ ®iÒu rÊt quan träng ®Ó xem xÐt ®èi víi çc n−íc
®ang ph¸t triÓn vÒ nh÷ng ch−¬ng tr×nh hµnh ®éng sÏ ®¹t ®−îc trong sù ph¸t triÓn
tæng hîp vïng n«ng th«n. Nã ®ßi hái sù chó ý ®Æc biÖt ®Õn viÖc thanh to¸n n¹n ®ãi
nghÌo trong d©n chóng th«ng qua viÖc t¨ng c−êng søc s¶n xuÊt, n©ng cao thu nhËp,
c¶i thiÖn bé mÆt n«ng th«n. §ång thêi kh¼ng ®Þnh viÖc ph©n phèi vµ t¸i ph©n phèi
c«ng b»ng mäi thµnh qu¶ t¨ng tr−ëng trong x· héi.
- Ph¸t triÓn n«ng th«n chØ cã thÓ ®¹t ®−îc kÕt qu¶ tèt trªn c¬ së t¨ng tr−ëng kinh tÕ.
YÕu tè chÝnh cña s¶n xuÊt trªn b−íc ®−êng t¨ng tr−ëng kinh tÕ lµ søc lao ®éng cña
con ng−êi. V× vËy, mét trong nh÷ng vÊn ®Ò quan träng nhÊt cña ph¸t triÓn n«ng
th«n lµ t¹o ®ñ c«ng ¨n viÖc lµm cho sè lao ®éng thÊt nghiÖp (lao ®éng n«ng nhµn) ë
n«ng th«n. §ã lµ nh÷ng vÊn ®Ò chóng ta cÇn nghiªn cøu trong ph¸t triÓn n«ng th«n.
1.4.2. NhiÖm vô vµ néi dung nghiªn cøu ph¸t triÓn n«ng th«n
1.4.2.1. NhiÖm vô ph¸t triÓn n«ng th«n
Quy ho¹ch ph¸t triÓn n«ng th«n lµ mét m«n khoa häc tæng hîp liªn quan ®Õn çc
lÜnh vùc kinh tÕ, x· héi vµ nh©n v¨n. Nã lµ quy ho¹ch tæng thÓ ®èi víi vïng kh«ng gian
sèng vµ sinh ho¹t cña mäi sinh vËt gåm loµi ng−êi, ®éng vËt, thùc vËt. Môc tiªu cña
quy ho¹ch lµ ®¸p øng sù ph¸t triÓn liªn tôc vµ bÒn v÷ng cña con ng−êi trªn çc mÆt
kinh tÕ, v¨n hãa, x· héi, m«i tr−êng vµ n©ng cao gi¸ trÞ cuéc sèng. §Ó thùc hiÖn chøc
n¨ng ®ã nhiÖm vô cña khoa häc ph¸t triÓn n«ng th«n lµ:
- Nghiªn cøu nh÷ng ph−¬ng h−íng, gi¶i ph¸p t¨ng tr−ëng vµ ph¸t triÓn nhanh kinh tÕ
n«ng th«n mét çch bÒn v÷ng.
- Nghiªn cøu x©y dùng c¬ cÊu kinh tÕ n«ng th«n hîp lý, nghiªn cøu çc h×nh th¸i
kinh tÕ thÝch hîp ë n«ng th«n, t¨ng c−êng kÕt cÊu h¹ tÇng vµ çc chÝnh s¸ch ph¸t
triÓn n«ng th«n.
- Nghiªn cøu nh÷ng gi¶i ph¸p ph¸t triÓn x· héi n«ng th«n dùa trªn çc chØ sè ph¸t
triÓn con ng−êi HDI (Human Development Index). §ã lµ n©ng cao møc sèng cña
ng−êi d©n, ®¶m b¶o c«ng b»ng x· héi, n©ng cao tr×nh ®é gi¸o dôc ®µo t¹o, tri thøc,
søc khoÎ, n©ng cao tuæi thä b×nh qu©n…
- Nghiªn cøu çc biÖn ph¸p khai th¸c vµ sö dông mét çch cã hiÖu qu¶ çc nguån tµi
nguyªn, çc lo¹i nguån lùc, g¾n víi viÖc b¶o tån vµ t¸i t¹o tµi nguyªn, c¶i thiÖn m«i
tr−êng sinh th¸i ®Ó ph¸t triÓn bÒn v÷ng.
33
1.4.2.2. Néi dung nghiªn cøu ph¸t triÓn n«ng th«n

Ph¸t triÓn n«ng th«n ®Ò cËp çc lÜnh vùc vÒ tæ chøc x· héi, chÝnh trÞ, ho¹t ®éng
kinh tÕ, b¶o vÖ m«i tr−êng, gi¶i quyÕt ®−îc nh÷ng vÊn ®Ò trong thùc tÕ cuéc sèng cña
ng−êi n«ng th«n. Nh÷ng néi dung c¬ b¶n cÇn ®−îc ®Ò cËp trong ph¸t triÓn n«ng th«n lµ:
- Nghiªn cøu çc ph¹m trï cña sù vËt ph¸t triÓn vµ vai trß cña n«ng th«n trong sù
nghiÖp ph¸t triÓn ®Êt n−íc.
- Nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò vÜ m« trong chiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi nãi chung
vµ ph¸t triÓn n«ng th«n nãi riªng.
- Nghiªn cøu néi dung vµ ph−¬ng ph¸p lµm quy ho¹ch tæng thÓ ph¸t triÓn kinh tÕ x·
héi trªn çc ph¹m vi l·nh thæ kh¸c nhau trong ®ã cã ®Þa bµn n«ng th«n.
Néi dung quy ho¹ch ph¸t triÓn n«ng th«n bao gåm çc vÊn ®Ò:
* §¸nh gi¸ tiÒm n¨ng çc nguån lùc (tµi nguyªn thiªn nhiªn, lao ®éng, vèn, c¬ së vËt
chÊt kü thuËt...) vµ kh¶ n¨ng khai th¸c mét çch h÷u hiÖu çc nguån lùc ®ã trong
hiÖn t¹i vµ trong t−¬ng lai.
* §¸nh gi¸ ®iÒu kiÖn kinh tÕ, x· héi, m«i tr−êng trong vïng kh«ng gian sèng, t×m
nh÷ng gi¶i ph¸p thÝch hîp cho sù bÒn v÷ng.
* X©y dùng ph−¬ng ¸n quy ho¹ch tæng thÓ ph¸t triÓn n«ng th«n.
Ph−¬ng ¸n quy ho¹ch tæng thÓ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi n«ng th«n ph¶i thÓ hiÖn
®−îc chøc n¨ng lµ c«ng cô ®iÒu tiÕt mäi sù ®Çu t− vµo tõng ngµnh, tõng cÊp, tõng
®Þa ph−¬ng sao cho phï hîp vµ h÷u hiÖu, ng¨n chÆn sù tù ph¸t. V× vËy, quy ho¹ch
ph¶i ®−îc tiÕn hµnh trªn c¬ së khoa häc, tÝnh to¸n vµ ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶.
1.4.2.3. Ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ n«ng th«n cã ng−êi d©n tham gia (PRA)
1. Kh¸i niÖm
PRA lµ ch÷ viÕt t¾t cña ba tõ tiÕng Anh (Participatory Rural Appraisal), cã nghÜa
lµ ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ n«ng th«n cã sù tham gia cña ng−êi d©n (hay cßn gäi lµ
Ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ n«ng th«n cã sù tham gia cña céng ®ång).
PRA bao gåm mét lo¹t çch tiÕp cËn vµ ph−¬ng ph¸p khuyÕn khÝch, l«i cuèn
ng−êi d©n cïng tham gia chia sÎ, th¶o luËn vµ ph©n tÝch kiÕn thøc cña hä vÒ ®êi sèng
vµ ®iÒu kiÖn n«ng th«n ®Ó hä lËp kÕ ho¹ch vµ thùc hiÖn (MRDP, 1998).
2. §Æc ®iÓm chñ yÕu cña PRA
Ph−¬ng ph¸p luËn PRA ®−îc x©y dùng dùa trªn kiÕn thøc vµ n¨ng lùc vèn cã cña
n«ng d©n vÒ x¸c ®Þnh vÊn ®Ò, ra quyÕt ®Þnh, huy ®éng nguån lùc, tæ chøc thùc hiÖn ®Ó
cïng ph¸t triÓn céng ®ång.
Trong PRA, ng−êi ta sö dông çc kü thuËt thu hót sù tham gia cña ng−êi d©n vµ
kü n¨ng thóc ®Èy vµ t¹o ®iÒu kiÖn cña çn bé khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m.
PRA t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng tham gia tù nguyÖn, s¸ng
t¹o vµo mäi qu¸ tr×nh x¸c ®Þnh vÊn ®Ò, x¸c ®Þnh môc tiªu, ra quyÕt ®Þnh, thùc hiÖn,
gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸.
Çc ho¹t ®éng cña PRA chñ yÕu tËp trung vµo ph¸t triÓn céng ®ång mét çch
bÒn v÷ng th«ng qua nç lùc cña chÝnh céng ®ång.
PRA lu«n ®Ò cao th¸i ®é häc hái, chia sÎ trao ®æi vµ thóc ®Èy cña çn bé khuyÕn
n«ng khuyÕn l©m.
3. Çc lÜnh vùc ¸p dông

PRA cã thÓ ¸p dông cho tÊt c¶ çc lÜnh vùc liªn quan ®Õn ph¸t triÓn n«ng th«n
nh− trång trät, l©m nghiÖp, ch¨n nu«i, thó y, y tÕ, gi¸o dôc, giíi, an toµn l−¬ng thùc,
tÝn dông, kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh...
4. Çc −u ®iÓm khi ¸p dông ph−¬ng ph¸p PRA trong ®¸nh gi¸ n«ng th«n
PRA lµm thay ®æi th¸i ®é vµ ph−¬ng ph¸p luËn vÒ ®¸nh gi¸ vµ ph¸t triÓn n«ng
th«n tr−íc ®©y.
PRA t¹o ra qu¸ tr×nh cïng häc hái cña c¶ hai phÝa: çn bé khuyÕn n«ng vµ
ng−êi d©n.
PRA cho phÐp mçi nhãm ng−êi sèng trong lµng b¶n tù ®Ò ra çc gi¶i ph¸p phï
hîp víi chÝnh hä ®Ó cã thÓ thùc hiÖn vµ ®¹t ®−îc lîi Ých.
Th«ng qua PRA, mçi thµnh viªn trong lµng b¶n nhËn thÊy tiÕng nãi cña m×nh
®−îc l¾ng nghe vµ ghi nhËn ®Ó cïng thóc ®Èy sù ®ãng gãp chung.
Th«ng qua PRA c¶ ng−êi d©n vµ çn bé khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m ®Òu ®−îc thö
th¸ch ®Ó cïng ph¸t triÓn th«n b¶n.
Nh÷ng ng−êi nghÌo, Ýt ®−îc häc hµnh hoÆc nh÷ng ng−êi cã vÞ trÝ thÊp kÐm trong
th«n, b¶n ®−îc thu hót mét çch tÝch cùc tham gia vµo lËp kÕ ho¹ch, thùc hiÖn, gi¸m
s¸t vµ ®¸nh gi¸, t¹o ra sù c«ng b»ng d©n chñ trong viÖc tham gia ph¸t triÓn n«ng th«n.
5. Bé c«ng cô cña PRA

C«ng cô cña PRA lµ çch lµm hay kü n¨ng sö dông çc ph−¬ng ph¸p kh¸c nhau
nh»m thu hót ng−êi d©n vµo qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸, ph©n tÝch vµ lËp kÕ ho¹ch ph¸t triÓn
céng ®ång.
C«ng cô cña PRA cã thÓ chia thµnh çc nhãm nh− sau:
- Çc c«ng cô ph©n tÝch vÒ kh«ng gian: x©y dùng sa bµn, vÏ s¬ ®å th«n b¶n, ®iÒu
tra tuyÕn...
- Çc c«ng cô ph©n tÝch theo thêi gian: çc biÓu ®å theo thêi gian, lËp b¶ng l−îc sö
th«n b¶n...
- Çc c«ng cô ph©n tÝch c¬ cÊu: lËp çc b¶ng, biÓu ®å c¬ cÊu...
- Çc c«ng cô ph©n tÝch ¶nh h−ëng vµ quan hÖ: biÓu ®å h×nh c©y, biÓu ®å quan hÖ,
x©y dùng lÞch mïa vô, s¬ ®å c¬ héi...
- Çc c«ng cô ph©n tÝch quyÕt ®Þnh: th¶o luËn nhãm, häp d©n...
35
1.4.2.4. Mét sè kü thuËt c¬ b¶n khi sö dông c«ng cô PRA

1. Thu thËp tµi liÖu cã s½n
Tµi liÖu cã s½n bao gåm hÖ thèng th«ng tin, d÷ liÖu c¬ b¶n cña ®Þa ph−¬ng, çc
kÕt qu¶ nghiªn cøu, ho¹t ®éng cña dù ¸n t¹i ®Þa ph−¬ng. Tµi liÖu cã s½n lµ c¬ së d÷ liÖu
ban ®Çu cho çc ho¹t ®éng PRA vµ lµ nguån th«ng tin ®Þnh h−íng vµ kiÓm tra chÐo.
Çc nguån cung cÊp tµi liÖu:
- Çc c¬ quan chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng (x·, huyÖn);
- Çc c¬ quan chuyªn m«n liªn quan cÊp huyÖn;
- Çc tæ chøc, dù ¸n, ch−¬ng tr×nh ®· cã çc ho¹t ®éng t¹i ®Þa ph−¬ng (th«n, b¶n, x·);
- Çc tµi liÖu xuÊt b¶n liªn quan ®Õn ®Þa ph−¬ng;
Ph−¬ng ph¸p thu thËp tµi liÖu:
- LiÖt kª çc sè liÖu th«ng tin cÇn thiÕt cã thÓ thu thËp, hÖ thèng hãa theo néi dung
hay ®Þa ®iÓm thu thËp vµ dù kiÕn ®Þa ®iÓm c¬ quan cung cÊp th«ng tin;
- Liªn hÖ víi çc c¬ quan cung cÊp th«ng tin;
- TiÕn hµnh thu thËp b»ng ghi chÐp, sao chôp;
- KiÓm tra tÝnh thùc tiÔn cña th«ng tin th«ng qua quan s¸t trùc tiÕp vµ kiÓm tra chÐo.
2. T¹o lËp mèi quan hÖ

Çc ho¹t ®éng PRA ®Òu th«ng qua qu¸ tr×nh giao tiÕp. V× vËy viÖc t¹o lËp mèi
quan hÖ víi ng−êi d©n lµ cÇn thiÕt vµ ®−îc xem nh− lµ sù trao ®æi t−¬ng quan b×nh
®¼ng gi÷a çn bé khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m víi ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng vµ cã sù th«ng
hiÓu nhau. Do vËy, t¹o lËp mèi quan hÖ ®Ó ®¹t ®−îc sù tin t−ëng, sù liªn kÕt, hßa hîp
vµ cïng chung mét sè ®iÓm t−¬ng ®ång. §Ó t¹o lËp mèi quan hÖ cÇn cã çc kü n¨ng
giao tiÕp nh−: chó ý, quan s¸t, l¾ng nghe, ph¶n ¶nh, trao ®æi vµ thu thËp th«ng tin.
Sau ®©y lµ mét sè kü n¨ng c¬ b¶n trong t¹o lËp mèi quan hÖ khi thùc hiÖn PRA.
- GÆp l·nh ®¹o th«n vµ çc nhµ chøc tr¸ch ®Þa ph−¬ng khi b¾t ®Çu c«ng viÖc t¹i ®Þa
ph−¬ng ®Ó gi¶i táa mäi nghi ngê.
- H·y b¾t ®Çu c«ng viÖc víi nh÷ng ng−êi d©n cã kh¶ n¨ng tiÕp cËn nhanh vµ Ýt mÆc
c¶m víi ng−êi ngoµi céng ®ång.
- Gi¶i thÝch thËt râ cho mäi ng−êi d©n lý do ®oµn PRA ®Õn th«n, b¶n vµ c«ng viÖc mµ
®oµn sÏ cïng lµm víi d©n.
- H·y tù chØ ra sù ch©n thµnh cña m×nh ®èi víi th«n, b¶n.
- Lùa chän thêi gian vµ ®Þa ®iÓm mµ ng−êi d©n lµm viÖc thuËn tiÖn.
3. Lµm viÖc víi nhãm së thÝch

Nhãm së thÝch bao gåm mét sè n«ng d©n cã cïng nguyÖn väng ®−îc lµm viÖc
hay hîp t¸c vÒ mét ho¹t ®éng hay lÜnh vùc nµo ®ã nh−: lµm v−ên, trång c©y ¨n qu¶,
ch¨n nu«i, trång c©y... Nhãm së thÝch cßn cã thÓ ®−îc x©y dùng trªn sù tù nguyÖn dùa
vµo tuæi t¸c, giíi tÝnh, nhãm d©n téc, sù giµu nghÌo, t«n gi¸o...
Môc ®Ých cña lµm viÖc víi çc nhãm së thÝch lµ ®Ó thu thËp th«ng tin vµ cã ®−îc
sù thÊu hiÓu cÇn thiÕt vÒ nhu cÇu së thÝch vµ nh÷ng vÊn ®Ò cña hä.
Khi lµm viÖc víi çc nhãm së thÝch çn bé khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m cÇn:
- ChuÈn bÞ b¶ng danh s¸ch vÒ çc nhãm së thÝch cã thÓ thµnh lËp;
- Ghi râ çc tªn nhãm së thÝch, tªn vµ ®Þa chØ cña çc ç nh©n ®Ó liªn hÖ;
- TËp trung vµo qu¸ tr×nh t¹o mèi quan hÖ víi çc nhãm së thÝch;
- S¾p ®Æt çc thµnh viªn cña çc nhãm së thÝch vµo viÖc thùc hiÖn çc c«ng cô PRA;
- Thu hót hä vµo viÖc kiÓm tra tÝnh thùc tiÔn cña th«ng tin ®· ®−îc thu thËp th«ng qua
quan s¸t trùc tiÕp vµ kiÓm tra chÐo.
4. Sö dông ph−¬ng ph¸p pháng vÊn linh ho¹t

Pháng vÊn linh ho¹t lµ mét ph−¬ng ph¸p ®−îc sö dông trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn
çc c«ng cô PRA. Ph−¬ng ph¸p nµy ®−îc sö dông víi ç nh©n n«ng d©n, víi çc th«ng
tin viªn chÝnh tõ th«n, b¶n, víi çc nhãm së thÝch hay víi çc nhãm n«ng d©n kh¸c...
Kü n¨ng cña pháng vÊn linh ho¹t lµ ®Æt ng−êi d©n vµo qu¸ tr×nh ®µm tho¹i th«ng qua
mét lo¹t çc c©u hái më vµ thÝch hîp gi÷a çn bé khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m víi ng−êi
d©n. Trong pháng vÊn linh ho¹t çn bé khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m ph¶i sö dông thµnh
th¹o 7 d¹ng c©u hái: ai, çi g×, ë ®©u, khi nµo, t¹i sao, nh− thÕ nµo vµ bao nhiªu?
§Ó thùc hiÖn pháng vÊn linh ho¹t çn bé khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m cÇn:
- ChuÈn bÞ danh môc chñ ®Ò ®Ó pháng vÊn vµ ghi râ tõng chñ ®Ò vµo sæ theo dâi c«ng
viÖc hiÖn tr−êng;
- Lùa chän ç nh©n, th«ng tin viªn chÝnh, nhãm së thÝch hay çc nhãm n«ng d©n ®Ó
pháng vÊn. Ph¶i b¶o ®¶m r»ng nh÷ng ng−êi nµy cã kh¶ n¨ng cung cÊp th«ng tin s©u
réng vµ cã quan ®iÓm râ rµng;
- Lùa chän thêi gian vµ ®Þa ®iÓm ®Ó cuéc pháng vÊn Ýt bÞ ¶nh h−ëng v× nh÷ng lý do
ngo¹i c¶nh;
- Sö dông danh môc chñ ®Ò vµ danh s¸ch kiÓm tra, nh−ng cho phÐp mÒm dÎo trong
®µm tho¹i ®Ó tõ ®ã cã thÓ kh¸m ph¸ ra nh÷ng vÊn ®Ò míi hay nh÷ng ý t−ëng míi
xuÊt hiÖn;
- §−a ra nh÷ng c©u hái thÝch hîp víi tõng ç nh©n hay nhãm ®ang ®−îc pháng vÊn;
37
- Sö dông c©u hái më ®Ó nhËn ®−îc sù gi¶i thÝch vµ biÕt ®−îc quan ®iÓm cña n«ng
d©n chø kh«ng nªn ®Æt çc c©u hái cã hoÆc kh«ng?
- Ghi chÐp chi tiÕt néi dung çc cuéc pháng vÊn vµo sæ theo dâi c«ng viÖc hiÖn tr−êng;
- §iÒu chØnh danh môc vµ c©u hái ®Ó lµm næi bËt nh÷ng vÊn ®Ò míi;
- Th«ng qua quan s¸t trùc tiÕp vµ kiÓm tra chÐo kiÓm tra tÝnh thùc tiÔn cña th«ng tin.
5. Häp d©n
Häp d©n thÓ hiÖn sù tham gia ®ãng gãp ®Çy ®ñ nhÊt cña ng−êi d©n trong qu¸ tr×nh
thùc hiÖn çc ®ît ®¸nh gi¸ PRA. Trong PRA nhiÒu cuéc häp d©n ®−îc tæ chøc nh»m:
- KiÓm tra l¹i th«ng tin vµ bæ sung th«ng tin;
- Bæ sung vµ thèng nhÊt çc gi¶i ph¸p cho th«n b¶n;
- Thèng nhÊt ch−¬ng tr×nh hµnh ®éng vµ cam kÕt thùc hiÖn;
Trong mét ®ît PRA ph¶i tæ chøc nhiÒu cuéc häp d©n. Cã thÓ tæ chøc çc cuéc
häp sau:
- Häp d©n lÇn 1:
Cuéc häp nµy th−êng ®−îc tæ chøc vµo tèi ngµy thø nhÊt cña ®ît PRA d−íi th«n
b¶n nh»m môc ®Ých:
- Giíi thiÖu chung vÒ ®ît ®¸nh gi¸ t¹i th«n, b¶n: Lý do, môc ®Ých, kÕ ho¹ch lµm
viÖc, ph−¬ng ph¸p vµ kªu gäi sù tham gia;
- Tr×nh bµy vµ th¶o luËn kÕt qu¶ lµm viÖc cña ngµy 1;
- Th«ng b¸o kÕ ho¹ch lµm viÖc ngµy 2.
- Häp d©n lÇn 2: (Cã thÓ bao gåm 2 ®Õn 3 cuéc häp)
Cuéc häp nµy th−êng ®−îc tæ chøc vµo tèi ngµy thø hai hoÆc thø ba cña ®ît PRA
nh»m môc ®Ých:
- Tr×nh bµy vµ th¶o luËn kÕt qu¶ lµm viÖc hµng ngµy;
- Thèng nhÊt ®Þnh h−íng cho kÕ ho¹ch hµnh ®éng.
- Häp d©n lÇn 3:
Cuéc häp ®−îc tæ chøc vµo ngµy cuèi cña ®ît PRA nh»m môc ®Ých:
- Tr×nh bµy dù th¶o kÕt qu¶ PRA;
- §ãng gãp bæ sung vµ th¶o luËn;
- Thèng nhÊt kÕ ho¹ch hµnh ®éng.
- §Ó tæ chøc cuéc häp d©n thµnh c«ng cÇn thùc hiÖn çc b−íc sau:
- ChuÈn bÞ;
- X¸c ®Þnh môc tiªu cuéc häp d©n;

- ChuÈn bÞ néi dung: Çc kÕt qu¶ ®¸nh gi¸ cÇn viÕt lªn giÊy khæ to, ch÷ to râ rµng
®Ó mäi ng−êi cã thÓ ®äc;
- ChuÈn bÞ ®Þa ®iÓm vµ ¸nh s¸ng;
- Th«ng b¸o râ vÒ thêi gian häp cho mäi ng−êi;
- TiÕn hµnh cuéc häp;
- Giíi thiÖu, nªu môc ®Ých cuéc häp, giíi h¹n néi dung th¶o luËn;
- §¹i diÖn céng t¸c viªn th«n tr×nh bµy vµ ®iÒu hµnh th¶o luËn theo tõng néi dung;
- T¹o ®iÒu kiÖn cho ng−êi d©n th¶o luËn, ®ãng gãp, bæ sung ý kiÕn;
- Tæng hîp çc ý kiÕn, thèng nhÊt çc kÕt luËn vµ chèt l¹i çc vÊn ®Ò tr−íc d©n;
- KÕt thóc cuéc häp.
Cuéc häp d©n lÇn 1 vµ 2 kh«ng kÐo dµi qu¸ 2 giê.
Cuéc häp d©n th«ng qua kÕ ho¹ch hµnh ®éng cã thÓ kÐo dµi 2 ÷ 3 giê.
Tµi liÖu tham kh¶o
1. David, C. K, 1996 - B−íc vµo thÕ kû XXI hµnh ®éng tù nguyÖn vµ ch−¬ng tr×nh
nghÞ sù toµn cÇu - Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi.
2. Ph¹m Kim Giao, 2000 - Quy ho¹ch vïng - Nhµ xuÊt b¶n X©y dùng, Hµ Néi.
3. MRDP, 1998 - Ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ n«ng th«n cã ng−êi d©n tham gia (PRA)
trong ho¹t ®éng khuyÕn n«ng khuyÕn l©m - Dù ¸n t¨ng c−êng kh¶ n¨ng t− vÊn cÊp
bé - Bé N«ng nghiÖp & Ph¸t triÓn N«ng th«n - Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp, Hµ Néi.
4. Seifert, V, 1986 - Regional planning - Verlags-GmbH holler und Zwich, BRD.
CH−¬ng III. Néi dung quy ho¹ch ph¸t triÓn n«ng th«n http://www.ebook.edu.vn
55
Ch−¬ng III
Néi dung quy ho¹ch
ph¸t triÓn n«ng th«n
3.1. Kh¸i niÖm quy ho¹ch ph¸t triÓn n«ng th«n

3.1.1. Kh¸i niÖm chung vÒ quy ho¹ch: Quy ho¹ch ph¸t triÓn lµ g×?
Con ng−êi lu«n lu«n khao kh¸t mét sù ph¸t triÓn vµ mong muèn ®¹t ®−îc môc
tiªu cña sù ph¸t triÓn ®ã. Trong mét céng ®ång, mét quèc gia, môc tiªu cña sù ph¸t
triÓn tùu trung lµ: t¨ng tr−ëng kh«ng ngõng møc sèng cña con ng−êi c¶ vÒ vËt chÊt,
tinh thÇn vµ gi¸ trÞ cuéc sèng; ®ång thêi ph©n phèi c«ng b»ng nh÷ng thµnh qu¶ cña sù
t¨ng tr−ëng ®ã cho mäi ng−êi trong x· héi, b¶o ®¶m mét sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng trªn
ph¹m vi mét vïng l·nh thæ hoÆc mét quèc gia.
Muèn ®¹t ®−îc sù ph¸t triÓn ®ã, cÇn ph¶i lµm g×? Tr−íc hÕt cÇn cã nh÷ng suy
nghÜ nghiªm tóc vÒ hiÖn t¹i vµ t−¬ng lai, cã tr×nh ®é nhËn thøc, hiÓu biÕt réng, cã tÇm
kh¸i qu¸t cao ®Ó x¸c ®Þnh ®−îc môc tiªu cô thÓ cña sù ph¸t triÓn, qua ®ã ho¹ch ®Þnh
nh÷ng ch−¬ng tr×nh hµnh ®éng trong t−¬ng lai nh»m ®¹t ®−îc môc tiªu cña sù ph¸t
triÓn ®ã.
Nh÷ng suy nghÜ, nh÷ng ý t−ëng vÒ sù ph¸t triÓn ph¶i cã tÝnh hÖ thèng vµ tÝnh hîp
lý, ph¶i dùa vµo thùc tr¹ng vµ nguån lùc néi sinh vµ ngo¹i sinh, ®ång thêi ph¶i cã
nhiÒu kh¶ n¨ng ®Ó hµnh ®éng thùc hiÖn môc tiªu cña ph¸t triÓn. §Ó ®¹t ®−îc môc tiªu
cã thÓ cã nhiÒu con ®−êng kh¸c nhau. Mäi con ®−êng ®Òu dÉn tíi ®Ých. Song chØ cã
mét con ®−êng tíi ®Ých víi hiÖu qu¶ cao nhÊt. Con ®−êng cña sù ph¸t triÓn ®Ó ®i ®Õn
môc tiªu ph¶i ®¹t ®−îc c¶ hiÖu qu¶ kinh tÕ, hiÖu qu¶ x· héi, hiÖu qu¶ vÒ b¶o vÖ m«i
tr−êng vµ ®−îc nhiÒu ng−êi chÊp nhËn nhÊt.
BiÕn nh÷ng t− duy, ý t−ëng Êy trong hiÖn t¹i thµnh hµnh ®éng cô thÓ, tÝnh to¸n vµ
ho¹ch ®Þnh con ®−êng ®i ®Õn môc tiªu trong t−¬ng lai ®−îc gäi lµ quy ho¹ch.
Tõ nh÷ng ph©n tÝch trªn ®©y, cã thÓ ®Þnh nghÜa quy ho¹ch nh− sau:
Quy ho¹ch lµ mét qu¸ tr×nh nghiªn cøu, ph©n tÝch thùc tr¹ng vµ tiÒm n¨ng ®Ó
ho¹ch ®Þnh mét kÕ ho¹ch hµnh ®éng cô thÓ trong t−¬ng lai nh»m ®¹t ®−îc môc tiªu
b»ng con ®−êng hiÖu qu¶ nhÊt.
3.1.2. Kh¸i niÖm quy ho¹ch ph¸t triÓn n«ng th«n
Ph¸t triÓn n«ng th«n lµ mét vÊn ®Ò phøc t¹p vµ réng lín, nã liªn quan ®Õn nhiÒu
ngµnh khoa häc: khoa häc tù nhiªn, khoa häc kü thuËt, khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n.
Môc tiªu cña ph¸t triÓn n«ng th«n lµ ph¸t triÓn ®êi sèng con ng−êi víi ®Çy ®ñ çc
ph¹m trï cña nã. Ph¸t triÓn n«ng th«n toµn diÖn ph¶i ®Ò cËp tíi tÊt c¶ çc mÆt: kinh tÕ,
v¨n hãa, x· héi, gi¸o dôc, y tÕ, an ninh quèc phßng, m«i tr−êng... N«ng th«n lµ mét
vïng kh«ng gian réng lín, cßn ®−îc gäi lµ kh«ng gian më (open space), cã sù ®a d¹ng
vÒ ®Êt ®ai, khÝ hËu, sinh häc vµ x· héi. Tuy cã sù ®a d¹ng gi÷a çc vïng nh−ng nh×n
chung n«ng th«n n»m trong mét thÓ thèng nhÊt. Sù ph¸t triÓn cña vïng nµy cã thÓ ¶nh
h−ëng ®Õn sù ph¸t triÓn cña çc vïng kh¸c. Do vËy quy ho¹ch ph¸t triÓn mçi vïng,
mçi ®Þa ph−¬ng ph¶i n»m trong quy ho¹ch tæng thÓ ph¸t triÓn chung cña çc vïng, cña
c¶ n−íc.
Quy ho¹ch ph¸t triÓn n«ng th«n lµ quy ho¹ch tæng thÓ, nã bao gåm tæng hîp
nhiÒu néi dung ho¹t ®éng trong çc lÜnh vùc kinh tÕ, v¨n hãa x· héi vµ m«i tr−êng liªn
quan ®Õn vÊn ®Ò ph¸t triÓn con ng−êi trong çc céng ®ång n«ng th«n theo çc tiªu chÝ
cña ph¸t triÓn bÒn v÷ng.
Quy ho¹ch ph¸t triÓn n«ng th«n lµ quy ho¹ch tæng thÓ trªn vïng kh«ng gian sèng
cña mäi sinh vËt gåm con ng−êi, ®éng vËt, thùc vËt. Môc tiªu cña quy ho¹ch lµ lµm
t¨ng tr−ëng liªn tôc møc sèng cña con ng−êi vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Do ®ã ®i ®«i víi
viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ, v¨n hãa x· héi lµ vÊn ®Ò b¶o vÖ m«i tr−êng, b¶o toµn sù ®a
d¹ng sinh häc, gi÷ g×n c¶nh quan thiªn nhiªn, b¶o vÖ vµ t¸i t¹o tµi nguyªn ®Ó phôc vô
cho lîi Ých l©u dµi cña çc thÕ hÖ mai sau.
Quy ho¹ch lµ ®Þnh h−íng cho sù ph¸t triÓn trong t−¬ng lai. Do vËy quy ho¹ch
ph¶i cã môc tiªu râ rµng. Môc tiªu lµ çi ®Ých cÇn ®¹t ®−îc cña ph−¬ng ¸n quy ho¹ch.
Ph−¬ng ¸n quy ho¹ch chØ lµ gi¶i ph¸p, lµ con ®−êng ®Ó ®i ®Õn môc tiªu ®ã. X¸c ®Þnh
®óng môc tiªu quy ho¹ch lµ viÖc lµm hÕt søc quan träng. NÕu x¸c ®Þnh sai môc tiªu
hoÆc chØ chung chung, thiÕu cô thÓ th× ph−¬ng ¸n quy ho¹ch gièng nh− ®−êng hÇm
kh«ng lèi tho¸t, kh«ng cã ®Ých ®Ó ®Õn do vËy ph−¬ng ¸n quy ho¹ch m·i m·i chØ lµ trªn
giÊy mµ th«i. Tuy nhiªn viÖc x¸c ®Þnh môc tiªu quy ho¹ch kh«ng ph¶i dÔ. Khi x¸c
®Þnh môc tiªu quy ho¹ch cÇn:
- XuÊt ph¸t tõ thùc tr¹ng vµ nh÷ng tiÒm lùc trong t−¬ng lai;
- Nghiªn cøu s©u réng tõ tæng thÓ ®Õn chi tiÕt, tõ vÜ m« ®Õn vi m«, tõ lîi Ých côc bé
®Õn lîi Ých toµn diÖn;
- Môc tiªu nªu ra ph¶i mang tÝnh kinh tÕ, x· héi, m«i tr−êng, ®¶m b¶o tÝnh bÒn v÷ng
vµ tÝnh kh¶ thi cao.
Nªn tr¸nh nh÷ng ®iÓm sau ®©y:
- ¸p ®Æt ý nghÜ chñ quan cña ng−êi quy ho¹ch;
- Gß Ðp theo môc ®Ých chÝnh trÞ;
- Véi v·, ®èt ch¸y giai ®o¹n. CÇn ph¶i cã ®ñ thêi gian ®Ó c©n nh¾c suy xÐt mäi
vÊn ®Ò vÒ tiÒm lùc tù nhiªn, tiÒm lùc con ng−êi vµ dù b¸o ®−îc mäi diÔn biÕn trong
t−¬ng lai.
57
3.1.3. Sù cÇn thiÕt ph¶i lµm quy ho¹ch

“Quy ho¹ch” kh«ng ph¶i lµ mét kh¸i niÖm míi trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña x·
héi. KÓ tõ khi con ng−êi biÕt sèng ®Þnh c−, hä ®· cã suy nghÜ vÒ quy ho¹ch vµ thùc
hiÖn quy ho¹ch tuy ë møc ®é thÊp vµ ®¬n gi¶n h¬n. Ch¼ng h¹n hä biÕt thiÕt lËp mét x·
héi trËt tù theo nhËn thøc vµ phong tôc tËp qu¸n cña m×nh, biÕt çch sö dông cã hiÖu
qu¶ nh÷ng tµi s¶n hiÖn cã cho cuéc sèng l©u dµi, biÕt suy nghÜ vÒ nh÷ng dù ®Þnh trong
t−¬ng lai... Ng−êi n«ng d©n biÕt tÝnh to¸n, c©n nh¾c nh÷ng dù ®Þnh cña m×nh vÒ x©y
dùng nhµ cöa, trång c©y trªn m¶nh ®Êt cña m×nh, ph¸t triÓn ch¨n nu«i... ®Ó b¶o ®¶m
cuéc sèng trong t−¬ng lai. §ã chÝnh lµ hä ®· lµm quy ho¹ch. Tuy nhiªn nh÷ng lo¹i
h×nh quy ho¹ch nµy th−êng mang tÝnh rñi ro cao. Bëi lÏ hä kh«ng thÓ dù ®o¸n ®−îc
nh÷ng g× sÏ x¶y ra cho hä vµ cho c¶ céng ®ång trong t−¬ng lai nh− diÔn biÕn thêi tiÕt,
çc tiÕn bé khoa häc kü thuËt, diÔn biÕn thÞ tr−êng... Nh÷ng ®éng th¸i ph¸t triÓn cña
çc nh©n tè trong t−¬ng lai chÝnh lµ nguyªn nh©n lµm ®æ vì mäi toan tÝnh/quy ho¹ch
cña hä.
Ngµy nay, quy ho¹ch ®−îc dùa trªn nh÷ng luËn cø khoa häc v÷ng ch¾c, dùa trªn
nh÷ng nguån tµi liÖu phong phó vÒ qu¸ khø vµ hiÖn t¹i ®Ó dù b¸o cho t−¬ng lai nhê sù
tiÕn bé v−ît bËc cña khoa häc dù b¸o. ChÝnh v× vËy, viÖc x©y dùng quy ho¹ch vµ thùc
hiÖn quy ho¹ch mang tÝnh kh¶ thi cao, Ýt bÞ rñi ro.
T¹i sao ph¶i lµm quy ho¹ch? Nh− phÇn trªn ®· tr×nh bµy, quy ho¹ch chÝnh lµ kÕ
ho¹ch hµnh ®éng trong t−¬ng lai ®Ó ®¹t tíi mét môc tiªu nµo ®ã ®· x¸c ®Þnh vµ quy
ho¹ch lµ con ®−êng tèt nhÊt dÉn tíi ®Ých. Trong çc dù ¸n quy ho¹ch th−êng v¹ch ra
çc gi¶i ph¸p ®Ó thùc hiÖn quy ho¹ch, trong ®ã gi¶i ph¸p kü thuËt, gi¶i ph¸p nh©n lùc,
gi¶i ph¸p vèn vµ tiÕn ®é thùc hiÖn lµ nh÷ng gi¶i ph¸p tèi quan träng ®Ó biÕn quy ho¹ch
thµnh hiÖn thùc. VËy, nÕu kh«ng lµm quy ho¹ch liÖu cã thÓ ®Ò ra ®−îc çc gi¶i ph¸p ®ã
kh«ng? MÆt kh¸c quy ho¹ch lµ mét sù lùa chän tèi −u, çi g× cÇn lµm, lµm lóc nµo, çi
g× ch−a cÇn lµm... ®Æc biÖt trong ®iÒu kiÖn nguån tµi chÝnh h¹n hÑp. Bµi to¸n tèi −u hãa
chØ ®−îc thùc hiÖn khi vµ chØ khi tiÕn hµnh lµm quy ho¹ch.
NÕu kh«ng lµm quy ho¹ch liÖu cã ph¸t triÓn ®−îc kh«ng? Nh− ta biÕt mäi sù vËt
®Òu cã sù vËn ®éng n»m trong sù vËn ®éng cña vò trô vµ quy luËt cña tù nhiªn. VËy th×
nÕu ta kh«ng lµm quy ho¹ch vÉn cã sù ph¸t triÓn, nh−ng lµ ph¸t triÓn theo quy luËt tù
nhiªn, mét sù ph¸t triÓn n»m ngoµi ý muèn con ng−êi, tøc lµ sù ph¸t triÓn kh«ng bÒn
v÷ng. Çc nguån lùc tù nhiªn kh«ng ph¶i lµ v« tËn vµ lu«n lu«n bÞ h¹n chÕ so víi môc
tiªu quy ho¹ch vµ ý muèn ph¸t triÓn cña con ng−êi. §Ó ph¸t triÓn bÒn v÷ng con ng−êi
ph¶i khai th¸c çc tiÒm lùc tù nhiªn ë mét ng−ìng nµo ®ã ®Ó çc nguån lùc nµy cã thÓ
tù t¸i t¹o ®−îc. Cã hai d¹ng tµi nguyªn mµ con ng−êi khai th¸c ®Ó phôc vô môc ®Ých
cña m×nh lµ: tµi nguyªn t¸i t¹o vµ tµi nguyªn kh«ng t¸i t¹o. Tµi nguyªn kh«ng t¸i t¹o
(unrenewable resources) lµ d¹ng tµi nguyªn bÞ biÕn ®æi vµ mÊt ®i sau qu¸ tr×nh
sö dông. Tµi nguyªn kh«ng t¸i t¹o th−êng gi¶m dÇn vÒ sè l−îng trong qu¸ tr×nh khai
th¸c vµ sö dông cña con ng−êi. ThÝ dô vÒ tµi nguyªn kh«ng t¸i t¹o lµ tµi nguyªn
kho¸ng s¶n vµ gen di truyÒn. Con ng−êi khai th¸c tµi nguyªn kho¸ng s¶n (má) ®Ó chÕ
biÕn thµnh çc vËt liÖu cña con ng−êi nªn kho¸ng s¶n sÏ bÞ c¹n kiÖt dÇn theo thêi gian.
Tµi nguyªn gen di truyÒn cña çc loµi sinh vËt quý hiÕm cã thÓ bÞ mÊt ®i cïng víi sù
khai th¸c qu¸ møc hoÆc çc thay ®æi vÒ m«i tr−êng sèng. Khi ta khai th¸c hÕt
tµi nguyªn kh«ng t¸i t¹o, cÇn t×m kiÕm nguån tµi nguyªn kh¸c ®Ó thay thÕ chóng.
Tµi nguyªn t¸i t¹o (renewable resources) lµ lo¹i tµi nguyªn mµ sau mét chu tr×nh sö
dông sÏ trë l¹i d¹ng ban ®Çu, nh−: n−íc ngät, ®Êt, sinh vËt,... Tµi nguyªn t¸i t¹o cã thÓ
tù duy tr× hoÆc tù bæ sung mét çch liªn tôc khi ®−îc qu¶n lý vµ khai th¸c mét çch
hîp lý. Tµi nguyªn t¸i t¹o lµ nguån tµi nguyªn hÕt søc quý gi¸ cho sù ph¸t triÓn bÒn
v÷ng. Tuy nhiªn nguån tµi nguyªn nµy chØ cã mét giíi h¹n khai th¸c nµo ®ã. NÕu ta
khai th¸c qu¸ møc (trªn ng−ìng cã thÓ t¸i t¹o) th× nguån tµi nguyªn nµy sÏ mÊt tÝnh tù
t¸i t¹o vµ sÏ bÞ hñy diÖt vµ tµi nguyªn t¸i t¹o sÏ trë thµnh nguån tµi nguyªn kh«ng t¸i
t¹o. ThÝ dô tµi nguyªn n−íc cã thÓ bÞ « nhiÔm nÆng kh«ng t¸i sö dông ®−îc, tµi nguyªn
®Êt cã thÓ bÞ mÆn hãa, chua hãa, b¹c mµu, xãi mßn tr¬ sái ®¸, v.v... Theo ®Þnh nghÜa
cña ph¸t triÓn bÒn v÷ng th× con ng−êi cÇn khai th¸c nguån tµi nguyªn ®Ó ®¸p øng nhu
cÇu hiÖn t¹i nh−ng mÆt kh¸c kh«ng lµm ¶nh h−ëng ®Õn viÖc ®¸p øng nhu cÇu cña çc
thÕ hÖ t−¬ng lai. Nh− ta biÕt nguån tµi nguyªn tù nhiªn lµ h÷u h¹n, nhu cÇu cña con
ng−êi vÒ mäi mÆt ngµy cµng t¨ng, ý muèn con ng−êi lµ v« h¹n. VËy lµm thÕ nµo ®Ó
c©n b»ng ®−îc viÖc ®¸p øng nhu cÇu ngµy cµng t¨ng cña con ng−êi vµ gi÷ g×n nguån
tµi nguyªn Êy cho mu«n ®êi con ch¸u mai sau? C©u hái nµy chØ ®−îc gi¶i quyÕt khi ta
lµm quy ho¹ch ph¸t triÓn. Néi dung cña quy ho¹ch ph¸t triÓn n«ng th«n sÏ lµ lêi gi¶i
cho sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña çc vïng n«ng th«n réng lín, kh«ng nh÷ng lµm tháa
m·n nhu cÇu hiÖn t¹i cña ng−êi d©n th«ng qua ph¸t triÓn kinh tÕ mµ cßn duy tr×, b¶o vÖ
vµ lµm giµu thªm nguån tµi nguyªn sinh th¸i b¶o ®¶m cho viÖc ®¸p øng çc nhu cÇu
cña çc thÕ hÖ t−¬ng lai.
LËp quy ho¹ch vµ thùc hiÖn quy ho¹ch tøc lµ xem xÐt vµ khai th¸c çc nguån lùc.
Nguån lùc lµ nh÷ng çi chóng ta cÇn sö dông cho çc ho¹t ®éng nh»m ®¹t ®−îc mét
môc tiªu nµo ®ã mµ chóng ta cÇn hoÆc mong muèn. Trong quy ho¹ch cÇn xem xÐt çc
nguån lùc c¬ b¶n sau ®©y:
a/ Nguån lùc vÒ con ng−êi (Nh©n lùc)
Con ng−êi lµ mét trong nh÷ng nguån lùc quan träng nhÊt. Con ng−êi lµm ra mäi
cña c¶i cña x· héi. Nguån lùc con ng−êi cÇn xem xÐt trªn hai khÝa c¹nh: l−îng vµ
chÊt. Sè l−îng lao ®éng lµ mét tiÒm n¨ng to lín ®Ó thùc hiÖn mäi kÕ ho¹ch s¶n xuÊt.
ChÊt l−îng lao ®éng lµ møc ®é hiÓu biÕt, tr×nh ®é tay nghÒ cña ng−êi lao ®éng.
Trong thêi ®¹i cña khoa häc kü thuËt th× chÊt l−îng lao ®éng ®ãng vai trß hÕt søc
quan träng. Çc tiÕn bé khoa häc kü thuËt, çc quy tr×nh c«ng nghÖ ¸p dông vµo
thùc tÕ s¶n xuÊt ngµy cµng t¨ng ®ßi hái tr×nh ®é hiÓu biÕt, tr×nh ®é n¾m b¾t khoa
häc kü thuËt cña ng−êi lao ®éng cÇn ph¶i ®−îc n©ng cao t−¬ng xøng. N¨ng suÊt lao
®éng ®−îc cÊu thµnh bëi nhiÒu yÕu tè, trong ®ã hai yÕu tè c¬ b¶n lµ c«ng cô lao
®éng vµ tr×nh ®é tay nghÒ cña ng−êi lao ®éng.
59
TiÒm n¨ng nguån lùc con ng−êi t¸c ®éng vµo sù ph¸t triÓn cña vïng l·nh thæ trªn
hai mÆt: tÝch cùc vµ tiªu cùc. MÆt tÝch cùc lµ cã nguån lao ®éng dåi dµo cã thÓ khai
th¸c mäi tiÒm n¨ng tù nhiªn cho ph¸t triÓn. MÆt tiªu cùc cña viÖc d©n sè nhiÒu ë
chç mét mÆt lµ ¸p lùc lín cho viÖc n©ng cao ®êi sèng vËt chÊt, tinh thÇn cho ng−êi
d©n, gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm cho hä, mÆt kh¸c lµ ¸p lùc trong b¶o vÖ m«i tr−êng
sinh th¸i. Khi lµm quy ho¹ch ph¸t triÓn cho mét vïng l·nh thæ cÇn triÖt ®Ó khai th¸c
tiÒm n¨ng vÒ nguån lùc con ng−êi ®Ó ph¸t triÓn, b¶o ®¶m ®−îc sù c©n ®èi lao ®éng
gi÷a çc ngµnh, çc vïng nh»m cung cÊp ®ñ nhu cÇu lao ®éng, tr¸nh hiÖn t−îng n¬i
thõa lao ®éng, n¬i thiÕu lao ®éng, ®ång thêi ph¶i t¹o ®−îc nhiÒu viÖc lµm t¹i chç
cho ng−êi lao ®éng ®Ó n©ng cao thu nhËp, æn ®Þnh cuéc sèng.
Vïng l·nh thæ cµng ph¸t triÓn, nhu cÇu lao ®éng ngµy cµng nhiÒu c¶ vÒ l−îng vµ
chÊt. Do vËy, nguån lùc vÒ con ng−êi (søc lao ®éng) lu«n cã giíi h¹n bëi sè l−îng
vµ tr×nh ®é lao ®éng nhÊt ®Þnh.
b/ Nguån lùc tù nhiªn
Con ng−êi b»ng søc lao ®éng cña m×nh khai th¸c mäi tiÒm n¨ng tù nhiªn ®Ó phôc
vô cho môc tiªu ph¸t triÓn. §Ó lµm n«ng nghiÖp, ta cÇn cã ®Êt, n−íc, ph©n bãn,
c©y trång..., ®Ó x©y dùng c«ng tr×nh, nhµ cöa, ta cÇn cã xi m¨ng, g¹ch, gç, s¾t thÐp...,
®Ó x©y dùng c«ng nghiÖp cÇn cã nguyªn liÖu... Nh÷ng nguån lùc nµy th−êng cã s½n
trong tù nhiªn hoÆc do con ng−êi t¹o ra tõ tù nhiªn mµ cã. Tuy nhiªn. nguån lùc tù
nhiªn kh«ng ph¶i lµ v« tËn. NÕu ta kh«ng biÕt khai th¸c chóng mét çch hîp lý, nguån
tµi nguyªn tù nhiªn nµy sÏ ngµy cµng c¹n kiÖt vµ kh«ng ®¸p øng ®−îc môc tiªu ph¸t
triÓn l©u dµi. Mét vÝ dô vÒ khai th¸c tiÒm n¨ng ®Êt ®ai cho ph¸t triÓn n«ng nghiÖp.
§é ph× ®Êt ®ãng vai trß hÕt søc quan träng trong ph¸t triÓn n«ng nghiÖp. Ta biÕt cã hai
d¹ng ®é ph×: ®é ph× tiÒm tµng vµ ®é ph× h÷u hiÖu. §é ph× kh«ng ph¶i lµ vÜnh cöu.
Trong qu¸ tr×nh canh t¸c ®é ph× cña ®Êt bÞ suy gi¶m do çc nguyªn nh©n: xãi mßn, röa
tr«i; c©y lÊy ®i çc chÊt dinh d−ìng cña ®Êt ®Ó nu«i c©y; chÕ ®é canh t¸c kh«ng hîp lý,
khai th¸c ®Êt qu¸ møc... NÕu chóng ta kh«ng cã çc biÖn ph¸p ®Ó bï l¹i sù hao hôt
dinh d−ìng cña ®Êt nh− bãn ph©n, t−íi n−íc... sÏ lµm cho ®Êt bÞ tho¸i hãa vµ trë nªn
kh«ng thÓ trång trät ®−îc. B¶n th©n ®Êt cã thÓ tù phôc håi ®é ph× cña nã nÕu sù khai
th¸c ®Êt kh«ng v−ît qu¸ ng−ìng tù phôc håi cña chóng. Çc nhµ khoa häc Mü khuyÕn
ço nªn ¸p dông chÕ ®é canh t¸c çch n¨m còng v× lý do cho ®Êt nghØ ®Ó tù phôc håi
®é ph× ®Êt. H×nh thøc du canh cña ®ång bµo çc d©n téc vïng nói lµ h×nh thøc bãc lét
®Êt qu¸ ng−ìng nªn chØ 3 ®Õn 5 n¨m sau lµ ®Êt bÞ tho¸i hãa, biÕn thµnh ®Êt trèng, ®åi
nói träc kh«ng thÓ canh t¸c ®−îc n÷a. Hµng n¨m ë n−íc ta cßn cã hµng tr¨m hecta ®Êt
®åi nói bÞ biÕn thµnh ®Êt trèng, ®åi nói träc, ®Êt xãi mßn tr¬ sái ®¸ kh«ng thÓ canh t¸c
®−îc do qu¸ tr×nh ®èt rõng lµm n−¬ng rÉy, canh t¸c bãc lét ®Êt qu¸ ng−ìng. §Ó phôc
håi ®−îc diÖn tÝch ®Êt nµy cã thÓ ph¶i mÊt hµng chôc ®Õn hµng tr¨m n¨m. Nh− vËy lµ
®Ó tháa m·n nhu cÇu hiÖn t¹i, con ng−êi ®· v« t×nh lµm mai mét nguån tµi nguyªn tù
nhiªn cÇn ®Ó l¹i cho mu«n ®êi con ch¸u mai sau. Nguyªn nh©n cña sù khai th¸c qu¸
ng−ìng nguån tµi nguyªn tù nhiªn chÝnh lµ do thiÕu quy ho¹ch. Quy ho¹ch gióp ta biÕt
®−îc cÇn khai th¸c tµi nguyªn ë møc ®é nµo ®Ó tù chóng cã thÓ phôc håi ®−îc vµ gióp
ta cã ®−îc sù ph¸t triÓn l©u dµi vµ bÒn v÷ng.
c/ Nguån lùc vÒ vèn vµ c¬ së vËt chÊt

Nguån lùc vÒ vèn (tiÒn) vµ çc c¬ së vËt chÊt hiÖn cã lµ mét yÕu tè rÊt quan träng
®Ó thùc hiÖn dù ¸n quy ho¹ch. Nguån lùc nµy nhiÒu khi dÉn tíi sù thµnh b¹i cña dù
¸n quy ho¹ch. Nhu cÇu vèn phô thuéc vµo néi dung quy ho¹ch. Néi dung quy ho¹ch
nhiÒu, c¬ së vËt chÊt yÕu kÐm sÏ ph¶i cÇn rÊt nhiÒu tiÒn cña míi cã thÓ thùc hiÖn
®−îc quy ho¹ch. Trong giai ®o¹n hiÖn nay cña ph¸t triÓn n«ng th«n ViÖt Nam, hÇu
hÕt çc dù ¸n quy ho¹ch ph¸t triÓn ®Òu cÇn rÊt nhiÒu vèn. Tuy nhiªn nguån lùc vÒ
vèn cña chóng ta l¹i cã h¹n, c¬ së vËt chÊt hÇu nh− rÊt thiÕu vµ yÕu, do vËy ph−¬ng
¸n quy ho¹ch ph¶i c©n nh¾c kü kh¶ n¨ng vÒ nguån vèn ®Ó x©y dùng b−íc ®i quy
ho¹ch cho phï hîp.
Qua ph©n tÝch mét sè nguån lùc c¬ b¶n nªu trªn cho thÊy mäi nguån lùc ®Òu cã
h¹n, kh«ng ®ñ ®Ó tháa m·n mäi ý muèn cña con ng−êi. Mong muèn cña con ng−êi
lµ v« h¹n, khi ta cã ®−îc çi g× ®ã tháa m·n t¹m thêi ë hiÖn t¹i, nh−ng mét thêi gian
sau ta l¹i muèn cã nhiÒu h¬n vµ tèt h¬n. Ng−îc l¹i, nguån lùc th× lu«n lu«n cã mét
giíi h¹n cña nã. Nh− vËy vÊn ®Ò lµ ta khai th¸c çc nguån lùc nh− thÕ nµo ®Ó võa
®¸p øng ®−îc nhu cÇu ngµy cµng t¨ng cña con ng−êi nh−ng l¹i kh«ng lµm mai mét
çc nguån lùc ®Ó ph¸t triÓn mét çch bÒn v÷ng? §ã lµ lý do ta ph¶i lµm quy ho¹ch.
3.2. TÝnh chÊt cña quy ho¹ch

Cã hai d¹ng quy ho¹ch: quy ho¹ch tæng thÓ vµ quy ho¹ch chi tiÕt. Quy ho¹ch
tæng thÓ ®−îc thùc hiÖn trªn vïng l·nh thæ réng nh»m x¸c ®Þnh ®−îc môc tiªu ph¸t
triÓn chung cña vïng, ph©n l·nh thæ quy ho¹ch ra çc vïng vµ tiÓu vïng sinh th¸i ®ång
thêi x¸c ®Þnh môc tiªu ph¸t triÓn cô thÓ cho çc tiÓu vïng ®ã. Quy ho¹ch chi tiÕt lµ
viÖc cô thÓ hãa çc môc tiªu ph¸t triÓn ë quy ho¹ch tæng thÓ b»ng çc ph−¬ng ¸n, b−íc
®i cô thÓ ®Ó thùc hiÖn môc tiªu ®ã.
Quy ho¹ch tæng thÓ lÊy sù t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ tiÕn bé x· héi lµm môc tiªu vµ
lÊy çc quan ®iÓm kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi, b¶o vÖ m«i tr−êng lµm ph−¬ng h−íng x©y
dùng çc ch−¬ng tr×nh hµnh ®éng cho sù ph¸t triÓn.
Ngoµi ra còng cã hai d¹ng quy ho¹ch kh¸c lµ quy ho¹ch tæng hîp vµ quy ho¹ch
chuyªn ngµnh. Quy ho¹ch tæng hîp lµ d¹ng quy ho¹ch ph¸t triÓn tÊt c¶ çc ngµnh cã
trong vïng l·nh thæ. Mét vÝ dô cña quy ho¹ch tæng hîp lµ Quy ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ
x· héi cña mét vïng l·nh thæ, mét tØnh, mét huyÖn... Quy ho¹ch chuyªn ngµnh lµ d¹ng
quy ho¹ch chi tiÕt ph¸t triÓn riªng mét ngµnh nµo ®ã, vÝ dô quy ho¹ch ph¸t triÓn n«ng
nghiÖp, quy ho¹ch nu«i trång thñy s¶n, quy ho¹ch ph¸t triÓn thñy lîi... Quy ho¹ch ph¸t
triÓn n«ng th«n thuéc d¹ng quy ho¹ch tæng hîp v× nã hµm chøa nhiÒu ngµnh, nhiÒu
lÜnh vùc.
§Ó ®¹t ®−îc môc tiªu ®Ò ra, quy ho¹ch ph¸t triÓn tæng hîp ph¶i thÓ hiÖn 3 tÝnh
chÊt sau ®©y:
61
TÝnh −u tiªn:
Lµm thÕ nµo ®Ó sö dông quü thêi gian vµ nguån lùc cã h¹n mµ vÉn ®¹t ®−îc môc
tiªu quy ho¹ch? §Ó ®¹t ®−îc môc tiªu ®ã, quy ho¹ch ph¸t triÓn cã rÊt nhiÒu néi
dung cÇn lµm, tõ ph¸t triÓn kinh tÕ, ph¸t triÓn x· héi ®Õn ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng vµ
b¶o vÖ m«i tr−êng sinh th¸i... Do sù h¹n chÕ cña nguån lùc ta kh«ng thÓ tiÕn hµnh
tÊt c¶ çc h¹ng môc quy ho¹ch cïng mét lóc, v× vËy cÇn xem xÐt çi g× quan träng
nhÊt, hiÖu qu¶ nhÊt cÇn lµm tr−íc, çi g× nªn lµm sau. Sù s¾p xÕp çc h¹ng môc,
çc néi dung cÇn lµm theo tr×nh tù thêi gian cho ®Õn n¨m ®Þnh h×nh quy ho¹ch gäi
lµ tÝnh −u tiªn trong quy ho¹ch. Nguyªn t¾c thÓ hiÖn tÝnh −u tiªn trong quy ho¹ch lµ
h¹ng môc nµo cã tÇm quan träng h¬n, bøc thiÕt h¬n, cã hiÖu qu¶ kinh tÕ,
x· héi vµ m«i tr−êng cao h¬n th× −u tiªn lµm tr−íc. Lµm xong h¹ng môc nµo ph¶i
®−a vµo ho¹t ®éng, khai th¸c ngay vµ cã thÓ dïng sè l·i thu ®−îc (nÕu cã) ®Ó tiÕp
tôc ®Çu t− cho çc h¹ng môc tiÕp theo. H×nh thøc nµy cã thÓ vÝ nh− ph−¬ng ch©m
“lÊy ng¾n nu«i dµi” mµ «ng cha ta ®· ®óc rót trong viÖc trång c©y l©u n¨m hoÆc
trång rõng vËy.
TÝnh tiÕt kiÖm:
X©y dùng çc ph−¬ng ¸n quy ho¹ch nh»m khai th¸c sö dông çc nguån lùc ph¶i
lu«n lu«n qu¸n triÖt quan ®iÓm sö dông tiÕt kiÖm çc nguån lùc, tr¸nh sù chång
chÐo, m©u thuÉn vµ l·ng phÝ. TÝnh tiÕt kiÖm ®ßi hái ng−êi quy ho¹ch ph¶i cã sù hiÓu
biÕt s©u réng ®Ó cã thÓ c©n nh¾c, suy xÐt çc kh¶ n¨ng bè trÝ quy ho¹ch mét çch
tèi −u nh»m tiÕt kiÖm thêi gian vµ nguån lùc. ViÖc x©y dùng nhiÒu ph−¬ng ¸n quy
ho¹ch kh¸c nhau ®Ó lùa chän mét ph−¬ng ¸n tèi −u nhÊt còng lµ mét çch ®Ó tiÕt
kiÖm. TÝnh tiÕt kiÖm ®−îc ®¸nh gi¸ trªn c¬ së ®Çu vµo (chi phÝ ®Çu t−) vµ ®Çu ra
(hiÖu qu¶ kinh tÕ) cña ph−¬ng ¸n quy ho¹ch.
TÝnh tÝch cùc:
TÝnh tÝch cùc trong quy ho¹ch thÓ hiÖn ë chç víi nguån lùc h¹n chÕ vÉn vËn dông
mäi çch ®Ó khai th¸c chóng mét çch tèt nhÊt, cã hiÖu qu¶ nhÊt nh»m ®¹t ®−îc
môc tiªu quy ho¹ch.
TÝnh tÝch cùc cßn thÓ hiÖn ë chç ng−êi lµm quy ho¹ch ph¶i lu«n lu«n cËp nhËt
nh÷ng thµnh tùu khoa häc c«ng nghÖ míi nhÊt, tiªn tiÕn nhÊt ë trong vµ ngoµi n−íc
¸p dông vµo çc néi dung cña quy ho¹ch. VÝ dô, khi quy ho¹ch mét khu c«ng
nghiÖp mÝa ®−êng, cÇn ph¶i xem xÐt c«ng nghÖ nµo míi nhÊt, hiÖu qu¶ nhÊt, Ýt ¶nh
h−ëng ®Õn m«i tr−êng nhÊt, lo¹i mÝa nguyªn liÖu nµo cho n¨ng suÊt, tû lÖ ®−êng cao
nhÊt... ®Ó ®Ò xuÊt trong ph−¬ng ¸n quy ho¹ch. Kh«ng nh÷ng thÕ, ng−êi quy ho¹ch
cßn ph¶i dù b¸o ®Ó ®ãn ®Çu nh÷ng c«ng nghÖ, nh÷ng thµnh tùu khoa häc sÏ ®¹t
®−îc trong t−¬ng lai ®Ó x©y dùng çc ph−¬ng ¸n cho phï hîp. Cã nh− vËy ph−¬ng
¸n quy ho¹ch míi cã kh¶ n¨ng tån t¹i l©u dµi, Ýt bÞ biÕn ®éng so víi thùc tÕ. Cã rÊt
nhiÒu ph−¬ng ¸n quy ho¹ch do thiÕu sù dù b¸o hoÆc dù b¸o thiÕu c¬ së khoa häc
nªn ph−¬ng ¸n x©y dùng cho 10 ÷ 15 n¨m nh−ng chØ 3 ÷ 4 n¨m sau lµ trë nªn l¹c
hËu so víi thùc tÕ nªn kh«ng thÓ øng dông ®−îc, ®µnh ph¶i lµm l¹i hoÆc bæ sung
quy ho¹ch. Rµ so¸t bæ sung quy ho¹ch lµ viÖc cÇn lµm th−êng xuyªn, mét mÆt ®Ó
kiÓm tra tiÕn ®é thùc hiÖn dù ¸n quy ho¹ch, mÆt kh¸c ®Ó bæ sung, chØnh lý nh÷ng
néi dung quy ho¹ch cßn ch−a phï hîp víi thùc tÕ t¹i thêi ®iÓm ®ã. Tuy nhiªn dù ¸n
quy ho¹ch lÇn ®Çu lµ rÊt quan träng v× nã v¹ch ra ®Ých cÇn ®Õn vµ con ®−êng dÉn tíi
®Ých, cã thÓ vÝ nã nh− chiÕc la bµn dÉn ng−êi ®i ®−êng tíi ®Ých mét çch ®óng
h−íng vµ nhanh nhÊt. Däc ®−êng ®i, ng−êi ®i ®−êng cÇn dõng l¹i ®Ó xem xÐt m×nh
®i cã ®óng h−íng kh«ng, hoÆc cã thÓ chØnh lý l¹i lé tr×nh cña m×nh nÕu thÊy lé tr×nh
cò kh«ng phï hîp cho con ®−êng vÒ ®Ých phÝa tr−íc.
3.3. Nguyªn lý cña quy ho¹ch ph¸t triÓn n«ng th«n

Quy ho¹ch ph¸t triÓn n«ng th«n dùa trªn çc nguyªn lý c¬ b¶n sau ®©y:
3.3.1. Quy ho¹ch ph¸t triÓn ®a môc tiªu (multi-purpose)
Tr−íc khi tiÕn hµnh lËp quy ho¹ch ph¶i x¸c ®Þnh râ môc tiªu. Cã môc tiªu tæng
qu¸t vµ môc tiªu cô thÓ. Môc tiªu tæng qu¸t lµ çi ®Ých cuèi cïng cÇn ®¹t ®−îc cña dù
¸n quy ho¹ch. Môc tiªu cô thÓ lµ nh÷ng chØ tiªu, ®Þnh møc cô thÓ cÇn ®¹t ®−îc theo
çc giai ®o¹n quy ho¹ch ®Ó tiÕn tíi môc tiªu tæng qu¸t. Mçi h¹ng môc trong quy ho¹ch
®Òu cã môc tiªu chÝnh vµ çc môc tiªu phô. Do vËy, ng−êi quy ho¹ch cÇn x¸c ®Þnh tèt
çc môc tiªu nµy ®Ó x©y dùng ph−¬ng ¸n nh»m tháa m·n ®a môc tiªu ®ã. VÝ dô quy
ho¹ch sö dông tµi nguyªn n−íc cho mét vïng n«ng th«n th× môc tiªu chÝnh lµ cÊp n−íc
t−íi, ngoµi ra çc môc tiªu cÊp n−íc sinh ho¹t d©n sinh, c«ng nghiÖp, vÖ sinh m«i
tr−êng, phßng lò, ph¸t triÓn thñy ®iÖn, b¶o vÖ m«i tr−êng sinh th¸i, kiÓm so¸t chÊt
l−îng çc nguån n−íc, v.v... lµ nh÷ng môc tiªu kh¸c mµ ph−¬ng ¸n quy ho¹ch cÇn ph¶i
®Ò cËp mét çch toµn diÖn. Cã nh− vËy tµi nguyªn n−íc vïng l·nh thæ míi ®−îc sö
dông mét çch cã hiÖu qu¶. Nh− vËy, ph−¬ng ¸n quy ho¹ch ph¶i tu©n thñ nguyªn t¾c
®a môc tiªu ngay trong tõng néi dung cña nã ®Ó b¶o ®¶m r»ng nguån tµi nguyªn ®ã ®·
®−îc khai th¸c mét çch cã hiÖu qu¶ vµ bÒn v÷ng.
3.3.2. Quy ho¹ch ®a cÊp
Quy ho¹ch th−êng ®−îc tiÕn hµnh theo nguyªn t¾c tõ trªn xuèng, tõ cÊp l·nh thæ
cao h¬n xuèng cÊp l·nh thæ thÊp h¬n theo ph−¬ng ch©m tõ tæng thÓ ®Õn chi tiÕt,
tõ vÜ m« ®Õn vi m«. Theo nguyªn t¾c ®a cÊp, quy ho¹ch bao gåm:
3.3.2.1. Quy ho¹ch vÜ m« (Macro planning)
Quy ho¹ch vÜ m« ®−îc tiÕn hµnh trªn l·nh thæ mét quèc gia hoÆc l·nh thæ t−¬ng
®−¬ng (bang) ®−îc gäi lµ quy ho¹ch cÊp quèc gia. Lo¹i quy ho¹ch nµy nh»m thèng kª,
®¸nh gi¸ çc tiÒm lùc trªn ph¹m vi toµn quèc, ph©n çc vïng kinh tÕ vµ ®Þnh h−íng
ph¸t triÓn cho çc vïng ®ã. N¨m 1978, sau khi gi¶i phãng miÒn Nam, thèng nhÊt ®Êt
n−íc, ChÝnh phñ ta ®· cho lµm quy ho¹ch toµn quèc. Quy ho¹ch ®ã ®· ph©n l·nh thæ
ViÖt Nam ra lµm 7 vïng kinh tÕ, ®ã lµ: Trung du miÒn nói B¾c Bé, ®ång b»ng B¾c Bé,
B¾c Trung Bé, Duyªn h¶i Nam Trung Bé, T©y Nguyªn, §«ng Nam Bé, ®ång b»ng s«ng
Cöu Long. Trªn c¬ së ph©n tÝch çc tiÒm lùc vµ dù b¸o xu thÕ ph¸t triÓn, ®· x¸c ®Þnh ®−îc
ph−¬ng h−íng ph¸t triÓn cña tõng vïng lµm c¨n cø cho çc b−íc quy ho¹ch tiÕp theo.
63
3.3.2.2. Quy ho¹ch trung gian (Medium planning)

Quy ho¹ch trung gian thuéc quy ho¹ch cÊp vïng, cÊp tØnh. Quy ho¹ch trung gian
lµ viÖc cô thÓ hãa môc tiªu, ph−¬ng h−íng ph¸t triÓn ®· ®−îc x¸c ®Þnh ë b−íc quy
ho¹ch vÜ m«. Møc ®é vµ néi dung cÊp quy ho¹ch trung gian ®Çy ®ñ, cô thÓ vµ chi tiÕt
h¬n. CÊp quy ho¹ch nµy còng dùa trªn nh÷ng ®¸nh gi¸ ph©n tÝch tiÒm n¨ng ®Ó ®Ò ra
nhiÖm vô vµ ph−¬ng h−íng ph¸t triÓn chung cña vïng, tØnh, ®ång thêi ph©n l·nh thæ ra
çc tiÓu vïng ph¸t triÓn vµ ®Ò xuÊt ph−¬ng h−íng ph¸t triÓn cho çc tiÓu vïng lµm c¨n
cø cho çc quy ho¹ch cÊp thÊp h¬n.
3.3.2.3. Quy ho¹ch vi m« (Micro planning)
Quy ho¹ch vi m« thuéc çc lo¹i quy ho¹ch cÊp huyÖn, liªn x·, x·. §©y lµ çc quy
ho¹ch chi tiÕt dùa trªn çc môc tiªu ®· x¸c ®Þnh cña çc cÊp quy ho¹ch trªn, ®Æc biÖt lµ
quy ho¹ch cÊp tØnh. Quy ho¹ch vi m« mang tÝnh chi tiÕt, cô thÓ vµ tÝnh øng dông cao,
do vËy cã thÓ coi ®©y võa lµ quy ho¹ch tæng hîp võa lµ quy ho¹ch chuyªn ngµnh.
3.3.2.4. Quy ho¹ch cÊp bÐ nhÊt (Nano planning)
Quy ho¹ch cÊp bÐ nhÊt thuéc lo¹i quy ho¹ch cÊp lµng, xãm, hé gia ®×nh. Lo¹i
quy ho¹ch nµy th−êng thuéc quy ho¹ch chi tiÕt mang tÝnh chuyªn ®Ò, vÝ dô: quy ho¹ch
®Êt thæ c− cho mét lµng, mét hé gia ®×nh, quy ho¹ch vÖ sinh m«i tr−êng cho mét lµng
nghÒ, quy ho¹ch khu ®Êt VAC, VACR cho mét hé gia ®×nh...
3.3.3. Nguyªn lý m« h×nh “ch÷ thËp” theo chøc n¨ng ®an chÐo
(Cross function)
Quy ho¹ch ph¸t triÓn tæng hîp vïng n«ng th«n tu©n thñ theo ph−¬ng ph¸p luËn
cña m« h×nh ch÷ thËp lµ sù liªn kÕt chÆt chÏ çc ho¹t ®éng cña hai chøc n¨ng: chøc
n¨ng däc (Vertical Function) vµ chøc n¨ng ngang (Horizontal Function) ®−îc thÓ hiÖn
theo s¬ ®å 3.1, trong ®ã:
- Chøc n¨ng däc (mòi tªn däc) thÓ hiÖn sù phèi hîp gi÷a quy ho¹ch çc cÊp tõ quy
ho¹ch vÜ m« ®Õn quy ho¹ch cÊp bÐ nhÊt (cÊp c¬ së). Trong thùc tÕ, gi÷a çc cÊp quy
ho¹ch cã sù kh«ng ¨n khíp hoÆc m©u thuÉn nhau vÒ mét sè môc tiªu ®Ò xuÊt, ®Æc
biÖt gi÷a quy ho¹ch vÜ m« vµ quy ho¹ch vi m«. Quy ho¹ch vÜ m« thùc hiÖn trªn mét
vïng l·nh thæ réng, do vËy møc ®é chi tiÕt trong ®iÒu tra, trong dù b¸o kh«ng cao,
môc ®Ých chØ nªu ®−îc ph−¬ng h−íng ph¸t triÓn chung cña çc vïng l·nh thæ.
Ng−îc l¹i, quy ho¹ch cÊp vi m« do diÖn tÝch vïng l·nh thæ kh«ng lín, viÖc ®iÒu tra
chi tiÕt ®Ó ®¸nh gi¸ çc tiÒm n¨ng thuËn lîi h¬n nªn viÖc dù b¸o còng chÝnh x¸c
h¬n. Sù kh¸c biÖt vÒ diÖn tÝch l·nh thæ quy ho¹ch ®· dÉn ®Õn nhiÒu n¬i cã sù kh«ng
khíp gi÷a hai lo¹i quy ho¹ch nªu trªn. Do ®ã, quy ho¹ch cÊp trung gian cã vai trß
®iÒu hßa sù thèng nhÊt tõ d−íi lªn trªn vµ sù chØ ®¹o nhÊt qu¸n tõ trªn xuèng d−íi.
- Chøc n¨ng ngang thÓ hiÖn çc néi dung quy ho¹ch trong ph¹m vi mét cÊp. Tïy
thuéc vµo môc tiªu quy ho¹ch cña mçi cÊp mµ néi dung cã sù kh¸c nhau gi÷a cÊp
nµy víi cÊp kh¸c. Çc néi dung trong mçi cÊp ph¶i thÓ hiÖn ®−îc sù phèi hîp nhÞp
nhµng gi÷a çc ngµnh, çc lÜnh vùc ho¹t ®éng kinh tÕ, x· héi, m«i tr−êng.
S¬ ®å 3.1: M« h×nh ch÷ thËp
§Þnh h−íng môc tiªu

Quy ho¹ch vÜ m« -
ph¸t triÓn cña çc vïng
Macro planning Ph©n vïng kinh tÕ
(CÊp Quèc Gia)
Quy ho¹ch trung gian -

Quy ho¹ch ph¸t triÓn Quy ho¹ch ph©n bè
Medium planning
néi bé tõng ngµnh kh«ng gian çc ngµnh
(CÊp Vïng, TØnh)
Quy ho¹ch vi m« - Sù phèi hîp çc

LËp çc dù ¸n thùc hiÖn
trong çc lÜnh v−c: Micro planning ho¹t ®éng kinh tÕ, x·
NN, CN, DL, DV, XH... (HuyÖn, Liªn x·, X·) héi trong çc ngµnh
QH cÊp bÐ nhÊt -
Nano planning Quy ho¹ch chuyªn ®Ò:
(CÊp Lµng, Hé gia ®×nh) QH thæ c−,
QH trang tr¹i...
65
3.4. Môc ®Ých, yªu cÇu vµ nguyªn t¾c cña quy ho¹ch
3.4.1. Môc ®Ých
Quy ho¹ch tæng thÓ ph¸t triÓn n«ng th«n nh»m môc ®Ých gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò
c¬ b¶n sau:
- T¹o sù ph¸t triÓn cña vïng l·nh thæ trªn çc mÆt: kinh tÕ, v¨n hãa, x· héi vµ m«i
tr−êng. N©ng cao ®êi sèng nh©n d©n th«ng qua t¹o c«ng ¨n viÖc lµm, n©ng cao gi¸
trÞ thu nhËp trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch..., ®ång thêi h¹n chÕ sù ph©n hãa giµu, nghÌo
trªn çc ®Þa bµn sèng.
- X¸c ®Þnh çc môc tiªu cho çc quy ho¹ch chuyªn ngµnh nh− quy ho¹ch ph¸t triÓn
n«ng nghiÖp, thñy lîi, giao th«ng, c«ng nghiÖp, cÊp n−íc, m«i tr−êng n«ng th«n...,
b¶o ®¶m cho çc lo¹i h×nh quy ho¹ch kh«ng m©u thuÉn, chång chÐo nhau.
- Khai th¸c sö dông nguån tµi nguyªn tù nhiªn mét çch hîp lý, tiÕt kiÖm, hiÖu qu¶
vµ bÒn v÷ng.
- T¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi vµ hiÖu qu¶ trong sù hîp t¸c gi÷a çc vïng, çc ®Þa ph−¬ng,
çc c¬ së kinh tÕ vµ quan hÖ quèc tÕ trong khai th¸c tµi nguyªn, lao ®éng, thÞ
tr−êng, trao ®æi s¶n phÈm vµ khoa häc c«ng nghÖ.
3.4.2. Yªu cÇu
§Ó ®¹t ®−îc môc ®Ých nªu trªn, quy ho¹ch ph¸t triÓn n«ng th«n ph¶i:
- ThÓ hiÖn ®−îc quan ®iÓm vÒ ph¸t triÓn n«ng th«n, cô thÓ lµ:
+ §¹t ®−îc hiÖu qu¶ trªn 3 lÜnh vùc: kinh tÕ, x· héi vµ m«i tr−êng;
+ Tu©n thñ theo ®−êng lèi ®æi míi cña §¶ng vµ Nhµ n−íc: ph¸t triÓn n«ng th«n
theo c¬ chÕ thÞ tr−êng cã ®iÒu tiÕt;
+ Qu¸n triÖt ®−êng lèi chiÕn l−îc vÒ c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa n«ng nghiÖp
n«ng th«n cña §¶ng ta.
- Lµ c«ng cô ®Ó Nhµ n−íc ®Çu t− ph¸t triÓn çc ngµnh, çc ®Þa ph−¬ng, çc dù ¸n lín
mét çch hiÖu qu¶, ng¨n chÆn sù tù ph¸t, ®Çu t− chång chÐo, m©u thuÉn g©y l·ng
phÝ çc nguån lùc.
- Quy ho¹ch tæng thÓ ph¶i ®i tr−íc mét b−íc, lµm c¬ së nÒn t¶ng cho çc quy ho¹ch
chuyªn ngµnh, tr¸nh ®−îc çc m©u thuÉn trong çc lo¹i h×nh quy ho¹ch, lµm cho
quy ho¹ch çc cÊp vµ quy ho¹ch chuyªn ngµnh t¹o thµnh mét thÓ thèng nhÊt ®Ó ph¸t
triÓn n«ng th«n.
3.4.3. Nguyªn t¾c
Nguyªn t¾c bÊt di bÊt dÞch cña quy ho¹ch ph¸t triÓn n«ng th«n lµ ®i tõ tæng thÓ
®Õn chi tiÕt, tõ vÜ m« ®Õn vi m«. Quy ho¹ch tæng thÓ x¸c lËp kh«ng gian, môc tiªu
chÝnh cho çc quy ho¹ch chi tiÕt. Do vËy, quy ho¹ch tæng thÓ ph¶i ®i tr−íc mét b−íc
lµm ph−¬ng h−íng cho quy ho¹ch chi tiÕt ®ång thêi lµm cho çc quy ho¹ch chi tiÕt cña
çc ®Þa ph−¬ng, çc vïng kh«ng m©u thuÉn nhau. Mét vÝ dô trong quy ho¹ch khai th¸c
tµi nguyªn n−íc cña l−u vùc s«ng: nÕu kh«ng cã quy ho¹ch tæng thÓ khai th¸c tµi
nguyªn n−íc cña c¶ l−u vùc tõ th−îng l−u ®Õn h¹ l−u sÏ dÉn ®Õn xung ®ét vÒ khai th¸c
nguån n−íc cña çc ®Þa ph−¬ng trªn l−u vùc s«ng ®ã. Quy ho¹ch tæng thÓ l−u vùc s«ng
ë tÇm vÜ m« sÏ ho¹ch ®Þnh ®−îc çc ®Þa ph−¬ng ë vïng th−îng l−u chØ nªn khai th¸c ë
møc ®é nµo ®ã ®Ó b¶o toµn ®−îc nguån n−íc cÊp cho çc vïng h¹ l−u, ®ång thêi duy
tr× ®−îc c©n b»ng sinh th¸i trªn toµn bé l−u vùc. Çc ®Þa ph−¬ng trªn l−u vùc s«ng sÏ
c¨n cø vµo ®Þnh h−íng vÒ kh¶ n¨ng nguån n−íc cÊp cho ®Þa ph−¬ng m×nh qua quy
ho¹ch tæng thÓ ®Ó tiÕn hµnh x©y dùng quy ho¹ch chi tiÕt khai th¸c nguån n−íc mét
çch tiÕt kiÖm vµ hiÖu qu¶ h¬n.
3.5. Tr×nh tù néi dung vµ ph−¬ng ph¸p quy ho¹ch

3.5.1. Tr×nh tù néi dung quy ho¹ch ph¸t triÓn n«ng th«n
Tr×nh tù çc b−íc vµ néi dung quy ho¹ch tæng thÓ ph¸t triÓn n«ng th«n ®−îc
Trung t©m nghiªn cøu ph¸t triÓn (Development Study Center-DSC) Israel ¸p dông cho
çc n−íc ®ang ph¸t triÓn trªn thÕ giíi ®−îc tãm t¾t nh− sau:
3.5.1.1. Giai ®o¹n 1 (The First Stage)
§iÒu tra, ®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng vµ dù b¸o.
Giai ®o¹n nµy gåm 3 b−íc: B−íc 1,2,3
a/ B−íc 1 (Phase 1): §iÒu tra thu thËp sè liÖu c¬ b¶n, héi tô çc th«ng tin
- §iÒu kiÖn tù nhiªn gåm:
+ KhÝ hËu, thêi tiÕt;
+ §Þa h×nh, ®Þa m¹o;
+ §Þa chÊt, ®Þa chÊt thñy v¨n;
+ Thñy v¨n, nguån n−íc;
+ §Êt ®ai, thæ nh−ìng;
+ §éng, thùc vËt tù nhiªn.
- §iÒu kiÖn kinh tÕ: Thùc tr¹ng kinh tÕ çc ngµnh:
+ N«ng nghiÖp;
+ C«ng nghiÖp;
+ X©y dùng;
+ Du lÞch;
+ DÞch vô.
67
- §iÒu kiÖn x· héi gåm:

+ D©n sè, lao ®éng, d©n téc;
+ C¬ cÊu d©n sè theo tuæi, giíi. C¬ cÊu lao ®éng theo ngµnh;
+ Tæ chøc hµnh chÝnh;
+ Çc tæ chøc x· héi;
+ H¹ tÇng c¬ së: giao th«ng, thñy lîi, v¨n hãa, gi¸o dôc, y tÕ...
- Thùc tr¹ng m«i tr−êng, gåm:
+ M«i tr−êng kh«ng khÝ, khÝ th¶i;
+ M«i tr−êng n−íc;
+ M«i tr−êng ®Êt.
b/ B−íc 2 (Phase 2): Th¶o luËn, ®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng
- M« t¶ ®Æc ®iÓm chung cña vïng.
- Ph©n çc tiÓu vïng sinh th¸i.
- Th¶o luËn, ®¸nh gi¸ çc mÆt:
+ Ho¹t ®éng kinh tÕ çc nhãm ngµnh: n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp, du lÞch, dÞch
vô theo çc tiªu chÝ: gi¸ trÞ gia t¨ng, viÖc lµm, ®Çu t−, t¸c ®éng m«i tr−êng...
+ H¹ tÇng c¬ së vËt chÊt;
+ X· héi vµ con ng−êi: HÖ thèng tæ chøc, qu¶n lý hµnh chÝnh; hÖ thèng phôc vô
con ng−êi: gi¸o dôc ®µo t¹o, ch¨m sãc søc kháe céng ®ång, v¨n hãa x· héi...
- §¸nh gi¸ çc thuËn lîi vµ khã kh¨n tån t¹i cho sù ph¸t triÓn cña vïng quy ho¹ch.
c/ B−íc 3 (Phase 3): Dù b¸o vµ x©y dùng m« h×nh ph¸t triÓn
- Dù b¸o çc nguån lùc: tù nhiªn, lao ®éng, dù b¸o x· héi, m«i tr−êng.
- §Þnh h−íng vµ môc tiªu ph¸t triÓn çc lÜnh vùc: kinh tÕ, x· héi, qu¶n lý hµnh chÝnh.
- X©y dùng m« h×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ:
+ Gi¸ trÞ gia t¨ng theo çc ngµnh;
+ Ph©n bè lao ®éng theo çc ngµnh;
- Ph−¬ng h−íng sö dông çc nguån lùc g¾n víi hiÖu qu¶ kinh tÕ, x· héi, m«i
tr−êng vµ bÒn v÷ng.
3.5.1.2. Giai ®o¹n 2 (The Second Stage): Quy ho¹ch tæng thÓ
Giai ®o¹n nµy gåm 2 b−íc: b−íc 4 vµ 5
a/ B−íc 4 (Phase 4): Quy ho¹ch 3 nhãm ngµnh
- Nhãm ngµnh I: N«ng nghiÖp, l©m nghiÖp, thñy s¶n
+ Ho¹t ®éng s¶n xuÊt theo tiÓu ngµnh:
! Trång trät, ch¨n nu«i, lµm v−ên;
! Trång rõng, khai th¸c l©m s¶n;
! Nu«i trång, ®¸nh b¾t thñy, h¶i s¶n.
+ Ph©n bè lao ®éng theo çc tiÓu ngµnh.

+ Ph©n bè ®Çu t− cho çc tiÓu ngµnh.
+ S¶n phÈm vµ gi¸ trÞ gia t¨ng theo tiÓu ngµnh, tiÓu vïng.
+ Ph©n vïng vµ lùa chän hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp phï hîp.
- Nhãm ngµnh II: C«ng nghiÖp vµ x©y dùng
+ Ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña çc tiÓu ngµnh:
! C«ng nghiÖp khai th¸c;
! C«ng nghiÖp chÕ biÕn;
! C«ng nghiÖp s¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng, thñ c«ng mü nghÖ...
! X©y dùng.
+ Ph©n bè lao ®éng cho nhãm ngµnh vµ çc tiÓu ngµnh.
+ Ph©n bè ®Çu t−.
+ S¶n phÈm vµ gi¸ trÞ s¶n phÈm gia t¨ng theo tiÓu ngµnh, vïng.
- Nhãm ngµnh III: DÞch vô
+ Ho¹t ®éng kinh doanh cña çc lo¹i h×nh dÞch vô:
! DÞch vô c«ng céng: Gi¸o dôc ®µo t¹o, ch¨m sãc søc khoÎ, tµi chÝnh ng©n
hµng, b−u chÝnh viÔn th«ng...
! DÞch vô t− nh©n: Th−¬ng nghiÖp, kinh doanh nhµ hµng kh¸ch s¹n...
! DÞch vô hç trî kü thuËt.
+ §Çu t−, s¶n phÈm vµ gi¸ trÞ s¶n phÈm gia t¨ng cña çc lo¹i h×nh dÞch vô.
+ Quy ho¹ch ph¸t triÓn phï hîp víi m« h×nh t¨ng tr−ëng chung cña vïng
b/ B−íc 5 (Phase 5): Bè trÝ s¾p xÕp trËt tù kh«ng gian
- Bè trÝ çc ®iÓm d©n c− - ®Þnh vÞ n¬i ë cña con ng−êi.
- Bè trÝ, s¾p xÕp kh«ng gian çc ho¹t ®éng s¶n xuÊt: n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp,
dÞch vô...
- Bè trÝ c¬ së h¹ tÇng.
3.5.1.3. Giai ®o¹n 3 (The Third Stage): Quy ho¹ch chi tiÕt - X©y dùng ch−¬ng tr×nh
vµ dù ¸n thùc hiÖn
Giai ®o¹n nµy cã 3 b−íc: 6 vµ 7
a/ B−íc 6 (Phase 6): Quy ho¹ch chi tiÕt
- N«ng nghiÖp:
+ Quy ho¹ch sö dông ®Êt n«ng nghiÖp.
+ Quy ho¹ch bè trÝ c©y trång, vËt nu«i theo h−íng s¶n xuÊt hµng hãa.
+ Quy ho¹ch çc lo¹i h×nh n«ng tr¹i.
+ ThiÕt kÕ ®ång ruéng.
+ ThiÕt kÕ h¹ tÇng c¬ së phôc vô s¶n xuÊt n«ng nghiÖp: giao th«ng néi ®ång,
hÖ thèng t−íi, tiªu...
69
- C«ng nghiÖp:
+ Quy ho¹ch thiÕt kÕ çc khu c«ng nghiÖp chÕ biÕn.
+ Quy ho¹ch chi tiÕt çc khu c«ng nghiÖp khai th¸c.
+ Quy ho¹ch chi tiÕt çc khu c«ng nghiÖp s¶n xuÊt hµng tiªu dïng, vËt liÖu
x©y dùng...
- Quy ho¹ch thiÕt kÕ çc khu d©n c− n«ng th«n: ThÞ trÊn, thÞ tø, çc khu trung t©m,
çc ®iÓm d©n c−.
- Quy ho¹ch thiÕt kÕ h¹ tÇng c¬ së: Giao th«ng, thñy lîi, bÖnh viÖn, tr−êng häc,
c¬ së v¨n hãa phóc lîi...
b/ B−íc 7 (Phase 7): LËp çc ch−¬ng tr×nh vµ dù ¸n thùc hiÖn
- X©y dùng b−íc ®i quy ho¹ch (lËp kÕ ho¹ch thùc hiÖn quy ho¹ch theo çc giai
®o¹n theo tr×nh tù −u tiªn).
- LËp çc ch−¬ng tr×nh vµ dù ¸n −u tiªn.
- Çc gi¶i ph¸p tæ chøc thùc hiÖn: gi¶i ph¸p kü thuËt, gi¶i ph¸p nh©n lùc vµ gi¶i
ph¸p vèn.
3.5.2. Ph−¬ng ph¸p quy ho¹ch ph¸t triÓn n«ng th«n
Quy ho¹ch ph¸t triÓn tæng hîp vïng n«ng th«n lµ mét lo¹i h×nh quy ho¹ch
®a ph−¬ng, ®a môc tiªu, bao gåm viÖc gi¶i quyÕt nhiÒu vÊn ®Ò rÊt ®a d¹ng. Bëi vËy ®Ó
x©y dùng tèt ®Ò ¸n quy ho¹ch, cÇn sö dông çc ph−¬ng ph¸p c¬ b¶n sau ®©y:
3.5.2.1. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch hÖ thèng
Trong quy ho¹ch tæng thÓ, vïng quy ho¹ch ®−îc coi nh− mét hÖ thèng ®éng,
trong ®ã mäi thµnh phÇn cña hÖ thèng nh− x· héi, tù nhiªn, lo¹i h×nh s¶n xuÊt... ®Òu
biÕn ®éng theo mét quy luËt nhÊt ®Þnh theo thêi gian. Çc nhµ khoa häc Nga coi vïng
quy ho¹ch nh− mét hÖ thèng hÕt søc n¨ng ®éng vµ phøc t¹p. TÝnh n¨ng ®éng thÓ hiÖn ë
chç chØ cÇn mét sù thay ®æi nhá trong çc thµnh phÇn cña hÖ thèng nhiÒu khi lµm thay
®æi c¶ mét hÖ thèng. VÝ dô viÖc x©y dùng mét hå chøa n−íc lín cã thÓ lµm thay ®æi
h¼n toµn bé hÖ sinh th¸i cña vïng l·nh thæ. TÝnh phøc t¹p thÓ hiÖn ë chç mçi thµnh
phÇn cña hÖ thèng chÞu t¸c ®éng cña nhiÒu yÕu tè tù nhiªn vµ x· héi. Çc yÕu tè t¸c
®éng ®ã võa mang tÝnh quy luËt l¹i võa mang tÝnh ngÉu nhiªn nªn sù phøc t¹p l¹i t¨ng
lªn gÊp béi. Do vËy, ®Ó lµm quy ho¹ch ®−îc tèt, ng−êi quy ho¹ch ph¶i dïng ph−¬ng
ph¸p ph©n tÝch hÖ thèng ®Ó nh»m rót ra çc quy luËt cña sù biÕn ®éng. Trªn c¬ së çc
quy luËt ®ã cã thÓ dù b¸o m« h×nh ph¸t triÓn trong t−¬ng lai. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch hÖ
thèng lµ viÖc dïng hµng lo¹t çc vÊn ®Ò, çc c©u hái ®Ó th¶o luËn, ph©n tÝch vµ tr¶ lêi
nh÷ng néi dung quan träng cÇn thùc hiÖn trong x©y dùng çc ph−¬ng ¸n quy ho¹ch.
Çc vÊn ®Ò cã thÓ cã rÊt nhiÒu, ng−êi quy ho¹ch chØ cÇn nªu nh÷ng vÊn ®Ò quan träng,
cã tÝnh quyÕt ®Þnh ®Õn viÖc lét t¶ ®−îc toµn bé thùc tr¹ng vµ nh÷ng ®Þnh h−íng chÝnh
trong t−¬ng lai cña vïng quy ho¹ch. Çc vÊn ®Ò chÝnh trong ph©n tÝch hÖ thèng cã thÓ
®−îc nªu trong b¶ng 3.1.
B¶ng 3.1: Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch hÖ thèng trong quy ho¹ch ph¸t triÓn
n«ng th«n
H¹ng môc Çc vÊn ®Ò trong ph©n tÝch hÖ thèng
1. Sù cÇn thiÕt ph¶i lµm quy ho¹ch. - T¹i sao ph¶i lµm viÖc nµy?
Çc c«ng viÖc cÇn lµm - Mong muèn ®¹t ®−îc ®iÒu g× khi lµm quy ho¹ch?
- CÇn cã nh÷ng th«ng tin g×?
- Nh÷ng th«ng tin nµy cã ®−îc tõ nguån nµo?
- Xö lý çc th«ng tin:
2. HÖ thèng th«ng tin, d÷ liÖu
+ Çi g× ®· biÕt, møc ®é chÝnh x¸c?
+ Çi g× cÇn t×m, t×m ë ®©u?
+ Xö lý th«ng tin trªn 2 lÜnh vùc: sè l−îng vµ chÊt l−îng.
- Cã nh÷ng thuËn lîi, mÆt m¹nh g× ®Ó ph¸t triÓn?
- Cã nh÷ng khã kh¨n, h¹n chÕ g× cho ph¸t triÓn?
3. Ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng
- Cã thÓ gi¶i quyÕt nh÷ng h¹n chÕ ®ã ®−îc kh«ng? Gi¶i quyÕt nh−
thÕ nµo?
- Th¶o luËn çc c¨n cø ®Ó x©y dùng môc tiªu
4. X¸c ®Þnh ph−¬ng h−íng, môc - Môc tiªu tæng qu¸t cÇn ®¹t ®−îc lµ g×?
tiªu quy ho¹ch - Môc tiªu cô thÓ (çc chØ tiªu) cÇn ®¹t ®−îc theo çc thêi ®o¹n lµ g×
nh»m tiÕn tíi môc tiªu tæng qu¸t?
- Th¶o luËn nh÷ng nhiÖm vô ph¶i lµm
5. Néi dung cÇn quy ho¹ch - Çc b−íc cÇn lµm ®Ó thùc hiÖn nhiÖm vô trªn
- Nh÷ng biÖn ph¸p tiÕn hµnh çc néi dung chi tiÕt
- Th¶o luËn çc ch−¬ng tr×nh hµnh ®éng ®Ó thùc hiÖn çc néi dung
quy ho¹ch
6. X©y dùng kÕ ho¹ch thùc hiÖn
- LËp çc dù ¸n cô thÓ, th¶o luËn s¾p xÕp çc dù ¸n theo thø tù
−u tiªn
- Th¶o luËn xem liÖu çc c«ng viÖc ®Ò ra cã thÓ hoµn thµnh theo tiÕn
®é kh«ng?
- NÕu kh«ng, cÇn bæ sung thªm ®iÒu kiÖn g×?
7. Xem xÐt l¹i toµn bé çc vÊn ®Ò
nh»m ®iÒu chØnh bæ sung cho hîp lý - Cã cÇn ph¶i ®iÒu chØnh néi dung quy ho¹ch kh«ng? NÕu cã, ®iÒu
chØnh çi g× cho phï hîp?
- Thèng nhÊt ch−¬ng tr×nh hµnh ®éng ®Ó ch¾c ch¾n r»ng mäi néi
dung quy ho¹ch sÏ ®−îc thùc thi theo kÕ ho¹ch.
3.5.2.2. Ph−¬ng ph¸p hÖ thèng th«ng tin ®Þa lý (GIS) trong QHPTNT
Nh− trªn ®· tr×nh bµy, thùc chÊt cña bµi to¸n quy ho¹ch lµ lùa chän ®a môc tiªu.
Ph©n tÝch lùa chän ®a môc tiªu ®Ó ra quyÕt ®Þnh lµ tËp hîp çc b−íc, tr×nh tù ®Ó ph©n
tÝch tæng hîp çc vÊn ®Ò. ChiÕn l−îc c¬ b¶n cña bµi to¸n lµ chia nhá vÊn ®Ò ra quyÕt
®Þnh thµnh çc phÇn nhá, dÔ hiÓu sau ®ã ph©n tÝch vµ tæng hîp çc phÇn ®ã l¹i sao cho
cã logic ®Ó ®−a ra gi¶i ph¸p hîp lý. PhÇn lín çc nghiªn cøu ®Òu cho r»ng ph©n tÝch
lùa chän ®a môc tiªu ®Ó ra quyÕt ®Þnh lµ mét lÜnh vùc cña khoa häc vÒ qu¶n lý, trong
®ã qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh lµ ch×a khãa, chøc n¨ng quan träng ®èi víi qu¸ tr×nh ®Çu t−
71
vµ sö dông bÒn v÷ng çc nguån tµi nguyªn. Tuy nhiªn víi kh¶ n¨ng cña m×nh qu¸ tr×nh
ra quyÕt ®Þnh lµ bao gåm viÖc x¸c ®Þnh hoÆc lùa chän ph−¬ng ¸n vµ cã tÇm quan träng
®èi víi nhiÒu lÜnh vùc tù nhiªn vµ x· héi, bao gåm c¶ hÖ thèng th«ng tin ®Þa lý. Nh÷ng
vÊn ®Ò c¬ b¶n cña ph©n tÝch, lùa chän ®a môc tiªu ®−îc nhiÒu nhµ ®Þa lý, nhµ ho¹ch
®Þnh vµ nhµ ph©n tÝch vÒ kh«ng gian quan t©m, nã bao gåm tËp hîp nhiÒu ph−¬ng ¸n
cã tÝnh kh¶ thi, trong ®ã chøa ®ùng nhiÒu m©u thuÉn vµ nh÷ng tiªu chuÈn ®¸nh gi¸
kh«ng chuÈn mùc. Th«ng th−êng, çc ph−¬ng ¸n ®−îc çc nhµ qu¶n lý, nh÷ng ng−êi ra
quyÕt ®Þnh vµ d©n chóng ®¸nh gi¸ dùa trªn çc chØ tiªu quan träng t−¬ng øng. HiÖn
nay do sù tiÕn bé cña khoa häc kü thuËt nªn ph−¬ng ¸n lùa chän mang tÝnh kh¶ thi vµ
çc chØ tiªu ®¸nh gi¸ ®−îc x©y dùng trªn c¬ së d÷ liÖu cã cÊu tróc ®−îc ph¸t triÓn trªn
nÒn çc thuéc tÝnh cña hÖ thèng th«ng tin ®Þa lý (GIS). Trong quy ho¹ch ph¸t triÓn
n«ng th«n, viÖc sö dông GIS ®Ó x©y dùng vµ lùa chän ph−¬ng ¸n lµ rÊt hiÖu qu¶.
Nã gióp cho ng−êi quy ho¹ch x©y dùng ®−îc nhiÒu ph−¬ng ¸n víi thêi gian Ýt nhÊt,
cã thÓ thay ®æi ®−îc çc th«ng tin ®Çu vµo, çc ®iÒu kiÖn biªn mét çch nhanh chãng
vµ lùa chän ®−îc ph−¬ng ¸n tèi −u nhÊt.
1. HÖ thèng th«ng tin ®Þa lý (GIS) vµ çc chøc n¨ng

HÖ th«ng tin ®Þa lý lµ kü thuËt øng dông nh÷ng hÖ thèng vi tÝnh sè (Digital
Computer Systems) ®Ó l−u tr÷, xö lý, qu¶n lý, hiÓn thÞ, m« h×nh hãa vµ ph©n tÝch nh÷ng
sè liÖu th«ng tin cã liªn quan ®Õn tÝnh ®Þa lý cña mét khu vùc nµo ®ã, nh÷ng d÷ liÖu
nµy ®−îc m« t¶ víi çc thuéc tÝnh g¾n liÒn víi mét ®iÓm nhÊt ®Þnh. Hay nãi mét çch
kh¸c: HÖ th«ng tin ®Þa lý lµ mét hÖ thèng m¸y tÝnh vµ çc thiÕt bÞ ngo¹i vi, thùc hiÖn
çc chøc n¨ng vµo (Input), ra (Output) vµ mét sè phÇn mÒm chuyªn dông cã kh¶ n¨ng
cËp nhËt, l−u tr÷, xö lý çc th«ng tin kh«ng gian (th«ng tin ®Þa lý) vµ çc th«ng tin
thuéc tÝnh. Nã ®ång thêi cã kh¶ n¨ng m« h×nh hãa nh»m gi¶i quyÕt çc bµi to¸n vµ m«
pháng th«ng tin kh«ng gian theo mét ý ®å chuyªn ngµnh.
Ngoµi ra, hÖ thèng t− liÖu ®−îc l−u tr÷ vµ xö lý trong GIS bao gåm kh«ng nh÷ng
çc th«ng tin vÒ m«i tr−êng tù nhiªn, mµ cßn liªn quan tíi c¶ tÝnh chÊt vÒ x· héi vµ
kinh tÕ cña khu vùc. VÞ trÝ m« t¶ chøa ®ùng hÖ thèng th«ng tin nãi trªn sÏ ph¶i ®−îc
x¸c ®Þnh trong GIS bëi mét hÖ thèng l−íi chiÕu ®Þa lý, bao gåm çc m· sè ®Þa lý: kinh
®é, vÜ ®é nh»m b¶o ®¶m kh¶ n¨ng truy xuÊt vµ xö lý sè liÖu chÝnh x¸c trªn mét vïng
®Þa lý cô thÓ, ë ph¹m trï hµnh chÝnh, ranh giíi vµ tªn gäi ®Þa ph−¬ng (nh− huyÖn, tØnh,
thµnh phè, quèc gia...) còng ®−îc xö lý, l−u tr÷ vµ cËp nhËt hãa, ®ång thêi víi çc ®Æc
®iÓm ®Þa lý, t¹o ®iÒu kiÖn vµ kh¶ n¨ng cho viÖc xö lý th«ng tin, ®¸p øng nhu cÇu ho¹ch
®Þnh s¸ch l−îc ph¸t triÓn nguån tµi nguyªn.
Kü thuËt GIS dùa vµo kh¶ n¨ng l−u tr÷, xö lý, ph©n tÝch vµ m« h×nh hãa, cã çc
chøc n¨ng sau:
- Chång xÕp vµ tæng hîp nhiÒu líp th«ng tin chuyªn ®Ò (Thematic Information
Layers) trªn cïng mét khu vùc, kÓ c¶ nh÷ng th«ng tin thuéc lo¹i kh¸c nhau cã sè
l−îng lín;
- Cung cÊp nh÷ng th«ng tin míi nhê vµo nh÷ng m« h×nh to¸n häc, gi÷a hai hay nhiÒu
líp th«ng tin chuyªn ®Ò trªn cïng mét vïng ®Þa lý;
- Qu¶n lý nh÷ng cÊu tróc d÷ liÖu ®a d¹ng víi quy m« lín;
- Cung cÊp çc thèng kª khu vùc dùa vµo çc sè liÖu l−u tr÷;
- M« t¶ çc ®Æc ®iÓm ®a d¹ng cña c¶nh quan thuéc vïng ®Þa lý nhÊt ®Þnh, trong sè ®ã
bao gåm nh÷ng ®Æc thï cã tÝnh t−¬ng hç chÆt chÏ lÉn nhau;
- T¹o ®iÒu kiÖn dÔ dµng vµ nhanh chãng cËp nhËt sè liÖu, còng nh− kÕt nèi ®−îc
nhiÒu hÖ thèng c¬ së d÷ liÖu kh¸c;
- Sö dông vµ xö lý mét sè l−îng lín th«ng tin thu thËp tõ t− liÖu viÔn th¸m vµ tr×nh
bµy chóng theo tiªu chuÈn b¶n ®å häc.
Nh− vËy víi chøc n¨ng trªn ®Æc biÖt lµ chøc n¨ng ph©n tÝch, tæng hîp çc sè liÖu mang thuéc tÝnh kh«ng gian, GIS sÏ gióp t¹o vµ l−u tr÷ çc lo¹i c¬ së d÷ liÖu cho nhµ qu¶n lý, nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch cho nhµ ra quyÕt ®Þnh. HiÖn nay ®· cã çc lo¹i phÇn mÒm
GIS vÒ ph©n tÝch çc thuéc tÝnh d÷ liÖu kh«ng gian (b¶ng 3.2).
B¶ng 3.2: Mét sè hÖ thèng GIS phôc vô cho lÜnh vùc ph©n tÝch
d÷ liÖu thuéc tÝnh kh«ng gian
C¬ quan ph¸t triÓn Kh¶ n¨ng ph©n tÝch thèng kª

TT Çc phÇn mÒm D¹ng cña phÇn mÒm
vµ ®Þa chØ trang Web lùa chän
Çc lo¹i thèng kª, t−¬ng quan,
ViÖn nghiªn cøu vÒ hÖ thèng HÖ thèng th«ng tin ®Þa håi quy, t−¬ng quan tù ®éng,
ARC/INFO
1 m«i tr−êng lý d−íi d¹ng vector vµ ph©n tÝch kh«ng gian, ph©n
GRID d¹ng raster lo¹i biÕn ®æi cña hµm sè, ph©n
www.ersi.com
tÝch vµ ngo¹i suy kh«ng gian
Çc lo¹i thèng kª, t−¬ng quan,
t−¬ng quan tù ®éng ph©n tÝch
ViÖn sau ®¹i häc vÒ ®Þa lý, kh«ng gian, ph©n lo¹i biÕn ®æi
Tr−êng §¹i häc Clark HÖ thèng th«ng tin ®Þa
2 IDRISI cña hµm sè, ph©n tÝch vµ
lý d−íi d¹ng raster
www.idrisi.clarku.edu ngo¹i suy kh«ng gian, ph©n
tÝch chuçi thêi gian, ph©n tÝch
th−íc ®o ®é chuÈn
Anselin (1995) HÖ thèng th«ng tin Ph©n tÝch kh¶o s¸t d÷ liÖu
3 SpaceStat
www.rri.wvu.edu/spacestat.htm ®Þa lý d−íi d¹ng vector kh«ng gian
T−¬ng quan tù ®éng vÒ kh«ng

PhÇn mÒm thèng kª, gian, m« h×nh t−¬ng quan vÒ
PhÇn mÒm to¸n häc
4 S+SpatialStats cã kh¶ n¨ng kÕt nèi kh«ng gian, ph©n tÝch bÒ mÆt
www.mathsoft.com
víi GIS d¹ng vector kh«ng gian, néi ngo¹i suy bÒ
mÆt kh«ng gian.
2. Bµi to¸n ph©n tÝch lùa chän ®a môc tiªu

Çc bµi to¸n ph©n tÝch lùa chän ®a môc tiªu bao gåm tËp hîp nhiÒu ph−¬ng ¸n
®−îc ®¸nh gi¸ dùa trªn c¬ së çc tiªu chÝ. Th«ng th−êng çc tiªu chÝ ®−îc xem nh−
73
mét kh¸i niÖm chung bao gåm çc kh¸i niÖm vÒ thuéc tÝnh vµ môc tiªu. Thµnh phÇn
chñ yÕu cña bµi to¸n ph©n tÝch lùa chän ®a môc tiªu gåm:
- Môc tiªu hoÆc tËp hîp çc môc tiªu mµ ng−êi ra quyÕt ®Þnh cÇn ®¹t ®−îc;
- Ng−êi ra quyÕt ®Þnh hoÆc mét nhãm ng−êi tham gia vµo qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh
xem xÐt møc ®é −u tiªn trªn c¬ së cña çc chØ tiªu ®¸nh gi¸;
- TËp hîp çc chØ tiªu ®¸nh gi¸ (môc tiªu hoÆc çc thuéc tÝnh) trªn c¬ së çc chØ tiªu
nµy ng−êi ra quyÕt ®Þnh sÏ ®¸nh gi¸ çc ph−¬ng ¸n;
- TËp hîp çc ph−¬ng ¸n;
- TËp hîp çc biÕn kh«ng kiÓm so¸t ®−îc;
- TËp hîp çc chØ sè cña çc cÆp ph−¬ng ¸n vµ thuéc tÝnh.
S¬ ®å 3.2 m« t¶ çc thµnh phÇn cña bµi to¸n ph©n tÝch lùa chän ®a môc tiªu.
S¬ ®å 3.2: Ph©n tÝch lùa chän ®a môc tiªu
Môc tiªu chÝnh
Ra quyÕt ®Þnh 1 Ra quyÕt ®Þnh 2
Môc tiªu 1 Môc tiªu 2 Môc tiªu 3
Thuéc tÝnh 1 Thuéc tÝnh 2 Thuéc tÝnh 3 Thuéc tÝnh 4 ... Thuéc tÝnh n
Ph−¬ng ¸n 1 ChØ sè 11 ChØ sè 12 ChØ sè 13 ChØ sè 14 ... ChØ sè 1n
... ... ... ... ... ... ...
Ph−¬ng ¸n m ChØ sè m1 ChØ sè m2 ChØ sè m3 ChØ sè m4 ... ChØ sè mn
Møc ®é −u tiªn Tû träng 1 Tû träng 2 Tû träng 3 Tû träng 4 ... Tû träng n
3. HÖ thèng th«ng tin ®Þa lý, ph©n tÝch lùa chän ®a môc tiªu vµ øng dông
Çc d÷ liÖu kh«ng gian hoÆc ®Þa lý ®−îc x¸c ®Þnh nh− nguån d÷ liÖu th«, kh«ng
®−îc cÊu tróc chÆt chÏ, th«ng th−êng ®−îc g¸n víi mét vÞ trÝ cô thÓ. Do vËy çc c¬ së
d÷ liÖu nµy nÕu kh«ng ®−îc cÊu tróc l¹i h×nh thµnh mét c¬ së d÷ liÖu th× kh«ng cã gi¸
trÞ nªn viÖc ph©n tÝch lùa chän ®a môc tiªu ®Ó ra quyÕt ®Þnh dùa vµo çc d÷ liÖu nµy
gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n. Víi chøc n¨ng ®−îc tr×nh bµy ë phÇn trªn, hÖ thèng th«ng tin
®Þa lý (GIS) sÏ lµ c«ng cô m¹nh ®Ó hç trî cho c«ng viÖc nµy. HÖ thèng th«ng tin ®Þa lý
cã kh¶ n¨ng tæ chøc l¹i sè liÖu d−íi çc d¹ng cÊu tróc vector hoÆc raster, qu¶n lý l−u
tr÷, ph©n tÝch vµ ®−a ra hç trî quan träng trong çc vÊn ®Ò ra quyÕt ®Þnh. Çc c¬ së d÷
liÖu ®−îc cÊu tróc d−íi çc d¹ng líp b¶n ®å. Çc líp b¶n ®å nµy sÏ thÓ hiÖn vÒ çc
môc tiªu, çc chØ tiªu ®¸nh gi¸ hoÆc çc thuéc tÝnh, çc ph−¬ng ¸n lùa chän d−íi d¹ng
b¶n ®å. Sau ®ã çc nhµ ra quyÕt ®Þnh, dùa trªn çc hÖ thèng th«ng tin ®Ó ph©n tÝch lùa
chän ®a môc tiªu, lùa chän ph−¬ng ¸n vµ ra quyÕt ®Þnh theo s¬ ®å ph©n tÝch ë trªn.
3.5.2.3. Ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn ®¸p øng nhu cÇu (DRA - Demand Responsive Approach)
- DRA lµ g×?
Çch tiÕp cËn ®¸p øng nhu cÇu (dùa trªn nhu cÇu) lµ çch tiÕp cËn x©y dùng çc
c«ng tr×nh dùa trªn nhu cÇu thùc sù cña ng−êi sö dông, do hä tù chi tr¶, tù x©y dùng
vµ qu¶n lý, ®−îc Nhµ n−íc t− vÊn vµ hç trî.
- Çch tiÕp cËn dùa trªn cung cÊp:
Mét çch tiÕp cËn chñ yÕu do Nhµ n−íc hoÆc çc nhµ tµi trî cÊp kinh phÝ vµ quyÕt
®Þnh çc lo¹i h×nh c«ng tr×nh x©y dùng, vÝ dô çc c«ng tr×nh cÊp n−íc vµ vÖ sinh
m«i tr−êng n«ng th«n.
Nh− vËy çch tiÕp cËn ®¸p øng nhu cÇu ®· thùc sù dùa vµo nhu cÇu cña ng−êi
d©n, t¹o cho ng−êi d©n ®−îc quyÒn tham gia vµo c¶ qu¸ tr×nh x©y dùng dù ¸n, hä tù
quyÕt ®Þnh lo¹i h×nh c«ng tr×nh mµ hä muèn, tù hä x©y dùng vµ qu¶n lý lÊy c«ng tr×nh
cña m×nh. §iÒu nµy lµm cho ng−êi d©n c¶m thÊy c«ng tr×nh ®ã thùc sù lµ cña m×nh,
do vËy hä sÏ cã tr¸ch nhiÖm h¬n trong viÖc b¶o vÖ, duy tu lµm cho c«ng tr×nh cã tÝnh
bÒn v÷ng h¬n. Trong çch tiÕp cËn nµy, Nhµ n−íc chØ ®ãng vai trß lµ ng−êi t− vÊn vÒ
çc lÜnh vùc chuyªn m«n s©u, ®µo t¹o hä n¾m b¾t ®−îc çc yªu cÇu kü thuËt trong vËn
hµnh vµ qu¶n lý c«ng tr×nh, ®ång thêi Nhµ n−íc còng hç trî hä nh÷ng vÊn ®Ò v−ît qu¸
kh¶ n¨ng nh− hç trî mét phÇn vèn, thiÕt bÞ vµ c«ng nghÖ...
Ng−îc l¹i víi çch tiÕp cËn trªn, tiÕp cËn dùa vµo cung cÊp ¸p dông tõ l©u nay lµ
çch ¸p ®Æt tõ phÝa Nhµ n−íc vµ çc nhµ ®Çu t−. Nhµ n−íc hoÆc çc nhµ ®Çu t− x©y
dùng c«ng tr×nh xong míi chuyÓn giao cho ng−êi d©n sö dông vµ vËn hµnh. Trong qu¸
tr×nh ®ã, ng−êi d©n hoµn toµn kh«ng biÕt vµ kh«ng ®−îc tham gia bÊt kú mét c«ng
®o¹n nµo cña dù ¸n. §iÒu nµy dÉn ®Õn mét sè c«ng tr×nh x©y dùng kh«ng hîp víi ý
nguyÖn cña d©n, dÉn ®Õn viÖc sö dông kÐm hiÖu qu¶ vµ kh«ng bÒn v÷ng.
Trong quy ho¹ch ph¸t triÓn n«ng th«n còng cÇn ph¶i ®Ó ng−êi d©n cã c¬ héi ®−îc
tham gia ngay tõ khi ®iÒu tra thu thËp sè liÖu thùc ®Þa vµ çc gi¶i ph¸p quy ho¹ch
th«ng qua çc cuéc th¶o luËn, héi nghÞ hoÆc çc phiÕu ®iÒu tra b»ng çc c©u hái...
§iÒu nµy ®−îc thùc hiÖn th«ng qua ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra cã sù tham gia cña ng−êi d©n
(PRA) nh− ë ch−¬ng I ®· tr×nh bµy. Nªn l−u ý r»ng nhiÒu khi ý kiÕn cña ng−êi d©n
75
gióp cho ng−êi quy ho¹ch x©y dùng ®−îc nh÷ng ph−¬ng ¸n cã tÝnh kh¶ thi cao nhÊt.
Sau khi x©y dùng xong ph−¬ng ¸n quy ho¹ch, cÇn thiÕt ph¶i c«ng bè réng r·i cho mäi
ng−êi d©n ®Òu ®−îc biÕt. Nhê vËy, hä cã thÓ gi¸m s¸t vµ thùc hiÖn ®−îc çc néi dung
cña ph−¬ng ¸n quy ho¹ch.
Çc c©u hái th¶o luËn:

1. §Ó ph¸t triÓn n«ng th«n cã nhÊt thiÕt ph¶i lµm quy ho¹ch kh«ng?
2. Ph©n tÝch çc nguån lùc ®Ó ph¸t triÓn n«ng th«n? Theo anh (chÞ) nguån lùc nµo
®−îc coi lµ “néi lùc” cña vïng l·nh thæ?
3. NÕu anh (chÞ) ®−îc giao lµm chñ nhiÖm mét ®Ò tµi quy ho¹ch ph¸t triÓn n«ng th«n
cña mét vïng nµo ®ã, anh (chÞ) ph¶i lµm g× ®Ó tiÕn hµnh c«ng viÖc ®iÒu tra, thu thËp
çc sè liÖu cÇn thiÕt?
1. Vò ThÞ B×nh, 1999 - Gi¸o tr×nh Quy ho¹ch ph¸t triÓn n«ng th«n - NXB. N«ng
nghiÖp, Hµ Néi.
2. Bé X©y dùng, Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n, 2000 - ChiÕn l−îc Quèc gia
cÊp n−íc s¹ch vµ vÖ sinh m«i tr−êng ®Õn n¨m 2020.
3. Robert Tripp and Jonathan Wooley. 1989 - The planning stage of on - farm
Research: Indentifying Factors for Experimentation.
4. Sue Bannister, 2000. International Organizational Development: Rural Development
Planning: Context and Current Status.
5. Tr−êng §¹i häc Thñy lîi, 2003 - T¹p chÝ Thñy lîi vµ m«i tr−êng, sè 3, 11-2003.
CH−¬ng IV. Quy ho¹ch sö dông ®Êt ®ai http://www.ebook.edu.vn
77
Ch−¬ng IV
Quy ho¹ch sö dông ®Êt ®ai
4.1. Kh¸i niÖm vÒ quy ho¹ch sö dông ®Êt ®ai

Quy ho¹ch lµ viÖc x¸c ®Þnh mét trËt tù nhÊt ®Þnh b»ng nh÷ng ho¹t ®éng nh− ph©n
bè, bè trÝ, s¾p xÕp, tæ chøc... §Êt ®ai lµ mét phÇn l·nh thæ nhÊt ®Þnh cã vÞ trÝ, h×nh thÓ,
diÖn tÝch víi nh÷ng tÝnh chÊt tù nhiªn hoÆc míi t¹o thµnh, t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt
®Þnh cho viÖc sö dông theo çc môc ®Ých kh¸c nhau. Nh− vËy, ®Ó sö dông ®Êt cÇn ph¶i
lµm quy ho¹ch, ®©y lµ qu¸ tr×nh nghiªn cøu, lao ®éng s¸ng t¹o nh»m x¸c ®Þnh ý nghÜa,
môc ®Ých cña tõng phÇn l·nh thæ vµ ®Ò xuÊt mét trËt tù sö dông ®Êt nhÊt ®Þnh.
B¶n chÊt cña quy ho¹ch sö dông ®Êt ®−îc x¸c ®Þnh dùa trªn quan ®iÓm nhËn
thøc: ®Êt ®ai lµ ®èi t−îng cña çc mèi quan hÖ s¶n xuÊt trong lÜnh vùc sö dông ®Êt vµ
viÖc tæ chøc sö dông ®Êt nh− "t− liÖu s¶n xuÊt ®Æc biÖt" g¾n chÆt víi ph¸t triÓn kinh tÕ -
x· héi. Do vËy, quy ho¹ch sö dông ®Êt lµ mét hiÖn t−îng kinh tÕ - x· héi thÓ hiÖn ®ång
thêi 3 tÝnh chÊt:
- TÝnh kinh tÕ:
ThÓ hiÖn b»ng hiÖu qu¶ sö dông ®Êt.
- TÝnh kü thuËt:
Bao gåm çc t¸c nghiÖp chuyªn m«n kü thuËt nh− ®iÒu tra, kh¶o s¸t, x©y dùng b¶n
®å, khoan ®Þnh, xö lý sè liÖu...
- TÝnh ph¸p chÕ:
X¸c ®Þnh tÝnh ph¸p chÕ vÒ môc ®Ých vµ quyÒn sö dông ®Êt theo quy ho¹ch nh»m
®¶m b¶o sö dông vµ qu¶n lý ®Êt ®ai ®óng ph¸p luËt.
Thùc chÊt quy ho¹ch sö dông ®Êt lµ qu¸ tr×nh h×nh thµnh çc quyÕt ®Þnh nh»m
t¹o ®iÒu kiÖn ®−a ®Êt ®ai vµo sö dông bÒn v÷ng ®Ó mang l¹i lîi Ých cao nhÊt, thùc hiÖn
®ång thêi 2 chøc n¨ng: §iÒu chØnh çc mèi quan hÖ ®Êt ®ai vµ tæ chøc sö dông ®Êt nh−
t− liÖu s¶n xuÊt ®Æc biÖt víi môc ®Ých n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt cña x· héi kÕt hîp
b¶o vÖ ®Êt vµ m«i tr−êng.
Tõ ®ã ta cã kh¸i niÖm quy ho¹ch sö dông ®Êt nh− sau:
Quy ho¹ch sö dông ®Êt lµ mét hÖ thèng çc biÖn ph¸p kinh tÕ, kü thuËt vµ ph¸p
chÕ cña nhµ n−íc vÒ tæ chøc sö dông vµ qu¶n lý ®Êt ®ai ®Çy ®ñ, hîp lý, khoa häc vµ cã
hiÖu qu¶ cao nhÊt, th«ng qua viÖc ph©n bæ quü ®Êt vµ tæ chøc sö dông ®Êt nh− mét t−
liÖu s¶n xuÊt, nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt x· héi, t¹o ®iÒu kiÖn b¶o vÖ ®Êt ®ai vµ
m«i tr−êng.
4.2. Çc nguyªn t¾c, c¨n cø vµ néi dung quy ho¹ch,

kÕ ho¹ch sö dông ®Êt
4.2.1. Çc nguyªn t¾c lËp quy ho¹ch, kÕ ho¹ch sö dông ®Êt
ViÖc lËp quy ho¹ch, kÕ ho¹ch sö dông ®Êt ph¶i ®¶m b¶o çc nguyªn t¾c sau ®©y:
- Phï hîp víi chiÕn l−îc, quy ho¹ch tæng thÓ, kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi,
quèc phßng, an ninh;
- §−îc lËp tõ tæng thÓ ®Õn chi tiÕt, quy ho¹ch, kÕ ho¹ch sö dông ®Êt cña cÊp d−íi
ph¶i phï hîp víi quy ho¹ch, kÕ ho¹ch sö dông ®Êt cña cÊp trªn; quy ho¹ch,
kÕ ho¹ch sö dông ®Êt ph¶i phï hîp víi quy ho¹ch, kÕ ho¹ch sö dông ®Êt ®· ®−îc c¬
quan nhµ n−íc cã thÈm quyÒn quyÕt ®Þnh, xÐt duyÖt;
- Quy ho¹ch, kÕ ho¹ch sö dông ®Êt cña cÊp trªn ph¶i thÓ hiÖn nhu cÇu sö dông ®Êt
cña cÊp d−íi;
- Sö dông ®Êt tiÕt kiÖm vµ cã hiÖu qu¶;
- Khai th¸c hîp lý tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ b¶o vÖ m«i tr−êng;
- B¶o vÖ, t«n t¹o di tÝch lÞch sö - v¨n hãa, danh lam th¾ng c¶nh;
- D©n chñ vµ c«ng khai;
- Quy ho¹ch, kÕ ho¹ch sö dông ®Êt cña mçi thêi kú ph¶i ®−îc quyÕt ®Þnh, xÐt duyÖt
trong n¨m cuèi cña kú tr−íc ®ã.
4.2.2. C¨n cø ®Ó lËp quy ho¹ch, kÕ ho¹ch sö dông ®Êt

a. C¨n cø ®Ó lËp quy ho¹ch sö dông ®Êt bao gåm:
- ChiÕn l−îc, quy ho¹ch tæng thÓ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, quèc phßng, an ninh
cña c¶ n−íc; quy ho¹ch ph¸t triÓn cña çc ngµnh vµ çc ®Þa ph−¬ng;
- KÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña Nhµ n−íc;
- §iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ, x· héi vµ nhu cÇu cña thÞ tr−êng;
- HiÖn tr¹ng sö dông ®Êt vµ nhu cÇu sö dông ®Êt;
- §Þnh møc sö dông ®Êt;
- TiÕn bé khoa häc vµ c«ng nghÖ cã liªn quan ®Õn viÖc sö dông ®Êt;
- KÕt qu¶ thùc hiÖn quy ho¹ch sö dông ®Êt kú tr−íc.
b. C¨n cø ®Ó lËp kÕ ho¹ch sö dông ®Êt bao gåm:
- Quy ho¹ch sö dông ®Êt ®· ®−îc c¬ quan nhµ n−íc cã thÈm quyÒn quyÕt ®Þnh,
xÐt duyÖt;
- KÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi 5 n¨m vµ hµng n¨m cña Nhµ n−íc;
- Nhu cÇu sö dông ®Êt cña tæ chøc, hé gia ®×nh, ç nh©n, céng ®ång d©n c−;
- KÕ qu¶ thùc hiÖn kÕ ho¹ch sö dông ®Êt kú tr−íc;
- Kh¶ n¨ng ®Çu t− thùc hiÖn çc dù ¸n, c«ng tr×nh cã sö dông ®Êt.
79
4.2.3. Néi dung quy ho¹ch, kÕ ho¹ch sö dông ®Êt

a. Néi dung quy ho¹ch sö dông ®Êt bao gåm:
- §iÒu tra, nghiªn cøu, ph©n tÝch, tæng hîp ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ, x· héi vµ
hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt; ®¸nh gi¸ tiÒm n¨ng ®Êt ®ai;
- X¸c ®Þnh ph−¬ng h−íng, môc tiªu sö dông ®Êt trong kú quy ho¹ch;
- X¸c ®Þnh diÖn tÝch çc lo¹i ®Êt ph©n bæ cho nhu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi,
- X¸c ®Þnh diÖn tÝch ®Êt ph¶i thu håi ®Ó thùc hiÖn çc c«ng tr×nh, dù ¸n;
- X¸c ®Þnh çc biÖn ph¸p sö dông, b¶o vÖ, c¶i t¹o ®Êt vµ b¶o vÖ m«i tr−êng;
- Gi¶i ph¸p tæ chøc thùc hiÖn quy ho¹ch sö dông ®Êt.
b. Néi dông kÕ ho¹ch sö dông ®Êt bao gåm:
- Ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ thùc hiÖn kÕ ho¹ch sö dông ®Êt kú tr−íc;
- KÕ ho¹ch thu håi diÖn tÝch çc lo¹i ®Êt ®Ó ph©n bæ cho nhu cÇu x©y dùng kÕt cÊu
h¹ tÇng; ph¸t triÓn c«ng nghiÖp, du lÞch, ph¸t triÓn ®« thÞ, khu d©n c− n«ng th«n,
- KÕ ho¹ch chuyÓn diÖn tÝch ®Êt chuyªn trång lóa n−íc vµ ®Êt cã rõng sang sö
dông vµo môc ®Ých kh¸c, chuyÓn ®æi c¬ cÊu sö dông ®Êt trong ®Êt n«ng nghiÖp;
- KÕ ho¹ch khai hoang më réng diÖn tÝch ®Êt ®Ó sö dông vµo çc môc ®Ých;
- Cô thÓ hãa kÕ ho¹ch sö dông ®Êt 5 n¨m ®Õn tõng n¨m;
- Gi¶i ph¸p tæ chøc thùc hiÖn kÕ ho¹ch sö dông ®Êt.
4.3. Quy ho¹ch ®Êt ®ai cho çc ngµnh phi n«ng nghiÖp
4.3.1. §Æc ®iÓm ph©n bè ®Êt phi n«ng nghiÖp
§Êt phi n«ng nghiÖp lµ ®Êt gi÷ vai trß thô ®éng víi chøc n¨ng lµ c¬ së kh«ng
gian vµ vÞ trÝ ®Ó hoµn thiÖn qu¸ tr×nh lao ®éng, lµ kho tµng dù tr÷ trong lßng ®Êt,
qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ s¶n phÈm ®−îc t¹o ra kh«ng phô thuéc vµo ®Æc ®iÓm ®é ph× nhiªu
cña ®Êt, chÊt l−îng th¶m thùc vËt vµ çc tÝnh chÊt tù nhiªn cã s½n trong ®Êt.
Çc c«ng tr×nh phi n«ng nghiÖp rÊt ®a d¹ng, nªn lo¹i ®Êt cÇn thiÕt ®Ó giao cho
môc ®Ých ®ã rÊt kh¸c nhau vµ cã ¶nh h−ëng kh«ng gièng nhau ®Õn viÖc tæ chøc l·nh
thæ vµ t¸c ®éng ®Õn m«i tr−êng xung quanh. Do ®ã, cã thÓ ph©n chia ®Êt phi n«ng
nghiÖp d−íi çc d¹ng sau:
- §Êt ®Ó x©y dùng çc c«ng tr×nh nh− tr−êng häc, y tÕ, dÞch vô, v¨n hãa, phóc lîi...:
DiÖn tÝch ®Êt lo¹i nµy kh«ng lín, viÖc tr−ng dông ®Êt ®ã kh«ng g©y ¶nh h−ëng ®¸ng
kÓ ®Õn viÖc sö dông ®Êt vµ tæ chøc s¶n xuÊt ®· h×nh thµnh.
- §Êt ®Ó x©y dùng çc c«ng tr×nh tuyÕn nh− ®−êng s¾t, ®−êng « t«, kªnh m−¬ng lín,
èng dÉn dÇu hoÆc khÝ ®èt, ®−êng t¶i ®iÖn cao thÕ...: DiÖn tÝch ®Êt ®−îc giao cã thÓ
kh«ng lín l¾m, song ¶nh h−ëng nghiªm träng ®Õn viÖc sö dông ®Êt v× nã chia c¾t
®Êt ®ai, ¶nh h−ëng ®Õn tÝnh nguyªn vÑn l·nh thæ cña ®¬n vÞ sö dông ®Êt ®ang tån
t¹i. Ngoµi ra cßn g©y « nhiÔm cho s¶n phÈm n«ng nghiÖp vµ nh÷ng hËu qu¶ kh¸c.
- §Êt ®Ó x©y dùng çc khu c«ng nghiÖp: Chóng th−êng chiÕm diÖn tÝch ®Êt lín, ¶nh
h−ëng nhiÒu ®Õn çc ®¬n vÞ sö dông ®Êt ®ang tån t¹i ®«i khi ph¶i di chuyÓn d©n,
nhµ cöa vµ c«ng tr×nh ®i n¬i kh¸c. Ho¹t ®éng cña c«ng tr×nh dÔ g©y « nhiÔm ®Êt ®ai,
nguån n−íc vµ kh«ng khÝ.
- §Êt ®Ó ph¸t triÓn khu d©n c− vµ ®« thÞ míi.
- §Êt cho nhu cÇu khai th¸c kho¸ng s¶n. Ngoµi viÖc ¶nh h−ëng ®Õn çc ®¬n vÞ sö
dông ®Êt ®ang tån t¹i, nã cßn lµm tæn h¹i tÇng ®Êt mÆt, ¶nh h−ëng ®Õn hÖ thèng
thñy v¨n vµ nh÷ng hËu qu¶ kh¸c.
- §Êt ®Ó x©y dùng çc c«ng tr×nh thñy lîi, thñy ®iÖn lín: Ho¹t ®éng nµy dÔ g©y ngËp
óng mét diÖn tÝch lín, ph¶i di chuyÓn c¶ mét vïng d©n c−, lµm thay ®æi chÕ ®é n−íc
ngÇm trong ®Êt vµ g©y nhiÒu hËu qu¶ nghiªm träng kh¸c.
- §Êt cho môc ®Ých b¶o tån vµ an ninh quèc phßng: th−êng chiÕm diÖn tÝch lín, g©y
¶nh h−ëng ®Õn tæ chøc l·nh thæ.
4.3.2. Nguyªn t¾c vµ yªu cÇu ph©n bæ ®Êt phi n«ng nghiÖp
Khi ph©n bæ ®Êt phi n«ng nghiÖp ph¶i tu©n theo nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n sau:
- TÊt c¶ nh÷ng diÖn tÝch ®Êt cã thÓ sö dông ®−îc vµo môc ®Ých n«ng nghiÖp tr−íc hÕt
ph¶i giµnh cho n«ng nghiÖp. §èi víi môc ®Ých phi n«ng nghiÖp chØ giao nh÷ng diÖn
tÝch kh«ng sö dông ®−îc hoÆc sö dông cho n«ng nghiÖp cã hiÖu qu¶ thÊp.
- ViÖc lÊy ®Êt n«ng nghiÖp, nhÊt lµ ®Êt canh t¸c vµo môc ®Ých phi n«ng nghiÖp chØ
gi¶i quyÕt trong nh÷ng tr−êng hîp ®Æc biÖt vµ chØ ®−îc phÐp cña c¬ quan nhµ n−íc
cã thÈm quyÒn cao nhÊt, ®ång thêi ph¶i cã sù ®ång ý cña chñ sö dông ®Êt.
- Ng−êi chñ ®−îc cÊp ®Êt ph¶i ®Òn bï thiÖt h¹i thùc tÕ vµ båi hoµn gi¸ trÞ ®Êt theo quy
®Þnh cña ph¸p luËt cho chñ sö dông ®Êt cã ®Êt bÞ tr−ng dông.
- Chñ ®−îc cÊp ®Êt ph¶i cã biÖn ph¸p b¶o vÖ líp ®Êt mµu trªn diÖn tÝch ®−îc giao ®Ó
sö dông vµo môc ®Ých phi n«ng nghiÖp.
- Nh÷ng diÖn tÝch ®−îc giao ®Ó sö dông t¹m thêi, sau khi hÕt thêi h¹n sö dông ph¶i
®−îc c¶i t¹o ®Ó ®−a vÒ tr¹ng th¸i ban ®Çu cho chñ sö dông cò.
Çc yªu cÇu khi ph©n bè ®Êt phi n«ng nghiÖp:
- VÞ trÝ, h×nh d¹ng vµ ®iÒu kiÖn tù nhiªn cña khu ®Êt ph¶i phï hîp víi môc ®Ých sö
dông vµ ®¸p øng yªu cÇu ho¹t ®éng cña c«ng tr×nh.
- Sö dông hîp lý, tiÕt kiÖm vµ b¶o vÖ ®Êt, cã biÖn ph¸p xö lý triÖt ®Ó chÊt th¶i, kh«ng
g©y « nhiÔm m«i tr−êng.
- Kh«ng g©y thiÖt h¹i cho viÖc sö dông ®Êt, cho ®êi sèng cña çc chñ sö dông ®Êt
l¸ng giÒng vµ nh©n d©n trong vïng.
81
4.3.3. Néi dung quy ho¹ch ®Êt phi n«ng nghiÖp

4.3.3.1. Dù b¸o d©n sè
D©n sè lu«n gia t¨ng. Cïng víi sù gia t¨ng d©n sè lµ sù gia t¨ng vÒ nhu cÇu x·
héi vµ ®ßi hái nhu cÇu ®Êt ngµy cµng lín. Trong khi ®ã diÖn tÝch ®Êt vµ søc t¶i d©n sè
cña ®Êt l¹i cã h¹n, m©u thuÉn gi÷a ng−êi vµ ®Êt ngµy cµng thªm gay g¾t. V× vËy,
dù b¸o d©n sè cã ý nghÜa quan träng, lµ tiÒn ®Ò cña quy ho¹ch sö dông ®Êt ®ai.
Gi÷a thµnh thÞ vµ n«ng th«n cã sù kh¸c biÖt vÒ møc ®é, nhu cÇu tiªu dïng n«ng
s¶n vµ t×nh h×nh sö dông ®Êt ®ai. Do ®ã, cïng víi viÖc dù b¸o tæng d©n sè cÇn dù b¸o
cô thÓ d©n sè phi n«ng nghiÖp, d©n sè n«ng nghiÖp còng nh− d©n sè t¨ng tr−ëng tù
nhiªn vµ t¨ng c¬ häc (d©n sè t¨ng theo môc ®Ých quy ho¹ch).
a. Dù b¸o tæng d©n sè
- Theo ph−¬ng ph¸p t¨ng tù nhiªn: Theo ph−¬ng ph¸p nµy sè d©n ®−îc dù b¸o dùa
vµo tû lÖ t¨ng d©n sè nhÊt ®Þnh tÝnh theo c«ng thøc:
Na = N0(1 + K)n (4.1)
Trong ®ã:
Na - Sè d©n dù b¸o ë n¨m ®Þnh h×nh quy ho¹ch;
N0 - Sè d©n hiÖn tr¹ng (ë thêi ®iÓm quy ho¹ch);
K - Tû lÖ t¨ng d©n sè b×nh qu©n;
n - Thêi h¹n ®Þnh h×nh quy ho¹ch (sè n¨m).
Gi¸ trÞ K cã thÓ ®−îc x¸c ®Þnh theo chØ tiªu khèng chÕ vÒ tû lÖ t¨ng d©n sè (chÝnh
s¸ch kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh) qua çc n¨m cña thêi kú ®Þnh h×nh quy ho¹ch hoÆc dùa
vµo chØ tiªu thèng kª b×nh qu©n vÒ lÞch sö ph¸t triÓn d©n sè cña vïng. K cã thÓ tÝnh
theo c«ng thøc:
N0
K= t −1 (4.2)
Nb
Trong ®ã:
N0 - Sè d©n hiÖn t¹i;
Nb - Sè d©n ë n¨m thèng kª ban ®Çu;
t - Thêi h¹n tõ n¨m thèng kª ban ®Çu ®Õn n¨m hiÖn tr¹ng.
- Theo ph−¬ng ph¸p t¨ng d©n sè c¬ häc: Bªn c¹nh nh©n tè lÞch sö vµ chÝnh s¸ch kÕ
ho¹ch hãa gia ®×nh, sù gia t¨ng d©n sè cßn chÞu ¶nh h−ëng cña nhiÒu nh©n tè kh¸c
nh−: di chuyÓn d©n (nhËp c−) tõ vïng n«ng th«n vµo ®« thÞ, tõ vïng nµy sang vïng
kh¸c, quy m« vµ tèc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ - x· héi... V× vËy, cÇn chó ý ®Õn tû lÖ
t¨ng c¬ häc vÒ d©n sè. T¨ng d©n sè c¬ häc ®−îc tÝnh theo c«ng thøc:
Na = N0[1 + (K ± D)]n (4.3)

Trong ®ã:
N0 - Sè d©n hiÖn t¹i;
D - Tû lÖ t¨ng d©n sè c¬ häc víi dÊu (+) sè d©n nhËp c− cao h¬n sè d©n di c−,
dÇu (-) ng−îc l¹i;
n - Thêi h¹n ®Þnh h×nh quy ho¹ch (sè n¨m).
- Ph−¬ng ph¸p c©n ®èi lao ®éng: Ph−¬ng ph¸p nµy dùa trªn c¬ së tÝnh to¸n trùc tiÕp
nhu cÇu lao ®éng cÇn thiÕt cña çc ngµnh ë n¨m ®Þnh h×nh quy ho¹ch. C«ng thøc
tÝnh nh− sau:
100A
Na = (4.4)
100 − ( B + C )
Trong ®ã:
A - Sè lao ®éng trùc tiÕp;
B - Sè lao ®éng gi¸n tiÕp (8 ÷ 10% tæng sè d©n);
C - Sè d©n ¨n theo (50% tæng sè d©n).
Sè lao ®éng trùc tiÕp (A) x¸c ®Þnh theo nhu cÇu lao ®éng cÇn thÕt ë n¨m ®Þnh
h×nh quy ho¹ch cña tõng ngµnh, tõng lÜnh vùc c¨n cø vµo khèi l−îng c«ng viÖc vµ ®Þnh
møc lao ®éng.
- Theo ph−¬ng ph¸p håi quy tuyÕn tÝnh: Ph−¬ng ph¸p nµy dùa vµo sè liÖu lÞch sö
(sè liÖu thèng kª d©n sè nhiÒu n¨m) vµ ®−îc tÝnh theo c«ng thøc:
y = a + bx (4.5)
Trong ®ã:
y - Sè d©n ë n¨m dù tÝnh;
x - Sè n¨m dù tÝnh;
a, b - Tham sè:
a = y − bx (4.6)
n n
1 ⎛ n ⎞⎛ n ⎞
∑ ( xi − x )( y i − y ) ∑ i i n ⎜⎜ ∑ x i ⎟⎜
x y −
⎟⎜ ∑ i ⎟⎟
y
b= i =1
=
i =1 ⎝ i =1 ⎠⎝ i =1 ⎠ (4.7)
n 2
∑ ( xi − x )
2 n
1⎛ n ⎞
i =1
∑ xi − n ⎜⎜ ∑ x i ⎟⎟
2
i =1 ⎝ i =1 ⎠
83
Trong ®ã:
xi, yi - Gi¸ trÞ ®èi øng cña x, y trong n¨m thèng kª thø i;
x, y - Gi¸ trÞ b×nh qu©n t−¬ng øng cña x, y trong çc n¨m thèng kª.
§Ó x¸c ®Þnh kh¶ n¨ng dù b¸o d©n sè b»ng ph−¬ng ph¸p trªn cã ý nghÜa hay
kh«ng, ta x©y dùng hÖ täa ®é vu«ng gãc Oxy, nÕu giao ®iÓm çc gi¸ trÞ xi vµ yi s¾p xÕp
gÇn nh− ®−êng th¼ng ®øng th× cã thÓ sö dông c«ng thøc trªn ®Ó tÝnh çc tham sè a, b
vµ x¸c ®Þnh ph−¬ng tr×nh håi quy, sau ®ã ®¸nh gi¸ vµ kiÓm nghiÖm møc ®é t−¬ng quan
cña çc ®¹i l−îng th«ng qua hÖ sè t−¬ng quan (r):
( ∑ x )( ∑ y )
∑ xy − n
r= (4.8)
⎢ x2 − ( ∑ ) ( )
⎡ ⎤⎡ 2⎤
∑
2
x y
⎥ ⎢ y2 − ⎥
⎢∑ n ⎥ ⎢∑ n ⎥
⎢⎣ ⎥⎦ ⎢⎣ ⎥⎦
NÕu gi¸ trÞ tuyÖt ®èi cña hÖ sè t−¬ng quan r gÇn ®Õn 1 th× quan hÖ gi÷a x vµ y rÊt
nh¹y c¶m, çc ®iÓm giao sÏ n»m tËp trung gÇn ®−¬ng håi quy.
b. Dù b¸o d©n sè phi n«ng nghiÖp
Quy m« d©n sè phi n«ng nghiÖp lµ chØ tiªu quan träng ph¶n ¸nh thùc tr¹ng kinh
tÕ - x· héi vµ ph¸t triÓn cña çc ®« thÞ. Khi quy ho¹ch sö dông ®Êt ®ai d©n sè phi n«ng
nghiÖp ®−îc dù b¸o ®Ó khèng chÕ vÜ m« vÒ quy m« d©n sè nh»m ®¶m b¶o cho sù ph¸t
triÓn bÒn v÷ng kinh tÕ - x· héi vµ phï hîp víi tr×nh ®é ®« thÞ hãa. Th−êng ë mçi vïng
®Òu bao gåm d©n sè c¶ 2 khu vùc ®« thÞ vµ n«ng th«n. §Ó x¸c ®Þnh d©n sè phi n«ng
nghiÖp cÇn dùa vµo c¨n cø sau:
- Tr×nh ®é ®« thÞ hãa ë n¨m ®Þnh h×nh quy ho¹ch;
- Çc yÕu tè tæng hîp: sè liÖu lÞch sö vÒ sè d©n, tÝnh chÊt ®« thÞ, xu thÕ vµ quy m«
ph¸t triÓn, t×nh h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi...
D©n sè phi n«ng nghiÖp ®−îc tÝnh theo c«ng thøc sau:
⎛ S⎞
Pa = P0 er t + ⎜ gB 0 e r t − ⎟ αβ (4.9)
⎝ Q⎠
Trong ®ã:
Pa - D©n sè phi n«ng nghiÖp cña ®« thÞ ë n¨m ®Þnh h×nh quy ho¹ch;
P0 - D©n sè phi n«ng nghiÖp cña ®« thÞ hiÖn t¹i;
r - Tû lÖ t¨ng d©n sè tù nhiªn trong thêi kú quy ho¹ch;
t - Sè n¨m dù b¸o;
g - Tû lÖ lao ®éng trong sè d©n n«ng nghiÖp;
B0 - D©n sè n«ng nghiÖp hiÖn t¹i;
S - Tæng diÖn tÝch ®Êt canh t¸c theo quy ho¹ch;
Q - B×nh qu©n diÖn tÝch ®Êt canh t¸c cho lao ®éng n«ng nghiÖp theo quy ho¹ch.
α - Tû lÖ sè lao ®éng n«ng nghiÖp di chuyÓn vµo thµnh phè trong tæng sè d− lao
®éng n«ng nghiÖp;
β - HÖ sè b×nh qu©n lao ®éng kiÕm ®−îc viÖc lµm ë ®« thÞ;
e - HÖ sè logarit tù nhiªn (hÖ sè Nªpe).
Do ®Æc ®iÓm dù b¸o mang tÝnh trung vµ dµi h¹n nªn gi¸ trÞ dù b¸o d©n sè lµ chØ
tiªu khèng chÕ. V× vËy, cÇn ¸p dông nhiÒu ph−¬ng ph¸p ®Ó tÝnh to¸n, kÕt hîp víi ph©n
tÝch t×nh h×nh thùc tÕ cña ®Þa ph−¬ng vµ ph¶i më réng biªn dao ®éng d©n sè dù b¸o
mét çch hîp lý.
c. Dù b¸o d©n sè n«ng nghiÖp
D©n sè n«ng nghiÖp cã thÓ dù b¸o trùc tiÕp b»ng çc ph−¬ng ph¸p nªu trªn hoÆc
b»ng dù b¸o tæng d©n sè trõ ®i d©n sè phi n«ng nghiÖp.
4.3.3.2. Dù b¸o nhu cÇu diÖn tÝch ®Êt phi n«ng nghiÖp
a. Dù b¸o nhu cÇu ®Êt ph¸t triÓn ®« thÞ
X¸c ®Þnh nhu cÇu ®Êt ®Ó ph¸t triÓn ®« thÞ phô thuéc vµo çc yÕu tè nh−: sè d©n
vµ mËt ®é d©n sè, tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, ®iÒu kiÖn c¬ së h¹ tÇng, tÝnh lÞch
sö, ®Æc ®iÓm çc tô ®iÓm d©n c−, çc ®iÒu kiÖn ®Þa h×nh, ®Þa chÊt, thñy v¨n...
Khi d©n sè t¨ng, nhu cÇu ®Êt dïng ®Ó ph¸t triÓn ®« thÞ còng t¨ng. §Ó x¸c ®Þnh,
th−êng sö dông ph−¬ng ph¸p chØ tiªu ®Þnh cho mét nh©n khÈu (bao gåm c¶ ®Êt ë,
®Êt x©y dùng c¬ së h¹ tÇng, c«ng tr×nh phóc lîi c«ng céng, ®Êt c«ng viªn c©y xanh...)
®−îc quy ®Þnh ®èi víi tõng cÊp, lo¹i ®« thÞ. Tæng nh©n khÈu cã thÓ sö dông kÕt qu¶ dù
b¸o d©n sè hoÆc çc chØ tiªu khèng chÕ theo kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh, khèng chÕ mËt ®é
d©n sè...
Do ®ã, nhu cÇu ®Êt ph¸t triÓn ®« thÞ ®−îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc sau:
Z = NP (4.10)
Trong ®ã:
Z - DiÖn tÝch ®Êt ph¸t triÓn ®« thÞ;
N - Sè d©n thµnh thÞ;
P - §Þnh møc dïng ®Êt cho mét khÈu ®« thÞ n¨m quy ho¹ch.
Trong ph¹m vi ranh giíi hµnh chÝnh cña ®« thÞ ®«i khi cßn cã çc lo¹i ®Êt n«ng
nghiÖp, l©m nghiÖp, s«ng, hå vµ ®Êt dïng cho çc môc ®Ých ®Æc thï kh¸c.
Ngoµi ra, quy m« diÖn tÝch ®Êt ph¸t triÓn ®« thÞ cßn ®−îc x¸c ®Þnh c¨n cø vµo
quy m« d©n sè lÞch sö, møc ®é t−¬ng quan, phï hîp gi÷a hiÖn tr¹ng d©n sè vµ diÖn tÝch
®Êt ®ang sö dông, kh¶ n¨ng gi¶i táa, ®iÒu tiÕt b×nh qu©n, diÖn tÝch ®Êt ®ang sö dông
cña çc hé d©n, kh¶ n¨ng më réng vµ ph¸t triÓn ®« thÞ cña çc khu d©n n»m tiÕp gi¸p
®« thÞ... DiÖn tÝch míi gia t¨ng b»ng tæng nhu cÇu diÖn tÝch trõ ®i diÖn tÝch hiÖn tr¹ng.
85
DiÖn tÝch ®Êt dïng cho x©y dùng nhµ ë trong ®« thÞ phô thuéc vµo quy ho¹ch chi
tiÕt ®« thÞ vÒ ph¹m vi çc khu vùc ë, cÊu tróc çc kiÓu nhµ (cao tÇng, trung c−, nhµ ®éc
lËp, biÖt thù...)... §èi víi çc ®« thÞ nhá, khi cÇn x¸c ®Þnh diÖn tÝch ®Êt dïng x©y dùng
nhµ ë cho d©n (d¹ng biÖt thù), cã thÓ dùa vµo sè hé cã nhu cÇu vµ ®Þnh møc diÖn tÝch
®Êt cho mét hé, c«ng thøc tÝnh nh− sau:
N
H= td (4.11)
P
Trong ®ã:
H - DiÖn tÝch ®Êt x©y dùng nhµ ë cho çc hé d©n n¨m quy ho¹ch;
N - Tæng sè d©n n¨m quy ho¹ch;
P - Sè khÈu trung b×nh trong mét hé;
t - Tû lÖ sè hé lµm nhµ trong thêi kú quy ho¹ch;
d - §Þnh møc ®Êt cÊp cho mét hé.
Sè hé míi gia t¨ng trong thêi kú quy ho¹ch b»ng sè d©n gia t¨ng chia cho sè
khÈu b×nh qu©n trong mét hé hoÆc tÝnh theo c«ng thøc sau:
N
A= − M0 (4.12)
B
⎛ N ⎞
A = M0 ⎜ − 1⎟ (4.13)
⎝ N0 ⎠
Trong ®ã:
A - Sè hé míi t¨ng trong thêi kú quy ho¹ch;
N - Tæng sè d©n n¨m quy ho¹ch;
N0 - Tæng sè d©n n¨m hiÖn tr¹ng;
B - B×nh qu©n sè khÈu trong mét hé;
M0 - Sè hé n¨m hiÖn tr¹ng.
b. Dù b¸o nhu cÇu ®Êt khu d©n c− n«ng th«n

Tæng diÖn tÝch ®Êt khu d©n c− n«ng th«n bao gåm diÖn tÝch ®Êt ë, ®Êt x©y dùng
çc c«ng tr×nh phôc vô s¶n xuÊt, sinh ho¹t cho d©n c− n«ng th«n ë n¨m ®Þnh h×nh quy
ho¹ch hay cña tõng giai ®o¹n dù b¸o ®−îc x¸c ®Þnh cho toµn ®¬n vÞ x· hoÆc tÝnh riªng
cho tõng khu d©n c−. C«ng thøc tÝnh tæng qu¸t nh− sau:
P = P1 + P2 (4.14)
Trong ®ã:
P - Tæng diÖn tÝch ®Êt khu d©n c− n«ng th«n;
P1 - DiÖn tÝch ®Êt ë vµ çc c«ng tr×nh hµnh chÝnh - phóc lîi c«ng céng:
P1 = (ΣaH + ΣRN)K
P2 - DiÖn tÝch ®Êt x©y dùng çc c«ng tr×nh phôc vô s¶n xuÊt n»m trong ranh giíi khu
d©n c−:
P2 = ΣmQ +ΣB = MΣq + ΣB
a - §Þnh møc ®Êt cho tõng lo¹i hé cña ®Þa ph−¬ng;
H - Sè hé theo tõng lo¹i ë n¨m quy ho¹ch;
R - §Þnh møc diÖn tÝch çc c«ng tr×nh c«ng céng vµ c©y xanh cho 1 ng−êi d©n;
N - Sè d©n trong khu d©n c− n¨m quy ho¹ch;
K - TØ lÖ hîp lý diÖn tÝch chiÕm ®Êt lµm ®−êng ®i trong khu d©n c−;
m - Sè ®¬n vÞ tÝnh cho c«ng tr×nh x©y dùng (tæng s¶n phÈm, con gia sóc, ®¬n vÞ
c«ng suÊt...);
Q - §Þnh møc diÖn tÝch cho 1 ®¬n vÞ tÝnh;
M - MËt ®é x©y dùng;
q - DiÖn tÝch x©y dùng chuÈn cho mét lo¹i c«ng tr×nh;
B - DiÖn tÝch x©y dùng lo¹i c«ng tr×nh phôc vô cho côm x· n»m trong ranh giíi khu
d©n c−.
c. Dù b¸o nhu cÇu ®Êt ë n«ng th«n

Trong mçi khu d©n c− n«ng th«n diÖn tÝch ®Êt ë cã ý nghÜa quan träng th−êng
chiÕm tØ lÖ lín vµ do çc yÕu tè sau quyÕt ®Þnh:
- Sè d©n hiÖn cã vµ theo dù b¸o;
- Sè hé hiÖn t¹i vµ theo dù b¸o (®Ó x¸c ®Þnh sè hé ph¸t sinh);
- Sè hé n»m trong vïng gi¶i táa;
- Sè nãc nhµ, sè hé sèng chung trong mét nhµ;
- DiÖn tÝch ®Êt cña mét nhµ (®Ó x¸c ®Þnh sè hé cã kh¶ n¨ng tù d·n);
- Sè con trai ë ®é tuæi kÕt h«n, tØ lÖ lËp gia ®×nh;
- Sè phô n÷ nhì th×, diÖn chÝnh s¸ch;
- Phong tôc chung sèng çc thÕ hÖ, thõa kÕ ë ®Þa ph−¬ng (®Ó x¸c ®Þnh tØ lÖ t¸ch hé).
Trong thùc tÕ viÖc ph©n bè ®Êt khu d©n c− th−êng dùa trªn çc ®iÓm d©n c− ®·
h×nh thµnh. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ x¸c ®Þnh nhu cÇu diÖn tÝch ®Êt ë míi ®Ó më réng hoÆc
ph¸t triÓn khu d©n c−.
DiÖn tÝch ®Êt ë míi phô thuéc vµo sè hé cÇn ®−îc cÊp ®Êt ë (gåm sè hé ph¸t sinh
cã nhu cÇu ®Êt ë, sè hé gi¶i táa, sè hé tån ®äng, sè hé cã kh¶ n¨ng tù d·n) vµ ®Þnh
møc cÊp cho mét hé, cã thÓ tÝnh theo c«ng thøc sau:
P0 = (Hp + Hc + Ht – Htd) § (4.15)
Trong ®ã:
P0 - Nhu cÇu diÖn tÝch ®Êt ë míi cña khu d©n c−;
Hp - Sè hé ph¸t sinh cã nhu cÇu ®Êt ë trong thêi kú quy ho¹ch;
87
Hc - Sè hé gi¶i táa;
Ht - Sè hé tån ®äng;
Htd - Sè hé cã kh¶ n¨ng tù d·n;
§ - §Þnh møc cÊp ®Êt ë cho mét hé theo ®iÒu kiÖn cña ®Þa ph−¬ng.
- Sè hé ph¸t sinh (Hp)
Sè hé ph¸t sinh cã nhu cÇu ®Êt ë ®−îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc (4.1) vµ (4.2).
Trong thùc tÕ ®Ó tÝnh sè hé ph¸t sinh cã nhu cÇu ®Êt ë cã thÓ dùa vµo nhu cÇu t¸ch hé
hµng n¨m tïy theo tËp qu¸n vµ ®iÒu kiÖn cña tõng ®Þa ph−¬ng.
Tæng sè hé ph¸t sinh cã nhu cÇu ®Êt ë ®−îc tÝnh theo c«ng thøc:
Hp = T × t1 × t2 × t3 (4.16)
Trong ®ã:
Hp - Sè hé ph¸t sinh cã nhu cÇu ®Êt ë trong thêi kú quy ho¹ch;
T - Sè nam thanh niªn ë ®é tuæi lËp gia ®×nh;
t1 - TØ lÖ sè nam thanh niªn ®Õn tuæi kÕt h«n sÏ lËp gia ®×nh;
t2 - TØ lÖ sè cÆp kÕt h«n sÏ t¸ch hé (tõ 75 ÷ 85%);
t3 - TØ lÖ sè cÆp kÕt h«n sÏ t¸ch hé nh−ng kh«ng thõa kÕ (tõ 85 ÷ 90%).
- Sè hé gi¶i táa (Hc)
Lµ sè hé n»m trong çc khu vùc gi¶i táa do thu håi ®Êt ®Ó x©y dùng çc c«ng
tr×nh (x¸c ®Þnh theo dù kiÕn x©y dùng çc c«ng tr×nh trong thêi kú quy ho¹ch).
- Sè hé tån ®äng (Ht)
Lµ sè hé ch−a ®−îc cÊp ®Êt ë tr−íc thêi ®iÓm lËp quy ho¹ch do khã kh¨n cña ®Þa
ph−¬ng hoÆc v× mét lý do nµo ®ã (ch−a cã quy ho¹ch, kÕ ho¹ch cÊp ®Êt trong nh÷ng
n¨m qua) bao gåm:
+ Sè phô n÷ nhì th×;
+ Çc hé thuéc diÖn chÝnh s¸ch ch−a ®−îc gi¶i quyÕt ®Êt ë (gia ®×nh liÖt sÜ, th−¬ng
binh, hoµn thµnh nghÜa vô qu©n sù, nghØ h−u trë vÒ quª cò...).
+ Hai, ba hé chung sèng trong mét nãc nhµ víi diÖn tÝch ®Êt ë kh«ng v−ît qu¸ møc
tiªu chuÈn cho mét hé.
Tæng sè hé tån ®äng x¸c ®Þnh theo c«ng thøc:
Ht = L + C + (H0 – S0) (4.17)
Trong ®ã:
Ht - Sè hé tån ®äng;
L - Sè phô n÷ nhì th× cã nhu cÇu ra ë riªng;
C - Sè hé thuéc diÖn chÝnh s¸ch ch−a ®−îc gi¶i quyÕt ®Êt ë;
H0 - Sè hé n¨m hiÖn tr¹ng;
S0 - Sè nãc nhµ n¨m hiÖn tr¹ng.
- Sè hé cã kh¶ n¨ng tù d·n (Htd)

Lµ nh÷ng hé vµ sè nãc nhµ víi diÖn tÝch ®Êt ë v−ît tiªu chuÈn quy ®Þnh cña ®Þa
ph−¬ng. ViÖc x¸c ®Þnh sè hé nµy nh»m môc ®Ých tiÕt kiÖm diÖn tÝch vµ ®iÒu chØnh l¹i
®Êt ë gi÷a çc hé gia ®×nh.
§Ó x¸c ®Þnh cÇn ®iÒu tra, ph©n nhãm çc hé vµ nãc nhµ theo møc ®Êt ë vµ theo
sè cÆp vî chång cïng chung sèng. Sau ®ã c¨n cø vµo t×nh h×nh thùc tÕ cña tõng ®Þa
ph−¬ng sÏ ®Ò ra nguyªn t¾c cÊp ®Êt ë, tõ ®ã x¸c ®Þnh ®−îc sè hé cã kh¶ n¨ng tù d·n.
d. Dù b¸o nhu cÇu ®Êt ph¸t triÓn c«ng nghiÖp

Çc lo¹i h×nh c«ng nghiÖp kh¸ ®a d¹ng nh−: khu côm c«ng nghiÖp, khu c«ng
nghÖ cao, khu chÕ xuÊt, çc khu c«ng nghiÖp ®Æc thï vÒ khai th¸c quÆng, dÇu má, than
®¸, luyÖn kim, ®iÖn lùc, çc c«ng tr×nh, dù ¸n ph¸t triÓn c«ng nghiÖp, çc xÝ nghiÖp,
nhµ m¸y biÖt lËp... n»m trong hoÆc n»m ngoµi khu d©n c−.
C¨n cø theo yªu cÇu sö dông ®Êt ghi trong dù ¸n tiÒn kh¶ thi ®· ®−îc c¬ quan
nhµ n−íc cã thÈm quyÒn chÊp thuËn, çc ngµnh sÏ tù x¸c ®Þnh nhu cÇu diÖn tÝch ®Êt
cÇn thiÕt dùa vµo ®Þnh møc (tiªu chuÈn) diÖn tÝch x©y dùng hiÖn hµnh vµ mËt ®é x©y
dùng ®èi víi quy m« ph¸t triÓn tõng lo¹i c«ng tr×nh cña ngµnh theo c«ng thøc:
Px
Ps = 100 (4.18)
M x (% )
Trong ®ã:
Ps - Tæng diÖn tÝch khu ®Êt cÇn sö dông;
Px - DiÖn tÝch x©y dùng çc c«ng tr×nh;
Mx - Tû lÖ mËt ®é x©y dùng.
MËt ®é x©y dùng (Mx) cµng lín th× møc ®é tiÕt kiÖm sö dông ®Êt cµng cao. Trong
c«ng nghiÖp Mx cã thÓ dao ®éng tõ 17 ÷ 74%.
e. Dù b¸o nhu cÇu ®Êt ph¸t triÓn giao th«ng

Nhu cÇu ®Êt giao th«ng bao gåm ®Êt dïng ®Ó x©y dùng ®−êng s¾t, ®−êng bé, s©n
bay, h¶i c¶ng... do çc ®¬n vÞ chuyªn ngµnh lËp dù b¸o c¨n cø vµo quy ho¹ch ph¸t
triÓn cña ngµnh, chñ yÕu lµ sö dông çc quy ®Þnh vÒ chØ tiªu ®Þnh møc chiÕm ®Êt cña
tõng ngµnh.
Çc chØ tiªu ®Þnh møc sö dông ®Êt ®−îc x¸c ®Þnh cho tõng ®¬n vÞ chiÒu dµi cña
®−êng (sè diÖn tÝch ®Êt trªn 1 km) vµ quy ®Þnh cô thÓ theo lo¹i ®Þa h×nh (vïng ®ång
b»ng diÖn tÝch chiÕm ®Êt Ýt h¬n so víi vïng ®åi nói), ®Æc ®iÓm khu vùc tõng cung
®−êng (ch¹y qua ®Êt b»ng, qua thµnh phè, khu d©n c−, chç ph¶i ®µo, ®¾p nÒn ®−êng).
§èi víi ®−êng s¾t theo lo¹i vµ khæ cña ®−êng (®−êng ®¬n, ®−êng kÐp, khæ réng, hÑp).
§èi víi ®−êng bé theo cÊp kü thuËt vµ cÊp qu¶n lý cña ®−êng (®−êng cao tèc, ®−êng cÊp
I, II, III, IV, V... ®−êng quèc lé, tØnh lé, huyÖn lé, liªn x·, liªn th«n, ®−êng néi bé...).
89
Mçi lo¹i vµ cÊp kü thuËt cña ®−êng ®Òu cã çc th«ng sè kü thuËt vµ chØ tiªu vÒ
chiÒu réng mÆt ®−êng, nÒn ®−êng, chØ giíi an toµn giao th«ng... CÊp kü thuËt ®−îc x¸c
®Þnh c¨n cø vµo môc ®Ých, ý nghÜa vµ l−u l−îng vËn chuyÓn (sè xe ch¹y qua trong
ngµy) cña tõng cung ®−êng. C«ng thøc tÝnh l−u l−îng vËn chuyÓn nh− sau:
QfK
N= (xe/ngµy) (4.19)
tPβ
Trong ®ã:
N - L−u l−îng vËn chuyÓn;
Q - L−u l−îng hµng hãa vËn chuyÓn trong n¨m;
f - HÖ sè giao ®éng vËn chuyÓn theo mïa trong n¨m;
K - HÖ sè chuyªn chë ngoµi kÕ ho¹ch;
t - Sè ngµy vËn chuyÓn trong n¨m;
β - HÖ sè sö dông lÇn xe ch¹y;
P - Träng t¶i trung b×nh cña xe.
DiÖn tÝch ®Êt cÇn dïng cho ph¸t triÓn giao th«ng còng cã thÓ ®−îc x¸c ®Þnh c¨n
cø vµo mèi t−¬ng quan thuËn gi÷a l−u l−îng hµng hãa vËn chuyÓn trong n¨m vµ diÖn
tÝch chiÕm ®Êt cña m¹ng l−íi ®−êng theo c«ng thøc sau:
Yn
D= RN 0 E (4.20)
Y0
Trong ®ã:
D - DiÖn tÝch ®Êt cÇn cho giao th«ng;
Yn - Tr×nh ®é ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ quèc d©n n¨m quy ho¹ch;
Y0 - Tr×nh ®é ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ quèc d©n n¨m hiÖn tr¹ng;
R - HÖ sè co d·n l−u l−îng hµng hãa vËn chuyÓn trong n¨m;
N0 - L−u l−îng hµng hãa vËn chuyÓn n¨m hiÖn tr¹ng;
E - DiÖn tÝch chiÕm ®Êt cho 1 ®¬n vÞ l−u l−îng hµng hãa vËn chuyÓn.
f. Dù b¸o nhu cÇu ®Êt ph¸t triÓn thñy lîi

DiÖn tÝch ®Êt dïng cho thñy lîi ®−îc x¸c ®Þnh dùa vµo quy ho¹ch vµ dù b¸o nhu
cÇu ®Êt cña ngµnh. Ngoµi ra cã thÓ tÝnh dùa vµo sè liÖu thèng kª b×nh qu©n tØ lÖ ®Êt
thñy lîi ®Æc tr−ng cho tõng khu vùc trong nhiÒu n¨m, theo tiªu chuÈn, bè côc vµ diÖn
tÝch chiÕm ®Êt cña çc c«ng tr×nh thñy lîi hiÖn cã.
4.3.3.3. X¸c ®Þnh hËu qu¶ cña viÖc tr−ng dông ®Êt vµ çc biÖn ph¸p kh¾c phôc
a. ThiÖt h¹i ®èi víi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp
§ã lµ phÇn diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp bÞ mÊt ®i. Kho¶n thiÖt h¹i nµy cã thÓ ®−îc
®Òn bï theo mét trong 2 çch sau:
- §Òn bï theo gi¸ trÞ ®Êt n«ng nghiÖp bÞ tr−ng dông, x¸c ®Þnh theo kÕt qu¶ ®¸nh gi¸
kinh tÕ ®Êt;
- §Òn bï chi phÝ khai hoang ®Êt míi, bao gåm:
+ Chi phÝ khai hoang;
+ Chi phÝ ®Ó c¶i t¹o, thôc hãa vµ n©ng cao ®é mµu mì.
b. ThiÖt h¹i ®èi víi chñ sö dông ®Êt bÞ tr−ng dông ®Êt
Kho¶n thiÖt h¹i nµy gåm cã:
- Nhµ cöa, c«ng tr×nh trªn ®Êt bÞ thu håi;
- Nhµ cöa c«ng tr×nh n»m ngoµi khu ®Êt bÞ thu håi nh−ng kh«ng tiÕp tôc sö dông
®−îc n÷a do ¶nh h−ëng cña c«ng tr×nh;
- Gi¸ trÞ hoa lîi trªn diÖn tÝch thu håi;
- Chi phÝ ®· ®Çu t− ch−a sö dông hÕt (cµy, bõa, gièng, ph©n bãn, thñy lîi);
- ThÊt thu s¶n phÈm n«ng nghiÖp;
Gi¸ trÞ nh÷ng thiÕt h¹i trªn ®−îc x¸c ®Þnh ®−a vµo gi¸ trÞ quyÕt to¸n cã tÝnh phÇn
khÊu hao vµ tæng chi phÝ s¶n xuÊt thùc tÕ bá ra.
Ngoµi ra cÇn tÝnh c¶ chi phÝ th¸o gì, di chuyÓn vµ x©y dùng l¹i nhµ cöa, c«ng
tr×nh ë ®Þa ®iÓm míi.
c. ¶nh h−ëng xÊu ®Õn l·nh thæ l©n cËn

¶nh h−ëng xÊu ®Õn l·nh thæ l©n cËn bao gåm:
- ¶nh h−ëng ®Õn s¶n xuÊt vµ ®êi sèng nh©n d©n;
- ¶nh h−ëng ®Õn viÖc sö dông ®Êt vïng l©n cËn;
- G©y khã kh¨n vÒ giao th«ng;
- Lµm gi¶m chÊt l−îng ®Êt (g©y « nhiÔm, ngËp óng, kh« h¹n, xãi mßn ®Êt...).
CÇn ¸p dông çc biÖn ph¸p ng¨n ngõa, h¹n chÕ vµ xö lý nh÷ng ¶nh h−ëng xÊu
®Õn viÖc giao ®Êt ®Ó x©y dùng çc c«ng tr×nh ®ã.
4.3.3.4. BiÖn ph¸p b¶o vÖ, sö dông líp ®Êt mµu vµ phôc hãa ®Êt bÞ ph¸ hñy sau
khi sö dông vµo môc ®Ých phi n«ng nghiÖp
Ph¸p luËt nhµ n−íc quy ®Þnh:
- Ng−êi ®−îc giao ®Êt ®Ó sö dông vµo môc ®Ých chuyªn dïng ph¶i cã biÖn ph¸p b¶o
vÖ vµ sö dông líp ®Êt mµu trªn diÖn tÝch ®Êt ®−îc giao (san ñi 10 ÷ 15 cm vµ dù kiÕn
h−íng sö dông víi ®Êt nµy ®Ó c¶i t¹o khu vùc kh¸c ®Ó ®Òn bï vµo diÖn tÝch ®· mÊt).
- §èi víi nh÷ng khu ®Êt ®−îc giao ®Ó sö dông t¹m thêi (khai hoang, b·i x©y dùng...),
tïy theo møc ®é bÞ ph¸ ho¹i sau khi sö dông cÇn cã biÖn ph¸p phôc håi thÝch hîp
(phôc hãa vÒ kü thuËt: c¶i t¹o mÆt b»ng; phôc hãa vÒ sinh häc; phôc håi ®é mµu
mì) ®Ó cã thÓ sö dông vµo môc ®Ých n«ng nghiÖp.
91
4.3.3.5. X¸c ®Þnh çc ®iÒu kiÖn sö dông ®Êt phi n«ng nghiÖp
§èi víi çc diÖn tÝch ®Êt giao ®Ó sö dông vµo môc ®Ých phi n«ng nghiÖp cÇn ®Æt
ra çc ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh:
- Ph¶i ¸p dông çc biÖn ph¸p b¶o vÖ tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ m«i tr−êng;
- B¶o vÖ çc di tÝch lÞch sö v¨n hãa;
- Phôc håi vµ x©y dùng l¹i çc c«ng tr×nh (cÇu cèng, ®−êng ®i, ®ª ®Ëp...) nh»m t¹o
®iÒu kiÖn sö dông hîp lý ®Êt ®ai vµ ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt cña vïng l©n cËn.
- Nh÷ng h¹n chÕ kh¸c vÒ quyÒn h¹n cña ng−êi ®−îc giao ®Êt ®Ó sö dông.
4.4. Quy ho¹ch sö dông ®Êt n«ng nghiÖp

4.4.1. Vai trß quy ho¹ch sö dông ®Êt n«ng nghiÖp
§Êt n«ng nghiÖp lµ ®Êt tham gia trùc tiÕp vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ lµm ra s¶n
phÈm cÇn thiÕt cho x· héi vµ cho b¶n th©n nh÷ng ng−êi lao ®éng trªn m¶nh ®Êt ®ã.
Do ®ã, ph©n bè hîp lý ®Êt n«ng nghiÖp cã ý nghÜa quan träng.
Sù ph©n bè kÕt hîp hµi hßa gi÷a ®Êt n«ng nghiÖp víi çc lo¹i ®Êt khu d©n c−,
®Êt phi n«ng nghiÖp trong mét thÓ thèng nhÊt lµ yÕu tè quan träng quyÕt ®Þnh hiÖu qu¶
sö dông ®Êt vµ s¶n xuÊt kinh doanh. Gi÷a ®Êt n«ng nghiÖp vµ ®Êt khu d©n c−, ®Êt phi
n«ng nghiÖp cã çc mèi quan hÖ qua l¹i h÷u c¬.
- §Êt n«ng nghiÖp lµ n¬i con ng−êi sö dông lao ®éng cïng víi çc lo¹i c«ng cô vËt t−
kh¸c ®Ó gieo trång, thu h¸i s¶n phÈm.
- §Êt khu d©n c− lµ n¬i con ng−êi tæ chøc cuéc sèng sinh ho¹t, nghØ ng¬i vµ phôc håi
søc lao ®éng.
- §Êt phi n«ng nghiÖp lµ ®Êt sö dông ®Ó phôc vô cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, trong ®ã ®Êt
giao th«ng, thñy lîi ®ãng vai trß rÊt quan träng. Khi ph©n bè ®Êt ®ai, cÇn nhËn thøc
râ mèi quan hÖ cña çc lo¹i ®Êt nµy.
§Ó ph©n bè hîp lý ®Êt n«ng nghiÖp tr−íc tiªn cÇn dùa vµo tiÒm n¨ng ®Êt ®ai cña
x· vµ kh¶ n¨ng ¸p dông çc biÖn ph¸p khai hoang, c¶i t¹o, phôc hãa, b¶o vÖ ®Êt chèng
l¹i çc qu¸ tr×nh xãi mßn, röa tr«i, « nhiÔm. Thùc hiÖn çc biÖn ph¸p c¶i t¹o thÝch hîp
cã thÓ gi¶i quyÕt ®−îc çc vÊn ®Ò sau:
- Lµm thay ®æi mét sè tÝnh chÊt cña ®Êt (nh− ®Þa h×nh, chÕ ®é n−íc, thµnh phÇn dinh
d−ìng...) theo h−íng cã lîi cho s¶n xuÊt;
- Thay ®æi môc ®Ých sö dông cña tõng m¶nh ®Êt cô thÓ;
- Khai hoang më réng diÖn tÝch ®Êt s¶n xuÊt n«ng nghiÖp theo nhu cÇu sö dông ®Êt.
Qua çc biÖn ph¸p c¶i t¹o vµ chu chuyÓn ®Êt ®ai sÏ thùc hiÖn ®−îc hai nhiÖm vô:
- §¸p øng c¬ cÊu ®Êt theo nhu cÇu sö dông;
- X¸c ®Þnh vÞ trÝ ph©n bè cña tõng lo¹i ®Êt trªn l·nh thæ.
Nh− vËy, quy ho¹ch ®Êt n«ng nghiÖp cÇn gi¶i quyÕt ®ång thêi 3 néi dung sau:
- Thùc hiÖn çc biÖn ph¸p chuyÓn lo¹i vµ c¶i t¹o, b¶o vÖ ®Êt trªn c¬ së ®¸nh gi¸ tiÒm
n¨ng ®Êt ®ai;
- Dù b¸o nhu cÇu sö dông ®Êt n«ng - l©m nghiÖp;
- X¸c ®Þnh vÞ trÝ ph©n bè cña tõng lo¹i ®Êt trªn l·nh thæ.
Ba néi dung nµy lµ mét thÓ thèng nhÊt vµ ®−îc m« t¶ qua s¬ ®å sau:
BiÖn ph¸p chu chuyÓn,

C¬ cÊu ®Êt vµ vÞ trÝ C¬ cÊu ®Êt vµ vÞ trÝ ph©n bè
ph©n bè hiÖn t¹i theo quy ho¹ch
c¶i t¹o vµ b¶o vÖ ®Êt
Môc ®Ých cña ph©n bè ®Êt n«ng nghiÖp nh»m lµm t¨ng hiÖu qu¶ sö dông ®Êt,
thu ®−îc tèi ®a s¶n phÈm trªn diÖn tÝch sö dông, duy tr×, n©ng cao ®é mµu mì vµ kh¶
n¨ng sinh lîi cña ®Êt vµ c¶i t¹o tèt ®iÒu kiÖn m«i tr−êng. V× vËy, quy ho¹ch sö dông
®Êt n«ng nghiÖp ®−îc b¾t ®Çu tõ kh©u x¸c ®Þnh tiÒm n¨ng ®Êt n«ng nghiÖp vµ kÕt thóc
b»ng viÖc lËp kÕ ho¹ch sö dông ®Êt cô thÓ.
4.4.2. Néi dung quy ho¹ch ®Êt n«ng nghiÖp

4.4.2.1. §¸nh gi¸ tiÒm n¨ng ®Êt n«ng nghiÖp
C¬ së vµ c¨n cø ®Ó x¸c ®Þnh tiÒm n¨ng ®Êt ®ai theo çc môc ®Ých sö dông dùa
vµo kÕt qu¶ ®¸nh gi¸ tÝnh thÝch nghi cña ®Êt ®ai. TÝnh thÝch nghi cña ®Êt ®ai lµ møc ®é
thÝch nghi cña nã ®èi víi mét lo¹i h×nh sö dông nµo ®ã. ViÖc ®¸nh gi¸ sÏ ®−a ra dù b¸o
khoa häc vÒ sù thÝch hîp cña ®Êt nh»m môc ®Ých ph¸t huy ®Çy ®ñ tiÒm n¨ng ®Êt ®ai,
x¸c ®Þnh ph−¬ng h−íng sö dông ®Êt ®ai hîp lý ®em l¹i hiÖu qu¶ vÒ kinh tÕ, x· héi vµ
m«i tr−êng.
NhiÖm vô cña ®¸nh gi¸ tÝnh thÝch nghi lµ x¸c ®Þnh chÊt l−îng ®Êt ®ai c¨n cø vµo
môc ®Ých vµ yªu cÇu cô thÓ cña viÖc sö dông ®Êt. Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cÇn ph¶i tr¶ lêi
khi ®¸nh gi¸ lµ:
- M¶nh ®Êt ®ã sö dông vµo môc ®Ých g× lµ tèt nhÊt?
- M¶nh ®Êt ®ã sö dông vµo môc ®Ých g× sÏ cã hiÖu qu¶ tæng hîp cao nhÊt?
- §èi víi mäi môc ®Ých sö dông ®−îc lùa chän th× møc ®é thÝch nghi vµ hiÖu qu¶
ra sao?
- Cã nh÷ng yÕu tè h¹n chÕ nµo ®èi víi môc ®Ých sö dông ®−îc lùa chän?
§¸nh gi¸ tiÒm n¨ng ®Êt n«ng nghiÖp lµ c¨n cø quan träng ®Ó lËp kÕ ho¹ch ph©n
bæ sö dông ®Êt ®ai, gåm nh÷ng néi dung sau:
93
a. X¸c ®Þnh kh¶ n¨ng më réng diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp
Kh¶ n¨ng më réng diÖn tÝch ®Êt n«ng l©m nghiÖp phô thuéc vµo diÖn tÝch ®Êt
hoang hãa hiÖn t¹i, nh−ng cã kh¶ n¨ng ¸p dông çc biÖn ph¸p c¶i t¹o, thôc hãa thÝch
hîp ®Ó ®−a vµo sö dông.
Çc nguån ®Êt cã thÓ sö dông ®Ó më réng diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp:
- Nh÷ng diÖn tÝch ®Êt tõ tr−íc ®Õn nay vÉn cßn lµ ®Êt hoang;
- §Êt n«ng nghiÖp cò bÞ bá hoang do qu¸ kh« h¹n hoÆc qu¸ óng ngËp;
- §Êt n«ng nghiÖp xÊu, s¶n xuÊt kh«ng æn ®Þnh vµ kh«ng cã hiÖu qu¶;
- §Êt rõng kh«ng cßn ý nghÜa kinh doanh vµ b¶o vÖ thiªn nhiªn;
- §Êt n»m xen kÏ çc ®iÓm d©n c−;
- §Êt khu d©n c−, giao th«ng, x©y dùng c¬ b¶n ®· hÕt ý nghÜa sö dông;
- §Êt rõng th−a, c©y bôi, lÇy thôt, b·i båi, thïng vòng sau khi sö dông vµo môc ®Ých
chuyªn dïng.
Çc chØ tiªu cÇn ®¸nh gi¸ khi më réng diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp trªn ®Êt hoang
hãa nh− sau:
- TÝnh chÊt tù nhiªn cña ®Êt (thæ nh−ìng, ®Þa h×nh, ®é dµy tÇng canh t¸c, ®é dèc, çc
lo¹i ®éc tè...);
- §Æc ®iÓm khÝ hËu, chÕ ®é n−íc, çc quan hÖ sinh th¸i gi÷a ®Êt vµ çc yÕu tè m«i
tr−êng kh¸c;
- HiÖu qu¶ kinh tÕ cña viÖc sö dông vµo môc ®Ých n«ng l©m nghiÖp vµ çc biÖn ph¸p
¸p dông.
Dùa vµo çc chØ tiªu trªn, tõng khoanh ®Êt sÏ ®−îc ®¸nh gi¸ vµ xÕp h¹ng theo 5
lo¹i sö dông ®Êt thÝch hîp nh− sau:
- §Êt trång lóa;
- §Êt trång mµu vµ c©y c«ng nghiÖp ng¾n ngµy;
- §Êt trång c©y l©u n¨m vµ ®ång cá;
- §Êt mÆt n−íc nu«i trång thñy s¶n;
- §Êt rõng (®Êt l©m nghiÖp).
§èi víi ®Êt n«ng nghiÖp bá hoang do h¹n, óng ngËp qu¸ møc nÕu ®−a vµo sö
dông ph¶i ®Ò ra çc biÖn ph¸p thñy lîi thÝch hîp.
§Êt n«ng nghiÖp chÊt l−îng xÊu, sö dông kÐm hiÖu qu¶, cã thÓ chuyÓn sang
trång rõng.
§Êt hiÖn ®ang cã rõng, vÒ nguyªn t¾c kh«ng ®−îc chuyÓn sang môc ®Ých sö dông
kh¸c, nh−ng trong mét sè tr−êng hîp, ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng bÊt hîp lý trong qu¸ tr×nh
sö dông ®Êt cã thÓ chuyÓn thµnh ®Êt n«ng nghiÖp víi yªu cÇu ph¶i ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn
c©n b»ng sinh th¸i.
b. Kh¶ n¨ng th©m canh t¨ng vô trªn ®Êt n«ng nghiÖp

Th©m canh t¨ng vô trªn ®Êt n«ng nghiÖp lµ mét h−íng quan träng nh»m t¨ng
diÖn tÝch gieo trång, t¨ng søc s¶n xuÊt cña ®Êt, t¨ng thu nhËp ë nh÷ng n¬i ®Êt chËt
ng−êi ®«ng, kh«ng cßn kh¶ n¨ng khai hoang më réng diÖn tÝch.
Kh¶ n¨ng th©m canh t¨ng vô phô thuéc vµo çc yÕu tè sau:
- TÝnh chÊt tù nhiªn cña ®Êt n«ng nghiÖp vµ kh¶ n¨ng ®Çu t− vèn ®Ó ¸p dông çc biÖn
ph¸p c¶i t¹o vµ n©ng cao søc s¶n xuÊt cña ®Êt (lµm ®Êt, ph©n bãn, t−íi tiªu n−íc,
c¶i t¹o bÒ mÆt, chèng xãi mßn, röa tr«i ®Êt...).
- YÕu tè con ng−êi: tr×nh ®é canh t¸c, ¸p dông trang thiÕt bÞ c«ng cô s¶n xuÊt, thay
®æi tËp quan canh t¸c...
- Kh¶ n¨ng thÝch nghi cña c©y trång víi thêi vô, ¸p dông chÕ ®é lu©n canh c©y trång
hîp lý vµ hiÖu qu¶ cña c©y trång mang l¹i.
§Ó x¸c ®Þnh kh¶ n¨ng t¨ng vô cÇn dùa vµo kÕt qu¶ ®iÒu tra ®¸nh gi¸ ®Êt ®ai, tiÒm
n¨ng lao ®éng, vèn ®Çu t− vµ møc ®é trang bÞ kü thuËt cña ®Þa ph−¬ng.
c. Çc biÖn ph¸p chuyÓn lo¹i, c¶i t¹o vµ b¶o vÖ ®Êt
- BiÖn ph¸p chuyÓn lo¹i ®Êt
BiÖn ph¸p chuyÓn lo¹i ®Êt lµ chuyÓn tõ lo¹i sö dông nµy sang lo¹i sö dông kh¸c
víi môc ®Ých t¹o ra c¬ cÊu ®Êt sö dông hîp lý ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông ®Êt ®ai.
Nguyªn t¾c c¬ b¶n cña biÖn ph¸p chuyÓn lo¹i ®Êt lµ chØ chuyÓn lo¹i ®Êt sö dông cã
hiÖu qu¶ kinh tÕ thÊp sang lo¹i sö dông cã hiÖu qu¶ kinh tÕ cao. Cã çc h−íng chuyÓn
lo¹i ®Êt sau:
- §Êt khai hoang míi ®−a vµo çc môc ®Ých sö dông kh¸c nhau;
- Më réng diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao (nhÊt lµ ®Êt 3 vô/n¨m vµ
®Êt trång c©y l©u n¨m).
- T¨ng vô trªn diÖn tÝch ®Êt canh t¸c hiÖn cã (®Æc biÖt ®Êt 1 vô, 2 vô/n¨m vµ ®Êt
chuyªn mµu).
- C¶i t¹o h×nh d¹ng vµ vÞ trÝ ph©n bè cña çc khoanh ®Êt do çc yÕu tè ®Þa h×nh,
thñy v¨n, vÞ trÝ ®iÓm d©n c− g©y nªn hoÆc ®Êt n»m ph©n t¸n, xen kÏ... ®Ó cã thÓ
chuyÓn sang môc ®Ých sö dông míi.
- Çc biÖn ph¸p c¶i t¹o ®Êt
Mçi lo¹i ®Êt ®Òu cã nh÷ng −u ®iÓm vµ h¹n chÕ nhÊt ®Þnh. Ch¼ng h¹n, ®Êt ®åi nói
h¹n chÕ c¬ b¶n lµ ®é dèc céng víi l−îng m−a lín tËp trung lµm cho ®Êt bÞ xãi mßn, röa
tr«i; ®Êt b¹c mµu th× nghÌo chÊt dinh d−ìng vµ kh«ng cã kÕt cÊu; ®Êt çt ven biÓn bÞ
nhiÔm phÌn vµ mÆn; ®Êt ngËp n−íc th−êng xuyªn cã nhiÒu diÖn tÝch bÞ hãa chua v.v...
Nh÷ng h¹n chÕ ®ã g©y nhiÒu trë ng¹i cho viÖc tæ chøc sö dông ®Êt cã hiÖu qu¶.
Môc ®Ých cña viÖc c¶i t¹o ®Êt lµ b»ng nh÷ng biÖn ph¸p t¸c ®éng thÝch hîp lµm
thay ®æi mét sè tÝnh chÊt cña ®Êt theo h−íng cã lîi cho viÖc sö dông. Çc biÖn ph¸p
c¶i t¹o ®Êt rÊt ®a d¹ng ®−îc ¸p dông cho çc lo¹i ®Êt kh¸c nhau ®Ó c¶i t¹o nh÷ng tÝnh
chÊt ®Êt kh¸c nhau.
95
Çc biÖn ph¸p c¶i t¹o ®Êt bao gåm:

- BiÖn ph¸p thôc hãa ®Êt lµ biÖn ph¸p ban ®Çu ®Ó ®−a ®Êt ch−a sö dông vµo s¶n xuÊt
n«ng nghiÖp nh− chÆt c©y, dän gèc, dän ®¸, dän vÖ sinh bÒ mÆt, san ñi gß ®èng,
lÊp ao hå, thïng vòng, phay ®Êt, ph¸ bê ruéng, ®−êng ®i, kªnh m−¬ng kh«ng cÇn
thiÕt v.v...
- BiÖn ph¸p x©y dùng hÖ thèng t−íi tiªu c¶i t¹o ®Êt nh»m c¶i t¹o chÕ ®é n−íc cña ®Êt,
t−íi tiªu hîp lý cho c©y trång vµ thau chua, röa mÆn vµ röa phÌn;
- BiÖn ph¸p kü thuËt canh t¸c lµ biÖn ph¸p c¶i t¹o mét sè tÝnh chÊt lý hãa cña ®Êt
qua viÖc lµm ®Êt khoa häc, bãn ph©n hîp lý, thùc hiÖn chÕ ®é lu©n canh c©y trång,
t¨ng tØ lÖ c©y hä ®Ëu trong c¬ cÊu diÖn tÝch gieo trång, trång c©y ph©n xanh c¶i t¹o
®Êt v.v...
- BiÖn ph¸p hãa häc lµ sö dông mét sè chÊt hãa häc bãn vµo ®Êt cã thÓ lµm thay ®æi
tÝnh chÊt ®Êt nh− bãn v«i ®Ó khö chua, bãn betonite ®Ó t¨ng kh¶ n¨ng gi÷ Èm, dung
tÝch hÊp thu cña ®Êt vµ t¨ng hiÖu qu¶ sö dông ph©n bãn v.v...
- Çc biÖn ph¸p b¶o vÖ ®Êt vµ m«i tr−êng
Trong qu¸ tr×nh quy ho¹ch sö dông ®Êt nhiÖm vô ®Æt ra lµ ph¶i ®¶m b¶o sù c©n
b»ng sinh th¸i cña çc yÕu tè tù nhiªn vµ chó ý ®Õn kh¶ n¨ng thay ®æi, c¶i t¹o ®iÒu
kiÖn m«i tr−êng, h¹n chÕ ®Õn møc thÊp nhÊt ¶nh h−ëng cña çc qu¸ tr×nh cã thÓ lµm
hñy ho¹i ®Êt. Do ®ã, khi ph©n bæ ®Êt ®ai vÊn ®Ò ®Æc biÖt quan träng lµ:
- Tu©n thñ chÕ ®é sö dông ®Êt cÇn thiÕt trªn khu vùc bÞ xãi mßn. ë n−íc ta, xãi mßn
lµ mét tai häa g©y hËu qu¶ nghiªm träng, nªn chèng xãi mßn lµ mét nhu cÇu cÊp
thiÕt vµ cÇn ph¶i ¸p dông tæng hîp çc biÖn ph¸p: BiÖn ph¸p tæ chøc qu¶n lý ®Êt ®ai,
biÖn ph¸p kü thuËt canh t¸c, biÖn ph¸p trång rõng gi÷ ®Êt, gi÷ n−íc, biÖn ph¸p c«ng
tr×nh thñy lîi b¶o vÖ ®Êt, biÖn ph¸p hãa häc...
- Ng¨n ngõa vµ ®Ò phßng çc qu¸ tr×nh g©y tæn h¹i ®Õn líp ®Êt mÆt, nguån n−íc,
th¶m thùc vËt, giíi ®éng vËt, bÇu khÝ quyÓn...
4.4.2.2. Dù b¸o nhu cÇu sö dông ®Êt n«ng nghiÖp

a. Dù b¸o nhu cÇu ®Êt n«ng nghiÖp
Thùc tr¹ng hiÖn nay ®Êt n«ng nghiÖp lu«n cã xu h−íng gi¶m do nhiÒu nguyªn
nh©n kh¸c nhau (lÊy lµm ®Êt ë, chuyÓn sang môc ®Ých chuyªn dïng, tho¸i hãa ®Êt,...).
Trong khi ®ã, d©n sè l¹i t¨ng qu¸ nhanh, nh−ng tiÒm n¨ng ®Êt ®ai cã thÓ khai th¸c ®−a
vµo s¶n xuÊt n«ng nghiÖp l¹i rÊt h¹n chÕ. V× vËy, viÖc dù b¸o nhu cÇu ®Êt n«ng nghiÖp
tr−íc hÕt ph¶i c¨n cø vµo dù b¸o lùc l−îng lao ®éng n«ng nghiÖp, hiÖu suÊt lao ®éng,
n¨ng suÊt c©y trång víi môc tiªu ®¸p øng ®ñ diÖn tÝch cho mét lao ®éng cã kh¶ n¨ng tù
nu«i sèng m×nh vµ thùc hiÖn nghÜa vô víi x· héi. MÆt kh¸c ph¶i xem xÐt kh¶ n¨ng më
réng diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp vµ t¨ng vô ®Ó bï vµo diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp bÞ
chuyÓn ®æi môc ®Ých do nhu cÇu cña x· héi.
DiÖn tÝch çc lo¹i ®Êt n«ng nghiÖp dù b¸o ë n¨m ®Þnh h×nh quy ho¹ch ®−îc tÝnh
theo c«ng thøc sau:
SNQ = SNH – SNC + SNK (4.21)
Trong ®ã:
SNQ - §Êt n«ng nghiÖp n¨m quy ho¹ch;
SNH - §Êt n«ng nghiÖp n¨m hiÖn tr¹ng;
SNC - §Êt n«ng nghiÖp chuyÓn môc ®Ých phi n«ng nghiÖp trong thêi kú quy ho¹ch;
SNK - §Êt khai hoang ®−a vµo s¶n xuÊt n«ng nghiÖp trong thêi kú.
§Êt khai hoang míi ®−a vµo s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®−îc quyÕt ®Þnh bëi çc yÕu
tè sau:
- DiÖn tÝch ®Êt cã thÓ khai hoang;
- Nhu cÇu më réng vµ kh¶ n¨ng ®Òn bï diÖn tÝch ®Êt;
- Kh¶ n¨ng thùc tÕ vÒ vèn vµ lao ®éng cña ng−êi sö dông ®Êt;
- HiÖu qu¶ kinh tÕ cña viÖc khai hoang, thÓ hiÖn qua hiÖu qu¶ sö dông ®Êt, møc t¨ng
thu nhËp cña s¶n phÈm, t¨ng l·i vµ thêi h¹n hoµn vèn ng¾n.
b. Dù b¸o diÖn tÝch ®Êt c©y hµng n¨m
- DiÖn tÝch ®Êt canh t¸c c©y hµng n¨m ®−îc dù b¸o dùa vµo 2 c¨n cø:
+ HiÖn tr¹ng lo¹i c©y trång (chñng lo¹i n«ng s¶n), tæng s¶n l−îng, n¨ng suÊt, diÖn
tÝch ®· sö dông trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y;
+ Sè l−îng çc lo¹i n«ng s¶n cÇn ®¹t ®−îc theo çc môc tiªu quy ho¹ch, dù b¸o
n¨ng suÊt vµ diÖn tÝch ®Êt canh t¸c cÇn cã.
- Tr×nh tù dù b¸o nhu cÇu diÖn tÝch ®Êt canh t¸c c©y hµng n¨m nh− sau:
+ X¸c ®Þnh nhu cÇu vÒ sè l−îng çc lo¹i n«ng s¶n:
Nhu cÇu sè l−îng çc lo¹i n«ng s¶n chñ yÕu, bao gåm: tù tiªu, lµm nghÜa vô ®èi
víi nhµ n−íc, ®Ó gièng, s¶n phÈm hµng hãa... VÝ dô ®èi víi nhu cÇu l−¬ng thùc
cã thÓ tÝnh theo c«ng thøc:
W = N.B + C + D + E + F (4.22)
Trong ®ã:
W - Tæng nhu cÇu l−¬ng thùc;
N - Sè d©n n¨m ®Þnh h×nh quy ho¹ch;
B - L−îng l−¬ng thùc b×nh qu©n ®Çu ng−êi;
C - B¸n cho nhµ n−íc theo nghÜa vô;
D - L−îng ®Ó gièng;
E - L−îng dïng cho ch¨n nu«i;
F - L−¬ng thùc lµm nguyªn liÖu cho c«ng nghiÖp ®Þa ph−¬ng.
97
+ Dù b¸o n¨ng suÊt çc lo¹i c©y trång:

N¨ng suÊt çc lo¹i c©y trång ®−îc dù b¸o c¨n cø vµo n¨ng suÊt lÞch sö, møc
t¨ng tr−ëng b×nh qu©n hµng n¨m vµ kh¶ n¨ng ®Çu t− khoa häc - kü thuËt... c«ng
thøc tÝnh:
P = P0(1 + R)n (4.23)
Trong ®ã:
P - N¨ng suÊt c©y trång ë n¨m quy ho¹ch;
P0 - N¨ng suÊt c©y trång n¨m hiÖn tr¹ng;
R - TØ lÖ t¨ng b×nh qu©n n¨ng suÊt c©y trång
n - Sè n¨m ®Þnh h×nh quy ho¹ch
+ Dù b¸o diÖn tÝch çc lo¹i c©y trång:

Tæng diÖn tÝch ®Êt çc lo¹i c©y trång hµng n¨m ®−îc tÝnh theo c«ng thøc:
n
Wi
S=∑
i =1 Pi
Trong ®ã:
S - Tæng diÖn tÝch ®Êt canh t¸c c©y hµng n¨m theo quy ho¹ch;
Wi - Nhu cÇu n«ng s¶n thø i theo quy ho¹ch;
Pi - N¨ng suÊt c©y trång thø i dù b¸o theo quy ho¹ch;
n - Chñng lo¹i c©y trång.
c. Dù b¸o diÖn tÝch c©y l©u n¨m vµ c©y ¨n qu¶

Nh÷ng c¨n cø vµ ph−¬ng ph¸p dù b¸o nhu cÇu diÖn tÝch:
- KÕt qu¶ ®¸nh gi¸ tÝnh thÝch nghi cña ®Êt vµ sè diÖn tÝch thÝch nghi víi c©y l©u n¨m
nh−ng ch−a ®−îc khai th¸c sö dông;
- Nhu cÇu çc lo¹i s¶n phÈm c©y l©u n¨m vµ c©y ¨n qu¶ cña ®Þa ph−¬ng, vïng vµ bao
tiªu s¶n phÈm (tÝnh nhu cÇu s¶n phÈm nh− ®−îc nªu ®èi víi c©y hµng n¨m).
- N¨ng suÊt dù b¸o ®−îc x©y dùng c¨n cø vµo gièng c©y, ®é tuæi, tr×nh ®é qu¶n lý,
s¶n xuÊt vµ kinh doanh.
- DiÖn tÝch c©y l©u n¨m vµ c©y ¨n qu¶ b»ng tæng l−îng s¶n phÈm (hµng hãa) chia cho
n¨ng suÊt dù tÝnh.
d. Dù b¸o diÖn tÝch ®Êt trång cá ch¨n nu«i
DiÖn tÝch ®Êt trång cá ch¨n th¶ dù b¸o dùa vµo nh÷ng c¨n cø vµ kÕt qu¶ ®¸nh gi¸
tÝnh thÝch nghi cña ®Êt vµ diÖn tÝch ®Êt cã thÓ dïng lµm ®ång cá trong sè ®Êt ch−a sö
dông, nhu cÇu vÒ l−îng s¶n phÈm gia sóc trong vµ ngoµi vïng (s¶n phÈm hµng hãa).
Nhu cÇu s¶n phÈm quyÕt ®Þnh bëi tËp tÝnh sinh ho¹t, møc ®é tiªu dïng vµ th«ng
tin tõ thÞ tr−êng tiªu thô... Tõ l−îng nhu cÇu s¶n phÈm sÏ tÝnh ®−îc sè ®Çu con gia sóc,
c¬ cÊu ®µn.
Dùa vµo ®Þnh møc søc t¶i gia sóc (sè l−îng con gia sóc trªn 1 ®¬n vÞ diÖn tÝch) sÏ
tÝnh ®−îc nhu cÇu diÖn tÝch ®ång cá ch¨n th¶ nh− sau:
M
Pdc = (4.25)
G
Trong ®ã:
Pdc - DiÖn tÝch ®ång cá (ha);
M - Sè ®Çu gia sóc (con);
G - Søc t¶i gia sóc (con/ha hoÆc ha/con).
Søc t¶i gia sóc (G) cã thÓ tÝnh nh− sau:

N c xt
G= (con/ha) (4.26)
nxK
nxK
HoÆc G= (ha/con) (4.27)
N c xt
Trong ®ã:
Nc - N¨ng suÊt cá (kg/ha);
t - TØ lÖ sö dông ®ång cá (%);
n - Sè ngµy ch¨n th¶ (ngµy);
K - KhÈu phÇn cá cña mét gia sóc (kg/con/ngµy).
e. Dù b¸o diÖn tÝch nu«i trång thñy s¶n

DiÖn tÝch nu«i trång thñy s¶n ®−îc x¸c ®Þnh dùa vµo ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ diÖn
tÝch mÆt n−íc thÝch hîp víi viÖc nu«i trång thñy s¶n theo kÕt qu¶ ®¸nh gi¸ tÝnh thÝch
hîp cña ®Êt. Ngoµi ra cÇn tÝnh ®Õn nhu cÇu vÒ çc lo¹i s¶n phÈm nµy.
MÆc dï hiÖu qu¶ kinh tÕ nu«i trång thñy s¶n ®«i khi cao h¬n nhiÒu so víi hiÖu
qu¶ kinh tÕ ngµnh trång trät, nhiÒu n¬i ®· ®µo ao ®Ó ph¸t triÓn nghÒ nµy. Tuy nhiªn
kh«ng nªn ph¸t triÓn qu¸ møc do nu«i trång thñy s¶n th−êng chÞu t¸c ®éng cña nhiÒu
yÕu tè, ®Æc biÖt lµ sù h¹n chÕ vÒ mÆt kü thuËt vµ phßng trÞ bÖnh cho thñy s¶n. V× vËy,
diÖn tÝch nu«i trång thñy s¶n nªn x¸c ®Þnh dùa vµo ®Æc ®iÓm cña nguån tµi nguyªn ®Êt
®ai ë ®Þa ph−¬ng, yªu cÇu cña thÞ tr−êng, gièng, ®iÒu kiÖn nu«i d−ìng vµ n¨ng suÊt.
f. Dù b¸o nhu cÇu ®Êt l©m nghiÖp

DiÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp ®−îc dù b¸o dùa vµo 2 c¨n cø sau:
- KÕt qu¶ ®¸nh gi¸ tÝnh thÝch nghi vµ kh¶ n¨ng tËn dông çc lo¹i ®Êt hiÖn ch−a ®−îc
sö dông;
- Yªu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi (nhu cÇu vÒ l©m s¶n) kÕt hîp víi b¶o vÖ ®Êt ®ai
vµ m«i tr−êng sinh th¸i.
99
DiÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp cÇn ph¸t triÓn ®−îc xem cô thÓ ®èi víi tõng lo¹i rõng
(rõng ®Æc dông, rõng phßng hé, rõng s¶n xuÊt) vµ ®−îc dù b¸o theo c«ng thøc sau:
SRQ = SRH – SRC + SRT (4.28)
Trong ®ã:
SRQ - DiÖn tÝch rõng n¨m quy ho¹ch;
SRH - DiÖn tÝch rõng n¨m hiÖn tr¹ng;
SRC - DiÖn tÝch rõng bÞ tr−ng dông cho çc môc ®Ých kh¸c;
SRT - DiÖn tÝch rõng trång míi vµ khoanh nu«i t¸i sinh trong thêi kú.
Dù b¸o diÖn tÝch rõng ®Æc dông phô thuéc vµo ®Æc ®iÓm cña khu vùc. Dùa vµo
yªu cÇu b¶o vÖ nguån gen ®éng vËt vµ tØ lÖ che phñ thÝch hîp ®Ó b¶o vÖ m«i tr−êng
sinh th¸i sÏ h×nh thµnh çc khu rõng quèc gia, rõng cÊm, vïng ®ªm vµ çc khu ®Æc
dông khai th¸c...
Rõng b¶o vÖ gåm rõng phßng hé ®Çu nguån, rõng phßng hé ven biÓn, rõng
phßng hé ven ®−êng giao th«ng, xung quanh c«ng tr×nh, khu d©n c−, ®ai rõng phßng
hé ®ång ruéng.
Víi môc ®Ých chñ yÕu lµ b¶o vÖ nguån n−íc, ®Êt ®ai, c©y trång, c«ng tr×nh,
phßng giã çt, tr¸nh « nhiÔm... DiÖn tÝch lo¹i rõng nµy ®−îc x¸c ®Þnh c¨n cø vµo môc
®Ých phßng hé vµ ®iÒu kiÖn tù nhiªn cô thÓ cña khu vùc.
Dù b¸o diÖn tÝch rõng s¶n xuÊt ph¶i dùa trªn yªu cÇu vÒ çc lo¹i l©m s¶n nh−:
gç nguyªn liÖu cho c«ng nghiÖp, gç phôc vô cho x©y dùng, lµm ®å gç tiªu dïng, chèng
lß, cñi ®un... cho vïng, còng nh− ngoµi vïng dùa vµo chØ tiªu kÕ ho¹ch hoÆc yªu cÇu
cña thÞ tr−êng bªn ngoµi. Tõ nhu cÇu s¶n phÈm l©m s¶n vµ n¨ng suÊt cña ®¬n vÞ diÖn
tÝch rõng x¸c ®Þnh bëi gièng c©y, chu kú s¶n xuÊt, tr×nh ®é qu¶n lý... cã thÓ dù b¸o
®−îc diÖn tÝch rõng cÇn thiÕt.
Do ®iÒu kiÖn tù nhiªn cña çc vïng rÊt kh¸c nhau, v× vËy diÖn tÝch rõng ®−îc x¸c
®Þnh ph¶i phï hîp víi t×nh h×nh cô thÓ cña khu vùc. §èi víi nh÷ng vïng diÖn tÝch gß
®åi, nói cao chiÕm tØ lÖ lín trong tæng diÖn tÝch tù nhiªn, viÖc ph¸t triÓn l©m nghiÖp lµ
con ®−êng cã hiÖu qu¶ nhÊt ®Ó lµm giµu vµ n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n. ë ®ång b»ng
tØ lÖ diÖn tÝch rõng vµ ®Êt cã kh¶ n¨ng trång rõng rÊt nhá, tuy nhiªn kh«ng thÓ thiÕu
®−îc nghÒ rõng. Môc ®Ých ph¸t triÓn nghÒ l©m nghiÖp ë ®©y kh«ng ph¶i v× lîi Ých kinh
tÕ mµ v× hiÖu Ých m«i tr−êng, hiÖu Ých x· héi. Ph¸t triÓn l©m nghiÖp gióp c¶i thiÖn m«i
tr−êng ®Çu t− g¾n víi ph¸t triÓn du lÞch nh»m tháa m·n çc yªu cÇu sinh ho¹t vÒ tinh
thÇn cña nh©n d©n.
4.4.3. Çc c¨n cø vµ yªu cÇu ph©n bè ®Êt n«ng nghiÖp

Do ®iÒu kiÖn ®Þa h×nh, thæ nh−ìng, ®é Èm, ¸nh s¸ng v.v... kh«ng ®ång nhÊt trong
ph¹m vi ranh giíi x·, mµ mçi lo¹i c©y trång l¹i cã nh÷ng yªu cÇu rÊt kh¸c nhau vÒ ®Êt.
V× vËy, khi bè trÝ ®Êt n«ng - l©m nghiÖp cÇn dùa vµo nh÷ng c¨n cø sau:
- §Æc ®iÓm tù nhiªn cña tõng vïng l·nh thæ, ®Æc biÖt lµ yÕu tè ®Þa h×nh vµ kh¶ n¨ng
thay ®æi, c¶i t¹o çc yÕu tè ®ã;
- Quy ho¹ch ph¸t triÓn n«ng nghiÖp ®· ®−îc c¬ quan nhµ n−íc cã thÈm quyÒn xÐt duyÖt;
- KÕt qu¶ ®¸nh gi¸ tiÒm n¨ng ®Êt n«ng nghiÖp;
- Yªu cÇu cña s¶n xuÊt vµ ®Æc ®iÓm cña tõng lo¹i c©y trång.
Khi x¸c ®Þnh vÞ trÝ ph©n bæ ®Êt cÇn ®¸p øng çc yªu cÇu sau:
- Ph©n bè hîp lý, tËp trung çc ngµnh s¶n xuÊt nh»m thùc hiÖn tèt çc nhiÖm vô giao
nép cho nhµ n−íc, ®ñ ®¸p øng nhu cÇu tiªu dïng néi bé, cã s¶n phÈm hµng hãa vµ
xuÊt khÈu cao;
- Sö dông hîp lý vµ cã hiÖu qu¶ toµn bé diÖn tÝch ®Êt;
- Cho phÐp tæ chøc, sö dông hîp lý lao ®éng vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt;
- Gi¶m chi phÝ ®Çu t− cho khai hoang, x©y dùng çc c«ng tr×nh (®−êng giao th«ng,
®ai rõng, nguån n−íc...) vµ ph¶i hoµn vèn nhanh;
- Gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt hµng n¨m vµ tr¸nh thÊt thu s¶n phÈm.
Sau khi ®· x¸c ®Þnh ®−îc quy m« diÖn tÝch, ®Þa ®iÓm ph©n bè ®Êt cho n«ng
nghiÖp vµ l©m nghiÖp cÇn tiÕn hµnh ho¹ch ®Þnh ranh giíi. Trªn çc khu ®Êt míi khai
hoang cÇn lËp quy ho¹ch mÆt b»ng, ranh giíi sö dông ®Ó lµm c¨n cø giao ®Êt, giao
quyÒn sö dông ®Êt cho çc n«ng, l©m tr−êng vµ çc hé gia ®×nh.
4.5. LËp kÕ ho¹ch sö dông ®Êt ®ai

4.5.1. C¨n cø lËp kÕ ho¹ch sö dông ®Êt ®ai
LËp kÕ ho¹ch sö dông ®Êt lµ mét kh©u rÊt quan träng trong toµn bé qu¸ tr×nh quy
ho¹ch sö dông ®Êt. KÕ ho¹ch sö dông ®Êt lµ kh©u cô thÓ, chi tiÕt hãa çc néi dung cña
ph−¬ng ¸n quy ho¹ch theo çc kÕ ho¹ch 5 n¨m vµ kÕ ho¹ch hµng n¨m. KÕ ho¹ch sö
dông ®Êt lµ c¨n cø ®Ó tæ chøc chØ ®¹o, kiÓm tra, thanh tra viÖc thùc hiÖn theo quy
ho¹ch. Çc c¨n cø khi x©y dùng kÕ ho¹ch sö dông ®Êt:
4.5.1.1. Çc v¨n b¶n ph¸p quy cña nhµ n−íc

T¹i ®iÒu 18 HiÕn ph¸p n−íc céng hßa x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam ®·
quy ®Þnh: "Nhµ n−íc thèng nhÊt qu¶n lý toµn bé ®Êt ®ai theo quy ho¹ch vµ theo ph¸p
luËt, ®¶m b¶o sö dông ®óng môc ®Ých vµ cã hiÖu qu¶".
N¨m 1993 luËt ®Êt ®ai ban hµnh ®· kh¼ng ®Þnh râ sù cÇn thiÕt ph¶i lµm quy
ho¹ch vµ kÕ ho¹ch sö dông ®Êt.
Theo quy ®Þnh ë ®iÒu 13 luËt ®Êt ®ai, quy ho¹ch vµ kÕ ho¹ch sö dông ®Êt lµ mét
trong 7 néi dung qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ ®Êt ®ai. T¹i ®iÒu 16 quy ®Þnh 4 cÊp ph¶i lËp quy
ho¹ch vµ kÕ ho¹ch sö dông ®Êt lµ toµn quèc, tØnh, huyÖn, x·. §iÒu 17 quy ®Þnh néi
dung cña c«ng t¸c lËp kÕ ho¹ch sö dông ®Êt lµ khoanh ®Þnh viÖc sö dông tõng lo¹i ®Êt
101
trong tõng thêi kú vµ ®iÒu chØnh kÕ ho¹ch sö dông ®Êt cho phï hîp víi quy ho¹ch.
§iÒu 18 quy ®Þnh vÒ thÈm quyÒn xÐt duyÖt quy ho¹ch vµ kÕ ho¹ch sö dông ®Êt.
§iÒu 19 quy ®Þnh: quy ho¹ch vµ kÕ ho¹ch sö dông ®Êt ®· ®−îc c¬ quan nhµ n−íc cã
thÈm quyÒn phª duyÖt lµ c¨n cø ®Ó ra quyÕt ®Þnh giao ®Êt.
Ngoµi ra, çc v¨n b¶n d−íi luËt nh− çc NghÞ quyÕt cña Quèc héi, NghÞ ®Þnh,
QuyÕt ®Þnh, ChØ thÞ, Th«ng t− cña ChÝnh phñ vµ çc Bé, Ngµnh Trung −¬ng, çc v¨n
b¶n ph¸p quyÒn cña Héi ®ång nh©n d©n, ñy ban nh©n d©n çc cÊp ban hµnh.
4.5.1.2. Çc quy luËt biÕn ®éng ®Êt ®ai trong qu¸ khø
Çc xu thÕ biÕn ®éng ®Êt ®ai trong qu¸ khø lµ c¨n cø quan träng ®Ó x©y dùng ®Þnh
h−íng sö dông ®Êt trong t−¬ng lai. B»ng ph−¬ng ph¸p so s¸nh ®èi chiÕu x¸c ®Þnh møc
®é biÕn ®éng vÒ diÖn tÝch tõng lo¹i ®Êt theo çc giai ®o¹n, ph©n tÝch t×m ra nguyªn
nh©n kh¸ch quan vµ chñ quan diÔn ra biÕn ®éng ®Êt ®ai, tõ ®ã x©y dùng ®Þnh h−íng sö
dông ®Êt trong t−¬ng lai, ®Ò xuÊt çc gi¶i ph¸p qu¶n lý, sö dông hîp lý quü ®Êt.
4.5.1.3. Nghiªn cøu hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt

KÕt qu¶ nghiªn cøu hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt cho phÐp ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng, møc ®é
hîp lý vµ tÝnh hiÖu qu¶ cña viÖc sö dông quü ®Êt hiÖn nay. Çc chØ tiªu hiÖn tr¹ng sö
dông ®Êt bao gåm:
- DiÖn tÝch vµ c¬ cÊu ®Êt theo 3 nhãm ®Êt c¬ b¶n: ®Êt n«ng nghiÖp, ®Êt phi n«ng
nghiÖp vµ ®Êt ch−a sö dông;
- T×nh h×nh sö dông çc lo¹i ®Êt: ®Êt n«ng nghiÖp, ®Êt l©m nghiÖp, ®Êt lµm muèi,
®Êt ë ®« thÞ vµ n«ng th«n, ®Êt phi n«ng nghiÖp, ®Êt s«ng suèi;
- Çc lo¹i h×nh sö dông ®Êt chÝnh: ®Êt trång c©y hµng n¨m, ®Êt trång c©y l©u n¨m,
®Êt nu«i trång thñy s¶n, ®Êt l©m nghiÖp cã rõng, ®Êt lµm muèi v.v...
- Çc lo¹i sö dông ®Êt cô thÓ: ®Êt 2 lóa mµu, 1 lóa 2 mµu, 1 lóa 1 mµu, v.v...
4.5.1.4. KÕt qu¶ ®¸nh gi¸ tiÒm n¨ng ®Êt

TiÒm n¨ng ®Êt ®ai lµ c¨n cø quan träng nhÊt ®Ó x©y dùng ®Þnh h−íng sö dông ®Êt
trong t−¬ng lai. Tïy thuéc vµo møc ®é thÝch hîp cña ®Êt ®èi víi çc môc ®Ých sö dông
chia ra 4 møc: thÝch hîp cao, thÝch hîp trung b×nh, thÝch hîp thÊp vµ kh«ng thÝch hîp.
4.5.1.5. Ph−¬ng h−íng sö dông ®Êt trong t−¬ng lai cña çc ngµnh theo quy ho¹ch
Ph−¬ng h−íng sö dông ®Êt trong t−¬ng lai x¸c ®Þnh dùa vµo ph−¬ng ¸n quy
ho¹ch sö dông ®Êt cô thÓ cho tõng ngµnh. Çc chØ tiªu quy ho¹ch l¹i ®−îc x©y dùng
mang tÝnh ®Þnh h−íng cho giai ®o¹n 10 ÷ 15 n¨m. §Ó çc chØ tiªu nµy trë thµnh hiÖn
thùc cÇn x©y dùng kÕ ho¹ch triÓn khai thùc hiÖn çc biÖn ph¸p th«ng qua çc kÕ ho¹ch
sö dông ®Êt 5 n¨m vµ hµng n¨m.
4.5.2. Néi dung cña kÕ ho¹ch sö dông ®Êt

T¹i ®iÒu 17 luËt ®Êt ®ai 1993 quy ®Þnh néi dung cña c«ng t¸c lËp kÕ ho¹ch sö
dông ®Êt: Khoanh ®Þnh viÖc sö dông tõng lo¹i ®Êt trong tõng thêi kú kÕ ho¹ch vµ ®iÒu
chØnh kÕ ho¹ch sö dông ®Êt cho phï hîp víi quy ho¹ch. Çc néi dung nµy ®−îc x©y
dùng cô thÓ theo 2 h×nh thøc: kÕ ho¹ch sö dông ®Êt 5 n¨m vµ kÕ ho¹ch sö dông ®Êt
hµng n¨m.
4.5.2.1. KÕ ho¹ch sö dông ®Êt 5 n¨m
Toµn bé kho¶ng thêi gian ®Þnh h×nh quy ho¹ch sÏ ®−îc chia thµnh çc giai ®o¹n
5 n¨m. øng víi mçi giai ®o¹n 5 n¨m ®ã sÏ x©y dùng kÕ ho¹ch sö dông ®Êt 5 n¨m.
Trong çc kÕ ho¹ch sö dông ®Êt 5 n¨m ph¶i thÓ hiÖn ®−îc çc néi dung sau:
- §èi víi ®Êt n«ng nghiÖp cÇn lËp kÕ ho¹ch chuyÓn ®æi çc lo¹i ®Êt sau:
+ Nh÷ng diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp sÏ bÞ tr−ng dông vµo môc ®Ých ®Êt ë vµ ®Êt
chuyªn dïng theo quy ho¹ch;
+ Nh÷ng diÖn tÝch ®Êt trång c©y hµng n¨m sÏ chuyÓn ®æi mïa vô: tõ 1 vô sang
2 vô, tõ 2 vô sang 3 vô, tõ ®Êt canh t¸c sang ®Êt trång c©y l©u n¨m, v.v...
+ Nh÷ng diÖn tÝch ®Êt míi sÏ ®−îc khai hoang, c¶i t¹o ®Ó ®−a vµo sö dông trong
n«ng nghiÖp;
+ Nh÷ng biÕn ®éng cña çc lo¹i ®Êt n«ng nghiÖp kh¸c (®Êt mÆt n−íc n«ng nghiÖp,
®Êt trång c©y l©u n¨m, ®ång cá v.v...).
- §èi víi ®Êt l©m nghiÖp cÇn thÓ hiÖn nh÷ng biÕn ®éng trong kú kÕ ho¹ch cña nh÷ng
lo¹i ®Êt sau:
+ DiÖn tÝch ®Êt hoang dù kiÕn ®−a vµo trång rõng theo kÕ ho¹ch;
+ DiÖn tÝch rõng khoanh vïng ®Ó khai th¸c;
+ DiÖn tÝch rõng nu«i trång;
+ DiÖn tÝch ®Êt lµm v−ên −¬m c©y gièng;
- §èi víi ®Êt ë cÇn lËp kÕ ho¹ch giao ®Êt trong kú cho tõng th«n xãm t¹i tõng khu
vùc ph¸t triÓn ®Êt khu d©n c− theo quy ho¹ch.
- §èi víi ®Êt phi n«ng nghiÖp cÇn lËp kÕ ho¹ch giao ®Êt cho tõng môc ®Ých sö dông,
tõng h¹ng môc c«ng tr×nh.
4.5.2.2. KÕ ho¹ch sö dông ®Êt hµng n¨m
X©y dùng kÕ ho¹ch sö dông ®Êt hµng n¨m cÇn dùa vµo kÕ ho¹ch sö dông ®Êt 5
n¨m. Trong kÕ ho¹ch sö dông ®Êt hµng n¨m ph¶i thÓ hiÖn ®−îc møc ®é biÕn ®éng cña
tÊt c¶ çc lo¹i ®Êt trong n¨m, bao gåm: biÕn ®éng diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp, ®Êt l©m
nghiÖp, ®Êt khu d©n c−, ®Êt phi n«ng nghiÖp vµ ®Êt ch−a sö dông.
4.5.2.3. LËp biÓu chu chuyÓn ®Êt ®ai
BiÓu chu chuyÓn ®Êt ®ai lµ mét biÓu tæng hîp thÓ hiÖn tÊt c¶ çc biÕn ®éng cña
nh÷ng lo¹i ®Êt trong kú kÕ ho¹ch. BiÓu chu chuyÓn ®Êt ®−îc lËp theo quy t¾c sau:
- TÊt c¶ nh÷ng biÕn ®éng ®Êt ®ai ®−îc ®−a vµo biÓu theo thø tù tõ chi tiÕt ®Õn kh¸i qu¸t;
103
- Trong mçi dßng cã thÓ kiÓm tra sè liÖu ®· ph©n phèi b»ng çch céng tæng çc sè
liÖu diÖn tÝch ë çc cét thuéc phÇn dù kiÕn sö dông theo quy ho¹ch ph¶i ®óng b»ng
diÖn tÝch ë cét tæng gi¶m;
- Trong mçi cét tæng çc sè liÖu diÖn tÝch çc môc ph¶i ®óng b»ng diÖn tÝch cña dßng
tæng t¨ng.
§Ó theo dâi, tõ sè liÖu cña biÓu chu chuyÓn tæng hîp cã thÓ lËp s¬ ®å c©n ®èi ®Êt
nh− sau:
S¬ ®å 4.1. C©n ®èi ®Êt ®ai quy ho¹ch

HiÖn tr¹ng Quy ho¹ch
Tæng DT TN Tæng DT TN
§Êt n«ng nghiÖp N«ng nghiÖp
§Êt l©m nghiÖp L©m nghiÖp
§Êt khu d©n c− Khu d©n c−
§Êt phi n«ng Phi n«ng nghiÖp
§Êt ch−a sö dông §Êt ch−a sö dông
B¶ng 4.1: Chu chuyÓn ®Êt ®ai theo quy ho¹ch

§¬n vÞ tÝnh: ha
Nhãm ®Êt Nhãm ®Êt
Nhãm ®Êt phi n«ng nghiÖp
n«ng nghiÖp ch−a sö dông
Tæng gi¶m
DTQH
DTHT
§Êt c©y h/n kh¸c
§Êt c©y l©u n¨m
§Êt rõng trång
§Êt CSD kh¸c

§Êt lµm muèi
§Êt CD kh¸c
Lo¹i ®Êt
§Êt rõng TN
§Êt trång cá
§Êt §NCSD
§Êt b»ng CSD
§Êt SXKD
§Êt lóa
§Êt TL
§Êt XD
§Êt GT
§Êt ë ®« thÞ
§Êt NTTS
§Êt ë NT
Tæng diÖn tÝch

®Êt tù nhiªn
A. Nhãm ®Êt
n«ng nghiÖp
I. §Êt n«ng

Tæng gi¶m
DTQH
DTHT
§Êt rõng trång
§Êt CSD kh¸c

§Êt lµm muèi
§Êt CD kh¸c
Lo¹i ®Êt
§Êt rõng TN
§Êt trång cá
§Êt §NCSD
§Êt b»ng CSD
§Êt SXKD
§Êt lóa
§Êt TL
§Êt XD
§Êt GT
§Êt ë ®« thÞ
§Êt NTTS
§Êt ë NT
nghiÖp
1. §Êt trång
c©y hµng n¨m
1.1 §Êt trång
lóa
1.2 §Êt cá
dïng cho ch¨n
nu«i
1.3 §Êt trång
c©y hµng n¨m
kh¸c
2. §Êt trång
c©y l©u n¨m
3. §Êt nu«i
trång thñy s¶n
4. §Êt n«ng
nghiÖp kh¸c
II. §Êt l©m
nghiÖp
1. Rõng tù
nhiªn
1.1 Rõng s¶n
xuÊt
1.2 Rõng ®Æc
dông
4. §Êt −¬m
c©y gièng
1.3 Rõng
phßng hé
2. Rõng trång
2.1 Rõng s¶n
xuÊt
2.2 Rõng
phßng hé
2.3 Rõng ®Æc
dông
3. §Êt −¬m c©y
III. §Êt lµm
muèi
105

Tæng gi¶m
DTQH
DTHT
§Êt rõng trång
§Êt CSD kh¸c

§Êt lµm muèi
§Êt CD kh¸c
Lo¹i ®Êt
§Êt rõng TN
§Êt trång cá
§Êt §NCSD
§Êt b»ng CSD
§Êt SXKD
§Êt lóa
§Êt TL
§Êt XD
§Êt GT
§Êt ë ®« thÞ
§Êt NTTS
§Êt ë NT
B. Nhãm ®Êt
phi n«ng
nghiÖp
I. §Êt ë
1. §Êt ë n«ng
th«n
2. §Êt ë ®« thÞ
II. §Êt phi
n«ng nghiÖp
1. §Êt x©y
dùng
2. §Êt giao
th«ng
3. §Êt thñy lîi
4. §Êt phi
n«ng nghiÖp
kh¸c
III. §Êt s«ng
suèi
C. Nhãm ®Êt
ch−a sö dông
1. §Êt b»ng
ch−a sö dông
2. §Êt ®åi nói
ch−a sö dông
3. §Êt ch−a sö
dông kh¸c
Tæng t¨ng
4.5.3. KÕ ho¹ch thùc hiÖn çc biÖn ph¸p quy ho¹ch

Nh»m tæ chøc sö dông ®Êt hîp lý vµ cã hiÖu qu¶ cao, trong ph−¬ng ¸n quy
ho¹ch sö dông ®Êt ®· ®Ò xuÊt nhiÒu biÖn ph¸p nh−: bè trÝ khu d©n c−, c¶i t¹o hoÆc lµm
míi hÖ thèng thñy lîi, giao th«ng, c¶i t¹o vµ chuyÓn lo¹i sö dông ®Êt... §Ó thùc hiÖn
çc biÖn ph¸p trªn, cÇn tÝnh to¸n khèi l−îng c«ng viÖc cho tõng biÖn ph¸p, h¹ng môc
c«ng tr×nh, −íc tÝnh vèn ®Çu t−, x¸c ®Þnh nguån vèn cã thÓ huy ®éng, tr×nh tù −u tiªn
cña çc h¹ng môc c«ng tr×nh. Tõ ®ã dùa vµo çc quy t¾c d−íi ®©y ®Ó ph©n bæ c«ng
viÖc theo çc kú kÕ ho¹ch vµ lËp biÓu tiÕn ®é triÓn khai thùc hiÖn.
- Ph¶i b¶o ®¶m tÝnh ®ång bé cña çc biÖn ph¸p. Ch¼ng h¹n, ®Ó chuyÓn ®Êt 1 vô lªn
2 vô (b»ng biÖn ph¸p thñy lîi) th× tr−íc ®ã ph¶i c¶i t¹o hÖ thèng thñy lîi, hoÆc ph¶i
x©y dùng xong chuång tr¹i míi mua con gièng vÒ v.v...
- Ph¶i b¶o ®¶m tÝnh hiÖu qu¶ b»ng çch −u tiªn ®Çu t− cho nh÷ng c«ng tr×nh nhanh
chãng ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ theo ph−¬ng ch©m lÊy ng¾n nu«i dµi.
- Ph¶i x©y dùng kÕ ho¹ch phï hîp víi kh¶ n¨ng vÒ vèn, lao ®éng, ph−¬ng tiÖn kü
thuËt, c¬ së vËt chÊt cña ®Þa ph−¬ng.
- Khèi l−îng c«ng viÖc thùc hiÖn vµ l−îng vèn ®Çu t− ph¶i t−¬ng ®èi ®ång ®Òu trong
tõng n¨m thùc hiÖn.
§Ó thùc hiÖn kÕ ho¹ch sö dông ®Êt cÇn cã çc biÖn ph¸p hç trî nh−: Çc biÖn
ph¸p tæ chøc qu¶n lý, tæ chøc lao ®éng, çc biÖn ph¸p vÒ d©n sè kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh,
çc chÝnh s¸ch khuyÕn kÝch ng−êi lao ®éng sö dông ®Êt ®ai cã hiÖu qu¶ v.v...
4.5.4. ¦íc tÝnh nhu cÇu vèn vµ ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ sö dông ®Êt ®ai
4.5.4.1. ¦íc tÝnh nhu cÇu vèn
§Ó ®¸nh gi¸ tÝnh kh¶ thi cña dù ¸n vÒ kh¶ n¨ng vèn cña çc chñ sö dông ®Êt ®Þnh
xin ®Êt cÇn ph¶i −íc tÝnh vèn ®Çu t− vµ ®¸nh gi¸ s¬ bé hiÖu qu¶ cña çc biÖn ph¸p.
Khi tÝnh vèn ®Çu t− cÇn dùa vµo ®Þnh møc tÝnh to¸n quy chuÈn, ®¬n gi¸ vµ khèi
l−îng c«ng viÖc cÇn thùc hiÖn.
Thêi h¹n hoµn vèn ®Çu t− ®−îc tÝnh theo c«ng thøc:
C
T= (4.29)
B 2 − B1
Trong ®ã:
T - Thêi gian hoµn vèn (n¨m);
C - Tæng chi phÝ ®Çu t− dµi h¹n (triÖu ®ång);
B1 - Thu nhËp thuÇn tr−íc khi quy ho¹ch (triÖu ®ång);
B2 - Thu nhËp thuÇn sau khi quy ho¹ch (triÖu ®ång).
4.5.4.2. §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ sö dông ®Êt ®ai

a. ChØ tiªu ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ sö dông ®Êt ®ai
HiÖu qu¶ sö dông ®Êt ®ai biÓu thÞ møc ®é khai th¸c sö dông ®Êt ®ai vµ th−êng
®−îc ®¸nh gi¸ th«ng qua mét sè chØ tiªu:
Tæng diÖn tÝch ®Êt ®ai − DiÖn tÝch ®Êt ch−a sö dông
- Tû lÖ sö dông ®Êt ®ai (%) =
Tæng diÖn tÝch ®Êt ®ai
DiÖn tÝch cña lo¹i ®Êt ( ®Êt NN, LN, CD, ...)
- Tû lÖ sö dông lo¹i ®Êt ( % ) =
107
Tæng diÖn tÝch gieo trång trong n¨m

- Tû lÖ sö dông ®Êt ®ai ( lÇn ) =
DiÖn tÝch ®Êt c©y hµng n¨m ( ®Êt canh t¸c )
DiÖn tÝch ®Êt LN cã rõng + ®Êt c©y l©u n¨m

- §é che phñ ( % )( hiÖu qu¶ vÒ MT ) =
b. ChØ tiªu ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt cña ®Êt ®ai
HiÖu qu¶ s¶n xuÊt cña ®Êt ®ai biÓu thÞ n¨ng lùc s¶n xuÊt hiÖn t¹i cña viÖc sö dông
®Êt ®ai (ph¶n ¸nh hiÖn tr¹ng s¶n xuÊt vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ cña viÖc sö dông ®Êt ®ai).
Çc chØ tiªu th−êng dïng ®Ó ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt cña ®Êt ®ai nh− sau:
⎛ Gi¸ trÞ s¶n l−îng cña ⎞ Gi¸ trÞ s¶n l−îng cña mét lo¹i c©y trång
- ⎜ ⎟=
⎝ ®¬n vÞ diÖn tÝch c©y trång ⎠ DiÖn tÝch c©y trång ®ã
⎛ Gi¸ trÞ tæng s¶n l−îng cña ⎞ Gi¸ trÞ tæng s¶n l−îng n«ng, l©m, ng−
- ⎜ ⎟=
⎝ ®¬n vÞ diÖn tÝch ®Êt NN ⎠ DiÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp
⎛ Gi¸ trÞ s¶n l−îng cña ⎞ Gi¸ trÞ s¶n l−îng cña c©y trång
- ⎜ ⎟=
⎝ ®¬n vÞ diÖn tÝch gieo trång ⎠ DiÖn tÝch gieo trång
⎛ Gi¸ trÞ s¶n l−îng cña ⎞ Gi¸ trÞ s¶n l−îng s¶n phÈm thñy s¶n
- ⎜ ⎟=
⎝ ®¬n vÞ diÖn tÝch mÆt n−íc ⎠ DiÖn tÝch mÆt n−íc
⎛ Gi¸ trÞ s¶n l−îng c©y NN ⎞ Tæng gi¸ trÞ s¶n l−îng cña c©y NN
- ⎜ ⎟=
⎝ cña ®¬n vÞ diÖn tÝch ®Êt ⎠ DiÖn tÝch ®Êt ®ai
⎛ Gi¸ trÞ s¶n l−îng c«ng nghiÖp ⎞ Gi¸ trÞ s¶n l−îng c«ng nghiÖp
- ⎜ ⎟=
⎝ cña ®¬n vÞ diÖn tÝch ⎠ DiÖn tÝch ®Êt ®ai
c. §¸nh gi¸ tæng hîp 3 hiÖu Ých kinh tÕ, x· héi vµ m«i tr−êng
- HiÖu Ých kinh tÕ
HiÖu Ých kinh tÕ cña çc ph−¬ng ¸n quy ho¹ch chñ yÕu lµ so s¸nh dù b¸o gi¸ trÞ
s¶n l−îng cña mét ®¬n vÞ diÖn tÝch ®Êt ®ai vµ mèi quan hÖ gi÷a ®Çu t− vµ s¶n l−îng ®èi
víi sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng kinh tÕ. Lîi Ých kinh tÕ thÓ hiÖn th«ng qua hiÖu qu¶ ®Çu t−,
møc ®é tiÕt kiÖm ®Êt ®ai trong qu¸ tr×nh khai th¸c, gi¸ thµnh s¶n phÈm, sè l−îng vµ
chÊt l−îng s¶n phÈm, gi¸ trÞ lîi nhuËn v.v...
- HiÖu Ých x· héi
Møc ®é n©ng cao ®êi sèng cña d©n theo môc tiªu hµng ®Çu lµ "cã c¬m ¨n, ¸o
mÆc vµ chç ë". Møc ®é tháa m·n çc yªu cÇu vÒ ®Êt ®ai cho çc ngµnh kinh tÕ quèc
d©n. Kh¶ n¨ng ®¸p øng cung cÊp l−¬ng thùc, rau vµ çc lo¹i n«ng s¶n kh¸c cho d©n c−
thµnh phè víi viÖc thay ®æi diÖn tÝch canh t¸c. Møc ®é tháa m·n çc yªu cÇu vÒ ®Êt
x©y dùng ®« thÞ vµ khu d©n c− n«ng th«n, çc c«ng tr×nh c«ng nghiÖp, giao th«ng, thñy
lîi, n¨ng l−îng, b−u chÝnh viÔn th«ng vµ çc c«ng tr×nh phóc lîi c«ng céng kh¸c...
theo nguyªn t¾c "cã träng ®iÓm, nh−ng ®¶m b¶o ph¸t triÓn toµn diÖn".
- HiÖu Ých m«i tr−êng sinh th¸i
§¸nh gi¸ hiÖu Ých m«i tr−êng sinh th¸i chñ yÕu lµ xem xÐt çc kh¶ n¨ng c¶i thiÖn
®iÒu kiÖn m«i tr−êng sinh th¸i, n©ng cao ®é ph× nhiªu vµ tÝnh chÊt s¶n xuÊt cña ®Êt, gi÷
n−íc trong ®Êt, b¶o vÖ tµi nguyªn ®Êt ®ai, t¨ng diÖn tÝch çc lo¹i rõng, phßng ngõa «
nhiÔm, n©ng cao kh¶ n¨ng phßng chèng vµ h¹n chÕ t¸c ®éng cña thiªn tai v.v...
B¶ng 4.2: Chu chuyÓn ®Êt ®ai theo quy ho¹ch

§¬n vÞ tÝnh: Ha
Chu chuyÓn theo quy ho¹ch
Tæng gi¶m
DT QH
DTHT
C©y h/n kh¸c
C©y l©u n¨m

§Êt lóa mµu
§Êt ë ®« thÞ
Lo¹i ®Êt
Rõng trång
CSD kh¸c
SX VLXD
Rõng TN
§Êt ë NT
CD kh¸c
§ång cá
§Êt XD
§Êt GT
MNNN
§Êt TL
H§N
H§B
N−¬ng rÉy
V−ên t¹p
Tæng diÖn tÝch tù

nhiªn
I. §Êt n«ng
nghiÖp
1. §Êt c©y hµng
n¨m
a. §Êt lóa, Lóa
mµu
b. §Êt n−¬ng rÉy
c. §Êt c©y hµng
n¨m
2. §Êt v−ên t¹p
3. §Êt c©y l©u
n¨m
4. §ång cá ch¨n
nu«i
5. §Êt mÆt n−íc
NN
II. §Êt l©m
nghiÖp
1. Rõng tù nhiªn
a. Rõng s¶n xuÊt
b. Rõng phßng
hé
c. Rõng ®Æc dông
109
Chu chuyÓn theo quy ho¹ch
Tæng gi¶m
DT QH
DTHT
C©y h/n kh¸c
C©y l©u n¨m

§Êt lóa mµu
§Êt ë ®« thÞ
Lo¹i ®Êt
Rõng trång
CSD kh¸c
SX VLXD
Rõng TN
§Êt ë NT
CD kh¸c
§ång cá
§Êt XD
§Êt GT
MNNN
§Êt TL
H§N
H§B
N−¬ng rÉy
V−ên t¹p
2. Rõng trång
a. Rõng s¶n xuÊt
b. Rõng phßng
hé
c. Rõng ®Æc dông
3. §Êt −¬m c©y
gièng
III. §Êt chuyªn
dïng
1. §Êt x©y dùng
2. §Êt giao th«ng
3. §Êt thñy lîi
4. §Êt lµm vËt
liÖu x©y dùng
5. §Êt nghÜa ®Þa
6. §Êt di tÝch LS-
VH
7. §Êt chuyªn
dïng kh¸c
IV. §Êt ë
1. §Êt ë n«ng
th«n
2. §Êt ë ®« thi
V. §Êt ch−a sö
dông
1. §Êt b»ng CSD
2. §Êt ®åi nói
CSD
3. §Êt mÆt n−íc
CSD
4. S«ng suèi
5. Nói ®¸ kh«ng
cã c©y
6. §Êt CSD kh¸c
Tæng t¨ng
1. Vâ Tö Can (chñ biªn), 2001 - Ph−¬ng ph¸p lËp quy ho¹ch sö dông ®Êt ®ai (tµi liÖu
n©ng cao nghiÖp vô çn bé ®Þa chÝnh x·) - Ch−¬ng tr×nh hîp t¸c ViÖt Nam – Thôy
§iÓn vÒ ®æi míi hÖ thèng ®Þa chÝnh - Trung t©m quy ho¹ch sö dông ®Êt.
2. Vâ Tö Can (chñ biªn), 2001 - Ph−¬ng ph¸p lËp quy ho¹ch sö dông ®Êt ®ai (tµi liÖu
®µo t¹o). Ch−¬ng tr×nh hîp t¸c ViÖt Nam – Thôy §iÓn vÒ ®æi míi hÖ thèng ®Þa
chÝnh. Trung t©m quy ho¹ch sö dông ®Êt.
3. H−íng dÉn ph−¬ng ph¸p lËp quy ho¹ch sö dông ®Êt ®ai - KÕt qu¶ nghiªn cøu dù ¸n
3 ch−¬ng tr×nh hîp t¸c ViÖt Nam – Thôy §iÓn vÒ ®æi míi hÖ thèng ®Þa chÝnh n¨m
2001. Trung t©m quy ho¹ch sö dông ®Êt ®ai.
4. LuËt ®Êt ®ai 1993, 1998, 2003
- LuËt ®Êt ®ai n¨m 1993;
- LuËt ®Êt ®ai söa ®æi n¨m 1998;
- LuËt ®Êt ®ai söa ®æi n¨m 2003.
5. NghÞ ®Þnh sè 68/2001/N§-CP ngµy 01/10/2001 cña ChÝnh phñ vµ quyÕt ®Þnh sè
424a/2001/Q§-TC§C ngµy 01/11/2001 cña Tæng côc ®Þa chÝnh ban hµnh.
6. Ph−¬ng ph¸p luËn c¬ b¶n vÒ sö dông ®Êt ®ai trong thêi kú c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i
hãa ®Êt n−íc. KÕt qu¶ nghiªn cøu dù ¸n 3 ch−¬ng tr×nh hîp t¸c ViÖt Nam – Thôy
§iÓn vÒ ®æi míi hÖ thèng ®Þa chÝnh n¨m 2001.
CH−¬ng VI. Quy ho¹ch thiÕt kÕ hÖ thèng ... http://www.ebook.edu.vn
161
Ch−¬ng VI
Quy ho¹ch thiÕt kÕ
hÖ thèng giao th«ng n«ng th«n
6.1. Tæng quan vÒ hÖ thèng giao th«ng n«ng th«n ViÖt nam
ViÖt Nam n»m t¹i mét vÞ trÝ quan träng ë vïng §«ng - Nam ¸, víi d©n sè trªn
80 triÖu ng−êi vµ tr¶i réng trªn diÖn tÝch 330.000 km2, kÐo dµi tõ B¾c xuèng Nam trªn
1.600 km. ViÖt Nam cã ®ñ çc ph−¬ng thøc GTVT chñ yÕu: §−êng bé, ®−êng s¾t,
®−êng thñy néi ®Þa, hµng h¶i, hµng kh«ng v.v... l¹i cã nhiÒu lîi thÕ vÒ vÞ trÝ ®Þa lý vµ
®iÒu kiÖn thiªn nhiªn ®Ó ph¸t triÓn. Tr¶i qua nhiÒu thêi kú ViÖt Nam hiÖn ®ang cã mét
hÖ thèng c«ng tr×nh c¬ së h¹ tÇng GTVT, víi trªn 148.290 km ®−êng bé çc lo¹i (trong
®ã ®−êng GTNT lµ 110.328 km), gÇn 3.000 km ®−êng s¾t, h¬n 40.000 km s«ng kªnh,
hµng chôc h¶i c¶ng n»m däc trªn 3.200 km bê biÓn tõ B¾c vµo Nam, rÊt thuËn lîi cho
vËn t¶i trong n−íc vµ giao l−u quèc tÕ.
Trong ch−¬ng tr×nh c«ng nghiÖp hãa (CNH), hiÖn ®¹i hãa (H§H) ®Êt n−íc, vai
trß cña GTVT cµng cã tÇm quan träng ®Æc biÖt. Víi ®Çu t− lµ cÇn thiÕt vµ cÇn ph¶i tËp
trung cao. Nh−ng kh«ng kÐm phÇn quan träng - ®ã lµ chiÕn l−îc vÒ quy ho¹ch ph¸t
triÓn GTNT g¾n víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña c¶ n−íc víi môc tiªu t¨ng tr−ëng
kinh tÕ nhanh trong thêi kú héi nhËp quèc tÕ. §Ó quy ho¹ch vµ ph¸t triÓn hÖ thèng c¬
së h¹ tÇng GTNT tõ nay ®Õn n¨m 2010, 2020, ®¸p øng c«ng nghiÖp hãa n«ng nghiÖp
vµ n«ng th«n cÇn ph¶i rót ra nh÷ng bµi häc tr−íc ®©y ®Ó cã nh÷ng gi¶i ph¸p h÷u hiÖu
cho quy ho¹ch GTNT trong çc n¨m t−¬ng lai.
6.1.1. ChiÒu dµi vµ sè l−îng ®−êng bé ViÖt Nam
M¹ng l−íi ®−êng bé ë ViÖt Nam cã chiÒu dµi tæng céng (tÝnh ®Õn cuèi n¨m
1996) lµ 148.290 km (Xem b¶n ®å m¹ng l−íi ®−êng bé ViÖt Nam) vµ cã thÓ ph©n chia
thµnh hai nhãm ®−êng:
- Nhãm I: §−êng chuyªn dïng, quèc lé, ®−êng ®« thÞ vµ ®−êng tØnh cã chiÒu dµi
37.926 km, chiÕm 25,6%.
- Nhãm II: §−êng huyÖn, ®−êng x·, th«n, Êp cã chiÒu dµi 110.328 km, chiÕm 74,4%.
6.1.2. Ph©n bè vµ mËt ®é cña m¹ng l−íi ®−êng bé ViÖt Nam
Nh×n chung, m¹ng l−íi ®−êng bé ë ViÖt Nam ®−îc h×nh thµnh vµ ph©n bè kh¸
phï hîp víi h×nh thÓ cña ®Êt n−íc.
MËt ®é ®−êng « t« cña ViÖt Nam (kh«ng kÓ 44% ®−êng x· vµ 5% ®−êng chuyªn
dïng) lµ: 16,17 km trªn 100 km2 (0,1617 km/km2); 0,78 km trªn 1000 d©n.
MËt ®é çc quèc lé lµ: 3,41 km trªn 100 km2 (0,0341 km/km2), 0,17 km trªn
1000 d©n.
Nh− vËy, so víi çc n−íc kh¸c th× mËt ®é c©y sè ®−êng trªn diÖn tÝch cña ViÖt Nam
lµ kh«ng thÊp, nh−ng mËt ®é c©y sè ®−êng trªn sè d©n lµ cßn thÊp.
So s¸nh riªng çc vïng ë trong n−íc th× mËt ®é ®−êng tÝnh theo diÖn tÝch ë çc
vïng T©y Nguyªn, ®ång b»ng s«ng Cöu Long vµ vïng nói Trung du B¾c Bé lµ thÊp
h¬n so víi çc vïng kh¸c.
6.2. Quy ho¹ch vµ mËt ®é l−íi ®−êng giao th«ng n«ng th«n
6.2.1. Dù b¸o ph¸t triÓn ®−êng giao th«ng n«ng th«n
6.2.1.1. Ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi
Ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ë n«ng th«n lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt cho ph¸t triÓn bÒn
v÷ng. Kinh nghiÖm cho thÊy kh«ng mét n−íc Ch©u ¸ ph¸t triÓn nµo ®· cã thÓ t¨ng
tr−ëng nhanh mµ kh«ng x©y dùng tr−íc hÕt mét nÒn mãng kinh tÕ x· héi ph¸t triÓn
v÷ng vµng t¹i n«ng th«n. ë ViÖt Nam, tµi nguyªn kh«ng nhiÒu, víi diÖn tÝch b×nh qu©n
®Çu ng−êi Ýt h¬n 1/10 ha. DiÖn tÝch rõng ®· thu hÑp chØ cßn kho¶ng 1/5 cña tæng diÖn
tÝch rõng tr−íc ®©y, do søc Ðp cña d©n sè t¨ng nhanh vµ du canh du c−, trªn ®Êt dèc bÞ
m−a xãi lë, ®èt rõng lµm rÉy. Mét ®iÒu ®¸ng quan t©m gÇn 75% tæng sè lao ®éng ViÖt
Nam lµm viÖc trong khu vùc n«ng nghiÖp vµ l©m nghiÖp, vµ kho¶ng 80% d©n c− ®ang
sèng t¹i n«ng th«n. Theo Tæng côc Thèng kª 45,6% n«ng hé thuéc diÖn nghÌo vµ 10%
rÊt nghÌo. KÕt qu¶ nghiªn cøu cho thÊy r»ng n¨ng xuÊt lao ®éng ë n«ng th«n cùc kú
thÊp, s¶n xuÊt hµng hãa chËm ph¸t triÓn víi c¬ cÊu manh món, ph©n t¸n. Do nghÌo khæ
l¹i nî nÇn vµ gi¸ c¶ s¶n phÈm qu¸ thÊp. Tû gi¸ gi÷a hµng n«ng s¶n vµ hµng c«ng
nghiÖp bÊt lîi cho n«ng d©n vµ kh«ng khuyÕn khÝch tiªu dïng ë khu vùc n«ng th«n,
v× s¶n xuÊt n«ng s¶n cña n«ng d©n kh«ng cã l·i, thËm chÝ lç vèn, do vËy kh«ng cã ®iÒu
kiÖn t¸i ®Çu t−, kh«ng cã ®iÒu kiÖn më réng quü tiªu dïng mµ søc mua cña thÞ tr−êng
n«ng th«n vÉn chiÕm tõ 60 ÷ 65% tæng quü mua cña thÞ tr−êng toµn quèc. Buéc ng−êi
n«ng d©n Ýt quan t©m ®Õn c¶i tiÕn c«ng cô, n©ng cao kü thuËt ®Ó khuÕch tr−¬ng nghÒ
nghiÖp. Hä ch−a d¸m chÊp nhËn rñi ro vµ m¹nh d¹n kinh doanh, ®¹i bé phËn gi÷ nghÒ
n«ng lµ chÝnh cßn çc nghÒ thñ c«ng, dÞch vô, kinh doanh... lµ nghÒ phô.
Qua ®iÒu tra, hÇu hÕt çc vïng nghÌo khã thËt sù ®Òu cã ®Æc ®iÓm chung lµ kÕt
cÊu h¹ tÇng yÕu kÐm. Kh«ng cã ®−êng s¸ chi phÝ vËn chuyÓn vËt t−, n«ng s¶n rÊt cao,
buéc ng−êi d©n s¶n xuÊt nhá cèt ®Ó tù cung tù cÊp hay chØ b¸n mét phÇn s¶n l−îng.
KÕt qu¶ çc vïng lµ n«ng th«n nghÌo bÞ kÑt do thu nhËp thÊp kh«ng cã ®iÒu kiÖn
chuyªn m«n hãa vµ n©ng cao häc vÊn, Ýt cã nguån th«ng tin cÇn thiÕt, kh«ng cã kh¶
n¨ng t¹o vèn ®Ó c¶i thiÖn cuéc sèng vµ ®æi míi c«ng nghÖ, chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ.
Theo kinh nghiÖm cña çc n−íc ASEAN trong nhiÒu thËp niªn qua, sè c«ng ¨n viÖc
163
lµm t¹i thµnh phè chØ t¨ng tíi møc 5% n¨m, nÕu kh«ng cã sù dÞch chuyÓn c¬ cÊu kinh
tÕ n«ng th«n, d©n nghÌo n«ng th«n khã cã thÓ mong ®îi mét sù c¶i thiÖn nµo ®ã vÒ
kinh tÕ. Khi d©n sè n«ng th«n kh«ng ngõng t¨ng, sè lao ®éng d− thõa sÏ ®æ x« vÒ
thµnh phè t×m cuéc sèng Êm no h¬n. Thùc tÕ ®· x¶y ra viÖc di d©n tù do, víi nh÷ng
khu nhµ æ chuét, « nhiÔm, tÖ n¹n x· héi cao... §©y kh«ng ph¶i lµ m« h×nh ph¸t triÓn
cho chóng ta.
§¶ng vµ Nhµ n−íc ®· khëi x−íng c«ng nghiÖp hãa n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n.
ChÝnh phñ ®· ®Ò ra ch−¬ng tr×nh xãa ®ãi gi¶m nghÌo, Bé GTVT ®· nhiÒu n¨m hç trî
vèn, kü thuËt vµ cã chÝnh s¸ch h÷u hiÖu cho viÖc ph¸t triÓn kÕt cÊu h¹ tÇng GTVT.
Trong nhiÒu n¨m qua víi chÝnh s¸ch ®æi míi n«ng nghiÖp ph¸t triÓn æn ®Þnh vµ t−¬ng
®èi toµn diÖn víi nhÞp ®é t¨ng tr−ëng liªn tôc 4,8% GDP. Muèn ph¸t triÓn kinh tÕ vµ
æn ®Þnh x· héi ph¶i ph¸t triÓn n«ng th«n, lÊy s¶n xuÊt n«ng nghiÖp kÕt hîp víi xuÊt
khÈu lµm mÆt trËn hµng ®Çu v× nã cã t¸c dông lµm cho t×nh h×nh chÝnh trÞ æn ®Þnh, nÒn
kinh tÕ khëi s¾c. Tuy hiÖn nay n«ng nghiÖp chØ chiÕm 36% thu nhËp quèc d©n. ë çc
n−íc ph¸t triÓn th«ng th−êng n«ng nghiÖp chØ chiÕm kho¶ng 5 ÷ 6%.
Muèn ®¹t ®−îc tr×nh ®é mét n−íc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn viÖc ®Çu tiªn ph¶i
quan t©m nh÷ng vÊn ®Ò sau:
- VÒ ph−¬ng diÖn qu¶n lý vÜ m«, çc chÝnh s¸ch cÇn xö lý tæng thÓ vµ hîp lý mèi
quan hÖ gi÷a n«ng th«n vµ thµnh thÞ. ¦u tiªn çc ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn kÕt cÊu
h¹ tÇng n«ng th«n, gi¸o dôc, y tÕ vµ ph¸t triÓn c«ng nghiÖp vµ dÞch vô n«ng th«n
bao gåm:
+ Ph¸t triÓn chÕ biÕn n«ng s¶n;
+ Ph¸t triÓn c«ng nghiÖp vµ tiÓu thñ c«ng nghiÖp quy m« nhá;
+ Ph¸t triÓn vËt liÖu x©y dùng vµ xÝ nghiÖp quy m« võa vµ nhá;
+ Ph¸t triÓn m¹nh ngµnh dÞch vô...
- §Ó hç trî ph¸t triÓn n«ng th«n cÇn çc gi¶i ph¸p nh−:
+ Quy ho¹ch b¶o vÖ m«i tr−êng, canh t¸c, s¶n xuÊt theo sè l−îng, chÊt l−îng vµ
chñng lo¹i cã quy ho¹ch tr¸nh tù ph¸t. §Ó thiÕt lËp mèi quan hÖ hîp t¸c chÆt chÏ
h¬n n÷a gi÷a hé n«ng d©n víi çc doanh nghiÖp ph©n phèi vµ chÕ biÕn s¶n phÈm
n«ng nghiÖp. N«ng d©n nªn mua cæ phÇn cña nh÷ng nhµ m¸y, xÝ nghiÖp ph©n
phèi hoÆc sö dông nguyªn liÖu vµ s¶n phÈm cña hä. BiÕn ng−êi n«ng d©n trë
thµnh ng−êi chñ cña nh÷ng doanh nghiÖp nµy, g¾n chÆt h¬n n÷a quyÒn lîi, nghÜa
vô vµ sù rñi ro cña çc bªn vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, s¶n phÈm n«ng
nghiÖp. Nhµ n−íc cÇn x©y dùng chÝnh s¸ch h÷u hiÖu n¨ng ®éng trong tû gi¸ hµng
n«ng nghiÖp víi hµng c«ng nghiÖp chÝnh lµ hç trî x©y dùng kÕt cÊu h¹ tÇng g¾n
víi ®« thÞ hãa n«ng th«n.
+ Muèn ®¹t ®−îc tr×nh ®é mét n−íc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn cÇn ph¶i quy ho¹ch
theo h−íng ®« thÞ hãa n«ng th«n.
+ Quy ho¹ch ph¸t triÓn m¹ng l−íi ®« thÞ hãa nhá vµ võa, çc thÞ trÊn, thÞ tø vµ
trung t©m dÞch vô n«ng th«n hay çc côm kinh tÕ - kü thuËt lµm hËu thuÉn thóc
®Èy s¶n xuÊt, t¹o thªm viÖc lµm vµ c¶i thiÖn ®êi sèng x· héi n«ng th«n.
+ Tõng b−íc x©y dùng, n©ng cÊp c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ x· héi ®i ®«i víi viÖc c¶i t¹o
çc lµng xãm truyÒn thèng ®Ó ®¹t ®−îc ®Ých cuèi cïng lµ c«ng nghiÖp hãa n«ng
nghiÖp vµ n«ng th«n chÊt l−îng cuéc sèng ë n«ng th«n kh«ng nh÷ng ngang b»ng
®« thÞ mµ thËm chÝ cßn cã mÆt cao h¬n do cã kh«ng khÝ trong lµnh vµ thiªn nhiªn
t−¬i ®Ñp.
6.2.1.2. Ph−¬ng h−íng ph¸t triÓn giao th«ng n«ng th«n ®Õn n¨m 2020
Nh»m lµm tèt vai trß trung t©m hÖ thèng c¬ së vËt chÊt kü thuËt h¹ tÇng cña toµn
x· héi, ®¸p øng yªu cÇu giao th«ng kÞp thêi th«ng suèt vµ an toµn, trong 20 n¨m tíi cè
g¾ng kh¾c phôc t×nh tr¹ng ®øt qu·ng cßn l¹i cña hÖ thèng giao th«ng. T¹o thÕ liªn
hoµn, liªn kÕt gi÷a çc vïng kinh tÕ, gi÷a thµnh phè vµ n«ng th«n, gi÷a ®ång b»ng vµ
miÒn nói. CÇn −u tiªn çc vïng träng ®iÓm nh− miÒn nói phÝa B¾c, T©y Nguyªn, ®ång
b»ng S«ng Cöu Long vµ mét sè vïng cßn nghÌo ë miÒn Trung.
Riªng ®èi víi ngµnh ®−êng bé, trong nhiÒu thËp kû tíi vÉn sÏ lµ ngµnh vËn t¶i
mang tÝnh x· héi phæ biÕn nhÊt ®Õn ®−îc mäi vïng l·nh thæ. Lµ lo¹i h×nh giao th«ng
chñ yÕu cña vïng n«ng th«n n−íc ta. Lµ m¹ch m¸u nèi liÒn çc thµnh phè víi n«ng
th«n, tíi tõng huyÖn, tõng x· vµ tõng nhµ. Lµ con ®−êng tham gia vµo mäi ho¹t ®éng
kinh tÕ - x· héi. Kh«ng thÓ ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ n©ng cao ®êi sèng nÕu thiÕu çc con
®−êng th«ng suèt c¶ bèn mïa.
VÒ c¬ b¶n, hÖ thèng ®−êng bé vïng n«ng th«n ViÖt Nam bao gåm m¹ng l−íi
®−êng x· ®· ®−îc h×nh thµnh vµ ph©n bæ kh¸ hµi hßa trªn b×nh diÖn chung. Tuy nhiªn,
vÒ mËt ®é cßn ch−a ®ång ®Òu. ChÊt l−îng çc con ®−êng cßn ë møc rÊt thÊp c¶n trë
kh¶ n¨ng th«ng xe. Çc tån t¹i nµy ®· c¶n trë sù ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ l−u th«ng hµng
hãa. MËt ®é chung m¹ng l−íi ®−êng giao th«ng (tõ x· lé ®Õn quèc lé) toµn quèc lµ
0,32 km/km2.
Theo kÕt qu¶ nghiªn cøu cña Bé GTVT, t−¬ng quan gi÷a sù ph¸t triÓn kinh tÕ çc
vïng vµ t¨ng tr−ëng GDP t−¬ng øng víi møc ®é ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng giao th«ng
vËn t¶i. Çc tÝnh to¸n cho thÊy víi tèc ®é t¨ng tr−ëng GDP 8% th× møc t¨ng tr−ëng
khèi l−îng hµng hãa vËn t¶i ®−êng bé sÏ b»ng tõ 0,9 ÷ 1,25 lÇn møc t¨ng tr−ëng GDP.
Do ®ã cã thÓ dù tÝnh khèi l−îng vËn chuyÓn. Trong giai ®o¹n 1996 - 2000 tèc ®é t¨ng
tr−ëng GDP ë çc vïng n«ng th«n sÏ lµ 4 ÷ 6%. Tõ 2001 - 2010 GDP sÏ lµ 7 ÷ 12%.
Tuy m¹ng l−íi giao th«ng ®−êng bé vµ hÖ thèng ®−êng n«ng th«n ë n−íc ta
trong nh÷ng n¨m qua ®· ®−îc chó ý ph¸t triÓn vµ n©ng cÊp nh−ng vÉn cïng chung t×nh
tr¹ng nh− trong toµn quèc lµ mÆt ®−êng xe ch¹y rÊt hÑp, chÊt l−îng cßn qu¸ thÊp.
Víi hÖ thèng n«ng th«n cßn tån t¹i tíi 80% lµ ®−êng ®Êt vµ cÊp phèi.
165
Môc tiªu phÊn ®Êu ®Õn n¨m 2020 lµ ph¶i ph¸t triÓn m¹nh h¬n n÷a m¹ng l−íi
GTNT, më réng lßng ®−êng ®Ó th«ng xe c¬ giíi ®Õn tÊt c¶ çc lµng x· vµ sö dông ®−îc
trong mäi thêi tiÕt. §Ó thùc hiÖn ®−îc môc tiªu nµy Bé GTVT ®· chØ ®¹o çc ®Þa
ph−¬ng cÇn x©y dùng quy ho¹ch vµ giíi thiÖu nhiÒu dù ¸n ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng
n«ng th«n ®Ó huy ®éng sù tham gia cña céng ®ång d©n c− cïng víi sù hç trî cña
Nhµ n−íc còng nh− cña çc tæ chøc Quèc tÕ. §Õn nay nhiÒu dù ¸n ®· ®−îc triÓn khai
réng kh¾p toµn quèc.
§Ó ®ãn thêi c¬ vµ thóc ®Èy nhanh xu h−íng ph¸t triÓn trªn, cã nhiÒu c«ng viÖc
®−îc lµm ngay nh−:
- So¸t xÐt l¹i vµ lµm ngay quy ho¹ch giao th«ng tõ tØnh xuèng huyÖn, x·, lµng xãm.
X¸c ®Þnh nh÷ng khu vùc cÇn −u tiªn ®Çu t− (vïng giµu tiÒm n¨ng ph¸t triÓn kinh tÕ,
du lÞch, dÞch vô, th−¬ng m¹i, c«ng nghiÖp vµ vïng nghÌo...) nh»m t¹o tiÒm lùc
chÝnh, thóc ®Èy hç trî çc vïng xung quanh;
- Nghiªn cøu bæ sung çc tiªu chuÈn kü thuËt ®−êng n«ng th«n, ®ång bé víi chñ
tr−¬ng x©y dùng nhµ ë dù phßng ®Êt ph¸t triÓn cho çc tuyÕn ®−êng trôc th«n xãm,
tr¸nh ph¶i ph¸ dì c«ng tr×nh g©y khã kh¨n l·ng phÝ tµi s¶n cña nh©n d©n;
- Nghiªn cøu øng dông chuyÓn giao c«ng nghÖ x©y dùng çc lo¹i mÆt ®−êng sö dông
vËt liÖu ®Þa ph−¬ng, ®µo t¹o h−íng dÉn kü thuËt thi c«ng vµ b¶o d−ìng qu¶n lý
®−êng s¸ cho çn bé c¬ së;
- T¨ng c−êng gi¸o dôc n©ng cao d©n trÝ ý thøc céng ®ång, thÊm nhuÇn ph−¬ng ch©m
"Nhµ n−íc nh©n d©n cïng lµm" vµ "x· héi hãa trong viÖc huy ®éng vèn ®Çu t− x©y
dùng kÕt cÊu h¹ tÇng". Muèn lµm ®−îc ®iÒu ®ã, viÖc phæ cËp réng r·i çc tµi liÖu kü
thuËt vÒ GTNT cho çc tÇng líp nh©n d©n hiÓu ®Ó vËn dông lµ ®ßi hái cÊp thiÕt.
Riªng trong lÜnh vùc giao th«ng n«ng th«n ph¶i thùc hiÖn ph−¬ng ch©m "D©n
lµm lµ chÝnh, Nhµ n−íc hç trî".
6.2.1.3. MËt ®é m¹ng l−íi ®−êng giao th«ng n«ng th«n
§−êng giao th«ng n«ng th«n lµ cÇu nèi, lµ ph−¬ng tiÖn ®Ó di chuyÓn, ho¹t ®éng
cña 3/4 d©n sè vµ hµng hãa c¶ n−íc. V× vËy, c¶i thiÖn chÊt l−îng ®−êng s¸ n«ng th«n
®· trë thµnh môc tiªu −u tiªn sè mét trong chiÕn l−îc ph¸t triÓn n«ng th«n cña §¶ng vµ
Nhµ n−íc. §iÒu ®ã phï hîp víi xu h−íng ph¸t triÓn cña tÊt c¶ çc n−íc ®i lªn tõ n«ng
nghiÖp nh− n−íc ta. "Khi mét con ®−êng mßn ë n«ng th«n ®−îc më réng, c¶i t¹o thµnh
mét con ®−êng tèt lµ mét nguån cña c¶i, lµ ph−¬ng tiÖn phôc vô cho thÞ tr−êng, lµ cöa
më cho çc ngµnh c«ng nghiÖp, dÞch vô...". Khi mét con ®−êng ®−îc x©y dùng, kh«ng
nh÷ng cã t¸c dông nh− nhËn ®Þnh trªn mµ cßn lµ nguån ®Çu t− gi¸n tiÕp cña ®Þa ph−¬ng
lµm cho ®Êt ®ai däc hai bªn ®−êng gi¸ trÞ t¨ng lªn nhiÒu so víi tr−íc khi cã tuyÕn ®−êng.
MËt ®é m¹ng l−íi ®−êng trong mét khu vùc, mét vïng kh«ng chØ nãi lªn møc ®é
ph¸t triÓn giao th«ng cña vïng ®ã mµ cßn thÓ hiÖn møc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi
còng nh− møc sèng cña ng−êi d©n trong vïng ®ã. Do ®ã khi x¸c ®Þnh mËt ®é m¹ng
l−íi ®−êng ph¶i rÊt thËn träng v× nÕu chØ tiªu nµy thÊp sÏ ¶nh h−ëng ®Õn sù ph¸t triÓn
cña vïng, nÕu cao qu¸ sÏ g©y ra kh«ng cÇn thiÕt, v× vèn ®Çu t− x©y dùng ®−êng rÊt lín.
6.2.1.3.1. MËt ®é m¹ng l−íi cña mét sè n−íc §«ng Nam ¸

Çc n−íc §«ng Nam ¸ cã chung ®Æc ®iÓm: §Òu lµ çc n−íc n«ng nghiÖp ®ang
ph¸t triÓn, cã xÊp xØ 80% d©n sè sèng vµ lµm viÖc ë n«ng th«n. Çc khu vùc n«ng th«n
phÇn lín ë trong t×nh tr¹ng nghÌo nµn vµ l¹c hËu. Giao th«ng néi vïng chñ yÕu thùc
hiÖn trªn ®−êng bé. V× vËy, viÖc ph¸t triÓn hÖ thèng ®−êng bé lu«n lu«n lµ môc tiªu
hµng ®Çu cña çc kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi.
ChØ tiªu mËt ®é ®−êng km/km2 vµ km/1000 d©n c− ®−îc coi lµ mét trong nh÷ng
chØ sè quan träng trong viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi.
B¶ng 6.1: MËt ®é ®−êng çc n−íc §«ng Nam ¸
DiÖn tÝch D©n sè ChiÒu dµi MËt ®é ®−êng

Tªn n−íc
(103km2) (106 ng) m¹ng ®−êng (km) km/km2 km/1000 d©n
Trung Quèc 9.561 1.029,2 915.100 0,10 0,89
Indonesia 1.919 158,9 201.300 0,11 1,27
Hµn Quèc 98 40,1 54.000 0,55 1,35
Malaysia 330 15,3 45.000 0,14 2,94
Philippines 300 53,4 155.669 0,52 2,92
Th¸i Lan 542 56,7 150.000 0,29 0,65
Bangladesh 144 98,1 15.000 0,10 0,15
Burma 677 36,1 27.983 0,41 0,77
Ên §é 3.288 749,2 1.500.000 0,46 2,00
Nepal 141 16,1 7.150 0,05 0,44
Pakistan 804 92,4 107.673 0,13 1,17
Srilanka 66 15,9 25.500 0,39 1,60
ViÖt Nam 330 100.048 0,32 1,6
Nguån: WB
6.2.1.3.2. MËt ®é m¹ng l−íi ®−êng n«ng th«n çc vïng trong n−íc
§−êng giao th«ng n«ng th«n bao gåm çc tuyÕn ®−êng huyÖn, liªn x·, ®−êng
lµng, ®−êng liªn th«n, liªn Êp, ngâ xãm vµ ®−êng ra ®ång ruéng. NÕu chØ tÝnh riªng
®−êng « t« ch¹y ®−îc bao gåm:
- §−êng huyÖn: 24.625 km;
- §−êng lµng, x·: 84.704 km (trong ®ã ®−êng x· 46.910 km);
NÕu tÝnh thªm ®−êng th«n Êp, ®−êng ra ®ång ruéng xe « t« nhÑ cã thÓ ch¹y
®−îc, cã thÓ thªm gÇn mét v¹n km (9.224 km).
167
B¶ng 6.2: MËt ®é ®−êng n«ng th«n ph©n bæ theo vïng
MËt ®é
Vïng Ghi chó
2
km/km km/1000 ng
MiÒn nói Trung du B¾c Bé 0,12 1,60
§ång b»ng B¾c Bé 1,19 2,00
Khu Bèn cò 0,35 2,00
Ven biÓn miÒn Trung 0,11 - 0,24 1,38 - 2,42 Mét sè tØnh
T©y Nguyªn 0,08 - 0,17 1,50 - 2,50 Mét sè tØnh
§«ng Nam Bé 0,89 1,24
§ång b»ng s«ng Cöu Long 0,15 0,47 §−êng thñy tiÖn lîi
Nguån: ViÖn quy ho¹ch giao th«ng, 1997.
Qua b¶ng tæng hîp trªn cho thÊy:

- Vïng ®ång b»ng B¾c Bé cã lîi thÕ h¬n c¶ vÒ giao th«ng. MËt ®é m¹ng l−íi ®−êng ë
®ång b»ng B¾c Bé dÉn ®Çu toµn quèc. Vïng ®ång b»ng s«ng Cöu Long th−êng hay
bÞ ngËp lò cÇn quy ho¹ch côm d©n c− tËp trung theo tõng x· g¾n liÒn víi tËp qu¸n
sinh ho¹t nªn quy ho¹ch kho¶ng tõ 2000 ÷ 5000 ng−êi. KÕt hîp giao th«ng thñy bé,
çc ®−êng GTNT chÝnh, ®−îc t«n cao nÒn vµ trång c©y xanh. H×nh thµnh hÖ thèng
giao th«ng thñy bé, t−¬ng ®èi hoµn chØnh. HÖ thèng GTVT ®ã kh«ng ®−îc t¹o
thµnh vËt c¶n mµ ph¶i lµm cho n−íc lò rót nhanh. CÇn nghiªn cøu x©y dùng ®ñ cÇu
cèng ®−êng ngÇm theo h−íng tho¸t lò. Tuy mËt ®é ®−êng bé thÊp h¬n c¶ miÒn nói
vµ trung du B¾c Bé, song bï l¹i cã mét m¹ng l−íi ®−êng s«ng vµ kªnh r¹ch dµy ®Æc
rÊt thuËn lîi ®i l¹i vµ vËn chuyÓn hµng hãa.
- Vïng T©y Nguyªn miÒn nói phÝa B¾c, miÒn Trung giµu tiÒm n¨ng kinh tÕ nh−ng
do cßn h¹n chÕ vÒ ®−êng s¸, giao th«ng vËn chuyÓn khã kh¨n nªn vÉn ch−a ph¸t
triÓn m¹nh.
6.2.1.3.3. MËt ®é ®−êng hîp lý trong giai ®o¹n 2000 - 2020
Do nhu cÇu vÒ giao th«ng cïng víi sù gia t¨ng cña s¶n xuÊt vµ giao l−u x· héi,
mËt ®é ®−êng n«ng th«n ngµy cµng cao. Theo tµi liÖu tæng kÕt vÒ mËt ®é giao th«ng
mét sè huyÖn trong çc vïng kh¸c nhau tõ ®ã kiÕn nghÞ trong giai ®o¹n quy ho¹ch
(1998 - 2020) nªn lÊy mËt ®é ®−êng n«ng th«n tõ 1,5 ®Õn 2 km/km2 lµ hîp lý. VÒ mÆt
h×nh häc mµ xÐt, nÕu trªn 1 km2 cã 2 km ®−êng giao th«ng cã kh¶ n¨ng th«ng xe trong
mäi thêi tiÕt th× mét hé gia ®×nh ë xa nhÊt còng chØ çch ®−êng xe ch¹y cã 500 m,
kho¶ng çch b×nh qu©n tíi ®−êng giao th«ng c¬ giíi lµ 250 m. §©y lµ kho¶ng çch võa
ph¶i, ch−a ph¶i lµ lý t−ëng nh−ng hiÖn thùc vµ phï hîp víi tèc ®é ph¸t triÓn n«ng th«n
vïng kinh tÕ träng ®iÓm.
Trong çc khu d©n c− lµng x· tËp trung, çc thÞ trÊn huyÖn lþ, çc trung t©m
n«ng th«n, mËt ®é ®−êng « t« nªn tõ 3 ®Õn 4 km/km2, t−¬ng ®−¬ng víi mËt ®é ®−êng
çc vïng ven ®« hiÖn nay. §Ó ®¹t chØ tiªu mËt ®é ®−êng nh− vËy, cÇn cã kÕ ho¹ch më
réng çc tuyÕn ®−êng trôc lµng x·, th«n cho xe c¬ giíi l−u th«ng ®−îc. §iÒu nµy ®· trë
thµnh nhu cÇu mµ nh©n d©n vµ chÝnh quyÒn nhiÒu x· ®ang t×m çch thùc hiÖn.
6.2.2. ChiÒu réng l−u kh«ng cña çc con ®−êng
Vïng ®ång b»ng n−íc ta cã ®Æc tÝnh næi bËt sau:
- §Þa h×nh b»ng ph¼ng, lµng xãm h×nh thµnh tõ l©u ®êi cïng víi viÖc ®Þnh canh lóa
n−íc vµ sù ®Þnh c− cña ng−êi ViÖt;
- Vïng ®ång b»ng B¾c Bé, mËt ®é d©n c− dµy ®Æc nhÊt trong çc vïng n«ng th«n
n−íc ta, diÖn tÝch ®Êt ë b×nh qu©n thÊp nhÊt;
- Çc lµng quª truyÒn thèng ®Êt chËt, ng−êi ®«ng ®ang cã nhiÒu vÊn ®Ò bøc xóc vÒ
giao th«ng, ®iÒu kiÖn ¨n ë vµ vÖ sinh m«i tr−êng cÇn ®−îc gi¶i quyÕt.
Trong khu vùc ®« thÞ, ng−êi ta dïng "chØ giíi ®−êng ®á" ®Ó giíi h¹n ph¹m vi x©y
dùng c«ng tr×nh kh«ng ®−îc x©m ph¹m vµo gi¶i ®Êt dµnh riªng cho tuyÕn ®−êng.
ChiÒu réng ®−êng ®á bao gåm chiÒu réng lßng ®−êng giao th«ng, vØa hÌ (nÕu cã),
c©y xanh, cèng r·nh tho¸t n−íc, hµnh lang kü thuËt næi vµ ngÇm, ®Êt dù tr÷ më réng
®−êng khi cÇn thiÕt... §−êng s¸ n«ng th«n tõ tr−íc tíi nay míi ®¬n gi¶n chØ gåm cã
hai phÇn lµ lßng ®−êng vµ lÒ (vai) ®−êng. Ngµy x−a con ®−êng chØ ®¬n thuÇn ®Ó ®i bé.
Thêi Hîp t¸c x· n«ng nghiÖp, xe c¶i tiÕn vµo ®−îc s©n kho, s©n nhµ. TiÕp ®Õn thêi
"Kho¸n 10" vµ kinh tÕ hé gia ®×nh trong c¬ chÕ thÞ tr−êng ngµy nay, kh«ng chØ ®Ó xe
c¶i tiÕn, xe m¸y vµo ®−îc tõng nhµ mµ cßn ®Ó vËn hµnh m¸y kÐo, xe « t« vËn t¶i lo¹i
nhá, lo¹i trung... Tõ n¨m 1990 trë l¹i ®©y sè hé gia ®×nh cã xe c¬ giíi ngµy cµng t¨ng,
nhÊt lµ ë nh÷ng vïng cã sù chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ m¹nh mÏ, x· Kinh M«n huyÖn
Kim M«n cã tíi 70 chiÕc xe C«ng N«ng do cã nghÒ nung v«i thñ c«ng, x· Trai Trang
huyÖn Mü V¨n, H−ng Yªn lµm dÞch vô chuyªn chë g¹o, ®· cã tíi 170 xe « t« t¶i
t− nh©n...
Ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr−êng ®· h×nh thµnh nhiÒu trung t©m dÞch vô s¶n xuÊt,
th−¬ng m¹i, çc nghÒ truyÒn thèng ®−îc kh«i phôc vµ ph¸t triÓn m¹nh nªn yªu cÇu vÒ
giao th«ng vËn t¶i ngµy cµng gia t¨ng. T¶i träng xe thùc tÕ ®· cao h¬n nhiÒu so víi quy
®Þnh trong quy tr×nh thiÕt kÕ ®−êng GTNT 229 - TCN - 40 - 92, mÆt ®−êng kh«ng ®¸p
øng yªu cÇu khai th¸c.
NhiÒu lµng nghÒ truyÒn thèng, nhiÒu x· gÇn kÒ çc trôc giao th«ng lín, ®· cã
nhiÒu hé gia ®×nh lµm dÞch vô vËn chuyÓn hµnh kh¸ch vµ hµng hãa. Thay dÇn nh÷ng
chiÕc xe c«ng n«ng hay çc lo¹i xe ch¾p v¸ tù t¹o, lµ nh÷ng chiÕc xe « t« t¶i ®êi míi
gän nhÑ c¬ ®éng trªn mäi ®Þa h×nh. §−êng lµng ngâ xãm cÇn ®−îc më réng ®Ó xe c¬
giíi cã thÓ vµo ®−îc tËn nhµ. Xu thÕ ph¸t triÓn tÊt yÕu cña thêi ®¹i mµ n−íc ta sÏ héi
nhËp víi khu vùc vµ thÕ giíi.
169
Do s¶n xuÊt, th−¬ng m¹i, dÞch vô ph¸t triÓn, nhu cÇu giao l−u ®i l¹i sÏ t¨ng
nhanh. MÆt kh¸c do ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr−êng, cÊu tróc lµng xãm khÐp kÝn tr−íc ®©y
®· thùc sù trë ng¹i cho viÖc vËn t¶i, giao l−u, tiÕp cËn. Bëi mçi th¸ng trung b×nh vËn
chuyÓn ®i vµ ®Õn cho ho¹t ®éng sinh ho¹t cña mçi ng−êi lµ trªn 50 kg. NhiÒu hé gia
®×nh ®· t×m çch dùng nhµ míi kÒ liÒn çc trôc giao th«ng chÝnh ®Ó lµm dÞch vô. Çc
®iÓm d©n c− tù ph¸t theo d¹ng tuyÕn nµy g©y trë ng¹i cho sù l−u th«ng xe cé trªn
®−êng. Song mÆt kh¸c, hiÖn t−îng nµy còng chøng tá sù thuËn tiÖn giao th«ng ®· trë
thµnh mét yÕu tè hµng ®Çu cña viÖc lùa chän n¬i ë. §−êng s¸ hÑp, xe c¬ giíi kh«ng
l−u th«ng ®−îc ®· c¶n trë sù ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ tiÕp cËn thÞ tr−êng. ViÖc më réng
çc con ®−êng néi bé trong çc ®iÓm d©n c− n«ng th«n ®· trë thµnh nhu cÇu cÇn thiÕt.
N¨m 1995, mét sè n¬i nh×n xa tr«ng réng h¬n nh− x· Phñ Lç huyÖn Sãc S¬n
Hµ Néi, nh©n d©n ®· gãp 1,3 tû ®ång ®Ó lµm ®−êng. §−êng lµng ngâ xãm ®Òu réng tõ
5 ÷ 7 m. Çc hé gia ®×nh thÊy viÖc më réng ®−êng nh− vËy cã lîi lµm t¨ng gi¸ trÞ tµi
s¶n nhµ ë vµ ®Êt ®ai nªn b¶o nhau hiÕn ®Êt, ph¸ bít nhµ ®Ó níi réng ®−êng. Sau khi më
mang hÖ thèng giao th«ng néi bé, ®· biÕn ®æi çc nhµ trong ngâ xãm thµnh nhµ mÆt
®−êng, tõng b−íc h×nh thµnh hÖ thèng thÞ tr−êng vµ m¹ng l−íi liªn kÕt néi vïng.
Kho¶ng çch l−u kh«ng cña con ®−êng n«ng th«n ngµy nay lµ vÊn ®Ò cÇn ®−îc
xem xÐt. Theo quy chuÈn x©y dùng cña n−íc ta, ph¹m vi b¶o vÖ c«ng tr×nh kü thuËt
ph¶i phï hîp víi h×nh 6.1:a, b. D¶i ®Êt dµnh cho con ®−êng kh«ng chØ riªng cho giao
th«ng mµ cßn lµ hµnh lang ®Ó bè trÝ trång hai hµng c©y xanh bè trÝ cèng r·nh tho¸t
n−íc, thñy lîi, ®−êng èng cÊp n−íc s¹ch, m«i tr−êng sinh th¸i c¶nh quanh khu vùc,
®−êng d©y dÉn ®iÖn vµ th«ng tin vµ çc vÊn ®Ò kh¸c. ViÖc quy ®Þnh chiÒu réng l−u
kh«ng hîp lý cho ®−êng s¸ trong çc ®iÓm d©n c− n«ng th«n, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi
cho sù ph¸t triÓn theo h−íng ®« thÞ hãa; gi¶m ®−îc nh÷ng l·ng phÝ kh«ng ®¸ng cã.
Trong t−¬ng lai gÇn, bé mÆt lµng xãm kh«ng thua kÐm çc khu nhµ ë trong thÞ trÊn,
gãp phÇn n©ng cao d©n trÝ cho n«ng th«n.
ViÖc x¸c ®Þnh chiÒu réng l−u kh«ng hîp lý cho çc con ®−êng n«ng th«n,
®Æc biÖt lµ ®−êng lµng x· sÏ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc ®« thÞ hãa, gi¶m viÖc l·ng
phÝ kh«ng ®¸ng cã do ph¶i ph¸ dì nhµ cöa khi cÇn më réng ®−êng, sao cho viÖc l−u
kh«ng xe c¬ giíi tíi tÊt c¶ çc ®iÓm d©n c− n«ng th«n cã thÓ thùc hiÖn ®−îc.
Tr−íc ®©y, viÖc tho¸t n−íc bÈn sinh ho¹t kh«ng thµnh nhu cÇu, v× khi dùng nhµ
ng−êi ta th−êng ®µo ao v−ît thæ. N−íc m−a vµ n−íc th¶i tù ch¶y qua v−ên xuèng ao,
lµ nguån n−íc dù tr÷ ®Ó t−íi rau, th¶ bÌo vµ nu«i ç. Ngµy nay do d©n sè t¨ng, viÖc
t¸ch hé lµ mét nhu cÇu cña mäi gia ®×nh, trong khi ®Êt thæ c− cã h¹n. Çc hå ao, v−ên
rau vµ c©y ¨n qu¶ trong lµng ngµy cµng bÞ thu hÑp, nh−êng chç cho çc ng«i nhµ mäc
thªm lªn. ThËm chÝ nhiÒu lµng ®· kh«ng cßn lÊy mét m¶nh v−ên, mét çi ao trong
th«n xãm. §Êt thæ c− cña hé bè mÑ bÞ chia nhá cho çc hé con çi lµm thªm nhµ.
MËt ®é x©y dùng kh«ng kÐm g× ®« thÞ. C©y xanh trong lµng quª còng ®· trë thµnh hiÖn
t−îng khan hiÕm. N−íc th¶i tõ çc nhµ ch¶y trµn trªn ®−êng lµng ngâ xãm, ph¸ háng
mÆt ®−êng, g©y dÞch bÖnh vµ mÊt vÖ sinh.
V× vËy chiÒu réng hµnh lang ®−êng n«ng th«n cÇn ®−îc nghiªn cøu x¸c ®Þnh sao
cho ®¸p øng ®−îc nhu cÇu giao th«ng l¹i ®¶m b¶o yªu cÇu lµ hµnh lang kü thuËt trong
khu d©n c− ®ång thêi tiÕt kiÖm ®Êt tèi ®a.
a. §−êng cÊp huyÖn
§−êng cÊp huyÖn lµ çc tuyÕn ®−êng liªn x·, ®−êng nèi çc trung t©m lµng x·
víi thÞ trÊn huyÖn lþ. Theo ph©n cÊp cña Bé GTVT, thuéc ®−êng cÊp VI, cã chiÒu réng
nÒn 6,0 m mÆt ®−êng 3,5 m (thiÕt kÕ cho mét lµn xe). MÆt ®−êng mét lµn xe kh«ng
cßn phï hîp víi nhu cÇu ph¸t triÓn giao th«ng vËn t¶i hiÖn nay, víi xu thÕ xe c¬ giíi
ngµy cµng ®−îc sö dông réng r·i, ®· vµ sÏ trë thµnh phæ biÕn. V× vËy, çc tuyÕn ®−êng
huyÖn cÇn ®−îc thiÕt kÕ víi chiÒu réng tèi thiÓu 2 lµn xe (3 m × 2); ®−êng ®i qua khu
d©n c− ®«ng d©n, chiÒu réng lÒ ph¶i tháa m·n nhu cÇu bè trÝ mét hµng cét ®iÖn,
kho¶ng trèng dµnh cho ®i bé, r·nh tho¸t n−íc vµ nÕu cã thÓ ®ñ ®Êt cho 2 hµng c©y
xanh, nªn lÒ ®−êng mçi bªn tèi thiÓu ph¶i lµ 3 m. Quy ho¹ch chiÒu réng hµnh lang
®−êng tèi thiÓu lµ 12 m (h×nh 6.1a).
b. §−êng trôc lµng x·
Çc lµng quª truyÒn thèng th−êng chØ cã mét tuyÕn ®−êng trôc ch¹y xuyªn suèt
lµng, b¾t ®Çu tõ cæng lµng, nèi víi ®−êng "çi quan" (®−êng cÊp huyÖn hay tØnh). Tõ con
®−êng x−¬ng sèng nµy, çc ®−êng ngâ xãm nh− nh÷ng x−¬ng ç nèi vµo. Con ®−êng
lµng v× vËy lµ tuyÕn ®−êng ®éc ®¹o chøng kiÕn bao ®æi thay qua çc thêi ®¹i. X−a kia
nã chØ ®Ó ®i bé vµ ®i xe ®¹p. Thêi tæ ®æi c«ng råi hîp t¸c x· n«ng nghiÖp, con ®−êng
lµng thªm mét chøc n¨ng phôc vô xe c¶i tiÕn. Ngµy nay, nhiÒu hé n«ng d©n ®· mua ®−îc
« t« vËn t¶i. Vµ råi ®©y, chiÕc xe « t« sÏ trë thµnh phæ biÕn ë çc lµng quª giµu tiÒm
n¨ng c«ng nghiÖp hãa. ¤ t« vµ m¸y kÐo sÏ phæ biÕn nh− nh÷ng chiÕc xe m¸y hiÖn nay.
Con ®−êng lµng hiÖn ®· thùc sù cÇn ®−îc c¶i t¹o cho phï hîp víi chøc n¨ng giao th«ng,
hµnh lang cÊp tho¸t n−íc, cÊp ®iÖn, th«ng tho¸ng vµ lµm ®Ñp cho khu vùc n«ng th«n míi.
ChiÒu réng mÆt ®−êng ®ñ cho hai lµn xe víi ®Æt cét ®iÖn, èng cÊp n−íc côc bé... tèi
thiÓu lµ 2,5 m mçi bªn. VËy chiÒu réng l−u kh«ng ®−êng lµng x· tèi thiÓu lµ 10 m.
c. §−êng th«n xãm
§−êng th«n xãm cÇn ®ñ cho mét xe m¸y ch¹y ®ång thêi víi mét xe ®¹p; « t« vµo
®−îc dÔ dµng, cã chç cho mét cét ®iÖn nhá dÉn tíi çc hé, r·nh tho¸t n−íc vµ khi cÇn
cã thÓ më réng lßng ®−êng chót Ýt mµ kh«ng ph¶i ph¸ dì nhµ. KiÕn nghÞ lßng ®−êng
tèi thiÓu réng 3 m, chiÒu réng l−u kh«ng lµ 7 m.
ChiÒu réng l−u kh«ng cña çc con ®−êng n«ng th«n cã t¸c dông chØ ®¹o trong
c«ng t¸c quy ho¹ch x©y dùng çc ®iÓm d©n c− míi còng nh− quy ho¹ch c¶i t¹o çc lµng
quª truyÒn thèng. §−êng n«ng th«n trong thêi ®¹i hiÖn nay ph¶i phôc vô cho viÖc c¬
giíi hãa, hiÖn ®¹i hãa n«ng th«n. Trong çc lµng quª cæ cña n«ng th«n hiÖn ®ang gÆp trë
ng¹i khi çc hé gia ®×nh cã kh¶ n¨ng mua ®−îc xe c¬ giíi ®Ó vËn chuyÓn mµ kh«ng thÓ
nµo ®−a xe vÒ nhµ ®−îc do ®−êng qu¸ hÑp. §· cã n¬i bµ con cïng nhau th−¬ng l−îng
ph¸t bít phÇn phô ®Ó më réng kh«ng gian ®−êng th«n xãm, ch¹y xe vÒ ®Õn nhµ.
171
ViÖc quy ®Þnh l−u kh«ng cña tuyÕn ®−êng lµ ®Ó biÕt ph¹m vi cã thÓ x©y dùng
c«ng tr×nh, tr¸nh viÖc ph¶i ph¸ dì do kh«ng dù kiÕn ®−îc sù ph¸t triÓn giao th«ng.
HiÖn nay, çc ®iÓm d©n c− n«ng th«n truyÒn thèng, mËt ®é x©y dùng cao, thùc tr¹ng
®−êng s¸ qu¸ hÑp, nh−ng quy ®Þnh chiÒu réng l−u kh«ng cña con ®−êng trong tr−êng
hîp nµy vÉn cã t¸c dông chØ ®¹o khi x©y cÊt l¹i nhµ cöa däc con ®−êng.
Cïng víi sù chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång, vËt nu«i, s¶n xuÊt vµ dÞch vô ë n«ng
th«n sÏ ph¸t triÓn mau chãng. Khi thu nhËp cao lªn, nhu cÇu vÒ tiÖn nghi ë sÏ thay ®æi.
Khu vùc n«ng th«n sÏ x©y dùng nhµ ë chñ yÕu theo çch t¨ng mËt ®é kh«ng t¨ng diÖn
tÝch ®Êt thæ c−. Nh− vËy, tÊt yÕu lµ nhµ ph¶i x©y cao 2,3 tÇng. TÇng d−íi chñ yÕu lµ
khu vùc s¶n xuÊt, n¬i ®Ó xe, m¸y, khu phô. Sinh ho¹t gia ®×nh trªn tÇng 2 hay 3. Khi
x©y dùng l¹i nhµ, çn bé ®Þa ph−¬ng cÇn h−íng dÉn d©n ph¶i x©y dùng ngoµi ph¹m vi
l−u kh«ng çc tuyÕn ®−êng, theo quy chuÈn x©y dùng ViÖt Nam " PhÇn II ch−¬ng 6"
quy ho¹ch x©y dùng khu d©n c− n«ng th«n".
12.0 m 8-10 m
ON
3.0 m 6.0 m 3.0 m 1-2.0m 6.0 m 1-2.0m
10.0 m
7-9m
ON
2.5 m 5.0 m 2.5 m
1-2.0 m 5.0 m 1-2.0 m
7.0 m
5 - 7.0 m
ON
2.0 m 3.0 m 2.0 m
1-2.0 m 3.0 m 1-2.0 m
H×nh 6.1: ChiÒu réng l−u kh«ng tèi thiÓu cña ®−êng giao th«ng n«ng th«n
a) §−êng cÊp huyÖn; b) §−êng trôc lµng x·; c) §−êng th«n xãm
6.3. Quy ho¹ch çc yÕu tè c¬ b¶n cña ®−êng giao th«ng
n«ng th«n
6.3.1. Ph©n cÊp, ph©n lo¹i ®−êng « t« theo tiªu chuÈn kü thuËt cña ViÖt Nam
6.3.1.1. Ph©n cÊp ®−êng « t«
C¨n cø vµo l−u l−îng xe tÝnh to¸n (l−u l−îng trung b×nh xe trong mét ngµy
®ªm cña n¨m cuèi cïng trong thêi h¹n t−¬ng lai tÝnh to¸n, thêi h¹n nµy lµ 20 n¨m ®èi
víi viÖc ®Þnh cÊp kü thuËt cña tuyÕn ®−êng). Çc tuyÕn ®−êng « t« chia thµnh s¸u cÊp
kü thuËt vµ ®−êng giao th«ng n«ng th«n chia thµnh 3 lo¹i. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y,
ë n−íc ta, ®· b¾t ®Çu thiÕt kÕ vµ x©y dùng ®−êng cao tèc kh«ng cã giao c¾t cïng møc,
®−êng giao th«ng n«ng th«n ®¶m b¶o giao th«ng liªn tôc, an toµn.
B¶ng 6.3: Ph©n cÊp ®−êng « t«

§−êng quèc lé, tØnh lé §−êng GTNT
CÊp ®−êng
I II III IV V VI A B
L−u l−îng xe tÝnh to¸n 3000 - 1000 - 300 - 50 -
> 6000 <50 << 50 << 50
(xe/ngµy ®ªm) 6000 3000 1000 300
Ghi chó: L−u l−îng xe tÝnh to¸n lµ theo ®¬n vÞ ®Çu xe
6.3.1.2. Ph©n lo¹i ®−êng « t«

b1. Ph©n lo¹i theo tÇm quan träng cña ®−êng, cã thÓ chia thµnh çc lo¹i ®−êng
nh− ë b¶ng 6.3.
b2. Ph©n lo¹i theo cÊp qu¶n lý, cã thÓ chia thµnh çc lo¹i ®−êng: quèc lé, tØnh lé,
huyÖn lé, x· lé vµ ®−êng th«n xãm.
Gi÷a cÊp kü thuËt, cÊp qu¶n lý vµ tÇm quan träng cña ®−êng cã sù liªn quan mËt
thiÕt víi nhau. Çc lo¹i cÊp ®−êng nµy thùc hiÖn chøc n¨ng giao l−u kinh tÕ v¨n hãa - x· héi
gi÷a çc thµnh phè lín tíi çc ®« thÞ võa, thÞ x·, çc vïng n«ng th«n. Th«ng th−êng, cÊp kü
thuËt cµng cao, l−u l−îng xe cµng nhiÒu, th× tÇm quan träng cµng lín, cÊp qu¶n lý cµng
cao. Song ®−êng GTNT chiÕm tû lÖ rÊt cao 74,4% so víi m¹ng l−íi ®−êng toµn quèc.
6.3.2. Tiªu chuÈn kü thuËt chñ yÕu cña ®−êng GTNT

Tiªu chuÈn kü thuËt cña ®−êng phô thuéc vµo cÊp kü thuËt cña nã. Tiªu chuÈn kü
thuËt chñ yÕu cña ®−êng « t« quy ®Þnh nh− trong b¶ng 6.4 theo tiªu chuÈn ®−êng « t«
TCVN 4054-85 vµ tiªu chuÈn thiÕt kÕ ®−êng GTNT 22 TCN-210-92.
Khi chän h−íng tuyÕn ®−êng GTNT cÇn thùc hiÖn mét sè ®iÓm sau:
- CÇn x¸c ®Þnh çc ®iÓm khèng chÕ theo h−íng chung cña tuyÕn: vÞ trÝ cÇu, chç
®−êng giao nhau, ®Þa ®iÓm ®−êng ph¶i ®i qua, chç nèi víi ®−êng chÝnh.
- Khi khèi l−îng c«ng tr×nh kh«ng lín, nªn sö dông tiªu chuÈn kü thuËt t−¬ng ®èi
phï hîp víi ®Þa ph−¬ng.
173
- TiÕt kiÖm sö dông ®Êt, nhÊt lµ ®Êt n«ng nghiÖp, chó ý kÕt hîp giao th«ng víi thñy
lîi vµ giao th«ng ®−êng bé víi giao th«ng ®−êng thñy.
- TuyÕn ®−êng nªn tr¸nh ®i qua khu vùc cã ®iÒu kiÖn ®Þa chÊt xÊu, ®Çm lÇy, çc s«ng,
suèi réng vµ s©u, ®Þa h×nh phøc t¹p cã nh÷ng khóc ngoÆt gÊp, lªn xuèng qu¸ dèc.
- §¶m b¶o liªn hÖ thuËn lîi víi çc ®iÓm tËp trung gi÷a tr−êng häc, y tÕ, nhµ ë, bÕn
xe, bÕn s«ng, bÕn c¶ng, s©n bay, tr¹m tr¹i, c¬ quan hµnh chÝnh, b−u ®iÖn viÔn th«ng
v.v... vµ kh«ng ngËp lôt, lÇy léi trong mïa m−a lò.
- TuyÕn nªn th¼ng, khèi l−îng c«ng tr×nh Ýt, gi¸ thµnh kh«ng cao, chi phÝ duy tu b¶o
d−ìng vÒ sau Ýt. TuyÕn ®−êng ph¶i hßa nhËp víi c¶nh quan vµ sinh th¸i cña ®Þa ph−¬ng.
- §Ó n©ng cao hiÖu qu¶ ®ång vèn, cã thÓ xem xÐt kh¶ n¨ng ®Çu t− ph©n kú vµ x¸c
®Þnh hîp lý tiªu chuÈn kü thuËt cña tõng giai ®o¹n vµ ph¶i so s¸nh hiÖu qu¶ kinh tÕ
x· héi cña çc ph−¬ng ¸n tuyÕn ®Ó lùa chän tuyÕn ®−êng hîp lý nhÊt.
- Ph¶i x¸c ®Þnh môc tiªu chän tuyÕn hîp lý trªn c¬ së kÕ thõa trong quy ho¹ch chiÕn
l−îc dµi h¹n theo h−íng CNH, H§H n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n. Kh«ng thÓ lµm
tr−íc qu¸ nhiÒu l¹i kh«ng phï hîp cho quy ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi trong
t−¬ng lai g©y l·ng phÝ lín.
- CÇn lùa chän çch tiÕp cËn gÇn ®óng çc vÊn ®Ò trong quy ho¹ch chiÕn l−îc lµm sao
tháa m·n nhu cÇu ng¾n h¹n vµ trung h¹n nh−ng vÉn duy tr× ®−îc kh¶ n¨ng chuyÓn
cÊp ®−êng dÔ dµng sang cÊp ®−êng cã yªu cÇu cao h¬n ®Õn n¨m 2020.
B¶ng 6.4: Çc kÝch th−íc h×nh häc vµ tiªu chuÈn kü thuËt hiÖn hµnh GTVT
Tiªu chuÈn thiÕt kÕ ®−êng « t«
229 TCN-40-92 ®−êng GTNT
TCVN-4054-85
CÊp ®−êng CÊp V CÊp VI Lo¹i A Lo¹i B
§ång MiÒn §ång MiÒn §ång MiÒn §ång MiÒn
b»ng nói b»ng nói b»ng nói b»ng nói
Tèc ®é tÝnh to¸n (km/h) 40 25 25 15 >15 10 10-15 10
B¸n kÝnh tèi thiÓu ®−êng cong n»m (m) 60 25 25 15 15 - 10 -
B¸n kÝnh ®−êng cong ®øng tèi thiÓu:
- Låi (m) 1000 600 600 50
- Lâm (m) 1000 250 250 50
§é dèc lín nhÊt (%) 8 9 9 10 10 6 10 6
TÇm nh×n 1 chiÒu (m) 50 20 20 10 20 10 10 10
TÇm nh×n 2 chiÒu (m) 80 40 40 20 40 20 20 10
ChiÒu réng nÒn ®−êng (m) 6,5 6,5 6 6 6,0 4,0 4,0 3,0
ChiÒu réng mÆt ®−êng (m) 3,5 3,5 3,5 3,5 3,5 3,0 3,0 2,5
LÒ ®−êng (m) 2x1,5 2x1,5 2x1,25 2x1,25 2x1,25 2x0,5 2x0,5 2x0,5
Gia cè më réng mÆt ®−êng (m) 2x1,0 2x1,0 - - - - - -
6.4. ThiÕt kÕ ®−êng giao th«ng n«ng th«n

6.4.1. Kh¸i niÖm chung vÒ thiÕt kÕ ®−êng
§Ó cã thÓ tiÕn hµnh thiÕt kÕ ®−êng GTNT vµ sau nµy x©y dùng nã, tr−íc tiªn ta
cÇn cã nh÷ng hiÓu biÕt nhÊt ®Þnh vÒ cÊu t¹o chung cña mét con ®−êng vµ çc c«ng
tr×nh phô trî kh¸c thuéc vÒ ®−êng. H×nh 6.2 ®−a ra h×nh khèi tæng qu¸t cña mét ®o¹n
®−êng trong kh«ng gian. Nã gåm çc bé phËn chÝnh nh− sau:
Nói
ng
Tim ®−ên
g
g
®−ê
−ên
vai
Æt ®
−êng
( T a lu y ® ¾p
m)
ng,
pm
lu y ©
R·nh ®Ønh
LÒ ®
m
®−ê
MÐ
1:
Ta
M Ðp
Ta luy ®µo (Ta luy d−¬ng)
m
1:
MÆt ®−êng phÇn xe ch¹y R·nh däc
H×nh 6-2: MÆt c¾t ngang ®−êng
6.4.1.1. Tim ®−êng

Tim ®−êng lµ trôc ®èi xøng cña nÒn mÆt ®−êng. Tim ®−êng gåm nh÷ng ®o¹n
th¼ng, ®o¹n cong (h×nh 6.3).
−êng
§o¹n cong Tim ® §o¹n co
ng
Tim
®−
ên
g
H×nh 6.3: Tim ®−êng

175
6.4.1.2. MÆt ®−êng

MÆt ®−êng lµ phÇn xe ch¹y trùc tiÕp. Trong mÆt ®−êng l¹i chia ra mét hay
nhiÒu lµn xe.
6.4.1.3. NÒn ®−êng
NÒn ®−êng lµ nÒn t¶ng phÇn ®Êt nÐn chÆt bªn d−íi cña phÇn xe ch¹y, cã
nhiÖm vô ®¶m b¶o cho phÇn xe ch¹y ®−îc lu«n æn ®Þnh. BÒ réng nÒn ®−êng lµ kho¶ng
çch gi÷a hai vai ®−êng.
6.4.1.4. MÐp mÆt ®−êng
MÐp mÆt ®−êng lµ ®−êng gi¸p giíi gi÷a lÒ ®−êng vµ mÆt ®−êng.
6.4.1.5. LÒ ®−êng
Trªn nÒn ®−êng n»m däc theo hai bªn mÆt ®−êng lµ lÒ ®−êng. LÒ ®−êng dïng ®Ó
ch¾n gi÷a çc vËt liÖu lµm mÆt ®−êng, giíi h¹n an toµn khi xe ch¹y. Chç chøa vËt liÖu
®Ó tu söa ®−êng chç cho ng−êi ®i bé.
6.4.1.6. Taluy ®−êng
Taluy lµ ®é dèc m¸i ®−êng giíi h¹n bëi hai bªn cña nÒn ®−êng ®µo hoÆc ®¾p víi
tû lÖ (1 : m) ®−îc x¸c ®Þnh theo lo¹i ®Êt vµ chiÒu cao nÒn ®−êng.
6.4.1.7. R·nh däc
Gåm r·nh biªn vµ r·nh ®Ønh:
1. R·nh biªn th−êng gäi lµ r·nh däc ch¹y däc hai bªn lÒ ®−êng, thu n−íc phÇn mÆt
®−êng vµ 2 bªn taluy ®−êng ®Ó tr¸nh n−íc ®äng trªn mÆt ®−êng gi÷ lÒ ®−êng.
2. R·nh ®Ønh n»m trªn ®Ønh taluy ®µo, dïng ®Ó ng¨n kh«ng cho n−íc ch¶y tõ s−ên nói
xuèng ®−êng. R·nh ®Ønh chØ lµm khi l−îng n−íc tõ s−ên nói xuèng qu¸ nhiÒu, r·nh
däc kh«ng tho¸t hÕt n−íc ch¶y trµn ra mÆt ®−êng, lµm háng mÆt ®−êng (H×nh 6.4).
R·nh ®Ønh
0.5 m
>5m
H×nh 6.4: R∙nh ®Ønh

6.4.1.8. R·nh ngÇm

Tr−êng hîp cÇn h¹ thÊp mùc n−íc ngÇm hoÆc cÇn ch¾n tÇng n−íc thÊm ®Ó
®¶m b¶o nÒn ®−êng æn ®Þnh kh« r¸o th× dïng r·nh ngÇm trong nÒn ®−êng (H×nh 6.5).
TÇng cá TÇng cá
Sái
Sái
Mùc n−íc Mùc n−íc ngÇm

ngÇm cò ®−îc h¹ thÊp
TÇng n−íc
TÇng cá
®Ønh
§¸ cuéi to
§¸ d¨m
H×nh 6-5: R∙nh ngÇm

a) R·nh ngÇm h¹ thÊp mùc n−íc ngÇm; b) R·nh ngÇm c¾t tÇng n−íc thÊm
6.4.2. B×nh ®å, tr¾c däc vµ tr¾c ngang ®−êng

§Ó m« t¶ con ®−êng vÒ mÆt kü thuËt, ng−êi ta sö dông 3 lo¹i mÆt c¾t: MÆt
b»ng, mÆt c¾t däc theo tuyÕn ®−êng vµ mÆt c¾t ngang tuyÕn ®−êng.
6.4.2.1. MÆt b»ng
MÆt b»ng (cßn gäi lµ b×nh ®å) trªn ®ã thÓ hiÖn con ®−êng sÏ ®−îc x©y
dùng, ®iÓm ®Çu (km0), ®iÓm cuèi cña tuyÕn ®−êng, çc cäc H (cäc ch½n mét tr¨m
mÐt), cäc thÓ hiÖn çc ®−êng cong (cäc ®Ønh D, P, cäc ®Çu, cuèi ®−êng cong T§, TC),
cäc t¹i
vÞ trÝ cã bè trÝ çc c«ng tr×nh. Ngoµi ra ®Ó ®¶m b¶o tÝnh khèi l−îng chÝnh x¸c kho¶ng
20 ÷ 25 m ng−êi ta ®ãng thªm çc cäc, hoÆc cäc t¹i çc ®iÓm g·y cña ®Þa h×nh, tÊt c¶
çc cäc nµy gäi lµ cäc chi tiÕt. §Ó thÓ hiÖn ®Þa h×nh trªn b×nh ®å ng−êi ta cã vÏ çc
®−êng ®ång møc (®−êng nèi çc ®iÓm cã cïng cao ®é), çc s«ng suèi, vÞ trÝ çc c«ng
tr×nh hiÖn cã hoÆc trong quy ho¹ch (H×nh 6.6).
177
H×nh 6.6: B×nh ®å mét tuyÕn ®−êng

6.4.2.2. MÆt c¾t däc
MÆt c¾t däc (tr¾c däc cña ®−êng) lµ b¶n vÏ thÓ hiÖn d¸ng con ®−êng trªn
mÆt ®øng. §ã lµ mÆt c¾t th¼ng ®øng ®i qua tim cña tuyÕn ®−êng sau ®−îc duçi th¼ng.
Trªn tr¾c däc thÓ hiÖn cao ®é tù nhiªn t¹i tÊt c¶ çc cäc vµ ®−êng nèi cao ®é çc cäc
nµy lµ ®−êng mÆt ®Êt thiªn nhiªn, ®−êng thiÕt kÕ lµ ®−êng do ng−êi thiÕt kÕ v¹ch ra vµ
thi c«ng ph¶i tu©n theo, hiÖn sè cao ®é gi÷a ®−êng thiÕt kÕ vµ ®−êng mÆt ®Êt tù nhiªn
lµ cao ®é thi c«ng, trªn tr¾c däc cßn thÓ hiÖn ®é dèc cña ®−êng trªn tõng ®o¹n, çc
®iÓm g·y trªn tr¾c däc vµ t¹i ®ã cã bè trÝ çc ®−êng cong ®øng, ngoµi ra trªn tr¾c däc
ng−êi ta cßn thÓ hiÖn cao ®é mùc n−íc lò, thÓ hiÖn ®Þa chÊt vïng tuyÕn ®i qua... (H×nh
6.7).
0.00
0.50
0.18
I II III
0.45
0.47
0.00
0.55
0.43
1.60
1.08
3.50
2.60
0.90
39
51
10
90
90
10
0
40 0 150
160 15 100 310 290 5 100
215.7 216.1
214.1 214.6
210.1 210.6
221.7 220.1
207.1 210.6
209.5 210.6
224.3 225.1
210.2 210.6
212.1 212.1
225.1 225.0
216.0 215.1
220.2 217.6
224.6 224.6
H×nh 6.7: Tr¾c däc cña mét ®o¹n ®−êng

6.4.2.3. Tr¾c ngang
Tr¾c ngang cña ®−êng lµ h×nh d¸ng con ®−êng trªn mÆt c¾t vu«ng gãc víi tim
®−êng t¹i tÊt c¶ çc cäc. Trªn tr¾c ngang mét cäc thÓ hiÖn thÕ n»m cña mÆt ®Êt tù
nhiªn t¹i cäc ®ã, chiÒu réng nÒn, mÆt ®−êng, r·nh tho¸t n−íc, diÖn tÝch ®µo ®¾p, taluy
nÒn ®−êng. H×nh 6.8 lµ tr¾c ngang cña mét con ®−êng.
H×nh d¸ng mÆt

tr−íc khi cã ®−êng
2 5
4 2
1 3
H×nh 6.8: Tr¾c ngang mét con ®−êng

1. MÆt ®−êng; 2. LÒ ®−êng; 3. R·nh tho¸t n−íc däc ®−êng;
4. Taluy ®¾p (taluy ©m); 5. Taluy ®µo (taluy d−¬ng)
ThiÕt kÕ mét con ®−êng lµ sù lùa chän vÞ trÝ tuyÕn hîp lý ®ång thêi trªn c¶ ba
mÆt c¾t. TÝnh hîp lý cña viÖc chän tuyÕn ®−îc thÓ hiÖn:
- VÒ phÇn b×nh ®å: Xe ch¹y ªm thuËn, an toµn, kh«ng bÞ cua ngoÆt gÊp, ®¶m b¶o tÇm
nh×n cho l¸i xe, ®¶m b¶o xe ch¹y víi vËn tèc thiÕt kÕ, tuyÕn ®−êng ®i tr¸nh ®−îc
nh÷ng vïng ®Þa h×nh, ®Þa chÊt xÊu, qu¸ phøc t¹p, g©y khã kh¨n tèn kÐm cho
thi c«ng x©y dùng, ®¶m b¶o sù æn ®Þnh nÒn ®−êng l©u dµi. Nh÷ng vïng ®Þa h×nh
®Þa chÊt nªn tr¸nh nh− ®Çm lÇy, khe suèi s©u, vïng ®Êt ngËp óng, s«ng suèi, b¶o tån
rõng quèc gia v.v...
- Trªn mÆt c¾t däc: lµ trÞ sè ®é dèc däc cña ®−êng ®á (®−êng cao ®é thiÕt kÕ trªn
®−êng), trªn tõng ®o¹n tuyÕn ®−îc chän sao cho ®¶m b¶o xe ch¹y an toµn, ªm
thuËn, kh«ng dèc qu¸ g©y tèn x¨ng vµ h¹i xe, ®¶m b¶o c«ng t¸c ®µo ®¾p nÒn ®−êng
Ýt nhÊt.
- Trªn mÆt c¾t ngang: ph¶i b¶o ®¶m sao cho khèi l−îng ®µo ®¾p Ýt nhÊt, m¸i taluy
®−êng vµ nÒn ®−êng æn ®Þnh.
179
§Ó cã c¬ së tÝnh to¸n çc yÕu tè h×nh häc cña tuyÕn ®−êng, tr−íc tiªn cÇn x¸c
®Þnh cÊp kü thuËt cña tuyÕn ®−êng, tøc lµ chän l−u l−îng xe vµ t¶i träng thiÕt kÕ cña xe.
6.4.3. Lùa chän cÊp h¹ng kü thuËt cña ®−êng
Nh− ë trªn ®· tr×nh bµy vÒ ph©n lo¹i çc cÊp kü thuËt cho çc lo¹i ®−êng
giao th«ng n«ng th«n, ng−êi thiÕt kÕ sÏ quyÕt ®Þnh lùa chän lo¹i cÊp bËc kü thuËt thÝch
hîp cho con ®−êng cña ®Þa ph−¬ng m×nh sau khi ®· c©n nh¾c kü çc ®iÒu kiÖn sau:
1. TÇm quan träng vÒ chÝnh trÞ, kinh tÕ x· héi cña con ®−êng.
VÝ dô: ®−êng nèi huyÖn x· nªn chän cÊp 6.
2. L−u l−îng xe vµ vËn tèc th«ng qua
3. Kh¶ n¨ng tiÒn vèn x©y dùng
VÝ dô: ®−êng liªn x·, yªu cÇu nªn chän ®−êng lo¹i A, nÒn réng 5 m, nh−ng do
kinh phÝ x©y dùng cã h¹n, th× ®Þa ph−¬ng nªn cè g¾ng ®¶m b¶o çc yÕu tè h×nh häc
cña tuyÕn lµ ®−êng lo¹i B, çc c«ng tr×nh cÇu cèng, c«ng tr×nh trªn ®−êng nªn cè
g¾ng ®Çu t− x©y dùng vÜnh cöu, cßn mÆt ®−êng cã thÓ x©y dùng ë cÊp thÊp h¬n ®Ó
tiÕt kiÖm.
4. Lùa chän l−u l−îng xe vµ t¶i träng trong thiÕt kÕ
§−êng giao th«ng n«ng th«n cÊp VI ®−îc thiÕt kÕ víi l−u l−îng xe < 50 xe ngµy
®ªm, tiªu chuÈn nµy dïng cho ®−êng tõ huyÖn tíi x· vµ liªn x·, çc ®−êng kh¸c l−u
l−îng xe thiÕt kÕ cßn thÊp h¬n. T¶i träng dïng thiÕt kÕ mÆt ®−êng vµ c«ng tr×nh trªn
®−êng cã thÓ dïng t¶i träng H8, H13, øng víi cÊp t¶i träng nµo th× khi sö dông cÇn
c¾m biÓn h¹n chÕ t¶i träng cho çc xe t−¬ng øng.
§−êng giao th«ng lo¹i A t¶i träng trôc ®Ó thiÕt kÕ c«ng tr×nh trªn ®−êng lµ 6T/ trôc,
®−êng lo¹i B phôc vô cho çc ph−¬ng tiÖn giao th«ng th« s¬ dïng t¶i träng
2,5T/trôc.
VËn tèc thiÕt kÕ dïng ®Ó tÝnh to¸n çc yÕu tè h×nh häc cña tuyÕn ®−êng dïng vËn
tèc V=10 ÷15 km/giê tïy theo vèn ®Çu t− vµ kh¶ n¨ng khai th¸c cña ®−êng. VËn tèc
thiÕt kÕ ®−îc hiÓu lµ vËn tèc xe ch¹y trong ®iÒu kiÖn h¹n chÕ ®é dèc hay ®−êng
cong trªn b×nh ®å cßn trong ®iÒu kiÖn b×nh th−êng xe cã thÓ ch¹y nhanh h¬n.
6.4.4. ThiÕt kÕ çc yÕu tè h×nh häc cña tuyÕn ®−êng trªn b×nh ®å
Nh− ë trªn ®· biÕt, b×nh ®å lµ b¶n ®å cã miªu t¶ chi tiÕt çc kÝch th−íc h×nh häc
cña tuyÕn ®−êng vµ çc c«ng tr×nh däc theo ven ®−êng. Do ®iÒu kiÖn ®Þa h×nh vµ t×nh
h×nh x©y dùng ven ®−êng, tuyÕn ®−êng kh«ng thÓ ®i th¼ng tõ ®Çu tuyÕn ®Õn cuèi tuyÕn
mµ sÏ gåm nhiÒu ®o¹n th¼ng nèi tiÕp, t¹o nªn çc ®Ønh ®−êng cong ®Ó xe ch¹y an toµn
kh«ng bÞ cua ngoÆt gÊp, cong trßn. Xe sÏ ch¹y trªn ®−êng cong ®ã. Tõ ®o¹n th¼ng vµo
®−êng cong trßn sÏ cã mét ®o¹n cong chuyÓn tiÕp, phï hîp víi quy luËt chuyÓn ®éng
cña xe trong ®o¹n nµy. Nh− vËy, ®−êng sÏ lµ t¹p hîp cña çc ®o¹n th¼ng vµ cong nèi
tiÕp nhau.
Sau ®©y ta sÏ ®i s©u vµo çch thiÕt kÕ tõng yÕu tè h×nh häc cña tuyÕn.
6.4.4.1. Çch x¸c ®Þnh vÞ trÝ ®Ønh cña tuyÕn
Chän vÞ trÝ ®Ønh sao cho çnh tuyÕn kh«ng ®i vµo vïng ®Þa h×nh qu¸ dèc, ®Êt yÕu
nh− lÇy, tr−ît, sôt hay c¾t qua c«ng tr×nh x©y dùng vÜnh cöu cã gi¸ trÞ lín, kh«ng c¾t
qua khu di tÝch, khu th¾ng c¶nh quèc gia cÇn b¶o tån; ®¶m b¶o khèi l−îng ®µo ®¾p lµ Ýt
nhÊt vµ ®¶m b¶o chiÒu dµi cña ®o¹n th¼ng trung gian gi÷a 2 ®−êng cong tr¸i chiÒu ®ñ
®Ó bè trÝ ®−îc ®o¹n vuèt nèi.
6.4.4.2. VÒ ®−êng cong

6.4.4.2.1. T−¬ng quan gi÷a çc ®−êng cong
* Hai ®−êng cong tr¸i chiÒu
NÕu 2 ®−êng cong cã t©m n»m vÒ hai phÝa cña tim ®−êng th× ta cã hai ®−êng cong
tr¸i chiÒu. Khi ®ã ph¶i bè trÝ mét ®o¹n th¼ng trung gian gi÷a chóng. ChiÒu dµi cña
®o¹n th¼ng nµy tháa m·n ®iÒu kiÖn:
L1 + L 2
L≥
2
Trong ®ã:
L: ChiÒu dµi ®o¹n th¼ng (®o¹n chÊp) (m);
L1: ChiÒu dµi ®o¹n vuèt nèi ®−êng cong 1 (m);
L2: ChiÒu dµi ®o¹n vuèt nèi ®−êng cong 2 (m);
O1
1 §2
L1
R1
L2
§1 L
R2
O2
H×nh 6.9: Quan hÖ gi÷a hai ®−êng cong tr¸i chiÒu
* Hai ®−êng cong cïng chiÒu

Hai ®−êng cong cã t©m n»m cïng mét phÝa víi tim ®−êng, ta cã hai ®−êng cong
cïng chiÒu. Chóng cã thÓ ®Æt tiÕp gi¸p nhau mµ kh«ng cÇn ®o¹n th¼ng trung gian.
181
Tuy nhiªn ®Ó xe ch¹y an toµn, b¸n kÝnh ®−êng cong nµy kh«ng ®−îc v−ît qu¸ hai
lÇn b¸n kÝnh ®−êng cong kia.
R2
R1
H×nh 6.10: Quan hÖ gi÷a hai ®−êng cong cïng chiÒu
6.4.4.2.2. CÊu t¹o ®−êng cong ®Ønh

§Ó xe ch¹y an toµn vµ ªm thuËn, ®−êng cong ph¶i trßn vµ cã s¬ ®å cÊu tróc
nh− h×nh 6.11.
§ a
A P
9
TD TC
L
KT R
R
H×nh 6.11: CÊu t¹o ®−êng cong ®Ønh
Çc yÕu tè cña ®−êng cong lµ:

- O: t©m ®−êng cong;
- R: b¸n kÝnh ®−êng cong (m) lÊy béi sè 5;
- T: ®−êng tang lµ ®o¹n th¼ng nèi tõ ®iÓm ®Çu (TD) hay ®iÓm cuèi (TC) ®Õn ®Ønh
®−êng cong (§) (m);
- K: chiÒu dµi ®−êng cong (m);
- a: gãc chuyÓn h−íng cña çnh tuyÕn (®é, phót, gi©y);
- A: gãc trong çnh tuyÕn tÝnh b»ng ®é, phót, gi©y:
A0 = 1800 – a0
- Pk: ®é dµi ®−êng ph©n gi¸c gãc A (m) (cßn gäi lµ Ph©n cù) tõ ®Ønh ®Õn ®−êng
cong K;
- L: chiÒu dµi ®o¹n vuèt nèi cña ®é nghiªng vµ ®é më réng chuyÓn tõ ®−êng th¼ng
vµo ®−êng cong (m).
6.4.4.2.3. Yªu cÇu vÒ çc yÕu tè cña ®−êng cong
- B¸n kÝnh R: B¸n kÝnh ®−êng cong R (m) lÊy ch½n theo béi sè cña 5 theo cÊp ®−êng
vµ ®iÒu kiÖn ®Þa h×nh. B¸n kÝnh ®−êng cong ®−îc quy ®Þnh trong tiªu chuÈn thiÕt kÕ
®−êng GTNT 22 - TCT - 210 - 92 vµ TCVN - 4054 - 85 nh− b¶ng 6.5.
B¶ng 6.5: B¸n kÝnh tèi thiÓu cña ®−êng cong

CÊp h¹ng kü thuËt VI A B
§Þa h×nh §B Nói §B Nói §B Nói
B¸n kÝnh tèi thiÓu (m) 25 15 15 10 10 10
B¸n kÝnh tèi thiÓu trong b¶ng chØ dïng khi ®Þa h×nh khã kh¨n ®Ó gi¶m khèi l−îng
®µo ®¾p. Cßn l¹i, nÕu ®iÒu kiÖn ®Þa h×nh cho phÐp ph¶i t¨ng b¸n kÝnh ®Ó t¨ng ®é an
toµn vµ tèc ®é xe ch¹y.
- Gãc chän h−íng a vµ gãc trong A:
Hai gãc nµy thùc ra lµ mét vµ ®o ®−îc sau khi ®· ®Þnh ®iÓm vµ ®· phãng xong
h−íng tuyÕn, chØ cÇn ®o mét trong hai gãc, gãc cßn l¹i tÝnh th«ng qua gãc kia theo
c«ng thøc a = 1800 – A.
- Çc yÕu tè: T, Pg, K sÏ tra trong b¶ng tÝnh s½n khi ®· x¸c ®Þnh ®−îc R vµ a.
- §é nghiªng vµ ®é më thªm:
§é nghiªng: Khi xe ch¹y trong ®−êng cong cã xu thÕ bÞ lËt ra phÝa l−ng ®−êng cong,
®Ó cho xe khái bÞ lËt, ng−êi ta lµm mÆt ®−êng nghiªng vµo phÝa bông, gäi lµ ®é nghiªng
(h×nh 6.12). §é dèc nghiªng lÊy theo b¸n kÝnh ®−êng cong n»m vµ tra ë b¶ng 6.6.
183
§o¹
n nè
i si ª
u ca
o
x
i=i
i = i ma
n©ng
B
§o¹n nèi siªu cao
x
i ma
i = i0
i=
trßn
i = i0
ng cong
R0 § −ê
H×nh 6.12: §é nghiªng cña ®−êng cong

§é më réng: Khi xe ch¹y trong ®−êng cong b¸nh xe sau th−êng cho¸n vÒ phÝa
bông ®−êng cong, ®Ó an toµn xe ch¹y, ng−êi ta më réng mÆt ®−êng vÒ phÝa bông
®−êng cong. §é më réng lÊy theo b¸n kÝnh R vµ tra ë b¶ng 6.6
∆
R
O
H×nh 6.13: §é më réng cña ®−êng cong
Chó ý:
- Tr−êng hîp b¸n kÝnh ®−êng cong b»ng 200 m th× kh«ng cÇn bè trÝ bÒ réng më
thªm vµ ®é nghiªng bè trÝ nghiªng vÒ c¶ bông vµ l−ng ®−êng cong mçi bªn 3%;
- Hai ®−êng cong cïng chiÒu tiÕp gi¸p nhau th× chän ®−êng cong cã ®é nghiªng vµ
®é më réng lín h¬n ®Ó bè trÝ chung;
- TrÞ sè ®é nghiªng, ®é më réng bè trÝ ë cäc Pg lµ lín nhÊt, cßn l¹i ë TD, TC bè trÝ
b»ng mét nöa.
B¶ng 6.6: Çc yÕu tè cña ®−êng cong
CÊp bËc kü thuËt tuyÕn ®−êng

Çc yÕu tè ®−êng cong trªn b×nh ®å
VI A B
B¸n kÝnh R (m) < 30 > 15 > 10
§é nghiªng mÆt ®−êng i (%) 6 4 4
BÒ réng mÆt ®−êng më thªm (m) 1,5 0 0
6.4.4.2.4. §o¹n vuèt nèi siªu cao

Do ë trong ®−êng cong, mÆt ®−êng cã ®é nghiªng vµ ®é më réng, ®Ó cho
mÆt ®−êng ®−îc liªn tôc tõ ngoµi ®−êng th¼ng kh«ng më réng vµ ®é nghiªng vµo
®−êng cong, ta ph¶i bè trÝ ®o¹n th¼ng vuèt nèi thay ®−êng nèi chuyÓn tiÕp (h×nh 6.13).
ChiÒu dµi ®−êng vuèt nèi ®é nghiªng vµ ®−êng vuèt më réng cho ®−êng çp VI
lÊy chung lµ 15 m vµ bè trÝ 1/2 trªn ®−êng th¼ng vµ 1/2 trong ®−êng cong (h×nh 6.14).
TC Pg TC
èt ®o ¹
n vu n vu
®o¹ èi nèi èt
n
H×nh 6.14: Bè trÝ ®o¹n vuèt nèi siªu cao

TÇm nh×n
TÇm nh×n lµ kho¶ng çch tèi thiÓu cÇn thiÕt ®Ó ng−êi l¸i xe cã thÓ nh×n
thÊy phÝa tr−íc hoÆc vËt c¶n ch−íng ng¹i trªn ®−êng (h×nh 6.15).
185
4 12 5'
3 6'
10 11
2 7'
1 8'
9
9'
8 10'
11'
7
6
§−êng bao çc tia nh×n
S
2
Quü ®¹o m¾t ng−êi l¸i
1
ChiÒu réng phÇn xe ch¹y
H×nh 6.15: X¸c ®Þnh tÇm nh×n ®o¹n ®−êng cong
B¶ng 6.7: Quy ®Þnh tÇm nh×n tèi thiÓu D cña xe trong ®−êng cong,
®èi víi ®−êng GTNT
CÊp bËc kü thuËt ®−êng
§Þa h×nh
VI A B
§ång b»ng 20 10 7
Nói 10 7 5
Khi thiÕt kÕ ®−êng cong ta ph¶i kiÓm tra tÇm nh×n ë nh÷ng n¬i bÞ khuÊt. Cã
nhiÒu ph−¬ng ph¸p kiÓm tra tÇm nh×n. ë ®©y ta dïng ph−¬ng ph¸p ®¬n gi¶n nhÊt:
ph−¬ng ph¸p vÏ ®−êng bao.
Çch kiÓm tra: Dïng trÞ sè tÇm nh×n tèi thiÓu quy ®Þnh lÊy theo cÊp ®−êng,
ta ®−îc chiÒu dµi tÇm nh×n tèi thiÓu D.
§Æt liªn tiÕp çc ®o¹n th¼ng cã chiÒu dµi D lªn quü ®¹o b¸nh xe phÝa bông
®−êng cong, ta ®−îc çc tia 1-1', 2-2', 3-3', v.v... Nèi çc ®iÓm gi÷a bông çc tia nµy,
ta ®−îc ®−êng tÇm nh×n. Trong ®−êng tÇm nh×n tõ chiÒu cao 1,2 m trë lªn ph¶i tho¸ng
vµ kh«ng cã vËt ch−íng ng¹i.
Z Z0
B
A
3 1' Q
P 2' N
M 2
3'
1
P Z Q
Z0 Z- Z 0
d-L2M
34 a
H×nh 6.16: KiÓm tra tÇm nh×n
ThiÕt kÕ ®−êng giao th«ng n«ng th«n cã thÓ giao nhau th¼ng hay chÐo gãc. Khi
giao chÐo th× gãc giao kh«ng nhá h¬n 600. Çc gãc giao vuèt trßn víi b¸n kÝnh 10 m.
α > 60°
o
H×nh 6.17: Hai ®−êng giao nhau
6.5. ThiÕt kÕ tr¾c däc, tr¾c ngang vµ nÒn mÆt ®−êng

6.5.1. Tr¾c däc
Néi dung chñ yÕu cña tr¾c däc lµ lªn ®−îc mÆt ®Êt tù nhiªn (®−êng ®en) vµ thiÕt
kÕ mÆt c¾t däc ®−êng ®Ó thi c«ng (®−êng ®á).
§−êng ®en:
§−êng ®en lµ ®−êng mÆt ®Êt tù nhiªn cña tim ®−êng; nã gåm çc cao ®é mÆt ®Êt t¹i
çc cäc trªn ®−êng th¼ng vµ trong ®−êng cong cña tim tuyÕn ®−êng mµ trong khi ®o
®¹c kh¶o s¸t tuyÕn chóng ta ®· c¾m trªn cïng mét mÆt ph¼ng so s¸nh. Tr−êng hîp
çc cäc chªnh nhau vÒ cao ®é nhiÒu, ta cã thÓ thay ®æi mÆt ph¼ng so s¸nh ®Ó biÓu
187
diÔn ®−îc çc cäc trong cïng mét khu«n khæ b¶n vÏ. Kho¶ng çch vµ cao ®é çc
cäc ph¶i thèng nhÊt víi kho¶ng çch vµ cao ®é cña chóng trªn b×nh ®å.
§−êng ®á:
§−êng ®á lµ cao ®é mÆt ®−êng ®Ó thi c«ng cña çc cäc tim ®−êng nãi trªn.
Muèn xe ch¹y ®−îc an toµn, ªm thuËn, h¹ gi¸ thµnh vËn t¶i, cÇn gi¶i quyÕt vÊn
®Ò sau:
§é dèc däc: ®é dèc cña ®−êng ®á kh«ng ®−îc qu¸ lín. C¨n cø çc ®iÒu kiÖn vÒ
kinh tÕ, kü thuËt ng−êi ta quy ®Þnh ®é dèc cho tõng cÊp ®−êng trong b¶ng 6.8.
B¶ng 6.8: §é dèc tèi ®a
Çc cÊp kü thuËt VI A B

§é dèc tèi ®a (%) §B 4 4 4
Nói 10 10 6
Chó ý:
- NÕu trªn nh÷ng ®o¹n tuyÕn miÒn nói cã l−u l−îng vËn chuyÓn th« s¬ th× ®é dèc tèi
®a còng chØ nªn dïng 4% vµ kh«ng nªn kÐo qu¸ dµi lµm sóc vËt mÖt mái. NÕu ph¶i
sö dông ®é dèc tèi ®a th× nªn lµm tõng ®o¹n ng¾n nh− trong b¶ng 6.9.
- Trong ph¹m vi cã thÓ ®−îc nªu tr¸nh nh÷ng dèc ng−îc chiÒu khi tuyÕn ®−êng ®ang
liªn tôc lªn dèc hay xuèng dèc.
B¶ng 6.9: Tiªu chuÈn kü thuËt cña ®−êng lo¹i A, B
Lo¹i ®−êng BÒ réng nÒn BÒ réng mÆt B¸n kÝnh tèi §é dèc däc tèi ChiÒu dµi dèc
(m) (m) thiÓu (m) ®a % tèi ®a (m)
A 5 (4,0)* m 3,5 (3,0) * 15 10 300
B 4,0 (3,5) * 3,0 (2,5) * 10 6 200
(* sè ghi trong ngoÆc lµ trÞ sè tèi thiÓu trong ®iÒu kiÖn khã kh¨n hoÆc trong b−íc ®Çu ph©n kú
x©y dùng).
6.5.2. Tr¾c ngang

Çc d¹ng c¾t ngang:
a) NÒn ®¾p;
b) NÒn ®−êng;
c) NÒn nöa ®µo, nöa ®¾p.
§
1:m >1m 1 :m
Hè lÊy ®Êt R·nh biªn
1 :m
h1
T−êng ch¾n
H
h2
1 :m Hè ®µo
> 0.5 m
Mùc n−íc thiÕt kÕ
Mùc n−íc thÊp
1 :m 1
1 :m 1
1 2
Cã v¶i ®Þa kü thuËt Kh«ng cã v¶i ®Þa kü thuËt
H×nh 6.18: Çc kiÓu mÆt c¾t ngang nÒn ®¾p
§èng ®Êt a > 6m
2 - 3%
1
:m
§Êt R·nh ®Ønh

1:m1 1
1:
R·nh ®Ønh
m
§¸
DÇm neo
®èi träng
1:m
H×nh 6.19: Çc kiÓu mÆt c¾t ngang nÒn ®µo

189
2~4% 1:m
>1.0m
DÇm neo
®èi träng
s©u
c
Vù
H×nh 6.20: Çc kiÓu mÆt c¾t ngang nÒn nöa ®µo, nöa ®¾p
6.5.3. ThiÕt kÕ nÒn mÆt ®−êng

NÒn ®−êng
MÆt nÒn ®−êng dèc vÒ 2 phÝa, ®é dèc mÆt ®−êng b»ng 4%, ®é dèc lÒ b»ng 5%.
1. ThiÕt kÕ nÒn ®−êng
Yªu cÇu ®èi víi nÒn ®−êng ®¾p:
- NÒn ®¾p cao h¬n møc n−íc ®äng th−êng xuyªn Ýt nhÊt 50 cm ®èi víi ®Êt sÐt vµ
30 cm ®èi víi ®Êt çt;
- Khi nÒn ®¾p trªn s−ên dèc thiªn nhiªn cã ®é dèc ngang lín h¬n 20% th× tr−íc khi ®¾p
ph¶i ®¸nh cÊp s−ên dèc. MÆt cÊp réng 1 m, cã ®é nghiªng vÒ phÝa thÊp lµ 3 ÷ 4%;
- TrÞ sè dèc m¸i taluy nÒn ®¾p cã tû lÖ sau:
B¶ng 6.10: TrÞ sè m¸i dèc nÒn ®¾p
TT §Êt ®¾p nÒn TrÞ sè m¸i dèc

1 - §Êt sÐt 1 : 1,5
2 - Çt 1 : 1,75
3 - XÕp ®¸ 1 : 0,5 - 1 : 0,75
- Trªn m¸i dèc ph¶i trång cá b¶o vÖ m¸i taluy;

- Yªu cÇu ®èi víi nÒn ®−êng ®µo:
B¶ng 6.11: TrÞ sè m¸i dèc nÒn ®µo
TT §Êt ®¾p nÒn TrÞ sè m¸i dèc

1 - §Êt sÐt 1: 0,75 - 1:1
2 - §Êt mÒm 1:0,75 - 1:0,75
3 - §¸ cøng 1: 0,25 - 1: 0,5
§èi víi nÒn ®µo, nÒn kh«ng ®µo kh«ng ®¾p ph¶i lµm r·nh tho¸t n−íc mÆt, ®é dèc
däc r·nh tèi thiÓu lµ 1%. R·nh däc h×nh tam gi¸c cã chiÒu cao tèi thiÓu 30 cm, r·nh
h×nh thang cã bÒ réng ®¸y Ýt nhÊt lµ 30 cm, cao nhÊt 20 cm, m¸i r·nh 1:1.
2. MÆt ®−êng
Yªu cÇu vÒ chän vËt liÖu mÆt ®−êng vµ çch thi c«ng cho tõng lo¹i mÆt ®−êng.
ChiÒu dµy tèi thiÓu cho çc lo¹i mÆt ®−êng tham kh¶o b¶ng 6.12.
B¶ng 6.12: ChiÒu dµy mÆt ®−êng tèi thiÓu
BÒ dµy tèi thiÓu (cm)

TT MÆt ®−êng
§−êng lo¹i A §−êng lo¹i B
1 BT XM m¸i 200 16cm (trªn vïng çt dµy 10cm)
2 §¸ d¨m l¸ng nhùa 12
3 §¸ d¨m kÑp v÷a xi m¨ng 15
4 §¸ l¸t 20 12
5 §¸ d¨m, cÊp phèi ®a d¨m 12 10
6 Sái s¹n trén:
- 6% XM m¸c 400 15 12
- 8% XM m¸c 300 15 12
Çt trén 8% XM m¸c 400 12 12
7 Sái ong + 8% v«i 15 12
§Êt sÐt 6 ÷ 10% v«i 15 12
8 Çt sái, sái ong 20 15
9 G¹ch vì 15
10 §Êt + çt 20
KÕt cÊu mÆt ®−êng - Trong tiªu chuÈn thiÕt kÕ ®−êng n«ng th«n 22-TCN-200-92.
H×nh 6.21 giíi thiÖu mét sè lo¹i mÆt ®−êng GTNT ®¬n gi¶n.
191
1. MÆt ®−êng bª t«ng xi m¨ng (BTXM)

- BTXM m¸c 150 trë lªn
15 cm
- Çt ®Çm nÖn chÆt

- NÒn ®Êt tù nhiªn ®Çm chÆt, ®· æn ®Þnh
10 cm
NÒn K = 0.90 - 0.95
2. MÆt ®−êng ®¸ d¨m l¸ng nhùa

- §¸ d¨m cøng s¾c c¹nh, kh«ng bÞ mÒm
12 cm
khi gÆp n−íc, cã thÓ lÉn Ýt ®Êt

- NÒn ®Çm chÆt, æn ®Þnh
NÒn ®Çm chÆt K = 0.90 - 0.95 - Nhùa 3 kg/m2
3. MÆt ®−êng ®¸ d¨m

(®¸ d¨m cÊp phèi ®¸ th¶i)
- §¸ d¨m cøng s¾c c¹nh, kh«ng bÞ mÒm
12-15 cm
khi gÆp n−íc, cã thÓ lÉn Ýt ®Êt

NÒn ®Çm chÆt K = 0.90 - 0.95
4. MÆt ®−êng çt sái, sái ong

- Çt sái cÇn trén thªm 10% ®Êt dÝnh
15-20 cm
- Sái ong lo¹i gia mµu n©u thÉm, Ýt hßn

bãp vì ®−îc b»ng tay
NÒn ®Çm chÆt K = 0.90 - 0.95
5. MÆt ®−êng g¹ch vì, ®Êt nung, xØ lß

- G¹ch vì hay xØ lß, cì h¹t tõ 4 ÷ 8 cm,
r¶i ®Òu, san b»ng. T−íi n−íc cho mÆt
15 cm
−ít ®Òu, ®Çm chÆt råi l¹i t−íi n−íc vµ

r¶i mét líp ®Êt sÐt h¹t nhá, dïng chæi
NÒn ®Çm chÆt K = 0.90 - 0.95 quÐt cho ®Êt lät xuèng khe, ®Çm chÆt
6. §Êt dÝnh trén çt & çt trén ®Êt dÝnh

- §Êt dÝnh trén çt: 70% ®Êt vµ 30% çt
- Çt trén ®Êt dÝnh: 70% çt vµ 30% ®Êt
20 cm
- NÒn ®−êng ®Çm chÆt, æn ®Þnh
NÒn ®Çm chÆt K = 0.90 - 0.95
H×nh 6.21: Mét sè lo¹i mÆt ®−êng n«ng th«n ®¬n gi¶n
6.6. ThiÕt kÕ c¶nh quan

§−êng lµ mét c«ng tr×nh nh©n t¹o ®−îc sö dông rÊt l©u dµi. Nã kh«ng chØ ®¶m b¶o
viÖc giao l−u mµ cßn lµm thay ®æi bé mÆt lµng xãm, ®em ®Õn sù khang trang h¬n, bÒ
thÕ vµ s¹ch ®Ñp h¬n. Nh− trong phÇn trªn ®· nãi, cöa hµng cöa hiÖu sÏ mäc thªm 2 bªn
con ®−êng gãp phÇn tÝch cùc lµm t¨ng sù ®« thÞ hãa n«ng th«n. Nh− vËy, ngoµi chøc
n¨ng ®¶m b¶o giao th«ng, ®−êng cßn lµ mét c«ng tr×nh t«n t¹o vÎ ®Ñp cho lµng xãm.
ThiÕt kÕ ®−êng theo quy tr×nh quy ph¹m v× thÕ kh«ng ®ñ mµ cßn ph¶i t¹o ®−îc
c¶nh quan trªn ®−êng ®em l¹i hÊp dÉn cho nh÷ng ng−êi kh¸ch du lÞch ®i ®−êng vµ cho
d©n c− sinh sèng ë khu vùc n«ng th«n.
6.6.1. NhiÖm vô cña thiÕt kÕ c¶nh quan
- ThiÕt kÕ çc yÕu tè tuyÕn hµi hßa ®Ó xe ch¹y an toµn, ªm thuËn víi tèc ®é cao.
- §¶m b¶o tÇm nh×n cho l¸i xe. §ñ çc biÓn b¸o ®Ó l¸i xe kÞp thêi xö lý t×nh huèng
trªn ®o¹n ®−êng s¾p tíi. VÝ dô chç cua gÊp, ®−êng xÊu dÏ tr¬n tr−ît v.v...
- Kh«ng ®−îc ph¸ ho¹i m«i sinh (b¶o vÖ çc di tÝch lÞch sö) nh− g©y « nhiÔm do bôi,
khãi x¨ng, tiÕng ån...
- T¹o c¶nh hai bªn ®−êng nh− trång c©y c¶nh ë 2 bªn d¶i ®Êt dµnh cho ®−êng, san lÊp
nh÷ng chç låi lâm do thi c«ng ë ven ®−êng, b¹t bít taluy ®µo ®Ó t¹o mÆt tho¸ng
v.v... hay ®¸nh cÊp trång l¹i c©y c¶nh v.v...
6.6.2. §Æc ®iÓm tuyÕn qua çc vïng ®Þa h×nh
- §èi víi vïng ®ång b»ng tuyÕn nªn ®i ven theo kªnh m−¬ng, s«ng, b¸m theo çc
c«ng tr×nh x©y dùng.
- §èi víi vïng nói men theo b×a rõng, däc bê s«ng.
- Vïng ®åi: TuyÕn l−în theo ch©n ®åi ®Ó taluy ®µo ®¾p cã d¹ng tho¶i cong, t¹o sù
uèn l−în gi÷a nÒn ®−êng vµ ®Þa h×nh.
6.6.3. C©y xanh
a) T¸c dông
- T¹o bãng m¸t cho hÌ ®−êng vµ phÇn xe ch¹y;
- Gi¶m tiÕng ån, bôi, h¬i ®éc do « t« x¶, c¶i thiÖn khÝ hËu;
- T¹o c¶nh ®Ñp cho ®−êng phè theo çc yªu cÇu vÒ kiÕn tróc kh«ng gian chung cña phè.
b) Lo¹i c©y trång
Tèt nhÊt dïng lo¹i cã t¸n réng, tuæi thä dµi. Tïy theo cÊp, lo¹i ®−êng, chiÒu
réng, tÝnh chÊt cña viÖc trång c©y (lµm trang trÝ, lµm d¶i ng¨n çch,...) ®−îc trång theo
çc d¹ng sau:
- Trång c©y thµnh hµng trªn vØa hÌ;
- Trång thµnh hµng trªn çc d¶i ®−îc t¸ch riªng (cã b·i cá hoÆc kh«ng cã b·i cá xanh);
- Hµng rµo bôi c©y;
193
- D¶i trång cá, trång hoa víi nh÷ng c©y riªng lÎ hay khãm c©y vµ bôi c©y;
- V−ên hoa.
c. KÝch th−íc cña d¶i c©y xanh
Tïy theo chiÒu réng vµ c«ng dông cña d¶i c©y xanh kh¶ n¨ng bè trÝ c«ng tr×nh
ngÇm d−íi d¶i giµnh cho c©y xanh, m¹ng l−íi ®−êng d©y trªn kh«ng vµ t×nh h×nh x©y
dùng çc c«ng tr×nh hai bªn ®−êng.
Theo tiªu chuÈn ViÖt Nam: KÝch th−íc chÝnh cña d¶i c©y xanh lÊy theo b¶ng
4.9 [2].
B¶ng 6.13: KÝch th−íc d¶i c©y xanh

Lo¹i c©y ChiÒu réng tèi thiÓu (m)
C©y trång 1 hµng 2
C©y trång 2 hµng 5
D¶i c©y bôi b·i cá 1
V−ên c©y tr−íc nhµ 1 tÇng 4
V−ên c©y tr−íc nhµ nhiÒu tÇng 6
Kho¶ng çch gÇn nhÊt tõ c©y xanh tíi nhµ cöa, c«ng tr×nh, phÇn xe ch¹y lÊy theo
b¶ng 6.14.
B¶ng 6.14: Kho¶ng çch trång c©y tèi thiÓu

Kho¶ng çch tèi thiÓu (m)
Tªn lo¹i c«ng tr×nh nhµ cöa
Tíi tim gèc c©y Tíi bôi c©y
MÐp ngoµi t−êng nhµ, c«ng tr×nh 5 1,5
MÐp ngoµi cöa kªnh, m−¬ng, r·nh 2 1
Ch©n m¸i dèc ®øng, thÒm dèc 1 0,5
Ch©n hoÆc mÐp trong cña t−êng ch¾n 3 1
Hµng rµo cao d−íi 2 m 2 1
Cét ®iÖn chiÕu s¸ng, cét xe ®iÖn, cÇu 1 1
MÐp ngoµi hÌ, ®−êng ®i bé 0,75 0,5
èng cÊp n−íc, tho¸t n−íc 1,5 -
D©y cÊp ®iÖn lùc, ®iÖn th«ng tin 2 0,5
MÐp ngoµi phÇn xe ch¹y, lÒ gia cè 2 1
Ghi chó:
Tiªu chuÈn ghi trong b¶ng 6.14 lµ tÝnh víi c©y mµ t¸n cã ®−êng kÝnh kh«ng qu¸
5 m. Çc lo¹i c©u cã t¸n réng h¬n 5 m vµ rÔ c©y ¨n ngang ra xa kho¶ng çch trªn ph¶i
t¨ng cho thÝch hîp.
d. Çc quy ®Þnh kh¸c

- KÝch th−íc chç trèng kh«ng l¸t hÌ ®Ó trång c©y theo hµng: chç trèng b×nh vu«ng,
kh«ng nhá h¬n 1,2 m × 1,2 m; nÕu lµ h×nh trßn - ®−êng kÝnh kh«ng nhá h¬n 1,2 m.
- ViÖc trång c©y xanh ph¶i ®¶m b¶o tÇm nh×n tèi thiÓu ®èi víi l¸i xe.
1. Bé X©y dùng, 2000 - Quy chuÈn x©y dùng ViÖt Nam: QuyÓn 1 - NXB. X©y dùng,
Hµ Néi, 2000.
2. Bé X©y dùng, 2000 - Tiªu chuÈn ViÖt Nam: Çc tiªu chuÈn ViÖt Nam vÒ quy ho¹ch
x©y dùng - NXB. X©y dùng, Hµ Néi, 2000.
3. Trung t©m ph¸t triÓn n«ng th«n Bé X©y dùng, 1996 - CÈm nang çc c«ng nghÖ
thÝch hîp x©y dùng c¬ së h¹ tÇng n«ng th«n - NXB. X©y dùng, Hµ Néi, 1996.
4. Tr−¬ng Xu©n Khiªm (chñ biªn), 1998 - Quy ho¹ch, thiÕt kÕ vµ x©y dùng ®−êng
giao th«ng n«ng th«n - NXB. Giao th«ng VËn t¶i, Hµ Néi, 1998.
CH−¬ng VII. Quy ho¹ch cÊp n−íc sinh ho¹t n«ng th«n http://www.ebook.edu.vn
195
Ch−¬ng VII
Quy ho¹ch cÊp n−íc sinh ho¹t n«ng th«n
7.1. Vai trß cña n−íc s¹ch ®èi víi cuéc sèng
vµ vÖ sinh m«i tr−êng n«ng th«n
N−íc ®ãng vai trß quan träng kh«ng thÓ thiÕu ®−îc trong ®êi sèng con ng−êi.
Cã thÓ nãi nÒn v¨n minh nh©n lo¹i sÏ hoµn toµn sôp ®æ khi kh«ng cã n−íc. N−íc mang
l¹i nh÷ng lîi Ých thiÕt thùc ®èi víi chóng ta:
- N−íc dïng ®Ó ¨n, uèng vµ sö dông trong sinh ho¹t hµng ngµy;
- N−íc phôc vô cho s¶n xuÊt n«ng, l©m, ng− nghiÖp;
- N−íc phôc vô cho s¶n xuÊt c«ng nghiÖp;
- N−íc phôc vô cho çc nhµ m¸y thñy ®iÖn t¹o ra ®iÖn n¨ng phôc vô cho çc ngµnh
kinh tÕ;
- N−íc t¹o ra c¶nh quan du lÞch, b¶o vÖ m«i tr−êng sinh th¸i vµ ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn
bÒn v÷ng.
D©n sè gia t¨ng, c«ng nghiÖp vµ ®« thÞ ph¸t triÓn, sù khan hiÕm vµ l¹m dông
nguån n−íc ®ang g©y mèi ®e däa ngµy cµng t¨ng ®èi víi sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng vµ
b¶o vÖ m«i tr−êng, ®Æc biÖt lµ vÊn ®Ò søc khoÎ, an toµn l−¬ng thùc, lîi Ých con ng−êi
vµ hÖ sinh th¸i.
N−íc s¹ch (®−îc hiÓu theo nghÜa lµ n−íc kh«ng bÞ « nhiÔm, ®¶m b¶o tiªu chuÈn
vµ chÊt l−îng theo quy ®Þnh cña Bé Y tÕ, th«ng sè gi¸ trÞ cña çc chØ tiªu hãa lý vµ hãa
sinh trong n−íc n»m trong giíi h¹n cho phÐp) ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn chÊt l−îng cuéc
sèng cña con ng−êi.
- Sö dông n−íc s¹ch ®Ó ¨n uèng vµ sinh ho¹t hµng ngµy h¹n chÕ ®−îc çc c¨n bÖnh
cã liªn quan ®Õn n−íc, nh− çc chøng bÖnh giun s¸n, tiªu ch¶y, ®−êng ruét, ®au m¾t
hét, bÖnh phô khoa vµ lµm t¨ng tuæi thä cho con ng−êi... Nguån n−íc sinh ho¹t cã
chøa nhiÒu kim lo¹i nÆng lµ nguyªn nh©n dÉn ®Õn bÖnh ung th−, gi¶m trÝ nhí...
- Nguån n−íc dïng trong sinh ho¹t kh«ng ®¶m b¶o chÊt l−îng, thiÕu n−íc s¹ch céng
víi phong tôc tËp qu¸n l¹c hËu, søc kháe kh«ng ®¶m b¶o lµ nguyªn nh©n dÉn ®Õn
thu nhËp thÊp, n¨ng suÊt vµ hiÖu qu¶ lao ®éng kh«ng cao, ng−êi d©n n«ng th«n
kh«ng thÓ tho¸t khái “vßng luÈn quÈn cña sù ®ãi nghÌo”.
- Nh÷ng thiÖt h¹i lín do sö dông n−íc kh«ng ®¹t tiªu chuÈn kh«ng chØ t¸c ®éng ®Õn
ç nh©n vÒ mÆt vËt chÊt vµ tinh thÇn mµ cßn ¶nh h−ëng quyÕt ®Þnh ®Õn sù ph¸t triÓn
cña céng ®ång, sù v¨n minh vµ tiÕn bé cña toµn x· héi.
- N−íc s¹ch lµ mét yÕu tè kh«ng thÓ thiÕu ®−îc ®èi víi sù bÒn v÷ng m«i tr−êng -
ng«i nhµ chung cña toµn nh©n lo¹i. Nguån n−íc « nhiÔm tõ çc nhµ m¸y, khu d©n
c−... th¶i ra m«i tr−êng nÕu kh«ng ®−îc xö lý sÏ lµm gi¶m søc s¶n xuÊt cña nhiÒu hÖ
sinh th¸i, t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, t¸c ®éng xÊu ®Õn céng ®ång
d©n c− n«ng th«n ®ang sèng nhê vµo çc hÖ sinh th¸i nµy.
- §¹t ®−îc an ninh l−¬ng thùc lµ mét trong nh÷ng −u tiªn hµng ®Çu cña nhiÒu n−íc,
ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp kh«ng ph¶i chØ cung cÊp l−¬ng thùc cho sè d©n
ngµy cµng t¨ng mµ cßn ph¶i ®¶m b¶o chÊt l−îng b÷a ¨n cho hä. Nhu cÇu vÒ chÊt
l−îng s¶n phÈm, ®é an toµn thùc phÈm phô thuéc nhiÒu vµo chÊt l−îng n−íc.
N−íc t−íi trong n«ng nghiÖp kh«ng ®¶m b¶o chÊt l−îng còng lµ nguyªn nh©n lµm
suy gi¶m chÊt l−îng cuéc sèng cña con ng−êi.
7.2. Çc tiªu chuÈn vÒ chÊt l−îng n−íc sinh ho¹t

7.2.1. Tiªu chuÈn cña Bé Y tÕ
A. Gi¶i thÝch thuËt ng÷
- N−íc ¨n uèng dïng trong tiªu chuÈn nµy lµ n−íc dïng cho ¨n uèng, chÕ biÕn thùc
phÈm, n−íc tõ çc nhµ m¸y, n−íc ë khu vùc ®« thÞ cÊp cho ¨n uèng vµ sinh ho¹t.
- ChØ tiªu c¶m quan lµ nh÷ng chØ tiªu ¶nh h−ëng ®Õn tÝnh chÊt c¶m quan cña n−íc,
khi v−ît qu¸ ng−ìng giíi h¹n g©y khã chÞu cho ng−êi sö dông n−íc.
B. Ph¹m vi ®iÒu chØnh
N−íc dïng ®Ó ¨n uèng, n−íc dïng cho çc c¬ së s¶n xuÊt, chÕ biÕn thùc phÈm,
n−íc cÊp theo hÖ thèng ®−êng èng tõ çc nhµ m¸y n−íc ë khu vùc ®« thÞ, n−íc cÊp
theo hÖ thèng ®−êng èng tõ çc tr¹m cÊp n−íc tËp trung cho 500 ng−êi trë lªn.
C. §èi t−îng ¸p dông
Çc nhµ m¸y n−íc, c¬ së cÊp n−íc cho ¨n uèng sinh ho¹t, c¬ së s¶n xuÊt, chÕ
biÕn thùc phÈm.
KhuyÕn khÝch çc tr¹m cÊp n−íc tËp trung quy m« nhá cho d−íi 500 ng−êi vµ
çc nguån cÊp n−íc sinh ho¹t ®¬n lÎ ¸p dông tiªu chuÈn nµy.
D. B¶ng tiªu chuÈn
TT Tªn chØ tiªu §¬n vÞ tÝnh Giíi h¹n tèi ®a Ph−¬ng ph¸p thö Møc ®é gi¸m s¸t
I. ChØ tiªu c¶m quan vµ thµnh phÇn v« c¬
TCVN 6185-1996
1. Mµu s¾c (a) TPU 15 A
(ISO 7887-1985)
Kh«ng cã mïi,
2. Mïi vÞ (a) C¶m quan A
vÞ l¹
197
TCVN 6184-1996
3. §é ®ôc (a) NTU 2 A
(ISO 7027-1990)
AOAC hoÆc
4. pH (a) 6,5-8,5 A
SMEWW
5. §é cøng (a) mg/l 300 TCVN 6224-1996 A
Tæng chÊt r¾n hßa tan TCVN 6053-1995
6. mg/l 1000 B
(TDS) (a) (ISO 9696-1992)
7. Hµm l−îng nh«m (a) mg/l 0,2 ISO 12020-1997 B
Hµm l−îng Amoni, TCVN 5988-1995
8. mg/l 1,5 B
tÝnh theo NH4+ (a) (ISO 5664-1984)
9. Hµm l−îng Antimon mg/l 0,005 AOAC hoÆc SMEWW C
TCVN 6182-1996
10. Hµm l−îng Asen mg/l 0,01 B
(ISO 6595-1982)
11. Hµm l−îng Bari mg/l 0,7 AOAC hoÆc SMEWW C
Hµm l−îng Bo tÝnh chung cho
12. mg/l 0,3 ISO 9390-1990 C
c¶ Borat vµ axit Boric
TCVN 6197-1996
13. Hµm l−îng Cadimi mg/l 0,003 C
(ISO 5961-1994)
TCVN 6194-1996
14. Hµm l−îng Clorua (a) mg/l 250 A
(ISO 9297-1989)
TCVN 6222-1996
15. Hµm l−îng Crom mg/l 0,05 C
(ISO 9174-1990)
TCVN 6193-1996
16. Hµm l−îng ®ång (Cu)(a) mg/l 2 C
(ISO 8288-1986)
TCVN 6181-1996
17. Hµm l−îng Xianua mg/l 0,07 C
(ISO 6703/1-1984)
TCVN 6195-1996
18. Hµm l−îng Florua mg/l 0,7-1,5 B
(ISO 10359/1 1992)
19. Hµm l−îng Hydro sunfua (a) mg/l 0,05 ISO 10530-1992 B
TCVN 6177-1996
20. Hµm l−îng s¾t (a) mg/l 0,5 A
(ISO 6332-1988)
TCVN 6193-1996
21. Hµm l−îng ch× mg/l 0,01 B
(ISO 8286-1986)
TCVN 6002-1995
22. Hµm l−îng Mangan mg/l 0,5 A
(ISO 6333-1986)
TCVN 5991-1995
23. Hµm l−îng thñy ng©n mg/l 0,001 (ISO 5666/1-1983) ÷ B
ISO 5666/3-1983)
24. Hµm l−îng Molybden mg/l 0,07 AOAC hoÆc SMEWW C
TCVN 6180-1996
25. Hµm l−îng Niken mg/l 0,02 C
(ISO 8288-1986)
TCVN 6180-1996
26. Hµm l−îng Nitrat mg/l 50 (b) A
(ISO 7890-1988)
TCVN 6187-1996
27. Hµm l−îng Nitrit mg/l 3 (b) A
(ISO 6777-1984)
TCVN 6183-1996
28. Hµm l−îng Selen mg/l 0,01 C
(ISO 9964/1-1963)
TCVN 6196-1996
29. Hµm l−îng Natri mg/l 200 B
(ISO 9964/1-1993)
TCVN 6200-1996
30. Hµm l−îng Sunph¸t (a) mg/l 250 A
(ISO 9280-1990)
TCVN 6193-1996
31. Hµm l−îng kÏm (a) mg/l 3 C
(ISO 8288-1989)
KhuÈn ®é b»ng
32. §é oxy hãa mg/l 2 A
KMnO4
II. Hµm l−îng çc chÊt h÷u c¬
a. Nhãm Alkan clo hãa
33. Cacbontetraclorua µg/l 2 AOAC hoÆc SMEWW C
34. Diclorometan µg/l 20 AOAC hoÆc SMEWW C
35. 1,2 Dicloroetan µg/l 30 AOAC hoÆc SMEWW C
36. 1,1,1- Tricloroetan µg/l 2000 AOAC hoÆc SMEWW C
37. Vinyl clorua µg/l 5 AOAC hoÆc SMEWW C
38. 1,2 Dicloroeten µg/l 50 AOAC hoÆc SMEWW C
39. Tricloroeten µg/l 70 AOAC hoÆc SMEWW C
40. Tetracloroeten µg/l 40 AOAC hoÆc SMEWW C
b. Hydrocacbua Th¬m
41. Benzen µg/l 10 AOAC hoÆc SMEWW B
42. Toluen µg/l 700 AOAC hoÆc SMEWW B
43. Xylen µg/l 500 AOAC hoÆc SMEWW B
44. Etylbenzen µg/l 300 AOAC hoÆc SMEWW C
45. Styren µg/l 20 AOAC hoÆc SMEWW C
46. Benzo(a)pyren µg/l 0,7 AOAC hoÆc SMEWW B
c. Nhãm Benzen Clo hãa
47. Monoclorobenzen µg/l 300 AOAC hoÆc SMEWW B
48. 1,2-diclorobenzen µg/l 1000 AOAC hoÆc SMEWW C
199
49. 1,4-diclorobenzen µg/l 300 AOAC hoÆc SMEWW C
50. Triclorobenzen µg/l 20 AOAC hoÆc SMEWW C
d. Nhãm çc chÊt h÷u c¬ phøc t¹p
Di(2-etylhexyl)
51. µg/l 80 AOAC hoÆc SMEWW C
adipate
Di(2-etylhexyl)
phtalat
53. Acrylamide µg/l 0,5 AOAC hoÆc SMEWW C
54. Epiclohydrin µg/l 0,4 AOAC hoÆc SMEWW C
55. Hexacloro butadien µg/l 0,6 AOAC hoÆc SMEWW C
56. Axit axetic (EDTA) µg/l 200 AOAC hoÆc SMEWW C
57. Axit nitrilotriaxetic µg/l 200 AOAC hoÆc SMEWW C
58. Tributyl oxit µg/l 2 AOAC hoÆc SMEWW C
III. Hãa chÊt b¶o vÖ thùc vËt
59. Alachlor µg/l 20 AOAC hoÆc SMEWW C
60. Aldicarb µg/l 10 AOAC hoÆc SMEWW C
61. Aldril/Dieldrin µg/l 0,03 AOAC hoÆc SMEWW B
62. Atrazine µg/l 2 AOAC hoÆc SMEWW C
63. Bentazone µg/l 30 AOAC hoÆc SMEWW C
64. Cabofuran µg/l 5 AOAC hoÆc SMEWW B
65. Clodane µg/l 0,2 AOAC hoÆc SMEWW C
66. Clorotoluron µg/l 30 AOAC hoÆc SMEWW C
67. DDT µg/l 2 AOAC hoÆc SMEWW B
1,2- Dibromo-3
Cloropropan
69. 2,4-D µg/l 30 AOAC hoÆc SMEWW C
70. 1,2-Dicloropropan µg/l 20 AOAC hoÆc SMEWW C
71. 1,3-Dichloropropen µg/l 20 AOAC hoÆc SMEWW C
72. Heptaclo vµ Heptaclo epoxit µg/l 0,03 AOAC hoÆc SMEWW B
73. Hexaclorobenzen µg/l 1 AOAC hoÆc SMEWW B
74. Isoproturon µg/l 9 AOAC hoÆc SMEWW C
75. Lindane µg/l 2 AOAC hoÆc SMEWW B
76. MCPA µg/l 2 AOAC hoÆc SMEWW C
77. Methoxychlor µg/l 20 AOAC hoÆc SMEWW C
78. Methachlor µg/l 10 AOAC hoÆc SMEWW C
79. Molinate µg/l 6 AOAC hoÆc SMEWW C
80. Pendimetalin µg/l 20 AOAC hoÆc SMEWW C
81. Pentaclorophenol µg/l 9 AOAC hoÆc SMEWW C
82. Permethrin µg/l 20 AOAC hoÆc SMEWW C
83. Propanil µg/l 20 AOAC hoÆc SMEWW C
84. Pyridate µg/l 100 AOAC hoÆc SMEWW C
85. Simazine µg/l 20 AOAC hoÆc SMEWW C
86. Trifuralin µg/l 20 AOAC hoÆc SMEWW C
87. 2,4 DB, µg/l 90 AOAC hoÆc SMEWW C
88. Dichloprop µg/l 100 AOAC hoÆc SMEWW C
89. Fennoprop µg/l 9 AOAC hoÆc SMEWW C
90. Mecoprop µg/l 10 AOAC hoÆc SMEWW C
91. 2,4,5-T µg/l 9 AOAC hoÆc SMEWW B
IV. Hãa chÊt khö trïng vµ s¶n phÈm phô
92. Monocloramin µg/l 3 AOAC hoÆc SMEWW B
93. Clo d− µg/l 0,3-0,5 AOAC hoÆc SMEWW A
94. Bromat µg/l 25 AOAC hoÆc SMEWW C
95. Clorit µg/l 200 AOAC hoÆc SMEWW C
96. 2.4.6 triclorophenol µg/l 0,3-0,5 AOAC hoÆc SMEWW B
97. Formaldehyt µg/l 25 AOAC hoÆc SMEWW B
98. Bromofoc µg/l 100 AOAC hoÆc SMEWW C
99. Dibromclorometan µg/l 100 AOAC hoÆc SMEWW C
100. Bromodiclorometan µg/l 60 AOAC hoÆc SMEWW C
101. Clorofoc µg/l 200 AOAC hoÆc SMEWW C
102. Axit dicloroaxetic µg/l 50 AOAC hoÆc SMEWW C
103. Axit tricloroaxetic µg/l 100 AOAC hoÆc SMEWW C
Cloral hydrat
(tricloroaxetaldehyt)
105. Dicloroaxetonitil µg/l 90 AOAC hoÆc SMEWW C
106. Dibromoaxetonitrin µg/l 100 AOAC hoÆc SMEWW C
107. Tricloroaxetonitril µg/l 1 AOAC hoÆc SMEWW C
108. Xyano clorit (tÝnh theo CN) µg/l 70 AOAC hoÆc SMEWW C
201
V. Møc nhiÔm x¹
TCVN 6053-1995
109. Tæng ho¹t ®é α Bq/l 0,1 B
(ISO 9696-1992)
TCVN 6291-1995
110. Tæng ho¹t ®é β Bq/l 1 B
(ISO 9697-1992)
VI. Vi sinh vËt
KhuÈn TCVN 6187/1-1996
111. Coliform tæng sè 0 A
l¹c/100ml (ISO 9308/1-1990)
E.coli hoÆc KhuÈn TCVN 6187/1-1996
112. 0 A
Coliform chÞu nhiÖt l¹c/100ml (ISO 9308/1-1990)
Ghi chó:
1. A: Bao gåm nh÷ng chØ tiªu sÏ ®−îc kiÓm tra th−êng xuyªn, cã tÇn suÊt kiÓm tra 1
tuÇn (®èi víi nhµ m¸y n−íc) hoÆc mét th¸ng (®èi víi c¬ quan Y tÕ cÊp tØnh, huyÖn).
Nh÷ng chØ tiªu nµy lµ nh÷ng chØ tiªu chÞu sù biÕn ®éng cña thêi tiÕt vµ çc c¬ quan
cÊp n−íc còng nh− çc trung t©m YTDP tØnh, thµnh phè lµm ®−îc. ViÖc gi¸m s¸t
chÊt l−îng n−íc theo çc chØ tiªu nµy gióp cho viÖc theo dâi qu¸ tr×nh xö lý n−íc
cña tr¹m cÊp n−íc ®Ó cã biÖn ph¸p kh¾c phôc kÞp thêi.
2. B: Bao gåm çc chØ tiªu cÇn cã trang thiÕt bÞ kh¸ ®¾t tiÒn vµ Ýt biÕn ®éng theo thêi
tiÕt h¬n. Tuy nhiªn ®©y lµ nh÷ng chØ tiªu rÊt c¬ b¶n ®Ó ®¸nh gi¸ chÊt l−îng n−íc.
Çc chØ tiªu nµy cÇn ®−îc kiÓm tra tr−íc khi ®−a nguån n−íc vµo sö dông vµ th−êng
kú mçi n¨m mét lÇn (hoÆc khi cã yªu cÇu ®Æc biÖt) ®ång thêi víi ®ît kiÓm tra çc
chØ tiªu theo chÕ ®é A bëi c¬ quan y tÕ ®Þa ph−¬ng hoÆc khu vùc.
3. C: §©y lµ nh÷ng chØ tiªu cÇn cã trang thiÕt bÞ hiÖn ®¹i ®¾t tiÒn, chØ cã thÓ xÐt
nghiÖm ®−îc bëi çc ViÖn Trung −¬ng, viÖn khu vùc hoÆc mét sè trung t©m YTDP
tØnh, thµnh phè. Çc chØ tiªu nµy nªn kiÓm tra hai n¨m mét lÇn (nÕu cã ®iÒu kiÖn)
hoÆc khi cã yªu cÇu ®Æc biÖt bëi c¬ quan y tÕ Trung −¬ng hoÆc khu vùc.
4. AOAC: ViÕt t¾t cña Association of Official Analytical Chemists (HiÖp héi çc nhµ
hãa ph©n tÝch chÝnh thèng).
SMEWW: ViÕt t¾t cña Standard Methods for the Examination of Water and Waste
Water (Çc ph−¬ng ph¸p chuÈn xÐt nghiÖm n−íc vµ n−íc th¶i) cña C¬ quan Y tÕ
C«ng céng Hoa Kú xuÊt b¶n.
Do ViÖt Nam ch−a x©y dùng ®−îc ph−¬ng ph¸p xÐt nghiÖm cho çc chØ tiªu nµy do
®ã ®Ò nghÞ çc phßng xÐt nghiÖm n−íc sö dông çc ph−¬ng ph¸p cña çc tæ chøc nµy.
(a)
ChØ tiªu c¶m quan
(b)
Khi cã mÆt c¶ hai chÊt Nitrit vµ Nitrat trong n−íc ¨n uèng th× tæng tØ lÖ nång ®é cña
mçi chÊt so víi giíi h¹n tèi ®a cña chóng kh«ng lín h¬n 1 (Xem c«ng thøc sau).
Cnitrat/GHT§ nitrat + Cnitrit/GHT§ nitrit ≤ 1
C: Nång ®é ®o ®−îc;
GHT§: giíi h¹n tèi ®a theo quy ®Þnh trong tiªu chuÈn nµy.
7.2.2. Tiªu chuÈn cña WHO vµ çc n−íc ph¸t triÓn
Tiªu chuÈn ®èi víi çc

TT Tªn chØ tiªu §¬n vÞ tÝnh Tiªu chuÈn WHO
n−íc ph¸t triÓn
I. ChØ tiªu vi sinh
1. X¸c Coliform U/100ml 0 0
2. Coliform tæng sè U/100ml 0 0-3
0
3. Tæng sè l−îng ë 37 C U/ml - -
4. Tæng sè l−îng ë 210C U/ml - -
II. ChØ tiªu c¶m quan
5. VÞ -a Kh«ng cã -
a
6. Mïi - Kh«ng cã -
III. ChØ tiªu vËt lý/hãa häc
7. §é ®ôc NTU 5 2-30
8. Mµu s¾c TCU 15 2-50
9. CO2 mg/l - -
10. §é cøng mgCaCO3/l 100-500 300-600
11. pH - - 6,5-9,2
12. Mªtan mg/l - -
13. Hydro sunfua mg/l 0,05-1 -
14. Oxy hãa mgKMnO4/l - -
15. T0 0
C - -
16. Oxy hßa tan mg/l - -
17. ChÊt r¾n hßa tan mg/l 1000 1500
IV. Anions
18. §é kiÒm mgCaCO3/l 100 -
-
19. Cl mg/l 250 150-1000
2-
20. SO 4 mg/l 500 200-600
21. PO43- mg/l - -
22. Flo mg/l 1,5 0,5-8
-
23. NO 3 mgNO3/l 50 50-100
-
24. NO 2 mgNO2/l 3 -
V. Cations
25. Hµm l−îng Natri mg/l 200 -
26. Hµm l−îng Kali mg/l - -
27. Hµm l−îng nh«m mg/l 1,5 -
28. Hµm l−îng Canxi mg/l - -
29. Hµm l−îng Manhª mg/l - -
203
Tiªu chuÈn ®èi víi çc

TT Tªn chØ tiªu §¬n vÞ tÝnh Tiªu chuÈn WHO
n−íc ph¸t triÓn
30. Hµm l−îng s¾t mg/l 0,3 0,3-1
31. Hµm l−îng Mangan mg/l 0,5 0,1-0,5
VI. Kim lo¹i nÆng
32. Nh«m µg/l 200 -
33. Asen µg/l 10 40-200
34. Cadimi µg/l 3 5-10
35. §ång µg/l 2000 -
36. Ch× µg/l 10 50-100
37. Thñy ng©n µg/l 1 1
38. KÏm µg/l 3000 -
VII. ChÊt h÷u c¬
39. Aldrin & Dieldrin µg/l 0,03 -
40. Chlordane µg/l 0,2 -
41. Chloroform µg/l 30 -
42. Chlorophenols µg/l - -
43. 2,4-D µg/l 30 -
44. DDT µg/l 2 -
VIII. Møc nhiÔm x¹
45. Tæng ho¹t ®é α Bq/l 0,1 -
46. Tæng ho¹t ®é β Bq/l 1 -
IX. Hãa chÊt khö trïng
47. Chlorine mg/l <5 & ≥0,5 -
48. Monochloramine mg/l 3 -
49. pH - <8 -
e
50. Trihalomethane - -
51. Bromoform µg/l 100 e
-
52. Dibromochloromethane µg/l 100 e
-
53. Bromodichloromethane µg/l 60e -
54. Chloroform µg/l e
200 -
Ghi chó:
(a)
ë §an M¹ch ®−îc biÓu thÞ b»ng ®é hßa tan
(b)
gi¸ trÞ mong muèn cao nhÊt hoÆc cho phÐp lín nhÊt
(c)
Cho nguån n−íc ngÇm vµ n−íc mÆt
(d)
Lín nhÊt lµ 0,1 ®èi víi mçi chÊt vµ 0,5 ®èi víi tæng sè çc chÊt
(e)
Tæng sè tû lÖ cña nång ®é mçi chÊt víi gi¸ trÞ theo h−íng dÉn kh«ng lín h¬n 1
7.3. ChiÕn l−îc quèc gia vÒ cÊp n−íc s¹ch vµ vÖ sinh m«i tr−êng n«ng th«n ®Õn n¨m 2020
7.3.1. T×nh h×nh cÊp n−íc s¹ch vµ vÖ sinh n«ng th«n
7.3.1.1. T×nh h×nh
a) T×nh h×nh chung
HiÖn nay, ®¹i bé phËn d©n c− n«ng th«n lµ nh÷ng ng−êi n«ng d©n lµm ¨n nhá,
nguån thu nhËp chÝnh cña çc hé gia ®×nh n«ng th«n lµ s¶n phÈm n«ng nghiÖp cã gi¸
trÞ kinh tÕ thÊp, ®a sè n«ng d©n sèng tËp trung trong çc th«n xãm, lµng b¶n, cã tæ chøc
hµnh chÝnh v÷ng ch¾c vµ truyÒn thèng céng ®ång l©u ®êi, hé gia ®×nh lµ c¬ cÊu h¹t
nh©n cña n«ng th«n vµ x· héi, mçi hé gia ®×nh n«ng th«n th−êng cã tõ 5 ®Õn 7 ng−êi
víi 2 ®Õn 3 thÕ hÖ cïng chung sèng trong mét m¸i nhµ. Møc sèng cña n«ng d©n cßn
thÊp so víi çc thµnh phÇn kh¸c trong x· héi, mét bé phËn ®¸ng kÓ d©n c− n«ng th«n
thuéc diÖn nghÌo, thu nhËp chØ ®ñ cho nhu cÇu tèi thiÓu vÒ ¨n mÆc kh«ng cßn kinh phÝ
cho çc nhu cÇu kh¸c, nhËn thøc vÒ cÊp n−íc vµ vÖ sinh m«i tr−êng cßn rÊt h¹n chÕ.
Trong nh÷ng n¨m 60 ÷ 75 ë miÒn B¾c x· héi chñ nghÜa ®· ph¸t ®éng phong trµo
x©y dùng n«ng th«n míi víi môc tiªu x©y dùng bøc tranh gia ®×nh n«ng d©n víi nhµ
ngãi, s©n g¹ch, nhµ t¾m, hè xÝ ë vïng n«ng th«n, phong trµo ®· lµm cho bé mÆt n«ng
th«n miÒn B¾c thay ®æi theo h−íng tÝch cùc.
N¨m 1982, Quü nhi ®ång Liªn Hîp quèc UNICEF ®· giµnh mét phÇn viÖn trî
kh«ng hoµn l¹i ®Ó gióp chÝnh phñ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò n−íc s¹ch n«ng th«n ë mét lo¹t
çc tØnh trong c¶ n−íc. MÉu b¬m l¾c tay, mµ ta vÉn quen gäi lµ b¬m UNICEF ®· trë
nªn quen thuéc víi çc vïng n«ng th«n ®−îc h−ëng çc ch−¬ng tr×nh n−íc s¹ch vµ
vÖ sinh m«i tr−êng. §Õn n¨m 1994 th× ch−¬ng tr×nh nµy ®· thùc sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ
vµ réng kh¾p trªn toµn quèc víi ChØ thÞ 200TTg cña thñ t−íng chÝnh phñ ®Ò ra môc
tiªu 80% d©n c− n«ng th«n ®−îc sö dông n−íc s¹ch vµo n¨m 2000 [5].
N¨m 1997, ChÝnh phñ ®· ®Ò ra §Þnh h−íng ph¸t triÓn n«ng th«n bao gåm 5 néi
dung cô thÓ:
! §Çu t− më réng diÖn tÝch trång c©y c«ng nghiÖp l©u n¨m, trång rõng vµ khuyÕn
khÝch ph¸t triÓn ngµnh ch¨n nu«i, l©m nghiÖp, ng− nghiÖp vµ tiÓu thñ c«ng nghiÖp;
! N©ng cao tû lÖ ng©n s¸ch Nhµ n−íc, vèn ViÖn trî ph¸t triÓn chÝnh thøc tõ n−íc ngoµi
(ODA) vµ ®ãng gãp cña ®Þa ph−¬ng ®Ó ®Çu t− x©y dùng c¬ së h¹ tÇng vËt chÊt vµ x· héi;
! T¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi h¬n ®Ó ph¸t triÓn çc ho¹t ®éng kinh doanh vËt t− vµ n«ng
s¶n hµng hãa, khuyÕn khÝch sù liªn kÕt gi÷a çc doanh nghiÖp Nhµ n−íc víi nh÷ng
ng−êi bu«n b¸n nhá vµ n«ng d©n;
! KhuyÕn khÝch ¸p dông trang bÞ vµ c«ng nghÖ míi trong s¶n xuÊt vµ chÕ biÕn ë
n«ng th«n;
! Hç trî çc gia ®×nh hîp t¸c trong c¬ chÕ míi, thùc hiÖn cÊp giÊy chøng nhËn quyÒn
sö dông ®Êt vµ cho thuª ®Êt mét çch linh ho¹t h¬n.
Ngµy 14 th¸ng 1 n¨m 1998, ch−¬ng tr×nh cÊp n−íc s¹ch vµ vÖ sinh m«i tr−êng
n«ng th«n ®· ®−îc ChÝnh phñ chÝnh thøc phª chuÈn trong sè s¸u ch−¬ng tr×nh môc tiªu
205
Quèc gia. HiÖn nay, ch−¬ng tr×nh nµy do Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n
qu¶n lý víi sù tham gia cña çc ban, ngµnh, çc ®Þa ph−¬ng trªn ph¹m vi toµn quèc.
Tuy vËy, theo ®¸nh gi¸ cña çc c¬ quan chøc n¨ng hiÖn nay vÉn cßn h¬n 70%
d©n sè n«ng th«n sö dông n−íc kh«ng ®¶m b¶o tiªu chuÈn vÖ sinh vµ h¬n mét nöa sè
hé ë n«ng th«n kh«ng cã hè xÝ. Çc bÖnh cã liªn quan tíi n−íc, vÖ sinh nh− tiªu ch¶y,
giun, ®−êng ruét, phô khoa rÊt phæ biÕn vµ chiÕm tû lÖ cao nhÊt trong çc bÖnh th−êng
gÆp trong nh©n d©n.
§Ó thùc hiÖn ch−¬ng tr×nh Môc tiªu Quèc gia, ®ßi hái Nhµ n−íc, çc chÝnh quyÒn
®Þa ph−¬ng vµ nh©n d©n ph¶i cè g¾ng, quyÕt t©m cao, ®Ó ph¸t huy néi lùc kÕt hîp víi
sù gióp ®ì, hç trî cña çc n−íc, çc tæ chøc phi chÝnh phñ... x©y dùng thµnh c«ng
n«ng th«n míi trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n−íc.
HiÖn nay, ChÝnh phñ ®ang chØ ®¹o Bé n«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n triÓn
khai nghiªn cøu ChiÕn l−îc ph¸t triÓn n«ng nghiÖp - n«ng th«n trong thêi kú c«ng
nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa. Môc tiªu c¬ b¶n lµ b¶o ®¶m an ninh l−¬ng thùc Quèc gia víi
d©n sè lªn tíi 91 ÷ 94 triÖu ng−êi vµo n¨m 2010, víi c¬ cÊu vµ chÊt l−îng b÷a ¨n ®−îc
c¶i thiÖn. Ph¸t triÓn toµn diÖn s¶n xuÊt n«ng, l©m, ng− nghiÖp, nghÒ muèi, c«ng nghiÖp
chÕ biÕn, tiªu thô c«ng nghiÖp vµ dÞch vô ®Ó t¹o viÖc lµm t¨ng thu nhËp cho d©n c−
n«ng th«n. Ph¸t triÓn y tÕ gi¸o dôc, v¨n hãa, x©y dùng n«ng th«n míi v¨n minh hiÖn
®¹i víi b¶n s¾c d©n téc; ®¶m b¶o an toµn x· héi, thùc hiÖn quy chÕ d©n chñ ë n«ng
th«n; x©y dùng c¬ së h¹ tÇng n«ng th«n. B¶o vÖ m«i tr−êng sinh th¸i, gi¶m nhÑ thiªn
tai ®Ó ph¸t triÓn bÒn v÷ng.
b) T×nh h×nh nguån n−íc
ViÖt Nam cã diÖn tÝch 331 ngµn km2 trªn ®Êt liÒn vµ 1 triÖu km2 diÖn tÝch l·nh
h¶i n»m ë vÜ ®é 23022 ®Õn 8030 B¾c vµ kinh ®é 102010 ®Õn 109021 §«ng n»m ë §«ng
Nam ¸ víi chiÒu dµi biªn giíi ®Êt liÒn h¬n 6780 km vµ 3260 km bê biÓn cïng hµng
tr¨m ®¶o lín nhá thuéc quÇn ®¶o Tr−êng Sa, Hoµng Sa, B¹ch Long VÜ... víi çc m¹ng
l−íi s«ng lín nh− nh− s«ng Hång, s«ng Mª C«ng, s«ng M·, s«ng C¶...
TiÒm n¨ng n−íc m−a: VÞ trÝ ®Þa lý vµ khÝ hËu ®· t¹o ra cho ViÖt Nam tiÒm
n¨ng nguån n−íc kh¸ dåi dµo. L−îng m−a kh¸ cao, mét hÖ thèng s«ng ngßi kªnh
m−¬ng dµy ®Æc, n−íc ngÇm phong phó t¹i nh÷ng vïng ®Êt thÊp. Tuy nhiªn, do vÞ trÝ
®Þa lý vµ cÊu t¹o ®Þa h×nh nªn l−îng m−a ë ViÖt Nam ph©n bè rÊt kh¸c nhau, l−îng
m−a trung b×nh n¨m cña toµn l·nh thæ lµ 1.976 mm (nÕu tÝnh c¶ l−u vùc ngoµi l·nh
thæ lµ 1.617 mm), song ph©n bè kh«ng ®Òu theo mïa vµ theo khu vùc. Theo kÕt qu¶ ®o
®¹c cña Tæng côc KhÝ t−îng Thñy v¨n, vïng cã l−îng m−a cao nhÊt lµ B¾c Quang:
4.683 mm/n¨m vµ vïng cã l−îng m−a nhá nhÊt lµ Phan Rang: 715 mm/n¨m. PhÇn lín
l·nh thæ B¾c Bé, T©y Nguyªn vµ Nam Trung Bé l−îng m−a b×nh qu©n n¨m dao ®éng
trong kho¶ng 1.600 mm ®Õn 2.400 mm. Tuy l−îng m−a lín song 70 ÷ 90% l¹i tËp
trung vµo mïa h¹ do giã mïa h¹ g©y nªn [7].
§Æc ®iÓm khÝ hËu vµ ®Þa h×nh ®· t¹o cho nguån n−íc ph©n bè kh«ng ®Òu theo c¶
thêi gian vµ kh«ng gian, mét sè vïng rÊt khan hiÕm n−íc ®iÓn h×nh lµ nh÷ng tØnh ven
biÓn duyªn h¶i miÒn Trung vµ khu vùc T©y Nguyªn trong thêi kú mïa kh«.
TiÒm n¨ng n−íc mÆt: ViÖt Nam n»m trong vïng nhiÖt ®íi cã l−îng m−a lín nªn
nguån n−íc mÆt rÊt phong phó. Do ba phÇn t− diÖn tÝch toµn l·nh thæ lµ ®åi nói ®· t¹o
nªn m¹ng l−íi s«ng suèi dµy ®Æc víi mËt ®é s«ng suèi tÝnh theo nh÷ng dßng ch¶y
th−êng xuyªn lµ 0,60 km/km2 trung b×nh trªn toµn l·nh thæ. Tuy nhiªn, mËt ®é s«ng
suèi cã sù dao ®éng lín gi÷a çc vïng, miÒn. Dao ®éng cña mËt ®é s«ng suèi nhá nhÊt
lµ 0,3 km/km2 vµ lín nhÊt lµ 4 km/km2.
VÒ chÊt l−îng n−íc mÆt, nh×n chung kh«ng ®¶m b¶o tiªu chuÈn chÊt l−îng n−íc
phôc vô cho ¨n uèng bao gåm nh÷ng chØ tiªu: ®é trong, hµm l−îng h÷u c¬ vµ vi sinh,
v× vËy tr−íc khi sö dông cÇn cã ph−¬ng ph¸p xö lý n−íc. ë vïng cöa s«ng, n−íc biÓn
theo thñy triÒu x©m nhËp vµo s«ng lµm cho n−íc s«ng bÞ nhiÔm mÆn, ë vïng nµy
kh«ng sö dông n−íc mÆt cho môc ®Ých ¨n uèng vµ sinh ho¹t ®−îc.
Tõ nh÷ng kÕt qu¶ trªn cho thÊy, nguån tµi nguyªn n−íc mÆt t−¬ng ®èi phong
phó, ph©n bæ trªn phÇn lín l·nh thæ, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc sö dông nguån
n−íc t¹i chç cho çc môc ®Ých nãi chung vµ ¨n uèng sinh ho¹t nãi riªng.
TiÒm n¨ng n−íc ngÇm: Trªn l·nh thæ ViÖt Nam, n−íc ngÇm chøa gi÷ trong çc
lç hæng vµ khe nøt cña çc lo¹i ®Êt ®¸ kh¸c nhau (chñ yÕu lµ trÇm tÝch bë rêi, trÇm tÝch
lôc nguyªn, phun trµo x©m nhËp cacbonat, biÕn chÊt vµ hçn hîp) cã tuæi giµ nhÊt
(Ackeozoi) ®Õn tuæi trÎ nhÊt (§Ö tø).
Theo çc t¸c gi¶ cña TiÓu ban so¹n th¶o kÕ ho¹ch tæng thÓ cÊp n−íc SHNT ®Õn
n¨m 2000 th× tæng tr÷ l−îng ®éng thiªn nhiªn cña n−íc ngÇm trªn toµn ViÖt Nam lµ
1.513,5 m3/s (kh«ng kÓ phÇn h¶i ®¶o) vµ ph©n bè trªn miÒn ®Þa chÊt thñy v¨n thÓ hiÖn
ë B¶ng 1 [6].
B¶ng 7.1: Tr÷ l−îng ®éng thiªn nhiªn n−íc ngÇm
Tr÷ l−îng ®éng thiªn nhiªn Tû lÖ so víi tr÷ l−îng thiªn nhiªn
MiÒn ®Þa chÊt, thñy v¨n
(m3/s) toµn l·nh thæ (%)
§«ng B¾c Bé (I) 238,700 16
T©y B¾c Bé (II) 241,827 16
§ång b»ng B¾c Bé (III) 88,865 6
B¾c Trung Bé (IV) 466,993 31
Nam Trung Bé (V) 318,850 21
§ång b»ng Nam Bé (VI) 158,250 10
Víi tõng lo¹i ®Êt ®¸ cã ®Æc ®iÓm thµnh t¹o vµ ®iÒu kiÖn cung cÊp nªn møc ®é
giµu n−íc vµ kh¶ n¨ng khai th¸c còng kh¸c nhau. §Æc tr−ng nµy ®−îc thÓ hiÖn qua m«
®un dßng ch¶y ngÇm trong B¶ng 2 [6].
207
B¶ng 7.2: M« ®un dßng ngÇm
M« ®un dßng ngÇm (l/s km2)

MiÒn ®Þa DiÖn tÝch ph©n bè (km2)
ChÊt thñy v¨n
Bë rêi Phuntrµo Lôc nguyªn Çcbonat BiÕn chÊt Hçn hîp X©m nhËp
2 ÷ 20 2÷3 2 ÷ 20 2,5 2 ÷ 20 2 ÷ 20 2 ÷ 20
§«ng B¾c Bé 175 35 12.942 4.690 3.147 20.753 6.182
2÷7 2÷7 2 ÷ 10 2 ÷ 20 2 ÷ 20 2 ÷ 10 2 ÷ 10
T©y B¾c Bé
506 590 5080 6700 13.940 12.382 3.300
0,4 ÷ 10
§ång b»ng B¾c Bé
14.500
2 ÷ 20 2 ÷ 20 2 ÷ 20 2 ÷ 10 2 ÷ 20 2 ÷ 20 2 ÷ 10
B¾c Trung Bé
7.085 2.220 18.665 3.360 5.290 14.200 7.420
2 ÷ 10 2 ÷ 10 2÷7 2 ÷ 20 2 ÷ 20
Nam Trung Bé
15.340 19.875 19.725 8.300 22.165
§ång b»ng 0,05 ÷ 0,005
Nam Bé 54.000
VÒ chÊt l−îng n−íc víi nh÷ng c«ng tr×nh khai th¸c n−íc víi chiÒu s©u t−¬ng ®èi
lín cã thÓ sö dông trùc tiÕp cho sinh ho¹t kh«ng cÇn ph¶i xö lý. Trõ nh÷ng vïng n−íc
ngÇm bÞ nhiÔm mÆn kh«ng ®¸p øng nhu cÇu cho môc ®Ých ¨n uèng, cßn l¹i çc thµnh
phÇn hãa häc kh¸c phÇn lín t−¬ng ®èi phï hîp víi c¬ thÓ con ng−êi. NhiÒu n¬i trong
n−íc ngÇm, hµm l−îng s¾t th−êng lín h¬n giíi h¹n cho phÐp (Fe > 0,5 mg/l) nªn cÇn
xö lý n−íc tr−íc khi sö dông.
Çc vÊn ®Ò tån t¹i ¶nh h−ëng ®Õn tiÒm n¨ng sö dông vµ khai th¸c nguån n−íc
chñ yÕu lµ: nhu cÇu sö dông ngµy cµng nhiÒu n−íc mÆt ®Ó t−íi ruéng, n¹n ph¸ rõng
¶nh h−ëng nghiªm träng tíi çc nguån n−íc mÆt vµ n−íc ngÇm, n−íc ngÇm chøa nhiÒu
s¾t, mangan ph¶i xö lý tèn kÐm, n−íc ngÇm tÇng s©u khai th¸c cã gi¸ thµnh cao, çc
vïng ®ång b»ng vµ ven biÓn t−¬ng ®èi réng lín th× nguån n−íc bÞ nhiÔm mÆn, sù «
nhiÔm nguån n−íc ngÇm vµ n−íc mÆt ngµy cµng t¨ng do chÊt th¶i c«ng nghiÖp, sinh
ho¹t vµ hãa chÊt b¶o vÖ thùc vËt trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp g©y nªn. Ngoµi ra, h¹n
h¸n vµ thiªn tai th−êng x¶y ra còng lµ mét vÊn ®Ò cÇn ph¶i ®−îc quan t©m ®Çy ®ñ h¬n.
c) T×nh h×nh cÊp n−íc s¹ch
PhÇn lín çc hé n«ng th«n sö dông 3 nguån n−íc: n−íc m−a, n−íc mÆt vµ n−íc
ngÇm. Nguån n−íc th−êng dïng ®Ó ¨n uèng lµ n−íc m−a vµ n−íc ngÇm, nguån dïng
®Ó phôc vô sinh ho¹t nh− t¾m, giÆt, vÖ sinh... th−êng lµ n−íc mÆt vµ n−íc ngÇm. Çc
hÖ thèng cÊp n−íc c«ng céng b»ng ®−êng èng cã ¸p, nèi m¹ng dïng chung cho nhiÒu
hé ch−a phæ biÕn. Çc hé th−êng cã c«ng tr×nh cÊp n−íc riªng nh− giÕng ®µo, lu hay
bÓ chøa n−íc m−a. H¬n 50% sè hé n«ng th«n dïng n−íc giÕng ®µo khai th¸c n−íc
ngÇm tÇng n«ng, 25% dïng n−íc s«ng suèi, hå ao vµ h¬n 10% dïng n−íc m−a. Bé
phËn cßn l¹i dïng giÕng n−íc khoan vµ rÊt Ýt hé ®−îc cÊp n−íc b»ng hÖ thèng ®−êng
èng cã ¸p vµ nèi m¹ng [3].
Çc giÕng ®µo th−êng lµ nh÷ng giÕng ngoµi trêi theo truyÒn thèng, nguån cung
cÊp cña n−íc giÕng chñ yÕu lµ n−íc ngÇm tÇng n«ng, chÊt l−îng n−íc th−êng kh«ng
®¸p øng ®−îc tiªu chuÈn dïng n−íc cho sinh ho¹t, tr÷ l−îng n−íc thay ®æi vµ biÕn
®éng nhiÒu theo thêi gian, theo mïa. N−íc m−a ®−îc thu høng tõ çc m¸i høng, chøa
trong bÓ hay lu th−êng kh«ng ®−îc che ®Ëy, chÊt l−îng n−íc tïy thuéc nhiÒu vµo m¸i
høng vµ dông cô chøa n−íc m−a, dïng gÇu hay g¸o ®Ó móc n−íc lµ phæ biÕn. Çc
giÕng khoan cã ®−êng kÝnh nhá vµ dïng b¬m tay, nguån cung cÊp n−íc cho chóng,
giÕng ®µo lµ çc tÇng chøa n−íc lç hæng trÇm tÝch hçn hîp s«ng biÓn vµ ®Çm lÇy thèng
Haloxen, tÇng chøa n−íc lç hæng trÇm tÝch hçn hîp biÓn, ®Çm lÇy tuæi Haloxen d−íi,
gi÷a, ë çc vïng ch©u thæ s«ng Hång vµ s«ng Cöu Long, ®èi víi khu vùc duyªn h¶i
miÒn trung çc tÇng chøa n−íc lç hæng çc trÇm tÝch hçn hîp biÓn, s«ng, giã Haloxen
(mav QIV). TÇng chøa n−íc nµy ph©n bè hÇu hÕt bÒ mÆt cña çc vïng ®ång b»ng, chiÒu
s©u ph©n bè kh«ng ®ång nhÊt çch bÒ mÆt ®Êt tõ mét vµi mÐt ®Õn 20 m hoÆc 25 m, tr÷
l−îng n−íc nhá vµ chÞu t¸c ®éng m¹nh cña ph©n bè m−a trong n¨m. ChÊt l−îng n−íc
nãi chung kh«ng ®¹t tiªu chuÈn vÖ sinh, dÔ bÞ « nhiÔm tõ nguån n−íc mÆt vµ qu¸ tr×nh
qu¶n lý khai th¸c sö dông. ¦íc tÝnh míi cã kho¶ng 30% d©n sö dông nguån n−íc
t−¬ng ®èi s¹ch (kh«ng mÇu, kh«ng mïi vÞ, kh«ng g©y dÞch bÖnh) vµ chØ cã kho¶ng
10% ®¹t tiªu chuÈn quèc gia vÒ n−íc s¹ch. Mét sè vïng cßn thiÕu c¶ n−íc dïng cho
sinh ho¹t víi sè l−îng tèi thiÓu chø ch−a nãi chÊt l−îng n−íc nh−: vïng bÞ nhiÔm mÆn
ë ven biÓn, h¶i ®¶o, vïng nói cao, çc vïng s©u vïng xa, vïng biªn giíi, vïng ®¸ v«i
cast¬ vµ trong thêi gian gÇn ®©y lµ çc vïng bÞ h¹n h¸n nh− Thanh Hãa, NghÖ An, Hµ
TÜnh, Qu¶ng B×nh, Qu¶ng TrÞ, Phan Rang, Phan ThiÕt, Ninh ThuËn, B×nh ThuËn, Hßa
B×nh, Cao B»ng, Hµ Giang.
d) T×nh h×nh vÖ sinh n«ng th«n

Mèi quan hÖ gi÷a n−íc s¹ch vµ vÖ sinh n«ng th«n vµ søc kháe bÖnh tËt cña céng
®ång ®· ngµy cµng ®−îc quan t©m. Theo kÕt qu¶ nghiªn cøu t¹i 5 tØnh lµ H¶i D−¬ng,
H−ng Yªn, Hµ T©y, NghÖ An, CÇn Th¬ vÒ hiÖn tr¹ng vÖ sinh vµ bÖnh tËt cho thÊy: tØ lÖ
sö dông nguån n−íc s¹ch chØ ®¹t 20 ÷ 30%, tØ lÖ hé gia ®×nh cã hè xÝ hîp vÖ sinh lµ
21,5% vµ 96% sè hé gia ®×nh kh«ng xö lý chÊt th¶i, ®æ r¸c tù do, tØ lÖ hé ®ãi nghÌo lµ
36,7%, tØ lÖ m¾c bÖnh tiªu hãa ®¹t tõ 1.131 ÷ 2.038 ng−êi/100.000 d©n [Bé Y tÕ -
WHO 1997].
ë phÝa Nam, kh¶o s¸t chÊt l−îng n−íc sinh ho¹t, vÖ sinh n«ng th«n víi tØ lÖ
bÖnh ®−êng ruét t¹i mét sè vïng ®ång b»ng s«ng Cöu Long cho thÊy: tØ lÖ hé d©n
kh«ng cã hè xÝ rÊt cao ®¹t gÇn 96% n¨m 1989, gi¶m xuèng cßn 90% n¨m 1991, tØ lÖ
sè hé dïng n−íc sinh ho¹t an toµn t¨ng tõ 6,2% n¨m 1986 lªn 25,7% n¨m 1991, h¬n
75% mÉu n−íc sinh ho¹t kh«ng ®¹t yªu cÇu vÖ sinh, tØ lÖ m¾c bÖnh do ph©n vµ n−íc ë
møc rÊt cao.
209
Vïng n«ng th«n miÒn nói tØ lÖ sö dông hè xÝ hîp vÖ sinh rÊt thÊp, hÇu hÕt çc hé
kh«ng cã hè xÝ, nh÷ng hé cã hè xÝ ®Òu kh«ng ®¹t tiªu chuÈn vÖ sinh. VÖ sinh m«i
tr−êng ë th«n, b¶n bÞ « nhiÔm nÆng bëi ph©n ng−êi vµ ph©n ®éng vËt, sè mÉu ®Êt lÊy
xung quanh khu vùc nhµ ë cã tØ lÖ trøng giun ®òa chiÕm 26 ÷ 54%. HÇu hÕt çc nguån
n−íc dïng cho ¨n uèng ®Òu bÞ nhiÔm bÈn: 100% sè mÉu n−íc xÐt nghiÖm ®Òu cã fecal
coliform, trong ®ã 60 ÷ 80% sè mÉu cã trªn 10 fecal coliform trong 100 ml n−íc, tØ lÖ
mÉu n−íc kh«ng ®¹t tiªu chuÈn vÖ sinh vÒ chÊt h÷u c¬ chiÕm tõ 15 ÷ 30%. Sè l−îng vi
khuÈn ¸i khÝ trong kh«ng khÝ cña nhµ ë cao, nhiÒu nhÊt lµ vi khuÈn S. Aureus [16].
¦íc tÝnh kho¶ng 50% sè hé ë n«ng th«n kh«ng cã nhµ tiªu vµ ®a sè çc hé nµy
®i vÖ sinh ngoµi trêi, bé phËn cßn l¹i sö dông hè xÝ cña hµng xãm. Trong 50% sè hé cã
nhµ tiªu th× phÇn lín lµ nh÷ng hè xÝ mét ng¨n hoÆc hè xÝ ®µo kh«ng hîp vÖ sinh, ph©n
th−êng ®−îc lÊy ra ®Ó bãn ruéng mµ kh«ng qua xö lý. Lo¹i nhµ tiªu th«ng dông n÷a lµ
hè xÝ 2 ng¨n ë phÝa B¾c vµ cÇu tiªu ao ç ë phÝa Nam, mçi lo¹i cã kho¶ng 10% sè hé
sö dông. Bé phËn nhá cßn l¹i dïng hè xÝ thÊm déi n−íc (hè xÝ Sulabh) hoÆc bÓ tù ho¹i.
Trong tæng sè çc lo¹i hè xÝ chØ cã kho¶ng 20% lµ hîp vÖ sinh [2].
e) T×nh h×nh søc khoÎ

T×nh h×nh søc khoÎ, khi ®¸nh gi¸ theo tû lÖ chÕt cña trÎ d−íi 1 tuæi th× t−¬ng
®èi tèt so víi mét sè n−íc l¸ng giÒng (nh− n¨m 1993 tû lÖ chÕt cña trÎ d−íi 1 tuæi
ë ViÖt Nam lµ 42/1000 so víi Indonesia 56/1000). Nh−ng khi xem xÐt çc bÖnh
liªn quan ®Õn n−íc vµ vÖ sinh th× t×nh h×nh l¹i trë nªn xÊu. Ch¼ng h¹n bÖnh tiªu ch¶y
®· t¨ng tõ 300 ca/100.000 d©n n¨m 1990 lªn 1.200 ca/100.000 d©n n¨m 1996 vµ
1.265 ca/100.000 n¨m 1997. Çc bÖnh giun, ®−êng ruét còng lµ mét vÊn ®Ò lín, ë mét
sè vïng cã tíi 90% d©n sè n«ng th«n bÞ giun (vïng ®ång b»ng vµ trung du B¾c Bé).
Kh¶o s¸t vÖ sinh n«ng th«n tØnh Hµ Nam n¨m 2000 cho thÊy: M«i tr−êng n«ng
th«n cña tØnh bÞ « nhiÔm tõ 3 nguån chÝnh lµ ph©n ng−êi, ph©n sóc vËt vµ hãa chÊt b¶o
vÖ thùc vËt, thªm vµo ®ã lµ thãi quen thiÕu vÖ sinh trong sinh ho¹t vµ ¨n uèng. Nguån
n−íc dïng trong sinh ho¹t kh«ng ®¶m b¶o vÖ sinh, thiÕu n−íc s¹ch céng víi tËp qu¸n
vÖ sinh l¹c hËu, møc sèng cßn thÊp ®· t¸c ®éng ®Õn søc kháe cña ng−êi d©n. MÆt bÖnh
gÆp nhiÒu nhÊt lµ bÖnh phô khoa chiÕm 40,5%, tiÕp sau lµ bÖnh ®au m¾t hét, bÖnh
ngoµi da vµ bÖnh tiªu ch¶y [8].
§Æc ®iÓm bÖnh tËt t¹i çc x· n«ng th«n thµnh phè §µ N½ng theo sè liÖu ®iÒu tra
n¨m 2002 lµ: tØ lÖ phô n÷ m¾c bÖnh phô khoa lµ 36%, tØ lÖ m¾c bÖnh ®−êng ruét cña
ng−êi d©n lµ 26%, bÖnh m¾t hét lµ 17,5% vµ bÖnh ngoµi da lµ 13,6%. TØ lÖ bÖnh nµy
®Òu cã liªn quan trùc tiÕp ®Õn viÖc sö dông n−íc sinh ho¹t vµ vÖ sinh n«ng th«n [9].
Nh×n chung thùc hµnh vÖ sinh ç nh©n ë n«ng th«n rÊt kÐm, ng−êi d©n Ýt hiÓu
biÕt vµ Ýt quan t©m vÒ mèi liªn quan gi÷a n−íc - nhµ tiªu - vÖ sinh ç nh©n vµ søc khoÎ,
mét sè vïng vÉn gi÷ nh÷ng tËp qu¸n ¨n, uèng vµ sinh ho¹t kh«ng hîp vÖ sinh.
f) T×nh h×nh x©y dùng c«ng tr×nh CÊp n−íc s¹ch vµ VÖ sinh n«ng th«n
Mét ch−¬ng tr×nh lín vÒ CÊp n−íc s¹ch vµ VÖ sinh n«ng th«n cña ChÝnh phñ
®−îc UNICEF tµi trî ®· ho¹t ®éng tõ h¬n 10 n¨m nay ë hÇu hÕt çc tØnh lµ ®ãng gãp
quan träng cho sù ph¸t triÓn cña lÜnh vùc CÊp n−íc s¹ch vµ VÖ sinh n«ng th«n. Hµng
tr¨m giÕng n−íc b¬m tay UNICEF vµ çc nhµ vÖ sinh ®· ®−îc x©y dùng, ®ång thêi
ng−êi d©n ®· tù ®Çu t− x©y dùng sè l−îng c«ng tr×nh cÊp n−íc s¹ch vµ vÖ sinh lín h¬n
2 ÷ 3 lÇn sè l−îng c«ng tr×nh do ch−¬ng tr×nh UNICEF tµi trî, ®· c¶i thiÖn mét çch
®¸ng kÓ ®iÒu kiÖn cÊp n−íc s¹ch vµ vÖ sinh cho çc vïng n«ng th«n. Tuy nhiªn, tæng
®Çu t− cña Nhµ n−íc vµ nh©n d©n cho CÊp n−íc s¹ch vµ VÖ sinh n«ng th«n cßn rÊt nhá
bÐ so víi yªu cÇu c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn CÊp n−íc s¹ch vµ VÖ sinh n«ng th«n ë n−íc ta.
KÕt qu¶ 5 n¨m (1999 ÷ 2003) Ch−¬ng tr×nh ®· cÊp n−íc cho h¬n 14 triÖu ng−êi
n©ng tû lÖ d©n sè cã c¬ héi sö dông n−íc s¹ch tõ 32% n¨m 1998 lªn 54% vµo cuèi
n¨m 2003 t¨ng 22%, b×nh qu©n 4,4%/n¨m. §©y lµ kÕt qu¶ hÕt søc cã ý nghÜa nÕu so
s¸nh víi tû lÖ 32% cña 40 n¨m tr−íc ®©y [6].
B¶ng 7.3: KÕt qu¶ thùc hiÖn môc tiªu Ch−¬ng tr×nh quèc gia (1999 ÷ 2003)
D©n sè D©n sè n«ng th«n ®−îc h−ëng n−íc s¹ch

n«ng th«n T¨ng trong 5 n¨m
§Õn n¨m 1998 §Õn hÕt n¨m 2003
TT §Þa ®iÓm ®Õn n¨m (1999 - 2003)
2003 Sè ng−êi Tû lÖ Sè ng−êi Tû lÖ Sè ng−êi Tû lÖ
(ngh×n) (ngh×n) % (ngh×n) % (ngh×n) %
1 2 3 4 5 = 4/3 6 7 = 6/3 8 9 = 8/3
Tæng céng 63.958,4 20.541 32 14.193 22 34.734 54
1 MN phÝa b¾c 9.874,4 2.280 23 2.607 26 4.887 49
2 §B s«ng Hång 14.743,5 5.625 38 2.863 20 8.489 58
3 B¾c trung bé 9.420 2.798 30 2.107 22 4.905 52
4 DH miÒn trung 6.852,1 2.259 33 1.167 17 3.426 50
5 T©y Nguyªn 3.048 1.042 34 322 11 1.364 45
6 §«ng nam Bé 4.806,6 1.731 36 1.182 25 2.913 61
7 §B s«ng CL 15.213,8 4.806 32 3.944 26 8.750 58
(Nguån: Ch−¬ng tr×nh MTQG N−íc s¹ch vµ VÖ sinh tr−êng n«ng th«n)
Nhê cã chñ tr−¬ng −u tiªn ®Çu t− cña ChÝnh phñ ®· lµm t¨ng nhanh tèc ®é gi¶i
quyÕt n−íc sinh ho¹t cho çc vïng träng ®iÓm nh− vïng MiÒn nói phÝa b¾c vµ ®ång
b»ng s«ng Cöu Long ®· cã møc t¨ng tr−ëng cao nhÊt (26% so víi b×nh qu©n 22% cña
c¶ n−íc) trong ®ã cã çc ®Þa ph−¬ng cã tû lÖ ng−êi ®−îc cÊp n−íc sinh ho¹t cao nh−:
tØnh Bµ RÞa - Vòng Tµu (86%); B×nh D−¬ng (78%); Trµ Vinh (75%); TiÒn Giang
(71%); Hµ Néi (71%); H−ng Yªn (66%);...
211
Môc tiªu cña Ch−¬ng tr×nh vÒ VSMT trong 5 n¨m hÇu nh− ch−a ®−îc quan t©m.
Ngay c¶ kÕ ho¹ch Nhµ n−íc giao hµng n¨m cho Ch−¬ng tr×nh còng kh«ng giao vÒ môc
tiªu nµy. Do vËy hÇu hÕt çc ®Þa ph−¬ng chØ quan t©m ®Õn vÊn ®Ò gi¶i quyÕt n−íc s¹ch.
VÒ vÖ sinh n«ng th«n chñ yÕu thùc hiÖn th«ng qua çc m« h×nh ®iÓm vµ tuyªn truyÒn
vËn ®éng nh©n d©n tù lµm theo çc tµi liÖu h−íng dÉn cña çc c¬ quan chuyªn m«n.
HiÖn nay hÇu nh− çc ®Þa ph−¬ng thùc hiÖn môc tiªu vÒ sè hé cã nhµ tiªu häp vÖ sinh.
Çc môc tiªu vÒ chuång tr¹i ch¨n nu«i HVS, xö lý chÊt th¶i, n−íc th¶i Lµng nghÒ th×
míi chØ ®−îc thùc hiÖn th«ng qua mét sè m« h×nh ë mét sè ®Þa ph−¬ng. Nguyªn nh©n
chñ yÕu lµ viÖc gi¶i quyÕt vÒ n−íc sinh ho¹t cÊp b¸ch h¬n vµ cßn lý do lµ do sù h¹n
hÑp cña nguån kinh phÝ.
KÕt qu¶ tæng hîp theo dâi vÒ môc tiªu sè hé gia ®×nh n«ng th«n cã hè xÝ HVS
cña çc ®Þa ph−¬ng ®−îc tr×nh bµy ë b¶ng 1.6 [6].
B¶ng 7.4: KÕt qu¶ vÒ môc tiªu nhµ tiªu HVS n¨m 2003
Vïng Sè hé d©n n«ng Sè hé cã hè xÝ HVS ¦íc tû lÖ % hç xÝ HVS
th«n
C¶ n−íc 12.767.000 5.217.950 41
MiÒn nói phÝa b¾c 2.040.000 612.000 30
§B s«ng Hång 2.806.000 1.571.000 56
B¾c Trung Bé 2.461.000 1.181.000 48
DH miÒn Trung 1.426.000 541.800 38
T©y Nguyªn 582.000 174.600 30
§«ng Nam Bé 889.000 471.170 53
§B s«ng Cöu Long 2.563.000 666.380 26
(Nguån: Ch−¬ng tr×nh MTQG N−íc s¹ch vµ VSMT n«ng th«n)
TØnh cã tû lÖ hè xÝ HVS cao nhÊt lµ B×nh D−¬ng 81%, Bµ RÞa - Vòng Tµu 82%,
tp. Hå ChÝ Minh 69%, tp. §µ n½ng 63%, Hµ Néi 58% vµ H¶i phßng 52%. TØnh cã tû lÖ
hè xÝ HVS thÊp lµ An Giang 10%, Kiªn giang 13%, Long An 14%, Hµ Giang 12% vµ
Lµo Cai 15%.
Qua sè liÖu trªn cho thÊy nh÷ng tØnh - thµnh phè cã tû lÖ hè xÝ HVS cao lµ nh÷ng
n¬i cã nÒn c«ng nghiÖp vµ du lÞch ph¸t triÓn, d©n c− n«ng th«n chñ yÕu lµ d©n ngo¹i
thµnh, ngo¹i thÞ, trong khi nh÷ng tØnh cã tû lÖ hè xÝ HVS thÊp lµ nh÷ng tØnh miÒn nói
vµ vïng bÞ ngËp lôt ®ång b»ng s«ng Cöu Long.
Tõ nh÷ng n¨m 1993 trë vÒ tr−íc nguån vèn ®Çu t− cho Ch−¬ng tr×nh chñ yÕu lµ
vèn viÖn trî cña UNICEF vµ mét phÇn vèn ®èi øng cña ChÝnh phñ. Tuy nhiªn ë møc
®é rÊt h¹n chÕ so víi nhu cÇu; Ch−¬ng tr×nh MTQG NS&VSMT n«ng th«n; ChiÕn l−îc
Quèc gia ®· ®−îc ChÝnh phñ phª duyÖt, bªn c¹nh nguån vèn ng©n s¸ch cña nhµ n−íc
t¨ng ®Òu mçi n¨m (tõ 120% ÷ 130%), nguån vèn Quèc tÕ còng t¨ng ®¸ng kÓ. Tõ chç
chØ cã nguån viÖn trî cña UNICEF lµ chñ yÕu, ®Õn nay Ch−¬ng tr×nh ®· nhËn ®−îc sù
viÖn trî cña çc tæ chøc nh− DANIDA,JICA, ADB, WB, CEDIF, AusAID vµ çc tæ
chøc phi chÝnh phñ kh¸c. Th«ng qua çc ho¹t ®éng tuyªn truyÒn gi¸o dôc, nhËn thøc
cña ng−êi d©n còng ®−îc t¨ng lªn râ rÖt. Tõ chç chØ tr«ng chê vµo nhµ n−íc, ®Õn nay ë
nhiÒu vïng ng−êi d©n ®· tù gi¸c tham gia vµ ®ãng gãp kinh phÝ c«ng søc cña m×nh ®Ó
c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn vÒ cÊp n−íc vµ vÖ sinh cho gia ®×nh.
KÕt qu¶ vÒ huy ®éng nguån lùc sau 5 n¨m thùc hiÖn theo Ch−¬ng tr×nh MTQG
nh− sau [5]:
Tæng møc ®Çu t− kho¶ng: 4.760 tû ®ång
trong ®ã:
- Ng©n s¸ch Trung −¬ng hç trî: 819 tû ®ång (chiÕm 17%);
- Ng©n s¸ch ®Þa ph−¬ng: 500 tû ®ång (chiÕm 10%);
- Quèc tÕ tµi trî: 787 tû ®ång (chiÕm 17%);
- Çc ch−¬ng tr×nh kh¸c: 565 tû ®ång (chiÕm 12%);
- D©n ®ãng gãp & D©n tù lµm: 2.089 tû ®ång (chiÕm 44%).
Tuy nhiªn ®Ó thùc hiÖn ®−îc ch−¬ng tr×nh MTQG do ChÝnh phñ phª duyÖt, víi
nguån lùc trªn míi chØ ®¸p øng ®−îc 70% trong ®ã nguån vèn ng©n s¸ch míi ®¸p øng
®−îc kho¶ng 40% so víi nhu cÇu. V× vËy, Ch−¬ng tr×nh MTQG ®ang nghiªn cøu x©y
dùng ®Ó tr×nh ChÝnh phñ NghÞ ®Þnh x· héi hãa Ch−¬ng tr×nh CÊp NS&VSMT n«ng
th«n trong ®ã cã viÖc x©y dùng C¬ chÕ TÝn dông −u ®·i nh»m huy ®éng nguån lùc tõ
çc thµnh phÇn kinh tÕ bao gåm c¶ khu vùc t− nh©n vµ ng−êi sö dông ®Ó ®Çu t− cho
Ch−¬ng tr×nh.
Trong b¸o ço s¬ kÕt Ch−¬ng tr×nh môc tiªu quèc gia n−íc s¹ch vµ vÖ sinh m«i
tr−êng n«ng th«n, tÝnh ®Õn hÕt th¸ng 6 n¨m 2003, çc ®Þa ph−¬ng trong c¶ n−íc −íc
thùc hiÖn ®−îc 40% khèi l−îng kÕ ho¹ch ®−îc giao, ®Çu t− x©y dùng ®−îc gÇn 1000
c«ng tr×nh cÊp n−íc tËp trung quy m« võa vµ nhá, hµng v¹n c«ng tr×nh cÊp n−íc nhá lÎ
còng nh− çc c«ng tr×nh vÖ sinh g¾n víi hé gia ®×nh. ®· cã 10/61 tØnh huy ®éng ®−îc
thªm 56,8 tû ®ång (ngoµi nguån vèn hç trî cña ng©n s¸ch Trung −¬ng), ®iÓn h×nh nh−
tØnh CÇn Th¬ (10 tû VN§), tØnh B×nh D−¬ng (7,5 tû VN§), tØnh Bµ RÞa -Vòng TÇu vµ
tØnh B×nh ThuËn huy ®éng ®−îc h¬n 6 tû ®ång... Mét sè tØnh thùc hiÖn kh¸ tèt kÕ
ho¹ch ®Ò ra, nh−: tØnh Thanh Hãa, ®Õn nay ®· cã trªn 370.000 c«ng tr×nh cÊp n−íc çc
lo¹i hîp vÖ sinh, cÊp n−íc sinh ho¹t an toµn cho 60% d©n sè n«ng th«n cña tØnh, 54%
sè hé cã nhµ tiªu hîp vÖ sinh vµ 23% sè hé cã chuång gia sóc hîp vÖ sinh; tØnh S¬n La
®· huy ®éng b»ng nhiÒu nguån vèn ®Çu t−, lång ghÐp çc ch−¬ng tr×nh, dù ¸n trªn ®Þa
bµn nªn ®· n©ng sè d©n n«ng th«n ®−îc sö dông n−íc s¹ch tõ 31% n¨m 1999 t¨ng lªn
45% vµo n¨m 2002, −íc tÝnh ®Õn hÕt n¨m 2003 ®¹t 49% [3]. Nh÷ng ®Þa ph−¬ng thùc
hiÖn tèt Ch−¬ng tr×nh Môc tiªu Quèc gia n−íc s¹ch vµ vÖ sinh m«i tr−êng lµ do quan
t©m ®Õn c«ng t¸c tuyªn truyÒn, ng−êi d©n ®· chñ ®éng tÝch cùc trong viÖc tham gia x©y
dùng dù ¸n, gi¸m s¸t c«ng tr×nh, qu¶n lý c«ng tr×nh sau x©y dùng.
213
7.3.1.2. Khã kh¨n, tån t¹i

a) Khã kh¨n vÒ kinh tÕ - tµi chÝnh
! Møc sèng cña d©n c− n«ng th«n nãi chung cßn rÊt thÊp: tû lÖ çc hé ®ãi nghÌo cßn
kh¸ cao (theo b¸o ço cña ChÝnh phñ tr−íc k× häp thø 5 Quèc héi khãa X th¸ng
5/1999, tû lÖ hé ®ãi nghÌo trong c¶ n−íc n¨m 1998 lµ 17%; theo sè liÖu cña Bé Lao
®éng vµ Th−¬ng binh X· héi cuèi n¨m 2000, tû lÖ hé ®ãi nghÌo ®· gi¶m xuèng cßn
11%) víi thu nhËp míi chØ ®¹t 13 kg thãc/ng−êi/th¸ng nghÜa lµ chØ ®ñ ¨n mµ kh«ng
cßn tiÒn ®Ó chi tiªu cho çc nhu cÇu kh¸c [1].
! §Çu t− cho lÜnh vùc cÊp n−íc s¹ch vµ vÖ sinh n«ng th«n qu¸ Ýt: tÝnh trung b×nh trong
10 n¨m c¶i çch kinh tÕ c¶ Nhµ n−íc vµ tµi trî quèc tÕ míi ®Çu t− ®−îc kho¶ng
0,13 USD cho 1 ng−êi d©n trong 1 n¨m. Trong 10 n¨m míi ®Çu t− 1,3 USD cho 1
ng−êi. So víi nhu cÇu chi phÝ ®Ó x©y dùng çc c«ng tr×nh cÊp n−íc s¹ch vµ vÖ sinh
c¬ b¶n vµo kho¶ng 15 USD cho 1 ng−êi d©n th× møc ®Çu t− cña ChÝnh phñ vµ çc
nhµ tµi trî chØ b»ng 1% nhu cÇu chi phÝ x©y dùng nªu trªn [1].
! Tû lÖ sè hé ë n«ng th«n cã c«ng tr×nh cÊp n−íc vµ nhµ tiªu t−¬ng ®èi hîp víi vÖ
sinh cßn thÊp [1]:
- §èi víi c«ng tr×nh cÊp n−íc lµ 30%;
- Cßn ®èi víi nhµ tiªu lµ 20%.
! Møc ph©n bæ vèn kÕ ho¹ch tõ ng©n s¸ch Trung −¬ng cho çc tØnh th−êng chËm so
víi kÕ ho¹ch. Theo b¸o ço s¬ kÕt Ch−¬ng tr×nh môc tiªu quèc gia n−íc s¹ch vµ vÖ
sinh m«i tr−êng n«ng th«n, tÝnh ®Õn hÕt th¸ng 6 n¨m 2003 vèn hç trî ng©n s¸ch cña
Trung −¬ng cho tØnh Cao B»ng lµ 5 tû, nh−ng míi chØ cÊp ®−îc 2 tû ®ång; tØnh Lµo
Cai ®−îc hç trî 3 tû ®ång nh−ng míi chØ giao 1,5 tû, t×nh tr¹ng t−¬ng tù x¶y ra ë
çc tØnh kh¸c nh− çc tØnh Th¸i B×nh, Hµ T©y, Yªn B¸i, S¬n La, Gia Lai, §¾k L¾k,
L©m §ång, TiÒn Giang, §ång Th¸p, BÕn Tre... céng thªm lµ viÖc ®Çu t− dµn tr¶i,
bu«ng láng c«ng t¸c qu¶n lý nªn c«ng tr×nh kh«ng ®¶m b¶o vÒ sè l−îng còng nh−
chÊt l−îng theo kÕ ho¹ch vµ thiÕt kÕ ®Ò ra [4].
b) Khã kh¨n vÒ x· héi vµ tËp qu¸n

! HiÓu biÕt vÒ vÖ sinh vµ søc kháe cña ng−êi d©n n«ng th«n cßn thÊp. Sè ®«ng Ýt quan
t©m ®Õn vÖ sinh, coi ®ã chØ lµ vÊn ®Ò ç nh©n liªn quan ®Õn tiÖn nghi lµ chÝnh chø
kh«ng ph¶i lµ mét vÊn ®Ò c«ng céng cã liªn quan ®Õn søc kháe cña céng ®ång vµ sù
trong s¹ch cña m«i tr−êng.
! Thùc hµnh vÖ sinh kÐm nªn çc bÖnh tËt phæ biÕn vÉn th−êng xuyªn x¶y ra ë n«ng
th«n, cã khi x¶y ra dÞch lín nh− t¶, th−¬ng hµn, sèt xuÊt huyÕt khiÕn cho ng−êi
n«ng d©n ®· nghÌo, nay l¹i khã h¬n v× èm ®au, bÖnh tËt.
! ë vïng ®ång b»ng s«ng Hång vµ ven biÓn B¾c Trung Bé ng−êi d©n n«ng th«n cã
tËp qu¸n l©u ®êi sö dông ph©n ng−êi ch−a xö lý tèt ®Ó lµm ph©n bãn.
! ë phÝa Nam, nhÊt lµ vïng ®ång b»ng s«ng Cöu Long, ph©n ng−êi ®−îc th¶i trùc tiÕp
xuèng ao lµm thøc ¨n cho ç. Ngoµi ra, tËp qu¸n sö dông ph©n kh«ng ñ ®· kh«ng
chØ g©y nªn « nhiÔm m«i tr−êng mµ cßn lµ nguyªn nh©n g©y nªn bÖnh dÞch truyÒn
nhiÔm nguy hiÓm. Qua ®iÒu tra thùc tÕ ë mét sè tØnh cña ®ång b»ng s«ng Hång do
tËp qu¸n hay dïng ph©n t−¬i ®Ó bãn rau. HÇu nh− 100% sè hé dïng ph©n t−¬i ®−îc
hái ®Òu dïng ph©n t−¬i hoÆc trén víi tro ñ sau 5 ÷ 10 ngµy ®em bãn cho rau. Mét
sè mÉu n−íc ®−îc xÐt nghiÖm cho thÊy hÇu hÕt bÞ « nhiÔm vi sinh. L−îng coliform
trong 100 ml n−íc giÕng cã tõ 120 ®Õn 830 con vi khuÈn (N−íc ao Coliform lªn ®Õn
730 ÷ 4.875 con; Ecoli kho¶ng 170 ÷ 1.640 con).
Vïng ®ång b»ng s«ng Cöu Long do tËp qu¸n dïng ph©n t−¬i nu«i ç nªn nguån
n−íc mÆt phôc vô cho sinh ho¹t còng bÞ « nhiÔm vi sinh rÊt nÆng cao h¬n møc tiªu
chuÈn cho phÐp hµng ngµn lÇn.
! Tæ chøc cña lÜnh vùc cÊp n−íc s¹ch vµ vÖ sinh n«ng th«n cßn ph©n t¸n, sù phèi hîp
gi÷a çc Bé, Ngµnh ch−a tèt. Qu¶n lý nguån n−íc vµ cÊp n−íc n«ng th«n thuéc
tr¸ch nhiÖm cña Bé n«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n: Bé x©y dùng chÞu tr¸ch
nhiÖm cÊp n−íc ®« thÞ bao gåm c¶ çc thÞ trÊn (®« thÞ lo¹i 5); vÖ sinh l¹i lµ tr¸ch
nhiÖm cña Bé Y tÕ, mÆc dï c¶ Bé n«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n vµ Bé Tµi
nguyªn vµ M«i tr−êng còng cã tr¸ch nhiÖm vÒ vÖ sinh. Cßn lÜnh vùc m«i tr−êng th×
l¹i cµng liªn quan ®Õn nhiÒu Bé h¬n.
! Nhµ n−íc ch−a cã chÝnh s¸ch huy ®éng sù tham gia ®ãng gãp cña çc thµnh phÇn
kinh tÕ ®Ó cïng víi ng−êi sö dông x©y dùng c«ng tr×nh cÊp n−íc s¹ch vµ vÖ sinh mµ
¸p dông çch tiÕp cËn dùa vµo cung cÊp lµ chÝnh.
! VÒ ph¸p chÕ cßn thiÕu çc quy ®Þnh vµ h−íng dÉn cô thÓ ®Ó cã thÓ qu¶n lý tèt lÜnh
vùc CÊp n−íc s¹ch vµ VÖ sinh n«ng th«n.
c) Khã kh¨n kü thuËt vµ thiªn tai
! Cã nhiÒu vïng gÆp khã kh¨n vÒ nguån n−íc nh− çc vïng bÞ nhiÔm mÆn (−íc tÝnh
cã h¬n 13 triÖu ng−êi sèng t¹i çc vïng nµy); çc vïng nói cao vµ çc vïng ®¸ v«i
cast¬ th−êng thiÕu nguån n−íc, ®ång bµo ph¶i ®i lÊy n−íc tõ suèi rÊt xa, n−íc ngÇm
ë rÊt s©u vµ nguån n−íc mÆt rÊt khan hiÕm.
! Thêi gian gÇn ®©y khÝ hËu thêi tiÕt cã nh÷ng biÕn ®éng thÊt th−êng, lò lôt vµ h¹n
h¸n x¶y ra ë nhiÒu ®Þa ph−¬ng lµm cho t×nh h×nh nguån n−íc cµng khã kh¨n h¬n.
Mét sè n¬i nguån n−íc c¹n kiÖt ®ang trë thµnh vÊn ®Ò nghiªm träng cho c¶ s¶n xuÊt
vµ sinh ho¹t, ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p khÈn cÊp vµ ®Æc biÖt.
! §èi víi vÖ sinh, khã kh¨n tån t¹i lín lµ ®a sè hé ch−a cã hè xÝ ®¹t tiªu chuÈn vÖ
sinh vµ mét bé phËn ®«ng d©n c− n«ng th«n sinh sèng ë vïng bÞ ngËp lôt ®ang sö
dông lo¹i nhµ tiªu trªn ao ç, kh«ng ®¶m b¶o vÖ sinh nh−ng ch−a cã c«ng nghÖ
thÝch hîp thay thÕ.
! Çc lµng chµi ven biÓn cã mËt ®é d©n sè rÊt cao nh−ng l¹i thiÕu n−íc s¹ch vµ kh«ng
cã nhµ vÖ sinh. ë çc lµng nghÒ m«i tr−êng bÞ « nhiÔm nghiªm träng.
215
! ¤ nhiÔm do chuång tr¹i gia sóc vµ thuèc trõ s©u còng lµ mét vÊn ®Ò lín cÇn ®−îc
nghiªn cøu gi¶i quyÕt riªng.
! Ch−a cã çc trung t©m chuyÓn giao c«ng nghÖ vµ s¶n xuÊt cung øng çc vËt t− thiÕt
bÞ cho CÊp n−íc s¹ch vµ vÖ sinh n«ng th«n.
7.3.1.3. ThuËn lîi

Bªn c¹nh çc khã kh¨n tån t¹i, lÜnh vùc CÊp n−íc s¹ch vµ vÖ sinh n«ng th«n
còng cã mét sè thuËn lîi [1]:
- Quan t©m vµ −u tiªn cña §¶ng - ChÝnh phñ
ThÓ hiÖn ë viÖc Bé ChÝnh trÞ ®· ra ChØ thÞ 36 vÒ “T¨ng c−êng c«ng t¸c b¶o vÖ m«i
tr−êng trong thêi kú c«ng nghiÖp hãa hiÖn ®¹i hãa ®Êt n−íc”, ch−¬ng tr×nh môc tiªu
Quèc gia vÒ cung cÊp n−íc s¹ch vµ vÖ sinh m«i tr−êng, ë viÖc thµnh lËp Ban chØ ®¹o
Quèc gia vÒ cÊp n−íc vµ vÖ sinh m«i tr−êng Trung −¬ng vµ çc ®Þa ph−¬ng, ë chØ
thÞ 200/TTg cña Thñ t−íng ChÝnh phñ vÒ c«ng t¸c CÊp n−íc s¹ch vµ VÖ sinh n«ng
th«n cïng nhiÒu v¨n b¶n kh¸c cña Nhµ n−íc nãi lªn tÇm quan träng vµ −u tiªn ®Çu
t− cho lÜnh vùc nµy. ChÝnh phñ ®ang tËp trung vµo ph¸t triÓn n«ng th«n, coi ph¸t
triÓn n«ng th«n lµ −u tiªn quèc gia, ®ang triÓn khai nghiªn cøu ChiÕn l−îc ph¸t triÓn
n«ng nghiÖp –n«ng th«n trong thêi kú c«ng nghiÖp hãa hiÖn ®¹i hãa.
- HÖ thèng tæ chøc ho¹t ®éng trong lÜnh vùc CÊp n−íc s¹ch vµ vÖ sinh n«ng th«n ®·
®−îc thµnh lËp réng kh¾p ë tÊt c¶ çc tØnh, th«ng qua Ch−¬ng tr×nh CÊp n−íc s¹ch
vµ VÖ sinh n«ng th«n do UNICEF tµi trî. §ã lµ mét tiÒn ®Ò quan träng ®Ó ph¸t triÓn
lÜnh vùc trong t−¬ng lai.
- Qu¸ tr×nh ph©n cÊp vµ phi tËp trung hãa ®−îc x¸c lËp v÷ng ch¾c còng lµ mét thuËn
lîi ®Ó triÓn khai thùc hiÖn nhanh chãng xuèng tËn ng−êi d©n çc ch−¬ng tr×nh, dù
¸n vÒ CÊp n−íc s¹ch vµ vÖ sinh n«ng th«n.
- Kinh tÕ n«ng th«n ®ang chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr−êng vµ kinh tÕ trang tr¹i víi çch
tiÕp cËn theo nhu cÇu vµ khu vùc t− nh©n ph¸t triÓn réng kh¾p ®ang t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó
xãa bá c¬ chÕ bao cÊp vµ thùc hiÖn x· héi hãa lÜnh vùc CÊp n−íc s¹ch vµ vÖ sinh
n«ng th«n.
Ngoµi ra, cßn ph¶i kÓ ®Õn mét thuËn lîi n÷a lµ ®−îc sù quan t©m trî gióp ngµy
cµng t¨ng cña çc tæ chøc quèc tÕ, çc nhµ tµi trî song ph−¬ng, ®a ph−¬ng vµ çc tæ
chøc phi chÝnh phñ.
7.3.1.4. TriÓn väng ph¸t triÓn

Trong 10 n¨m ®æi míi, nÒn kinh tÕ quèc d©n ®· cã b−íc ph¸t triÓn ®¸ng kÓ, trong
®ã cã sù ph¸t triÓn cña khu vùc n«ng th«n. Tèc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ n¨m 1998 thÊp
h¬n, nguyªn nh©n chñ yÕu lµ do cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh ®· lan réng ë khu vùc
§«ng Nam ¸. Cho ®Õn nay, khu vùc n«ng th«n chñ yÕu ®−îc ph¸t triÓn th«ng qua viÖc
t¨ng c−êng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, ®Æc biÖt lµ n©ng cao n¨ng suÊt lóa g¹o vµ mét sè c©y
c«ng nghiÖp. Nh−ng çc Nhµ ho¹ch ®Þnh chiÕn l−îc ph¸t triÓn n«ng nghiÖp - n«ng
th«n trong thêi k× c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®· chØ ra lµ ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng
th«n ph¶i ph¸t triÓn toµn diÖn; s¶n xuÊt l−¬ng thùc, ph¸t triÓn c©y c«ng nghiÖp, rau
qu¶, tiÕn tíi ®¶m b¶o cung cÊp ®ñ nguyªn liÖu cho çc ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn vµ
®−a ch¨n nu«i thµnh ngµnh s¶n xuÊt chÝnh, ph¸t triÓn m¹nh c«ng nghiÖp chÕ biÕn n«ng
l©m s¶n vµ c«ng nghiÖp n«ng th«n. Ph¸t triÓn tiÓu thñ c«ng nghiÖp, dÞch vô vµ çc
ngµnh nghÒ n«ng th«n. §Þnh h−íng nªu trªn sÏ dÉn ®Õn chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ph¸t
triÓn çc ®« thÞ nhá thµnh nh÷ng trung t©m n«ng th«n, lµ cÇu nèi gi÷a ®« thÞ vµ n«ng
th«n, phôc vô ®¾c lùc cho ph¸t triÓn n«ng th«n. Trong t−¬ng lai ngµy cµng cã nhiÒu
ng−êi sinh sèng t¹i çc ®« thÞ nhá; çc ®iÓm d©n c− manh món, ph©n t¸n còng sÏ ®−îc
tËp trung vµo çc khu d©n c− cã quy m« d©n sè tõ 1000 ng−êi trë lªn.
ChiÕn l−îc cÊp n−íc s¹ch vµ vÖ sinh n«ng th«n sÏ ®−îc thùc hiÖn trong khu«n
khæ çc chÝnh s¸ch tæng thÓ cña Nhµ n−íc vµ g¾n chÆt víi chiÕn l−îc ph¸t triÓn n«ng
nghiÖp - n«ng th«n.
Çc chÝnh s¸ch chñ yÕu cña Nhµ n−íc t¸c ®éng ®Õn CÊp n−íc s¹ch vµ VÖ sinh
n«ng th«n lµ [1]:
! Çc ®iÒu kiÖn kiÖn sèng ë n«ng th«n sÏ ®−îc c¶i thiÖn, trong ®ã cã cÊp n−íc s¹ch
vµ vÖ sinh n«ng th«n: ®a sè ng−êi d©n n«ng th«n ph¶i ®−îc cÊp n−íc s¹ch vµ vÖ
sinh m«i tr−êng n«ng th«n còng ph¶i ®−îc c¶i thiÖn, kÓ c¶ viÖc chÊm døt sö dông
ph©n t−¬i lµm ph©n bãn vµ thùc hiÖn ®−îc mét m«i tr−êng n«ng th«n" Xanh, s¹ch
vµ ®Ñp".
! ë nh÷ng n¬i cã tÝnh kh¶ thi vµ cã hiÖu qu¶ kinh tÕ cÇn khuyÕn khÝch cÊp n−íc tËp
trung cho khu vùc n«ng th«n víi sù trî gióp cña chÝnh phñ ®Ó çc hÖ thèng ®ã cã sù
hÊp dÉn h¬n vÒ mÆt tµi chÝnh.
! Çc hé gia ®×nh vµ çc céng ®ång n«ng th«n sÏ chÞu tr¸ch nhiÖm chÝnh ®Ó ph¸t triÓn
c¬ së h¹ tÇng n«ng th«n theo nguyªn t¾c ph¸t triÓn bÒn v÷ng (bao gåm c¶ cÊp n−íc
s¹ch vµ vÖ sinh n«ng th«n), cßn Nhµ n−íc sÏ ®ãng vai trß qu¶n lý, h−íng dÉn vµ t¹o
nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi.
! ViÖc thùc hiÖn cÊp n−íc s¹ch vµ vÖ sinh n«ng th«n sÏ ®−îc ph©n cÊp, çc cÊp tØnh,
huyÖn, x· vµ th«n xãm sÏ cã vai trß rÊt quan träng trong viÖc lËp kÕ ho¹ch vµ thùc
hiÖn cÊp n−íc s¹ch vµ vÖ sinh n«ng th«n.
! CÊp n−íc s¹ch vµ vÖ sinh n«ng th«n sÏ ®−îc thùc hiÖn theo nguyªn t¾c Dublin bao
gåm: N−íc ®−îc xem lµ mét lo¹i hµng hãa kinh tÕ (còng nh− mét hµng hãa x· héi);
viÖc ra quyÕt ®Þnh vµ qu¶n lý ®−îc thùc hiÖn ë cÊp thÊp nhÊt phï hîp vµ chó träng
®Õn sù tham gia cña phô n÷.
7.3.2. Môc tiªu cña cÊp n−íc vµ vÖ sinh n«ng th«n
N¨m 2003 lµ n¨m Quèc tÕ cña Liªn Hîp Quèc (LHQ) vÒ n−íc s¹ch. Víi ý nghÜa
®ã, tõ ngµy 10 ®Õn ngµy 16 th¸ng 8 n¨m 2003, mét sù kiÖn næi tiÕng: TuÇn lÔ N−íc
ThÕ giíi ®· ®−îc tæ chøc t¹i Stockholm, Thôy §iÓn. Çc chuyªn gia vÒ n−íc vµ çc
bªn liªn quan tíi tham dù héi nghÞ tõ h¬n 100 quèc gia trªn thÕ giíi ®· kh¶o s¸t
nguyªn nh©n vµ t¸c ®éng cña çc vÊn ®Ò liªn quan ®Õn n−íc, còng nh− ®Ò ra nh÷ng
217
chiÕn l−îc gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò nµy. TuÇn lÔ n−íc ThÕ giíi cña LHQ lÇn ®Çu tiªn
®¸nh gi¸ toµn cÇu vµ t−¬ng ®èi ®Çy ®ñ vÒ tµi nguyªn n−íc ®−îc coi nh− mét tiÕng
chu«ng thøc tØnh çc chuyªn gia vÒ n−íc vµ çc nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch trªn toµn
thÕ giíi. §¸nh gi¸ nªu bËt vÊn ®Ò n−íc trªn quy m« toµn cÇu: ®Õn n¨m 2050, 7 tû
ng−êi trªn 60 quèc gia sÏ ph¶i ®èi mÆt víi t×nh tr¹ng thiÕu n−íc, mçi ngµy cã kho¶ng
2 tØ tÊn chÊt th¶i ®æ xuèng hå, s«ng vµ suèi vµ mçi n¨m cã kho¶ng 7 triÖu ng−êi chÕt v×
çc bÖnh liªn quan ®Õn n−íc. Ch−¬ng tr×nh cho Héi nghÞ chuyªn ®Ò vÒ n−íc
Stockholm vµ TuÇn lÔ N−íc ThÕ giíi 2003 tËp trung vµo nhiÒu chñ ®Ò chÝnh liªn quan
®Õn n−íc, tõ vÊn ®Ò trî cÊp n«ng nghiÖp ®Õn çc vÊn ®Ò mµ ng−êi ta gäi lµ "n−íc ¶o"
v.v... Môc tiªu ph¸t triÓn thiªn niªn kû vµo n¨m 2015, ®iÒu ®ã cã nghÜa lµ: mçi ngµy
ph¶i cã thªm 274.000 ng−êi ®−îc tiÕp cËn víi n−íc s¹ch vµ 342.000 ng−êi ®−îc sö
dông hè xÝ hîp vÖ sinh, hay môc tiªu gi¶m tØ lÖ d©n sè thÕ giíi sèng thiÕu n−íc s¹ch,
thiÕu ®iÒu kiÖn vÖ sinh xuèng cßn mét nöa vµo n¨m 2015 [2]... Gi¶i quyÕt khñng
ho¶ng n−íc s¹ch vµ vÖ sinh m«i tr−êng trªn toµn thÕ giíi ®ßi hái sù quyÕt t©m khÐo lÐo
cña con ng−êi vµ cña mäi quèc gia trªn toµn thÕ giíi trong çc lÜnh vùc liªn quan ®Õn
n−íc. ViÖt Nam lµ mét quèc gia ®· cam kÕt vµ quyÕt t©m thùc hiÖn môc tiªu ®Ò ra cña
LHQ, nhËn thøc râ ®−îc tÇm quan träng cña vÊn ®Ò liªn quan ®Õn n−íc s¹ch vµ vÖ sinh
m«i tr−êng, ChÝnh phñ ®· ®Ò ra çc môc tiªu cô thÓ vµ l©u dµi trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn
môc tiªu nµy trªn ph¹m vi toµn quèc.
7.3.2.1. Môc tiªu
ChiÕn l−îc Quèc gia CÊp n−íc s¹ch vµ VÖ sinh n«ng th«n sÏ gãp phÇn chiÕn l−îc
ph¸t triÓn n«ng nghiÖp - n«ng th«n trong thêi kú c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa víi çc
môc tiªu d−íi ®©y [1].
7.3.2.1.1. Môc tiªu tæng thÓ
a) T¨ng c−êng søc kháe
T¨ng c−êng søc kháe cho d©n c− n«ng th«n b»ng çch gi¶m thiÓu çc bÖnh cã
liªn quan ®Õn n−íc vµ vÖ sinh c¶i thiÖn viÖc cÊp n−íc s¹ch, nhµ vÖ sinh vµ n©ng cao
thùc hµnh vÖ sinh cña d©n chóng
b) N©ng cao ®iÒu kiÖn sèng
Çc c«ng tr×nh cÊp n−íc vµ vÖ sinh hiÖn nay nÕu ®−îc c¶i tiÕn vµ nh©n réng sÏ
®em l¹i tiÖn Ých to lín, n©ng cao ®iÒu kiÖn sèng cho ng−êi d©n n«ng th«n, lµm gi¶m
bít sù çch biÖt gi÷a ®« thÞ vµ n«ng th«n, gãp phÇn thóc ®Èy c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i
hãa n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n.
c) Gi¶m t×nh tr¹ng « nhiÔm m«i tr−êng do ph©n ng−êi vµ ph©n gia sóc
Gi¶m ®Õn møc thÊp nhÊt l−îng ph©n ng−êi vµ ph©n gia sóc ch−a ®−îc xö lý lµm
« nhiÔm m«i tr−êng, g©y mïi h«i thèi, ph¸t sinh ruåi muçi, còng nh− gi¶m « nhiÔm
h÷u c¬ çc nguån n−íc.
7.3.2.1.2. Môc tiªu cô thÓ

§Ó ®¹t ®−îc çc môc tiªu tæng thÓ nªu trªn ph¶i thùc hiÖn ®−îc çc môc tiªu cô
thÓ nh− sau:
a) Môc tiªu ®Õn n¨m 2020

! TÊt c¶ d©n c− n«ng th«n sö dông n−íc s¹ch ®¹t tiªu chuÈn chÊt l−îng quèc gia víi
sè l−îng tèi thiÓu 60 lÝt/ng−êi-ngµy vµ sö dông hè xÝ hîp vÖ sinh nhê huy ®éng
céng ®ång tham gia m¹nh mÏ vµ ¸p dông çch tiÕp cËn dùa vµo nhu cÇu;
! HÇu hÕt d©n c− n«ng th«n thùc hµnh tèt vÖ sinh ç nh©n vµ gi÷ s¹ch vÖ sinh m«i
tr−êng lµng x· nhê çc ho¹t ®éng Th«ng tin - Gi¸o dôc - TruyÒn th«ng.
b) Môc tiªu ®Õn n¨m 2010

! 85% d©n c− n«ng th«n sö dông n−íc hîp vÖ sinh víi sè l−îng 60 lÝt/ng−êi-ngµy;
! 70% gia ®×nh cã hè xÝ hîp vÖ sinh vµ thùc hiÖn tèt vÖ sinh ç nh©n.
Trong nh÷ng n¨m tr−íc m¾t cÇn chó ý thùc hiÖn çc viÖc sau:
! TËp trung cè g¾ng chËm nhÊt ®Õn n¨m 2005, tÊt c¶ çc nhµ trÎ, tr−êng häc, bÖnh
viÖn, tr¹m x¸, chî vµ çc c«ng tr×nh c«ng céng kh¸c ë n«ng th«n cã ®ñ n−íc s¹ch
vµ cã ®ñ hè xÝ hîp vÖ sinh;
! TËp trung vµ −u tiªn gi¶i quyÕt çc yªu cÇu cÊp thiÕt vÒ n−íc sinh ho¹t cho nh÷ng
vïng thiÕu n−íc nh− vïng bÞ h¹n h¸n, vïng biªn giíi, h¶i ®¶o, vïng nói cao, vïng
s©u, vïng xa, vïng bÞ nhiÔm mÆn vµ vïng n−íc bÞ « nhiÔm nh− vïng bÞ lò lôt, vïng
bÞ ¶nh h−ëng cña n−íc th¶i c«ng nghiÖp;
! Chèng c¹n kiÖt, chèng « nhiÔm, b¶o vÖ chÊt l−îng nguån n−íc ngÇm vµ nguån n−íc
mÆt t¹i çc hå, ®Çm, s«ng suèi;
! §¶m b¶o vÖ sinh trong ch¨n nu«i gia ®×nh, ch¨n nu«i tËp trung, s¶n xuÊt tiÓu thñ
c«ng nghiÖp t¹i çc lµng nghÒ ®Ó gi÷ s¹ch m«i tr−êng ë çc lµng, x·.
7.3.2.2. Ph−¬ng ch©m, nguyªn t¾c, çch tiÕp cËn chung vµ ph¹m vi thùc hiÖn
7.3.2.2.1. Ph−¬ng ch©m
! Ph¸t huy néi lùc cña d©n c− n«ng th«n, dùa vµo nhu cÇu, trªn c¬ së ®Èy m¹nh x· héi
hãa trong ®Çu t−, x©y dùng vµ qu¶n lý, ®ång thêi t¨ng c−êng hiÖu qu¶ qu¶n lý Nhµ
n−íc trong çc dÞch vô cung cÊp n−íc s¹ch vµ vÖ sinh n«ng th«n. Ng−êi sö dông
quyÕt ®Þnh m« h×nh cÊp n−íc s¹ch vµ vÖ sinh n«ng th«n phï hîp víi kh¶ n¨ng cung
cÊp tµi chÝnh, tæ chøc thùc hiÖn vµ qu¶n lý c«ng tr×nh. Nhµ n−íc ®ãng vai trß h−íng
dÉn vµ hç trî, cã chÝnh s¸ch gióp ®ì çc gia ®×nh thuéc diÖn chÝnh s¸ch, ng−êi
nghÌo, vïng d©n téc Ýt ng−êi vµ mét sè vïng ®Æc biÖt khã kh¨n kh¸c.
! H×nh thµnh thÞ tr−êng n−íc s¹ch vµ dÞch vô vÖ sinh n«ng th«n theo ®Þnh h−íng cña
Nhµ n−íc.
219
7.3.2.2.2. Nguyªn t¾c c¬ b¶n lµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng

Nguyªn t¾c nµy coi träng sù ph¸t triÓn v÷ng ch¾c: Lµm ®©u ®−îc ®Êy, h¬n lµ sù
ph¸t triÓn nhanh nh−ng nãng véi, lµm xong l¹i háng ph¶i lµm l¹i. Rót cuéc l¹i chËm vµ
tèn kÐm h¬n. §ång thêi ph¶i ®¶m b¶o ph¸t triÓn tr−íc m¾t kh«ng lµm tæn h¹i ®Õn
t−¬ng lai vµ khai th¸c hîp lý nguån tµi nguyªn n−íc.
Muèn ®¹t ®−îc sù bÒn v÷ng th× ph¶i [6], [11]:
! §¶m b¶o cã nguån tµi chÝnh liªn tôc vµ kÞp thêi, kh«ng nh÷ng chØ ®Ó x©y dùng mµ
cßn ®Ó qu¶n lý vËn hµnh vµ thay thÕ khi c«ng tr×nh hÕt thêi h¹n sö dông (bÒn v÷ng
vÒ tµi chÝnh);
BÒn v÷ng vÒ kinh tÕ phô thuéc vµo mèi quan hÖ gi÷a lîi nhuËn vµ chi phÝ. Yªu cÇu
®Æt ra lµ lîi nhuËn ph¶i lu«n lu«n lín h¬n hoÆc b»ng chi phÝ. Mét dù ¸n hay mét
c«ng tr×nh ph¶i lu«n ®em l¹i lîi nhuËn, vèn ®Çu t− lu«n ®em l¹i lîi Ých kinh tÕ vµ
chãng ®−îc thu håi. Sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng vÒ kinh tÕ cßn thÓ hiÖn sù t¨ng tr−ëng vµ
ph¸t triÓn lµnh m¹nh cña nÒn kinh tÕ.;
! Ph¶i cã ng−êi chñ së h÷u râ rµng ®Ó quan t©m b¶o vÖ gi÷ g×n c«ng tr×nh còng
nh− quan t©m ®Õn viÖc sö dông liªn tôc vµ kÐo dµi thêi gian khai th¸c (bÒn v÷ng vÒ
sö dông);
Sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng vÒ x· héi thÓ hiÖn gi÷a ph¸t triÓn víi nh÷ng quan niÖm,
chuÈn mùc cña x· héi. Nãi mét çch kh¸c, sù bÒn v÷ng vÒ mÆt x· héi biÓu hiÖn ë sù
phï hîp víi nh÷ng tiªu chuÈn x· héi nh− t«n gi¸o, truyÒn thèng, phong tôc tËp
qu¸n. Chóng ph¶i ®−îc thùc hiÖn phï hîp víi çc quan hÖ ®¹o lý, hÖ thèng gi¸ trÞ,
ng«n ng÷, gi¸o dôc, gia ®×nh...
! §¶m b¶o kh¶ n¨ng ho¹t ®éng th−êng xuyªn vµ l©u dµi cña c«ng tr×nh. Tøc lµ ph¶i
cã bé m¸y qu¶n lý (dï lµ ®¬n gi¶n), cã c«ng nghÖ thÝch hîp, cã ch¨m sãc b¶o
d−ìng, cã ng−êi biÕt vËn hµnh, cã m¹ng l−íi dÞch vô söa ch÷a, cã vËt t− phô tïng
thay thÕ dÔ kiÕm (bÒn v÷ng vÒ ho¹t ®éng);
BÒn v÷ng vÒ m«i tr−êng thÓ hiÖn ë viÖc çc ho¹t ®éng ph¸t triÓn kh«ng g©y ra t¸c
®éng ng−îc lµm ph¸ vì c©n b»ng sinh th¸i cña m«i tr−êng xung quanh. Nãi mét
çch kh¸c d−íi t¸c ®éng cña çc ho¹t ®éng ph¸t triÓn m«i tr−êng sinh th¸i vÉn ®−îc
duy tr× vµ cã kh¶ n¨ng tù t¸i t¹o ®−îc.
Çc tiªu chÝ vÒ ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®èi víi c«ng tr×nh cÊp n−íc vµ vÖ sinh:
! BÒn v÷ng vÒ nguån n−íc: §¶m b¶o nguån n−íc kh«ng bÞ khai th¸c qu¸ møc vµ
®−îc bæ sung mét çch tù nhiªn;
! BÒn v÷ng cña c«ng tr×nh: §¶m b¶o c«ng tr×nh ®−îc vËn hµnh, b¶o d−ìng tèt, cung
cÊp ®ñ n−íc ®¹t tiªu chuÈn;
! Cã sù tham gia cña céng ®ång: Céng ®ång tham gia vµo lËp kÕ ho¹ch, thiÕt kÕ vµ
qu¶n lý vËn hµnh c«ng tr×nh;
! BÒn v÷ng vÒ c«ng nghÖ: Lùa chän c«ng nghÖ phï hîp, ®¶m b¶o n¨ng lùc cung cÊp
dÞch vô vµ ®−îc céng ®ång chÊp nhËn;
! BÒn v÷ng vÒ kinh tÕ - tµi chÝnh: §¶m b¶o ®¸p øng ®ñ mäi chi phÝ, ®Æc biÖt lµ chi phÝ
vËn hµnh vµ qu¶n lý c«ng tr×nh;
! BÒn v÷ng vÒ tæ chøc: Cã bé m¸y qu¶n lý cã ®ñ n¨ng lùc vµ ®−îc hç trî vÒ x©y
dùng, trî gióp kü thuËt vµ hÖ thèng ph¸p lý.
Thùc hiÖn nguyªn t¾c bÒn v÷ng sÏ gÆp nhiÒu khãa kh¨n. Kinh nghiÖm quèc tÕ
cho thÊy chØ khi nµo ng−êi sö dông - tøc lµ çc hé n«ng d©n trë thµnh ng−êi chñ thùc
sù cña c«ng tr×nh th× míi cã ®−îc sù bÒn v÷ng.
Nh−ng muèn ng−êi sö dông lµ chñ c«ng tr×nh th× ph¶i thùc hiÖn çch tiÕp cËn
dùa trªn nhu cÇu vµ ph¶i tu©n thñ mét sè h−íng dÉn c¬ b¶n chØ ®¹o thùc hiÖn.
7.3.2.2.3. Çch tiÕp cËn chung
Lµ çch tiÕp cËn dùa trªn nhu cÇu, ng−êi sö dông tù tr¶ çc chi phÝ vµ thùc hiÖn
x· héi hãa lÜnh vùc cÊp n−íc s¹ch vµ vÖ sinh n«ng th«n.
Çch tiÕp cËn dùa trªn nhu cÇu [2]
Çch tiÕp cËn nµy sÏ thay thÕ cho çch tiÕp cËn dùa vµo cung cÊp tr−íc ®©y.
Cã nghÜa lµ ng−êi sö dông sau khi ®−îc t− vÊn cÇn thiÕt sÏ:
! QuyÕt ®Þnh lo¹i c«ng tr×nh cÊp n−íc s¹ch vµ vÖ sinh n«ng th«n mµ m×nh mong
muèn, cung cÊp tµi chÝnh cho x©y dùng c«ng tr×nh vµ tù tæ chøc thùc hiÖn;
! Tù x©y dùng hoÆc thuª nhµ thÇu x©y dùng c«ng tr×nh;
! Qu¶n lý, vËn hµnh vµ duy tr× c«ng tr×nh.
Çc c¬ quan Nhµ n−íc vµ çc nhµ tµi trî sÏ ®ãng vai trß t− vÊn h−íng dÉn vµ hç
trî mµ kh«ng lµm thay.
Çch tiÕp cËn dùa trªn nhu cÇu chÝnh lµ nh»m ph¸t huy néi lùc cao nhÊt, cÇn
®−îc thùc hiÖn cµng sím cµng tèt. Cè g¾ng ®Ó ®Õn n¨m 2005 toµn bé lÜnh vùc cÊp
n−íc s¹ch vµ vÖ sinh n«ng th«n ®−îc thùc hiÖn hoµn toµn dùa theo c¬ chÕ cña çch tiÕp
cËn nµy.
Tr¶ çc chi phÝ
VÒ nguyªn t¾c, ng−êi sö dông sÏ chÞu toµn bé chi phÝ x©y dùng vµ vËn hµnh çc
c«ng tr×nh cÊp n−íc s¹ch vµ vÖ sinh n«ng th«n. Tuy nhiªn, Nhµ n−íc sÏ trî cÊp cho
mét sè ®èi t−îng ng−êi sö dông vµ mét sè lo¹i h×nh c«ng nghÖ nhÊt ®Þnh sau ®©y:
! Ng−êi nghÌo, ng−êi rÊt nghÌo vµ çc gia ®×nh thuéc diÖn chÝnh s¸ch −u tiªn cã khã
kh¨n vÒ ®êi sèng;
! Çc hÖ thèng cÊp n−íc tËp trung ®−îc Nhµ n−íc khuyÕn khÝch;
! Mét sè tr−êng hîp ®Æc biÖt.
Trong mäi tr−êng hîp ng−êi sö dông sÏ tr¶ toµn bé chi phÝ vËn hµnh vµ kiÓm so¸t
tÊt c¶ çc kho¶n chi phÝ: X©y dùng, vËn hµnh vµ qu¶n lý.
X· héi hãa lÜnh vùc cÊp n−íc s¹ch vµ vÖ sinh n«ng th«n.
221
X· héi hãa lÜnh vùc cÊp n−íc s¹ch vµ vÖ sinh n«ng th«n lµ vËn ®éng vµ çc tæ
chøc, t¹o c¬ së ph¸p lý ®Ó huy ®éng sù tham gia ®ãng gãp tÝch cùc vµ nhiÒu mÆt cña
mäi thµnh phÇn kinh tÕ vµ c«ng ®ång d©n c− trong ®Çu t− vèn, thi c«ng x©y l¾p, s¶n
xuÊt thiÕt bÞ phô tïng, çc dÞch vô söa ch÷a vµ qu¶n lý vËn hµnh. KhuyÕn khÝch khu
vùc t− nh©n ®Çu t− x©y dùng c«ng tr×nh cÊp n−íc s¹ch vµ vÖ sinh n«ng th«n nhÊt lµ
c«ng tr×nh cÊp n−íc tËp trung. C¬ quan qu¶n lý Nhµ n−íc rót khái kinh doanh x©y
dùng c«ng tr×nh cÊp n−íc s¹ch vµ vÖ sinh, c«ng viÖc nµy giao cho çc nhµ thÇu doanh
nghiÖp Nhµ n−íc hoÆc C«ng ty t− nh©n ®¶m nhËn th«ng qua ®Êu thÇu c¹nh tranh. H×nh
thµnh thÞ tr−êng çc dÞch vô cÊp n−íc s¹ch vµ vÖ sinh n«ng th«n theo ®Þnh h−íng cña
Nhµ n−íc.
7.3.2.2.4. Nh÷ng h−íng dÉn thùc hiÖn theo nguyªn t¾c c¬ b¶n vµ çch tiÕp
cËn chung
§Ó cã thÓ ¸p dông ®−îc çch tiÕp cËn dùa trªn nhu cÇu vµ thùc hiÖn ®−îc møc
ph¸t triÓn bÒn v÷ng th× ph¶i tu©n thñ 5 h−íng dÉn chØ ®¹o thùc hiÖn sau ®©y:
! §Ó cho ng−êi sö dông tù quyÕt ®Þnh lùa chän c«ng nghÖ, ®Þa ®iÓm c«ng tr×nh cÊp
n−íc tËp trung, møc phôc vô, tæ chøc thùc hiÖn. Çc c¬ quan Nhµ n−íc kh«ng lµm
thay mµ chØ lµm nhiÖm vô t− vÊn vµ qu¶n lý;
! Ng−êi sö dông ph¶i tr¶ çc chi phÝ vÒ x©y dùng vµ qu¶n lý vËn hµnh. Nhµ n−íc chØ
hç trî ng−êi nghÌo, çc gia ®×nh chÝnh s¸ch −u tiªn vµ mét sè lo¹i h×nh c«ng nghÖ
cÇn khuyÕn khÝch;
! Çc ch−¬ng tr×nh Th«ng tin - Gi¸o dôc - TruyÒn th«ng h−íng dÉn ng−êi sö dông
hiÓu biÕt vÒ c«ng nghÖ, kü thuËt, qu¶n lý vËn hµnh, c¬ chÕ tµi chÝnh, tÝn dông, ®Ó
gióp hä ra quyÕt ®Þnh ®óng ®¾n ph¶i ®−îc tiÕn hµnh tr−íc khi lËp dù ¸n hay x©y
dùng c«ng tr×nh;
! Çch thøc tæ chøc qu¶n lý vËn hµnh çc c«ng tr×nh cÊp n−íc s¹ch vµ vÖ sinh n«ng
th«n dïng chung cho nhiÒu hé (vÝ dô nh− hÖ thèng cÊp n−íc tËp trung b»ng ®−êng
èng) ph¶i ®−îc thiÕt lËp mét çch cô thÓ râ rµng tr−íc khi x©y dùng c«ng tr×nh;
! Çc c«ng nghÖ tiªn tiÕn vµ c«ng nghÖ thÝch hîp (lµ c«ng nghÖ dÔ vËn hµnh, sö dông
çc phô tïng thay thÕ, thiÕt bÞ vµ nguyªn vËt liÖu ®−îc s¶n xuÊt ë ®Þa ph−¬ng hoÆc
trong n−íc; ®· ®−îc thö nghiÖm vµ chøng tá tÝnh bÒn v÷ng; kh«ng qu¸ ®¾t, ®−îc
ng−êi sö dông chÊp nhËn vµ kh«ng t¸c ®éng xÊu ®Õn m«i tr−êng) ®−îc Nhµ n−íc
khuyÕn khÝch gióp ®ì, cßn çc c«ng nghÖ cã h¹i cho søc kháe vµ m«i tr−êng ph¶i
lo¹i bá.
NÕu trong chØ ®¹o ChiÕn l−îc kh«ng quyÕt t©m thùc hiÖn çc h−íng dÉn cã tÝnh
nguyªn t¾c nµy th× rót cuéc sÏ quay trë l¹i çch tiÕp cËn dùa vµo cung cÊp vµ kh«ng thÓ
®¶m b¶o ®−îc tÝnh bÒn v÷ng.
7.3.2.2.5. Ph¹m vi thùc hiÖn ChiÕn l−îc
Bao gåm toµn bé çc vïng n«ng th«n trong c¶ n−íc.
7.4. Çc gi¶i ph¸p cÊp n−íc n«ng th«n

7.4.1. C«ng nghÖ vµ d©y chuyÒn cÊp n−íc n«ng th«n
S¬ ®å c«ng nghÖ khai th¸c vµ cung cÊp n−íc sinh ho¹t n«ng th«n nãi chung ®−îc
thÓ hiÖn nh− sau [8]:
HÖ thèng
C«ng tr×nh C«ng tr×nh C«ng tr×nh §èi t−îng
chuyÒn dÉn &
thu n−íc xö lý n−íc ®iÒu hoµ n−íc dïng n−íc
ph©n phèi n−íc
HÖ thèng cÊp n−íc lµ tæ hîp bao gåm 3 bé phËn c«ng tr×nh [10].
C«ng tr×nh thu n−íc
Lµ c«ng tr×nh lÊy n−íc tõ nguån n−íc ®−a vµo hÖ thèng cÊp n−íc. Nguån n−íc
cã thÓ lµ nguån n−íc mÆt, n−íc ngÇm hoÆc n−íc m−a.
! C«ng tr×nh n−íc mÆt
Nguån n−íc mÆt ®−îc sö dông cho cÊp n−íc sinh ho¹t th−êng lÊy tõ çc con
s«ng cã ®é ®ôc cao vµo mïa m−a lò vµ chÞu t¸c ®éng cña çc ho¹t ®éng cña nh©n d©n
ë hai bªn bê s«ng, c¨n cø theo ®iÒu kiÖn ®Þa h×nh, ®Þa chÊt cô thÓ cña çc s«ng mµ cã
thÓ sö dông mét sè c«ng tr×nh thu n−íc nh− sau:
- Hµnh lang hoÆc èng thu n−íc: N−íc tõ s«ng, hå ®−îc dÉn tíi miÖng hót cña m¸y
b¬m b»ng hµnh lang èng thu n−íc. Trªn hµnh lang thu n−íc cã phÇn läc n−íc s¬ bé,
phÇn ®Çu cña hµnh lang tiÕp xóc víi nguån n−íc cã l−íi ch¾n r¸c ®Ó ng¨n çc lo¹i
bÌo, rong, t¶o vµ çc vËt tr«i næi cã kÝch th−íc lín (xem chi tiÕt ë phÇn phô lôc thiÕt
kÕ hÖ thèng cÊp n−íc sinh ho¹t n«ng th«n);
- §èi víi n−íc s«ng cã ®é ®ôc cao, nÒn ®Êt c¹nh bê s«ng yÕu, kh«ng thÝch hîp víi
viÖc x©y dùng c«ng tr×nh thu n−íc nªn dïng hå l¾ng ®Ó thu n−íc tr−íc khi dÉn n−íc
tíi miÖng hót cña m¸y b¬m;
- §èi víi c«ng tr×nh cÊp n−íc võa vµ nhá, cã thÓ sö dông giÕng thÊm thu n−íc m¹ch
ngang cña çc nguån n−íc mÆt. C«ng tr×nh thu n−íc kiÓu nµy còng cã t¸c dông läc
s¬ bé nguån n−íc mÆt;
- §èi víi nguån n−íc mÆt cã chÊt l−îng tèt, th× ®Æt häng lÊy n−íc cña èng thu ngay
t¹i nguån n−íc khi bè trÝ tr¹m b¬m cÊp n−íc çch xa nguån n−íc. NÕu tr¹m b¬m
cÊp n−íc gÇn nguån n−íc th× èng hót cña b¬m ®Æt ngay t¹i nguån n−íc.
! C«ng tr×nh thu n−íc ngÇm
N−íc ngÇm ®−îc khai th¸c vµ phôc vô cÊp n−íc sinh ho¹t tõ çc tÇng chøa n−íc
lç hæng vµ khe nøt
§èi víi vïng n−íc ngÇm triÓn väng trung b×nh, tÇng n«ng (tÇng Holocen) sÏ thu
nhê giÕng ®µo s©u tõ 4 ÷ 12 m, ®−êng kÝnh giÕng ®µo tõ 0,8 ÷ 2 m hoÆc çc giÕng
khoan n«ng cã ®é s©u tõ 8 ÷ 25 m, ®−êng kÝnh nhá φ48 ÷ φ 60 l¾p gÇn n−íc, b¬m tay
hoÆc b¬m ®iÖn.
223
§èi víi n−íc ngÇm m¹ch s©u (tÇng Pleistoxen hay tÇng A V−¬ng) vïng triÓn
väng vµ vïng trung b×nh, c«ng tr×nh thu n−íc lµ giÕng khoan s©u 45 ÷ 60 m, ®−êng
kÝnh lç khoan lín φ90 ÷ φ325 ®èi víi çc c«ng tr×nh cÊp n−íc tËp trung quy m« lín
hoÆc ®−êng kÝnh lç khoan φ48 ÷ φ90 ®èi víi c«ng tr×nh cÊp n−íc quy m« võa vµ nhá.
Çc giÕng khoan ®−îc l¾p m¸y b¬m ®iÖn hoÆc b¬m tay.
! C«ng tr×nh thu n−íc m−a
Sö dông ph−¬ng ph¸p truyÒn thèng nh− m¸i nhµ, s©n thu, sµn g¹ch, sµn bª t«ng,
çc vËt liÖu tÊm lîp kh¸c nh− t«n kh«ng gØ, tÊm nhùa... CÇn l−u ý çc vËt liÖu lµm m¸i
høng ph¶i ®¶m b¶o tiªu chuÈn kh«ng lµm ¶nh h−ëng ®Õn chÊt l−îng n−íc m−a vµ søc
kháe nh©n d©n. N−íc tõ çc m¸i høng ch¶y qua bé phËn läc ®−îc chøa vµo çc bÓ cã
dung tÝch tõ 5 ÷ 10 m3. BÓ ph¶i cã n¾p ®Ëy vµ th−êng xuyªn lµm vÖ sinh tr¸nh bä gËy.
C«ng tr×nh xö lý n−íc
Lµ nh÷ng lo¹i c«ng tr×nh víi c«ng nghÖ xö lý (lµm s¹ch) kh¸c nhau lµm cho n−íc
lÊy tõ nguån cã chÊt l−îng tháa m·n yªu cÇu cña ng−êi sö dông. NÕu n−íc nguån tù
nhiªn ®¹t çc tiªu chuÈn sö dông th× cã thÓ kh«ng cÇn x©y dùng c«ng tr×nh xö lý n−íc.
- C«ng tr×nh xö lý n−íc mÆt
Nguån n−íc mÆt cña çc s«ng suèi rÊt phong phó, nh−ng hµm l−îng phï sa vµ
chÊt l¬ löng kh¸ lín ®Æc biÖt vµo mïa m−a lò. Do ®ã, çc c«ng tr×nh cÊp n−íc sinh
ho¹t lÊy n−íc tõ çc nguån n−íc s«ng cÇn ph¶i qua çc d©y chuyÒn xö lý c¬ b¶n nh−
qua hå l¾ng s¬ bé hoÆc läc ph¸ tr−íc khi vµo bÓ läc chËm hoÆc läc nhanh. Còng cã thÓ
sö dông biÖn ph¸p “keo tô” tr−íc khi ®−a vµo l¾ng, läc chËm hoÆc läc nhanh. Mét biÖn
ph¸p xö lý n−íc trong th−êng hay ®−îc øng dông lµ sö dông çc giÕng ®µo hoÆc giÕng
®µo thÒm s«ng.
Çc nguån n−íc mÆt kh«ng ®¶m b¶o yªu cÇu vÖ sinh vÒ mét sè chØ tiªu hãa häc
nh− hµm l−îng oxy hßa tan, NO2 vµ chØ tiªu vi sinh nh− coliform, cÇn xö lý n−íc b»ng
çc biÖn ph¸p c«ng tr×nh nh− dµn m−a, bÓ trén vµ dïng çc hãa chÊt khö trïng.
- C«ng tr×nh xö lý n−íc ngÇm
Nguån n−íc ngÇm khai th¸c phôc vô cÊp n−íc sinh ho¹t lµ tÇng chøa n−íc lç
hæng Holocen vµ Pleistocen vµ tÇng chøa n−íc khe nøt. C¶ 2 tÇng nµy ®Òu cã tr÷ l−îng
vµ chÊt l−îng ph©n bè kh«ng ®Òu vµ biÕn ®éng m¹nh. Th«ng th−êng çc c«ng tr×nh xö
lý n−íc cøng b»ng lµm tho¸ng, l¾ng läc lu«n ®−îc bè trÝ kÕt hîp vµ ®ång bé. Ngoµi ra,
xö lý hµm l−îng ni t¬ vµ coliform b»ng hãa chÊt vµ thiÕt bÞ läc còng cÇn ®−îc bè trÝ
cho çc c«ng tr×nh khai th¸c n−íc ngÇm phôc vô sinh ho¹t
- Xö lý n−íc m−a
N−íc m−a tù nhiªn kh«ng hoµn toµn s¹ch sÏ, ®Æc biÖt lµ n−íc trËn m−a cã kÌm
theo giã b·o vµ r¬i trªn nh÷ng thiÕt bÞ thu høng kh«ng ®−îc lµm vÖ sinh th−êng xuyªn.
Do ®ã, cÇn ph¶i xö lý n−íc m−a ®Ó lo¹i bá çc chÊt bÈn do n−íc m−a tiÕp xóc víi
kh«ng khÝ vµ giã bôi trong qu¸ tr×nh r¬i. Ngoµi ra, cÇn kÕt hîp víi quy tr×nh qu¶n lý,
khai th¸c nh− lo¹i bá çc trËn m−a ®Çu mïa vµ thêi gian ®Çu trËn m−a, th−êng xuyªn
vÖ sinh çc dông cô thu høng vµ vËt liÖu läc n−íc m−a.
C«ng tr×nh truyÒn dÉn, ®iÒu hßa vµ ph©n phèi n−íc

Lµ çc c«ng tr×nh, thiÕt bÞ ®−a n−íc tõ c«ng tr×nh thu tíi c«ng tr×nh xö lý, dÉn vµ
®iÒu hßa n−íc ®· xö lý tíi n¬i dïng qua m¹ng l−íi ®−êng èng ph©n phèi n−íc, çc
thiÕt bÞ dïng n−íc.
§Æc ®iÓm cña c«ng tr×nh cÊp n−íc sinh ho¹t n«ng th«n lµ th−êng tËp trung cÊp
n−íc vµo çc giê cao ®iÓm, kh«ng tiÕn hµnh cÊp n−íc 24 giê trong ngµy nh− khu vùc
thµnh phè. Do ®ã, hÖ thèng cÊp n−íc sinh ho¹t n«ng th«n th−êng bè trÝ c«ng tr×nh tr÷
n−íc vµ ®iÒu tiÕt n−íc s¹ch b»ng çc bÓ chøa cã dung tÝch tõ 5 ÷ 200 m3, çc c«ng
tr×nh ®iÒu ¸p ë ®Çu hÖ thèng ®−êng èng ph©n phèi n−íc lµ bÓ ¸p lùc cã dung tÝch tõ
2 ÷ 5 m3, th¸p hoÆc ®µi n−íc cã dung tÝch 4 ÷ 6 m3 hay çc m¸y b¬m ®Èy.
Çc c«ng tr×nh cÊp n−íc tËp trung quy m« lín, quy m« nhá ®Òu sö dông çc
hÖ thèng ®−êng èng ph©n phèi n−íc cã çc cÊp ®−êng kÝnh kh¸c nhau. §−êng èng
chÝnh cã ®−êng kÝnh lín φ70 ÷ φ250. §−êng èng nh¸nh ph©n phèi cã ®−êng kÝnh tõ
φ48 ÷ φ70 vµ ®−êng èng cÊp n−íc cã ®−êng kÝnh tõ φ20 ÷ φ30. T¹i çc ®−êng èng cÊp
n−íc vµo çc hé d©n l¾p ®ång hå ®o l−u l−îng. Çc ®ång hå ®o sÏ gióp cho viÖc qu¶n
lý vµ sö dông n−íc tiÕt kiÖm vµ dÇn tõng b−íc chuyÓn dÞch vô cung cÊp n−íc nh− çc
lo¹i h×nh kinh doanh kh¸c nh− kinh doanh ®iÖn.
Trong nhiÒu t×nh huèng, ë n«ng th«n cÇn chó ý:
- Cã thÓ kh«ng cÇn c«ng tr×nh xö lý khi chÊt l−îng n−íc nguån ®¶m b¶o tiªu chuÈn
yªu cÇu;
- Cã thÓ dïng n−íc ngay t¹i chç kh«ng cÇn çc c«ng tr×nh chuyÒn dÉn ph©n phèi;
- Cã thÓ hîp khèi çc c«ng tr×nh thu, c«ng tr×nh xö lý vµ chøa n−íc thµnh mét côm
c«ng tr×nh hoÆc mét c«ng tr×nh ®ång thêi thùc hiÖn c¶ chøc n¨ng thu, xö lý vµ chøa
n−íc nh− giÕng kh¬i, giÕng thÊm...
Çc s¬ ®å c«ng nghÖ cÊp n−íc sinh ho¹t n«ng th«n [8], [9]
! Nguån n−íc mÆt
- C«ng tr×nh cÊp n−íc tËp trung
S¬ ®å c«ng nghÖ cÊp n−íc sinh ho¹t tËp trung ®−îc tr×nh bµy theo çc d©y
chuyÒn sau:
+ D©y chuyÒn 1:
N−íc C«ng tr×nh Tr¹m Çc c«ng tr×nh Tr¹m M¹ng

S«ng thu n−íc mÆt b¬m xö lý n−íc b¬m l−íi
cÊp 1 cÊp 2 ph©n
phèi
225
+ D©y chuyÒn 2:
N−íc Tr¹m Çc c«ng tr×nh Tr¹m

S«ng Hå thu l¾ng M¹ng
b¬m xö lý b¬m l−íi
cÊp 1 cÊp 2 ph©n
phèi
- C«ng tr×nh quy m« nhá

+ D©y chuyÒn 3:
N−íc GiÕng thu BÓ läc Sö dông

B¬m
S«ng ®Ëp ch¾n ph¸ läc chËm
®iÖn
- C«ng tr×nh ph©n t¸n nhá, lÎ

+ D©y chuyÒn 4:
n−íc ao, hå, s«ng Sö dông

B¬m tay,b¬m ®iÖn BÓ läc chËm BÓ chøa
! Nguån n−íc ngÇm

So víi n−íc mÆt, n−íc ngÇm khai th¸c cã nhiÒu lîi thÕ bëi çc −u ®iÓm sau: chÊt
l−îng n−íc th« kh¸ trong vµ s¹ch, nhiÖt ®é n−íc æn ®Þnh vµ gi¸ thµnh xuÊt x−ëng 1 m3
n−íc lµ thÊp. Do ®ã, trong quy ho¹ch −u tiªn sö dông nguån ngÇm. C¨n cø vµo ph©n
bè tr÷ l−îng khai th¸c tiÒm n¨ng vµ chÊt l−îng n−íc ngÇm cña 2 tÇng chøa n−íc lç
hæng vµ khe nøt. Çc s¬ ®å c«ng nghÖ cÊp n−íc ngÇm cña §µ N½ng theo çc d©y
chuyÒn sau ®©y:
- C«ng tr×nh cÊp n−íc tËp trung
+ D©y chuyÒn 5
M¹ng
n−íc ngÇm GiÕng khoan Tr¹m l−íi
Çc c«ng tr×nh Tr¹m
b¬m
m¹ch s©u φ90 ÷ φ325 cÊp 1 xö lý n−íc b¬m ph©n
cÊp 2 phèi
+ D©y chuyÒn 6
M¹ng
N−íc ngÇm GiÕng kh¬i B¬m tay l−íi
§µi n−íc
n«ng giÕng tia bæ trî b¬m ®iÖn ph©n
bÓ ¸p lùc
phèi
- C«ng tr×nh ph©n t¸n nhá, lÎ

+ D©y chuyÒn 7
B¬m
N−íc ngÇm GiÕng kh¬i tay BÓ l¾ng Sö dông
n«ng (Holocen) giÕng tia bæ trî b¬m läc chËm
®iÖn
+ D©y chuyÒn 8
B¬m M¹ng
tay Khö s¾t kiÒm l−íi
N−íc ngÇm GiÕng khoan
b¬m hãa läc nhanh
M¹ch n«ng φ48 ÷ φ90 bÓ ¸p lùc
ph©n
®iÖn phèi
+ D©y chuyÒn 9
1. C«ng tr×nh thu n−íc
Víi nguån n−íc ngÇm, çc c«ng tr×nh thu sÏ lµ:
Çc giÕng khoan ®−êng kÝnh φ42, φ49 mm;
Çc giÕng kh¬i thu n−íc m¹ch n«ng;
Çc giÕng cã çc tia bæ trî;
Çc hµo thu n−íc m¹ch ngang;
Çc bÓ tËp trung thu n−íc m¹ch lé.
Víi nguån n−íc mÆt, çc c«ng tr×nh thu sÏ lµ:
Çc hè thu n−íc, dù tr÷ n−íc bªn bê s«ng, suèi, hå...
Çc cöa lÊy n−íc, ®−êng dÉn n−íc vµo çc c«ng tr×nh thÊm läc;
227
Çc giÕng lµng thu n−íc thÊm m¹ch ngang;

Çc cÇu x©y lÊy n−íc s«ng, hå;
Çc ®Ëp lín nhá ®Ó ng¨n dßng suèi, khe... ®−a n−íc vµo c«ng tr×nh xö lý.
Víi nguån n−íc m−a, c«ng tr×nh thu sÏ lµ:
Çc ph−¬ng tiÖn thu høng (m¸i nhµ, s©n g¹ch, s©n thu, çc c©y lín nhiÒu cµnh l¸...)
vµ dÉn n−íc vµo bÓ chøa b»ng m¸ng thu, èng dÉn;
Çc hå nh©n t¹o thu chøa vµ dù tr÷.
2. C«ng tr×nh xö lý n−íc

a. Khi s¾t trong n−íc ngÇm
Çc c«ng tr×nh khö s¾t ®−îc ¸p dông chñ yÕu ®èi víi çc vïng cã nguån n−íc
ngÇm chøa hµm l−îng s¾t lín h¬n 0,3 ÷ 0,5 mg/l;
Ph−¬ng ph¸p khö s¾t th«ng th−êng vµ phï hîp nhÊt víi ®iÒu kiÖn n«ng th«n ViÖt
Nam lµ ph−¬ng ph¸p oxy hãa - n−íc tõ çc giÕng khoan, giÕng kh¬i sau khi ®−a lªn sÏ
®−îc lµm tho¸ng b»ng çc dµn phun m−a hoÆc bÓ trén oxy sau ®ã ®−îc l¾ng läc nhanh
hoÆc chËm trong c«ng tr×nh hîp khèi.
b. Xö lý n−íc mÆt b»ng ph−¬ng ph¸p l¾ng
Nh÷ng khu vùc ven s«ng th−êng lÊy n−íc trùc tiÕp tõ s«ng suèi vÒ ®Ó l¾ng c¹n
trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh råi míi ®em dïng. Cã thÓ l¾ng tù nhiªn hoÆc l¾ng sau
khi ®¸nh phÌn. §©y lµ ph−¬ng ph¸p ®¬n gi¶n nhÊt nh−ng nhiÒu khi l¾ng chØ míi lµ xö
lý n−íc s¬ bé.
Xö lý b»ng ph−¬ng ph¸p l¾ng cßn ®−îc sö dông ®èi víi n−íc m−a. Sau khi ®· bá
®i l−îng n−íc m−a ban ®Çu (kho¶ng 5’) cña trËn m−a nhá, n−íc ®−îc l¾ng vµ ®−a sang
bÓ chøa. HiÖu qu¶ th−êng cao v× çc cÆn trong n−íc m−a th−êng lµ cÆn th« nÆng, thêi
gian l¾ng nhanh.
c. Xö lý n−íc mÆt b»ng bÓ läc chËm
Víi ®iÒu kiÖn cña n«ng th«n ViÖt Nam hiÖn nay sö dông bÓ läc chËm lµ phï hîp
nhÊt, cã kh¶ n¨ng ph¸t huy tèi ®a nh÷ng −u ®iÓm trong viÖc xö lý n−íc. Nh−ng nÕu
n−íc nguån cã hµm l−îng cÆn lín h¬n 50 mg/l th× ph¶i cã çc biÖn ph¸p xö lý s¬ bé
tr−íc khi ®−a vµo bÓ läc chËm.
Nh÷ng −u ®iÓm cña bÓ läc chËm lµ: qu¸ tr×nh xö lý kh«ng cÇn dïng thªm phÌn
hay hãa chÊt kh¸c, thiÕt bÞ vµ vËn hµnh qu¶n lý ®¬n gi¶n, hiÖu qu¶ lµm s¹ch cña bÓ läc
chËm rÊt cao (cã thÓ lo¹i trõ ®−îc 95 ®Õn 99%, cÆn bÈn vµ vi khuÈn trong n−íc).
d. Xö lý n−íc m−a b»ng bÓ läc nhanh
Khi xö lý n−íc m−a th−êng dïng läc nhanh. Víi cÊp phæ vËt liÖu läc hîp lý vµ
tèc ®é läc lín, ng¨n läc ë bÓ n−íc m−a th−êng nhá h¬n so víi ng¨n chøa n−íc s¹ch.
TiÕt diÖn läc ®−îc Ên ®Þnh bëi l−îng n−íc m−a lín nhÊt thu høng ®−îc.
3. C«ng tr×nh ®−a dÉn - ph©n phèi n−íc

Víi cÊp n−íc n«ng th«n th−êng chñ yÕu chØ cã bÓ chøa n−íc s¹ch, bÓ chøa n−íc
m−a vµ çc vßi lÊy n−íc trùc tiÕp ngay t¹i c«ng tr×nh hoÆc lÊy n−íc vµo dông cô chøa
vµ vËn chuyÓn vÒ nhµ b»ng g¸nh, xe thå...
7.4.2. Çc lo¹i h×nh cÊp n−íc n«ng th«n

7.4.2.1. Víi nguån n−íc ngÇm
1. GiÕng khoan ®−êng kÝnh nhá l¾p b¬m tay
ë nh÷ng vïng cã nguån n−íc ngÇm phong phó vµ chÊt l−îng tèt th−êng khoan
nh÷ng giÕng ®−êng kÝnh nhá víi ®é s©u phï hîp tõ kho¶ng 20, 30 m ®Õn 100, 500 m
vµ l¾p b¬m tay ®−a n−íc lªn. Çc giÕng nµy ®−îc thi c«ng b»ng ph−¬ng ph¸p xôc bïn
(s©u ®Õn 30 m) hoÆc khoan tay ®Õn 100 m, nÕu s©u h¬n ph¶i dïng khoan m¸y, èng
giÕng th−êng lµ èng nhùa PVC φ42 vµ φ49 mm. Víi nh÷ng giÕng chÊt l−îng n−íc tèt,
cã thÓ dïng trùc tiÕp tõ vßi hoÆc ®−a vµo bÓ chøa ®Ó sö dông (h×nh 7.1), cÊu t¹o c¬ b¶n
cña c«ng tr×nh giÕng khoan ®−êng kÝnh nhá bao gåm: b¬m tay b»ng gang hoÆc thÐp,
èng chèng b»ng nhùa PVC hoÆc thÐp, èng läc vµ èng l¾ng b»ng nhùa PVC vµ nÒn
giÕng b»ng bª t«ng g¹ch vì.
B¬m tay
èng kÏm
trô giÕng
®Êt trång trät

§Êt sÐt chÌn
tÇng çch n−íc

(sÐt, çt)
èng PVC
sÐt
èng läc PVC
èng l¾ng pvc
tÇng lÊy n−íc

sái, cuéi, lÉn çc h¹t th«
H×nh 7.1: GiÕng khoan ®−êng kÝnh nhá l¾p b¬m tay
229
NhiÒu nhµ m¸y c¬ khÝ cña ViÖt Nam ®· chÕ t¹o ®−îc çc lo¹i b¬m (ký hiÖu
VN1, VN2,... VN6...) vµ çc nhµ m¸y nhùa s¶n xuÊt çc lo¹i èng PVC vµ HDPE cã
chÊt l−îng cao (theo tiªu chuÈn quèc tÕ ISO). Kh¶ n¨ng hót s©u an toµn cña b¬m tíi
8m, nh−ng kh«ng cã chiÒu cao ®Èy, l−u l−îng khai th¸c trung b×nh 1,0 ÷ 2 m3/h phôc
vô cho 50 ®Õn 120 ng−êi /giÕng. Gi¸ thµnh c«ng tr×nh tïy theo vïng vµ chiÒu s©u,
th−êng trung b×nh trong kho¶ng 90 ®Õn 200 USD/1 giÕng.
ë nh÷ng n¬i cã ®iÖn cã thÓ l¾p b¬m ®iÖn lo¹i c«ng suÊt 2 ÷ 3 m3/h, khi ®ã ®iÖn
phôc vô sÏ t¨ng h¬n vµ thuËn tiÖn h¬n.
ë nhiÒu vïng do vÞ trÝ ®Þa lý vµ ®Þa tÇng ph¶i khoan s©u b»ng m¸y tíi 300 ÷ 500 m
(§ång Th¸p, TiÒn Giang v.v...).
Khi hµm l−îng s¾t chøa trong n−íc ngÇm lín h¬n 0,5 mg/l ®Õn 10 mg/l cÇn ph¶i
x©y dùng thªm bÓ khö s¾t. S¬ ®å d©y chuyÒn c«ng nghÖ nh− h×nh 7.2.
läc
n−íc
l¾ng s¹ch
H×nh 7.2: GiÕng khoan ®−êng kÝnh nhá - bÓ läc khö s¾t
2. GiÕng kh¬i hay giÕng thu n−íc ngÇm m¹ch n«ng

Gi¶i ph¸p nµy ®−îc ¸p dông ë nh÷ng vïng cã nguån n−íc ngÇm phong phó, khi
ph−¬ng ph¸p khoan tay kh«ng thùc hiÖn ®−îc hoÆc kh«ng ®¹t hiÖu qu¶ vÒ chÊt l−îng
vµ kinh tÕ (h×nh 7.3). GiÕng kh¬i cã ®−êng kÝnh tõ 0,8 ®Õn vµi ba mÐt, ®−îc ®µo b»ng
ph−¬ng ph¸p thñ c«ng víi chiÒu s©u 2,3 m ®Õn 10, 12 m. Thµnh giÕng cã thÓ x©y b»ng
g¹ch, ®¸, ®æ bª t«ng cèt thÐp hoÆc cÇn b¶o vÖ vÖ sinh, ®Ó lÊy n−íc hoµn toµn tõ d−íi
®¸y, th−êng x©y vµ chÝt m¹ch kü chèng n−íc mÆt thÊm ngang vµo giÕng. Çc vïng cã
chiÒu dµy tÇng chøa n−íc lín, kh«ng cÇn ®µo tíi hÕt tÇng chøa n−íc. N−íc sÏ ®−îc lÊy
vµo tõ ®¸y giÕng. ë ®¸y giÕng th−êng ®−îc cÊu t¹o mét líp vËt liÖu ®ì gåm çt sái, ®¸
víi kÝch th−íc t¨ng dÇn tõ d−íi lªn trªn. Tæng chiÒu dµy cña líp vËt liÖu läc ng−îc nµy
th−êng tõ 0,3 ®Õn 0,6 m.
Khi tÇng chøa n−íc máng, th−êng ®µo xuyªn tíi líp ®Êt kh«ng thÊm n−íc. N−íc
ch¶y vµo giÕng sÏ ®−îc lÊy vµo tõ xung quanh thµnh giÕng. PhÇn nhËn n−íc th−êng
x©y g¹ch lç, ch©m lç ë çc m¹ch x©y hoÆc bª t«ng rçng, bª t«ng lç.
trô b¬m cöa lªn xuèng

èng kÏm
cöa th«ng h¬i
s©n röa i=2%
SÐt chÌn
trô b¬m
Cót nhùa
khÈu giÕng BTCt
èng nhùa Pvc l=3-11m
®o¹n uèn cong

çt läc
líp sái
H×nh 7.3: GiÕng kh¬i x©y míi l¾p b¬m tay

Trong nhiÒu tr−êng hîp giÕng ®−îc cÊu t¹o ®Ó n−íc vµo tõ thµnh vµ ®¸y. Thµnh
giÕng ®−îc x©y b»ng g¹ch toµn khèi hoÆc ®¸nh tôt, th«ng th−êng nhÊt lµ l¾p ghÐp tõ
çc khoanh g¹ch hay lµ çc khoanh bª t«ng (®−êng kÝnh lín). ChiÒu s©u giÕng phô
thuéc vÞ trÝ ®é s©u tÇng chøa n−íc.
Çc ph−¬ng ph¸p lÊy n−íc còng phô thuéc nhiÒu vµo ®é s©u vµ ®iÒu kiÖn kinh tÕ.
NÕu mùc n−íc tÜnh nhá h¬n 8m cã thÓ l¾p b¬m tay hót n−íc b×nh th−êng hoÆc b¬m
®iÖn, nÕu yªu cÇu sè l−îng n−íc lín h¬n. Khi mùc n−íc giÕng qu¸ thÊp cã thÓ dïng
b¬m TARA hoÆc têi, tã cã gÇu móc hoÆc b»ng tay.
N−íc giÕng kh¬i ë vïng ®ång b»ng th−êng bÞ ¶nh h−ëng thêi tiÕt, nhiÔm bÈn bÒ
mÆt, nhiÒu vïng bÞ nhiÔm s¾t cao hoÆc bÞ n−íc cøng. Muèn sö dông lo¹i n−íc nµy ph¶i
cã bÓ läc chËm kÌm theo.
§Ó b¶o vÖ kh«ng cho n−íc bÒ mÆt, n−íc th¶i ch¶y däc theo thµnh giÕng xuèng
lµm bÈn nguån n−íc. Xung quanh cæ giÕng ph¶i chÌn ®Êt sÐt mÒm çch ly. Sµn giÕng
cã thÓ x©y g¹ch bª t«ng, giÕng ®−îc x©y bê cã n¾p ®Ëy b»ng bª t«ng cèt thÐp, cÇn cã
r·nh tho¸t n−íc ®Ó gi÷ vÖ sinh.
Trong çc gi¶i ph¸p lÊy n−íc ngÇm n«ng, cßn cã thÓ sö dông çc c«ng tr×nh thu
n−íc h×nh tia, víi nh÷ng vïng chiÒu dµy chøa n−íc nhá. C«ng tr×nh thu n−íc ®−îc cÊu
t¹o tõ çc èng ngang cã khoan lç, s¾p xÕp ë d¹ng tia vµ giÕng thu n−íc. GiÕng kh¬i víi
çc tia n−íc cã thÓ lÊy ®−îc mét l−u l−îng n−íc lín h¬n nhiÒu ®Ó cÊp n−íc cho trung
t©m x· hoÆc thÞ tø.
GiÕng kh¬i th−êng phôc vô mét gia ®×nh hoÆc mét nhãm gia ®×nh.
231
3. GiÕng m¹ch lé
Nh÷ng vïng nói, ven nói, vïng b¸n s¬n ®Þa ®«i khi cã nh÷ng ®iÓm n−íc ngÇm
ch¶y thµnh dßng ra ngoµi. Ng−êi ta th−êng gäi lµ giÕng m¹ch lé, giÕng tiªn hay giät
n−íc. ChÊt l−îng ë nguån n−íc nµy th−êng rÊt tèt, l−u l−îng æn ®Þnh. Nh÷ng giÕng
nµy ®−îc x©y l¹i b»ng g¹ch ®¸, bª t«ng ®Ó b¶o vÖ vµ gi÷ vÖ sinh, sau ®ã ®−îc l¾p çc
thiÕt bÞ lÊy n−íc hoÆc dÉn tíi n¬i sö dông (h×nh 7.4).
Ng¨n tËp trung
èng x¶ n−íc
149.5
3
20 50 148.7
tÇng läc çt sái
30 22
t−êng g¹ch x©y
120
T−êng BTCT M150
H×nh 7.4: GiÕng thu n−íc m¹ch lé
§©y lµ gi¶i ph¸p rÊt hiÖu qu¶ cã thÓ cÊp n−íc tËp trung cho mét sè gia ®×nh hoÆc
mét côm d©n c− nhá (kho¶ng 500 ng−êi).
Cã hai çch sö dông phæ biÕn víi nguån nµy:
- Nguån n−íc m¹ch lé thÊp h¬n khu d©n c−, khi ®ã nguån n−íc sÏ ®−îc x©y ch¾n l¹i
vµ b¶o vÖ nh− mét giÕng kh¬i. Nh÷ng ng−êi sö dông sÏ ®Õn móc, g¸nh n−íc vÒ nhµ.
NÕu cã thÓ l¾p b¬m ®iÖn hót lªn vµ ®Èy lªn cao, tíi n¬i sö dông.
- Nguån n−íc m¹ch lé cao h¬n khu d©n c−, khi ®ã nguån n−íc sÏ x©y l¹i nh− mét bÓ
n−íc, tõ ®ã ®Æt èng dÉn n−íc tù ch¶y tíi n¬i sö dông.
7.4.2.2. Víi nguån n−íc mÆt
ë nh÷ng vïng kh«ng cã n−íc ngÇm hoÆc n−íc ngÇm bÞ nhiÔm mÆn hoÆc çc gi¶i
ph¸p n−íc ngÇm kh«ng ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ vÒ x©y dùng vµ qu¶n lý th× ¸p dông çc
gi¶i ph¸p dïng n−íc mÆt. §Ó xö lý n−íc mÆt víi môc ®Ých dïng cho sinh ho¹t, ¨n uèng
thÝch hîp nhÊt lµ dïng côm c«ng tr×nh víi bÓ läc chËm.
1. Côm b¬m tay - läc chËm

Côm nµy ¸p dông ®Ó xö lý n−íc mÆt (s«ng, hå, ®Ëp ...) cho nhu cÇu sinh ho¹t, khi
n−íc nguån cã hµm l−îng cÆn nhá h¬n hay b»ng 50 mg/l, ®é mÇu nhá h¬n (h×nh 7.5).
N−íc ®−îc ®−a tõ nguån lªn bÓ läc chËm b»ng b¬m tay (th−êng lo¹i b¬m tay cã
l−u l−îng 1 l/s) n−íc sau bÓ läc trµn sang ng¨n chøa n−íc s¹ch. Tèc ®é läc chËm lµ
0,15 ÷ 0,4 m/h. VËt liÖu läc lµ çt mÞn cã kÝch th−íc d = 0,15 ÷ 0,7 mm víi chiÒu dµy
0,4 ÷ 0,5 m.
H×nh 7.5: Côm b¬m tay läc chËm

C«ng suÊt xö lý, diÖn tÝch bÓ läc chËm phô thuéc vµo sè ng−êi sö dông. Víi b¬m
tay Q = 1 l/s thÝch hîp nhÊt lµ diÖn tÝch läc b»ng 1,5 m2 phôc vô cho 60 ÷ 100 ng−êi.
Chu kú lµm viÖc (hay chu kú röa läc) tõ 2 ®Õn 4 th¸ng. ViÖc ®−a n−íc vµo bÓ läc chËm
cã thÓ gi¸n ®o¹n hoÆc liªn tôc. Cã thÓ dïng b¬m ®iÖn nhá nÕu cã, cã thÓ móc ®æ b»ng
tay hoÆc dÉn n−íc tõ çc m¸ng tre nøa tõ xa vÒ ®èi víi vïng nói.
2. Côm s¬ l¾ng - läc chËm
Khi n−íc s«ng hå suèi cã nhiÒu phï sa hoÆc c©n nÆng víi hµm l−îng cÆn v−ît
qu¸ 50 mg/l, ®Ó ®¶m b¶o cho bÓ läc chËm lµm viÖc cã hiÖu qu¶ th−êng ph¶i cã c«ng
tr×nh s¬ l¾ng (h×nh 7.6).
Hå s¬ l¾ng chØ cÇn ®µo ®¾p b¶o vÖ vÖ sinh, h−íng dßng, kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i
x©y. Cã thÓ tËn dông ao hå ®Ó s¬ l¾ng n−íc s«ng. CÇn l−u ý ®¶m b¶o ®ñ dung tÝch hå,
tøc lµ thêi gian l¾ng cÇn thiÕt. Hå s¬ l¾ng cßn cã t¸c dông dù tr÷ n−íc ®Ó cung cÊp cho
mét sè ngµy.
H×nh 7.6: Côm s¬ l¾ng läc chËm

233
3. Côm läc ph¸ (s¬ bé) - läc chËm

Trong nhiÒu tr−êng hîp n−íc nguån ®ôc, s¬ l¾ng vÉn ch−a gi¶m ®−îc hµm l−îng
cÆn tíi giíi h¹n yªu cÇu (50 mg/l) hoÆc khu vùc kh«ng cã ®iÒu kiÖn x©y dùng c«ng
tr×nh s¬ l¾ng, th× dïng bÓ läc ph¸ - tøc lµ läc s¬ bé tr−íc khi ®−a n−íc qua bÓ läc chËm.
NhiÖm vô cña bÓ läc ph¸ lµ gi¶m hµm l−îng cÆn cña n−íc nguån tíi 50 mg/l.
Khi bÓ läc ph¸ lµm viÖc cã hiÖu qu¶ cao, cã thÓ t¨ng tèc ®é ë bÓ läc chËm (trong ph¹m
vi tõ 0,15 ÷ 0,4 m/h) ®Ó gi¶m diÖn tÝch läc vµ khèi tÝch c«ng tr×nh. BÓ läc ph¸ ®−îc ¸p
dông ®Ó läc n−íc khi cã hµm l−îng cÆn tíi 250 mg/l (h×nh 7.7).
a.
3
3
Çt th¹ch anh D = 0.25 - 0.7mm

Çt th¹ch anh D = 1 - 2mm Líp ®¸ D = 1 - 40mm
Líp ®¸ D = 2 - 40mm L¸ng v÷a XM t¹o d«c 2%
L¸t g¹ch chØ M75
Bª t«ng g¹ch vì M75
§Êt thiªn nhiªn ®Çm chÆt
b.
VËt liÖu läc

næi
Çt th¹ch anh
H×nh 7.7: Côm läc ph¸ (läc s¬ bé) vµ läc chËm

a. Läc ph¸ th«ng th−êng - läc chËm; b. Läc ph¸ b»ng vËt liÖu næi - läc chËm
Víi bÓ läc ph¸ sö dông vËt liÖu läc b»ng çt, bÓ cã cÊu t¹o nh− bÓ läc chËm. Tuy
vËy, cÊp phèi líp vËt liÖu läc ph¸ lín h¬n, d =1 ÷ 2 mm; bÒ dµy 0,4 ÷ 0,7 m vµ tèc ®é
läc tõ 2,5 m/h ÷ 5 m/h. N−íc nguån sau khi qua läc ph¸ sÏ cã chÊt l−îng phï hîp víi
ph¹m vi hiÖu qu¶ cña bÓ läc chËm nªn sö dông bÓ läc ph¸ lµ ®iÒu cÇn ph¶i hÕt søc l−u
ý. Trong ®iÒu kiÖn n«ng th«n khã cã thÓ röa ®−îc bÓ läc ph¸ b»ng çc ph−¬ng ph¸p c¬
giíi, phÇn lín ph¶i röa thñ c«ng.
Tõ nh÷ng kÕt qu¶ thö nghiÖm trªn m« h×nh, sö dông bÓ läc vËt liÖu næi lµm bÓ
läc ph¸ ®Ó xö lý s¬ bé cã nhiÒu −u viÖt h¬n bÓ läc çt.
Trong d©y chuyÒn nµy, n−íc ®−îc b¬m tay hoÆc b¬m ®iÖn lo¹i nhá ®−a vµo ®¸y
bÓ läc næi, sau ®ã n−íc trªn mÆt bÓ läc næi sÏ trµn sang bÓ läc chËm vµ bÓ chøa n−íc
s¹ch. BÓ läc næi sÏ ®−îc röa b»ng thñy lùc. N−íc röa sÏ lµ n−íc ®· qua läc næi phÇn
trªn mÆt líp vËt liÖu läc vµ c¶ phÇn trªn mÆt líp çt cña bÓ läc chËm, kh«ng cÇn tèn
n¨ng l−¬ng, nªn rÊt thÝch hîp víi ®iÒu kiÖn n«ng th«n, víi −u ®iÓm lµ qu¸ tr×nh röa läc
dÔ dµng, khi sö dông läc ph¸ b»ng vËt liÖu läc næi kh«ng cÇn h¹n chÕ c«ng suÊt xö lý,
khi hµm l−îng cÆn n−íc nguån lín tõ hµng tr¨m ®Õn hµng ngh×n mg/l cã thÓ sö dông
d©y chuyÒn nµy kh«ng cÇn cã hå s¬ l¾ng.
4. Côm giÕng thÊm (hoÆc hµo thÊm) - läc chËm
ë nhiÒu vïng kh«ng cã nguån n−íc ngÇm, kÓ c¶ n−íc ngÇm n«ng kh«ng gÇn
s«ng hoÆc bÞ nhiÔm mÆn, ph¶i dïng ao tï hoÆc kªnh m−¬ng thñy lîi ®−îc dÉn tõ xa
tíi. ChÊt l−îng n−íc th−êng rÊt xÊu, nhiÒu khi xö lý b»ng läc chËm kh«ng gi¶i quyÕt
®−îc. Khi ®ã cã thÓ x©y dùng çc giÕng thÊm hoÆc hµo thÊm ®Ó xö lý s¬ bé tr−íc khi
qua bÓ läc chËm. VÒ b¶n chÊt, ®©y lµ läc chËm theo chiÒu ngang. Víi hµo thÊm ®ã lµ
d©y chuyÒn läc ngang víi c«ng suÊt lín.
N−íc sau khi thÊm sÏ ®−îc tËp trung vµo giÕng bÞt ®¸y vµ ®−îc b¬m tay ®−a
n−íc ®· läc lÇn thø 1 vµo bÓ läc chËm ®Ó läc lÇn thø 2 sÏ nhËn ®−îc n−íc cã chÊt
l−îng t−¬ng ®èi ®¶m b¶o.
Víi hµo thÊm vµ hè thÊm ngang khi bè trÝ, chiÒu cao líp çt nhÊt thiÕt ph¶i cao
h¬n mÆt n−íc cao nhÊt. Tr¸nh tr−êng hîp sau mét thêi gian lµm viÖc d−íi t¸c dông cña
dßng n−íc líp vËt liÖu läc bÞ nÐn xuèng, h×nh thµnh çc khe hë gi÷a líp çt vµo thµnh
trªn cña hµo thÊm. Do cÊu t¹o nh− mét bÓ läc chËm cã cÊp phèi phï hîp vµ tÝnh to¸n
cho çc tr−êng hîp chu kú läc dµi, th«ng th−êng thêi gian lµm viÖc nªn tÝnh to¸n lµ
kho¶ng mét n¨m (h×nh 7.11).
H×nh 7.8: Côm giÕng thÊm - läc chËm

235
H×nh 7-9: Hµo thÊm
H×nh 7.10: Côm hµo thÊm - b¬m tay - bÓ läc chËm
MN Max
MN Min
H×nh 7.11: Côm giÕng l¾ng - läc chËm - b¬m tay
7.4.2.3. Víi nguån n−íc m−a

N−íc m−a lµ nguån tµi nguyªn t¸i t¹o, chÊt l−îng t−¬ng ®èi tèt, kh«ng g©y nguy
h¹i ®èi víi m«i tr−êng. ë çc vïng nói cao xa nguån n−íc, ë çc vïng ven biÓn hoÆc
h¶i ®¶o thiÕu n−íc ngät, n−íc m−a sÏ lµ nguån chñ yÕu vµ duy nhÊt ®Ó cung cÊp n−íc
cho sinh ho¹t ¨n uèng, cÇn ph¶i x©y bÓ chøa dù tr÷ n−íc cho tõng gia ®×nh riªng lÎ.
VÒ mïa m−a, n−íc m−a ®−îc thu høng tõ m¸i nhµ, s©n th−îng, cµnh c©y qua
m¸ng dÉn vµo çc bÓ chøa, lu hoÆc chum v¹i. ¦u ®iÓm cña çc gi¶i ph¸p cÊp n−íc tõ
nguån n−íc m−a lµ cã thÓ sö dông vËt liÖu ®Þa ph−¬ng, tõng hé gia ®×nh cã thÓ tù x©y
dùng ®−îc. Tuy nhiªn ®©y chØ lµ ph−¬ng ph¸p phô trî vµ ®ßi hái ph¶i cã kinh phÝ ®Çu
t− rÊt lín.
Ch¼ng h¹n: mét gia ®×nh 6 ng−êi tiªu chuÈn dïng n−íc 15 l/ng−êi/ngµy. NÕu dù
tr÷ n−íc 5 th¸ng, cÇn ph¶i x©y mét bÓ chøa 13m3, víi bÓ lín nh− vËy, kh«ng ph¶i gia
®×nh nµo còng lµm ®−îc, v× vËy ®©y chØ lµ gi¶i ph¸p chñ yÕu ®èi víi nh÷ng vïng kh«ng
cßn gi¶i ph¸p nµo vÒ nguån n−íc.
ë nh÷ng n¬i diÖn tÝch m¸i nhµ vµ çc c«ng tr×nh kh«ng ®ñ th× cÇn x©y dùng thªm
çc s©n thu n−íc m−a. N−íc m−a ®Çu mïa vµ l−îng n−íc m−a ®Çu tiªn (ë 5 phót ®Çu)
cña çc trËn m−a rµo th−êng nhiÔm bÈn, cÇn ph¶i x¶ ®i. Nªn cã ng¨n läc ®Ó xö lý vµ cã
çc thiÕt bÞ b¶o vÖ vÖ sinh cho bÓ chøa. BÓ chøa cã thÓ x©y ngÇm hoÆc nöa næi nöa
ch×m b»ng g¹ch hoÆc b»ng ®¸, n¾p bÓ b»ng bª t«ng cèt thÐp (hoÆc x©y cuèn b»ng
g¹ch). BÓ ®−îc chia lµm 2,3 ng¨n ®Ó tiÖn cho viÖc sö dông vµ thau röa nh− h×nh 7.12.
1 2 3
I
6
5
9
4 5 4 2
1
3
7
2
8
2
H×nh 7.12: C«ng tr×nh thu vµ xö lý - läc n−íc m−a

1. Ng¨n thu n−íc m−a ®ît ®Çu 2. Ng¨n läc
3. BÓ dù tr÷ n−íc m−a 4. èng x¶ n−íc
5. èng dùng thu n−íc 6. M¸ng t«n
7. Phao næi 8. Lç ch¶y n−íc sang bÓ chøa
9. Khíp xoay 10. èng t«n hoÆc èng sµnh hoÆc èng nhùa
237
7.4.2.4. Çc gi¶i ph¸p cÊp n−íc tËp trung

Nh÷ng gi¶i ph¸p nªu trªn nh»m ¸p dông cho çc hé gia ®×nh hoÆc nhãm hé gia
®×nh (kho¶ng tõ 25 ®Õn 500 ng−êi). §èi víi çc thÞ trÊn, thÞ tø, çc khu trung t©m x·
tËp trung ®«ng ng−êi víi mËt ®é cao, gi¶i ph¸p cÊp n−íc tËp trung lµ gi¶i ph¸p hiÖu
qu¶ cao vÒ kü thuËt vµ kinh tÕ. Cã 2 d¹ng cÊp n−íc tËp trung phï hîp víi n«ng th«n:
hÖ thèng dÉn n−íc tù ch¶y vµ hÖ thèng b¬m dÉn n−íc cã ¸p.
HÖ thèng cÊp n−íc tù ch¶y
Tõ çc nguån n−íc ®−îc lùa chän ë trªn çc vÞ trÝ cao (nguån m¹ch lé, ®¾p ®Ëp
ng¨n çc khe suèi), sau khi ®−îc tËp trung xö lý ë çc c«ng tr×nh ®Çu mèi (s¬ l¾ng
hoÆc läc chËm, çc thiÕt bÞ van bÓ gi¶m ¸p v.v...) n−íc ®−îc dÉn xuèng çc khu d©n c−
ë phÝa d−íi b»ng çc ®−êng èng dÉn kÝn (çc ®−êng èng thÐp, èng nhùa HDPE) hoÆc
dÉn hë (kªnh m−¬ng m¸ng tre...). N−íc sÏ ®−a vÒ tõng gia ®×nh, tõng côm d©n c− qua
çc vßi, vµo çc bÓ chøa c«ng céng ®Ó sö dông.
§©y lµ c«ng tr×nh lín, ®ßi hái ®Çu t− kinh phÝ lín nh−ng kh¶ n¨ng phôc vô lín,
cã thÓ cÊp n−íc cho 500 ng−êi ®Õn vµi ngµn ng−êi. NhiÒu hÖ thèng ®· b¾t ®Çu ®−îc
x©y dùng vµ thÝch hîp víi çc vïng nói cao, vïng trung du, nh÷ng n¬i cã nguån n−íc
ë trªn cao.
HÖ thèng b¬m dÉn n−íc cã ¸p
BiÖn ph¸p cÊp n−íc tËp trung nµy gièng nh− tr−êng hîp cÊp n−íc ®« thÞ.
Nguån n−íc s«ng, hå, suèi hoÆc giÕng khoan lín, sau khi xö lý ®−îc b¬m ®Èy cã ¸p
vµo ®−êng èng chuyÒn dÉn ph©n phèi tíi çc ®iÓm cÇn sö dông. Tuy nhiªn, quy m«
vµ tiªu chuÈn dïng n−íc thÊp h¬n hÖ thèng cÊp n−íc ®« thÞ tiªu chuÈn dïng n−íc tõ
60 ®Õn 100 l/ng−êi-ngµy, m¹ng l−íi ph©n phèi cã thÓ kiÓu cµnh c©y hoÆc kiÓu l−íi
vßng, ®ît ®Çu theo giê trong ngµy (gi¸n ®o¹n) vµ ®−îc dÉn ®Õn çc trung t©m c«ng
céng, kho¶ng 50% ®−îc ®−a vµo gia ®×nh (nÕu cã yªu cÇu vµ kh¶ n¨ng tù tr¶ kinh phÝ).
§©y lµ nh÷ng gi¶i ph¸p c«ng tr×nh ®ßi hái kinh phÝ lín cã thÓ cÊp n−íc cho 2000
®Õn 10.000 ng−êi. Víi kinh phÝ ®Çu t− lín hÖ thèng cÇn sù trî gióp mét phÇn cña Nhµ
n−íc (kho¶ng 20 ÷ 40%), phÇn kinh phÝ cßn l¹i: Céng ®ång vµ ç nh©n ®−îc h−ëng
n−íc s¹ch ®ãng gãp.
ViÖc tÝnh to¸n thiÕt kÕ vµ thi c«ng ph¶i qua kh¶o s¸t nghiªn cøu kü l−ìng, gi¸m
s¸t chÆt chÏ ph¶i do çc çn bé kü thuËt chuyªn m«n trong ngµnh n−íc ®¶m nhËn. 2 -
C¶i t¹o vµ n©ng cÊp çc c«ng tr×nh hiÖn cã:
Çc c«ng tr×nh ®· cã nh−ng hiÖu qu¶ sö dông thÊp hoÆc kh«ng sö dông ®−îc v×
chÊt l−îng n−íc xÊu, c«ng tr×nh bÞ h− háng cÇn ph¶i c¶i t¹o söa ch÷a hoÆc n©ng cÊp ®Ó
n©ng cao hiÖu qu¶ phôc vô.
GiÕng thu n−íc ngÇm m¹ch n«ng
GiÕng kh¬i
Nh÷ng giÕng kh¬i cò nÕu chÊt l−îng n−íc cßn cã thÓ kh¾c phôc tèt h¬n tr−íc th×
sÏ c¶i t¹o vµ n©ng cÊp.
- X©y nÒn, thµnh b¶o vÖ, lµm n¾p ®Ëy ®Ó gi÷ vÖ sinh;
- N¹o vÐt giÕng vµ cÊu t¹o líp läc ng−îc nÕu cÇn;
- Gia cè thµnh giÕng, x©y thµnh giÕng (çc giÕng ®Êt) ®Ó n©ng cao chÊt l−îng n−íc;
- L¾p b¬m tay hoÆc b¬m ®iÖn lo¹i nhá ®−a n−íc lªn.
GiÕng lµng
NhiÒu vïng n«ng th«n (®ång b»ng B¾c Bé) cã rÊt nhiÒu giÕng lµng cò ®· sö dông
tõ l©u ®êi. §Ó c¶i t¹o n©ng cÊp giÕng lµng cÇn chó ý:
- Lµm hÖ thèng b¶o vÖ vÖ sinh (n¹o vÐt, x©y hoÆc ®¾p bê b¶o vÖ quanh giÕng, lµm
r·nh tho¸t n−íc chèng n−íc m−a bÈn trµn xuèng giÕng... khi cÇn cã thÓ rµo l¹i);
- Dïng ph−¬ng ph¸p läc t¨ng c−êng;
- NÕu ®−êng kÝnh giÕng lín (trªn 3 m) cã thÓ dïng ph−¬ng ph¸p thÊm läc b»ng
çch lµm mét giÕng míi, ®−êng kÝnh nhá h¬n (kho¶ng 2 m) ®Æt ë trong giÕng cò,
kho¶ng çch gi÷a hai thµnh giÕng sÏ ®−îc cÊp phèi vËt liÖu läc. Nh− vËy, giÕng
míi sÏ lµm viÖc nh− mét c«ng tr×nh thÊm.
X©y bÓ läc nhá gia ®×nh
NhiÒu vïng n«ng th«n ®· cã giÕng kh¬i nhá cho tõng gia ®×nh. ChÊt l−îng n−íc
giÕng kÐm, cÇn ph¶i h−íng dÉn çch xö lý ®Ó n©ng cao chÊt l−¬ng. Cã thÓ h−íng dÉn
tõng gia ®×nh x©y dùng çc bÓ läc nhá phï hîp víi quy m« vµ chÊt l−îng n−íc nguån.
GiÕng khoan ®−êng kÝnh nhá l¾p b¬m tay
Theo ®¸nh gi¸ cña ®oµn kiÓm tra Nhµ n−íc n¨m 1989 cã tíi 21% sè giÕng háng
vµ çc n¨m 1993 ÷ 1995 trung t©m ph¸t triÓn n«ng th«n Bé X©y dùng trong chuyÕn ®i
kh¶o s¸t 6 tØnh (4 tØnh miÒn nói phÝa B¾c vµ 2 tØnh ®ång b»ng ven biÓn B¾c Bé) th× sè
giÕng háng vµ giÕng kh«ng sö dông cho môc ®Ých ¨n uèng chiÕm tíi 50%. §ã lµ ®iÒu
b¸o ®éng cÇn ph¶i nghiªn cøu gi¶i quyÕt.
- GiÕng cã nhiÒu s¾t, kh«ng cã xö lý, tû lÖ nµy chiÕm kh¸ nhiÒu ë B¾c Th¸i, Nam Hµ
vµ Th¸i B×nh - cÇn ph¶i x©y çc c«ng tr×nh khö s¾t phï hîp hoÆc c¶i t¹o bÓ läc khö
s¾t cho phï hîp víi çc yªu cÇu xö lý vµ chÊt l−îng n−íc nguån.
- BÞ háng b¬m tay do sù cè (gÉy tay b¬m, vì b¬m, vì mÆt b¬m...) hoÆc kh«ng phô
tïng thay thÕ (van da, nåi nhùa), cÇn ph¶i söa ch÷a, ph¶i l¾p l¹i çc phô tïng cho
b¬m ho¹t ®éng trë l¹i. Tr−êng hîp b¬m háng nÆng ph¶i thay b¬m n−íc.
- Tr−êng hîp do giÕng háng hoÆc tÇng chøa n−íc bÞ nhiÔm mÆn qu¸ lín ph¶i hñy
giÕng; th¸o b¬m, kÐo èng giÕng cò, lÊp chÌn hè giÕng.
7.5. Çc m« h×nh cÊp n−íc n«ng th«n

7.5.1. Lùa chän m« h×nh
7.5.1.1. C¬ së lùa chän m« h×nh
ViÖc lùa chän m« h×nh cÊp n−íc n«ng th«n phô thuéc vµo çc yÕu tè:
239
- §Æc ®iÓm ®Þa h×nh, khÝ hËu, thñy v¨n, tr÷ l−îng, chÊt l−îng n−íc nguån cña tõng
vïng vµ ®iÒu kiÖn ®Þa chÊt thñy v¨n (chiÒu s©u ph©n bè, cÊu t¹o ®Þa tÇng chøa n−íc,
tÝnh chÊt thñy lùc...);
- Yªu cÇu sè l−îng, chÊt l−îng n−íc tiªu thô;
- Sù ph©n bè mËt ®é d©n c−, çc hé tiªu thô hay vÞ trÝ tõng hé, çch bè trÝ vµ quy
ho¹ch n«ng th«n cña tõng vïng;
- Møc thu nhËp, møc sèng cña tõng hé, nhãm hé gia ®×nh vµ céng ®éng;
- Phong tôc tËp qu¸n ®Þa ph−¬ng. Kh¶ n¨ng ®Çu t− hç trî cña Nhµ n−íc, ®Þa ph−¬ng
hoÆc sù tµi trî, vay vèn nhÑ l·i cña çc tæ chøc nh©n ®¹o, quèc tÕ vµ khu vùc.
3 4 8
6
1 Vµo mlcn
7
2
R∙nh tho¸t n−íc
H×nh 7.12: S¬ ®å d©y chuyÒn c«ng nghÖ (P.A 2: Nguån n−íc mÆt)
1. Ng¨n thu n−íc m−a ®ît ®Çu; 2. Hå s¬ l¾ng;
3. Tr¹m b¬m cÊp I; 4. Ng¨n ph©n phèi;
5. BÓ läc ph¸; 6. BÓ läc chËm;
7. BÓ chøa n−íc s¹ch; 8. Tr¹m b¬m cÊp II.
1 3
6
5 Vµo Mlcn
r·nh tho¸t n−íc
H×nh 7.13: S¬ ®å d©y truyÒn c«ng nghÖ (P.A 1: Nguån n−íc ngÇm)
1.B¬m giÕng khoan; 2. Dµn m−a;
3. BÓ l¾ng; 4. BÓ läc næi;
5. BÓ chøa n−íc s¹ch; 6. Tr¹m b¬m cÊp 2
7.5.1.2. Nh÷ng yªu cÇu khi lùa chän m« h×nh hoÆc gi¶i ph¸p c«ng nghÖ kü thuËt
cÊp n−íc n«ng th«n
- Ph¶i tháa m·n yªu cÇu sè l−îng, chÊt l−îng n−íc phôc vô cho nhu cÇu sinh ho¹t ¨n
uèng suèt thêi gian trong n¨m (®Æc biÖt vÒ mïa kh«).
- Çc c«ng tr×nh ph¶i kiªn cè, ®¶m b¶o kü thuËt, mü thuËt, bÒn ®Ñp, cã ®é tin cËy cao,
dÔ vËn hµnh khai th¸c vµ b¶o d−ìng...
- Gi¸ thµnh ®Çu t− x©y dùng h¹, phï hîp víi kh¶ n¨ng kinh tÕ cña céng ®ång vµ cña
tõng hé gia ®×nh.
7.5.2. Çc m« h×nh ¸p dông
a. N−íc m−a: çc m« h×nh A vµ B.
b. N−íc ngÇm: çc m« h×nh C vµ D.
c. N−íc mÆt: çc m« h×nh E, G vµ F.
Ph¹m vi ¸p dông cña çc m« h×nh
- M« h×nh A
Víi nguån n−íc m−a cã thÓ ¸p dông ®èi víi mäi miÒn cña ViÖt Nam. Tuy nhiªn
do gi¸ thµnh ®Çu t− ban ®Çu kh¸ cao, cho nªn chØ ¸p dông ®èi víi çc vïng ven biÓn
hoÆc h¶i ®¶o, ®èi víi çc c¬ quan, tr−êng häc, bÖnh viÖn.
NÕu n−íc m−a sau khi thu høng cã kh¶ n¨ng bÞ nhiÔm bÈn do c©y cèi chim
mu«ng, s©u bä...th× ph¶i cã bÓ läc ®Ó xö lý (lµm s¹ch n−íc).
- M« h×nh B
¸p dông ë nh÷ng vïng nói, h¶i ®¶o vµ kÕt hîp sö dông hÖ thèng cÊp n−íc tù ch¶y.
- M« h×nh C
+ M« h×nh C1
¸p dông khi chÊt l−îng n−íc ngÇm tháa m·n yªu cÇu vÖ sinh ®èi víi ¨n, uèng,
sinh ho¹t.
+ M« h×nh C2
¸p dông khi n−íc ngÇm chøa s¾t víi hµm l−îng v−ît qu¸ giíi h¹n quy ®Þnh ®èi
víi yªu cÇu chÊt l−îng n−íc sö dông cho sinh ho¹t ¨n uèng.
- M« h×nh D
+ M« h×nh D1
¸p dông gièng m« h×nh C1 - víi ®−êng kÝnh giÕng d = 110 ®Õn d = 160 mm
cã thÓ sö dông cho thÞ trÊn, thÞ tø vµ çc côm ®«ng d©n ë trung t©m x·.
+ M« h×nh D2
¸p dông gièng m« h×nh C2 - víi ®−êng kÝnh giÕng d = 110 ®Õn d = 160 mm
cã thÓ sö dông cho thÞ trÊn, thÞ tø vµ çc côm ®«ng d©n ë trung t©m x· phôc vô cho
1000 ®Õn 7000 - 8000 ng−êi.
241
- M« h×nh E
+ M« h×nh E1
¸p dông khi chÊt l−îng n−íc s«ng, hå, ao, suèi cã hµm l−îng cÆn lín nhÊt nhá
h¬n 50 mg/l phôc vô cho mét côm gia ®×nh.
+ M« h×nh E2
¸p dông khi chÊt l−îng n−íc s«ng, ao, hå, suèi nãi chung ®ôc, chøa nhiÒu t¹p
chÊt l¬ löng kh«ng tan hoÆc phï sa, cã hµm l−îng cÆn lín tõ 300 mg/l ®Õn 5000 mg/l,
phôc vô cho thÞ trÊn, thÞ tø vµ çc côm trung t©m x· ®«ng d©n tõ 1000 ®Õn 7000 ÷
8000 ng−êi.
- M« h×nh F
Chñ yÕu ¸p dông ë nh÷ng vïng nói hoÆc trung du, n¬i xuÊt hiÖn nh÷ng m¹ch lé
chÊt l−îng n−íc tèt.
- M« h×nh G
¸p dông t−¬ng tù nh− m« h×nh B.
CÇn ph¶i l−u ý r»ng, ®©y chØ lµ nh÷ng m« h×nh c¬ b¶n. Trong thùc tÕ cßn rÊt
nhiÒu t×nh huèng rÊt ®a d¹ng vµ phong phó, tïy thuéc tõng ®iÒu kiÖn cô thÓ cña ®Þa
ph−¬ng, cña tõng vïng, ®Æc biÖt vÒ chÊt l−îng n−íc nguån vµ yªu cÇu sö dông. Ch¼ng
h¹n ë çc m« h×nh C vµ D khi nguån n−íc chøa ®é cøng cao hoÆc ®é kiÒm, ®é axit
cao... th× ph¶i cã çc biÖn ph¸p xö lý t−¬ng øng cÇn thiÕt ®Ó tháa m·n yªu cÇu sö dông.
Trong vµi n¨m s¾p tíi cÇn ph¶i tiÕp tôc nghiªn cøu ¸p dông réng r·i çc m« h×nh
cô thÓ vµo tõng vïng cÊp n−íc cô thÓ míi cã thÓ rót ra çc kinh nghiÖm quý b¸u trong
viÖc lùa chän çc gi¶i ph¸p cÊp n−íc cho tõng vïng, tõng tØnh mét çch chÝnh x¸c, hîp
lý vµ hiÖu qu¶.
M« h×nh A
Thu høng Chøa

N−íc - C©y cau, dõa, mÝt - Lu, v¹i, chum Sö
m−a - M¸i: ngãi, bª t«ng, - BÓ: G¹ch ®¸ (cã thÓ dông
t«n, fibr« xi m¨ng cã ng¨n läc)
M« h×nh B
§Ëp vµ hå chøa
N−íc Nói, h¶i ®¶o, cã nói Sö
(cã thÓ ph¶i xö lý
ngÇm dông
côc bé)
M« h×nh C
- GiÕng kh¬i (1)

N−íc Sö
- GiÕng tia ngang
ngÇm dông
thu n−íc
- GiÕng kh¬i (2) Sö

N−íc - GiÕng tia ngang BÓ khö s¾t
ngÇm dông
thu n−íc
M« h×nh D
- GiÕng khoan s©u (1)

N−íc Sö
+ φ42 ÷ φ49 mm dông
ngÇm
+ φ100 ÷ φ160 mm
- GiÕng khoan s©u - GiÕng nhá: bÓ khö s¾t (2) Sö

N−íc
+ φ42 ÷ φ49 mm - GiÕng lín: c«ng tr×nh dông
ngÇm
+ φ100 ÷ φ160 mm khö s¾t
M« h×nh E
N−íc mÆt (s«ng, (1) Sö

BÓ läc chËm
hå, ao, suãi) dông
N−íc mÆt
(2) Sö
Hå thu s¬ l¾ng C«ng tr×nh läc ph¸
(s«ng, hå, ao, suãi) + läc chËm dông
243
M« h×nh F
GiÕng thu n−íc Sö

N−íc m¹ch lé dông
m¹ch lé
M« h×nh G
Hå chøa trung Sö
Hå chøa
N−íc suèi gian hoÆc bÓ dông
tËp trung
l¾ng çt
1. Bé X©y dùng vµ Bé N«ng nghiÖp Ph¸t triÓn n«ng th«n, ChiÕn l−îc Quèc gia cÊp
n−íc s¹ch vµ vÖ sinh n«ng th«n ®Õn n¨m 2020, Hµ Néi, 8/2000.
2. Bé N«ng nghiÖp Ph¸t triÓn n«ng th«n, Th«ng tin - Gi¸o dôc - TruyÒn th«ng vÒ cÊp
n−íc s¹ch vµ vÖ sinh m«i tr−êng n«ng th«n, Hµ Néi, 2003.
3. Bé N«ng nghiÖp Ph¸t triÓn n«ng th«n, Trung t©m n−íc sinh ho¹t vµ vÖ sinh m«i
tr−êng n«ng th«n - T¹p chÝ N−íc s¹ch vµ vÖ sinh m«i tr−êng n«ng th«n, sè 5 th¸ng
3/2003.
4. Bé N«ng nghiÖp Ph¸t triÓn n«ng th«n, Trung t©m n−íc sinh ho¹t vµ vÖ sinh m«i
tr−êng n«ng th«n - T¹p chÝ N−íc s¹ch vµ vÖ sinh m«i tr−êng n«ng th«n, sè 7 th¸ng
10/2003.
5. Institute for Strategy and health Policy - MOH Vietnam National Behavior Change
Communication Strategy on Population, Reproductive Health/Family planning 2001
- 2005, HaNoi, 12/2000.
6. John M. Kalbermatten, Deanne S.Julius, D. Duncan Mara et. al., Appropriate
technology for water supply and sanitation, World Bank, December 1980, 194 p.
7. NguyÔn Träng Hµ, B¸o ço ®iÒu tra kh¶o s¸t lËp quy ho¹ch tæng thÓ cÊp n−íc sinh
ho¹t vµ vÖ sinh m«i tr−êng n«ng th«n tØnh Hµ Nam thêi kú 2000 - 2010, Hµ Néi
n¨m 2000.
8. NguyÔn Träng Hµ, B¸o ço ®iÒu tra kh¶o s¸t lËp quy ho¹ch tæng thÓ cÊp n−íc sinh
ho¹t vµ vÖ sinh m«i tr−êng n«ng th«n thµnh phè §µ N½ng thêi kú 2003 - 2010,
Hµ Néi, 2003.
9. H¹ Thanh H»ng, Nghiªn cøu vÒ ph¸t triÓn bÒn v÷ng çc c«ng tr×nh cÊp n−íc sinh
ho¹t vµ vÖ sinh m«i tr−êng n«ng th«n, øng dông cho tØnh Nam §Þnh, LuËn v¨n th¹c
sÜ kü thuËt, th¸ng 3 n¨m 2004.
10. TrÇn HiÕu NhuÖ, TrÇn §øc H¹, §ç H¶i, øng Quèc Dòng, NguyÔn V¨n TÝn, Gi¸o
tr×nh CÊp tho¸t n−íc, NXB Khoa häc vµ Kü thuËt, Hµ Néi, 1996.
11. NRWSS - The Strategy report - Volumes 1 and 3 - Hanoi, March 1999.
12. Thñ t−íng ChÝnh phñ, ChØ thÞ vÒ ®¶m b¶o n−íc s¹ch vµ vÖ sinh m«i tr−êng n«ng
th«n: sè 200/TTg; Hµ Néi, ngµy 29 th¸ng 4 n¨m 1994.
13. Trung t©m ph¸t triÓn n«ng th«n - Bé X©y dùng, 1996, CÈm nang çc c«ng nghÖ
thÝch hîp x©y dùng c¬ së h¹ tÇng n«ng th«n, NXB X©y dùng, Hµ Néi, 1996.
14. Tr−êng §¹i häc Thñy lîi vµ Tæ chøc Lao ®éng ThÕ giíi, TËp bµi gi¶ng X©y dùng
c¬ së h¹ tÇng n«ng th«n, Hµ Néi th¸ng 8 n¨m 1997.
15. Ng« §×nh TuÊn, Nghiªn cøu c©n b»ng n−íc phôc vô ph¸t triÓn d©n sinh, kinh tÕ
ViÖt Nam, Ch−¬ng tr×nh Nhµ n−íc KC-12, n¨m 1994.
16. ñy ban Nh©n d©n thµnh phè §µ N½ng - B¸o ço tæng hîp quy ho¹ch tæng thÓ
ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi thµnh phè §µ N½ng thêi kú 2001 - 2020, §µ N½ng th¸ng 3
n¨m 2002.
17. WHO - Guidelines for drinking - water quality - Second edition. Geneva, WHO,
1998, 36 p.
CH−¬ng VIII. Quy ho¹ch vÖ sinh m«i tr−êng n«ng th«n http://www.ebook.edu.vn
245
Ch−¬ng VIII
Quy ho¹ch vÖ sinh m«I tr−êng n«ng th«n
8.1. Tæng quan vÒ VSMT n«ng th«n ë ViÖt nam

Ngµy nay vÊn ®Ò xö lý ph©n, r¸c vµ n−íc th¶i kh«ng chØ lµ vÊn ®Ò bøc xóc cña
çc khu d©n c− ë thµnh thÞ mµ cßn lµ vÊn ®Ò cÊp thiÕt cña çc khu d©n c− n«ng th«n.
VÊn ®Ò nµy ®Æc biÖt liªn quan tíi tËp qu¸n sö dông ph©n b¾c, ph©n chuång t−¬i ®Ó bãn
v−ên, ruéng, hay nu«i ç cña n«ng d©n vïng ®ång b»ng s«ng Hång... Nhê çc phong
trµo vËn ®éng quÇn chóng lµm hè xÝ hai ng¨n, phong trµo s¹ch lµng tèt ruéng, phong
trµo biogas, phong trµo giÕng n−íc, nhµ t¾m tõ nh÷ng n¨m 1960 - 1990, çc tËp qu¸n
l¹c hËu nµy ®· ®−îc kh¾c phôc nhiÒu.
Trong nh÷ng n¨m ph¸t triÓn kinh tÕ hîp t¸c x·, viÖc lµm nhµ xÝ hîp vÖ sinh ®·
®−îc vËn ®éng thµnh phong trµo vµ n«ng th«n ®ång b»ng s«ng Hång lµ n¬i ®i ®Çu
trong phong trµo nµy. Phong trµo ®· ®−îc duy tr× b»ng sù hç trî kÜ thuËt trong vµ ngoµi
n−íc, b»ng çc chiÕn dÞch th«ng tin tuyªn truyÒn. Hè xÝ hai ng¨n ®· trë thµnh lo¹i
t−¬ng ®èi phæ biÕn trong khu vùc, h¬n thÕ n÷a xÝ déi n−íc míi ®©y ®−îc ph¸t triÓn
nhiÒu ë khu vùc thÞ trÊn, thÞ tø. Tuy nhiªn, còng cßn nhiÒu hé ®¹i tiÖn chung vµo
chuång chøa ph©n lîn. §Æc biÖt nhiÒu lµng xãm cã tËp qu¸n bè trÝ hè ph©n (lîn, tr©u
bß) vµ hè xÝ kÒ liÒn ®−êng lµng, ngâ xãm, g©y mÊt vÖ sinh chung vµ mÊt mÜ quan. Mét
hiÖn t−îng ®¸ng l−u ý n÷a lµ ë nhiÒu lµng quª muçi vµ ruåi, nhÆng nhiÒu h¬n trong çc
khu d©n c− ®« thÞ.
Sù thu hÑp vµ biÕn mÊt cña nhiÒu diÖn tÝch ®Êt v−ên, ao lµ nguyªn nh©n chÝnh tån
t¹i r¸c th¶i vµ n−íc th¶i ë n«ng th«n. Çch xö lý th«ng th−êng nhÊt lµ çc hé cã v−ên
th−êng ñ r¸c hay ®èt r¸c lµm ph©n bãn; n−íc th¶i ®−îc thu vµo mét hè cuèi v−ên, ao
th× n−íc th¶i vµ r¸c ®Òu trë thµnh nguån g©y « nhiÔm, cÇn gi¶i quyÕt ngay tõ ®Çu.
8.1.1. Çc yÕu tè g©y mÊt VSMTNT

Çc nguån g©y « nhiÔm m«i tr−êng ë n«ng th«n ®ång b»ng s«ng Hång ®· ®−îc
x¸c ®Þnh qua çc kh¶o s¸t gÇn ®©y nh− sau:
1. Hè xÝ kh«ng hîp vÖ sinh trong çc khu d©n c−;
2. Chuång tr¹i, ch¨n nu«i gia ®×nh;
3. N−íc th¶i;
4. R¸c th¶i sinh ho¹t vµ s¶n xuÊt;
5. N¹n sö dông hãa chÊt bõa b·i trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp.
Bªn c¹nh ®ã çc lµng nghÒ ph¸t triÓn m¹nh còng gãp thªm phÇn g©y « nhiÔm cho
çc khu d©n c−, nh− lµng nghÒ nÊu r−îu (lµng V©n) lµng sø B¸t Trµng, lµng B×nh §µ
v.v...
§Æc biÖt cÇn nh¾c tíi lµ cã tíi 60 ÷ 70% sè hé gia ®×nh trong çc khu d©n c−
n«ng th«n cßn sö dông çc lo¹i hè xÝ ch−a ®¹t tiªu chuÈn vÒ vÖ sinh. Çc c«ng tr×nh vÖ
sinh ch−a ®¹t yªu cÇu nµy lµ nh÷ng nguån g©y « nhiÔm m«i tr−êng, l¹i thªm n¹n sö
dông ph©n t−¬i ®Ó bãn ruéng lµm t×nh h×nh « nhiÔm cµng thªm trÇm träng.
Çc c«ng tr×nh vÖ sinh ®ang ®−îc sö dông phæ biÕn ë çc lµng x· trong khu vùc
®ång b»ng B¾c Bé vµ ®ång b»ng B¾c Trung Bé nh− trong b¶ng 8.1.
B¶ng 8.1: Çc lo¹i c«ng tr×nh vÖ sinh ®ang ®−îc sö dông
Lo¹i c«ng tr×nh

§èi t−îng sö dông chñ yÕu T×nh tr¹ng kÜ thuËt
vÖ sinh
ChØ cã 5% sè l−îng sö dông
1 Hè xÝ hai ng¨n ñ ph©n N«ng d©n vïng néi ®ång vµ b¸n s¬n ®Þa.
®¹t yªu cÇu kü thuËt.
Hé phi n«ng nghiÖp ë thÞ trÊn, thÞ tø, Theo mÉu thÝ nghiÖm cña
2 Hè xÝ thÊm
çc c¬ quan, tr−êng häc tr¹m x¸ UNICEF
3 Hè xÝ cã bÓ phèt Hé phi n«ng nghiÖp ë thÞ trÊn Theo mÉu cña Bé y tÕ
4 Hè xÝ mét ng¨n Çc hé n«ng d©n ven biÓn HÇu nh− kh«ng ñ ph©n.
N«ng d©n vïng néi ®ång, ven biÓn Kh«ng ñ ph©n, kh«ng cã
5 Hè xÝ th−êng
vµ b¸n s¬n ®Þa t−êng che chung quanh
8.1.2. Çc gi¶i ph¸p kh¾c phôc

8.1.2.1. VÒ quy ho¹ch h¹ tÇng kÜ thuËt
Çc ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt trong quy ho¹ch h¹ tÇng kÜ thuËt d©n c− ®Ó ®¶m b¶o vÖ
sinh m«i tr−êng nh− sau:
+ V¹ch ra ®−îc ph−¬ng h−íng xö lý ph©n r¸c;
+ Chän m« h×nh xö lý ph©n r¸c;
+ Chän m« h×nh xö lý r¸c th¶i;
+ Thanh to¸n n¹n dïng ph©n t−¬i b»ng çch ñ, dïng bÓ biogas kÕt hîp víi viÖc gi¶i
quyÕt chÊt ®èt cho nÊu ¨n;
+ C¶i thiÖn vÖ sinh n«ng th«n b»ng çch sö dông hè xÝ hai ng¨n, hè xÝ déi n−íc v.v...
§Æc biÖt chî n«ng th«n lµ n¬i t¹o ra nguån r¸c kh¸ lín. Do vËy t¹i tÊt c¶ çc ®Þa
®iÓm häp chî ®Òu cÇn cã quy ho¹ch thu gom xö lý r¸c vµ chÊt th¶i.
247
8.1.2.2. VÒ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp: CÇn tiÕn tíi mét nÒn n«ng nghiÖp h÷u c¬
S¶n xuÊt n«ng nghiÖp lµ ho¹t ®éng kinh tÕ chÝnh cña çc vïng n«ng
th«n nh−ng nã ®· liªn quan chÆt chÏ víi viÖc b¶o ®¶m vÖ sinh m«i tr−êng cña khu vùc.
V× vËy cÇn th−êng xuyªn tuyªn truyÒn, gi¸o dôc n«ng d©n cã ý thøc trong viÖc ¸p dông
çc biÖn ph¸p tæng hîp phßng trõ s©u bÖnh h¹n chÕ tèi ®a viÖc sö dông çc thuèc b¶o
vÖ thùc vËt vµ quy tr×nh sö dông ph©n bãn thÝch hîp, ®i ®«i víi viÖc khuyÕn khÝch nhµ
n«ng t¨ng c−êng øng dông çc tiÕn bé khoa häc kÜ thuËt trong trång trät vµ ch¨n nu«i;
sö dông tèi ®a nguån ph©n xanh, ph©n h÷u c¬ t¹i chç. Nh− vËy, võa h¹n chÕ viÖc sö
dông hãa chÊt trong n«ng nghiÖp ®Ó cã nh÷ng s¶n phÈm s¹ch, kh«ng g©y ®éc h¹i cho
søc kháe ng−êi sö dông, võa t¨ng ®é mµu mì cña ®Êt, tr¸nh nguy c¬ b¹c mµu, dÉn ®Õn
hoang hãa. Vµ kÕt qu¶ lµ tiÕn tíi mét nÒn n«ng nghiÖp h÷u c¬, ®ã lµ gi¶i ph¸p −u viÖt,
®¶m b¶o ph¸t triÓn bÒn v÷ng.
8.2. Quy ho¹ch vÖ sinh m«i tr−êng

8.2.1. VÊn ®Ò ph©n ng−êi
Mét trong nh÷ng nguån g©y « nhiÔm quan träng lµ chÊt th¶i con
ng−êi, do ®ã nÕu thiÕu quy ho¹ch vÖ sinh m«i tr−êng lµ nguyªn nh©n chÝnh g©y bÖnh
tËt, èm ®au vµ cã thÓ g©y tö vong. Chóng kh«ng nh÷ng g©y « nhiÔm nguån n−íc, ®éc
cho thùc vËt... mµ cßn g©y thiÖt hai cho nªn kinh tÕ th«ng qua gi¶m tØ lÖ kh¸ch du lÞch
(Simpson, 1996).
VÊn ®Ò khã kh¨n nhÊt vÒ vÖ sinh m«i tr−êng ë n«ng th«n ViÖt Nam (®iÓn h×nh lµ
®ång b»ng B¾c Bé) lµ ch−a bá ®−îc tËp qu¸n sö dông ph©n ng−êi, ph©n t−¬i trong s¶n
xuÊt n«ng nghiÖp, vËy muèn dïng th× ph¶i xö lý theo çch nµo ®Ó b¶o ®¶m m«i tr−êng
n«ng th«n ®−îc trong lµnh.
Muèn ®¹t ®−îc kÕt qu¶ mong muèn, cÇn kÕt hîp nhiÒu ch−¬ng tr×nh gi¸o dôc,
truyÒn th«ng víi çc phong trµo vËn ®éng quÇn chóng ®Ó thóc ®Èy qu¸ tr×nh c¶i thiÖn
®iÒu kiÖn vÖ sinh n«ng th«n. §©y lµ mét vÊn ®Ò cÊp b¸ch, rÊt cÇn sù tham gia cña nhµ
tæ chøc, ®Æc biÖt lµ cÊp ñy vµ chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng. Bëi vÖ sinh n«ng th«n lµ viÖc
chung cña céng ®ång lµng x·, còng lµ mét yÕu tè thÓ hiÖn tr×nh ®é d©n trÝ.
BiÖn ph¸p gi¶i quyÕt tèt nhÊt vÊn ®Ò ph©n ë çc khu d©n c− n«ng th«n ®ång b»ng
s«ng Hång lµ nghiªn cøu, lùa chän çc lo¹i m« h×nh nhµ tiªu, hÇm biogas. Lý do ®¬n gi¶n
lµ ®¶m b¶o vÖ sinh, l¹i ®¬n gi¶n dÔ lµm, dÔ phæ biÕn vµ vËn ®éng çc hé gia ®×nh tù lµm.
Theo tµi liÖu cña gi¸o s− NguyÔn M¹nh Liªn (Häc viÖn Qu©n y) th× mét chiÕn sÜ
trung b×nh ngµy th¶i ra 200 g ph©n vµ 2 lÝt n−íc tiÓu. Theo mét çch tÝnh kh¸c, lÊy
trung b×nh (c¶ ng−êi lín vµ trÎ em) th× mét ngµy, mét ng−êi trung b×nh th¶i ra 150g
ph©n vµ 1 lÝt n−íc tiÓu. Nh− vËy, riªng l−îng chÊt th¶i cña ng−êi trong mét lµng x·
mçi ngµy kh«ng ph¶i lµ nhá. Theo Dahi (1996) th× céng ®ång n«ng th«n th¶i ra hµm
l−îng chÊt th¶ lín h¬n so víi céng ®ång thµnh phè. ë çc n−íc ph¸t triÓn trung b×nh
mét ng−êi mét ngµy th¶i ra 130 g ®Õn 520 g ph©n vµ tõ 1 ÷ 1,4 l n−íc tiÓu vµ hµm
l−îng nµy phô thuéc vµo chÕ ®é ¨n uèng còng nh− ®é tuæi.
T¹i çc khu d©n c− n«ng th«n ®Êt chËt, ng−êi ®«ng, chÊt th¶i sinh ho¹t vµ s¶n
xuÊt hµng ngµy cø tiÕp tôc t¨ng lªn, do ®ã « nhiÔm m«i tr−êng còng ngµy cµng mét
t¨ng nhanh. Qua kÕt qu¶ nghiªn cøu cña ngµnh Y tÕ cho thÊy:
+ TÊt c¶ çc nguån n−íc mÆt, chØ trõ vïng s©u, vïng xa, Ýt ng−êi sinh sèng, cßn ®Òu
®· bÞ « nhiÔm do vi sinh vËt ë møc ®é kh¸c nhau;
+ Bªn c¹nh sù « nhiÔm vi sinh vËt (do ph©n ng−êi), l¹i ®ang xuÊt hiÖn sù « nhiÔm hãa
chÊt (ph©n hãa häc, çc lo¹i thuèc b¶o vÖ thùc vËt, çc kim lo¹i nÆng trong n−íc
th¶i c«ng nghiÖp);
+ Trong c¬ cÊu bÖnh tËt, th× tØ lÖ m¾c bÖnh cao nhÊt vÉn lµ çc bÖnh nhiÔm trïng
®−êng tiªu hãa (t¶, lÞ, th−¬ng hµn, b¹i liÖt vµ kÝ sinh trïng...), phÇn lín bÞ l©y lan
theo ph©n ng−êi. Ph©n ng−êi thµnh bôi, qua tay ng−êi, qua thùc phÈm, qua thùc vËt,
c«n trïng vµ n−íc t¸c ®éng ®Õn con ng−êi, g©y ra nhiÔm trïng vµ sinh bÖnh.
Qu¸ tr×nh nµy x¶y ra tõ tõ, kh«ng nhanh chãng, å ¹t vµ chÝnh v× vËy dÔ lµm cho
chóng ta mÊt c¶nh gi¸c, l¬ lµ víi nh÷ng dÊu hiÖu ban ®Çu. §Õn khi nã xuÊt hiÖn râ
nh÷ng triªu chøng ¶nh h−ëng ®Õn søc khoÎ, th× ph¶i ch¹y ch÷a rÊt tèn kÐm vµ nhiÒu
khi dÉn ®Õn tö vong.
Trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay sù « nhiÔm ph©n r¸c ë n«ng th«n ph¶i ®−îc xö lý ngay
lµ ®iÒu cÊp thiÕt vµ lµ nhiÖm vô cña tÊt c¶ mäi ng−êi; nh−ng viÖc xö lý theo ph−¬ng
ph¸p nµo cho hîp lÝ lµ ®iÒu cÇn thiÕt vµ cÊp b¸ch vµ ph¶i ®¶m b¶o çc yªu cÇu nh− sau:
1. Lµm cho ph©n r¸c trë thµnh v« h¹i, ®Ó phôc vô s¶n xuÊt vµ sinh ho¹t lµ biÖn ph¸p
h÷u hiÖu nhÊt;
2. Xö lý ph©n r¸c ph¶i hîp vÖ sinh, ®Ó r¸c kh«ng tiÕp tôc g©y t¸c h¹i ®Õn m«i tr−êng
trªn c¬ së sö dông çc lo¹i hè xÝ hîp vÖ sinh, çc lo¹i hÇm biogas thÝch hîp víi tói
tiÒn cña ng−êi n«ng d©n.
8.2.2. VÊn ®Ò r¸c th¶i

Ngµy nay ®êi sèng cña nh©n d©n trong çc lµng x· ®ang dÇn dÇn
®−îc c¶i thiÖn lµ nguyªn nh©n cña sù ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ çc lo¹i h×nh dÞch vô. Sè
l−îng nhµ cöa ®−îc x©y dùng khang trang ngµy cµng nhiÒu, ®êi sèng kh¸ h¬n, nhu cÇu
tiªu dïng t¨ng lªn, r¸c th¶i sinh ho¹t còng nhiÒu h¬n, tr¸i l¹i diÖn tÝch v−ên, ao l¹i bÞ
gi¶m. §Êt dµnh cho c©y xanh, mÆt n−íc trë nªn hiÕm hoi, khiÕn cho nhiÒu khu d©n c−
n«ng th«n còng cã mËt ®é x©y dùng dµy ®Æc nh− ®« thÞ. R¸c th¶i, do vËy cÇn ®−îc thu
gom vµ xö lý tËp trung.
Víi çc khu d©n c−, çc hé gia ®×nh cßn cã khu«n viªn v−ên - ao - chuång, hay
nhµ cã v−ên th× viÖc xö lý r¸c th¶i cña gia ®×nh vÉn theo ph−¬ng ph¸p truyÒn thèng lµ
tù gom l¹i, ñ hay ®èt ®Ó lµm ph©n bãn sau khi ®· t¸ch riªng nh÷ng vËt thÓ kh«ng tiªu
hñy ®−îc.
249
Víi çc lµng x· ven ®«, çc lµng nghÒ phi n«ng nghiÖp, çc khu d©n c− kh«ng
cßn v−ên trªn ®Êt thæ c−... cÇn cã gi¶i ph¸p khuyÕn khÝch ph¸t triÓn dÞch vô thu gom
r¸c th¶i (nh− kiÓu dÞch vô kinh doanh n−íc s¹ch ë n«ng th«n, ®ang ®−îc khuyÕn khÝch
ph¸t triÓn).
Khi lËp dù ¸n ph¸t triÓn h¹ tÇng kü thuËt, cÇn dù kiÕn vÞ trÝ khu tËp trung xö lý
r¸c. VÞ trÝ khu xö lý r¸c cÇn tiÖn ®−êng giao th«ng ®Ó vËn chuyÓn thuËn lîi, ë cuèi
h−íng giã chÝnh, xung quanh cã trång c©y xanh ®Ó gi¶m thiÓu « nhiÔm. R¸c ®−îc thu
gom vµ ph©n lo¹i. R¸c cã nguån gèc ®éng vËt, thùc vËt th× ñ môc lµm ph©n hoÆc ®em
ch«n, çc lo¹i r¸c kh«ng tiªu hñy ®−îc, cÇn ph©n lo¹i, tËn dông ®Ó t¸i chÕ, lo¹i kh«ng
tËn dông ®−îc th× ®em ®èt.
8.2.3. VÊn ®Ò n−íc th¶i

Tr−íc ®©y, khi mËt ®é x©y dùng cßn th−a, hÇu hÕt çc hé ®Òu cã
v−ên, ao nªn viÖc tho¸t n−íc th¶i diÔn ra tù nhiªn, do tù thÊm vµ tù ch¶y ra v−ên,
xuèng ao... Nh−ng nay, hÇu hÕt çc lµng x· truyÒn thèng ®Òu cã mËt ®é c− tró cao,
diÖn tÝch ao, v−ên bÞ thu hÑp vµ nhiÒu hé thËm chÝ chØ cßn d¨m chôc mÐt vu«ng, võa
®ñ x©y mét ng«i nhµ, do vËy, ch¶y tõ nhµ nä sang nhµ kia, g©y nªn t×nh tr¹ng mÊt vÖ
sinh vµ mÊt mÜ quan.
MÆt kh¸c, trong ®iÒu kiÖn khÝ hËu nhiÖt ®íi, m−a nhiÒu, ®é Èm cao, l¹i n»m trong
vïng b»ng ph¼ng, khã tho¸t n−íc, çc khu d©n c− néi ®ång, çc lµng xãm ven s«ng,
ven biÓn cµng chÞu nhiÒu ¶nh h−ëng cña sù « nhiÔm, do n−íc th¶i tï ®äng g©y ra.
ChÝnh v× vËy, khi quy ho¹ch x©y dùng hÖ thèng h¹ tÇng kü thuËt çc khu d©n c−, ®Æc
biÖt trong vïng néi ®ång vµ ven biÓn, cÇn hÕt søc chó ý ®Õn yªu cÇu tho¸t n−íc vµ vÖ
sinh m«i tr−êng, kh«ng chØ trong tõng khu«n viªn hé gia ®×nh mµ c¶ trªn toµn bé khu
d©n c− (®−êng lµng, ngâ xãm vµ çc n¬i c«ng céng).
Däc theo çc tuyÕn ®−êng lµng, x· vµ ngâ xãm ®Òu cÇn cã cèng, r·nh tho¸t n−íc
®Ó thu n−íc th¶i tõ çc gia ®×nh, ch¶y ra hå, ao sinh häc. HÖ thèng cèng, r·nh nµy cã
thÓ bè trÝ trªn lÒ ®−êng (r·nh cã n¾p ®an), hay cèng ngÇm d−íi lßng ®−êng, tïy theo
®iÒu kiÖn cô thÓ vÒ chiÒu réng ®−êng vµ mËt ®é nhµ cöa.
VÞ trÝ vµ sè l−îng çc ao hå xö lý n−íc th¶i nµy, cÇn ®−îc nghiªn cøu trong mèi
t−¬ng quan víi hÖ thèng t−íi tiªu cña n«ng nghiÖp. CÇn h¹n chÕ qu¸ nhiÒu hå ao nhá,
mùc n−íc chÕt thÊp, kh¶ n¨ng chøa n−íc Ýt, mÆt tho¸ng bÞ che khuÊt dÔ ph¸t sinh çc
lo¹i vi khuÈn g©y bÖnh.
Gi¶i ph¸p tho¸t n−íc th¶i cho çc khu d©n c−
+ Trong khu«n viªn hé gia ®×nh n−íc th¶i ®−îc dÉn ra ao, v−ên theo m« h×nh sinh th¸i
v−ên - ao - chuång (VAC).
+ Ngoµi khu«n viªn hé gia ®×nh (®−êng lµng, ngâ xãm, n¬i c«ng céng) cÇn x©y dùng
hÖ thèng tho¸t n−íc th¶i theo d¹ng m−¬ng cã n¾p ®an hay cèng trßn ®óc s½n, dÉn ra
ao hå chung.
+ NÕu lµ n−íc th¶i s¶n xuÊt cã thÓ xö lý, l¾ng läc s¬ bé, råi dïng ph−¬ng ph¸p hå sinh
häc ®Ó ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn vÖ sinh, tr−íc khi th¶i ra m−¬ng t−íi hoÆc s«ng, hå.
8.2.4. T¸i sö dông n−íc th¶i vµ r¸c th¶i

ViÖc t¸i sö dông n−íc th¶i vµ r¸c ®· vµ ®ang ®−îc sù quan t©m cña rÊt nhiÒu tÇng
líp kh«ng nh÷ng ë thµnh phè mµ c¶ ë nh÷ng vïng n«ng th«n n¬i cã mét khèi l−îng
r¸c th¶i vµ n−íc th¶i ®¸ng kÓ. Nguyªn t¾c chung lµ n−íc th¶i ®−îc t¸i sö dông lµm
n−íc t−íi sau khi th«ng qua xö lý b»ng çc ph−¬ng ph¸p c¬ b¶n nh− c¬ häc, lý häc, lý
hãa häc vµ ®Æc biÖt lµ ph−¬ng ph¸p sinh häc th«ng qua: çnh ®ång läc, bÓ läc sinh häc
(Hoµng HuÖ, 1996)... [1]. Cßn r¸c th¶i ®−îc t¸i sö dông lµm ph©n bãn h÷u c¬ phôc vô
cho n«ng nghiÖp th«ng qua biÖn ph¸p ñ ph©n.
§Æc biÖt chó träng cña viÖc t¸i sö dông r¸c th¶i vµ n−íc th¶i ë n«ng th«n lµ viÖc
t¸i sö dông çc chÊt th¶i trùc tiÕp tõ c¬ thÓ con ng−êi bao gåm n−íc tiÓu vµ ph©n. Mét
sè ng−êi nhÇm lÉn cho r»ng nguån chÊt th¶i nµy kh«ng thÓ t¸i sö dông ®−îc v× chóng
lµ mét nguån g©y « nhiÔm. ViÖc sö dông chÊt th¶i tõ con ng−êi lµm ph©n bãn cã ý
nghÜa h¬n so víi viÖc ch«n lÊp vµ tõ l©u ®· ®−îc biÕt ®Õn ë nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi:
Trung Quèc ®· ¸p dông hµng ngh×n n¨m tr−íc ®©y, cßn NhËt B¶n mét n−íc cã nªn
c«ng nghiÖp tiªn tiÕn hµng ®Çu thÕ giíi th× ®· sö dông tõ thÕ kû 12. Theo Esrey et. al.
(1998) viÖc t¸i sö dông chÊt th¶i lµm ph©n bãn cã çc vai trß sau:
+ Ng¨n chÆn nguån g©y « nhiÔm;
+ T¨ng ®é mµu mì cho ®Êt;
+ T¨ng n¨ng suÊt c©y trång vµ t¹o ra mét nÒn n«ng nghiÖp s¹ch;
+ Cã hiÖu suÊt kinh tÕ cao, kh«ng tèn tiÒn mua ph©n bãn v« c¬.
N−íc tiÓu
Qua nhiÒu nghiªn cøu ng−êi ta thÊy r»ng hÇu hÕt çc chÊt dinh d−ìng cÇn cho
sinh tr−ëng cña thùc vËt ®Òu ®−îc t×m thÊy trong n−íc tiÓu cña con ng−êi. Trung b×nh
ng−êi lín th¶i ra 400 l n−íc tiÓu trong mét n¨m, trong ®ã bao gåm: 4 kg Nit¬, 0,4 kg
Phospho vµ 0,9 kg Kali, ®©y lµ nh÷ng chÊt dinh d−ìng lý t−ëng cho thùc vËt vµ viÖc sö
dông nh÷ng chÊt nµy tèt h¬n so víi viÖc sö dông ph©n bãn v« c¬. N¨m 1993, Thôy §iÓn
sö dông 15 ÷ 20 % l−îng ph©n bãn tõ viÖc t¸i sö dông nµy vµ ®Æc biÖt ng−êi ta thÊy
nång ®é çc kim lo¹i n¨ng trong lo¹i ph©n nµy l¹i thÊp h¬n (Esrey et. al., 1998) [2]
Mét ®iÒu ®¸ng l−u ý khi vËn chuyÓn çc lo¹i ph©n nµy hay g©y mïi khã chÞu vµ
lµm mÊt çc chÊt dinh d−ìng do ®ã chóng ta cÇn cã qu¸ tr×nh vËn chuyÓn vµ b¶o qu¶n
cÈn thËn ®Ó tr¸nh thÊt tho¸t çc chÊt dinh d−ìng.
Ph©n
§Æc tÝnh cña chÊt th¶i loµi ng−êi lµ chøa nhiÒu chÊt h÷u c¬ kh«ng tiªu hãa nh−
chÊt x¬. Trung b×nh mét ng−êi th¶i ra 25 ÷ 50 kg ph©n trong mét n¨m, trong ®ã bao
gåm: 0,55 kg Nit¬, 0,18 kg Phospho vµ 0,37 kg Kali. So víi n−íc tiÓu hµm l−îng çc
chÊt dinh d−ìng nµy tuy nhá nh−ng chóng l¹i cã mét ý nghÜa rÊt lín ®èi víi ®Êt ®ai.
Chóng cã vai trß lµm t¨ng hµm l−îng chÊt h÷u c¬, t¨ng kh¶ n¨ng gi÷ n−íc, hÊp thô
251
chÊt dinh d−ìng, t¨ng kh¶ n¨ng mïn hãa vµ t¨ng c−êng ho¹t ®éng cña vi sinh vËt
(Esrey et. al., 1998).
Mét ®iÒu ®¸ng l−u ý nguån ph©n th¶i trùc tiÕp tõ con ng−êi kh«ng nªn sö dông
ngay mµ ph¶i ®−îc ñ trong kho¶ng thêi gian tõ 6 th¸ng cho ®Õn 1 n¨m dÓ tr¸nh «
nhiÔm m«i tr−êng tr−íc khi ®em ®i sö dông.
8.3. Çc lo¹i nhµ tiªu th«ng dông vµ çch thiÕt kÕ

Nhµ tiªu th−êng chia ra lµm hai lo¹i: nhµ tiªu kh« vµ nhµ tiªu −ít. Nhµ tiªu kh«
lµ lo¹i nhµ tiªu kh«ng dïng n−íc ®Ó déi hoÆc lµm m«i tr−êng xö lý ph©n nh− nhµ tiªu
hai ng¨n ñ ph©n t¹i chç, nhµ tiªu mét ng¨n v.v... Nhµ tiªu déi n−íc lµ nhµ tiªu cã dïng
n−íc ®Ó déi, hoÆc dïng n−íc ®Ó lµm m«i tr−êng xö lý ph©n nh−: nhµ tiªu tù thÊm, nhµ
tiªu tù ho¹i v.v...
8.3.1. Nhµ tiªu kh«
Nhµ tiªu kh« bao gåm: nhµ tiªu 2 ng¨n ñ ph©n t¹i chç, nhµ tiªu ch×m
(mét ng¨n) vµ nhµ tiªu mét ng¨n.
8.3.1.1. Nhµ tiªu ch×m
1. Giíi thiÖu chung
§©y lµ lo¹i nhµ tiªu thÝch hîp cho çc x· vïng nói, trung du n¬i mµ hiÕm n−íc,
®Êt ®ñ réng vµ nh©n d©n kh«ng cã tËp qu¸n dïng ph©n b¾c bãn c©y trång. T¹i ®ång
b»ng s«ng Hång cã thÓ dïng cho çc hé gia ®×nh ë vïng b¸n s¬n ®Þa.
¦u ®iÓm:
+ Chi phÝ Ýt, cã thÓ tù x©y;
+ Kh«ng cÇn n−íc ®Ó vËn hµnh;
+ Thu gom ®−îc ph©n, sóc vËt khã tiÕp cËn.
Nh−îc ®iÓm:
+ Cßn mïi h«i vµ cã ruåi nhÆng;
+ Cã nguy c¬ g©y « nhiÔm nguån n−íc vµ m«i tr−êng;
+ Khi ®Çy ph¶i lÊp bá hoÆc lÊy ra ®Ó sö dông.
Nhµ tiªu ch×m cã 2 lo¹i: lo¹i cã èng th«ng h¬i vµ lo¹i kh«ng cã èng th«ng h¬i.
2. Çch thiÕt kÕ
Chän ®Þa ®iÓm x©y dùng
§Þa ®iÓm x©y dùng nhµ tiªu cÇn ®Æt çch xa nguån n−íc. NÕu gia ®×nh cã giÕng
®µo, th× Ýt nhÊt ph¶i çch giÕng 20 m. Chó ý kh«ng ®Ó ®¸y hè tiªu ¨n vµo m¹ch n−íc
ngÇm n«ng.
Quy çch x©y dùng

PhÇn chøa ph©n lµ mét hè s©u 1,5 ÷ 3 m, ®¸y h×nh trßn ®−êng kÝnh 1,2 m hoÆc
®¸y h×nh ch÷ nhËt 1,5 × 0,6 m. Thµnh hè cã thÓ ®−îc kÌ b»ng thanh tre, gç hoÆc b»ng
®¸ ®Ó chèng lë. N¾p hè cã thÓ ®óc s½n b»ng xi m¨ng l−íi thÐp hay ®an b»ng tre, ghÐp
b»ng gç cã chõa lç ®i tiªu 0,2 × 0,3 m. Lç ®¹i tiÖn ph¶i cã n¾p ®Ëy víi çn cÇm dµi,
thuËn tiÖn cho viÖc nhÊc lªn, ®Æt xuèng. CÇn l−u ý r»ng n¾p hè ph¶i lµm thËt ch¾c, ®Ó
tr¸nh sËp hè vµ g©y tai n¹n. Nªn ®æ tro hoÆc ®Êt bét vµo hè sau mçi lÇn ®i ngoµi. §Ó
tr¸nh mïi h«i thèi th× nªn lµm mét èng th«ng h¬i tõ trong hè ra ngoµi. §ã lµ lo¹i nhµ
tiªu ch×m cã èng th«ng h¬i. PhÇn trªn cña nhµ tiªu cã thÓ lµm b»ng gç hay tre nøa. Khi
mét hè ®Çy th× ta cã thÓ bª nguyªn phÇn trªn sang hè míi.
èng th«ng h¬i
èng th«ng h¬i lµ mét bé phËn quan träng cña çc lo¹i nhµ tiªu kh«. Nã cã t¸c
dông lµm gi¶m mïi h«i bªn trong nhµ tiªu, gãp phÇn lµm th«ng h¬i n−íc trong bÓ ph©n
vµ gi¶m ruåi nhÆng.
Ho¹t ®éng cña èng th«ng h¬i ®−îc gi¶i thÝch nh− sau: v× bªn trong hè ph©n bao
giê còng nãng h¬n bªn ngoµi, nªn h¬i nãng vèn nhÑ h¬n, sÏ bèc lªn cao theo èng
th«ng h¬i tho¸t ra ngoµi. L−îng khÝ trong bÓ bèc ra lËp tøc ®−îc thay thÕ b»ng kh«ng
khÝ míi trµn vµo bÓ qua lç ®i ngoµi vµ g©y lªn ¸p lùc ng¨n kh«ng cho mïi h«i trong bÓ
ph©n bèc ra ngoµi theo lèi nµy. Thªm vµo ®ã, khi giã thæi qua ®Çu èng th«ng h¬i còng
t¹o ra chªnh lÖch vÒ ¸p suÊt, lµm cho kh«ng khÝ trong èng bÞ hót ra ngoµi.
Ruåi nhÆng cã thÓ chui vµo hè ph©n ®Ó sinh s¶n lµm t¨ng nhanh sè l−îng. Mét
®Æc tÝnh cña hä nhµ ruåi lµ khi vµo bÓ ph©n tèi, chóng cã khuynh h−íng bay vÒ h−íng
s¸ng nhÊt, ®ã lµ èng th«ng h¬i. T¹i ®Çu èng th«ng h¬i ta ch¨ng s½n l−íi hoÆc mét çi
chôp b»ng nhùa trong cã ®ôc lç nhá (d−íi 2 mm) kh«ng cho chóng tho¸t ra ngoµi,
chóng sÏ bÞ chÕt t¹i ®©y.
Khi lµm èng th«ng h¬i cÇn chó ý bè trÝ èng cao h¬n m¸i nhµ tiªu, ®−êng kÝnh
ph¶i réng trªn 10 cm ®Ó ®ñ ¸nh s¸ng vµ th«ng h¬i nhanh. NÕu s¬n ®−îc èng th«ng h¬i
mµu ®en th× hiÖu qu¶ tho¸t khÝ cµng tèt h¬n.
B¶o qu¶n vµ sö dông
Nhµ tiªu ph¶i ®−îc quÐt dän th−êng xuyªn, cã s½n giÊy vÖ sinh. CÇn bè trÝ giá
®ùng giÊy ®· dïng, th−êng kú ®èt ®i, lÊy tro ®æ vµo hè ph©n. §i xong ph¶i ®Ëy n¾p.
NÕu cã mïi h«i th× nªn cho mét Ýt v«i bét vµo. Khi hè ®Çy ph¶i ®µo mét hè kh¸c ®Ó
sö dông cßn hè cò lÊp ®i. Sau mét n¨m ñ ph©n trong hè, ta cã thÓ ®µo lÊy ph©n ra,
bãn cho ruéng, v−ên.
NhËn xÐt
¦u ®iÓm:
+ Kh«ng ph¶i dïng n−íc ®Ó déi, x©y dùng ®¬n gi¶n, rÎ tiÒn, cã thÓ sö dông çc lo¹i
nguyªn liÖu s½n cã ë ®Þa ph−¬ng.
+ Lo¹i nhµ tiªu nµy gióp ta ng¨n chÆn ®−îc ruåi vµ sù l©y nan bÖnh tËt. Khi hè ph©n
®Çy, sau khi ñ 1 n¨m chóng ta cã thÓ sö dông ph©n bãn an toµn cho n«ng nghiÖp.
253
Nh−îc ®iÓm:
+ Nhµ tiªu hè ch×m nÕu x©y dùng kh«ng ®óng quy çch vµ b¶o qu¶n tåi th× sÏ cã
ruåi vµ mïi h«i thèi;
+ Khi hè ®Çy ph©n th−êng ph¶i di chuyÓn phÇn trªn sang hè ®µo míi. NÕu x©y
dùng ë n¬i cã mùc n−íc ngÇm cao, cã thÓ lµm « nhiÔm nguån n−íc;
+ NÕu x©y dùng kh«ng cÈn thËn cã thÓ bÞ xËp hè vµ g©y tai n¹n. ë mét sè ®Þa
ph−¬ng ®· cã tr−êng hîp ng−êi ®ang ®i ngoµi bÞ r¬i xuèng hè ph©n, do nÒn nhµ
tiªu bÞ xËp.
8.3.1.2. Nhµ tiªu mét ng¨n
§©y lµ lo¹i nhµ tiªu ®−îc sö dông kh¸ phæ biÕn kh¾p vïng n«ng th«n miÒn
B¾c vµ miÒn Trung (−íc tÝnh chiÕm trªn 11% trong tæng sè nhµ tiªu c¶ n−íc) vµ cã çc
®Æc tÝnh sau:
¦u ®iÓm:
+ RÊt rÎ tiÒn, trung b×nh: 100.000 ÷ 250.000 ®ång;
+ §¬n gi¶n dÔ x©y dùng;
+ Thêi gian sö dông 10 ÷ 15 n¨m.
Nh−îc ®iÓm:
NÕu b¶o qu¶n kh«ng tèt, bÓ kh«ng kÝn, kh«ng ñ ®ñ thêi gian th× nguy c¬ « nhiÔm
m«i tr−êng kh¸ lín, ®Æc biÖt lµ « nhiÔm do trøng giun. Theo Gi¸o s− Hoµng HuÖ
(1996) th× trøng giun s¸n lÉn vµo ®Êt vµ rau cã kh¶ n¨ng sèng ho¹t ®éng trong thêi
gian dµi, ®Æc biÖt trøng giun kim tån t¹i trong ®Êt tõ 1 - 2 n¨m [1].
2. Quy çch x©y dùng vµ sö dông
BÓ chøa ph©n ®−îc x©y b»ng g¹ch vµ xi m¨ng cã kÝch th−íc 1 m ÷ 1 m ÷ 0,8 m.
PhÇn nÒn xÝ ®−îc ®æ bª t«ng l−íi s¾t, hay lµm b»ng tre ®an, gç, cã lç ®i tiÓu ®−êng
kÝnh 12 ÷ 14 cm. N−íc tiÓu hoÆc ®−êng dÉn ra ngoµi, chøa vµo v¹i hoÆc cho ch¶y vµo
bÓ chøa. §«i khi ng−êi ta lµm thªm mét ng¨n hë ë phÝa sau ®Ó lµm n¬i ñ ph©n. Sau
mçi lÇn ®i ngoµi ph¶i cho chÊt ®én vµo. Khi bÓ ®Çy, ph©n ®−îc mang ra ngoµi ñ råi
míi dïng ®Ó bãn ruéng.
NhËn xÐt
Lo¹i nhµ tiªu nµy khi ®−îc b¶o qu¶n tèt th× s¹ch sÏ, ng¨n chÆn ®−îc sù l©y lan
bÖnh tËt. Nh−ng nÕu bÓ ph©n kh«ng ®−îc kÝn vµ ph©n kh«ng ñ ®ñ thêi gian, th× nguy
c¬ g©y « nhiÔm m«i tr−êng vÉn cßn rÊt lín, ®Æc biÖt lµ do trøng giun.
8.3.1.3. Nhµ tiªu hai ng¨n ñ ph©n t¹i chç

§©y lµ nhµ tiªu rÊt phï hîp cho nh÷ng vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cã tËp qu¸n
dïng ph©n b¾c ®Ó bãn ruéng, ®Æc biÖt phï hîp víi vïng chiªm tròng, trong mïa m−a
lôt, tr¸nh ®−îc viÖc ph©n tõ nhµ tiªu trµn ra m«i tr−êng do cã nÒn cao. XuÊt xø cña lo¹i
nhµ tiªu nµy lµ tõ Qu¶ng Ng·i, ®· ®−îc Bé y tÕ phæ biÕn x©y dùng réng r·i ë miÒn b¾c
tõ nh÷ng n¨m 50 vµ 60. HiÖn nay nhµ tiªu hai ng¨n ñ ph©n t¹i chç rÊt phæ biÕn ë vïng
n«ng th«n miÒn B¾c vµ miÒn Trung. ë miÒn Nam lo¹i nhµ tiªu nµy còng ®· ®−îc giíi
thiÖu sau ngµy thèng nhÊt ®Êt n−íc, nh−ng chóng chØ ®−îc x©y dùng ë çc gia ®×nh cã
tËp qu¸n dïng ph©n b¾c bãn ruéng. HiÖn t¹i, nhiÒu n−íc ®ang ph¸t triÓn ë vïng Trung
Mü ®ang phæ biÕn nhµ tiªu ñ ph©n 2 ng¨n mµ hä gäi lµ “nhµ tiªu ViÖt Nam”.
¦u ®iÓm:
+ Gi¸ thµnh h¹, cã thÓ tù x©y dùng;
+ Kh«ng lµm « nhiÔm m«i tr−êng nguån n−íc;
+ Sö dông ®−îc ph©n ®Ó s¶n xuÊt;
+ Kh« r¸o, t−¬ng ®èi s¹ch, Ýt mïi h«i, Ýt bÞ ruåi muçi.
Nh−îc ®iÓm:
+ §ßi hái ®−îc sö dông vµ b¶o qu¶n tèt;
+ CÇn cã ®ñ chÊt ®én vµ bé phËn chøa n−íc tiÓu riªng.
2. Çch thiÕt kÕ
Gi¸ thµnh x©y dùng mét nhµ tiªu 2 ng¨n phô thuéc vµo kÝch th−íc vµ
thêi gi¸ cña vËt liÖu ë ®Þa ph−¬ng. Trung b×nh ®Ó x©y dùng mét nhµ tiªu hai ng¨n ñ
ph©n t¹i chç cho 6 ng−êi dïng lµ 300.000 ® ®Õn 600.000®, thêi gian sö dông kho¶ng
15 ®Õn 20 n¨m vµ chi phÝ cho vËn hµnh vµ b¶o qu¶n kh«ng ®¸ng kÓ.
§Þa ®iÓm x©y dùng
Nhµ tiªu nµy cã thÓ lµm ngay trong khu vùc chuång tr¹i, hay ngoµi v−ên, çch xa
giÕng n−íc trªn 10 m lµ ®−îc.
VËt liÖu x©y dùng chñ yÕu bao gåm xi m¨ng, g¹ch ®¸, çt, thÐp vµ èng nhùa.
Nhµ tiªu gåm hai ng¨n, mçi ng¨n cã kÝch th−íc ®¸y 0,8 m ÷ 0,8 m ®Õn 1,2 m ÷ 1,2 m
vµ chiÒu cao lµ 0,7 m ÷ 1,0 m. Mçi ng¨n cã cöa lÊy ph©n kÝch th−íc 25 cm ÷ 30 cm.
MÆt trªn nhµ tiªu cã lç ®¹i tiÖn ®−êng kÝnh 12 cm ÷ 14 cm. CÇn bè trÝ mét r·nh tho¸t
n−íc tiÓu ®ñ dèc, ®Ó tho¸t nhanh ra ngoµi. PhÇn trªn cña nhµ tiªu cã thÓ ®−îc x©y dùng
b»ng g¹ch hoÆc ®¸ víi xi m¨ng hay ®−îc che ch¾n b»ng thanh tre, nøa l¸. MÆt trªn nhµ
tiªu cã thÓ ®−îc ®óc s½n b»ng xi m¨ng l−íi thÐp. NhiÒu ®Þa ph−¬ng tæ chøc ®óc s½n
hµng lo¹t bÖ ngåi råi ph©n ph¸t cho çc gia ®×nh l¾p ®Æt.
§iÒu cÇn l−u ý lµ n−íc tiÓu ph¶i ®−îc t¸ch riªng, ®Ó gi÷ cho nhµ tiªu ®−îc kh« vµ
tr¸nh mïi h«i thèi. N−íc tiÓu ®−îc chøa vµo mét chËu sµnh hoÆc bÓ nhá dïng ®Ó t−íi
c©y hµng ngµy. NÕu kh«ng sö dông n−íc tiÓu th× lµm hè thÊm cho thÊm vµo ®Êt. Cã
n¬i ng−êi ta bè trÝ thªm èng th«ng h¬i ®Ó lµm gi¶m mïi h«i vµ ®é Èm nhµ tiªu.
255
0m
0m
0.7
0.7
0.70m
a) KÝch th−íc hè xÝ vu«ng
b) MÆt c¾t nghiªng nhµ xÝ
0.70m 0.70m
0.70m
c) Hè xÝ trßn
H×nh 8.1: Çc lo¹i nhµ tiªu hai ng¨n

Çch sö dông
Khi sö dông nhµ tiªu hai ng¨n ph¶i tu©n thñ ®óng quy tr×nh kü thuËt lµ mét ng¨n
ñ, mét ng¨n dïng. Tr−íc khi sö dông ph¶i r¶i lªn nÒn ®¸y mét líp tro hoÆc ®Êt bét ®Ó
hót Èm. ChØ ®¹i tiÖn vµo mét hè, hè cßn l¹i ph¶i ph¶i tr¸t kÝn b»ng xi m¨ng (®Ó phßng
ng−êi sö dông lÉn lén). TuyÖt ®èi kh«ng ®Ó n−íc tiÓu ch¶y vµo cïng víi ph©n mµ ph¶i
cho ch¶y vµo vËt høng nh− bÓ, x«, nåi ®Êt. CÇn th−êng xuyªn quÐt dän, tr¸nh ®Ó ph©n
v−¬ng v·i trªn mÐp bÓ. ThØnh tho¶ng dïng n−íc cä r·nh dÉn n−íc tiÓu. Sät ®ùng giÊy
vÖ sinh ph¶i thuËn tiÖn cho sö dông vµ cÇn th−êng xuyªn ®èt, råi bá tro vµo hè. Khi ®¹i
tiÖn xong, cho tro vµo vµ ®Ëy n¾p.
ChÊt ®én ph¶i lu«n ®Çy ®ñ. ChÊt ®én cã thÓ lµ tro bÕp, mïn c−a, ®Êt bét. T¹i çc
n−íc Trung Mü nh− Mehico vµ Guatemala, ng−êi ta tæ chøc ra çc C«ng ty dÞch vô
nhµ tiªu hai ng¨n. Çc C«ng ty nµy ®Þnh k× mang chÊt ®én ®· chÕ biÕn s½n ®Õn tõng
gia ®×nh vµ lÊy ph©n tõ hè ®· ®Çy vµ ®· ñ ®óng thêi gian mang ®i b¸n cho n«ng d©n.
Khi mét ng¨n ®Çy th× phñ thªm mét líp tro hoÆc ®Êt bét thËt dµy, sau ®ã tr¸t kÝn l¹i ®Ó
ñ vµ chuyÓn sang sö dông ng¨n kia.
Ph©n cµng ®−îc ñ l©u cµng tèt, nh−ng Ýt nhÊt lµ 6 th¸ng míi ®em ra ®Ó bãn c©y.
NÕu kh«ng sö dông ph©n th× cã thÓ ®µo hè ®Ó ch«n xuèng ®Êt. Sau khi lÊy ph©n ra ph¶i
tr¸t l¹i thËt kÜ, tèt nhÊt lµ nªn dïng xi m¨ng.
Nªn lu«n lu«n l−u ý r»ng nguyªn t¾c vÖ sinh c¬ b¶n cña çc nhµ tiªu hai ng¨n ñ
ph©n lµ: kÝn, kh« vµ s¹ch. Khi kh«ng cßn kÝn vµ kh« th× cã thÓ ñ ph©n vÖ sinh cña çc
nhµ tiªu hai ng¨n còng mÊt t¸c dông. NÕu cã vÕt nøt, nÎ t−êng, bÓ, hoÆc rß rØ th× cÇn
tr¸t l¹i ngay.
Xung quanh nhµ tiªu nªn trång mét sè lo¹i c©y thuèc nam cã t¸c dông xua ®uæi
ruåi, muçi hoÆc trång hoa ®Ó t¹o nªn mét m«i tr−êng sinh th¸i s¹ch sÏ.
NhËn xÐt
¦u ®iÓm cña nhµ tiªu ñ ph©n hai ng¨n lµ dÔ x©y dùng, kh«ng lµm « nhiÔm nguån
n−íc vµ m«i tr−êng. Khi ph©n ®· ñ ®óng thêi gian cã thÓ trë thµnh nguån ph©n bãn
quý gi¸ cho c©y trång. Tuy vËy, lo¹i nhµ tiªu nµy ®ßi hái chóng ta ph¶i x©y vµ tr¸t kÝn,
b¶o qu¶n s¹ch sÏ, cã ®ñ tro ®én vµ ñ ph©n Ýt nhÊt lµ 6 th¸ng.
Trªn thùc tÕ do trong nhiÒu n¨m kh«ng cã sù tuyªn truyÒn h−íng dÉn, nªn nhiÒu
nhµ tiªu hai ng¨n bÞ xuèng cÊp do b¶o qu¶n kÐm. Sè nhµ tiªu b¶o qu¶n ®¹t tiªu chuÈn
vÖ sinh thÊp, trong mét sè tr−êng hîp trøng giun cã thÓ bÞ v−¬ng v·i ra ngoµi, lµm «
nhiÔm m«i tr−êng.
Mét sè h¹n chÕ trong viÖc b¶o qu¶n vµ sö dông lµ:
+ Kh«ng ®ñ chÊt ®én cho vµo ng¨n;
+ Sö dông ®ång thêi c¶ hai ng¨n;
+ Kh«ng tr¸t kÝn ®Ó gµ, chã chuét vµo, lµm v−¬ng v·i ph©n ra ngoµi;
+ LÊy ph©n ra dïng qu¸ sím ch−a ®ñ thêi gian tiªu diÖt hÕt mÇm bÖnh ®−êng ruét.
257
8.3.2. Nhµ tiªu déi n−íc

Nhµ tiªu déi n−íc bao gåm nhµ tiªu tù thÊm vµ nhµ tiªu tù ho¹i.
8.3.2.1. Nhµ tiªu déi n−íc tù thÊm (nhµ tiªu Sulabh)
Nhµ tiªu déi n−íc tù thÊm cã nguån gèc tõ Ên ®é, Th¸i Lan, ®−îc du nhËp vµo
ViÖt Nam tõ nh÷ng n¨m 60, do nh÷ng ViÖt kiÒu tõ Th¸i Lan vÒ n−íc. Ban ®Çu nã ®−îc
dïng phæ biÕn ë vïng Qu¶ng Ninh vµ ë miÒn Nam nh−ng ch−a ®−îc ph¸t triÓn réng
r·i. Vµo gi÷a nh÷ng n¨m 80, ch−¬ng tr×nh vÖ sinh m«i tr−êng hîp t¸c gi÷a Bé Y tÕ vµ
UNICEF (Quü nhi ®ång Quèc tÕ) b¾t ®Çu phæ biÕn lo¹i nhµ tiªu Ên §é cña C«ng ty
Sulabh International, do ®ã nh©n d©n quen gäi lµ nhµ tiªu sul¸p. Trong vßng 10 n¨m
trë l¹i ®©y ®· cã hµng chôc ngµn nhµ tiªu tiªu kiÓu nµy ®−îc x©y dùng. TØ lÖ nhµ tiªu
tù thÊm trong tæng sè çc lo¹i nhµ tiªu tõ 1 % ®Õn 3 % vµ ph©n bè kh¾p ba miÒn cña
ViÖt Nam, nh−ng ë vïng ®ång b»ng çc tØnh phÝa Nam ®−îc nh©n d©n chÊp nhËn
nhiÒu h¬n.
¦u ®iÓm:
Lo¹i nhµ tiªu nµy thÝch hîp x©y dùng ë nh÷ng n¬i cã nguån n−íc dåi dµo, chÊt
®Êt dÔ thÊm vµ kh«ng cã nguy c¬ lµm « nhiÔm n−íc ngÇm. Ph©n ®−îc gom l¹i trong
hai bÓ vµ sö dông lu©n phiªn, khi bÓ nµy ®Çy th× chuyÓn sang bÓ kia. Trong bÓ chøa,
ph©n ®−îc tÝch lòy l¹i vµ tr¶i qua giai ®o¹n hãa láng vµ kho¸ng hãa nh−ng chËm h¬n
nhiÒu so víi hè xÝ tù ho¹i.
+ Cã nót n−íc, tèn Ýt n−íc déi;
+ S¹ch sÏ, kh«ng ruåi muçi, kh«ng cã mïi h«i;
+ ViÖc x©y dùng vµ b¶o qu¶n ®¬n gi¶n h¬n xÝ tù ho¹i.
Nh−îc ®iÓm:
+ Gi¸ thµnh cao;
+ KÜ thuËt x©y dùng kh¸ phøc t¹p;
+ Ph¶i cã nguån n−íc déi;
+ DÔ g©y « nhiÔm nguån n−íc;
+ Kh«ng tËn dông ®−îc nguån ph©n bãn.
Lo¹i nµy kh«ng thÝch hîp dïng cho vïng chiªm tròng, ®Êt sÐt khã thÊm n−íc vµ
n¬i cã nhu cÇu dïng ph©n bãn.
2. Çch thiÕt kÕ
Chän ®Þa ®iÓm vµ vËt liÖu x©y dùng
N¬i x©y dùng nªn chän chç cao r¸o, çch xa nguån n−íc nhµ m×nh vµ cña hµng
xãm Ýt nhÊt lµ 10 m.
VËt liÖu x©y dùng lµ g¹ch, ®¸, xi m¨ng, çt thÐp; èng dÉn ph©n vµ èng xi ph«ng,
cã thÓ ®óc hµng lo¹t hoÆc b»ng nhùa tæng hîp.

Nhµ tiªu cã phÇn xÝ déi n−íc vµ èng dÉn vµo bÓ chøa ph©n. BÓ chøa ph©n ®−îc
x©y dùng trong lßng ®Êt cã kÝch th−íc h×nh vu«ng 0,8 m × 0,8 m hoÆc h×nh trßn ®−êng
kÝnh 0,8m vµ chiÒu s©u 1,2 m, ®¸y vµ thµnh bÓ kh«ng ®−îc bÞt kÝn, mµ ®Ó cho n−íc tù
thÊm vµo ®Êt. Cã thÓ x©y b»ng g¹ch, cø çch mét kho¶ng nhÊt ®Þnh th× chõa mét lç
hæng. Mét sè n¬i nh− ë B×nh §Þnh ng−êi ta l¾p khÈu giÕng b»ng ®Êt nung cã kho¶ng
trèng gi÷a çc khÈu. Còng cã thÓ sö dông çc èng cèng xi m¨ng ®óc s½n, cã khoÐt lç
®Ó thay x©y. Mét sè m« h×nh thÝ ®iÓm ë vïng §ång b»ng Cöu Long (CÇn Th¬) ®Ò nghÞ
dïng tre ®Ó kÌ thµnh hè tiªu, sÏ h¹ gi¸ thµnh ®−îc rÊt nhiÒu (chØ cßn 100.000 ®ång)
nh−ng ®é bÒn v÷ng l¹i kÐm ®i nhiÒu. PhÇn bÖ xÝ cã thÓ tù ®óc hoÆc mua bÖ ®óc s½n
kiÒu xæm hoÆc bÖt.
Sau tõ 2 ®Õn 4 n¨m sö dông cho mét gia ®×nh trung b×nh lµ 5 ng−êi th× bÓ míi
®Çy. Khi bÓ ®Çy nÕu lÊy ph©n ra th× vÉn cßn ch−a thÓ sö dông ®Ó bãn ruéng, v× cßn lÉn
ph©n t−¬i, n−íc nhiÒu vµ cßn mïi h«i thèi. Bëi vËy th«ng th−êng ng−êi ta x©y hai bÓ
nèi víi bÖ xÝ b»ng èng dÉn ph©n h×nh ch÷ Y, ®Ó khi bÓ nµy ®Çy, th× chuyÓn sang sö
dông bÓ kia.
Nhµ xÝ
BÖ xÝ n¾p bÓ cã quai x¸ch

30cm
20cm
BÓ n−íc
èng dÉn ph©n Lç
bÓ
Nót n−íc
®Ó
thÊm
H×nh 8.2: MÆt ®øng nhµ tiªu thÊm déi n−íc
Khi x©y dùng nÕu gia ®×nh ch−a ®ñ tiÒn, th× bÓ thø hai cã thÓ x©y sau khi bÓ thø
nhÊt gÇn ®Çy. §Ó cho tiÖn lîi khi chuyÓn bÓ, cã thÓ bè trÝ ghi g¹t ë ng· ba ch÷ Y. Sau
khi bÓ ®Çy ph¶i ®Ó Ýt nhÊt lµ mét n¨m, míi lÊy ph©n ra bãn. Trong nhµ tiªu ph¶i cã vËt
chøa, hoÆc bÓ chøa n−íc déi. PhÇn trªn cña nhµ tiªu th× tïy theo ®iÒu kiÖn kinh tÕ cña
tõng gia ®×nh mang x©y dùng, nh−ng tèt nhÊt lµ x©y kiªn cè b»ng g¹ch.
259
bÖ xÝ
3
èng dÉn
4
2
a) Hè xÝ thÊm hai bÓ chøa h×nh vu«ng
bÖ xÝ
bÓ chøa trßn
Nhµ xÝ
b) Hè xÝ thÊm mét bÓ chøa h×nh trßn

H×nh 8.3: MÆt b»ng nhµ tiªu thÊm déi n−íc
Çch thøc sö dông

Khi sö dông lo¹i nhµ tiªu nµy cÇn l−u ý ph¶i ®ñ n−íc déi, cã g¸o déi n−íc, nót
n−íc ph¶i kÝn, sö dông giÊy chïi tù tiªu vµ kh«ng bá que, ®Êt ®¸ vµo hè xÝ. Khi bÞ t¾c
ph¶i cè g¾ng lÊy vËt t¾c ra, hoÆc déi n−íc m¹nh cho tr«i vËt t¾c xuèng bÓ chøa. TuyÖt
®èi kh«ng dïng que cøng ®©m, träc, lµm vì n−íc hay bÖ xÝ. Hµng ngµy quÐt dän, déi
n−íc vµ cä nÒn nhµ tiªu s¹ch sÏ.
NÕu dïng giÊy chïi th−êng th× ph¶i cã giá ®ùng, sau ®ã ®èt ®i. N¾p bÓ chøa ph©n
ph¶i lu«n lu«n ®−îc tr¸t kÝn ®Ó tr¸nh n−íc bªn ngoµi thÊm vµo bÓ chøa vµ ®Ó ng¨n mïi
h«i hÊp dÉn ruåi nhÆng.
TuyÖt ®èi kh«ng ®−îc cËy n¾p ®Ó lÊy n−íc ph©n bãn hoa mÇu. Trong tr−êng
hîp nhµ tiªu chØ cã mét bÓ chøa th× khi bÓ ®Çy ph©n, ph¶i cËy n¾p ra, dïng v«i ®Ó s¸t
trïng vµ khö mïi h«i, sau h¬n s¸u giê (nöa ngµy), råi míi lÊy ph©n ra ñ, tr−íc khi ®em
bãn ruéng.
NhËn xÐt
Gi¸ thµnh x©y dùng nhµ tiªu thÊm déi n−íc t−¬ng ®èi cao, trung b×nh tõ 700.000
®ång ®Õn 1.000.000 ®ång. Thêi gian sö dông dù kiÕn 10 ®Õn 15 n¨m. NÕu x©y dùng phÇn
trªn b»ng vËt liÖu t¹i chç nh− tre, gç th× rÎ h¬n nh−ng thêi gian sö dông l¹i ng¾n ®i.
Nhµ tiªu tù thÊm nhê cã nót n−íc nªn s¹ch sÏ, kh«ng cã ruåi nhÆng. Ph©n ®−îc
thu gom vµo bÓ vµ ®−îc xö lý trong lßng ®Êt, tiªu diÖt ®−îc vi trïng vµ trøng giun s¸n.
Tuy vËy vÉn cÇn cã sù h−íng dÉn sö dông kÜ l−ìng vµ gi¸o dôc vÖ sinh th−êng xuyªn.
Çn bé Y tÕ còng cÇn kiÓm tra th−êng kú, ®Ó ph¸t hiÖn çc hé cËy n¾p dïng n−íc ph©n
t−íi rau.
VÒ mÆt m«i tr−êng, lo¹i nhµ tiªu nµy cã nguy c¬ lµm « nhiÔm nguån n−íc ngÇm
n«ng, giÕng ®µo, ®Æc biÖt lµ ë vïng ®Êt çt ven biÓn. HiÖn t¹i mét sè nhµ qu¶n lý m«i
tr−êng ®ang lo ng¹i nguy c¬ « nhiÔm nguån n−íc do lo¹i nhµ tiªu nµy, nÕu nã ®−îc
x©y dùng trµn lan kh«ng cã sù kiÓm so¸t...
Theo dù th¶o ChiÕn l−îc CÊp n−íc vµ VÖ sinh N«ng th«n ViÖt Nam th× kh¶ n¨ng
g©y « nhiÔm nguån n−íc do çc lo¹i nhµ tiªu thÊm déi n−íc lµ mét vÊn ®Ò cÇn ®−îc
l−u t©m t×m h−íng gi¶i quyÕt.
8.3.2.2. Nhµ tiªu tù ho¹i

§©y lµ lo¹i nhµ tiªu cã nguån gèc tõ Ch©u ¢u (cßn gäi lµ hè xÝ m¸y).
Trong nhµ tiªu nµy th× bé phËn bÖ ngåi vµ kÐt n−íc lµ quan träng nhÊt. Nhµ tiªu
tù ho¹i ®· gãp phÇn rÊt lín trong viÖc phßng bÖnh dÞch ®−êng ruét vµ ®−îc coi lµ mét
dÊu hiÖu cña nÒn v¨n minh nh©n lo¹i. Ng−êi Ph¸p sang cai trÞ ViÖt Nam ®· du nhËp
nhµ tiªu tù ho¹i vµo n−íc ta tõ cuèi thÕ kû 19 vµ ®−îc sö dông phæ biÕn trong çc nhµ
biÖt thù.
Nhµ tiªu tù ho¹i lóc ®Çu lµ ®Ó ¸p dông cho nh÷ng khu nhµ riªng biÖt cã nguån
n−íc cÊp dåi dµo. Sau khi Thµnh phè cã hÖ thèng cèng, th× bÓ tù ho¹i ®−îc cho ch¶y
lu«n vµo cèng. §©y lµ lo¹i nhµ tiªu hiÖn ®¹i, ®¾t tiÒn. Çc nhµ tiªu c«ng céng cña çc
khu d©n c− hay t¹i bÕn tµu, bÕn xe cã ng−êi tr«ng coi, nªn ®−îc x©y dùng theo nguyªn
t¾c tù ho¹i. Gi¸ thµnh trung b×nh cho mét nhµ tiªu tù ho¹i gia ®×nh, hoµn chØnh, Ýt nhÊt
lµ 3.000.000 ®ång cßn nhµ tiªu c«ng céng th× tõ 20 triÖu ®ång trë nªn.
261
¦u ®iÓm:
+ TiÖn lîi, s¹ch sÏ vµ v¨n minh, kh«ng bÞ ruåi muçi;
+ Ýt g©y « nhiÔm m«i tr−êng, nguån n−íc;
+ X©y dùng ®−îc ngay trong nhµ.
Nh−îc ®iÓm:
+ Gi¸ thµnh cao, tèn n−íc;
+ CÇn cã bÖ xÝ, giÊy vÖ sinh vµ bÓ n−íc;
+ X©y dùng phøc t¹p, tèn diÖn tÝch;
+ §Þnh k× ph¶i cã xe hót ph©n.
2. Çch thiÕt kÕ
VËt liÖu x©y dùng
Çc vËt liÖu c¬ b¶n ®Ó x©y dùng nhµ tiªu tù ho¹i lµ xi m¨ng, g¹ch, ®¸, çt, thÐp,
bÖ xÝ vµ èng th«ng h¬i. T¹i khu vùc ®ång b»ng s«ng Cöu Long, n¬i bÞ lò lôt th−êng kú
vµ gi¸ cña g¹ch, ®¸ ®¾t, nªn ng−êi ta cßn sö dông çc v¹i (lu) sµnh ®Ó lµm bÓ.
Nhµ tiªu tù ho¹i dïng cho mét gia ®×nh s¸u ng−êi, th× bÓ phèt cÇn cã dung tÝch Ýt
nhÊt lµ 3 m3, bao gåm 2 ng¨n hoÆc 3 ng¨n. Nhµ tiªu tù ho¹i kiÓu kinh ®iÓn cã líp çt
läc tr−íc khi th¶i n−íc ra m«i tr−êng. L−îng n−íc nµy ®−îc läc trong ®Êt theo çc r·nh
ngÇm hoÆc ch¶y ra hå ao, cèng r·nh.
ViÖc x©y dùng nhµ tiªu tù ho¹i ®ßi hái ph¶i cã kü thuËt vµ tay nghÒ; tr−íc khi
x©y dùng ph¶i cã b¶n thiÕt kÕ chi tiÕt vµ trong qu¸ tr×nh x©y dùng ph¶i cã gi¸m s¸t thi
c«ng chÆt chÏ.
BÖ xÝ Lç hót ph©n
BÓ tù ho¹i
BÓ
ThÊm
a) Cã bÓ thÊm
BÖ xÝ Lç hót ph©n BÓ ph©n phèi
ra r·nh thÊm
BÓ tù ho¹i
b) Cã bÓ ph©n phèi vµ r·nh thÊm
BÖ xÝ Lç hót ph©n
Cèng thµnh phè

BÓ tù ho¹i
c) §æ vµo cèng thµnh phè

H×nh 8.4: MÆt c¾t çc d¹ng nhµ tiªu tù ho¹i
Nguyªn t¾c vËn hµnh

Sau khi ®i ®¹i tiÖn th× ph¶i x¶ n−íc ®· chøa ë kÐt n−íc ®Ó ph©n trong bÖ tr«i vµo
®−êng èng. Ph©n ®−îc hßa lo·ng víi n−íc, sÏ tr«i vµo trong bÓ tù ho¹i qua èng xi
ph«ng. BÓ tù ho¹i cã 2 hoÆc 3 ng¨n bÓ b»ng bª t«ng hay g¹ch x©y, tr¸t xi m¨ng cã thÓ
tÝch 2 m3 trë lªn, tïy theo sè l−îng ng−êi sö dông. Nh÷ng chÊt l¬ löng ë trong n−íc sÏ
l¾ng xuèng ®¸y bÓ. D−íi t¸c dông cña çc lo¹i vi khuÈn kh¸c nhau mµ çc chÊt h÷u c¬
chøa cacbon sÏ ph©n hñy thµnh khÝ mª tan (CH4), khÝ cacbonic (CO2), oxit cacbon
(CO), n−íc, cßn çc chÊt h÷u c¬ chøa l−u huúnh bÞ ph©n gi¶i t¹o ra khÝ sunphua hydro
(H2S), çc chÊt nit¬ bÞ ph©n gi¶i t¹o ra am«ni ¾c (NH3).
263
Çc bät khÝ t¹o ra trong qu¸ tr×nh ph©n hñy chÊt h÷u c¬ næi lªn mÆt n−íc vµ kÐo
theo çc h¹t cÆn nhá. Khi çc bät khÝ nµy bÞ vì ra th× khÝ tho¸t vµo kh«ng khÝ, cßn çc
h¹t l¹i b¸m vµo nhau t¹o thµnh mét mµng máng ®−îc gäi lµ mµng sinh vËt. Çc lo¹i
nÊm kh¸c nhau mäc lªn trªn thµnh lµm cho mµng dµy vµ r¾n thªm. Nhê cã mµng vi
sinh vËt mµ nhiÖt l−îng trong n−íc ®−îc gi÷ l¹i, lµm cho qu¸ tr×nh sinh hãa trong ®iÒu
kiÖn kÞ khÝ tiÕp tôc tiÕn triÓn m¹nh h¬n. Çc vi trïng g©y bÖnh bÞ çc lo¹i vi sinh vËt
kh¸c c¹nh tranh. N−íc tõ bÓ thø nhÊt sau khi l¾ng, ph©n sÏ ch¶y sang bÓ thø hai ®Ó tiÕp
tôc l¾ng råi ch¶y sang bÓ thø ba. N−íc bÈn ®· l¾ng trong sÏ ch¶y tõ hè xÝ tù ho¹i vµo
hè läc (çt, sái) hay ch¶y th¼ng vµo cèng thµnh phè. N−íc bÈn ®· läc nh×n trong vµ
kh«ng cã mÇu s¾c, nh−ng vÉn chøa nh÷ng chÊt hßa tan dÔ « xi hãa vµ vi trïng g©y
bÖnh. Víi çc vïng ven s«ng, ven biÓn, n−íc nµy cÇn ®−îc xö lý tiÕp trong ®Êt hay
trong n−íc ®ång ruéng, ao sinh häc. Çc lo¹i trøng giun khi ë l©u trong n−íc ®Òu bÞ
háng, kh«ng thÓ në kÐn ®−îc n÷a.
Khi x©y dùng bÓ tù ho¹i, ng−êi ta ®· bè trÝ s½n mét lç ®Ó hót ph©n ra. Çc cÆn
l¾ng trong bÓ tù ho¹i ®−îc th−êng kú hót b»ng xe chuyªn dông vµ ®em ®i xö lý tiÕp.
T¹i nh÷ng n−íc ph¸t triÓn, luËt ph¸p b¾t buéc çc gia ®×nh vµi ba n¨m ph¶i hót ph©n tõ
bÓ tù ho¹i mét lÇn.
HiÖn t¹i ë mét sè vïng th«n quª nh− ë Qu¶ng X−¬ng (Thanh Hãa), ng−êi ta x©y
dùng nhµ tiªu b¸n tù ho¹i, chØ cã hai bÓ th«ng nhau b»ng mét èng nèi ch÷ T nh−ng
kh«ng cã bÓ läc. N−íc tõ bÓ thø hai ®−îc ch¶y th¼ng ra ao hå, hay ®−îc cho vµo mét
bÓ chøa, råi móc ra ®Ó t−íi c©y trong v−ên. VÒ mÆt vÖ sinh th× lo¹i nhµ tiªu b¸n tù ho¹i
nµy cßn ch−a hoµn toµn ®¶m b¶o an toµn.
GÇn ®©y, mét sè nhµ tiªu kiÓu tù ho¹i ®−îc lµm b»ng vËt liÖu nhùa tæng hîp
nh−ng kÝch th−íc thu nhá. Çc nhµ tiªu b»ng nhùa vËt liÖu tæng hîp t−¬ng ®èi thuËn
tiÖn cho viÖc bè trÝ l¾p ®Æt trªn çc nhµ næi, çc thuyÒn cña d©n v¹n ®ß vµ çc nhµ vÖ
sinh di ®éng, phôc vô lÔ héi.
Sö dông vµ b¶o qu¶n

Khi b¾t ®Çu sö dông ph¶i ®æ n−íc ngËp c¶ çc bÓ sau ®ã míi cho dïng. Çc bÓ
chøa n−íc giËt ®Ó déi ph©n ph¶i lu«n ®ñ n−íc. Tèt nhÊt lµ dïng lo¹i giÊy vÖ sinh tù
tiªu, nÕu kh«ng cã giÊy tù tiªu, cÇn bè trÝ sät ®ùng giÊy vµ hµng ngµy ®èt ®i.
NÕu nhµ tiªu cã mïi h«i tøc lµ bÖ xÝ bÞ hë nót n−íc do ®Æt kh«ng ®óng quy çch,
cÇn ph¶i ®Æt l¹i. BÖ xÝ ph¶i ®−îc cä röa th−êng xuyªn b»ng çc chÊt tÈy chuyªn dông.
CÇn l−u ý r»ng nÕu cho vµo bÓ tù ho¹i n−íc xµ phßng, hay chÊt tÈy röa th«ng
th−êng, sÏ lµm chÕt çc vi khuÈn trong bÓ vµ lµm vì mµng vi sinh vËt h¹n chÕ qu¸ tr×nh
tù ho¹i. V× vËy kh«ng nªn ®æ chung n−íc nhµ t¾m vµ nhµ bÕp vµo bÓ tù ho¹i.
NhËn xÐt
¦u ®iÓm:
§©y lµ lo¹i c«ng tr×nh xö lý ph©n tèt, tiªu diÖt ®−îc hÇu hÕt çc lo¹i trøng giun
s¸n vµ mét phÇn lín çc vi trïng g©y bÖnh. N−íc ch¶y tõ nhµ tiªu tù ho¹i t−¬ng ®èi an
toµn cho m«i tr−êng, cßn tõ hè xÝ b¸n tù ho¹i th× ch−a an toµn. Çc cÆn l¾ng tõ nhµ tiªu
tù ho¹i th× vÉn rÊt nguy hiÓm cho søc kháe vµ m«i tr−êng vµ cÇn ®−îc xö lý tiÕp.
Nh−îc ®iÓm:
X©y dùng phøc t¹p h¬n, gi¸ thµnh cao vµ tèn nhiÒu n−íc déi.
8.3.3. Nhµ tiªu c«ng céng

T¹i çc c«ng tr×nh tËp trung ®«ng ng−êi nh− tr−êng häc, nhµ trÎ, mÉu gi¸o, tr¹m
x¸, chî, mét sè ®iÓm d©n c− do ®iÒu kiÖn ®Êt ®ai chËt hÑp, mçi gia ®×nh kh«ng thÓ x©y
dùng ®−îc mét nhµ xÝ riªng, cÇn x©y dùng nhµ tiªu c«ng céng.
Nhµ tiªu c«ng céng cã −u ®iÓm lµ ®¸p øng ®−îc nhu cÇu vÖ sinh cña mäi ng−êi ë
çc khu tËp trung ®«ng ng−êi, tiÖn lîi, tiÕt kiÖm kinh phÝ x©y dùng. Vµ nÕu ®−îc dän
dÑp th−êng xuyªn th× vÉn ®¶m b¶o s¹ch sÏ. Tuy nhiªn do nhiÒu lÝ do chñ quan, viÖc
b¶o qu¶n çc nhµ tiªu ë tr−êng häc, chî bóa... hiÖn ®ang lµ vÊn ®Ò khã kh¨n. Th−êng
çc nhµ tiªu ®−îc x©y dùng xong råi phã mÆc cho d©n sö dông mµ kh«ng cã sù ph©n
c«ng tr¸ch nhiÖm râ rµng, g©y « nhiÔm, kh«ng b¶o ®¶m ®−îc yªu cÇu vÖ sinh ®Ò ra.
CÇn l−u ý gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy b»ng çch cã ng−êi b¶o qu¶n tr«ng nom hµng ngµy.
Nhµ tiªu c«ng céng còng nh− nhµ tiªu gia ®×nh, tïy ®iÒu kiÖn ®Þa h×nh vµ ®iÒu
kiÖn cÊp n−íc cã thÓ chän nhµ tiªu hai ng¨n ñ ph©n, nhµ tiªu déi n−íc tù thÊm hay nhµ
tiªu tù ho¹i.
8.3.4. Çch lùa chän m« h×nh nhµ tiªu thÝch hîp cho tõng vïng
Qua çc lo¹i nhµ tiªu giíi thiÖu vµ ph©n tÝch trªn ®©y, tïy ®iÒu kiÖn cô thÓ cña
tõng ®Þa ph−¬ng, cã thÓ lùa chän lo¹i nhµ tiªu thÝch hîp, dùa vµo çc néi dung ®−îc
giíi thiÖu d−íi ®©y:
1. N¬i cã nguån n−íc dåi dµo, cã n−íc m¸y, cã ®iÒu kiÖn kinh phÝ vµ diÖn tÝch x©y
dùng, n¬i cÇn cã nhµ tiªu c«ng céng nªn chän lo¹i nhµ tiªu tù ho¹i;
2. N¬i cã n−íc, kinh phÝ võa ph¶i, d©n c− th−a, ®Êt dÔ thÊm, kh«ng cã nguy c¬ «
nhiÔm n−íc ngÇm, nªn chän lo¹i nhµ tiªu thÊm déi n−íc;
3. N¬i nh©n d©n cßn cã thãi quen dïng ph©n ®Ó bãn v−ên nªn chän lo¹i nhµ tiªu hai
ng¨n ñ ph©n t¹i chç, hay nhµ tiªu mét ng¨n cã chç ñ ph©n bªn ngoµi;
4. N¬i thiÕu n−íc, d©n kh«ng dïng ph©n ®Ó bãn c©y, nªn dïng nhµ tiªu ch×m cã
th«ng h¬i;
5. Tr−êng häc ë vïng cã nhiÒu n−íc, ®«ng häc sinh nªn chän lo¹i nhµ tiªu tù ho¹i.
6. Tr−êng häc ë miÒn nói, trung du, n¬i häc sinh kh«ng qu¸ ®«ng cã thÓ chän nhµ tiªu
ch×m cã th«ng h¬i.
H×nh 8.5 vµ 8.6 tãm t¾t çc yÕu tè c¬ b¶n ®Ó xem xÐt, lùa chän m« h×nh nhµ tiªu
phï hîp.
265
D©n cã dïng n−íc Kh«ng

Chän nhµ tiªu kh«
®Ó röa sau khi
®¹i tiÖn kh«ng?
Cã
Kh«ng
Cã ®ñ n−íc déi
quanh n¨m kh«ng?
Nhµ tiªu ch×m Nhµ tiªu hai ng¨n

Cã
Kh«ng
§Êt cã thÊm
®−îc kh«ng
Cã
Chän nhµ tiªu déi n−íc
H×nh 8.5: Lùa chän nhµ tiªu n−íc hay nhµ tiªu kh«
Kh«ng
NÕu n−íc ngÇm n»m
s©u h¬n 3 m
Cã
Kh«ng
Cã thÓ ®µo hè
®−îc kh«ng?
Cã Chän nhµ tiªu ñ ph©n
Ng−êi d©n cã sî Kh«ng

dïng ph©n kh«ng?
Cã
Chän nhµ tiªu ch×m
H×nh 8.6: Lùa chän nhµ tiªu ch×m hay nhµ tiªu ñ ph©n
267
8.4. Quy ho¹ch n¨ng l−îng (®iÖn, chÊt ®èt ...)

8.4.1. ThiÕt kÕ x©y dùng hÇm khÝ sinh vËt (Biogas)
C«ng nghÖ ñ khÝ biogas (tËn dông chÊt th¶i ®éng vËt, thùc vËt) lµm nguån nhiªn
liÖu kh«ng nh÷ng ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ cao, t¹o tËp qu¸n tèt cho nh©n d©n mµ cßn h¹n
chÕ ®−îc nhiÒu yÕu tè g©y « nhiÔm. TËp qu¸n nµy ®· ®−îc nh©n réng ë çc vïng n«ng
th«n n−íc ta tõ thËp niªn 80. Nh−ng viÖc xö lý chÊt th¶i theo m« h×nh biogas, ®iÒu
quan träng kh«ng ph¶i chØ lµ vÊn ®Ò hiÖu qu¶ kinh tÕ mµ chñ yÕu lµ vÒ mÆt x· héi, nã
biÓu hiÖn nÕp sèng v¨n hãa, v¨n minh tiÕn bé ë n«ng th«n, g©y ý thøc cho ng−êi d©n
thùc hiÖn ch−¬ng tr×nh n−íc s¹ch vµ vÖ sinh m«i tr−êng. Sö dông biogas lµ mét m«
h×nh phï hîp víi ®iÒu kiÖn vÖ sinh m«i tr−êng.
HiÖu qu¶ sö dông m« h×nh biogas mang l¹i lµ rÊt lín v× ®¹t ®−îc nhiÒu môc ®Ých
mét lóc: cã chÊt ®èt víi bÕp kh«ng khãi; cã thÓ ch¹y m¸y ph¸t ®iÖn gia ®×nh; dÞch men
th¶i ra cã thÓ pha tØ lÖ 1:20 víi n−íc lµm ph©n bãn; nh−ng tèt nhÊt lµ ñ víi than bïn
(®ång b»ng s«ng Hång cã tr÷ l−îng trªn 1.650 triÖu m3) ®−îc ph©n h÷u c¬ vi sinh (chÊt
l−îng lo¹i ph©n nµy tèt gÊp 3 ph©n chuång, gÊp 5 lÇn ph©n xanh) ®Ó c¶i t¹o ®ång
ruéng, t¨ng ®é ph× cho ®Êt, t¨ng n¨ng suÊt c©y trång, gi¶m s©u bÖnh, gi¶m ®Õn møc
thÊp nhÊt « nhiÔm m«i tr−êng do ph©n ng−êi vµ ph©n sóc vËt g©y ra. MÆt kh¸c, m«
h×nh biogas còng gãp phÇn t¹o ®iÒu kiÖn t¨ng ®µn gia sóc, thªm nguyªn liÖu phôc vô
cho c«ng nghiÖp chÕ biÕn thùc phÈm vµ n«ng s¶n.
BÓ trén
BÓ ph©n huû
φ20
BÓ ®iÒu ¸p
50 150
75
75
200 - 700
30
200
φ150
R7
700
30 600.600
R7
φ150
780
800x800
400-200
80
400
100 750 750 100
Ghi chó: KÝch th−íc ®Òu b»ng mm

H×nh 8.7: S¬ ®å c¾t däc hÇm khÝ sinh vËt thÓ (thÓ tÝch 2,5 m3)
5φ3
φ20
6φ4
600mm
φ3
1.400mm
a) MÆt c¾t; b) MÆt b»ng

H×nh 8.8: N¾p hÇm khÝ sinh vËt
Ngoµi viÖc sö dông khÝ ga ®Ó ®un nÊu, ng−êi ta cßn dïng nã ®Ó ch¹y m¸y ph¸t
®iÖn mini, dïng cho viÖc th¾p s¸ng, ch¹y tñ l¹nh b¶o qu¶n rau qu¶. ChÊt th¶i lµm ph©n,
nu«i ç, thËm chÝ cßn cã thÓ t¸i sö dông, chÕ biÕn lµm thøc ¨n bæ sung cho gia sóc.
M« h×nh hÇm biogas hiÖn nay rÊt thÝch hîp víi nÒn kinh tÕ trang tr¹i (víi çc
trang tr¹i nu«i tõ 30 con lîn, vµi chôc con bß trë lªn), còng nh− çc c¬ së nu«i ç, çc
lµng nghÒ lµm bón, b¸nh phë, lµm miÕn vµ nÊu r−îu v.v...
Tuy nhiªn, ®©y lµ mét lo¹i n¨ng l−îng míi, viÖc sö dông nã kh¸c víi cñi, than
hay r¬m r¹ v.v... mµ d©n ta ®· quen dïng. ViÖc tiÕp cËn ®Ó lµm quen víi biogas còng
kh«ng ®¬n gi¶n. Do ®ã cÇn cã sù tuyªn truyÒn vµ phæ biÕn kü thuËt; t¹o sù tiÕp cËn
th«ng qua çc líp tËp huÊn, çc ®ît tham quan, ®i ®«i víi viÖc hç trî kÜ thuËt... MÆt
kh¸c, muèn t¹o thµnh phong trµo cÇn cã sù kÕt hîp gi÷a ChÝnh quyÒn víi çc §oµn
thÓ ®Ó vËn ®éng ¸p dông v× sö dông m« h×nh biogas võa lîi nhµ, Ých n−íc l¹i s¹ch lµng
tèt ruéng.
8.4.1.1. CÊu t¹o vµ nguyªn lý ho¹t ®éng cña hÇm khÝ sinh vËt
8.4.1.1.1. Giíi thiÖu nguyªn lý s¶n xuÊt khÝ sinh vËt
Trong ®iÒu kiÖn lý hãa nhÊt ®Þnh, khÝ sinh vËt ®−îc t¹o ra nhê mét sè lo¹i vi
khuÈn. Çc vi khuÈn sèng trong bÓ ph©n hñy cña hÇm khÝ sinh vËt vµ thùc hiÖn çc
chøc n¨ng kh¸c nhau. Trong bÓ ph©n hñy, çc lo¹i vi khuÈn ho¹t ®éng t−¬ng hç lÉn
nhau. Vi khuÈn thñy ph©n t¹o ra çc s¶n phÈm lµ nguyªn liÖu cho vi khuÈn axit.
Vi khuÈn nµy ®Õn l−ît nã l¹i t¹o ra nguyªn liÖu cho vi khuÈn t¹o khÝ mªtan. Tïy thuéc
vµo ph¶n øng cña chóng ®èi víi sù cã mÆt cña oxy trong kh«ng khÝ chia lµm 3 lo¹i
vi khuÈn: vi khuÈn hiÕu khÝ cÇn oxy ®Ó tån t¹i, trong khi vi khuÈn yÕm khÝ kh«ng thÓ
ho¹t ®éng trong m«i tr−êng cã oxy (tuy nhiªn chóng kh«ng chÕt mµ chØ ngõng ho¹t
269
®éng). Lo¹i vi khuÈn cuèi cïng lµ lo¹i vi khuÈn tïy khÝ, chóng cã thÓ ho¹t ®éng ®−îc
trong m«i tr−êng kh«ng cã qu¸ nhiÒu oxy. Nhê cã lo¹i men gäi lµ enzim nh÷ng
vi khuÈn nµy ph¸ vì cÊu tróc phøc t¹p cña çc phÇn tö çc chÊt h÷u c¬ thµnh çc phÇn
tö ®¬n gi¶n h¬n, gi¶i phãng n¨ng l−îng vµ chÊt dinh d−ìng cÇn thiÕt cho qu¸ tr×nh ph¸t
triÓn cña chóng. §ã lµ nguyªn lý s¶n xuÊt khÝ sinh vËt.
8.4.1.1.2. CÊu t¹o hÇm khÝ sinh vËt

HÇm biogas cã nhiÒu kiÓu lo¹i kh¸c nhau, ë ®©y chØ giíi thiÖu kiÓu
th«ng dông thÝch hîp víi ®iÒu kiÖn khÝ hËu miÒn ®ång b»ng s«ng Hång: kiÓu cã n¾p
cè ®Þnh (vµ thêi gian gÇn ®©y c¶i tiÕn bÓ ph©n hñy lµm b»ng tói nil«ng).
CÊu t¹o hÇm khÝ sinh vËt gåm 3 phÇn chÝnh:
+ BÓ trén;
+ BÓ ph©n hñy;
+ BÓ ®iÒu ¸p.
Ngoµi ra cßn cã ®−êng èng liªn hÖ gi÷a çc bÓ, ®−êng èng dÉn khÝ ®èt, van vµ
thiÕt bÞ ®èt nh−: bÕp, ®Ìn, v.v...
+ BÓ trén:
BÓ trén cã ®¸y s©u çch mÆt ®Êt 0,4 m cã kÝch th−íc (0,4 m × 0,4 m) x©y b»ng bÓ
g¹ch dïng ®Ó trén nguyªn liÖu vµ n−íc tr−íc tr−íc khi ®−a xuèng bÓ ph©n hñy. BÓ
nµy ®−îc nèi th«ng víi bÓ ph©n hñy b»ng mét èng sµnh cã φ = 150 mm.
+ BÓ ph©n hñy:
BÓ ph©n hñy cã h×nh cÇu hoÆc h×nh trô trßn, ®−êng kÝnh 1,5 m cã ®¸y s©u çch mÆt
®Êt 1,8 m x©y b»ng g¹ch vØa, trªn ®−îc ®Ëy b»ng mét n¾p vßm b»ng xi m¨ng l−íi
thÐp. C«ng dông cña bÓ nµy lµ ®Ó ph©n hñy çc chÊt h÷u c¬, t¹o ra vµ tÝch tr÷ khÝ
sinh vËt (biogas).
+ BÓ ®iÒu ¸p:
BÓ ®iÒu ¸p cã ®¸y s©u 0,8 m, cã kÝch th−íc (0,6 × 0,6 m) còng x©y b»ng g¹ch, c«ng
dông chÝnh lµ ®Ó ®iÒu chØnh ¸p lùc khÝ chøa trong bÓ ph©n hñy vµ lµ n¬i chøa chÊt
th¶i sau khi bÞ ph©n hñy. BÓ nµy ®−îc nèi th«ng víi bÓ ph©n hñy b»ng mét èng sµnh
cã φ = 150 mm.
Vßm xi m¨ng chøa khÝ lµ mét b¸n cÇu cã ®−êng kÝnh 1,5 m, dµy 25 mm trªn
®Ønh cã mét èng dÉn khÝ b»ng thÐp. MÆt trong cña vßm ®−îc quÐt mét líp b¶o vÖ b»ng
Φ
bitum hoÆc s¬n. Vßm xi m¨ng ®−îc ghÐp nèi víi bÓ ph©n hñy nhê mét líp chÌn chèng
lät khÝ vµ lät n−íc.
KhÝ sinh vËt (biogas) ®−îc dÉn tíi bÕp hoÆc ®Ìn nhê mét ®−êng èng dÉn b»ng
cao su hoÆc nhùa, φ =10 mm cã chiÒu dµi tèi ®a lµ 25 m qua mét van khèng chÕ vµ
mét ¸p kÕ ch÷ U ®Ó chØ thÞ ¸p lùc cña khÝ.
8.4.1.1.3. Nguyªn lÝ ho¹t ®éng cña bÓ ph©n hñy

Nguyªn liÖu bao gåm ph©n ng−êi, gia sóc, gia cÇm... ®−îc ®−a vµo bÓ ph©n hñy
nhê bÓ trén. T¹i ®©y, nguyªn liÖu ®−îc hßa trén víi n−íc theo tØ lÖ mét phÇn nguyªn
liÖu mét phÇn n−íc tr−íc khi vµo bÓ ph©n hñy.
Nhê qu¸ tr×nh lªn men cña vi sinh vËt hiÕu khÝ, hçn hîp vµ n−íc bÞ ph©n hñy
thµnh çc d¹ng khÝ vµ çc chÊt h÷u c¬ cã thµnh phÇn ®¬n gi¶n. Thµnh phÇn cña khÝ
sinh vËt t¹o ra bao gåm nit¬ (N2), cacbonic (CO2), h¬i n−íc... nh−ng chñ yÕu lµ khÝ
sinh vËt CH4. §Æc ®iÓm cña chÊt khÝ nµy lµ kh«ng cã mïi ®Æc tr−ng vµ ch¸y ®−îc, tïy
theo tõng lo¹i nguyªn liÖu kh¸c nhau mµ chu tr×nh ph©n hñy cña chóng sÏ kh¸c nhau,
tõ 60 ÷ 100 ngµy.
Hîp chÊt khÝ t¹o ra sÏ bèc lªn vµ tÝch tô l¹i trªn phÇn vßm chøa khÝ, t¹o ra mét
¸p lùc nhÊt ®Þnh. §Õn møc ®é nµo ®ã lùc sÏ ®Èy hçn hîp nguyªn liÖu vµ n−íc tõ trong
bÓ ph©n hñy ra bÓ ®iÒu ¸p. Chªnh lÖch cét n−íc ë bÓ ®iÒu ¸p sÏ ®iÒu chØnh khÝ sinh vËt
chøa trong vßm, nghÜa lµ khi sö dông khÝ cho viÖc th¾p s¸ng, ®un nÊu... hçn hîp n−íc
trong bÓ ®iÒu ¸p sÏ dån khÝ chøa ë vßm chøa khÝ ra n¬i sö dông cho ®Õn hÕt. §Êy
chÝnh lµ mét trong nh÷ng −u ®iÓm cña kiÓu bÓ nµy.
Trong qu¸ tr×nh lµm viÖc cña hÇm khÝ, nguyªn liÖu ®−îc ®−a vµo bÓ ph©n hñy
mét çch liªn tôc ®ång thêi víi qu¸ tr×nh lªn men ph©n hñy nªn ®−îc gäi lµ kiÓu lµm
viÖc liªn tôc. ChÊt th¶i ®Õn mét møc ®é nhÊt ®Þnh sÏ trµn khái bÓ ®iÒu ¸p vµ ®−îc sö
dông cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp: bãn ruéng, lµm thøc ¨n cho ç... nh− çc lo¹i ph©n
bãn chÊt h÷u c¬ kh¸c.
KhÝ sinh vËt ®−îc dÉn tíi n¬i sö dông (®Ìn, bÕp...) nhê èng dÉn khÝ vµ ®−îc sö
dông nh− khÝ ®èt th−êng (gas) víi çc thiÕt bÞ th«ng dông.
8.4.2. H−íng dÉn x©y dùng

§Ó dÔ dµng vµ thuËn lîi cho viÖc thi c«ng, ng−êi ta chia qu¸ tr×nh x©y dùng hÇm
khÝ sinh vËt thµnh 5 b−íc. Thø tù çc b−íc tiÕn hµnh nh− sau:
ChuÈn bÞ vËt liÖu, dông cô vµ ®Þa ®iÓm x©y dùng
Tr−íc khi b¾t tay vµo x©y dùng, ta ph¶i chuÈn bÞ ®Çy ®ñ vËt liÖu vµ dông cô. VËt
liÖu cÇn thiÕt bao gåm: g¹ch, çt ®en, çt vµng, xi m¨ng... dông cô cÇn thiÕt nh− trong
x©y dùng th«ng th−êng bao gåm bay, dao x©y, th−íc, däi... chó ý lµ ph¶i cã bay nhá ®Ó
tr¸t vµ ®¸nh mµu nh÷ng chç låi lâm hoÆc mÆt cong.
Sau ®ã ta chän ®Þa ®iÓm ®Ó ®µo hè x©y dùng bÓ ph©n hñy. MÆt b»ng tèi thiÓu
cÇn thiÕt lµ: (2 m × 2 m), gÇn khu vÖ sinh, chuång tr©u, bß, lîn... ®Ó tiÖn cho viÖc
n¹p nguyªn liÖu vµ lÊy ph©n th¶i. Cã mÆt b»ng cÇn thiÕt, tiÕp tôc tiÕn hµnh ®µo mét
hè s©u 2 m, h×nh trô trßn ®−êng kÝnh 1,8 m ®Õn 1,9 m ®Ó chuÈn bÞ cho viÖc x©y hè
ph©n hñy.
271
B¶ng 8.2: Thèng kª çc vËt liÖu vµ c«ng lao ®éng

TT Néi dung §¬n vÞ Sè l−îng §¬n gi¸ (®) Thµnh tiÒn (®)
1 Xi m¨ng TÊn 0.7 770.000 539.000
2 V«i TÊn 0.4 400.000 160.000
3 Çt ®en M3 0.4 40.000 16.000
4 G¹ch Viªn 1400 400 560.000
5 S¾t phi 4 vµ 6 Kg 25 6.000 150.000
6 L−íi s¾t M2 36 18.000 648.000
7 Çt vµng M3 2 70.000 140.000
8 ThiÖt bÞ Bé 1 700.000 700.000
9 C«ng thî ngay 14 35.000 490.000
Tæng 2.899.000
Ghi chó: §¬n gi¸ t¹i quÝ III n¨m 2003
X©y bÓ ph©n hñy

Dïng g¹ch vì lµm mãng, ®Çm kü, r¶i v÷a v«i xi m¨ng çt mét líp máng 2 cm.
Dïng g¹ch x©y mét ®¸y mãng h×nh chãp nãn s©u 30 cm ®−êng kÝnh 1,6 m. Trªn ®¸y
mãng nµy, tiÕn hµnh x©y mét hè h×nh chám cÇu cã t©m çch ®¸y 0.7 m, b»ng g¹ch x©y
vØa cã ®−êng kÝnh 0,8 m, chiÒu cao 0,8 m. Trªn thµnh bÓ phÝa sau ®Æt bÓ trén dù kiÕn
sÏ chõa mét lç (0,2 m × 0,2 m) ®Ó ®Æt èng dÉn nguyªn liÖu vµo bÓ, t−¬ng tù phÝa sau sÏ
®Æt bÓ ®iÒu ¸p dù kiÕn chõa mét lç kÝch th−íc (0,2 m × 0,2 m) ®Ó ®Æt èng dÉn chÊt th¶i.
§Õn ®é cao 0,8 m x©y mét hµng g¹ch quay gang ®Ó t¹o chç ®Æt vßm xi m¨ng. Trªn mÆt
hµng g¹ch ngang, t¹o ra hai gê næi phÝa trong vµ phÝa ngoµi ®Ó sau khi ®Æt vßm sÏ lµ
khe chÌn kÝn vßm.
§Æt èng vµo vµ èng ra

T¹i vÞ trÝ chõa cho èng vµo vµ èng ra, ®Æt çc èng sµnh t−¬ng øng, trôc cña èng
nghiªng víi trôc cña bÓ ph©n hñy mét gãc 45 ®é. ChÌn thËt kü, sau ®ã tr¸t thµnh trong
cña bÓ chèng thÊm b»ng çch ®¸nh mµu xi m¨ng m¸c cao.
X©y bÓ trén trªn vµ bÓ ®iÒu ¸p

§µo ®Êt theo kÝch th−íc cÇn thiÕt cho bÓ trén vµ bÓ ®iÒu ¸p ®ñ ®é s©u cÇn thiÕt,
x©y hai bÓ nµy theo ®óng kÝch th−íc yªu cÇu, sao cho èng vµo vµ ra nh« miÖng èng lªn
khái ®¸y hai bÓ nµy, x©y xong ph¶i tr¸t mÆt trong cña hai bÓ.
§Æt vßm xi m¨ng chøa khÝ

§Æt vßm xi m¨ng lªn trªn miÖng bÓ ph©n hñy ®· x©y, ®óng vÞ trÝ cña r·nh t¹o
tr−íc. §æ v÷a xi m¨ng vµo r·nh ®Ó t¹o mèi ghÐp gi÷a vßm vµ bÓ ph©n hñy. Sau cïng
x©y mét hµng g¹ch qu©y xung quanh mèi ghÐp ®Ó b¶o vÖ.
8.4.3. Sö dông vµ b¶o qu¶n

BÓ x©y xong cÇn ®−îc b¶o d−ìng, th−êng tõ 5 ÷ 7 ngµy. Sau ®ã l¾p ®−êng èng vµ
bÕp, ®Ìn, vµo ®óng vÞ trÝ ®Ó hoµn chØnh toµn bé hÖ thèng.
§−a nguyªn liÖu vµo bÓ ph©n hñy, qua bÓ trén. TØ lÖ trén lµ mét phÇn nguyªn
liÖu, mét phÇn n−íc. Trén ®Òu n−íc khi dån nguyªn liÖu xuèng bÓ. Khèi l−îng n¹p
lÇn ®Çu (n¹p míi) lµ 500 kg ph©n vµ 500 kg lÝt n−íc. Chê tõ 7 ÷ 10 ngµy cho bÓ lµm
viÖc æn ®Þnh. Sau ®ã liªn tôc x¶ khÝ chøa trong vßm (v× khÝ míi chøa nhiÒu t¹p chÊt vµ
h¬i n−íc). Sau lÇn x¶ thø 3, cã thÓ sö dông khÝ sinh vËt b×nh th−êng trong ®un nÊu vµ
th¾p s¸ng.
Trong qu¸ tr×nh vËn hµnh, hµng ngµy cÇn ®−a nhiªn liÖu vµo bÓ tõ 5 ÷ 10 kg,
tïy theo møc ®é sö dông cña tõng gia ®×nh. Trong qu¸ tr×nh sö dông, ®«i khi cã n−íc
®äng trªn ®−êng èng dÉn khÝ, cÇn dån n−íc dÇn xuèng bÓ ®Ó th«ng èng.
Tr¸nh ®−a xuèng bÓ çc nhiªn liÖu v« c¬ nh− ®¸, sái cÇn lÊy b· th¶i ®Òu ®Æn.
8.4.4. Nh÷ng thiÕu sãt kÜ thuËt dÔ m¾c ph¶i khi l¾p ®Æt hÖ thèng biogas bÓ
ph©n hñy b»ng nil«ng
B¶ng 8.3: Nh÷ng thiÕu sãt kü thuËt vµ çch kh¾c phôc khi sö dông
bÓ ph©n hñy b»ng nil«ng
Lçi kü thuËt HËu qu¶ Çch kh¾c phôc

- §Ó tói xo¾n, vÆn vá ®ç - Lùc t¸c ®éng lªn thµnh tói - L−u ý ngay tõ khi ®Æt tói
kh«ng ®Òu - Gi÷ tói ph¼ng phiu trong suèt qu¸
- HÖ thèng gi¶m tuæi thä tr×nh x¶ n−íc
- LÊy th¨ng b»ng ®¸y hè ph©n hñy - N−íc dån vÒ mét phÝa dÔ bÞ hë - KiÓm tra kÜ tr−íc khi ®Æt tói
kh«ng chuÈn miÖng cót ph©n hñy
- §Æt èng sµnh kh«ng ®óng gãc ®é - Hë miÖng cót hoÆc t¾c ®−êng èng - KiÓm tra kÜ tr−íc khi ®Æt cè ®Þnh
- ChØnh ®Çu èng qu¸ cao hoÆc - N−íc ph©n trong hÖ thèng ph©n H¹ thÊp hoÆc n©ng cao miÖng cót
qu¸ thÊp hñy qu¸ nhiÒu hoÆc qu¸ Ýt ®Çu x¶
- L¾p van dÉn khÝ kh«ng chuÈn x¸c - Hë kh«ng thu ®−îc khÝ - Gì bá lµm çi míi
- L«i kÐo tói ph©n hñy trong khi - Tói ph©n hñy bÞ xo¾n vÆn - NÕu khuyÕt ®iÓm nÆng ph¶I gì
®ang x¶ n−íc lÇn ®Çu bá lµm l¹i
B¶ng 8.4: Nh÷ng h− háng th−êng gÆp vµ çch kh¾c phôc
HiÖn t−îng Nguyªn nh©n Çch kh¾c phôc

HÖ thèng tói ph©n hñy vµ tói Kh«ng lªn men hoÆc lªn men - §iÒu tra xem cã chÊt s¸t khuÈn kh«ng
dù tr÷ kh«ng cã khÝ nh−ng bÞ hë khÝ tho¸t ra ngoµi - KiÓm tra ®é kÝn çc bé phËn cña hÖ thèng
- Ph¸t hiÖn hÖ thèng kÞp thêi
273
HiÖn t−îng Nguyªn nh©n Çch kh¾c phôc

HÖ thèng tói ph©n hñy c¨ng T¾c nghÏn do n−íc bay h¬i, N©ng ®−êng èng dÉn cho dèc, n−íc håi
khÝ, hÖ thèng tói dù tr÷ khÝ l¾ng ®äng l¹i ë ®o¹n èng dÉn trë l¹i hÖ thèng ph©n hñy
bÞ xÑp, ch©m löa bÕp kh«ng tõ hÖ thèng ph©n hñy ®Õn tói
ch¸y dù tr÷
HÖ thèng tói ph©n hñy vµ tói T¾c nghÏn do n−íc l¾ng ®äng Më van bÕp, n©ng ®−êng èng dÉn ®Èy
dù tr÷ ®Òu c¨ng, ch©m löa trong ®o¹n èng dÉn tõ hÖ thèng n−íc ra ngoµi
bÕp kh«ng ch¸y dù tr÷ ®Õn bÕp
Tói ph©n hñy vµ tói dù tr÷ TØ lÖ khÝ metan trong hçn hîp Tho¸t hÕt khÝ trong hÖ thèng biogas råi
khÝ ®Òu c¨ng. Më van bÕp cã khÝ sinh häc qu¸ thÊp. Cã thÓ do n¹p thªm bïn ao ngÇu hoÆc n−íc vµ ph©n
khÝ tho¸t ra nh−ng ch©m löa nguån n−íc qu¸ toan, hoÆc ®· ®Ó nhiÒu ngµy (môc ®Ých chñng thªm
bÕp kh«ng ch¸y kiÒm, g©y bÊt lîi cho nhãm vi vi khuÈn sinh metan vµo hÖ thèng ph©n
khuÈn sinh khÝ metan hñy, t¹o c¹nh tranh sinh tån cã lîi cho
vi khuÈn sinh metan), cho thªm 1 - 2 khèi
n−íc
Tû lÖ ph©n n−íc ®¶m b¶o, - Cã thÓ khÝ sinh häc ®−îc sinh -Khoanh vïng kiÓm tra, ph¸t hiÖn söa
nh−ng l−îng khÝ thu ®−îc ra b×nh th−êng, nh−ng hÖ thèng ch÷a
qu¸ Ýt (kh«ng ®ñ cho ®un bÞ rß rØ qu¸ nhiÒu - ChØnh bÕp ®un cho hîp lý
nÊu) - Cã thÓ do cÊu t¹o bÕp ®un
- §un ®−îc nh−ng ngän löa ch−a chuÈn
ch¸y kh«ng xanh
1. Dahi, E. Environmental Engineering in Developing Countries. EnDeCo - Denmark,

1996.
2. Esrey, S.A. et. al. - Ecological Sanitation- Tools to Apply a Gender Approach -
The Asian Experience.IRC, 1994.
3. Hoµng HuÖ - Xö lý n−íc th¶i - NXB X©y dùng, 1996.
4. Simpson-Hebert,M.Wood S. - Sanitation promotion - World Health Organization,
1998.
CH−¬ng IX. HiÖu qu¶ kinh tÕ - x∙ héi cña dù ¸n ... http://www.ebook.edu.vn
275
Ch−¬ng IX
HiÖu qu¶ kinh tÕ - x· héi cña dù ¸n
vµ thÈm ®Þnh dù ¸n quy ho¹ch
§èi víi sù ph¸t triÓn cña mét vïng nãi chung vµ vïng n«ng th«n nãi riªng, qu¸
tr×nh ®Çu t− cho ph¸t triÓn lµ mét tÊt yÕu nh»m ®¸p øng çc ®ßi hái ngµy cµng cao cña
x· héi [1]. HiÖu qu¶ kinh tÕ - x· héi cña ®Çu t− ph¸t triÓn phô thuéc kh«ng nh÷ng vµo
sù ®óng ®¾n trong viÖc ph©n bæ çc nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn (®Êt ®ai, nguån n−íc,
kho¸ng s¶n...) hay x· héi (nh©n lùc, tµi chÝnh) vµo çc ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn mét
çch hîp lý mµ cßn phô thuéc vµo çc gi¶i ph¸p thùc thi cña çc ch−¬ng tr×nh (hay dù
¸n) ®Çu t− ph¸t triÓn ®ã. §iÒu nµy chØ cã thÓ thùc hiÖn ®−îc khi viÖc ®Çu t− ph¸t triÓn
®−îc thùc hiÖn theo mét quy ho¹ch ph¸t triÓn thèng nhÊt vµ hîp lý. Do vËy, cÇn thiÕt
ph¶i lËp quy ho¹ch ph¸t triÓn n«ng th«n nh»m x¸c ®Þnh çc b−íc ®Çu t−, khai th¸c
nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ nguån nh©n lùc s½n cã cña ®Þa ph−¬ng mét çch hîp
lý dùa trªn quan ®iÓm bÒn v÷ng.
9.1. HiÖu qu¶ kinh tÕ - x· héi

Nh− ®· nªu ë trªn hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi cña mét dù ¸n quy ho¹ch lµ sù t¸c
®éng cña dù ¸n ®Õn tèc ®é ph¸t triÓn cña çc lÜnh vùc nh− kinh tÕ, v¨n hãa, x· héi vµ
m«i tr−êng cña vïng quy ho¹ch theo h−íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng. HiÖu qu¶ kinh tÕ
x· héi cña dù ¸n quy ho¹ch ®−îc x¸c ®Þnh th«ng qua viÖc ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña viÖc
thùc hiÖn tæng thÓ dù ¸n ®Çu t− ph¸t triÓn theo mét tr×nh tù quy ho¹ch ®· ®−îc lËp so
víi viÖc ®Çu t− kh«ng theo quy ho¹ch lªn møc ®é ph¸t triÓn çc lÜnh vùc kinh tÕ x· héi
nªu trªn. V× vËy, hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi cña mét dù ¸n quy ho¹ch ph¸t triÓn n«ng th«n
th−êng ®−îc thÓ hiÖn ë çc khÝa c¹nh sau:
Theo WB [3], c¬ së ®Ó ®¸nh gi¸ møc ®é ph¸t triÓn lµ çc chØ tiªu ®¸nh gi¸ nh−:
- Çc chØ tiªu ®¸nh gi¸ sù t¨ng tr−ëng kinh tÕ;
- Çc chØ tiªu ®¸nh gi¸ vÒ c¬ cÊu kinh tÕ x· héi;
- Çc chØ tiªu ®¸nh gi¸ vÒ ph¸t triÓn x· héi;
- Çc chØ tiªu ®¸nh gi¸ vÒ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc.
9.1.1. HiÖu qu¶ kinh tÕ cña dù ¸n quy ho¹ch ®−îc ph¶n ¸nh th«ng qua ¶nh
h−ëng cña dù ¸n quy ho¹ch ®Õn sù t¨ng tr−ëng kinh tÕ
HiÖu qu¶ kinh tÕ cña dù ¸n quy ho¹ch ®−îc ph¶n ¸nh th«ng qua ¶nh h−ëng cña
dù ¸n quy ho¹ch ®Õn sù t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña khu vùc quy ho¹ch. Th−íc ®o cña sù
t¨ng tr−ëng kinh tÕ lµ çc ®¹i l−îng nh− tæng s¶n phÈm quèc néi (GDP), tæng thu nhËp
quèc d©n (GNP), s¶n phÈm quèc d©n thuÇn (NNP) vµ mét sè chØ tiªu thu nhËp kh¸c [2].
Sù kh¸c nhau cña çc chØ tiªu nµy gi÷a ®Çu t− ph¸t triÓn theo quy ho¹ch vµ ®Çu t− ph¸t
triÓn kh«ng theo quy ho¹ch chÝnh lµ hiÖu qu¶ kinh tÕ cña dù ¸n quy ho¹ch.
Trong thùc tÕ nÕu mét vïng nµo ®ã ®−îc ®Çu t− ph¸t triÓn mµ kh«ng theo mét
tr×nh tù quy ho¹ch hîp lý. Çc dù ¸n ®Çu t− ph¸t triÓn th−êng chØ xÐt hiÖu qu¶ kinh tÕ
cña çc dù ¸n ®Çu t− trªn c¬ së ®¬n lÎ tõng dù ¸n. §iÒu nµy th−êng m¾c ph¶i çc m©u
thuÉn c¶ trong ph©n phèi sö dông nguån tµi nguyªn (n−íc, ®Êt ®ai, nguån nh©n lùc
v.v...) lÉn trong tr×nh tù ®Çu t−, quy m« ®Çu t−, gi÷a mét bé phËn côc bé vµ toµn vïng.
ViÖc x©y dùng çc c«ng tr×nh thñy lîi trªn suèi Ngßi Lª (l−u vùc s«ng Phã §¸y)
lµ mét vÝ dô vÒ mÉu thuÉn gi÷a bé phËn côc bé vµ toµn l−u vùc xÐt theo khÝa c¹nh vÒ
quy m« ®Çu t−. Cô thÓ nh− sau:
Suèi Ngßi Lª cã diÖn tÝch l−u vùc 100 km2 víi tæng l−îng n−íc ®Õn t¹i mÆt c¾t
cöa ra hµng n¨m kho¶ng 80 triÖu m3 [5]. N¨m 1997, ®Þa ph−¬ng ®Çu t− 3 tû ®ång ®Ó
x©y dùng mét ®Ëp d©ng Vùc VÇm trªn suèi Ngßi Lª t−íi cho 400 ha diÖn tÝch canh t¸c
cña x· Minh Thanh. Tuy nhiªn, trong quy ho¹ch thñy lîi l−u vùc s«ng Phã §¸y, suèi
Ngßi Lª cÇn ph¶i x©y dùng mét hå chøa cã dung tÝch h÷u Ých lµ 30 triÖu m3 t¹i vÞ trÝ
®Ëp Vùc VÇm hiÖn nay nh»m cÊp n−íc t−íi cho h¹ l−u ®Ëp LiÔn S¬n. NÕu x©y dùng hå
chøa th× c«ng tr×nh ®Ëp d©ng Vùc VÇm sÏ bÞ ph¸, g©y l·ng phÝ trong ®Çu t− x©y dùng.
Do vËy, mét dù ¸n quy ho¹ch tæng thÓ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña mét vïng nãi
chung vµ vïng n«ng th«n nãi riªng sÏ gi¶i quyÕt ®−îc çc m©u thuÉn g©y l·ng phÝ
trong ®Çu t− ph¸t triÓn, gãp phÇn t¨ng tr−ëng kinh tÕ vïng.
ViÖc ph©n tÝch ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh tÕ cña dù ¸n quy ho¹ch theo çc chØ tiªu
kinh tÕ nªu trªn ®−îc thùc hiÖn theo nguyªn t¾c “cã” hay “kh«ng cã” dù ¸n. NghÜa lµ
çc chØ tiªu kinh tÕ nµy ®−îc tÝnh to¸n theo hai tr−êng hîp: dù ¸n quy ho¹ch ®−îc thùc
hiÖn vµ dù ¸n quy ho¹ch kh«ng ®−îc thùc hiÖn. HiÖu cña çc chØ tiªu nµy theo 2
tr−êng hîp trªn sÏ lµ hiÖu qu¶ kinh tÕ cña dù ¸n.
9.1.2. HiÖu qu¶ dù ¸n quy ho¹ch lµ sù quyÕt ®Þnh c¬ cÊu kinh tÕ - x∙ héi
cña vïng
Sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cßn biÓu hiÖn trong biÕn ®æi vÒ c¬ cÊu cña çc ngµnh,
çc lÜnh vùc s¶n xuÊt vµ çc khu vùc x· héi. V× vËy, hiÖu qu¶ kinh tÕ - x· héi cña dù ¸n
quy ho¹ch còng ph¶i ®−îc xem xÐt ®¸nh gi¸ dùa trªn c¬ së sù biÕn ®æi vÒ c¬ cÊu cña
çc ngµnh, çc lÜnh vùc s¶n xuÊt vµ çc khu vùc x· héi. ViÖc ®¸nh gi¸ sù biÕn ®æi c¬
cÊu kinh tÕ - x· héi th«ng qua çc chØ tiªu nh− chØ sè c¬ cÊu ngµnh trong GDP, chØ sè
vÒ c¬ cÊu ho¹t ®éng ngo¹i th−¬ng (X-M), chØ sè vÒ møc tiÕt kiÖm ®Çu t− (I), chØ sè c¬
cÊu n«ng th«n - thµnh thÞ vµ chØ sè vÒ sù liªn kÕt kinh tÕ.
Th«ng qua quy ho¹ch ph¸t triÓn n«ng th«n, ®Þnh h−íng vÒ c¬ cÊu ®Çu t− ®−îc
thùc hiÖn. Çc nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch ®Çu t− dùa trªn c¬ së tèi −u vÒ c¬ cÊu kinh tÕ
x· héi theo h−íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®−îc ho¹ch ®Þnh. Do vËy, c¬ cÊu kinh tÕ - x· héi
®−îc x¸c lËp dùa trªn c¬ së ®Þnh h−íng çc lÜnh vùc ®Çu t−.
277
9.1.3. HiÖu qu¶ dù ¸n quy ho¹ch ph¸t triÓn n«ng th«n thÓ hiÖn ë khÝa c¹nh
¶nh h−ëng cña dù ¸n ®Õn sù tiÕn bé x∙ héi vµ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc
Sù tiÕn bé x· héi chung quy lµ sù tiÕn bé (biÕn ®æi) yÕu tè con ng−êi. Sù tiÕn bé
x· héi ®−îc thÓ hiÖn qua çc chØ tiªu nh−: tuæi thä b×nh qu©n trong d©n sè, møc t¨ng
d©n sè hµng n¨m, sè calo b×nh qu©n ®Çu ng−êi, tr×nh ®é häc vÊn trong d©n sè vµ çc
chØ sè ph¸t triÓn kh¸c.
Th«ng qua quy ho¹ch ph¸t triÓn, çc nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch ®Çu t− giµnh mét
phÇn thÝch ®¸ng cho viÖc ®Çu t− cho sù tiÕn bé x· héi nh− gi¸o dôc, y tÕ, v¨n hãa,
ch¨m sãc søc kháe céng ®ång v.v... Nhê vËy cã thÓ g¾n kÕt sù ph¸t triÓn kinh tÕ víi sù
ph¸t triÓn x· héi th«ng qua viÖc c¶i thiÖn çc chØ sè ph¸t triÓn x· héi.
Sù ®iÒu chØnh ®Çu t− ph¸t triÓn sÏ cho phÐp chó ý ®Õn çc dù ¸n ®µo t¹o gi¸o dôc
vµ d¹y nghÒ. §©y lµ h−íng ®i rÊt quan träng nh»m n©ng cao kh¶ n¨ng ph¸t triÓn nguån
nh©n lùc cña vïng. ë ViÖt Nam, cã 80% lao ®éng tËp trung ë vïng n«ng th«n. V× vËy,
viÖc ®Çu t− ®óng møc cho gi¸o dôc sÏ n©ng cao tr×nh ®é, tay nghÒ cña lùc l−îng lao
®éng chñ yÕu hiÖn nay. Th«ng qua quy ho¹ch ph¸t triÓn, c¬ cÊu ®Çu t− cho ph¸t triÓn
nguån nh©n lùc ®−îc ®iÒu chØnh hîp lý, tr¸nh sù mÊt c©n ®èi trong ®Çu t− gi÷a çc lÜnh
vùc kh¸c nhau. Nhê vËy sù ph¸t triÓn trë nªn ®ång ®Òu vµ bÒn v÷ng.
ë ®©y cÇn nhí r»ng, sù t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ ph¸t triÓn x· héi lµ hai ph¹m trï
t−¬ng ®èi ®éc lËp. Mét vïng cã thÓ cã sù t¨ng tr−ëng kinh tÕ cao nh−ng ch−a ch¾c
vïng ®ã ®· cã ®−îc sù ph¸t triÓn vÒ mÆt x· héi t−¬ng xøng víi sù t¨ng tr−ëng kinh tÕ
®ã. Hay nãi çch kh¸c, t¨ng tr−ëng kinh tÕ lµ mét ph−¬ng tiÖn c¬ b¶n ®Ó cã thÓ cã
®−îc sù ph¸t triÓn nh−ng b¶n th©n nã chØ lµ mét ®¹i diÖn, ch−a ph¶n ¸nh ®Çy ®ñ sù tiÕn
bé x· héi [4]. T¨ng tr−ëng ch−a hoµn toµn lµ ph¸t triÓn, song t¨ng tr−ëng l¹i lµ mét néi
dung c¬ b¶n ®Ó cã ®−îc ph¸t triÓn.
9.1.4. HiÖu qu¶ cña quy ho¹ch ph¸t triÓn n«ng th«n cßn thÓ hiÖn ë khÝa
c¹nh ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng
Mét trong çc yÕu tè t¹o nªn sù ph¸t triÓn kÐm bÒn v÷ng lµ viÖc sö dông nguån
tµi nguyªn thiªn nhiªn cña vïng kh«ng hîp lý. ViÖc khai th¸c qu¸ møc ®Êt ®ai, ph¸
rõng cho môc ®Ých lÊy gç hay sù canh t¸c kh«ng hîp lý ®Êt dèc th−êng dÉn ®Õn sù
tho¸i hãa ®Êt ®ai, xãi mßn v.v... lµ mét vÝ dô dÉn tíi sù kÐm bÒn v÷ng vÒ m«i tr−êng.
§Êt ®ai trë nªn c»n cçi, ®ßi hái ng−êi d©n ph¶i ®Çu t− nhiÒu cho ph©n bãn, canh
t¸c lµm cho hiÖu qu¶ s¶n xuÊt trë nªn kÐm h¬n. §©y lµ yÕu tè dÉn tíi sù kÐm hÊp dÉn
trong ®Çu t− s¶n xuÊt, lµ hËu qu¶ cña sù kÐm bÒn v÷ng vÒ mÆt kinh tÕ.
Ng−êi d©n mÊt dÇn ®Êt ®ai canh t¸c, dÉn tíi hËu qu¶ lµ thiÕu viÖc lµm. §©y lµ
yÕu tè dÉn tíi sù kÐm bÒn v÷ng x· héi nh©n v¨n.
TÊt c¶ çc yÕu tè trªn ®©y cã thÓ tr¸nh ®−îc b»ng viÖc lËp quy ho¹ch ph¸t triÓn
phï hîp víi tõng vïng nh»m ®¶m b¶o tÝnh bÒn v÷ng trong tæng thÓ cña sù ph¸t triÓn.
§©y còng lµ hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi cña quy ho¹ch ph¸t triÓn n«ng th«n.
9.2. ThÈm ®Þnh dù ¸n quy ho¹ch ph¸t triÓn n«ng th«n

9.2.1. Kh¸i niÖm vÒ thÈm ®Þnh dù ¸n
ViÖc ®¸nh gi¸ tÝnh hîp lý, tÝnh hîp ph¸p còng nh− tÝnh hiÖu qu¶ cña dù ¸n nh»m
gióp cho ng−êi ra quÕt ®Þnh dù ¸n cã ®−îc thùc thi hay kh«ng lµ rÊt cÇn thiÕt ®èi víi
çc dù ¸n nãi chung vµ dù ¸n quy ho¹ch ph¸t triÓn n«ng th«n nãi riªng. §©y lµ mét
qu¸ tr×nh xem xÐt, thÈm tra ®éc lËp, t¸ch biÖt víi qu¸ tr×nh so¹n th¶o, lËp quy ho¹ch.
Qu¸ tr×nh nµy gäi lµ qu¸ tr×nh thÈm ®Þnh dù ¸n quy ho¹ch.
Qu¸ tr×nh thÈm ®Þnh dù ¸n bao gåm viÖc thÈm tra, ®¸nh gi¸ cña çc c¬ quan chøc
n¨ng nh»m ®¸nh gi¸ tÝnh hîp ph¸p, tÝnh hîp lý, tÝnh khoa häc vµ hiÖu qu¶ cña çc
dù ¸n. KÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh thÈm ®Þnh sÏ gióp cho çc nhµ ®Çu t− cã nh÷ng quyÕt
®Þnh ®Çu t− hay cho phÐp thùc thi dù ¸n hay kh«ng.
9.2.2. Môc ®Ých cña viÖc thÈm ®Þnh dù ¸n quy ho¹ch
ViÖc thÈm ®Þnh dù ¸n quy ho¹ch nh»m x¸c ®Þnh l¹i çc c¬ së kh¸ch quan vµ chñ
quan mµ dù ¸n quy ho¹ch dùa vµo nh»m ®Ò xuÊt çc ph−¬ng ¸n quy ho¹ch. ViÖc thÈm
®Þnh dù ¸n quy ho¹ch ph¶i tËp trung vµo çc khÝa c¹nh sau ®©y:
Sù phï hîp cña dù ¸n quy ho¹ch
BÊt kú mét dù ¸n quy ho¹ch nµo, tr−íc khi ®−a ra thùc thi ®Òu cÇn thiÕt ph¶i x¸c
®Þnh sù phï hîp cña çc ph−¬ng ¸n quy ho¹ch ®Ò xuÊt cña vïng cô thÓ so víi çc quy
ho¹ch vïng l·nh thæ hay quy ho¹ch ph¸t triÓn ngµnh. Mét quy ho¹ch ®−îc cho lµ phï
hîp khi ph−¬ng ¸n quy ho¹ch ph¸t triÓn ®−îc ®Ò xuÊt kh«ng m©u thuÉn víi çc quy
ho¹ch ph¸t triÓn vïng l·nh thæ réng h¬n nã hay çc quy ho¹ch ph¸t triÓn çc ngµnh
chiÕn l−îc.
TÝnh hîp ph¸p cña dù ¸n quy ho¹ch
TÊt c¶ çc dù ¸n nãi chung vµ dù ¸n quy ho¹ch ph¸t triÓn nãi riªng ®Òu ph¶i
thÈm ®Þnh nh»m xem xÐt tÝnh hîp ph¸p trªn c¬ së çc ®Þnh chÕ cña nhµ n−íc ®−îc cô
thÓ hãa theo çc ®iÒu luËt kh¸c nhau cña tõng lÜnh vùc. §iÒu nµy nh»m ®¶m b¶o cho
lîi Ých cña vïng cô thÓ kh«ng bÞ m©u thuÉn víi lîi Ých cña céng ®ång réng h¬n vµ
çc dù ¸n ®Çu t− ph¸t triÓn ®Òu n»m trong khu«n khæ cña luËt ph¸p. Mét dù ¸n quy
ho¹ch ®−îc coi lµ hîp ph¸p khi çc ph−¬ng ¸n, çc ®Ò xuÊt kh«ng vi ph¹m çc ®iÒu
luËt hiÖn hµnh.
TÝnh hîp lý cña dù ¸n quy ho¹ch
Çc dù ¸n quy ho¹ch ®Òu cã ¶nh h−ëng trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp ®Õn khu vùc kÒ
cËn [6]. Sù thÈm ®Þnh lµ nh»m ®Ó ®¸nh gi¸ çc ¶nh h−ëng tiªu cùc (nÕu cã) ®Õn m«i
tr−êng (céng ®ång, x· héi m«i tr−êng tù nhiªn) çc khu vùc l©n cËn sau khi çc b−íc
®Çu t− cña quy ho¹ch ®−îc thùc hiÖn. Sù hîp lý nµy bao gåm sù hîp lý vÒ ph−¬ng ¸n
sö dông ®Êt ®ai, ph−¬ng ¸n sö dông vµ b¶o vÖ nguån n−íc, ph−¬ng ¸n ph¸t triÓn nguån
nh©n lùc, ph−¬ng ¸n sö dông nguån nguyªn vËt liÖu ®Þa ph−¬ng v.v... Mét dù ¸n quy
ho¹ch ®−îc coi lµ hîp lý khi çc ph−¬ng ¸n sö dông vµ ph¸t triÓn nguån tµi nguyªn ®Þa
ph−¬ng (®Êt ®ai, nguån n−íc, tµi chÝnh, con ng−êi v.v...) lµ tèi −u.
279
TÝnh hiÖu qu¶ cña çc ph−¬ng ¸n quy ho¹ch

§©y lµ phÇn cã ý nghÜa nhÊt cña viÖc thÈm ®Þnh dù ¸n quy ho¹ch [6]. HiÖu qu¶
dù ¸n quy ho¹ch ®−îc xem xÐt theo çc ph−¬ng diÖn vÒ: lîi Ých tµi chÝnh, lîi Ých kinh
tÕ, lîi Ých x· héi, lîi Ých vÒ c¶i t¹o vµ b¶o vÖ m«i tr−êng. Çc tiªu chÝ ®Ó ®¸nh gi¸ çc
khÝa c¹nh trªn ®©y ®· ®−îc tr×nh bµy cô thÓ ë çc phÇn tr−íc ®©y. Mét dù ¸n ®−îc coi
lµ hiÖu qu¶ khi çc chØ tiªu vÒ lîi Ých trªn ®−îc tháa m·n theo çc tiªu chuÈn vÒ çc dù
¸n ph¸t triÓn n«ng th«n. NghÜa lµ ph¶i ®¶m b¶o l·i suÊt vèn ®Çu t−, cã kh¶ n¨ng tr¶ nî,
gãp phÇn n©ng cao çc chØ tiªu x· héi cña vïng vµ c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn m«i tr−êng hay
kh«ng lµm suy tho¸i m«i tr−êng nh»m ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng.
9.2.3. Çc néi dung cña thÈm ®Þnh dù ¸n quy ho¹ch
Tïy thuéc vµo tÝnh chÊt, quy m« vµ lo¹i h×nh dù ¸n, yªu cÇu çc néi dung thÈm
®Þnh cã kh¸c nhau [7]. §èi víi çc dù ¸n quy ho¹ch nãi chung vµ quy ho¹ch ph¸t triÓn
n«ng th«n nãi riªng, néi dung c¬ b¶n cÇn thÈm ®Þnh nh− sau:
ThÈm ®Þnh çc ®iÒu kiÖn ph¸p lý
§èi víi çc dù ¸n quy ho¹ch cÇn ph¶i thÈm ®Þnh çc khÝa c¹nh thñ tôc vÒ hå s¬
tr×nh duyÖt, t− çch ph¸p nh©n vµ n¨ng lùc cña c¬ quan lËp quy ho¹ch v.v...
ThÈm ®Þnh môc ®Ých vµ môc tiªu cña dù ¸n quy ho¹ch
§©y lµ néi dung quan träng ®èi víi viÖc thÈm ®Þnh mét dù ¸n quy ho¹ch nãi
chung vµ quy ho¹ch ph¸t triÓn n«ng th«n nãi riªng. Néi dung cña thÈm ®Þnh môc tiªu
bao gåm:
- ThÈm ®Þnh vÒ çc môc tiªu cña dù ¸n quy ho¹ch cã phï hîp víi ch−¬ng tr×nh, kÕ
ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi chung cña toµn quèc, cña vïng, hay cña ®Þa ph−¬ng
hay kh«ng;
- ThÈm ®Þnh hÖ thèng çc môc tiªu mµ dù ¸n quy ho¹ch ®· nªu ra vµ çc c¨n cø ®Ó
lùa chän çc môc tiªu Êy ®· khoa häc, chÝnh x¸c vµ ®Çy ®ñ ch−a;
- ThÈm ®Þnh nh÷ng ¶nh h−ëng cña çc môc tiªu cña dù ¸n ®Õn çc nhãm lîi Ých kh¸c
nhau, çc yÕu tè ®ßi hái cña x· héi.
ThÈm ®Þnh vÒ kh¶ n¨ng thùc thi cña çc ph−¬ng ¸n quy ho¹ch
Çc néi dung thÈm ®Þnh vÒ kh¶ n¨ng thùc thi cña dù ¸n quy ho¹ch bao gåm thÈm
®Þnh vÒ thÞ tr−êng çc s¶n phÈm chÝnh (nÕu cã), vÒ çc gi¶i ph¸p c«ng nghÖ kü thuËt ®Ó
triÓn khai çc b−íc ®Çu t−, vÒ nguån tµi chÝnh v.v...
- VÒ thÞ tr−êng çc s¶n phÈm chÝnh: Thùc chÊt néi dung cña mét dù ¸n quy ho¹ch
ph¸t triÓn n«ng th«n lµ viÖc x©y dùng ph−¬ng ¸n tèi −u trong sö dông nguån lùc
(®Êt ®ai, n−íc, nh©n lùc vµ tµi chÝnh v.v...) t¹i ®Þa ph−¬ng nh»m phôc vô cho môc
tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña vïng. Trong ®ã quy ho¹ch sö dông ®Êt ®ai (çc s¶n
phÈm chÝnh tõ ph−¬ng ¸n quy ho¹ch sö dông ®Êt ®ai) lµ yÕu tè chñ ®¹o träng quy
ho¹ch ph¸t triÓn n«ng th«n. Do vËy cÇn thiÕt ph¶i xem xÐt çc yÕu tè thÞ tr−êng cña
çc s¶n phÈm chÝnh. Néi dung cña viÖc thÈm ®Þnh vÒ khÝa c¹nh thÞ tr−êng cña çc
s¶n phÈm chÝnh bao gåm viÖc:
+ Xem xÐt nhu cÇu cña s¶n phÈm trªn thÞ tr−êng hiÖn t¹i, dù b¸o nhu cÇu trong
t−¬ng lai;
+ Xem xÐt kh¶ n¨ng chiÕm lÜnh thÞ tr−êng vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña s¶n phÈm;
+ Xem xÐt thÓ thøc mua s¾m vËt t−, trang thiÕt bÞ, dÞch vô v.v... phôc vô cho s¶n
xuÊt vµ b¸n s¶n phÈm.
- VÒ c«ng nghÖ kü thuËt: Bao gåm viÖc xem xÐt çc vÊn ®Ò vÒ kü thuËt, m«i tr−êng
v.v... liªn quan ®Õn quy m« dù ¸n, çc gi¶i ph¸p c«ng nghÖ, vËt t−, nguyªn liÖu,
thiÕt bÞ, sù tin cËy cña çc hÖ thèng kü thuËt ®−îc sö dông, sù phï hîp cña kÕ
ho¹ch, kh¶ n¨ng cña çc yÕu tè s¶n xuÊt, c¬ së h¹ tÇng vµ çc ph−¬ng ¸n duy tu b¶o
d−ìng c«ng tr×nh v.v...
- VÒ tµi chÝnh: Xem xÐt l¹i ®é tin cËy cña kÕ ho¹ch tµi chÝnh vµ sù thÝch hîp cña çc
thÓ thøc kÕ to¸n, kiÓm tra kh¶ n¨ng sinh lêi cña dù ¸n. Cô thÓ nh− sau:
+ HiÖu qu¶ vÒ tµi chÝnh cña ®¬n vÞ, cña ng−êi ®−îc h−ëng lîi Ých tõ dù ¸n;
+ T¸c ®éng ®èi víi ng©n s¸ch nhµ n−íc;
+ Kh¶ n¨ng qu¶n lý vµ t¹o ra sù tù chñ tµi chÝnh cña ®¬n vÞ thùc hiÖn dù ¸n;
+ Çc tiªu chuÈn tµi chÝnh ®Ò ra cho dù ¸n cïng thêi gian thùc hiÖn vµ vËn hµnh cã
thÝch hîp hay kh«ng;
+ Çc ®iÒu kiÖn vay liªn quan ®Õn tµi chÝnh.
+ Çc chØ sè kinh tÕ nh− chØ sè néi hoµn IRR, chØ sè thu nhËp thuÇn NPV, chØ sè
lîi Ých trªn chi phÝ B/C v.v...
ThÈm ®Þnh vÒ kinh tÕ x· héi
Môc tiªu cña viÖc thÈm ®Þnh vÒ çc khÝa c¹nh kinh tÕ x· héi lµ xem xÐt ¶nh
h−ëng cña dù ¸n lªn çc khÝa c¹nh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña vïng quy ho¹ch.
§èi víi khÝa c¹nh kinh tÕ, néi dung thÈm ®Þnh bao gåm viÖc xem xÐt tÝnh hîp lý trong
sö dông nguån tµi nguyªn ®Þa ph−¬ng, xem xÐt khÝa c¹nh lîi Ých kinh tÕ do dù ¸n
mang l¹i cho ®Þa ph−¬ng.
§èi víi khÝa c¹nh x· héi, cÇn xem xÐt dù ¸n vÒ khÝa c¹nh t¹o c«ng ¨n viÖc lµm
cho nh©n d©n ®Þa ph−¬ng, khÝa c¹nh di d©n t¸i ®Þnh c− vµ møc ®é x¸o trén, ¶nh h−ëng
cña dù ¸n ®Õn ®êi sèng nh©n d©n nãi chung.
Çc tiªu chuÈn trong thÈm ®Þnh vÒ kinh tÕ x· héi bao gåm çc yÕu tè cÇn xem
xÐt lµ:
+ Çc chØ tiªu vÒ n©ng cao møc sèng cña ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng nh−: møc gia t¨ng
s¶n phÈm quèc d©n, møc gia t¨ng tÝch lòy vèn, møc gia t¨ng ®Çu t−, tèc ®é ph¸t
triÓn vµ t¨ng tr−ëng;
+ Tû lÖ xãa ®ãi gi¶m nghÌo;
+ Gi¶m tû lÖ thÊt nghiÖp;
+ Tû lÖ ®ãng gãp cho ng©n s¸ch ®Þa ph−¬ng.
+ T¨ng thu vµ tiÕt kiÖm ngoµi tÖ v.v...
281
ThÈm ®Þnh vÒ t¸c ®éng cña viÖc thùc hiÖn dù ¸n quy ho¹ch ®Õn m«i tr−êng
Çc yÕu tè cÇn xem xÐt trong viÖc thÈm ®Þnh viÖc thùc hiÖn dù ¸n quy ho¹ch ®Õn
m«i tr−êng bao gåm viÖc thÈm ®Þnh çc khÝa c¹nh:
+ §¸nh gi¸ vÒ møc ®é sö dông h÷u hiÖu, b¶o vÖ vµ t¸i t¹o nguån tµi nguyªn ®Þa
ph−¬ng nh−: c¶i t¹o, b¶o vÖ ®Êt, n−íc, kh«ng khÝ, b¶o vÖ m«i tr−êng, ®a d¹ng
sinh häc, ®¸p øng môc tiªu ph¸t triÓn bÒn v÷ng;
+ T«n t¹o c¶nh quan m«i tr−êng sinh th¸i, gi÷ g×n di s¶n v¨n hãa d©n téc.
ThÈm ®Þnh vÒ kÕ ho¹ch triÓn khai thùc hiÖn dù ¸n
Bao gåm viÖc:
+ ThÈm ®Þnh vÒ tr×nh tù çc b−íc thùc hiÖn dù ¸n quy ho¹ch;
+ ThÈm ®Þnh vÒ kÕ ho¹ch cung cÊp çc ®iÒu kiÖn thùc hiÖn dù ¸n nh− ®Êt ®ai,
nguån lao ®éng, vèn, c¬ së vËt chÊt kü thuËt, kÕt cÊu h¹ tÇng v.v...
+ Xem xÐt kÕ ho¹ch çc biÖn ph¸p thùc hiÖn dù ¸n;
+ Xem xÐt kÕ ho¹ch vµ ®iÒu kiÖn ®¶m b¶o tiÕn ®é thùc hiÖn dù ¸n.
9.3. Çc b−íc thùc thi dù ¸n quy ho¹ch

TriÓn khai thùc hiÖn dù ¸n nãi chung vµ çc dù ¸n quy ho¹ch nãi riªng lµ giai
®o¹n quan träng trong chu tr×nh dù ¸n. ë giai ®o¹n nµy sau khi ®−îc phª duyÖt, çc dù
¸n quy ho¹ch ®· cã c¬ së ph¸p lý ®Ó tiÕn hµnh triÓn khai thùc thi dù ¸n. Khi dù ¸n quy
ho¹ch ®−îc phª duyÖt, ®©y sÏ lµ c¬ së ph¸p lý cho viÖc thÈm ®Þnh, xem xÐt phª duyÖt
viÖc thùc hiÖn çc dù ¸n ®éc lËp n»m trong vïng quy ho¹ch x¸c ®Þnh.
ViÖc thùc thi dù ¸n quy ho¹ch ph¶i ®−îc tiÕn hµnh theo tr×nh tù çc b−íc ®· ®−îc
v¹ch s½n trong néi dung dù ¸n quy ho¹ch. Qu¸ tr×nh thùc thi dù ¸n nãi chung vµ dù ¸n
quy ho¹ch nãi riªng ph¶i tiÕn hµnh çc c«ng viÖc sau:
9.3.1. ChuÈn bÞ dù ¸n
LËp kÕ ho¹ch vÒ thø tù −u tiªn ®Çu t− cña çc h¹ng môc trong dù ¸n
ViÖc lËp thø tù −u tiªn lµ rÊt quan träng v× nguån vèn phôc vô cho ®Çu t− çc
h¹ng môc cña dù ¸n quy ho¹ch th−êng kh«ng cã ®ñ ngay mét lóc. MÆt kh¸c nÕu huy
®éng toµn bé nguån vèn tøc thêi sÏ kh«ng kinh tÕ v× thùc tÕ cã nhiÒu h¹ng môc chØ
ph¸t huy t¸c dông khi çc dù ¸n bæ trî kh¸c ®· hoµn thµnh. V× vËy, viÖc s¾p xÕp çc
h¹ng môc theo thø tù −u tiªn lµ rÊt quan träng nh»m ®¶m b¶o çc h¹ng môc ®Çu t−
ph¸t huy tèi ®a hiÖu qu¶ ngay sau khi ®−îc ®Çu t−. ViÖc lËp thø tù −u tiªn ®Çu t− cho
çc h¹ng môc cÇn tu©n thñ theo nguyªn t¾c tuÇn tù, tr¸nh trïng lÆp hay dµn tr¶i.
LËp kÕ ho¹ch vÒ chuÈn bÞ hå s¬ dù ¸n
Hå s¬ dù ¸n bao gåm viÖc kh¶o s¸t kü thuËt, lËp b¸o ço ®Çu t− hay lËp b¸o ço
nghiªn cøu kh¶ thi, thiÕt kÕ kü thuËt - thi c«ng v.v... Tïy theo thø tù vµ tiÕn ®é ®Çu t−
dù kiÕn, çc c¬ quan cã thÈm quyÒn (ban qu¶n lý dù ¸n, çc c¬ quan chuyªn m«n
v.v...) tiÕn hµnh lËp hå s¬ mêi thÊu t− vÊn, chÊm thÇu vµ ®Êu thÇu ®Ó chän lùa çc ®¬n
vÞ t− vÊn cã tiÒm n¨ng nhÊt tham gia vµo viÖc chuÈn bÞ hå s¬ dù ¸n.
Sau khi hå s¬ dù ¸n ®· hoµn thµnh cÇn tiÕn hµnh thÈm ®Þnh hå s¬ dù ¸n theo çc
giai ®o¹n chuÈn bÞ hå s¬ dù ¸n. NÕu thÊy ®¹t yªu cÇu cÇn thiÕt, tiÕn hµnh th«ng qua
çc thñ tôc phª duyÖt.
LËp kÕ ho¹ch vÒ huy ®éng nguån
Nguån ë ®©y bao gåm nguån tµi chÝnh vµ nguån nh©n lùc phôc vô cho qu¸ tr×nh
x©y dùng çc h¹ng môc cña dù ¸n quy ho¹ch. VÒ nguån tµi chÝnh cÇn x¸c ®Þnh danh
môc çc bªn tham gia dù ¸n ®ãng gãp, thêi gian huy ®éng vèn. Thóc ®Èy çc bªn ®ãng
gãp ®óng yªu cÇu vÒ sè l−îng vµ thêi h¹n quy ®Þnh nh»m ®¶m b¶o sù s½n sµng cña
nguån kinh phÝ yªu cÇu cho çc h¹ng môc cña dù ¸n theo kÕ ho¹ch.
§èi víi nguån nh©n lùc (bao gåm lao ®éng tuyÓn dông vµ ®éi ngò chuyªn gia)
cÇn lËp kÕ ho¹ch nhu cÇu cung øng vµ lªn danh môc çc bªn tham gia cung øng nh»m
c©n ®èi cung cÇu vÒ nguån nh©n lùc cho çc dù ¸n.
LËp kÕ ho¹ch vÒ chän thÇu thi c«ng çc h¹ng môc
Sau khi hå s¬ kü thuËt çc h¹ng môc cña dù ¸n ®· ®−îc phª duyÖt tïy theo yªu
cÇu vÒ tÝnh chÊt c«ng viÖc, cÇn thiÕt ph¶i tiÕn hµnh çc thñ tôc lËp hå s¬ mêi thÇu,
chän thÇu trong thi c«ng x©y dùng çc h¹ng môc cña dù ¸n.
9.3.2. Theo dâi gi¸m s¸t dù ¸n
Thùc hiÖn dù ¸n th−êng lµ b−íc khã kh¨n nhÊt trong chu tr×nh dù ¸n [8]. Khi dù
¸n ®−îc thùc hiÖn th× cÇn thiÕt ph¶i cã sù gi¸m s¸t, kiÓm tra tiÕn tr×nh thùc hiÖn dù ¸n
theo kÕ ho¹ch.
NhiÖm vô gi¸m s¸t cã thÓ ®−îc giao cho mét ç nh©n hay mét nhãm chuyªn gia
®¶m tr¸ch. NhiÖm vô cña nhãm, hay ç nh©n gi¸m s¸t lµ thu thËp çc th«ng tin chÝnh
x¸c liªn quan ®Õn ho¹t ®éng cña dù ¸n, ph¸t hiÖn çc vÊn ®Ò khã kh¨n ¸ch t¾c, ®Ò xuÊt
nh÷ng thay ®æi vÒ chÝnh s¸ch chÕ ®é cÇn thiÕt nh»m th¸o gì çc ¸ch t¾c nµy ®¶m b¶o
tiÕn ®é thùc hiÖn cña dù ¸n. C«ng viÖc nµy sÏ gióp cho çc ®¬n vÞ qu¶n lý dù ¸n kh¾c
phôc çc vÊn ®Ò míi n¶y sinh vµ gi¶m bít çc chi phÝ ph¸t sinh do qu¸ tr×nh thùc hiÖn
chËm trÔ. Trong qu¸ tr×nh gi¸m s¸t cÇn chó ý çc vÊn ®Ò sau:
YÕu tè tµi chÝnh
Nguån vèn lµ vÊn ®Ò quan träng, lµ ®iÓm cèt lâi cña viÖc thùc hiÖn thµnh c«ng çc
dù ¸n nãi chung [9]. Do vËy viÖc qu¶n lý dù ¸n ph¶i ®¶m b¶o nguån vèn cho çc h¹ng
môc cña dù ¸n ph¶i lu«n s½n sµng theo yªu cÇu cña tõng thêi ®iÓm thùc hiÖn dù ¸n.
Ngoµi ra, thñ tôc thanh quyÕt to¸n còng cÇn ph¶i ®−îc kiÓm tra th−êng xuyªn
nh»m ®¶m b¶o nguån tµi chÝnh ®−îc gi¶i ng©n theo ®óng quy ®Þnh cña ph¸p luËt vµ
kÞp thêi.
283
YÕu tè kü thuËt
YÕu tè kü thuËt ®ßi hái theo yªu cÇu tõng lo¹i h×nh vµ quy m« dù ¸n. ViÖc gi¸m
s¸t çc yÕu tè kü thuËt ph¶i tu©n thñ mét çch nghiªm ngÆt çc th«ng sè kü thuËt yªu
cÇu nh»m ®¶m b¶o cho dù ¸n thùc hiÖn thµnh c«ng, ®¹t chÊt l−îng yªu cÇu, ®¸p øng
®−îc hiÖu qu¶ l©u dµi cña dù ¸n. YÕu tè kü thuËt cßn ®¶m b¶o cho dù ¸n ®¹t ®−îc çc
môc tiªu ®Ò ra.
Gi¸m s¸t çc ho¹t ®éng cña dù ¸n th−êng ®−îc thùc hiÖn th«ng qua viÖc so s¸nh
biÓu ®å vÒ tiÕn ®é thùc hiÖn cña dù ¸n vµ kÕt qu¶ thùc hiÖn thùc tÕ t¹i hiÖn tr−êng.
Çc khÝa c¹nh kh¸c, viÖc gi¸m s¸t ®−îc thùc hiÖn th«ng qua çc b¸o ço hiÖn tr−êng
vµ ý kiÕn çc nhµ chuyªn m«n, çc nh©n vËt cã tr¸ch nhiÖm ®èi víi çc ho¹t ®éng cña
dù ¸n.
9.3.3. B¸o ço kÕt qu¶
Çc ho¹t ®éng gi¸m s¸t cÇn thiÕt ph¶i ®−îc cô thÓ hãa th«ng qua viÖc lËp b¸o ço
kÕt qu¶ thùc hiÖn cña dù ¸n theo tõng thêi kú. Çc b¸o ço nµy ®−îc lËp theo chÕ ®é
th−êng xuyªn (hµng th¸ng, hµng quý, hµng n¨m v.v...). Yªu cÇu cña b¸o ço ph¶i ®−îc
lËp mét çch ®¬n gi¶n dÔ hiÓu ®Ó çc bé phËn cã liªn quan tõ l·nh ®¹o ®Õn ng−êi d©n
cã thÓ hiÓu mét çch dÔ dµng vµ nhËn biÕt râ vai trß tr¸ch nhiÖm cña m×nh trong viÖc
thùc thi dù ¸n.
Môc ®Ých cña viÖc b¸o ço kÕt qu¶ lµ ®Ó theo dâi tiÕn tr×nh thùc hiÖn dù ¸n cã
phï hîp víi môc tiªu ®Ò ra còng nh− n¾m b¾t çc vÊn ®Ò míi n¶y sinh vµ cÇn ph¶i ®iÒu
chØnh nh− thÕ nµo ®Ó ®¹t ®−îc môc tiªu ®Ò ra cña dù ¸n.
9.3.4. §¸nh gi¸ kÕt qu¶, nghiÖm thu viÖc thùc hiÖn dù ¸n quy ho¹ch
Mét dù ¸n quy ho¹ch, sau khi ®−îc thùc hiÖn, sÏ t¸c ®éng ®Õn nhiÒu mÆt cña ®êi
sèng kinh tÕ x· héi cña vïng [10]. §¸nh gi¸ viÖc thùc hiÖn dù ¸n quy ho¹ch cã thÓ dùa
vµo çc môc tiªu ®· nªu cña dù ¸n vµ kh¶ n¨ng tháa m·n çc môc tiªu nµy sau khi
dù ¸n ®· triÓn khai thùc hiÖn.
Khi ®¸nh gi¸ toµn bé çc kÕt qu¶ cña dù ¸n, cÇn ph¶i c©n nh¾c c¶ çi ®−îc vµ
ch−a ®−îc ®Þnh tr−íc ®Ó t×m ra nh÷ng thay ®æi trong hÖ thèng x· héi x¶y ra do nh÷ng
®Çu vµo vµ ®Çu ra trong c¶ qu¸ tr×nh thùc hiÖn dù ¸n. Nh÷ng ®¸nh gi¸ nµy rÊt quan
träng. Do vËy, cÇn thiÕt ph¶i tiÕn hµnh ®¸nh gi¸ xa h¬n trong t−¬ng lai. Bëi v× nhiÒu
dù ¸n sau khi ®−îc thùc hiÖn sÏ cã çc t¸c ®éng vÒ l©u dµi sÏ lµm thay ®æi s©u s¾c ®êi
sèng x· héi cña vïng. MÆt kh¸c, sù t¸c ®éng cña çc dù ¸n còng thay ®æi theo sù thay
®æi vÒ thÓ chÕ, chÝnh s¸ch cña nhµ n−íc vµ céng ®ång. Hay nãi çch kh¸c, sù t¸c ®éng
cßn bÞ chi phèi bëi sù t¸c ®éng cña m«i tr−êng chÝnh trÞ, kinh tÕ vµ x· héi. Do vËy,
çc nhµ thÈm ®Þnh, çc nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch ph¶i lu«n theo dâi ®¸nh gi¸ ®Ó kÞp
thêi ®iÒu chØnh çc môc tiªu ®· v¹ch ra.
ViÖc ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ dù ¸n cÇn bao gåm çc néi dung sau:
- §¸nh gi¸ môc tiªu vµ çc tiªu chÝ ®Ó x¸c ®Þnh vµ thùc hiÖn môc tiªu;
- §¸nh gi¸ l¹i çc th«ng tin liªn quan ®Õn viÖc thùc hiÖn môc tiªu;
- §¸nh gi¸ l¹i sè liÖu ®iÒu tra, kh¶o s¸t phôc vô cho çc giai ®o¹n chuÈn bÞ dù ¸n vµ
çc h¹ng môc cña dù ¸n;
- §¸nh gi¸ l¹i çc tiªu chÝ dïng trong ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ dù ¸n;
- So s¸nh kÕt qu¶ ®¹t ®−îc so víi môc tiªu ban ®Çu;
- Ph©n tÝch trªn quan ®iÓm hÖ thèng nh»m t×m ra çc nh©n tè tÝch cùc vµ tiªu cùc t¸c
®éng ®Õn dù ¸n;
- Trao ®æi çc ý kiÕn ®¸nh gi¸ gi÷a çc nhµ qu¶n lý, kiÕn nghÞ çc gi¶i ph¸p söa ch÷a
nÕu cÇn nh»m hoµn thiÖn, n©ng cao hiÖu qu¶ dù ¸n;
- §¸nh gi¸ m«i tr−êng trong ®ã dù ¸n tån t¹i (tù nhiªn, chÝnh trÞ, x· héi, chÝnh s¸ch,
thÓ chÕ v.v...).
Khi dù ¸n tá ra thÊt b¹i, còng cÇn thiÕt ph¶i ®¸nh gi¸ ®óng nguyªn nh©n thÊt b¹i
cña dù ¸n nh»m tr¸nh lÆp l¹i çc thÊt b¹i nµy lµ ®iÒu cÇn thiÕt. §Ó ®¸nh gi¸ nguyªn
nh©n thÊt b¹i cña dù ¸n, cÇn xem xÐt sù thÊt b¹i theo çc h−íng sau:
- Sù tham gia cña çc bªn liªn quan;
- X¸c ®Þnh kh«ng chÝnh x¸c çc c«ng viÖc cÇn lµm;
- Sö dông çc th«ng tin kh«ng tin cËy;
- S¾p xÕp thø tù −u tiªn kh«ng hîp lý;
- Ch−a ®¸nh gi¸ hÕt çc rñi ro;
- Kh«ng ®ñ ng−êi cã n¨ng lùc qu¶n lý çc phÇn viÖc cña dù ¸n;
- Môc tiªu vµ çc b−íc tiÕn hµnh dù ¸n kh«ng phï hîp víi thùc tÕ;
- ThiÕu ®iÒu tra nghiªn cøu thÞ tr−êng çc s¶n phÈm chÝnh;
- M«i tr−êng thÓ chÕ, chÝnh s¸ch thay ®æi qu¸ nhiÒu v.v...
Trªn ®©y lµ çc gîi ý khi ®¸nh gi¸ nguyªn nh©n thÊt b¹i cña viÖc thùc hiÖn dù ¸n
quy ho¹ch. ViÖc x¸c ®Þnh chÝnh x¸c nguyªn nh©n thÊt b¹i cña dù ¸n cã thÓ gióp çc
nhµ ®Çu t−, çc nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch cã thÓ söa ch÷a kh«i phôc dù ¸n, hay rót ra
nh÷ng kinh nghiÖm quý b¸u trong çc dù ¸n tiÕp theo.
9.4. Qu¶n lý vµ gi¸m s¸t viÖc thùc hiÖn quy ho¹ch ph¸t triÓn
n«ng th«n
Qu¸ tr×nh x©y dùng vµ tæ chøc thùc hiÖn quy ho¹ch tæng thÓ ph¸t triÓn kinh tÕ
x· héi n«ng th«n th−êng ®−îc tiÕn hµnh trong khu«n khæ cña mét qu¸ tr×nh nghiªn cøu
tæng hîp tõ vÜ m« ®Õn vi m«, tõ tæng qu¸t ®Õn chi tiÕt. Qu¸ tr×nh nµy bao gåm çc b−íc
®−îc thùc hiÖn theo tr×nh tù sau: lËp kÕ ho¹ch dµi h¹n, quy ho¹ch ph¸t triÓn, ch−¬ng
tr×nh ho¹t ®éng vµ cuèi cïng lµ çc dù ¸n cô thÓ. S¬ ®å cña qu¸ tr×nh nµy nh− ë h×nh 9.1.
KÕ ho¹ch dµi h¹n
Quy ho¹ch ph¸t triÓn

285
H×nh 9.1: M« h×nh quan hÖ gi÷a kÕ ho¹ch, quy ho¹ch, ch−¬ng tr×nh vµ dù ¸n
Nh− vËy, ®Ó ®¹t ®−îc môc tiªu cña quy ho¹ch, cÇn thiÕt ph¶i thùc hiÖn çc dù ¸n
cô thÓ. §iÒu cÇn quan t©m nh»m ®¶m b¶o cho viÖc thùc thi çc dù ¸n quy ho¹ch ph¸t
triÓn n«ng th«n lµ viÖc thùc thi çc dù ¸n cô thÓ. Mét dù ¸n cô thÓ ph¶i lµ mét thµnh
phÇn cña mét ch−¬ng tr×nh thuéc quy ho¹ch. ViÖc thùc thi ®óng çc dù ¸n cô thÓ theo
®óng quy ho¹ch lµ mét vÊn ®Ò tèi quan träng nh»m ®¹t ®−îc môc tiªu ®Ò ra cña quy
ho¹ch. Do vËy viÖc qu¶n lý vµ gi¸m s¸t quy ho¹ch ph¸t triÓn n«ng th«n lµ nh»m ®¶m
b¶o cho viÖc thùc thi çc dù ¸n cô thÓ ®óng lé tr×nh vµ n»m trong çc dù ¸n tæng thÓ ®·
®−îc v¹ch ra trong quy ho¹ch.
Sau khi quy ho¹ch ®−îc hoµn thµnh vµ ®−îc çc cÊp cã thÈm quyÒn phª duyÖt,
viÖc thùc hiÖn bÊt kú mét dù ¸n (dù ¸n cô thÓ) ph¸t triÓn n«ng th«n nµo còng cÇn thiÕt
ph¶i ®−îc xem xÐt ®¸nh gi¸ vÒ sù phï hîp cña çc dù ¸n nµy ®èi víi quy ho¹ch nh»m
®¹t ®−îc môc tiªu cuèi cïng cña quy ho¹ch lµ ®¸p øng sù ph¸t triÓn liªn tôc vµ bÒn
v÷ng cña con ng−êi trªn çc mÆt kinh tÕ, v¨n hãa, x· héi, m«i tr−êng vµ n©ng cao gi¸
trÞ cuéc sèng.
ViÖc qu¶n lý vµ gi¸m s¸t viÖc thùc hiÖn dù ¸n quy ho¹ch ph¸t triÓn n«ng th«n
bao gåm çc néi dung cô thÓ sau:
+ Gi¸m s¸t tÝnh phï hîp cña ch−¬ng tr×nh (hay dù ¸n cô thÓ) so víi néi dung cña quy
ho¹ch ph¸t triÓn cÊp cao h¬n. Çc néi dung nµy bao gåm môc tiªu, quy m«, vÞ trÝ,
tr×nh tù thêi gian v.v... cña dù ¸n cô thÓ;
+ Gi¸m s¸t tÝnh hîp hiÕn cña çc dù ¸n cô thÓ.
ViÖc qu¶n lý vµ gi¸m s¸t quy ho¹ch ph¸t triÓn ph¶i ®−îc thÓ hiÖn ë kh©u cÊp
phÐp hay phª duyÖt dù ¸n cña c¬ quan cã thÈm quyÒn vÒ qu¶n lý quy ho¹ch.
Tãm l¹i: viÖc qu¶n lý vµ gi¸m s¸t quy ho¹ch sÏ gióp cho çc dù ¸n quy ho¹ch
®−îc thùc thi ®óng víi néi dung quy ho¹ch nh»m ®¹t ®−îc môc tiªu ®Æt ra cña quy
ho¹ch ph¸t triÓn n«ng th«n.
Bµi tËp
Mét dù ¸n ph¸t triÓn n«ng th«n gåm 1 tr¹m b¬m t−íi vµ 1 nhµ m¸y chÕ biÕn
n«ng s¶n vµ 1 tr¹m b¬m tiªu, trong giai ®o¹n quy ho¹ch, çc chØ sè kinh tÕ cho thÊy
nh− sau [11]:
- Tæng møc ®Çu t− cho toµn dù ¸n lµ 55.943 triÖu ®ång.
Trong ®ã:
+ Tr¹m b¬m t−íi: 16.588 triÖu ®ång;
+ Nhµ m¸y chÕ biÕn n«ng s¶n: 22.148 triÖu ®ång;
+ Tr¹m b¬m tiªu: 17.207 triÖu ®ång.
- Chi phÝ qu¶n lý khai th¸c hµng n¨m gåm:
+ L−¬ng: 97,2 triÖu ®ång;
+ Chi phÝ duy tu th−êng xuyªn hµng n¨m: 194,4 triÖu ®ång;
+ Chi phÝ n¨ng l−îng: 1.486,8 triÖu ®ång;
+ Chi phÝ thay thÕ thiÕt bÞ 5 n¨m mét lÇn: 2.333,8 triÖu ®ång;
+ Chi phÝ ®¹i tu sau 15 n¨m vËn hµnh: 11.699 triÖu ®ång;
- Lîi Ých hµng n¨m do dù ¸n mang l¹i: 18.348 triÖu ®ång.
- Thêi gian thùc hiÖn dù ¸n dù kiÕn: 3 n¨m.
- §êi sèng kinh tÕ cña dù ¸n: 30 n¨m.
a) H·y x¸c ®Þnh çc chØ tiªu hiÖu qu¶ cña dù ¸n lµ:
- Gi¸ trÞ thu nhËp rßng NPV?
- Tû sè lîi Ých/chi phÝ B/C?
- HÖ sè néi hoµn kinh tÕ EIRR?
- Tû sè thu nhËp rßng/tæng møc ®Çu t− NPV/K?
b) H·y x©y dùng kÕ ho¹ch ph©n bæ vèn ®Çu t− cña dù ¸n sao cho cã hiÖu qu¶ cao nhÊt,
vµ cã tÝnh kh¶ thi?
287
1. Vò ThÞ B×nh (1999), Gi¸o tr×nh Quy ho¹ch ph¸t triÓn n«ng th«n, NXB. N«ng nghiÖp.
2. Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n (1997), H−íng dÉn tÝnh to¸n vµ ®¸nh gi¸
hiÖu qu¶ kinh tÕ dù ¸n thñy lîi phôc vô t−íi, tiªu, Tiªu chuÈn ngµnh.
3. Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n (2002), Quy ho¹ch thñy lîi l−u vùc Cµ Lå
- Phã §¸y.
4. Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o (1996), LËp vµ qu¶n lý dù ¸n ®Çu t−, NXB. Gi¸o dôc, Hµ Néi.
5. Development Study Center (1997), Regional Development Plan, Benguet Province -
Philippines; Rehovot, Israel.
6. Hiran D. Dias et. al. (1993), Rural Development Planning, AIT Bangkok.
7. NguyÔn Xu©n Phó (2002), Kinh tÕ thñy lîi, NXB. N«ng nghiÖp.
8. TrÇn An Phong (1994), Ph©n tÝch kinh tÕ çc dù ¸n, T¹p chÝ Kinh tÕ dù b¸o
Tr. 97-99, NXB. Khoa häc vµ Kü thuËt.
9. Vâ Kim S¬n (1996), Qu¶n lý dù ¸n ®Çu t−, NXB. Thèng kª, Hµ Néi.
10. Lª §×nh Th¾ng (1995), LËp vµ ph©n tÝch dù ¸n ph¸t triÓn n«ng th«n, NXB.
N«ng nghiÖp, Hµ Néi.
11. World Bank (1995), The Development Data Book, A Guide to Social and
Economic Statistics, Washington DC.
ChÞu tr¸ch nhiÖm xuÊt b¶n:

nguyÔn cao doanh
Phô tr¸ch b¶n th¶o:
Ph¹m kh«i - Hoµng Nam B×nh
Tr×nh bµy b×a:
Ngäc nam
Nhµ xuÊt b¶n N«ng NghiÖp

167/6 - Ph−¬ng Mai - §èng §a - Hµ Néi
§T: 8524506 - 8523887 Fax: (04) 5760748
Email: NXB.Nongnghiep.BT3@gmail.com
Chi nh¸nh NXB N«ng NghiÖp

58 NguyÔn BØnh Khiªm - Q.1, TP. Hå ChÝ Minh
§T: 8297157 - 8299521 Fax: (08) 9101036
63 − 630 639
M· sè: − − 06
NN − 2006 223
In 520 b¶n khæ 19 x 27 cm t¹i x−ëng in NXB N«ng nghiÖp. GiÊy chÊp nhËn ®¨ng ký kÕ
ho¹ch xuÊt b¶n sè 08-2006/CXB/639-223/NN do Côc XuÊt b¶n cÊp ngµy 15/12/2005. In
xong vµ nép l−u chiÓu quý I/2006.
289
ChÞu tr¸ch nhiÖm xuÊt b¶n:

nguyÔn cao doanh
Phô tr¸ch b¶n th¶o:
Ph¹m kh«i - Hoµng Nam B×nh
Tr×nh bµy b×a:
Ngäc nam
Nhµ xuÊt b¶n N«ng NghiÖp

167/6 - Ph−¬ng Mai - §èng §a - Hµ Néi
§T: 8524506 - 8523887 Fax: (04) 5760748
Email: NXB.Nongnghiep.BT3@gmail.com
Chi nh¸nh NXB N«ng NghiÖp

58 NguyÔn BØnh Khiªm - Q.1, TP. Hå ChÝ Minh
§T: 8297157 - 8299521 Fax: (08) 9101036
63 − 630 639
M· sè: − − 06
NN − 2006 223
In 520 b¶n khæ 19 x 27 cm t¹i C«ng ty in KhuyÕn häc. GiÊy chÊp nhËn ®¨ng ký kÕ
ho¹ch xuÊt b¶n sè 08-2006/CXB/639-223/NN do Côc XuÊt b¶n cÊp ngµy 15/12/2005. In
xong vµ nép l−u chiÓu quý I/2006.

Quy Hoach Phat Trien Nong Thon

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Quy Hoach Phat Trien Nong Thon

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Tr−êng §¹i häc Thñy lîi

Chñ biªn: ThS. Phan V¨n Yªn

Quy ho¹ch ph¸t triÓn N«ng th«n

Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp

5.4.1. Xu h−íng ®« thÞ hãa 125

9.1. HiÖu qu¶ kinh tÕ - x· héi 275

Lêi nãi ®Çu

Gi¸o tr×nh nµy ®Ò cËp ®Õn nh÷ng néi dung sau:

+ Quy ho¹ch thiÕt kÕ hÖ thèng giao th«ng n«ng th«n

TËp thÓ c¸c t¸c gi¶

c¸c tõ viÕt t¾t

1.1. Nh÷ng kh¸i niÖm c¬ b¶n vÒ sù ph¸t triÓn

1.1.1. §Þnh nghÜa sù ph¸t triÓn

1.1.2. Nh÷ng ph¹m trï cña sù ph¸t triÓn

1.2.1.2. Ph¸t triÓn bÒn v÷ng

1.2.2. TÇm quan träng cña ph¸t triÓn n«ng th«n

Th¶o luËn nhãm:

1.3. C¬ së ®¸nh gi¸ møc ®é ph¸t triÓn

1.3.1. C¸c chØ sè ph¶n ¸nh sù ph¸t triÓn

c. S¶n phÈm quèc d©n thuÇn NNP (Net National Product)

II. S¶n xuÊt c«ng nghiÖp 6,5% 5,2% 4,8%

III. Ho¹t ®éng dÞch vô 10,3% 11,7% 9,5%

1.3.1.1.2. Theo quan ®iÓm ph¸t triÓn bÒn v÷ng

b. Tæng thu nhËp quèc d©n bÒn v÷ng SNI

1.3.1.2. C¸c chØ sè vÒ c¬ cÊu kinh tÕ - x· héi

B¶ng 1.4: Sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ qua c¸c n¨m

2. ChØ sè c¬ cÊu ho¹t ®éng ngo¹i th−¬ng (X - M)

3. ChØ sè vÒ møc tiÕt kiÖm - ®Çu t− (I)

4. ChØ sè c¬ cÊu n«ng th«n vµ thµnh thÞ

1.3.1.3. C¸c chØ sè vÒ ph¸t triÓn x· héi

ChØ sè Gi¸ trÞ lín nhÊt Gi¸ trÞ nhá nhÊt

Tuæi thä trung b×nh (tuæi) 85 25

Khi ®ã chØ sè gi¸o dôc sÏ lµ:

Tû lÖ tö vong Tû lÖ HS bËc Tû lÖ HS bËc

1.3.2. Quan hÖ gi÷a t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ ph¸t triÓn x∙ héi

Bµi tËp vµ th¶o luËn:

1.4.2.2. Néi dung nghiªn cøu ph¸t triÓn n«ng th«n

3. C¸c lÜnh vùc ¸p dông

5. Bé c«ng cô cña PRA

1.4.2.4. Mét sè kü thuËt c¬ b¶n khi sö dông c«ng cô PRA

2. T¹o lËp mèi quan hÖ

3. Lµm viÖc víi nhãm së thÝch

4. Sö dông ph−¬ng ph¸p pháng vÊn linh ho¹t

- X¸c ®Þnh môc tiªu cuéc häp d©n;

Tµi liÖu tham kh¶o

3.1. Kh¸i niÖm quy ho¹ch ph¸t triÓn n«ng th«n

3.1.3. Sù cÇn thiÕt ph¶i lµm quy ho¹ch

c/ Nguån lùc vÒ vèn vµ c¬ së vËt chÊt

3.2. TÝnh chÊt cña quy ho¹ch

3.3. Nguyªn lý cña quy ho¹ch ph¸t triÓn n«ng th«n

3.3.2.2. Quy ho¹ch trung gian (Medium planning)

S¬ ®å 3.1: M« h×nh ch÷ thËp

§Þnh h−íng môc tiªu

Quy ho¹ch trung gian -

Quy ho¹ch vi m« - Sù phèi hîp c¸c

3.5. Tr×nh tù néi dung vµ ph−¬ng ph¸p quy ho¹ch

- §iÒu kiÖn x· héi gåm:

+ Ph©n bè lao ®éng theo c¸c tiÓu ngµnh.

1. HÖ thèng th«ng tin ®Þa lý (GIS) vµ c¸c chøc n¨ng

C¬ quan ph¸t triÓn Kh¶ n¨ng ph©n tÝch thèng kª

T−¬ng quan tù ®éng vÒ kh«ng

2. Bµi to¸n ph©n tÝch lùa chän ®a môc tiªu

S¬ ®å 3.2: Ph©n tÝch lùa chän ®a môc tiªu

Môc tiªu chÝnh