[LÍ THUYẾT HÓA HỌC ĐẠI CƯƠNG] 2010

CHÖÔNG I:
NGUYEÂN TÖÛ
1. THAØNH PHAÀN NGUYEÂN TÖÛ.
Thaønh phaàn caáu taïo nguyeân töû goàm: (tröø 11 H : chæ coù 1proton, khoâng coù notron).
- Haït nhaân naèm ôû taâm cuûa nguyeân töû goàm caùc haït proton vaø notron.
- Voû nguyeân töû goàm caùc electron chuyeån ñoäng xung quanh haït nhaân.(tröø 11 H : chæ coù 1proton, 1
electron).
1.1 Electron.
Do Toâm-xôn (Anh) phaùt hieän khi nghieân cöùu hieän töôïng phoùng ñieän trong chaân khoâng.
Ñieän tích: qe 1,602.10 19 C , qe 1, 602.10 19 C : ñöôïc choïn laø ñieän tích ñôn vò.
Khoái löôïng: me 9,1094.10 31 kg .
1.2 Proton.
Do Rô-dô-pho phaùt hieän khi baén phaù haït nhaân nguyeân töû nitô baèng haït .
Ñieän tích: q p 1, 602.10 19 C , quy öôùc 1+.
Khoái löôïng: m p 1, 6726.10 27
kg 1840.me .
1.3 Notron.
Do Chat-uyùch (coäng taùc vieân cuûa Rô-dô-pho) phaùt hieän khi duøng haït baén phaù haït nhaân
nguyeân töû Beri.
Ñieän tích: qn 0 .
Khoái löôïng: mn 1, 6748.10 27
kg mp me .
2. KÍCH THÖÔÙC VAØ KHOÁI LÖÔÏNG NGUYEÂN TÖÛ.
2.1 Kích thöôùc.
Nguyeân töû coù caáu taïo roãng. Neáu hình dung nguyeân töû nhö moät quaû caàu trong ñoù coù caùc electron
chuyeån ñoäng raát nhanh xung quanh haït nhaân, thì nguyeân töû coù ñöôøng kính khoaûng 10-10m.
Nguyeân töû nhoû nhaát laø nguyeân töû Hidro coù baùn kính khoaûng 0,053nm.
Ñöôøng kính nguyeân töû lôùn hôn ñöôøng kính haït nhaân khoaûng 104 laàn.
Ñöôøng kính cuûa electron vaø cuûa proton coøn nhoû hôn nhieàu (khoaûng 10-8nm).
2.2 Khoái löôïng.
Khoái löôïng nguyeân töû: mKLNT mp mn me .
Ñeå bieåu thò khoái löôïng nguyeân töû, phaân töû vaø caùc haït proton, notron, electron ngöôøi ta duøng ñôn
vò khoái löôïng nguyeân töû, kí hieäu laø u hay ñvC.
Quy öôùc: 1u (hay 1ñvC) = 1/12 khoái löôïng cuûa moät nguyeân töû ñoàng vò cacbon 12.
19,9265.10 27 kg
Theo ñoù: 1u 1,6605.10 27 kg mp mn .
12
3. HAÏT NHAÂN NGUYEÂN TÖÛ - NGUYEÂN TOÁ HOÙA HOÏC.
3.1 Haït nhaân nguyeân töû.
3.1.1 Ñieän tích haït nhaân.
Soá ñôn vò ñieän tích haït nhaân = soá proton = soá electron.
3.1.2 Soá khoái.
Soá khoái haït nhaân A = Z (toång soá proton) + N (toång soá notron).
3.2 Nguyeân toá hoùa hoïc.
3.2.1 Ñònh nghóa nguyeân toá hoùa hoïc.
Nguyeân toá hoùa hoïc laø nhöõng nguyeân töû coù cuøng ñieän tích haït nhaân.
Nhöõng nguyeân töû coù cuøng ñieän tích haït nhaân ñeàu coù tính chaát hoùa hoïc gioáng nhau.

1 Vũ Thế Thuy – THPT Thái Phiên

 [LÍ THUYẾT HÓA HỌC ĐẠI CƯƠNG] 2010

3.2.2 Soá hieäu nguyeân töû.

Soá hieäu nguyeân töû = soá ñôn vò ñieän tích haït nhaân = soá proton = soá electron = A-N.
A
3.2.3 Kí hieäu nguyeân töû: Z X
4. ÑOÀNG VÒ - NGUYEÂN TÖÛ KHOÁI – NGUYEÂN TÖÛ KHOÁI TRUNG BÌNH.
4.1 Ñoàng vò.
Caùc ñoàng vò cuûa cuøng moät nguyeân toá hoùa hoïc laø nhöõng nguyeân töû coù cuøng soá proton nhöng khaùc
nhau soá notron, do ñoù soá khoái A cuûa chuùng khaùc nhau.
Caùc ñoàng vò coù tính chaát hoùa hoïc gioáng nhau (cuøng soá electron), khaùc nhau tính chaát vaät lyù
(khaùc nhau soá notron).
Haàu heát caùc ñoàng vò coù soá hieäu nguyeân töû lôùn hôn 82 laø khoâng beàn, coøn ñöôïc goïi laø caùc ñoàng vò
phoùng xaï.
4.2 Nguyeân töû khoái.
Nguyeân töû khoái cuûa moät nguyeân töû cho bieát khoái löôïng cuûa nguyeân töû ñoù naëng gaáp bao nhieâu
laàn ñôn vò khoái löôïng nguyeân töû.
Theo ñoù: mp mn 1u , me 0, 00055u .
4.3 Nguyeân töû khoái trung bình.
A
X : a%
Nguyeân toá hoùa hoïc X coù hai ñoàng vò Z
B
(a% b% 1)
Z X : b%
Goïi A laø nguyeân töû khoái trung bình cuûa nguyeân toá X. Ta coù:
A A.a% B.b%

Tö lieäu
SÖÏ PHOÙNG XAÏ.
- Tính phoùng xaï: laø tính chaát cuûa moät soá haït nhaân nguyeân töû khoâng beàn coù theå töï bieán
ñoåi vaø phaùt ra caùc böùc xaï haït nhaân (tia phoùng xaï).
- Caùc nguyeân toá chæ goàm caùc ñoàng vò phoùng xaï (khoâng coù ñoàng vò beàn) goïi laø nguyeân
toá phoùng xaï.
- Tia phoùng xaï: tia coù tính chaát haït , , , n, p , tia coù baûn chaát gioáng nhö aùnh
saùng nhöng naêng löôïng lôùn hôn nhieàu.
- Töï phaân haïch: laø quaù trình haït nhaân nguyeân töû töï vôõ ra thaønh caùc maûnh haït nhaân
keøm theo söï thoaùt ra notron vaø moät soá haït cô baûn.
- Trong töï phaân haïch vaø phaân raõ haït nhaân ñeàu coù söï huït khoái löôïng ( ms md ).
Khoái löôïng hao huït naøy chuyeån hoùa thaønh moät naêng löôïng khoång loà ñöôïc tính theo
phöông trình noåi tieáng cuûa Anh-xtanh E m.c2 .
ÖÙNG DUÏNG CUÛA ÑOÀNG VÒ PHOÙNG XAÏ.
- Trong nghieân cöùu sinh hoïc vaø noâng nghieäp: nguyeân töû ñaùnh daáu, gaây ñoät bieán
(nguyeân lieäu sô caáp cho choïn gioáng), tieät truøng, choáng naám moác trong baûo quaûn löông
thöïc, thöïc phaåm.
- Trong y hoïc: giaûi phaãu (dao gamma).
- Trong coâng nghieäp vaø nghieân cöùu khoa hoïc: kieåm tra khuyeát taät saûn phaåm, hoùa phaân
tích, phaân tích tuoåi hoùa thaïch…
5. SÖÏ CHUYEÅN ÑOÄNG CUÛA ELECTRON TRONG NGUYEÂN TÖÛ. OBITAN NGUYEÂN TÖÛ.

2 Vũ Thế Thuy – THPT Thái Phiên

 [LÍ THUYẾT HÓA HỌC ĐẠI CƯƠNG] 2010

5.1 Söï chuyeån ñoäng cuûa electron trong nguyeân töû.

5.1.1 Moâ hình haønh tinh nguyeân töû.
Theo Rô-dô-pho, Borh, Sommerfeld electron chuyeån ñoäng xung quanh haït nhaân nguyeân töû theo
nhöõng quyõ ñaïo hình troøn hay baàu duïc xaùc ñònh, nhö caùc haønh tinh quay quanh maët trôøi.
5.1.2 Moâ hình hieän ñaïi veà söï chuyeån ñoäng cuûa electron trong nguyeân töû.
Trong nguyeân töû caùc electron chuyeån ñoäng raát nhanh xung quanh haït nhaân khoâng theo moät quyõ
ñaïo xaùc ñònh naøo.
5.2 Obitan nguyeân töû.
5.2.1 Ñònh nghóa obitan nguyeân töû.
Obitan nguyeân töû laø khu vöïc khoâng gian xung quanh haït nhaân maø taïi ñoù xaùc suaát coù maët (xaùc
suaát tìm thaáy) electron khoaûng 90%, kí hieäu laø AO (Atomic Orbitan).
5.2 Hình daïng obitan nguyeân töû.
Obitan s coù daïng hình caàu, taâm laø haït nhaân nguyeân töû.
Obitan p goàm 3 obitan px, py, pz coù daïng hình soá taùm noåi, coù söï ñònh höôùng khaùc nhau trong
khoâng gian.
Obitan d , f coù hình daïng phöùc taïp.
6. LÔÙP VAØ PHAÂN LÔÙP ELECTRON.
6.1 Lôùp electron.
Caùc electron trong cuøng moät lôùp coù möùc naêng löôïng gaàn baèng nhau.
Naêng löôïng cuûa electron ôû lôùp trong thaáp hôn naêng löôïng electron ôû lôùp ngoaøi.
Thöù töï caùc lôùp electron ñöôïc ghi baèng caùc soá nguyeân n = 1, 2, 3, …, 7.
n= 1 2 3 4 5 6 7
Teân lôùp: K L M N O P Q
Theo treân thì lôùp K laø lôùp gaàn haït nhaân nhaát vaø coù möùc naêng löôïng thaáp nhaát.
6.2 Phaân lôùp electron.
Caùc electron trong cuøng moät phaân lôùp coù naêng löôïng baèng nhau.
Caùc phaân lôùp ñöôïc kí hieäu baèng caùc chöõ caùi vieát thöôøng: s, p, d, f…
Lôùp thöù n thì coù n phaân lôùp.
Vd:
Lôùp thöù nhaát (n = 1, lôùp K): coù moät phaân lôùp laø 1s.
Lôùp thöù hai (n = 2, lôùp L): coù hai phaân lôùp laø 2s vaø 2p.
Lôùp thöù ba (n = 3, lôùp M): coù ba phaân lôùp laø 3s, 3p vaø 3d.
Lôùp thöù tö (n = 4, lôùp N): coù boán phaân lôùp laø 4s, 4p, 4d, 4f.
6.3 Soá obitan nguyeân töû trong moät phaân lôùp electron.
Phaân lôùp: s p d f
Soá obitan: 1 3 5 7
6.4 Soá obitan nguyeân töû trong moät lôùp electron.
Lôùp thöù n coù n2 obitan.
7. NAÊNG LÖÔÏNG CUÛA CAÙC ELECTRON TRONG NGUYEÂN TÖÛ - CAÁU HÌNH ELECTRON
NGUYEÂN TÖÛ.
7.1 Naêng löôïng cuûa caùc electron trong nguyeân töû.
7.1.1 Möùc naêng löôïng obitan nguyeân töû.
Trong nguyeân töû, caùc electron treân moãi obitan coù moät möùc naêng löôïng xaùc ñònh. Ngöôøi ta goïi
möùc naêng löôïng naøy laø möùc naêng löôïng obitan nguyeân töû.
Caùc obitan khaùc nhau trong cuøng moät phaân lôùp coù naêng löôïng nhö nhau.

3 Vũ Thế Thuy – THPT Thái Phiên

 [LÍ THUYẾT HÓA HỌC ĐẠI CƯƠNG] 2010

Vd: trong phaân lôùp 2p coù 3 obitan: px, py, pz coù ñònh höôùng khaùc nhau trong khoâng gian nhöng
chuùng coù cuøng möùc naêng löôïng AO.
7.1.2 Traät töï caùc möùc naêng löôïng obitan nguyeân töû.
Khi soá hieäu nguyeân töû Z taêng, caùc möùc AO taêng daàn theo trình töï sau:
1s 2s 2p 3s 3p 4s 3d 4p 5s 4d 5p 6s 4f 5d 6p 7s 5f 6d 7p…
7.2 Caùc nguyeân lí vaø quy taéc phaân boá electron trong nguyeân töû.

7.2.1 Nguyeân lí Pauli.

“Treân moät obitan chæ coù theå coù nhieàu nhaát laø hai electron vaø hai electron naøy chuyeån ñoäng töï
quay khaùc chieàu nhau xung quanh truïc rieâng cuûa moãi electron.”
Ngöôøi ta bieåu thò chieàu quay cuûa electron baèng 2 muõi teân: moät muõi coù chieàu quay leân , moät
muõi coù chieàu quay xuoáng .
Trong moät obitan ñaõ ñuû 2 electron thì 2 electron ñoù ñöôïc goïi laø electron gheùp ñoâi.
Trong moät obitan neáu chæ coù 1 electron thì electron ñoù goïi laø electron ñoäc thaân.
Soá electron toái ña trong moät lôùp vaø trong moät phaân lôùp.
- Soá electron toái ña trong moät lôùp: lôùp n coù 2n2 electron.
- Soá electron toái ña trong moät phaân lôùp:
Phaân lôùp: s p d f
Soá electron toái ña: 2 6 10 5
2 6 10
Phaân lôùp baõo hoøa: s p d f14
Phaân lôùp baùn baõo s1 p3 d5 f7
hoøa:
7.2.2 Nguyeân lí vöõng beàn.
“ÔÛ traïng thaùi cô baûn, trong nguyeân töû caùc electron chieám laàn löôït nhöõng obitan coù möùc naêng
löôïng töø thaáp ñeán cao.”
7.2.3 Quy taéc Hun.
“Trong cuøng moät phaân lôùp, caùc electron seõ phaân boá treân caùc obitan sao cho soá electron ñoäc thaân
laø toái ña vaø caùc electron naøy phaûi coù chieàu töï quay gioáng nhau.”
7.3 Caáu hình electron nguyeân töû.
7.3.1 Caáu hình electron nguyeân töû.
Caáu hình electron nguyeân töû bieåu dieãn söï phaân boá electron treân caùc phaân lôùp thuoäc caùc lôùp khaùc
nhau.
7.3.2 Ñaëc ñieåm cuûa lôùp electron ngoaøi cuøng.
Caùc electron ôû lôùp ngoaøi cuøng quyeát ñònh tính chaát hoùa hoïc cuûa moät nguyeân toá.
Ñoái vôùi nguyeân töû cuûa caùc nguyeân toá, soá electron lôùp ngoaøi cuøng toái ña laø 8. Caùc nguyeân töû coù
8e lôùp ngoaøi cuøng ñeàu raát beàn vöõng, chuùng haàu nhö khoâng tham gia vaøo caùc phaûn öùng hoùa hoïc. Ñoù laø
caùc nguyeân töû khí hieám (tröø Heli laø khí hieám nhöng soá electron lôùp ngoaøi cuøng laø 2).
Caùc nguyeân töû coù 1, 2, 3 electron lôùp ngoaøi cuøng laø caùc nguyeân töû kim loaïi (tröø H, He, B).
Caùc nguyeân töû coù 5, 6, 7 electron lôùp ngoaøi cuøng thöôøng laø caùc nguyeân töû phi kim.
Caùc nguyeân töû coù 4 electron lôùp ngoaøi cuøng coù theå laø nguyeân töû kim loaïi hay phi kim.
--------------------------

CHÖÔNG II:

4 Vũ Thế Thuy – THPT Thái Phiên

 [LÍ THUYẾT HÓA HỌC ĐẠI CƯƠNG] 2010

BAÛNG TUAÀN HOAØN CAÙC NGUYEÂN TOÁ HOÙA HOÏC ÑÒNH

LUAÄT TUAÀN HOAØN
1. BAÛNG TUAÀN HOAØN CAÙC NGUYEÂN TOÁ HOÙA HOÏC.
1.1 Nguyeân taéc saép xeáp caùc nguyeân toá trong baûng tuaàn hoaøn.
Caùc nguyeân toá ñöôïc xeáp theo chieàu taêng daàn cuûa ñieän tích haït nhaân nguyeân töû.
Caùc nguyeân toá coù cuøng soá lôùp electron trong nguyeân töû ñöôïc xeáp thaønh moät haøng.
Caùc nguyeân toá coù cuøng soá electron hoùa trò trong nguyeân töû ñöôïc xeáp thaønh moät coät.
(Electron hoùa trò: laø nhöõng electron coù khaû naêng tham gia lieân keát hoùa hoïc. Chuùng thöôøng
naèm ôû lôùp ngoaøi cuøng hoaëc ôû caû phaân lôùp saùt lôùp ngoaøi cuøng neáu phaân lôùp ñoù chöa baõo hoøa.)
1.2 Caáu taïo baûng tuaàn hoaøn.
1.2.1 OÂ nguyeân toá.
Soá thöù töï cuûa oâ = soá ñôn vò ñieän tích haït nhaân (Z) = soá proton = soá electron.
1.2.2 Chu kì.
Chu kì laø daõy caùc nguyeân toá maø nguyeân töû cuûa chuùng coù cuøng soá lôùp electron, ñöôïc xeáp theo
chieàu ñieän tích haït nhaân taêng daàn.
Baûng tuaàn hoaøn goàm 7 chu kì: chu kì nhoû 1,2,3 vaø chu kì lôùn 4,5,6,7.
- Chu kì 1: coù 2 nguyeân toá laø H (Z = 1) vaø He (Z = 2).
- Chu kì 2: coù 8 nguyeân toá baét ñaàu laø Li (Z = 3) keát thuùc laø Ne (Z = 10).
- Chu kì 3: coù 8 nguyeân toá baét ñaàu laø Na (Z = 11) keát thuùc laø Ar (Z = 18).
- Chu kì 4: coù 18 nguyeân toá baét ñaàu laø K (Z = 19) keát thuùc laø Kr (Z = 36).
- Chu kì 5: coù 18 nguyeân toá baét ñaàu laø Rb (Z = 37) keát thuùc laø Xe (Z = 54).
- Chu kì 6: coù 32 nguyeân toá baét ñaàu laø Cs (Z = 55) keát thuùc laø Rn (Z = 86).
- Chu kì 7: laø chu kì coøn dang dôû, baét ñaàu baèng Fr (Z = 87) ñeán nguyeân toá coù STT=110.
1.2.3 Nhoùm nguyeân toá.
Nhoùm nguyeân toá laø taäp hôïp caùc nguyeân toá maø nguyeân töû coù caáu hình electron töông töï nhau, do
ñoù coù tính chaát hoùa hoïc gaàn gioáng nhau vaø ñöôïc xeáp thaønh moät coät.
Nguyeân töû trong cuøng moät nhoùm coù soá electron hoùa trò baèng nhau vaø baèng soá thöù töï cuûa nhoùm
(tröø moät soá ngoaïi leä).
Baûng tuaàn hoaøn coù 18 coät ñöôïc chia thaønh 8 nhoùm A ñaùnh soá töø IA – VIIIA vaø 8 nhoùm B ñaùnh soá
töø IB – VIIIB. Moãi nhoùm laø moät coät rieâng nhoùm VIIIB coù 3 coät.
Nguyeân toá s (hay p, d, f) laø nhöõng nguyeân toá maø nguyeân töû coù electron cuoái cuøng ñöôïc ñieàn vaøo
phaân lôùp s (hay p, d, f).
- Nguyeân toá s goàm caùc nguyeân toá nhoùm IA, IIA tröø He.
- Nguyeân toá p goàm caùc nguyeân toá nhoùm IIIA ñeán VIIIA.
Caùc nhoùm A bao goàm caùc nguyeân toá s vaø nguyeân toá p.
Caùc nhoùm B bao goàm caùc nguyeân toá d vaø f.
Caùc nguyeân toá f luoân thuoäc nhoùm IIIB, ñöôïc xeáp thaønh 2 haøng ôû cuoái baûng.
- Caùc nguyeân toá f ôû chu kì 6 thuoäc hoï Lantan, goàm 14 nguyeân toá.
- Caùc nguyeân toá f ôû chu kì 7 thuoäc hoï Actini, goàm 14 nguyeân toá.
2. SÖÏ BIEÁN ÑOÅI TUAÀN HOAØN CAÁU HÌNH ELECTRON NGUYEÂN TÖÛ CUÛA CAÙC NGUYEÂN TOÁ
HOÙA HOÏC.
2.1 Caáu hình electron nguyeân töû cuûa caùc nguyeân toá nhoùm A.
Nguyeân toá nhoùm A laø caùc nguyeân toá s vaø nguyeân toá p coù caáu hình lôùp ngoaøi cuøng laø nsxnpy.
Söï bieán ñoåi tuaàn hoaøn veà caáu hình electron lôùp ngoaøi cuøng cuûa nguyeân töû caùc nguyeân toá khi
ñieän tích haït nhaân taêng daàn chính laø nguyeân nhaân cuûa söï bieán ñoåi tuaàn hoaøn veà tính chaát cuûa caùc
nguyeân toá.
5 Vũ Thế Thuy – THPT Thái Phiên
 [LÍ THUYẾT HÓA HỌC ĐẠI CƯƠNG] 2010

2.2 Caáu hình electron nguyeân töû cuûa caùc nguyeân toá nhoùm B.
Nguyeân toá nhoùm B goàm caùc nguyeân toá d vaø nguyeân toá f, coøn ñöôïc goïi laø caùc kim loaïi chuyeån
tieáp.
- Nguyeân toá d: caáu hình chung (n-1)dans2 tröø moät soá ngoaïi leä nhö Cr (Z = 24), Cu (Z = 29) coù
caáu hình chung laø (n-1)dans1. Neáu toång soá electron ôû hai phaân lôùp treân laø 3,4,5,6,7 thì seõ thuoäc caùc
nhoùm töông öùng töø IIIB ñeán VIIB; laø 8,9,10 thì seõ thuoäc nhoùm VIIIB; laø 11,12 thì seõ thuoäc caùc nhoùm
töông öùng laø IB vaø IIB.
- Nguyeân toá f: ñeàu thuoäc nhoùm IIIB.
3. SÖÏ BIEÁN ÑOÅI MOÄT SOÁ ÑAÏI LÖÔÏNG VAÄT LYÙ CUÛA CAÙC NGUYEÂN TOÁ HOÙA HOÏC.
3.1 Baùn kính nguyeân töû.
Trong moät chu kì, theo chieàu taêng cuûa ñieän tích haït nhaân baùn kính nguyeân töû noùi chung giaûm
daàn.
Trong moät nhoùm A, theo chieàu taêng cuûa ñieän tích haït nhaân baùn kính nguyeân töû noùi chung taêng
daàn.
Baùn kính nguyeân töû cuûa caùc nguyeân toá nhoùm A bieán ñoåi tuaàn hoaøn theo chieàu taêng cuûa ñieän tích
haït nhaân.
3.2 Naêng löôïng ion hoùa.
Naêng löôïng ion hoùa thöù nhaát (I1) cuûa nguyeân töû laø naêng löôïng toái thieåu caàn ñeå taùch electron thöù
nhaát ra khoûi nguyeân töû ôû traïng thaùi cô baûn. Tính baèng (kj/mol).
Trong cuøng moät chu kì: theo chieàu taêng cuûa ñieän tích haït nhaân naêng löôïng ion hoùa noùi chung
taêng daàn.
Trong cuøng moät nhoùm A, theo chieàu taêng cuûa ñieän tích haït nhaân naêng löôïng ion hoùa noùi chung
giaûm daàn.
Naêng löôïng ion hoùa thöù nhaát cuûa nguyeân töû caùc nguyeân toá nhoùm A bieán ñoåi tuaàn hoaøn theo
chieàu taêng cuûa ñieän tích haït nhaân.

3.3 Ñoä aâm ñieän.

Ñoä aâm ñieän cuûa moät nguyeân töû ñaëc tröng cho khaû naêng huùt electron cuûa nguyeân töû ñoù khi taïo
thaønh lieân keát hoùa hoïc.
Trong cuøng moät chu kì: theo chieàu taêng cuûa ñieän tích haït nhaân ñoä aâm ñieän thöôøng taêng.
Trong cuøng moät nhoùm A, theo chieàu taêng cuûa ñieän tích haït nhaân ñoä aâm ñieän thöôøng giaûm.
Ñoä aâm ñieän cuûa nguyeân töû caùc nguyeân toá nhoùm A bieán ñoåi tuaàn hoaøn theo chieàu taêng cuûa ñieän
tích haït nhaân.
3.4 AÙi löïc electron.
AÙi löïc electron cuûa nguyeân töû laø naêng löôïng toûa ra hay haáp thuï khi moät nguyeân töû trung hoøa ôû
traïng thaùi khí nhaän moät electron ñeå trôû thaønh moät ion mang ñieän tích 1- cuõng naèm ôû traïng thaùi ñoù.
AÙi löïc electron chính laø hieäu öùng naêng löôïng cuûa quaù trình:
A(khí) + e A (khí)
AÙi löïc electron cuûa moät mol nguyeân töû ñöôïc tính baèng kj/mol.
Nhìn chung:
- Caùc phi kim coù aùi löïc electron mang daáu aâm coù trò tuyeät ñoái lôùn (lôùn nhaát laø Halogen) hôn kim
loaïi.
- Trong phaàn lôùn tröôøng hôïp, trong moät nhoùm A, theo chieàu taêng cuûa ñieän tích haït nhaân aù i löïc
electron aâm coù giaù trò tuyeät ñoái giaûm daàn.
- Trong moät chu kì, giaù trò tuyeät ñoái cuûa aùi löïc electron aâm taêng daàn theo chieàu taêng cuûa ñieän
tích haït nhaân.

6 Vũ Thế Thuy – THPT Thái Phiên

 [LÍ THUYẾT HÓA HỌC ĐẠI CƯƠNG] 2010

Khaùi nieäm aùi löïc electron duøng cho caû phaân töû. Ví duï: ngöôøi ta ñöa ra aùi löïc electron döông cho
benzen, antraxen vaø gaàn baèng 0 cho naphtalen. Vì theá aùi löïc electron ñöôïc duøng ñeå giaûi thích khaû naêng
phaûn öùng cuûa nhieàu chaát höõu cô.
4. SÖÏ BIEÁN ÑOÅI TÍNH KIM LOAÏI, TÍNH PHI KIM CUÛA CAÙC NGUYEÂN TOÁ HOÙA HOÏC – ÑÒNH
LUAÄT TUAÀN HOAØN.
4.1 Söï bieán ñoåi tính kim loaïi, tính phi kim cuûa caùc nguyeân toá.
Tính kim loaïi laø tính chaát cuûa moät nguyeân toá maø nguyeân töû cuûa noù deã nhöôøng electron ñeå trôû
thaønh ion döông.
Tính phi kim laø tính chaát cuûa moät nguyeân toá maø nguyeân töû cuûa noù deã nhaän theâm electron ñeå trôû
thaønh ion aâm.
Trong moãi chu kì, theo chieàu taêng cuûa ñieän tích haït nhaân, tính kim loaïi cuûa caùc nguyeân toá giaûm
daàn, ñoàng thôøi tính phi kim taêng daàn.
Trong moät nhoùm A, theo chieàu taêng cuûa ñieän tích haït nhaân, tính kim loaïi cuûa caùc nguyeân toá taêng
daàn, ñoàng thôøi tính phi kim giaûm daàn.
Tính kim loaïi, tính phi kim cuûa caùc nguyeân toá nhoùm A bieán ñoåi tuaàn hoaøn theo chieàu taêng cuûa
ñieän tích haït nhaân.

4.2 Söï bieán ñoåi veà hoùa trò cuûa caùc nguyeân toá.
Trong moät chu kì, ñi töø traùi sang phaûi, hoùa trò cao nhaát cuûa caùc nguyeân toá vôùi oxi taêng laàn löôït töø
1 ñeán 7, coøn hoùa trò vôùi Hidro cuûa caùc phi kim giaûm töø 4 ñeán 1.
4.3 Söï bieán ñoåi tính acid – base cuûa oxit vaø hidroxit töông öùng.
Trong moät chu kì, theo chieàu taêng cuûa ñieän tích haït nhaân, tính base cuûa caùc oxit vaø hidroxit
töông öùng giaûm daàn, ñoàng thôøi tính acid cuûa chuùng taêng daàn.
Trong moät nhoùm A, tính base cuûa caùc oxit vaø hidroxit töông öùng taêng daàn, ñoàng thôøi tính acid
cuûa chuùng giaûm daàn.
Tính acid – base cuûa oxit vaø hidroxit töông öùng cuûa caùc nguyeân toá nhoùm A bieán ñoåi tuaàn hoaøn
theo chieàu taêng cuûa ñieän tích haït nhaân.
4.4 Ñònh luaät tuaàn hoaøn.
“Tính chaát cuûa caùc nguyeân toá vaø ñôn chaát cuõng nhö thaønh phaàn vaø tính chaát cuûa caùc hôïp chaát
taïo neân töø caùc nguyeân toá ñoù bieán ñoåi tuaàn hoaøn theo chieàu taêng cuûa ñieän tích haït nhaân.”
----------------------
CHÖÔNG III:
LIEÂN KEÁT HOÙA HOÏC
1. KHAÙI NIEÄM VEÀ LIEÂN KEÁT HOÙA HOÏC – LIEÂN KEÁT ION.
1.1 Khaùi nieäm veà lieân keát hoùa hoïc.
1.1.1 Khaùi nieäm veà lieân keát.
Lieân keát hoùa hoïc laø söï keát hôïp caùc nguyeân töû taïo thaønh phaân töû hay tinh theå beàn vöõng hôn.
1.1.2 Quy taéc baùt töû (8 electron).
Nguyeân töû cuûa caùc nguyeân toá coù khuynh höôùng lieân keát vôùi caùc nguyeân töû khaùc ñeå ñaït ñöôïc caáu
hình vöõng beàn cuûa caùc khí hieám vôùi 8 electron (hoaëc 2 ñoái vôùi He) ôû lôùp ngoaøi cuøng.
1.2 Lieân keát ion.
1.2.1 Söï hình thaønh ion.
Ion laø nguyeân töû hoaëc nhoùm nguyeân töû mang ñieän tích.
Ion döông (hay cation): M ne M n
Ion aâm (hay anion): M ne M n
Ion ñôn: Mg 2 , Cl .

7 Vũ Thế Thuy – THPT Thái Phiên

 [LÍ THUYẾT HÓA HỌC ĐẠI CƯƠNG] 2010

Ion ña nguyeân töû: SO42 , NO3 .

1.2.2 Söï hình thaønh lieân keát ion.
Lieân keát ion laø lieân keát ñöôïc taïo thaønh do löïc huùt tónh ñieän cuûa caùc ion mang ñieän tích traùi daáu.
1.3 Tinh theå vaø maïng tinh theå ion.

1.3.1 Khaùi nieäm veà tinh theå.

Tinh theå ñöôïc caáu taïo töø nhöõng nguyeân töû, hoaëc ion, hoaëc phaân töû saép xeáp theo moät traät töï nhaát
ñònh trong khoâng gian.
1.3.2 Maïng tinh theå ion.
Maïng tinh theå NaCl coù caáu truùc hình laäp phöông.
1.3.3 Tính chaát chung cuûa hôïp chaát ion.
ÔÛ ñieàu kieän thöôøng toàn taïi daïng tinh theå, coù tính beàn vöõng, coù nhieät ñoä noùng chaûy vaø nhieät ñoä
soâi khaù cao. Chæ toàn taïi ôû daïng phaân töû rieâng reõ khi chuùng ôû traïng thaùi hôi.
Tan nhieàu trong nöôùc. Khi noùng chaûy vaø hoøa tan vaøo nöôùc chuùng daãn ñieän.
2. LIEÂN KEÁT COÄNG HOÙA TRÒ.
Lieân keát coäng hoùa trò laø lieân keát ñöôïc hình thaønh giöõa hai nguyeân töû baèng moät hay nhieàu caëp
electron goùp chung.
Lieân keát coäng hoùa trò trong phaân töû ñôn chaát laø lieân keát coäng hoùa trò khoâng cöïc.
Lieân keát coäng hoùa trò trong hôïp chaát maø trong ñoù caëp electron chung bò leäch veà phía moät nguyeân
töû ñöôïc goïi laø lieân keát coäng hoùa trò coù cöïc hay lieân keát coäng hoùa trò phaân cöïc.
Lieân keát cho nhaän: trong moät soá tröôøng hôïp, caëp electron chung chæ do moät nguyeân töû ñoùng goùp
thì lieân keát giöõa hai nguyeân töû laø lieân keát cho nhaän. Caëp electron cho nhaän seõ ñöôïc bieåu dieãn baèng moät
muõi teân höôùng töø nguyeân töû cho ñeán nguyeân töû nhaän.
Caùc chaát chæ coù lieân keát coäng hoùa trò khoâng cöïc khoâng daãn ñieän ôû moïi traïng thaùi.
3. SÖÏ LAI HOÙA CAÙC OBITAN NGUYEÂN TÖÛ - SÖÏ HÌNH THAØNH LIEÂN KEÁT ÑÔN, LIEÂN KEÁT
ÑOÂI, LIEÂN KEÁT BA.
3.1 Söï lai hoùa caùc obitan nguyeân töû.
3.1.1 Khaùi nieäm veà söï lai hoùa.
Söï lai hoùa obitan nguyeân töû laø söï toå hôïp (troän laãn) moät soá obitan trong moät nguyeân töû ñeå ñöôïc
töøng aáy obitan lai hoùa gioáng nhau nhöng ñònh höôùng khaùc nhau trong khoâng gian.
3.1.2 Caùc kieåu lai hoùa thöôøng gaëp.
Lai hoùa sp: thaúng haøng (goùc lieân keát 1800): BeH2, C2H2, BeCl2…
Lai hoùa sp2: tam giaùc ñeàu (goùc lieân keát 1200): BF3, C2H4…
Lai hoùa sp3: töù dieän ñeàu (goùc lieân keát 109028’): H2O, NH3, CH4 vaø caùc ankan.
Caùc obitan chæ lai hoùa vôùi nhau khi naêng löôïng cuûa chuùng xaáp xæ baèng nhau.
3.2 Söï xen phuû truïc vaø xen phuû beân.
3.2.1 Söï xen phuû truïc.
Söï xen phuû trong ñoù truïc cuûa caùc obitan tham gia lieân keát truøng vôùi ñöôøng noái taâm 2 nguyeân töû
goïi laø söï xen phuû truïc.
Söï xen phuû truïc taïo lieân keát .
3.2.2 Söï xen phuû beân.
Söï xen phuû trong ñoù truïc caùc obitan tham gia lieân keát song song vôùi nhau vaø vuoâng goùc vôùi
ñöôøng noái taâm cuûa 2 nguyeân töû lieân keát goïi laø söï xen phuû beân.
Söï xen phuû beân taïo lieân keát .
3.3 Söï taïo thaønh lieân keát ñôn, lieân keát ñoâi vaø lieân keát ba.
3.3.1 Lieân keát ñôn.

8 Vũ Thế Thuy – THPT Thái Phiên

 [LÍ THUYẾT HÓA HỌC ĐẠI CƯƠNG] 2010

Lieân keát ñôn luoân laø lieân keát , beàn vöõng.

3.3.2 Lieân keát ñoâi.
Lieân keát ñoâi goàm moät lieân keát vaø moät lieân keát . Caùc lieân keát keùm beàn hôn so vôùi lieân
keát .
3.3.3 Lieân keát ba.
Lieân keát ba laø lieân keát giöõa hai nguyeân töû thöïc hieän bôûi moät lieân keát vaø hai lieân keát .
Lieân keát ñoâi, lieân keát ba goïi chung laø lieân keát boäi.
4. TINH THEÅ NGUYEÂN TÖÛ - TINH THEÅ PHAÂN TÖÛ.
4.1 Tinh theå nguyeân töû.
Tinh theå taïo bôûi caùc nguyeân töû naèm ôû caùc nuùt cuûa maïng, lieân keát vôùi nhau baèng lieân keát coäng
hoùa trò.
Tinh theå nguyeân töû coù ñoä cöùng lôùn, nhieät ñoä noùng chaûy, nhieät ñoä soâi cao. Kim cöông laø cöùng
nhaát so vôùi caùc tinh theå khaùc.
4.2 Tinh theå phaân töû.
Maïng tinh theå cuûa phaân töû Iot: laäp phöông taâm dieän.
Maïng tinh theå phaân töû nöôùc ñaù: töù dieän.
Löïc töông taùc giöõa caùc phaân töû raát yeáu neân caùc chaát coù caáu taïo tinh theå phaân töû thöôøng meàm,
nhieät ñoä noùng chaûy thaáp, deã bay hôi.
5. HIEÄU ÑOÄ AÂM ÑIEÄN VAØ LIEÂN KEÁT HOÙA HOÏC.
Goïi laø hieäu ñoä aâm ñieän cuûa hai nguyeân töû tham gia lieân keát hình thaønh phaân töû AB.
- Neáu 0 0, 4 : lieân keát giöõa A vaø B laø lieân keát coäng hoùa trò khoâng cöïc.
- Neáu 0, 4 1,7 : lieân keát giöõa A vaø B laø lieân keát coäng hoùa trò coù cöïc.
- Neáu 1,7 : lieân keát giöõa A vaø B laø lieân keát ion (tröø HF).
6. HOÙA TRÒ VAØ SOÁ OXI HOÙA.
6.1 Hoùa trò.
6.1.1 Hoùa trò trong hôïp chaát ion.
Hoùa trò trong moät hôïp chaát ion goïi laø ñieän hoùa trò vaø baèng ñieän tích cuûa noù.
Trò soá ñieän hoùa trò cuûa moät nguyeân toá baèng soá electron maø nguyeân töû cuûa nguyeân toá ñoù nhöôøng
hay thu ñeå taïo thaønh ion.
VD: trong phaân töû NaCl: natri coù ñieän hoùa trò laø 1+, clo coù ñieän hoùa trò laø 1-.

6.1.2 Hoùa trò trong hôïp chaát coäng hoùa trò.

Hoùa trò cuûa moät nguyeân toá trong hôïp chaát coäng hoùa trò goïi laø coäng hoùa trò vaø baèng soá lieân keát
coäng hoùa trò maø nguyeân töû cuûa nguyeân toá ñoù taïo ra ñöôïc vôùi caùc nguyeân töû khaùc trong phaân töû.
VD: trong coâng thöùc caáu taïo cuûa phaân töû H2O, H-O-H, nguyeân toá H coù coäng hoùa trò laø 1, nguyeân
toá O coù coäng hoùa trò laø 2.
6.2 Soá oxi hoùa.
Soá oxi hoùa cuûa nguyeân toá laø moät soá ñaïi soá ñöôïc gaén cho nguyeân töû cuûa nguyeån toá ñoù theo caùc
quy taéc sau:
- Quy taéc 1: Trong caùc ñôn chaát, soá oxi hoùa cuûa nguyeân toá baèng 0.
- Quy taéc 2: Trong moät phaân töû, toång soá soá oxi hoùa cuûa caùc nguyeân toá baèng 0.
- Quy taéc 3: Trong caùc ion ñôn nguyeân töû, soá oxi hoùa cuûa nguyeân toá baèng ñieän tích cuûa ion ñoù.
Trong ion ña nguyeân töû, toång soá soá oxi hoùa cuûa caùc nguyeân toá baèng ñieän tích cuûa ion.
- Quy taéc 4: Trong haàu heát caùc hôïp chaát, soá oxi hoùa cuûa oxi baèng +1, tröø hidrua kim loaïi (NaH,
CaH2). Soá oxi hoùa cuûa oxi baèng -2, tröø tröôøng hôïp OF2 vaø peoxit (H2O2).

9 Vũ Thế Thuy – THPT Thái Phiên

 [LÍ THUYẾT HÓA HỌC ĐẠI CƯƠNG] 2010

7. LIEÂN KEÁT KIM LOAÏI.

7.1 Khaùi nieäm veà lieân keát kim loaïi.
Lieân keát kim loaïi laø lieân keát ñöôïc hình thaønh giöõa caùc nguyeân töû vaø ion kim loaïi trong maïng
tinh theå do söï tham gia cuûa caùc electron töï do.
Haàu heát caùc kim loaïi ôû ñieàu kieän thöôøng ñeàu toàn taïi döôùi daïng tinh theå (tröø Hg).
7.2 Maïng tinh theå kim loaïi.
7.2.1 Moät soá kieåu maïng tinh theå.
Laäp phöông taâm khoái.
Laäp phöông taâm dieän.
Luïc phöông.
7.2.2 Tính chaát cuûa tinh theå kim loaïi.
Vì trong tinh theå kim loaïi coù nhöõng electron töï do, di chuyeån ñöôïc trong maïng neân tinh theå kim
loaïi coù nhöõng tính chaát cô baûn sau: coù aùnh kim, daãn ñieän, daãn nhieät toát vaø coù tính deûo.
---------------------------
CHÖÔNG IV:
PHAÛN ÖÙNG HOÙA HOÏC
1. PHAÛN ÖÙNG OXI HOÙA KHÖÛ.
Chaát khöû: laø chaát nhöôøng electron hay laø coù soá oxi hoùa taêng sau phaûn öùng. Chaát khöû coøn ñöôïc
goïi laø chaát bò oxi hoùa.
Chaát oxi hoùa: laø chaát nhaän electron hay laø coù soá oxi hoùa giaûm sau phaûn öùng. Chaát oxi hoùa coøn
ñöôïc goïi laø chaát bò khöû.
Söï oxi hoùa (quaù trình oxi hoùa) moät chaát laø laøm cho chaát ñoù nhöôøng electron hay laøm taêng soá oxi
hoùa cuûa chaát ñoù.
Söï khöû (quaù trình khöû) moät chaát laø laøm cho chaát ñoù nhaän electron hay laøm giaûm soá oxi hoùa cuûa
chaát ñoù.
Phaûn öùng oxi hoùa - khöû laø phaûn öùng hoùa hoïc trong ñoù coù söï chuyeån electron giöõa caùc chaát
(nguyeân töû, phaân töû hoaëc ion) phaûn öùng; hay phaûn öùng oxi hoùa - khöû laø phaûn öùng hoùa hoïc trong ñoù coù
söï thay ñoåi soá oxi hoùa cuûa moät soá nguyeân toá.
Nguyeân taéc thaêng baèng electron khi caân baèng phaûn öùng oxi hoùa khöû: “Toång soá electron do chaát
khöû nhöôøng phaûi ñuùng baèng toång soá electron maø chaát oxi hoùa nhaän.”
2. PHAÂN LOAÏI PHAÛN ÖÙNG TRONG HOÙA HOÏC VOÂ CÔ.
2.1 Phaûn öùng coù söï thay ñoåi soá oxi hoùa vaø phaûn öùng khoâng coù söï thay ñoåi soá oxi hoùa.
STT Loaïi phaûn öùng hoùa hoïc Söï thay ñoåi soá oxi hoùa
1 Phaûn öùng hoùa hôïp Coù theå coù hoaëc khoâng
2 Phaûn öùng phaân huûy Coù theå coù hoaëc khoâng
3 Phaûn öùng theá Coù
4 Phaûn öùng trao ñoåi Khoâng
2.2 Phaûn öùng toûa nhieät vaø phaûn öùng thu nhieät.
Phaûn öùng toûa nhieät laø phaûn öùng hoùa hoïc giaûi phoùng naêng löôïng döôùi daïng nhieät.
Phaûn öùng thu nhieät laø phaûn öùng hoùa hoïc haáp thuï naêng löôïng döôùi daïng nhieät.
Ñeå chæ löôïng nhieät keøm theo moãi phaûn öùng hoùa hoïc, ngöôøi ta duøng ñaïi löôïng nhieät phaûn öùng, kí
hieäu laø H .
Phaûn öùng toûa nhieät: H 0 .
Phaûn öùng thu nhieät: H 0 .
-------------------
10 Vũ Thế Thuy – THPT Thái Phiên