Pojam produktivnosti,ekonominosti i rentabilnosti

Pojam produktivnosti,ekonominosti i rentabilnosti

Pojam produktivnosti,ekonominosti i rentabilnosti

Sadraj
1.Uvod............................................................................................................................................. 3
2.Ekonomski principi poslovanja.................................................................................................
4
2.1.Produktivnost poslovanja princip produktivnosti............................................................... 4
2.1.1.Faktori produktivnosti.....................................................................................................5
2.1.2.Vrijednost izraavanja produktivnosti............................................................................ 6
2.1.3.Sprovoenje principa produktivnosti..............................................................................6
2.2.Ekonominost poslovanja...................................................................................................... 7
2.2.1.Faktori ekonominosti.................................................................................................... 7
2.2.2.Vrijednost izraavanja ekonominosti............................................................................ 8
2.2.3.Sprovoenje principa ekonominosti..............................................................................9
2.3.Rentabilnost poslovanja.......................................................................................................10
2.3.1.Faktori rentabilnosti......................................................................................................10
2.3.2.Vrijednost izraavanja rentabilnosti............................................................................. 11
2.3.3.Sprovoenje principa rentabilnosti............................................................................... 11
3.Zakljuak...................................................................................................................................
Literatura......................................................................................................................................

12
13

Pojam produktivnosti,ekonominosti i rentabilnosti

1.Uvod

Proizvod, ukupan prihod i dobit su izrazi rezultata reprodukcije. Za ostvarivanje rezultata,

neophodna su ulaganja sredstava i radne snage. Odnos rezultata i ulaganja je promjenljiv, jer na njega
djeluje vie faktora koji su promjenljivi. Poveanjem odnosa izmeu rezultata i ulaganja, poveava se i
kvalitet ekonomije. Poveanjem kvaliteta ekonomije, potrebe se mogu potpunije podmirivati, jer se
rezultati poveavaju po jedinici. Kvalitet ekonomije se formira pod uticajem velikog broja faktora, koji
djeluju u fazi proizvodnje i fazi razmjene. Mjerenje kvaliteta ekonomije se izraava parcijalno, preko
tri izraza: produktivnosti, ekonominosti i rentabilnosti. Produktivnost je princip ekonomije koji
zahtijeva ostvarivanje to veeg obima proizvodnje, a sa to manje utroenog ivog i ljudskog rada.
Rentabilnost je odluujue mjerilo efikasnosti korienja sredstava, mjerilo uspjeha privreivake
aktivnosti i poslovanja predzea. Ekonominost u optem smislu oznaava tedljivost, odnosno
briljivost u troenju sredstava. Pokazatelji produktivnosti, ekonominosti i rentabilnosti mogu se
iskazati u fizikim ili naturalnim jedinicama, te u finansijskim ili novanim jedinicama. U trinim i
novanim ekonomijama, od presudne su vanosti finansijski pokazatelji,upravo zbog toga emo u radu
opirnije objasniti pojmove ekonomskih principa poslovanja-produktivnosti, ekonominosti i
rentabilnosti.

Pojam produktivnosti,ekonominosti i rentabilnosti

2.Ekonomski principi poslovanja

Ekonomski principi poslovanja su odreene norme ili pravila koja se primjenjuju u poslovanju
i radu preduzea i drugih ekonomskih subjekata, u svrhu racionalnog ostvarivanja njegovih
ekonomskih ciljeva. Ekonomski uspjeno poslovanje se ostvaruje onda kada se tim poslovanjem
ostvaruju unapred postavljeni ekonomski ciljevi preduzea. Stepen uspjenosti ostvarivanja ciljeva
preduzea izraava efikasnost njegovog poslovanja. U osnovi ekonomske efikasnosti preduzea je
njegova tenja da svojom djelatnou ostvari maksimalan rezultat uz minimalna ulaganja potrebnih
faktora materije, energije i vremena. Ekonomski ciljevi i zadaci su dio ukupnih ciljeva i zadataka
preduzea.
Zbog nemogunosti sintetikog, zbirnog izraza efikasnosti poslovanja teorija i praksa
ekonomije preduzea afirmiu odreene ekonomske principe poslovanja preduzea. Najznaajniji
principi su: produktivnost, ekonominost i rentabilnost.
Ova tri principa su parcijalni ekonomski principi poslovanja preduzea koji slue za
izraavanje efikasnosti poslovanja preduzea. U osnovi ekonomske efikasnosti preduzea je njegova
tenja da svojom djelatnou ostvari maksimalni rezultat uz minimalna ulaganja potrebnih
faktora.Parcijalni ekonomski principi poslovanja su odreene norme ili pravila koja se primjenjuju u
radu i poslovanju, kako preduzea, tako i drugih ekonomskih subjekata, a u cilju racionalnog
ostvarivanja njihovih ekonomskih ciljeva. Ekonomski efikasnim poslovanjem smatra se ono poslovanje
kojim se ostvaruju ranije postavljeni ekonomski ciljevi preduzea. Stepen uspjenosti ostvarivanja
ciljeva preduzea izraava efikasnost njegovog poslovanja.

2.1.Produktivnost poslovanja princip produktivnosti

Produktivnost definiemo kao kvantitativni izraz izmeu obima proizvodnje, usluga ili
prometa i koliine utroene radne snage, to bismo mogli prikazati optom formulom:

Pojam produktivnosti,ekonominosti i rentabilnosti

(P-produktivnost rada; Q-obim proizvodnje; L-broj zaposlenih1; q-ostvarena proizvodnja po jedinici

rada)
Osim toga, produktivnost moemo predstaviti i inverzno, tj. izraunavajui koliko je utroeno
rada za proizvodnju jednog proizvoda:

(t-utroeno vrijeme po jedinici proizvoda)

Ova definicija produktivnosti je izvedena iz osnovnog ekonomskog principa: ostvariti
maksimalni rezultat sa minimalnim ulaganjima,2 koji je mogue postii na dva naina:

poveanjem ukupne mase proizvoda ili

poveanjem radnog uinka.

2.1.1.Faktori produktivnosti

U faktore produktivnosti spadaju sve one injenice koje na bilo koji nain mogu da utiu na
radni uinak, tj. na odnos izmeu ostvarenog rezultata proizvodnje i utroka radne snage u proizvodnji.
Drutveni faktori produktivnosti se mogu samo indirektno mijenjati, a u njih spadaju
kulturni nivo, trite, stepen razvijenosti saobraajne mree, stanovnitvo, i mnogi drugi drutveni
elementi. 3
Faktori produktivnosti su sve one injenice koje utiu na radni uinak i kao takve ih moemo grupisati
u:
objektivne i

subjektivne faktore.

1 L - broj radnika*broj dana u datom periodu*8 sati rada

2 Grupa autora, Ekonomija od A do Z, str. 96
3 www.ekonomist.co.yu
5

Pojam produktivnosti,ekonominosti i rentabilnosti

Objektivni faktori produktivnosti mogu biti tehniki i drutveni.

Tehnike faktore produktivnosti ine sva materijalna i tehnika sredstva koja slue proizvodnji, kao i
nauna i tehnika dostignua koja se ne primjenjuju, ali za to postoji ekonomska mogunost.
Drutveni faktori produktivnosti se mogu samo indirektno mijenjati, a u njih spadaju kulturni nivo,
trite, stepen razvijenosti saobraajne mree, stanovnitvo, i mnogi drugi drutveni elementi. 4
Organizacioni, tj. subjektivni faktori produktivnosti obuhvataju sve elemente vezane uz ovjekovu
linost u proizvodnji i organizaciji proizvodnje.

2.1.2.Vrijednost izraavanja produktivnosti

Postoji niz razliitih metoda kojima se izraava produktivnost. Svaka od tih metoda ima svojih
prednosti i nedostataka. S obzirom na to da produktivnost zavisi, na jednoj strani, od proizvedene
koliine, a na drugoj strani, od utroka radne snage pri toj proizvodnji, razlike u metodama svode se
uglavnom na razlike u nainu izraavanja proizvoda i obrascima produktivnosti. Poto je za utroak
radne snage prihvaeno mjerilo vrijeme trajanja rada, to je slino s brojem radnika koji su radili na
proizvodnji odreenog.
Kao najee metode mjerenja produktivnosti upotrebljavaju se metode u kojima se proizvod izraava:
1.
2.
3.
4.

fizikim jedinicama mjere,

trinom cijenom proizvoda,
cijenom kotanja i
drutveno potrebnim radom.

2.1.3.Sprovoenje principa produktivnosti

4 www.ekonomist.co.yu
6

Pojam produktivnosti,ekonominosti i rentabilnosti

Sprovoenje principa produktivnosti podrazumjeva preduzimanje mjera kojima se stvara

objektivna produktivnost, tj. produktivnost to blia objektivnoj. Najee mjere su usmjerene na
otklanjanje odstupanja od:
1. standardne kvalifikovanosti radnika,
2. standardnog intenziteta rada,
3. standardne organizacije rada.
S obzirom na to to je produktivnost uslovljena dejstvom organizacionih, tehnikih I
drutvenih faktora, mjere koje se preduzimaju u cilju poveanja produktivnosti svode se na :
1. organizacione mjere,
2. mjere tehnikih racionalizacija i rekonstrukcija i
3. mjere drutvenog karaktera.

2.2.Ekonominost poslovanja

Ekonominost predstavlja ekonomski princip poslovanja koji obezbjeuje maksimalan

proizvodni uinak uz minimalno troenje komponenata proizvodnje. Izraava stepen efikasnosti
troenja u preduzeu kroz zahtjev da se sa utroenim sredstvima ostvari to vei proizvodni
uinak. Sutina ekonominosti je u tednji i ekonomisanju elemenata proizvodnje preduzea.
Ekonominost je kompleksniji pokazatelj od produktivnosti rada, jer obuhvata racionalnije
korienje ne samo ivog rada ve i sredstava za rad i predmeta rada. Princip ekonominosti je
parcijalni ekonomski princip, jer po svom ekonomskom znaenju doprinosi ostvarenju osnovnog
ekonomskog principa ostvarenje maksimalnih rezultata reprodukcije u minimalnim ulaganjima.

2.2.1.Faktori ekonominosti

Na sve elemente ekonominosti djeluju brojni faktori, ponekad sa razliitim i suprotnim

dejstvom. To su faktori koji djeluju na rezultat (proizvodnju), sredstva za rad, predmete rada i radnu
snagu. Faktori koji djeluju na produktivnost su istovremeno i faktori ekonominosti. Oni su i brojniji,
7

Pojam produktivnosti,ekonominosti i rentabilnosti

jer je ekonominost iri princip od produktivnosti. Sa stanovita uslovljenosti i dinamike
ekonominosti, osnovni uticajni faktori su:

Prirodni (u mnogim preduzeima prirodni uslovi djeluju na veliinu utroka i trokova);

Drutveni (ovi faktori dejstvuju prema mjeri ekonomske politike, politike cijena, carina i
slino);

Tehniko-tehnoloki (oni se nalaze u samom preduzeu, predstavljaju uslove proizvodnje i

djeluju u procesima proizvodnje);
Organizacioni (cjelokupna organizacija preduzea u datom vremenu i uslovima
uslovljava funkcionisanje preduzea i djeluje na ekonominost preko svih faktora
preduzea: materijala, sredstava za rad i radne snage).

2.2.2.Vrijednost izraavanja ekonominosti

Vrijednosno iskazivanje ekonominosti svodi se na odnos vrijednosti ostvarene proizvodnje i

trokova elemenata proizvodnje. Vrijednosni izraz proizvodnje i utroka omoguuju kvantitativno
izraavanje ekonominosti kako globalno, tako i u parcijalnim veliinama.
Kod vrijednosnog utvrivanja ekonominosti bitno je odabrati realan izraz
vrijednosti proizvodnje, odnosno takav kvantitativni ekonomski izraz koji e obuhvatiti ukupnu
ostvarenu vrijednost i ukupna troenja uinjena za tu vrijednost.5
U iskazivanju vrijednosti proizvodnje kod mjerenja ekonominosti koriste se: trina cijena,
prosjena trina cijena, standardna cijena, ukupan prihod i dr.

Ctr
T

(Ctr trina cijena (suma),T masa ukupnih trokova)

ivkovi M. ,Ekonomika poslovanja, Beograd 2006,str 242

8

Pojam produktivnosti,ekonominosti i rentabilnosti

Poto trine cijene za istu proizvodnju bivaju vie ili nie, odnosno predstavljaju razliite veliine to
deformie realnu sliku ekonominosti. Stoga se koriste prosjene trine cijene za odreeni vremenski
period (planski period):

C pr
T

(Cpr projsena cijena (suma), T masa ukupnih trokova)

U praksi najee korienje izraza vrednosti su standardne cijene:

Cst
T

(Cst standardna cijena (suma), T masa ukupnih trokova)

Suma vrijednosti u modelu ekonominosti se moe iskazati i preko ukupnog prihoda iz poslovanja
preduzea. Na taj nain prikazana ekonominost je:

Up
T

(Up ukupan prihod preduzea, T masa ukupnih trokova)

Iznos ukupnog prihoda ovde sainjava zbir prihoda preduzea od prodatih proizvoda (umnoak,
koliina i cijena), prihoda od finansiranja i vrijednosnih prihoda preduzea.

2.2.3.Sprovoenje principa ekonominosti

Sprovoenje principa ekonominosti podrazumijeva preduzimanje mjera u vezi sa utrocima

elemenata proizvodnje, da bi se odstupanja izmeu realnih i potrebnih utroaka svela na minimum ili
eliminisala. U zavisnosti od toga na koji se element proizvodnje odnose ,i mjere za sprovoenje
9

Pojam produktivnosti,ekonominosti i rentabilnosti

principa ekonominosti su razliite, pa se tako razlikuju, mjere koje se preduzimaju u oblasti troenja
materijala, zatim u oblasti koritenja sredstava za rad i mjere u oblasti radne snage. Na bazi sistema
informacija i evidencija u cilju sprovoenja sistema ekonominosti elemenata reprodukcije, neophodno
je utvrditi, po organizacionim jedinicama, planirane I stvarne utroke, raznim mjerama uticati na nivo
cijena I zarada, voditi adekvatnu politiku amortizovanja sredstava za rad I koritenja njihovog
kapaciteta, da postoji optimalni asotiman proizvoda te razne mjere poslovne politike I mjere
organizacione prirode.

2.3.Rentabilnost poslovanja

Rentabilnost predstavlja jedan od najznaajnijih izraza kvaliteta ekonomije

poslovanja preduzea. Rentabilnost oznaava ekonomski princip poslovanja preduzea ijom se
primjenom-sa manjom masom angaovanja sredstava postie vea dobit. Rentabilnost iskazuje
efikasnost angaovanih sredstava, kao I isplativost poslovanja preduzea, tj. odredjenog posla.
Dobit je motiv onog, koji raspolae slobodnim sredstvima-kapitalom, da svoja sredstva I
energiju, pamet I radnu snagu uloi u privrednu aktivnost I da na osnovu uloene energije, uz pomo
sredstava ostvari dobitak, koji e mu obezbjediti eljeni nivo ivota, a preduzeu opstanak I kontinuitet
poslovanja , ali I razvoj, kroz podizanje kvaliteta ekonomije i nivoa poslovanja na jedan vii nivo.
Rentabilnost predstavlja globalni pokazatelj poslovnog uspjeha preduzea i u sebi
implementira rezultate i produktivnosti i ekonominosti .On je konaan izraz finansijskog rezultata koji
oslikava ukupan uspjeh preduzea i njegovog poslovanja.

2.3.1.Faktori rentabilnosti

Svi faktori koji djeluju na produktivnost i ekonominost su i faktori rentabilnosti. Oni utiu na
vrijednost ostvarene proizvodnje , iji je izraz dobit, kao jedan od mjerila rentabilnosti. Na visinu dobiti
10

Pojam produktivnosti,ekonominosti i rentabilnosti

utiu: ostvareni obim proizvodnje, asortiman proizvoda, cijena i utroci sredstava za proizvodnju i
radne snage, stepen iskoritenosti kapaciteta, kao i niz organizacionih mjera kojima se poveava
kvalitet rada i poslovanja preduzea. Trini faktori djeluju preko prodajnih cijena proizvoda ili usluga,
ali i ulaznih elemenata, odnosno cijena sredstava za rad i predmeta rada. Prodajne cijene utiu na visinu
dobiti, a time i na nivo rentabilnosti poslovanja. Prodajne cijene su rezultat mnogobrojnih eksternih
faktora, na koje preduzee ne moe uticati. Preko proizvoda, njegovog dizajna, svojstva i slino, moe
se indirektno uticati na cijene, iji porast pozitivno utie na dobit i rentabilnost. Obim proizvodnje
takodje djeluje direktno na rentabilnost, vei obim proizvodnje, pri ostalim nepromjenjenim uslovima
poveava rentabilnost i obrnuto. Visina trokova sredstava, materijala i radne snage utie na
rentabilnost preko angaovanih sredstava. Za rentabilnost je vaan i koeficijent obrta, kao broj koji
pokazuje koliko se puta sredstva obrnu u ciklusu reprodukcije. Ako je ovaj koeficijent vei, onda je
potrebna manja suma angaovanih sredstava za ciklus rada u preduzeu i obrnuto.

2.3.2.Vrijednost izraavanja rentabilnosti

Posmatrano sa stanovita preduzetnika, vlasnka kapitala koji je angaovan u ciklusu

reprodukcije datog preduzea, rentabilnost se izraava profitnom stopom.

pf
s

( pf iznos profita)
Profit je izvedeni oblik rezultata reprodukcije u okviru dohotka:

pf D Dl
( D - dohodak , kao isti rezultat proizvodnje, Dl - dohodak radne snage)
Vlasnik kapitala, koji moe biti akcionar ili inokosni preduzetnik, odnosno suvlasnik datog preduzea,
zainterisovan je iskljuivo za to vei profit po jedinici uloenog kapitala. Otuda je profitna stopa za
njega pravi pokazatelj rentabilnosti.

11

Pojam produktivnosti,ekonominosti i rentabilnosti

2.3.3.Sprovoenje principa rentabilnosti

Sprovoenje principa rentabilnosti u konkretnoj ekonomiji podrazumijeva preduzimanje mjera

koje utiu na visinu dohodka, odnosno profita i angaovanih sredstava, kako bi se eliminisalo
odstupanje stvarnih od potrebnih angaovanih sredstava. S tim u vezi, potrebno je diferencirati te mjere
na one koje se preduzimaju u tekuem periodu I na one u dinamici reprodukcije.
Ve smo naveli koji su to faktori koji utiu na visinu dohotka i profita. Svakako, meu
navedenim visina cijene proizvoda je vrlo bitna za visinu dohotka i profita. Poznato je da se prodajna
cijena proizvoda formirana na tritu na osnovu djelovanja ekonomskih zakona, prije svega, odnosa
ponude i tranje proizvoda. Isto tako, visina trokova sredstava za proizvodnju i radne snage utie na
visinu dohotka i profita, a time i na rentabilnost. Ovdje je vano pratiti visinu utroaka I eventualna
odstupanja ostvarenih utroaka od prosjenih, pronai uzrok poveanja, te preduzimati odgovarajue
mjere za njihovo svoenje na prosjean nivo.
to se tie angaovanih sredstava i njihove visine zna se da ne zavise od duine vremena angaovanja i
sume angaovanih vrijednosti po pojedinim fazama ciklusa reprodukcije. Svakako,
ukoliko je vrijeme angaovanja sredstava krae utoliko je visina angaovanih sredstava manja. U
skladu s tim ovde je bitan i koeficijent obrta kao broj koji pokazuje koliko se puta sredstva obrnu u
ciklusu reprodukcije. Ako je ovaj koeficijent vei, onda je potrebna manja suma angaovanih sredstava
i obrnuto. Pored toga, van aje duina vremena angaovanja sredstava i to je esto podruje gdje
se preduzimaju razne organizacione mjere u cilju skraenja vremena angaovanja sredstava.
.

3.Zakljuak

Pokazatelji produktivnosti, ekonominosti i rentabilnosti poslovanja od kljune su vanosti za

ocjenu uspjenosti poslovanja poduzetnika. Produktivnost i ekonominost mogu se mjeriti i koliinski,
odnosno fiziki, a rentabilnost samo finansijski, odnosno vrijednosno. Iako i koliinsko, odnosno
fiziko mjerenje uspjenosti poslovanja upuuje na odreene zakljuke o uzrocima ne/uspjenosti
poslovanja, objektivna ocjena mogua je samo finansijskim, odnosno vrijednosnim mjerenjem. Naime,
12

Pojam produktivnosti,ekonominosti i rentabilnosti

jedino na takav nain moe se utvrditi u kojoj je mjeri preduzee ne samo finansijski, nego i trino
priznato, konkurentno i aktuelno. Meutim, za objektivnu ocjenu uspjenosti poslovanja preduzea
potrebno je finansijski, odnosno vrijednosno iskazane pokazatelje produktivnosti, ekonominosti i
rentabilnosti poslovanja uporeivati u vremenskim serijama, sa slinim preduzeima na drugim
prostorima, zemljama i sl. i konano s planskim veliinama ili standardima koji vrijede za djelatnosti u
kojima preduzee posluje. Ako su pokazatelji loi,to znai da je preduzee "bolesno" a katkad I
"kliniki" mrtvo. Isto tako ,ti pokazatelji katkad mogu biti i vrlo dobri, moda i ne zbog uspjenog
trinog poslovanja ili dobrog upravljanja, nego sticajem povoljnih spoljanjih okolnosti, najee
makroekonomskih ili politikih, na koje unutranji faktori ne mogu uticati, to opet ne znai da takvo
preduzee nije zapravo "bolesno".
No neosporan je veliki znaaj ovih principa za sve segmente privreivanja i moemo rei da
produktivnost,ekonominost i rentabilnost ine neizostavni dio ekonomije poslovanja.

Literatura

1. Berberovi, ., Stavri, B., Baro, .: Mikroekonomija, Panevropski Univerzitet Apeiron,

Luka 2006.
2. Grupa autora, Ekonomija od A do Z, BO i Dosije, Beograd 2002.
3. ivkovi, M., Ekonomika poslovanja, Megatrend, Beograd 2006.
4. www.bs.wikipedia.org
5. www.ekonomist.co.yu

13

Banja