BAB 9

REMEDI

OBJEKTIF BAB
Setelah mengikuti bab ini, anda seharusnya boleh:
1. Membincangkan remedi-remedi yang ada di bawah undangundang pentadbiran.
2. Menyatakan kegunaan atau tujuan sesuatu remedi.
3. Mengenal pasti keadaan-keadaan yang membolehkan sesuatu
remedi dipohon.
4. Menyenaraikan syarat-syarat yang diperlukan untuk sesuatu
remedi.
9.1

PENGENALAN

Apabila seseorang merasa terkilan dengan tindakan pihak

pentadbiran disebabkan perlanggaran hak atau kepentingannya
diketepikan, seseorang boleh mendapatkan remedi atau pemulihan
dari Mahkamah Tinggi terhadap pihak pentadbiran untuk
mendapatkan semula atau memulihkan kembali hak yang telah
diketepikan tadi. Remedi adalah satu kaedah disisi undang-undang
untuk melaksanakan, melindungi, atau mendapatkan semula hak
seseorang yang telah terjejas akibat tindakan pihak pentadbiran.
Keberkesanan sistem undang-undang pentadbiran sesebuah negara
bergantung kepada keberkesanan remedi yang dapat diberikan
kepada pihak yang terkilan. Apabila pihak yang terkilan membuat
permohonan untuk sesuatu remedi, kajian semula kehakiman akan
di buat oleh Mahkamah Tinggi ke atas mahkamah-mahkamah
bawahan, tribunal-tribunal atau mana-mana pihak pentadbiran yang
lain. Ini adalah satu cara bagaimana Mahkamah Tinggi
melaksanakan kawalannya ke atas mahkamah-mahkamah bawahan,
tribunal dan pihak pentadbiran.

147

Antara remedi-remadi yang boleh dipohon oleh pihak yang terkilan

ialah certiorari, prohibition (larangan), injunksi, habeas corpus,
perisytiharan (declaration), quo warranto, dan tindakan relator
(relator action). Mahkamah Tinggi sahaja yang mempunyai kuasa
untuk mengeluarkan perintah-perintah ini.
Hanya seseorang yang mempunyai locus standi, iaitu orang yang
haknya terjejas disebabkan oleh keputusan kehakiman atau separa
kehakiman sahaja yang yang boleh memohon remedi-remedi
tersebut.
9.2

CERTIORARI DAN PROHIBITION

Certiorari adalah satu perintah dari Mahkamah Tinggi untuk

membatalkan sesuatu keputusan kehakiman atau separa kehakiman
yang telah dibuat yang melampaui kuasa atau yang
menyalahgunakan kuasa atau yang bertentangan dengan keadilan
asasi. Perintah ini dikeluarkan setelah sesuatu keputusan kehakiman
atau separa kehakiman dibuat.
Prohibition pula adalah satu perintah yang dikeluarkan oleh
Mahkamah Tinggi untuk menghalang dari bertindak atau terus
bertindak yang melampaui kuasa atau menyalahgunakan kuasa atau
bertindak bertentangan dengan keadilan asasi. Perintah ini
dikeluarkan semasa sesuatu kes masih lagi dalam proses pembuatan
keputusan iaitu untuk menghalang sesuatu keputusan dibuat.
Mahkamah Tinggi mempunyai kuasa budibicara untuk
mengeluarkan atau tidak mengeluarkan certiorari atau prohibition.
9.2.1 Locus Standi
Seseorang yang ingin memohon certiorari atau prohibition
hendaklah mempunyai locus standi untuk berbuat demikian.
Dalam kes Chief Building Surveyor lwn Makhanlall & Co. (1969) 2
MLJ 118, penyewa di tingkat bawah bangunan telah memohon
certiorari bagi membatalkan perintah untuk meruntuhkan
bangunan tersebut kerana dikatakan tidak sesuai sebagai kediaman
manusia. Ini kerana beliau tidak diberi peluang untuk didengar
ataupun tidak dipanggil untuk memberi penjelasan berkenaan
dengan perkara tersebut. Mahkamah memutuskan bahawa beliau
148

mempunyai locus standi untuk membawa kes tersebut ke mahkamah

kerana haknya sebagai seorang penyewa bangunan yang akan
diruntuhkan telah terjejas.
Sebaliknya dalam kes District Council Central Province Wellesly lwn
Yegappan (1966) 2 MLJ 177, yang mana District Council Central
Province Wellesly telah meluluskan projek perumahan yang akan
didirikan di sebidang tanah. Tuanpunya tanah bersebelahan telah
mencabar kelulusan tersebut kerana ianya melanggar peraturan kecil
yang ada dan melampaui bidangkuasa. Mahkamah memutuskan
bahawa seorang pemilik tanah bersebelahan tidak mempunyai locus
standi untuk membawa kes ke mahkamah kerana tanah
kepunyaannya dan haknya sebagai tuanpunya tanah tidak terjejas
akibat perlanggaran undang-undang kecil tersebut.
9.2.2 Alasan-Alasan yang
Prohibition Dipohon
(a)

Membolehkan

Tidak ada bidangkuasa

melampaui bidangkuasa

atau

Certiorari

atau

penyalahgunaan

atau

Fungsi utama certiorari dikeluarkan adalah untuk menghadkan

aktiviti-aktiviti pihak berkuasa pentadbiran dalam lingkungan
bidangkuasa mereka. Ia juga digunakan untuk mengawal mahkamah
bawahan agar tidak keluar dari bidangkuasa mereka.
Dalam kes Chief Building Surveyor lwn Makhanlall, Ketua juruukur
diberi kuasa untuk menentukan sama ada sesebuah bangunan perlu
diruntuhkan atau tidak. Ketua juruukur telah mengeluarkan sijil
yang menyatakan bangunan akan runtuh dan berdasarkan sijil
tersebut Mahkamah telah mengeluarkan perintah supaya
meruntuhkan bangunan berkenaan. Mahkamah Tinggi telah
mengeluarkan perintah certiorari untuk membatalkan keputusan
yang dibuat oleh mahkamah bawahan kerana perintah
meruntuhkan bangunan tersebut adalah melampaui kuasa yang ada
pada mahkamah bawahan. Ini kerana sijil hanya menyatakan
bangunan akan runtuh dan bukannya perlu diruntuhkan atau tidak.
(b)

Kesilapan undang-undang yang nyata di muka rekod

Certiorari hanya boleh dikeluarkan apabila sesuatu kesilapan itu

memang dapat dilihat dengan jelas dan nyata di muka rekod,
149

contohnya apabila keputusan dibuat berdasarkan kejahilan meneliti

dengan jelas peruntukan undang-undang yang ada. Hakim Tun
Suffian, di dalam kes Tan Hin Jin lwn Prebhulal G. Doshi (1971) 1
MLJ 274, menyatakan seseorang yang memohon certiorari mestilah
menunjukkan bahawa kesilapan undang-undang yang dilakukan
tribunal adalah nyata di muka rekod.
Lord Denning di dalam kes R lwn Northumberland Compensation
Appeal Tribunal menyatakan rekod bermaksud dokumen bagi
memulakan tindakan, permohonan dan perbicaraan. Ini tidak
termasuk keterangan atau alasan.
Dalam kes Re Gilmore (1957) 1 All ER 796, Mahkamah Rayuan
mendefinisikan kesilapan undang-undang bilamana tribunal
membuat sesuatu keputusan yang tidak sepatutnya diambil jika
tribunal benar-benar memahami yang berkaitan.
Tidak ada makna yang tepat berkenaan dengan kesilapan di muka
rekod kerana setiap makna adalah berbeza berdasarkan setiap fakta
kes.
Dalam kes Mohamed lwn Commissioner of Land (1968) 1 MLJ 227,
Pesuruhjaya Tanah telah membuat keputusan yang menafikan hak
seorang bekas isteri yang telah bersama dengan suami dalam
memberi sumbangan membangunkan sebidang tanah. Mahkamah
Tinggi telah mengeluarkan certiorari kerana berlaku kesilapan di
muka rekod iaitu apabila Pesuruhjaya tidak mengambilkira
berkenaan dengan harta sepencarian di dalam undang-undang Islam.
(c)

Keputusan dibuat berdasarkan fakta yang tidak ada

keterangan atau bukti yang tidak disokong oleh undangundang

Certiorari akan dikeluarkan bagi keputusan yang tidak mempunyai

keterangan langsung atau jika keterangan yang diberikan tidak
mencukupi untuk membuat sesuatu keputusan.
Dalam kes V.C. Jacob lwn AG (1970) 2 MLJ 133, pemohon dipecat
dari perkhidmatan kerajaan oleh Jabatan Perkhidmatan Awam
selepas siasatan dijalankan oleh Jawatankuasa Siasatan berkenaan
beberapa tuduhan yang dikenakan ke atasnya. Pemohon mencabar
pemecatannya sebagai tanpa asas atas alasan seorang yang menasabah
tidak akan membuat keputusan demikian kerana tidak ada
150

keterangan yang cukup. Mahkamah tidak mengeluarkan perintah

certiorari kerana mahkamah hanya akan mengeluarkan certiorari
sekiranya tiada keterangan langsung diberikan.
(d)

Perlanggaran keadilan asasi

Pihak pentadbiran atau tribunal yang membuat keputusan separa

kehakiman adalah tertakluk kepada peraturan-peraturan keadilan
asasi. Dua peraturan keadilan asasi ialah audi alteram partem atau
peluang untuk didengar dan nemo judex incausa sua iaitu tidak boleh
berat sebelah dalam membuat sesuatu keputusan (sila rujuk topik
keadilan asasi). Jika berlaku perlanggaran mana-mana peraturan
keadilan asasi ini, maka perintah certiorari boleh dikeluarkan oleh
Mahkamah Tinggi atas permohonan pihak yang terjejas.
Contohnya di dalam kes Malayawata Steel Bhd. lwn Union of
Malayawata Steel Workers (1978) 1 MLJ 87, Mahkamah Tinggi telah
mengeluarkan certiorari membatalkan keputusan yang dibuat oleh
Mahkamah Perusahaan kerana semasa perbicaraan dijalankan,
Mahkamah Perusahaan tidak membenarkan pihak pemohon
mengemukakan saksi penting.
(e)

Kecacatan prosedur

Certiorari boleh dikeluarkan atas alasan pembuat keputusan tidak

patuh kepada prosedur-prosedur yang ditetapkan oleh statut. Walau
bagaimanapun, Mahkamah Tinggi hanya akan mengeluarkan
certiorari jika prosedur mandatori tidak dipatuhi tetapi tidak akan
mengeluarkan certiorari jika prosedur direktori sahaja yang tidak
dipatuhi. Prosedur mandatori adalah prosedur yang perlu diikuti
oleh pembuat keputusan tetapi prosedur direktori hanyalah sebagai
panduan kepada pembuat keputusan dalam membuat sesuatu
keputusan dan ia boleh untuk dipatuhi ataupun tidak dipatuhi.
Dalam kes Peter Chong Ngen Onn & Ors. lwn Col. Adam bin Abu
Bakar & Ors. (1977) 2 MLJ 142, Mahkamah memutuskan untuk tidak
mengeluarkan prohibition kepada Mahkamah Tentera untuk tidak
mendengar perbicaran kes seorang pegawai askar walaupun
Mahkamah Tentera tidak mengikut prosedur yang ditetapkan. Ini
adalah kerana prosedur tersebut adalah direktori.

151

(f)

Alasan-alasan lain

Mahkamah juga akan mengambilkira faktor-faktor lain dalam

mengeluarkan certiorari atau prohibition. Antara faktor-gaktor
tersebut ialah seperti apabila sesuatu keputusan dibuat tidak
berdasarkan merit sesuatu kes (R lwn Sec. Of State for Education and
Science (1984) 83 LGR 79) atau kelewatan yang tak menasabah dalam
memohon perintah-perintah tersebut (R lwn Dairy Produce Quota
Tribunal for England & Wales (1990) 2 WLR 1320). Mahkamah juga
akan mempertimbangkan kesan mengeluarkan perintah-perintah
tersebut. Jika mahkamah rasakan tidak perlu ataupun ada alternatif
lain yang boleh diambil, mahkamah tidak akan mengeluarkan
perintah-perintah tersebut (R lwn Brent Health Authority (1985) QB
869).
9.3

MANDAMUS

Mandamus adalah satu perintah yang dikeluarkan oleh Mahkamah

Tinggi mengarahkan pihak berkuasa melaksanakan tugas-tugas
awam yang dikenakan ke atasnya oleh undang-undang. Mandamus
dikelurkan bila pihak berkuasa ada tugas disisi undang-undang tetapi
gagal melaksanakan tugas tersebut dan pemohon ada hak disisi
undang-undang untuk memaksa perlaksanaan tugas awam tersebut.
Ia adalah kuasa budibicara mahkamah untuk mengeluarkan atau
tidak mandamus. Biasanya, mandamus tidak akan dikeluarkan jika
ada remedi lain boleh dipohon kecuali jika remedi lain itu kurang
berkesan. Certiorari biasanya dipohon dengan mandamus untuk
membatalkan keputusan yang telah dibuat oleh pihak berkuasa dan
mengkehendaki keputusan itu disemak semula.
Seksyen 44(1) Akta Relief Spesifik 1950 memperuntukkan bahawa
mandamus boleh dikeluarkan untuk mengarahkan atau menghalang
seseorang pegawai dari melakukan sesuatu perkara. Seseorang disini
bermaksud seseorang yang sedang memegang jawatan awam sama
ada tetap atau sementara, ataupun sesebuah perbadanan.
Terdapat lima syarat yang perlu dipatuhi di bawah Seksyen 44
untuk memohon mandamus, iaitu
(i)

Permohonan hanya boleh dibuat oleh seseorang yang

harta atau hak kewarganegaraan atau hak persendirian
152

(ii)
(iii)
(iv)
(v)

atau maruahnya terjejas sekiranya sesuatu perkara

dilakukan atau tidak dilakukan oleh pihak berkuasa.
Pihak berkuasa yang melakukan atau tidak
melakukan tindakan itu mestilah mempunyai tugas
diisi undang-undang.
Tindakan melakukan atau tidak melakukan itu
hendaklah sejajar dengan prinsip keadilan mengikut
pendapat hakim.
Mandamus hanya akan dikeluarkan bila remedi lain
tidak mencukupi atau tidak berkesan.
Mandamus ini adalah lengkap dan boleh dilaksanakan.

Walau bagaimanapun, seksyen 44(2), tidak membenarkan hakim

mengeluarkan perintah mandamus terhadap Yang di-Pertuan
Agong, mana-mana pegawai awam dan atau apabila dikecualikan
oleh undang-undang.
Dalam kes Koon Hoi Chow lwn Pretam Singh (1972) 1 MLJ 180, di
mana seorang kanak-kanak telah cedera akibat kemalangan jalanraya
dan telah dibedah oleh seorang pakar bedah. Plaintif yang telah
melanggar kanak-kanak tadi, melalui peguamnya telah memohon
mendapatkan laporan lengkap berkenaan pembedahan tersebut dari
pihak hospital. Permohonan tersebut telah ditolak oleh pihak
hospital. Plaintif telah memohon mandamus untuk memaksa pakar
bedah memberi keterangan mengenai pembedahan tersebut.
Mahkamah memutuskan untuk tidak mengeluarkan mandamus
kerana pakar plaintif gagal menunjukkan bahaw dia mempunyai hak
disisi undang-undang untuk memaksa pakar bedah memberikan
keterangan berkenaan pembedahan tersebut.
SOALAN DALAM TEKS 9.1
1. Bezakan antara perintah certiorari dan
prohibition.
2. Nyatakan lima syarat untuk memohon
mandamus.
Semak jawapan anda di akhir bab ini.

153

9.4

INJUNKSI (TEGAHAN)

Injunksi adalah satu perintah dari Mahkamah Tinggi mengarahkan

seseorang melakukan sesuatu tindakan atau berhenti dari melakukan
sesuatu tindakan. Kebiasaannya injunksi digunakan untuk
menghalang seseorang dari melakukan tindakan yang salah.
Ia juga biasanya digunakan terhadap pihak pentadbiran bagi
menghentikan tindakan ultra-vires atau tindakan yang salah di sisi
undang-undang. Injunksi hanya boleh dipohon oleh orang yang
mempunyai locus standi. Ia adalah kuasa budibicara Mahkamah
Tinggi untuk memberi injunksi sementara atau injunksi kekal.
Seksyen 50 hingga 55 Akta Relif Spesifik 1950 memperuntukkan
berkenaan dengan pengeluaran injunksi.
9.4.1 Injunksi Sementara
Seksyen 51(1) Akta Relief Spesifik memperuntukkan berkaitan
injunksi sementara. Ia juga dikenali sebagai interlocutory injunction
atau interim injunction. Ia dikeluarkan untuk satu jangkamasa yang
singkat yang ditetapkan atau sehingga Mahkamah Tinggi
mengeluarkan perintah lain. Ia juga boleh diberikan pada bila-bila
masa dalam sesuatu prosiding. Tujuannya adalah untuk
mengekalkan status quo sementara menunggu perbicaraan atas merit.
Ia juga boleh dipohon secara ex-parte, iaitu satu pihak saja yang
membuat permohonan injunksi dan keputusan diberikan
berdasarkan keterangan oleh satu pihak itu sahaja.
Mahkamah Tinggi biasanya tidak akan mengeluarkan injunksi
sementara jika didapati pampasan adalah memadai. Ini adalah kerana
jika injunksi sementara diberikan, pihak plaintif akan terpaksa
membayar semula kepada defenden bagi apa-apa kerugian yang
ditanggungnya akibat dari injunksi sementara itu sekiranya di akhir
perbicaraan didapati tiada kes untuk mengeluarkan injunksi.
Dalam kes American Cynamid Co. lwn Ethicon Ltd. (1975) AC 396,
Hakim Diplock menyatakan injunksi sementara hanya akan
dikeluarkan bila mahkamah berpuashati bahawa:
(i)

Tuntutan adalah serius dan ada kes serius untuk

dibicarakan.

154

(ii)

Kes menunjukkan plaintif mempunyai prospek untuk

berjaya dalam tuntutan injunksi kekal di akhir
perbicaraan.

9.4.2 Injunksi Kekal

Seksyen 51(2) Akta Relief Spesifik memperuntukkan berkaitan
injunksi kekal. Injunksi kekal dikeluarkan untuk satu jangkamasa
yang panjang dan diberikan di akhir perbicaraan untuk menghalang
seseorang dari melakukan atau meneruskan tindakan yang
bertentangan dengan hak plaintif. Biasanya injunksi ini dipohon
untuk bagi menegah pihak berkuasa dari bertindak
menyalahgunakan kuasa.
Seksyen 54 Akta Relief Spesifik memperuntukkan bahawa injunksi
tidak boleh dikeluarkan dalam beberapa keadaan, iaitu
(i)

Jika ia mengganggu tugas awam mana-mana jabatan

dalam kerajaan malaysia.
(ii) Untuk menangguhkan perbicaraan bagi kes-kes jenayah.
(iii) Jika remedi lain boleh diperolehi melalui prosiding biasa.
(iv) Bila tingkahlaku pemohon tidak membolehkan ia
mendapat bantuan mahkamah.

9.4.3 Injunksi Terhadap Kerajaan

Prinsip dalam kes Factortame lwn Secrectary of Transport Ltd. (1990)
AC 85 menyatakan bahawa perintah injuksi sama ada sementara atau
kekal tidak boleh dipohon terhadap kerajaan.
Di Malaysia, seksyen 29(1)(a) Akta Prosiding Kerajaan 1956
memperuntukkan:
Dalam mana-mana prosiding terhadap kerajaan
dimana apa-apa relief yang dipohon dalam prosiding
di antara pihak-pihak boleh diberikan dengan cara
injunksi atau perlaksanaan tertentu, mahkamah tidak
akan memberikan injunksi atau perlaksanaan tertentu
tetapi boleh sebagai ganti baginya membuat satu
perintah yang mengisytiharkan hak pihak-pihak.

155

Seksyen 29(2) turut memperuntukkan mahkamah tidak boleh

memberi apa-apa injunksi atau perintah dalam prosiding sivil
terhadap seorang pegawai kerajaan jika kesan dari pemberian
injunksi atau pengeluaran perintah itu akan membenarkan apa-apa
relief terhadap kerajaan di mana ia tidak dapat diperolehi dalam
prosiding terhadap kerajaan.
Dalam kes Tan Suan Choo lwn Majlis Perbandaran Pulau Pinang
(1983) 1 MLJ 323, Mahkamah menyatakan pihak berkuasa tempatan
adalah bebas dari kawalan kerajaan dan tidak menjalankan fungsi
kerajaan, oleh itu injunksi boleh dikeluarkan terhadap pihak
berkuasa tempatan.
Injunksi sementara tidak boleh dikeluarkan terhadap Superintendant
Penjara Pudu untuk menghalang dari melaksanakan waran
penghakiman yang diarahkan kepadanya (Law Liat Long lwn
Pardons Board, Johore (1968) 2 MLJ 249.
Dalam kes Tengku Hj. Jaafar lwn Government of Malaysia (1978) 1
MLJ 105, yang mana plaintif telah menuntut tanah yang diambil
oleh kerajaan sebagai tanah kepunyaannya yang diberikan oleh
Sultan Pahang kepadanya, mahkamah memutuskan seksyen 29910
Ordinan Prosiding Kerajaan 1956 membenarkan injunksi sementara
dikeluarkan terhadap kerajaan tetapi injunksi kekal tidak
dibenarkan.
Walau bagaimanapun, dalam kes Government of Malaysia lwn Lim
Kit Siang (1988) 2 MLJ 12, Mahkamah memutuskan tiada sebarang
injunksi boleh dikeluarkan terhadap kerajaan atau pegawainya secara
langsung atau tidak langsung.
SOALAN DALAM TEKS 9.2
1. Nyatakan keadaan di mana injunksi kekal tidak
boleh dikeluarkan.
2. Berikan peruntukan undang-undang berkaitan
perintah injunksi terhadap kerajaan.
Semak jawapan anda di akhir bab ini.

156

9.5

HABEAS CORPUS

Habeas corpus adalah satu perintah yang dikeluarkan oleh

mahkamah Tinggi untuk membebaskan sesiapa yang ditahan secara
salah di sisi undang-undang atau tanpa justifikasi undang-undang. Ia
adalah satu remedi bagi orang-orang yang dilucutkan kebebasannya.
Habeas corpus adalah writ prerogative yang bermaksud orang yang
ditahan secara salah hendaklah dibebaskan serta-merta sebaik sahaja
mahkamah mengeluarkan perintah tersebut. Ia ditujukan kepada
orang yang menahan seseorang untuk dibawa ke pengadilan beserta
dengan sebab-sebab tahanannya. Perintah ini melindungi seseorang
dari tindakan berleluasa pihak pentadbiran dengan cara:
(i)
(ii)

Membebaskan orang yang disalah tahan dengan segera

jika tiada alasan penahanan yang cukup; atau
Jika alasan penahanan adalah cukup, maka perbicaraan
hendaklah dilakukan dengan segera.

Berbeza dengan remedi-remedi lain, habeas corpus boleh dipohon

oleh tahanan sendiri atau oleh orang lain bagi pihaknya. Habeas
corpus adalah hak seseorang dan ini disokong oleh beberapa akta di
Malaysia. Perkara 5(2) Perlembagaan Malaysia memperuntukkan
Jika pengaduan dibuat ke Mahkamah Tinggi atau
mana-mana Hakim bahawa seseorang telah ditahan
secara menyalahi undang-undang, maka mahkamah
tersebut mestilah menyiasat aduan itu dan melainkan
jika berpuashati bahawa tahanan itu sah di sisi
undang-undang, maka hendaklah memerintahkan
orang itu dibawa ke mahkamah dan melepaskannya.
Seksyen 365 Kanun Prosedur Jenayah memperuntukkan Mahkamah
Tinggi boleh mengarahkan supaya orang yang disalah tahan atau
ditahan tidak ikut peraturan, sama ada tahanan awam atau
persendirian dibebaskan.
9.5.1 Keadaan-Keadaan yang Membolehkan Habeas Corpus
Dipohon
(a)

Salah tahan

Salah tahan atau penahanan tidak mengikut undang-undang adalah

satu keadaan yang membolehkan habeas corpus dikeluarkan. Dalam
157

kes Ooi Ah Phua lwn Officer in Charge of Criminal Investigation,

Kedah (1975) 2 MLJ 198, yang mana tertuduh ditahan kerana disyaki
terlibat dengan satu rompakan bersenjata. Sewaktu permohonan
habeas corpus dibuat, dia telah ditahan di bawah perintah majistret.
Permohonannya ditolak kerana tahanannya adalah sah di sisi
undang-undang. Peguam tertuduh juga memberi alasan bahawa
tertuduh telah dinafikan hak untuk berjumpa dengan peguamnya
sewaktu ditahan sebagaimana yang diperuntukkan oleh perkara 5(3)
Perlembagaan Malaysia. Walaupun mahkamah tidak menolak hak
tertuduh untuk berjumpa peguamnya tetapi habeas corpus bukanlah
remedi untuk orang yang ditahan mengikut undang-undang tetapi
dinafikan hak perlembagaannya dibawah perkara 5(3) Perlembagaan
Malaysia.
Mahkamah juga menyatakan bahawa jika seseorang ditahan di
bawah Restricted Resident Enactment dan hanya dibenarkan berada
di tempat tertentu pada masa yang tertentu dan di bawah
pengawasan polis, maka ia tidak boleh memohon habeas corpus,
tetapi boleh memohon certiorari untuk membatalkan keputusan
yang salah yang telah dibuat (Cheow Siong Chin lwn Menteri Hal
Ehwal Dalam Negeri Malaysia (1985) 2 MLJ 95).
Kesimpulannya, habeas corpus bukanlah remedi untuk
mempersoalkan cara atau syarat tahanan dan tidak juga boleh
digunakan untuk mencabar kesahihan perbicaraan atau penerimaan
sesuatu bukti di mahkamah. Ia hanyalah untuk mempersoalkan
sama ada tahanan seseorang itu sah atau tidak.
(b)

Perbicaraan berulang

Perkara 7(2) Perlembagaan Malaysia memperuntukkan bahawa

seseorang yang telah dibebaskan atau disabitkan kesalahan tidak
boleh dibicarakan semula atas tuduhan yang sama kecuali
pembebasan atau sabit kesalahan itu telah dibatalkan dan perintah
untuk membicarakan semula dikeluarkan oleh mahkamah yang
lebih tinggi kedudukannya dari mahkamah yang membebaskan atau
mensabitkan kesalahan tersebut.

158

Sekiranya seseorang ditahan dan dibebaskan, maka habeas corpus

boleh dipohon bagi menyekat beliau dari ditahan untuk kali yang
keduanya atas tuduhan yang sama.
Dalam kes Abdul Hamid lwn PP (1934)1 MLJ 46, dimana tertuduh
telah ditahn di bawah Extradition Enactment dan dibebaskan oleh
Mahkamah Agong kerana didapati tiada bukti yang cukup untuk
mensabitkan kesalahan ke atasnya. Walau bagaimanapun, tertuduh
telah ditahan semula atas tuduhan yang sama. Mahkamah
memutuskan untuk mengeluarkan habeas corpus kerana adalah salah
untuk menahan seseorang di bawah tuduhan yang sama apabila
beliau telahpun dibebaskan dari tuduhan tersebut kerana ia
melanggar kebebasan asasi yang diberikan oleh Perlembagaan
Malaysia.
(c)

Tahanan keselamatan

Tahanan keselamatan adalah penahanan seseorang tanpa sebarang

sabitan atau perbicaraan dari mahkamah bagi apa-apa kesalahan.
Biasanya untuk tahanan keselamatan, seseorang ditahan apabila ia
disyaki melakukan kesalahan atau apabila pihak eksekutif
berpuashati bahawa seseorang itu melakukan kesalahan tertentu.
Penahanan bukan dibuat selepas seseorang itu didapati bersalah oleh
mahkamah. Pihak eksekutif mempunyai kuasa budibicara untuk
mengeluarkan perintah tahanan keselamatan bila berlakunya
keadaan-keadaan tertentu dan untuk tujuan-tujuan yang tertentu.
Habeas corpus adalah satu cara yang berkesan untuk mencabar, sama
ada penahan keselamatan ini adalah sah atau tidak. Walaupun
banyak permohonan habeas corpus dibuat untuk penahanan
keselamatan, tetapi banyak yang tidak berjaya. Ini kerana
mahkamah tidak boleh mempersoalkan kepuasan hati atau syak
wasangka pihak yang menahan. Ianya kerana kepuasan hati dan
syak wasangka adalah sukar untuk diukur atau dinilai oleh pihak
yang menahan. Mahkamah hanya boleh mempersoalkan jika
terdapat kecacatan dalam menjalankan kuasa budibicara.
Dalam kes Inspector General of Police lwn Tan Sri Raja Khalid (1988)
1 MLJ 182, di mana tertuduh adalah pengarah urusan sebuah syarikat
perunding, Pengarah Perwira Habib Bank dan juga Ahli
Jawatankuasa Pinjaman Perwira Habib Bank. Tertuduh telah

159

memberikan khidmat rundingan melalui syarikat perundingnya

kepada Perwira Habib Bank yang mengakibatkan pinjaman yang
banyak dibuat oleh Perwira Habib Bank yang akhirnya membawa
kerugian yang teruk. Pihak polis berpuashati bahawa kerugian teruk
pihak bank akibat dari khidmat yang diberikan oleh tertuduh boleh
menyebabkan kemarahan dan ketidakpuasan hati ahli anggota
tentera. Ini kerana semua anggota tentera diwajibkan menyumbang
kepada Tabung Angkatan Tentera dan Lembaga Tabung Angkatan
Tentera mempunyai saham yang banyak dalam Perwira Habib
Bank.
Mahkamah telah mengeluarkan habeas corpus dan menyatakan
bahawa tiada bukti yang cukup menunjukkan tertuduh dalam apa
jua keadaan boleh dianggap memudaratkan perkhidmatan negara.
(d)

Juvana yang dikenakan tahanan keselamatan

Menurut Akta Mahkamah Juvana, penahanan seorang juvana iaitu

seorang yang belum mencapai umur dewasa mesti dibezakan dengan
penahanan orang dewasa.
Dalam kes Superintendant of Pulau Jerjak lwn Wong Chong Ho (1980)
1 MLJ 154, dimana tertuduh adalah seorang juvana (remaja/kanakkanak) yang ditahan selama dua tahun atas perintah Menteri Hal
Ehwal Dalam Negeri di bawah Emergency (Public Order and
Prevention of Crime) Ordinance 1969. Mahkamah Tinggi telah
memberikan habeas corpus kepada tertuduh dan memutuskan
bahawa tahanan keatas tertuduh berdasarkan Ordinan di atas adalah
salah kerana tertuduh adalah seorang juvana. Kes ini telah dibuat
rayuan dan Mahkamah Persekutuan memutuskan pembatalan
kepada habeas corpus yang telah diberikan. Ini kerana penahanan
tertuduh adalah sah dan seorang juvana boleh ditahan di bawah
Akta Mahkamah Juvana atau Ordinan Darurat.
(e)

Tahanan yang panjang

Tempoh tahanan yang lama bukanlah sebab untuk mendapatkan

habeas corpus jika tempoh tahanan itu adalah sah dan tidak
dibatalkan.

160

Dalam kes Minister of Home Affairs lwn Chu Choon Yong (1977) 2
MLJ 20, di mana tertuduh telah ditahan lebih dari enam tahun di
bawah Banishment Act 1959. Beliau ditahan bagi menunggu dihantar
keluar dari Malaysia tetapi tidak ada negara yang sanggup
menerimanya. Mahkamah Persekutuan memutuskan bahawa jika
tahanan diperingkat awal adalah sah, maka perintah tahanan itu
adalah sah sehinggalah ianya dibatalkan.
Keadaan yang berbeza berlaku dalam kes Looi Ah Yong lwn
Superintendant of Prisons Penang (1977) 2 MLJ 226. Seksyen 56 (2)
Ordinan Imigresen 1959 memperuntukkan sesiapa yang memasuki
Malaysia secara haram hendaklah dikeluarkan dari Malaysia atas
arahan Controller Immigration.
Seksyen 34(1) pula memperuntukkan bahawa sesiapa yang ditahan
di bawah jagaan Controller Immigration boleh terus ditahan bagi
tempoh masa yang diperlukan untuk tujuan menyelenggarakan
pemindahannya.
Tertuduh yang ditahan diberikan habeas corpus kerana Mahkamah
Tinggi berpendapat walaupun penahanan peringkat awal adalah sah
tetapi ia menjadi tidak sah kemudiannya kerana seksyen 34(1) tidak
bertujuan memberi kuasa kepada mana-mana pihak untuk menahan
seseorang bagi tempoh yang tidak menentu tetapi untuk tujuan
menyelenggara pemindahannya.

SOALAN DALAM TEKS 9.3

1. Berikan keadaan-keadaan yang membolehkan
habeas corpus dipohon.
Semak jawapan anda di akhir bab ini.
9.6

PERISYTIHARAN

Perisytiharan adalah remedi untuk memohon kepada mahkamah

menetapkan sesuatu perkara. Tujuannya adalah supaya mahkamah
161

mengisytiharkan hak-hak pihak yang terlibat disisi undang-undang.

Hanya orang-orang yang mempunyai locus standi sahaja yang boleh
memohon perisytiharan. Pemberian perisytiharan adalah atas kuasa
budibicara mahkamah.
Seksyen 41 Akta Relief Spesifik 1950 memperuntukkan, sesiapa
yang berhak kepada sebarang taraf disisi undang-undang atau
sebarang hak mengenai harta boleh mengemukakan dakwaan
terhadap mana-mana orang yang menafikan atau cuba menafikan
haknya itu.
Dalam kes Dato Syed Kechick lwn Government of Malaysia and Sabah
(1979), yang mana Dato Syed Kechik telah menjadi Setiausaha
Politik Kementerian Penerangan dan Penyiaran Persekutuan dan
Setiausaha Politik kepada Menteri Hal Ehwal Sabah pada tahun
1965. Pada tahun 1973 pula, beliau telah dilantik menjadi Senator
Peguam Negara selama lima tahun. Beliau telah diberi kad
pengenalan Sabah dan memiliki harta dan kepentingan perdagangan
yang banyak di Sabah. Pada tahun 1976, berlaku perubahan pada
kerajaan Sabah. Dato Syed Kechik beranggapan bahawa
kemungkinan besar beliau akan diusir keluar dari Sabah, oleh itu
beliau telah memohon perisytiharan yang menunjukkan beliau
adalah rakyat Sabah.
Mahkamah Tinggi Borneo tidak mengeluarkan perisytiharan kerana
kerajaan baru Sabah masih belum mengambil apa-apa tindakan
terhadap beliau. Rayuan dibuat ke Mahkamah Persekutuan yang
telah mengeluarkan perisytiharan bahawa Dato adalah rakyat Sabah
dan kerajaan negeri Sabah tiada hak untuk mengusir beliau dari
Sabah.
Dalam kes yang lain, Eshah lwn Meriam Saat (1975) 2 MLJ 97, di
mana Pemungut Hasil Tanah telah mengeluarkan perintah supaya
defenden dinamakan sebagai pemilik tanah dalam pembahagian
pesaka. Mahkamah Tinggi memutuskan untuk tidak memberikan
perisytiharan kerana remedi lain seperti rayuan boleh dibuat.
Mahkamah menyatakan permohonan untuk certiorari adalah lebih
sesuai kerana ia boleh membatalkan keputusan yang telah dibuat,
sedangkan perisytiharan hanyalah mengisytiharkan hak tetapi
perintah yang telah dibuat tetap kekal selagi ia belum dibatalkan.

162

9.7

QUO WARRANTO

Quo warranto adalah satu remedi untuk mencabar perlantikan

seseorang yang menjawat jawatan awam jika ia tidak berkelayakan
untuk memegang jawatan tersebut atau jika perlantikannya
mempunyai kecacatan dari segi undang-undang. Tiada sebarang kes
berkaitan quo warranto tetapi Hakim Abdool Kader pernah
merujuk mengenainya dalam kes Lim Choo Hock lwn Government of
the State of Perak (1980) 2 MLJ 148.
9.8

TINDAKAN RELATOR

Dalam kebanyakan permohonan remedi-remedi, perkara penting

yang akan dipersoalkan adalah sama ada pemohon mempunyai locus
standi untuk membuat permohonan. Pemohon mestilah orang yang
haknya terjejas sebelum boleh mengambil apa-apa tindakan.
Di bawah tindakan relator, tindakan boleh dibawa oleh orang ramai
tanpa ada locus standi. Orang ramai boleh membawa tindakan
terhadap pihak pentadbiran jika pihak pentadbiran telah melanggar
undang-undang awam semasa menjalankan tugas.
Hakim Lord Denning dalam kes AG Ex Rel Mc Whiter lwn
Independent Broadcasting Authority (1973) QB 629 menyatakan
parlimen melalui statut telah memberi tugas dan kuasa kepada pihak
berkuasa untuk menentukan kepentingan awam tetapi tiada
peruntukan tentang remedi, jika pihak berkuasa melanggar statut,
maka orang awam boleh memohon kepada mahkamah untuk
perisytiharan atau injunksi.
Seksyen 3 Undang-undang Sivil 1965 memperuntukkan Peguam
Negara berkuasa untuk membawa tindakan relator kerana beliau
adalah pembela hak awam dan mempunyai locus standi.
Dalam kes AG at the relation of Pesuruhjaya Ibu Kota lwn Wan Kam
Fong (1967) 2 MLJ 72, Peguam Negara telah membuat tindakan
terhadap responden untuk mendapat injunksi kekal bagi
menghalang responden dari terus menggunakan kawasan berkenaan
sebagai tempat perniagaan tanpa lesen yang dikeluarkan oleh
Pesuruhjaya. Mahkamah telah membenarkan tindakan yang dibuat
oleh Peguam Negara.

163

SOALAN DALAM TEKS 9.4

1. Apakah yang dimaksudkan dengan perisytiharan?
2. Sekiranya seseorang yang tidak mempunyai locus
standi ingin mengambil tindakan terhadap
pentadbir, apakah bentuk tindakan yang boleh
dilakukannya ?
Semak jawapan anda di akhir bab ini.
9.9

KESIMPULAN

Remedi atau pemulihan adalah satu aspek penting dalam undangundang pentadbiran untuk menolong seseorang yang terjejas haknya
disebabkan tindakan pentadbiran. Ia juga adalah satu cara untuk
Mahkamah Tinggi melaksanakan bidangkuasa kawalannya ke atas
mahkamah bawahan, tribunal atau pihak pentadbiran yang
menjalankan kuasa kehakiman atau separa kehakiman. Antara
remedi yang boleh dipohon ialah certiorari, prohibition (larangan),
injunksi, habeas corpus, perisytiharan, quo warranto, dan tindakan
relator. Setiap remedi mempunyai fungsi dan cara permohonan yang
berlainan. Hanya seseorang yang mempunyai locus standi sahaja
dibenarkan untuk memohon kecuali untuk habeas corpus dan
tindakan relator.
SOALAN PENILAIAN KENDIRI

1.

Pada 11/11/1995, Anas telah ditahan kerana disyaki terlibat

di dalam rompakan bersenjata ke atas Kedai Emas Soon
Heng, Alor Setar. Beliau telah ditahan di bawah perintah
Majistret Alor Setar. Beliau kemudiannya telah memohon
untuk mendapat khidmat peguam tetapi permohonannya
telah ditolak oleh pihak berkuasa. Beliau ingin memohon
habeas corpus sebagai remedi kerana beliau mendakwa
penahanannya adalah tidak sah.

164

Waris, iatu rakan kepada Anas telah ditahan dan dihadapkan

ke mahkamah pada1/12/98 atas tuduhan menyeludup gula
ke Thailand. Dia ditahan selama dua minggu atas arahan
Majistret Jitra. Perintah tahanan itu dibuat dengan sah dan
menurut peruntukan undang-undang. Walau bagaimanapun,
beliau telah dibebaskan oleh mahkamah kerana tidak
terdapat bukti yang cukup. Dua hari selepas dibebaskan,
Waris telah dihadapkan semula ke mahkamah di atas
dakwaan yang sama. Waris tidak berpuashati dengan keadaan
yang menimpa dirinya dan mendakwa majistret telah
menahannya terlalu lama sebelum dibicarakan dan dia
sebenarnya tidak boleh ditahan semula diatas kesalahan yang
sama. Waris ingin memohon habeas corpus.
Nasihatkan Anas dan Waris tentang permasalahan undangundang yang dihadapi mereka.
Semak jawapan anda di akhir modul kursus ini.
JAWAPAN SOALAN DALAM TEKS
SDT 9.1
1.

Perintah certiorari adalah perintah dari Mahkamah Tinggi

untuk membatalkan keputusan kehakiman yang telah dibuat
yang melampaui kuasa, yang menyalahgunakan kuasa, atau
yang bertentangan dengan keadilan asasi. Perintah
prohibition adalah perintah yang dikeluarkan oleh
Mahkamah Tinggi untuk menghalang pihak pentadbir dari
bertindak atau meneruskan tindakan yang melampaui kuasa,
yang menyalahgunakan kuasa atau yang bertentangan
dengan keadilan asasi.
2.

Lima syarat yang perlu semasa memohon mandamus adalah

(i)

Permohonan hanya boleh dibuat oleh orang yang

harta atau haknya terjejas.

165

(ii)

Pihak berkuasa yang melakukan atau tidak

melakukan tindakan itu mestilah mempunyai tugas di
sisi undang-undang.
(iii) Tindakan melakukan atau tidak melakukan itu
hendaklah sejajar dengan prinsip keadilan mengikut
pendapat hakim.
(iv) Mandamus hanya akan dikeluarkan bila remedi lain
tidak mencukupi atau tidak berkesan.
(v) Mandamus lengkap dan boleh dilaksanakan.
SDT 9.2
1.

Berdasarkan seksyen 54 Akta Spesifik Relief, injunksi tidak

boleh dikeluarkan dalam keadaan berikut:
(i)
(ii)
(iii)
(iv)

2.

Jika ia menganggu tugas awam jabatan.

Untuk menangguhkan perbicaraan kes jenayah.
Jika remedi lain boleh diperolehi.
Jika terdapat tingkahlaku pemohon yang tidak
melayakkannya untuk mendapat bantuan.

Seksyen
29(1)
Akta
Prosiding
Kerajaan
1956
memperuntukan bahawa mahkamah tidak akan memberi
injunksi atau perlaksanaan tertentu terhadap kerajaan
sebaliknya akan menggantikannya dengan perintah
perisytiharan kepada pihak-pihak yang memohon.
SDT 9.3

1.

Keadaan-keadaan yang membolehkan habeas corpus dipohon

adalah
(i)
(ii)
(iii)
(iv)
(v)

salah tahan.
perbicaraan berulang.
tahanan keselamatan.
juvana yang dikenakan tahanan keseslamatan.
tahanan yang panjang.

166

SDT 9.4
1.

Perisytiharan adalah satu remedi yang dipohon kepada

Mahkamah supaya mentapkan sesuatu perkara atau hak. Jika
Mahkamah membenarkan permohonan tersebut, maka
Mahkamah akan mengisytiharkan perkara atau hak yang
dipohon itu.

2.

Tindakan relator adalah satu bentuk tindakan yang

dijalankan oleh Peguam Negara bagi pihak orang ramai yang
tidak mempunyai locus standi untuk mengambil tindakan
terhadap pihak pentadbir. Seksyen 3 Undang-undang Sivil
1965 memberi kuasa kepada Peguam Negara untuk berbuat
demikian kerana beliau adalah pembela hak awam dan
mempunyai locus standi.

167