(UN)MENSCH RICK VAN VELDHUIZEN

INTERNATIONAL COMPOSITION COMPETITION HARELBEKE 2016

In deze artikels worden de werken die geselecteerd werden voor de finale van de International
Composition Competition Harelbeke 2016 toegelicht. De drie finalisten zijn Satoshi Ohmae (JAP) met
het werk Double Unit, Olivier Gagnon (CAN) met het werk Tempte en Rick Van Veldhuizen (NL) met
het werk (Un)mensch.
In dit artikel wordt dieper ingezoomd op het werk (Un)Mensch van Rick Van Veldhuizen. Wij hadden
met hem een kort gesprek over zijn werk.
Met dank aan Erik Desimpelaere voor het afnemen van het interview.

HITLER ALS PROTOTYPE

De
enige
voorwaarde
waaraan voldaan moet
worden om onmenselijk gedrag te kunnen vertonen, is
net dat je mens bent. Radicaliseren ligt in de mens
besloten. Deze ietwat paradoxale gedachte ligt aan
de basis van het werk
(Un)Mensch.
De titel verwijst meer specifiek naar n van de meest
wrede personen uit de Westerse geschiedenis: Adolf
Hitler, die als het prototype
van onmenselijk gedrag
beschouwd wordt. Verschillende elementen in het werk

verwijzen naar de persoon

van Hitler. Zo horen we in
het begin een duidelijk citaat uit de ouverture van
Wagners Das Rheingold.
Hitler was in het bezit van
een netmanuscript van dit
werk, dat samen met hem
verloren zou zijn gegaan in
zijn bunker. Een tweede
verwijzing horen we in de
passage met de titel tinnitus
(een ziekte waarbij men
voortdurend een hoge sis- of
pieptoon hoort) waaraan
Hitler vanaf de jaren 30
leed. Deze aandoening
wordt gezien als een van de

mogelijke oorzaken voor zijn

extreme
denkpatronen,
naast onder meer schizofrenie en een amfetamineverslaving. Ook de zogenaamde Verzerrter Marsch (vervormde mars) draagt een
duidelijke link naar Hitler.
Hierin gebruikt Van Veldhuizen een nazimelodie, die in
vele landen verboden is. Hij
kiest er dan ook voor om
deze melodie enkel in een
gesluierde vorm voor te
stellen, door middel van
effecten (bijv. zingen tijdens
het spelen, multiphonics,
etc.)
.

RADICALISEREN VAN STIJLEN

Van Veldhuizen tracht in
zijn werk verschillende muziekstijlen en compositieprocedures tot een extreem te
brengen, te radicaliseren
als het ware. Zo schrijft hij
onder meer in een micropolyfone stijl. Deze compositietechniek werd ontwikkeld
door Gyrgy Ligeti en ver-

wijst naar een schrijfwijze

waarbij melodische lijnen
zeer dens op elkaar geplaatst worden waardoor
de afzonderlijke stemmen
nauwelijks nog hoorbaar zijn.
Hier gaat Van Veldhuizen
nog een stapje verder. Hij
plaatst deze micropolyfonie
in de extreme registers van

het orkest, waardoor het

klankresultaat
een bijna
elektronisch karakter krijgt.
Die elektronische invloed is
ook op andere plaatsen
zeer duidelijk. Zo lijkt het orkest voortdurend door een
Band-cut-filter
te
gaan,
waarbij de middenfrequenties uitgefilterd worden. Ook

International Composition Competition Harelbeke 2016

het doen aanzwellen van

de klank, waarna deze
meteen wegvalt is een
technieken die sterk doet
denken aan de studioexperimenten door Karlheinz
Stockhausen uit de jaren 50
en 60.
In het werk is ook een duidelijke invloed van het spectralisme te vinden. Deze stro-

ming, die ontstond in de

jaren 70, vertrok vanuit de
boventoonstructuur van een
toon om hierop een compositie te enten. Van Veldhuizen vertrekt in zijn compositie vanuit een es, waarop hij
de
even
boventonen
plaatst, vervolgens de oneven boventonen, en tenslotte ook de disharmoni-

sche. Ook de tinnituspassage is sterk vanuit het spectralisme benvloed.

Opvallend zijn ook de vele
extended-techniques,
het
gebruiken van de instrumenten op een onconventionele manier (bijv. alternatieve
vingerzettingen). Dit maakt
het werk tot een grote uitdaging voor het orkest.

COMPONIST ALS VERTELLER

Bij het componeren vertrekt Van Veldhuizen vaak
vanuit een extra-muzikaal
idee. Dit kan een stukje tekst
of een achterliggende gedacht zijn. Hierdoor wil hij als
componist heel erg betrokken zijn in de wereld waarin
we leven. Muziek is voor
hem geen organisme dat
overal buiten staat, maar is
sterk betrokken in het maat-

schappelijk debat. Op stilistisch vlak uit zich dat in zijn

composities heel vaak door
het ontsporen van een idee,
dat langzamerhand uit elkaar valt of ontploft.
Een componist moet volgens hem compromisloos
kunnen zijn, waarbij evenwel
het verhaal niet uit het oog
mag verloren worden. Van
Veldhuizen wil ook af van

De Nederlandse componist Rick Van Veldhuizen (1994) studeert

momenteel compositie aan het conservatorium van Amsterdam en
Moderne Nederlandse Letterkunde aan de universiteit van Leiden.
Eerder studeerde hij aan het conservatorium van Tilburg en Den
Haag. In 2011 won hij de eerste prijs op de wedstrijd van CoMA
(Contemporary Music for Amateurs) met een werk voor blazersensemble. In 2012 deed hij mee aan de Calefax componistenwedstrijd,
waar zijn werk voor blaaskwintet lovend werd onthaald. Naast zijn
studies werkt Van Veldhuizen onder andere mee aan projecten met
het Nieuw Ensemble en de Nederlandse Opera.

de scheiding tussen verschillende stijlen: tonaal, atonaal, micro-tonaal... Voor

hem maakt het niet uit in
welk systeem je werkt. Een
componist moet zijn publiek
kunnen meenemen. En dat
kan Stockhausen net zo
goed als Beethoven.
Tim Van Thuyne