SOSYALZMN ALFABES

LEO HUBERMAN
Leo Huberman'in "The ABC of Socialism" (Introduction to Socialism, Modern
Reader Paperbacks, New York and London, 1968) adl yaptn, ngilizce asln- i i N D E K i L E R
dan Alaattin B^gi dilimize evirmi ve kitap, Sosyalizmin Alfabesi ad ile Sol
Yaynlar tarafndan Eyll 1976 (Birinci Bask: ubat 1966; kinci Bask:
Ocak 1970; nc Bask: Ocak 1971; Drdnc Basla: Austos 1974; Beinci
Bask: Nisan 1975; Altnc Bask: Kasm 1975) tarihinde, Ankara'da, a Mat- 7 nsz
baas'nda. dizdirilip bastrlmtr.
BRNC BLM
KAPTALZMN SOSYALST AIDAN TAHLL
9
9 1. Snf Mcadelesi
11 2. Art-Deer
13 3l Sermaye Birikimi
15 4. Tekel
19 5. Gelir Dalm
22 6. Bunalm ve Depresyon
24 7. Emperyalizm ve Sava
26 8. Devlet

KNC BLM KAPTALZMN

SOSYALSTE SULANMASI

30 9. Kapitalizm Verimsiz ve Msriftir

34 10. Kapitalizm Akla Aykrdr
38 11. Kapitalizm Adaletsizdir
43 12. Kapitalizm mrn Tketmitir

NC BLM
DEMEY SAVUNANLAR
46
46 13. topyac Sosyalistler
48 14. Karl Marx ve Friedrich Engels

DRDNC BLM
SOSYALZM
58

58 15. Sosyalist Planl Ekonomi

66 16. Sosyalizm zerine Sorular
66 Ekonomik sistemimiz kapitalistler olmakszn ileyebilir mi?
67 n s an lar kr t e vi ki olmad an d a al rlar m ?
70 Sosyalist toplumda herkes ayn creti mi alr?
71 Sosyalizm ile komnizm arasndaki fark nedir?
73 Sosyalizm halkn zel mlkiyetini elinden almak m demektir?
73 Sosyalistler snf sava tlemezler mi?
74 Amerika Birleik Devletleri halk, Sovyetler Birlii NSZ
halkndan
daha iyi durumda deil midir? Bu, kapitalizmin,
sosyalizmden
daha iyi olduunu kantlamaz m?
75 Sosyalizm anti-Amerikan deil midir?
76 "nsan tabiatn deitiremeyeceimize gre"
sosyalizm olanak
sz bir ey deil midir?
77 17. zgrlk
83 18, ktidar Yolu
86 19. Sosyalizmin Hayatmzdaki Etkisi ne Olacaktr?

AMERKALILARIN ounun sosyalizm konusunda bil-

dikleri tek ey, ondan holanmadklardr. Bunlar sosyaliz-
min, ya uygulanamaz olduu iin gln ya da eytan ii ol-
duu iin korkulacak bir ey olduuna inandrlmlardr.
Bu durum, kayg vericidir. Amerika Birleik Devletleri'n-
de, u gnlerde, ok yaygn olan bu derece nemli bir konuyu,
pek stnkr ve taraf tutucu grlere dayanarak, grmez-
likten gelmek ya da sulamak yanltr. Sosyalizm, dnya l-
snde bir harekettir. Ondan, bu lkede nefret eden milyon-
lara karlk, baka lkelerde ok memnun olan milyonlar

Bu kitapta sunulan bilgiler, Leo Huberman'm The Truth About Socialism

adl kitabndan zetlenerek hazrlanmtr.
vardr. imdiye kadar hi bir dnce, bu kadar ksa zaman- BiRiNCi BLM
da, bylesine ok insann hayalgcne egemen olmamtr. KAPTALZMN SOSYALST AIDAN TAHLL
Sosyalizm daha imdiden 200.000.000 insann yaama bii-
mi olmutur; bu, yeryznde yaayanlarn altda biri de-
mektir. Daha 600.000.000 insann yaama biimi olmaya do-
ru da hzla gitmektedir. Bu iki grup, birarada, dnya nfusu-
nun aa yukar te birini oluturur.
Bu nedenle, sosyalizmin birok Amerikal iin pis bir sz-
den te bir ey saylmamas acnacak bir durumdur, yi olsun
kt olsun, onunla savalsn ya da ona ulalmaya allsn,
ilkin sosyalizmin iyice bilinmesi, anlalmas gerekir.
Kitabn ilk yarsnda, ana izgileriyle, kapitalizmin sosya-
list ekonomi asndan tahlili yaplm, zellikle Amerika Bir-
leik Devletlerinin bugnk durumu gznnde bulunduru-
larak, kapitalizmin yaps ve kusurlar incelenmitir. Kitabn
ikinci yarsnda en byk dnrleriyle ve bunlarn ret-
tikleriyle birlikte sosyalizm teorisi ele alnmaktadr. Temel
sosyalist retinin gelimesinde en nemli ve etkili iki kii,
Karl Marx ve Friedrich Engels olmulardr. Gnmze kadar
yaayarak gelen ve bugn de her ktada hareketin temel ta 1. SINIF MCADELES
olan ve bu kitapn da temelini oluturan bu iki insa-
nn sosyalizm anlaydr. Zengin veya yoksul, gl veya zayf, siyah, beyaz, sar
Bir uyarda bulunmak isterim: burada izdiimiz tablo, veya esmer olsun, insa'nlar her yerde yaamak iin gerek-
yaln ve katdr. Bu, baz okurlar yldracak, bazlarn da f- sindikleri eyleri retmek ve bunlarn datmn yapmak
kelendirecektir. Bunu olaan karlamak gerekir. Bir insann zorundadrlar.
davran ve inanlarna bylesine kar klmas daima bir Amerika Birleik Devletleri'ndeki retim ve datm sis-
ok etkisi yapar. Bunun iin akl banda okur, sosyalist fel- temine kapitalizm denir. Dnyann birok teki lkelerinde
sefe konusunda belirli bir sonuca varmadan nce, kitapn ayn sistem vardr.
btnn okumaldr, Ekmek, giyecek, konut, otomobil, radyo, gazete,
Son olarak u da unutulmamal: bu kk kitap, yalnzca ila, okul ve dier her eyi retmek ve datmak iin u iki
sosyalizme bir giri, sosyalizmin ana izgilerini belirten bir esas unsurun bulunmas gerekir:
taslaktr. Bu konudaki yazn ok genitir; konuya ilgi duyan 1. Toprak, madenler, hammaddeler, makineler, fabri-
okur, bu alfabe ile yetinmemeli, konuyu lyk olduu derinlik kalar yani iktisatlarn "retim aralar" diye adlandr-
ve genilikle ele alan baka birok yapta el atmaldr. dklar eyler.
 2. Emek gerekli mallar meydana getirmek iin g-
lerini ve hnerlerini retim aralar zerinde ve bu aralarla
birlikte kullanan isiler.
Dier kapitalist lkelerde olduu gibi, Amerika'da da
retim aralar, kamu mlk deildir. Topraa, hammad-
delere, fabrikalara, makinelere, bireyler, yani kapitalistler
sahiptir. Bu, pek nemli bir olgudur. nk, retim ara-
larna sahip olup olmamanz, sizin toplumdaki konumunuzu
belirler. Eer retim aralarna sahip kk gruba yani
kapitalist snfa dahilseniz, almadan yasayabilirsiniz.
retim aralarna sahip olmayan byk gruba yani ii
snfna dahilseniz, almadan yasayamazsnz.
Bir snf sahip olarak, teki snf alarak yayor. Ka-
pitalist snf, gelirini, bakalarn kendi hesabna altrarak
elde eder; oysa ii snf, gelirini, yapt i iin ald c- lak arasndaki iliki gibidir.
ret biiminde salar.
Yaamak iin gerekli mallarn retiminde emek ba yeri
tuttuuna gre, emei salayann ii snfnn bunun
karlnda ok cmerte dllendirildiini sanabilirsiniz.
Oysa hi de byle deildir. Kapitalist toplumda en byk geliri
elde eden en ok alan deil, en fazla eye sahip olandr.
Kapitalist toplumda arklar dndren krdr. Akgz
iadam demek, satn ald ey iin elden geldiince az de-
yen, satt eyler iinse koparabilecei en byk miktar
alan adam demektir. Yksek krlara giden yolun ilk adm
masraflar azaltmaktr. retim masraflarndan biri, eme-
e denen crettir. Bu nedenle, elden geldiince dk c-
ret demek iverenin karmadr. Ayn ekilde, iilerini el-
den geldiince ok altrmak da onun karnadr.
retim aralarna sahip olanlarn karlar ile bunlar
iin alan insanlarn karlar birbirine karttr. Kapita-
listler iin nce mlkiyet sonra insanlk, iiler iin ise nce
insanlk yani kendileri sonra mlkiyet gelir. Kapitalist
10
toplumda iki snf arasnda daima bir atma olmasnn
nedeni de ite budur.
Snf savanda iki tarafn da davran, zorunlu ol-
duklar davrantr. Kapitalist, kapitalist olarak kalabil-
mek iin kr etmek zorunda olduu gibi, ii de yaayabil-
mek iin doru drst bir cret almaya abalamak zorun-
dadr. Taraflar ancak karsndakinin zarar pahasna ba-
arya ulaabilir.
Sermaye ile emek arasnda "uyum" konusunda syle-
nen btn szler, gevezelikten baka bir ey deildir. Ka-
pitalist toplumda, bir snfn yarar, tekinin zararna oldu-
u iin byle bir uyum olamaz; ve bunun tersi.
Bunun iin kapitalist toplumda, retim aralar sahip-
leri ile iiler arasnda varolmas zorunlu iliki, bakla grt-
2. ARTIDEER
Kapitalist toplumda, insan, kendi gereksinmelerini sa-
lamak istedii eyleri deil, bakalarna sataca eyleri
retir. Eskiden insanlar, kendi kullanmlar iin mal retir-
ken, bugn pazar iin meta retiyorlar.
Kapitalist sistem, meta retimi ve deiimi ile ilgilenir.
i, retim aracna sahip deildir. Hayatn ancak tek
bir yoldan kazanabilir: retim aralarna sahip olanlara
kendisini cret karl kiralamak yoluyla. i pazara
bir meta ile gelir: alma kapasitesiyle, igcyle. vere-
nin ondan satn ald ey, budur. veren, iiye, ite bu-
nun iin cret der. i, metan, yani igcn, cret kar-
l patrona satar.
i, ne kadar cret alacaktr? cretinin ne kadar ola-
can belirleyecek ey nedir?
Bu sorunun yantnn anahtar, iinin satmak zorunda
olduu eyin, bir meta olmas olgusunda yatar. Onun igc-
11
nn deeri, herhangi bir baka metada olduu gibi, onu ite kr buradan gelir.
retmek iin toplumsal olarak: zorunlu emek zaman miktar isi, kendisini, bir iverene kiralad zaman, ona ret-
ile belirlenir. Ama iinin igc, kendisinin bir paras ol- tii eyi deil, retme gcn satar.
duu iin, igcnn deeri, kendisinin (ve emek arznn s- iveren, iiye sekiz saatlik almas ile yaratt r-
rekli olabilmesi zorunluluu bakmndan ailesinin) yaaya- nn karln demez, sekiz saat almas iin para verir,
bilmesi iin gerekli yiyecek, giyecek ve barnma giderlerine ii, btn ign diyelim sekiz saat sresince, i-
eittir. gcn satar. imdi varsayalm ki iinin ald cretin
Baka bir deyile, bir fabrika, atelye ya da maden sa- deerini retmek iin gerekli zaman, drt saattir, ii, bu
hibi, krk saatlik bir iin yaplmasn istiyorsa, bu ii yapa- drt saatin sonunda, ii brakp evine gitmez. Gidemez, n-
cak kimseye yasamasna yetecek ve ld veya alama- k onu sekiz saat almas iin kiralamlardr. Bylece drt
yacak kadar ihtiyarlad zaman onun yerini alabilecek o- saat daha almaya devam eder. Ve bu drt saat sresince
cuklar yetitirmesine yetebilecek bir cret vermek zorunda- kendisi iin deil, iveren iin alr. Emeinin bir ksm
dr. denmi emektir; teki ksm denmemi emektir, ite ive-
Demek ki iiler, kendi igleri karlnda, ancak ya- renin kr, bu denmemi emekten gelir.
ayabilecekleri kadar bir cret alrlar; baz lkelerde ise isiye verilen cretle, rettii deer arasnda bir fark
ayrca bir radyo ya da buzdolab ya da arasra sinema bileti olmas gerekir, yoksa iveren onu kiralamazd. iinin cret
satn alabilecek bir fazlalk elde ederler. olarak ald ile rettii metan deeri arasndaki farka,
i cretlerinin, iinin ancak yaayabilecei dzeye art-deer denir.
ynelme eilimini ifade eden bu iktisad yasa, iilerin siya- Art-deer, iverene giden krdr, iveren, igcn, bir
sal ve sendikal eylemlerinin yararsz olduu anlamna m fiyattan satn alr ve emein rnn daha yksek bir fiya-
gelir? Hayr, kesinlikle gelmez. Tersine, iiler, sendikalar ta satar. Fark, yani art-deeri, kendisine alkoyar.
yoluyla, Amerika dahil baz lkelerde, cretlerini bu asgar
3. SERMAYE BRKM
yaama dzeyinin zerine karabilmilerdir. u nemli nok-
tay da unutmamak gerekir ki, iilerin, bu iktisad yasann
durmadan islemesine engel olmalar iin ak olan tek yol Kapitalist, ie, para ile baslar. retim aralarn ve i-
budur. gcn satn alr. ii, igcn, retim aralar zerinde
Kr nereden geliyor? kullanarak, metalar retir. Kapitalist, bu rnetalar ve bun-
Bu sorunun karln, metalarn deiim srecinde de- lar para karlnda satar. Bu srecin sonunda elde ettii
il, retim srecinde buluruz. Kapitalist snfa giden krlar, para miktarnn, balangtaki para miktarndan fazla olma-
retimden doar. s gerekir. Bu fark, onun krdr.
iiler, hammaddeyi, mamul nesne haline dntrmekle Eer retim sreci sonunda, para miktar, balang-
yeni bir servet var etmiler, yeni bir deer yaratmlardr, taki para miktarndan fazla deilse, kr yok demektir ve
iiye cret olarak denen ile iinin hammaddeye katt kapitalist, retimi durdurur. Kapitalist retim, halkn ge-
deer arasndaki fark, iveren kendisine alkoyar. reksinmeleriyle balayp bitmez. Para ile baslar, para ile

12
biter. nmmn yaygnlamas ile, kapitalist, iilerine, gittike da-
Para, olduu yerde durarak, iddihar edilerek daha faz- ha ok mal, gittike daha hzl ve daha ucuza rettirebile-
la para haline gelemez. Para, ancak sermaye olarak kullanl- cektir.
makla, yani retim aralar ve igc satn alarak ve by- Ne var ki, bunu baarabilen yeni ve gelitirilmi makine,
lece yln her gnnn her saatinde iilerin yaratt yeni ok byk paralara mal olur. Bu, ncekinden daha byk
zenginlikten bir hisse almakla byr. lekli retim, gitgide byyen fabrikalar demektir. Baka
Bu, gerek bir atl karncadr. Kapitalist, daha fazla ser- bir deyile, gitgide daha fazla sermayenin birikmesi demektir.
maye (retim aralar ve igc) biriktirebilsin diye gittik- Kapitalist iin baka bir seenek yoktur. Krn en byk
e daha ok kr etmeye, daha ok kr edebilsin diye daha ksm, en ileri ve en etkin teknik yntemleri kullanan kapita-
da ok sermaye biriktirmeye, daha ok sermaye biriktirsin liste gider. Bundan dolay, btn kapitalistler, iyiletirme-
diye daha da ok kr etmeye, vb., vb., alr. ler iin urar dururlar. Ama bu iyiletirmeler giderek da-
imdi krlar artrmann yolu, iilere, gittike daha ha fazla sermayeyi gerektirir, alannda kalabilmek, te-
fazla meta, gittike artan bir hzla, gittike azalan bir ma- kilerin rekabetlerine dayanabilmek ve elindekini koruyabil-
liyetle rettirmektir. mek iin, kapitalist, sermayesini durmadan geniletmek zo-
yi bir fikir, ama bunu nasl yapmal? Makineler ve bi- rundadr.
limsel ynetim yant buydu ve budur. Daha byk bir i- Kapitalist, daha ok kr etmeyi daha ok biriktirmek ve
blm. Yn retimi, [si] hzlandrma. Fabrikada daha bylece daha da ok kr etmek iin istemekle kalmaz, siste-
byk etkinlik. Daha ok makine. Bir iiye, daha nce, be min de kendisini byle davranmaya zorladm grr.
iinin, on iinin, onsekiz iinin, yirmiyedi iinin yap-
t kadar bir retme gc veren, motorlu makineler... 4. TEKEL
Makineler tarafndan "gereksizletirilen" iiler, ya ya-
va yava alktan krlan, ya da kendi varl ile bir i bula- Amerikan halkna yutturulmak istenen en byk yalanlar-
bilmi olanlarn cretlerinin dmesine yardmc olan bir dan biri de, ekonomik sistemimizin, "hr zel teebbs" ol-
"yedek sanayi ordusu" haline gelirler. duu iddiasdr.
Ve makineler, yalnzca fazla bir isi nfusu yaratmakla Bu, doru deildir. Ekonomik sistemimizin yalnz bir ks-
kalmazlar, ayn zamanda, emein niteliini de deitirirler. m, rekabeti, serbest ve bireycidir. Geri kalan ve ok da-
Hnersiz dk cretli emek, daha nceleri hner ve da nemli ksm tam tersidir: tekelletirilmi, denetim alt-
yksek cret gerektiren emein yapt ii yapabilir. Fabri- na alnm ve kolektivisttir.
kalarda, ocuklar byklerin, kadnlar erkeklerin yerini ala- Rekabet, teoriye gre, gzel bir eydi. Ama kapitalistler,
bilirler. uygulamann, teoriye uygun dmediini grdler. Rekabetin
Rekabet, her kapitalisti, dier kapitalistten daha ucuza kr azalttm, birlemenin ise kr artrdn grdler.
meta retmenin yollarm aramaya zorlar. "Birim emek ma- Amalar kr olduuna gre, rekabete ne gerek vard? Bir-
liyeti" ne kadar dk olursa, rakiplerinden o kadar ucuza lemek, onlarn asndan, ok daha iyiydi.
satmas ve gene de kr etmesi mmkn olur. Makine kulla- Ve birletiler de: petrolde, ekerde, viskide, demirde,

14 15
elikte, kmrde ve daha bir sr metalarda.
Proctor & Gamble, Lever Bros., ve Colgate-Palmoli-
"Serbest rekabet teebbs''nn sonu, daha 1875 ylnda
ve Peet Co. bu i alannn yzde 80'ini denetimleri altnda
grnmt. 1888 ylnda trstler ile tekeller, Amerikan eko-
bulundurmulardr: teki yzde on baka irket tarafndan
nomik hayatn ylesine kskvrak balamlard ki, bakan
salanm ve geri kalan yzde on ise yaklak olarak 1.200 sa-
Grover Cleveland, Kongreye, bir uyarda bulunmak gereini
bun imalts arasnda paylalmtr.
duymutu: "Biraraya gelmi sermayenin baarsna bir
ki irket Libby-Owen-Ford ve Pittsburgh Plate Glass
gz atarsak, trstlerin, birlemelerin ve tekellerin var-
Co. birlikte lkedeki toplam dz camlarn yzde 95'ini yap-
lklarn kefederiz, oysa vatanda ok daha gerilerde
maktadrlar.
abalayp durmakta, ya da demir bir kenin altnda ldre-
The United States Shoe Machinery Co., Amerika'daki
siye ezilmektedir. Yasalarn sk denetimi altnda ve halkn
toplam ayakkab makinesi sanayiinin yzde 95'inden fazla-
hizmetinde bulunmas gereken irketler, hzla halkn efen-
sn denetimi altna almtr.
disi haline gelmektedir."
Bu kadar geni bir egemenlie sahip bulunan tekelci ka-
Sanayi ve banka sermayesinin birlemesi yoluyla, baz
pitalistlerin, fiyatlar diledikleri gibi saptamak durumunda
irketler ylesine byyebilmilerdir ki, baz sanayi kollarn-
olduklarn grmek g deildir. Ve byle yapyorlar. Fiyat-
da, bugn, bir avu firma, toplam retimin yarsndan faz-
lar, en fazla kr elde edecek noktada saptyorlar. Bunu,
lasn veya neredeyse hepsini retmektedir. Bu sanayilerde,
ya kendi aralarnda anlaarak yapyorlar, veya en gl
"geleneksel serbest rekabet teebbsne dayanan Amerikan
irket, fiyat iln ediyor, tekiler de "kaptan izle" oyununa
sistemi" artk elbette mevcut deildir. Onun yerini, ekono-
katlyorlar. Bir de sk sk olduu gibi, temel patentleri de-
mik gcn birka elde younlamas, yani tekel almtr.
netimleri altnda bulunduruyorlar ve gerekli retim lisans-
Burada, Temsilciler Meclisi Kk Ticaret ve Sanayi
larn, ancak kendi izgilerinde gitmeyi kabul edenlere veri-
Komitesinin 1946 tarihli ve Ekonomik Younlamaya ve Te-
yorlar.
kelcilie Kars Birleik Devletler balkl raporundan baz
Tekel, tekelcilere amalarn gerekletirmek, yani ok
belirli rnekler verelim:
byk krlar salamak olanan hazrlyor. Rekabeti sana-
General Motors, Chrysler ve Ford, birlikte, Amerika
yiler, iyi zamanlarda kr eder, kt zamanlarda ak verir.
Birleik Devletleri'nde yaplan her on otomobilden dokuzunu
Ama tekelci sanayiler iin izlenen model farkldr: iyi za-
retirler.
manlarda muazzam krlar salarlar, kt zamanlarda ise
1934'te drt byk ttn irketi American Tobacco
bir miktar kr ederler.
Company, R. J. Reynolds, Liggett & Myers ve P. Lorillard
retilen "sigaralarn yzde 84'n, iilen ttnn yzde 74'- Tekelci glere ve krlara kar hareket, 19. yzyln
son eyreinde balam, 20. yzyla kadar devam etmitir.
n, inenen ttnn yzde 70'ini ilemilerdir".
Drt byk lastik irketi Goodyear, Firestone, U. S. Ne var ki, "byyen bel" hakknda ok laf edildii halde
Rubber ve Goodrich aa yukar "lastik sanayiinin toplam pek az ey yaplmtr. Federal Ticaret Komisyonu ile Ada-
net satlarnn yzde 93'n" yapmlardr. let Bakanlnn trstlere kars kurulan ubesine, bir eyler
yapmak niyetinde olduklar zamanlarda bile, grevlerini ye-
Savatan nce, sabun sanayiinin en byk irketi
rine getirmeleri iin, ne denek verilmitir, ne de personel.

16
17
 Aslna baklrsa bu konuda pek bir ey de yaplamazd. lerinin geni bir kitleye datldn ve dev tekelci irketle-
1911 ylnda Standard Oil Company "daldnda", J. P. rin hisse senetlerinin, yalnz Bay Kodamanda deil, Tom'-
Morgan'n u yerinde yorumu yapt bildirildi: "Hi bir da, Dick'te, Harry'de ve milyonlarca baka kk insanlar-
yasa, insan, kendisi ile rekabete zorlayamaz." Sonraki olay- da bulunduunu ileri srerler. Bu, akla yatkn bir kanttr
lar, Bay Morgan'n hakl olduunu gsterdi. 1935'te: ve pek ok kiiyi aldatr.
Birleik Devletler'deki btn irketlerin binde-biri, b- Ancak, Amerikan sanayiine "halkn" sahip olduu sa-
tn bu irketlerin toplam varlklarnn yzde 52'sine sahipti. v, bo laftr. Herhangi bir irkette, hisse senedi sahip-
Btn irketlerin binde-biri, bunlarn net gelirinin yzde lerinin says byk olabilir. Ama bu, nemli deildir. Asl
50'sini elde etti. nemli olan ka kiinin ne kadar hisse senedine sahip oldu-
Btn imalt irketlerin' yzde drdnden az, btn udur. Ve gene nemli olan, krn ortaklar arasnda nasl
bunlarn net krlarnn yzde 84'n kazand. blslddr. Bu rakamlar grdmzde, bir btn ola-
"Yoksulu daha yoksul, zengini daha zengin yapmak iin rak "halkn" Amerikan sanayiinde mikroskobik bir hisseye
bundan daha yetkin bir mekanizma zor bulunurdu." sahip olduu anlalr; oysa bir avu Kodaman onun byk
te TNEC raporunda tekel iin sylenen szler bunlar- bir ksmna sahiptir, korkun krlar cebe indirmektedir.
dr. Bu konu ile ilgili en etkili ve en kolay anlalr rakamlar,
Raporda, tekelin, iiler, hammadde reticileri, tke- Bakan Roosevelt tarafndan 1938'de Kongreye verilenlerdir:
ticiler ve hisse senedi sahipleri zerindeki etkileri, kant ola- "1929 yl hisse senetlerinin dalm bakmndan rnek
rak verilmektedir. bir yl oldu. Ama ayn ylda nfusumuzun binde-, birey-
iiler daha da yoksullatlar, nk "tekelciler, iile- lerce bildirilen temettlerin yzde 78'ini aldlar. Bu, aa
re, retkenliklerine eit bir cret demiyor lard". yukar u demektir ki, nfusumuzun her 300 kiisinden birisi,
Hammadde reticileri (rnein iftiler), "tekelcilerin, irket krlarnn her dolarndan 78 sentini ald halde, geri
bazan dedikleri dk fiyatlar" yznden daha da yoksul- kalan 299 kii, teki 22 senti aralarnda paylamaktadrlar.'1
latlar. Gerek manzara Kongreye 1941 ylnda senatr O'Ma-
Tketiciler, "tekelcilerin koyduklar yksek fiyatlar y- honey tarafndan sunulan Geici Ulusal Ekonomi Komitesi-
znden" daha da yoksullatlar. nin (TNEC) niha raporu ve tavsiyelerinde izildii ekilde-
te yandan ise hisse senedi sahipleri, "tekelcilerin bu dir: "Biliyoruz ki, lkenin servet ve gelirlerinin ou, bir-
ekilde elde ettikleri gereinden fazla yksek krlar"dan ka byk irketin elindedir; bu irketler ise, son derece az
dolay, daha da zengin oldular. sayda insann maldr ve bunlarn almalarndan doan
Ne zaman kudret ve servetin birka elde tehlikeli bir bi- krlar ok kk bir gruba gitmektedir."
imde topland ne srlse, Byk s evrelerinin savu-
nucular, manzarann izildii kadar karanlk olmadn 5. GELR DAILIMI
ne srerler. Bunlar, krlarn gereksiz ekilde yksek ol-
mas halinde bile, bu krlarn, kk bir gruba deil, milyon- Biz Amerikallarn iyi yaad doru deildir. Gerek
larca insana datldn savlmurlar. Bunlar, hisse senet- udur ki, vatandalarmzn mutlu bir aznlnn lks iin-

18

de yaamalarna karn, Amerikallarn ou sefalet iinde-
dir. Gerekte "bizim yksek hayat standardmz" bo bir
vnmedir, halkmzn ounluu ile bir ilikisi yoktur.
Bakan Roosevelt, ikinci grev dnemine balarken yapt
konumada, yksek hayat standardmz konusundaki yalan
perdesini su szleriyle yrtntr: "Ulusun te-biri-nin
kt konutlarda oturduunu, kt giyindiini ve kt
beslendiini gryorum.
Btn teki kapitalist lkelerde olduu gibi Amerika'da
da, yllar boyunca, retilen mallar ve hizmetler miktarnda
devaml bir art olmutur. Gerekten gerekli gereksinme
mallar ile son derece lks mallar, sonu gelmez bir aknt
halinde, halkn yararlanmasna sunulmutur.
Ne var ki, mallarn bu bolluunun geerli olmas, hal-
kn gereksinmeleri ile deil, onlarn satn alma gc ile l-
lr. Amerikan halknn ounluunun ulusal gelirden al-
d pay, hayatlarn daha zengin ve doyumlu hale getirebi-
lecek eyleri satn almalarn salamaktan uzaktr.
Resm istatistikler bu noktay kantlamaktadr. rnek
olarak, aada, Nfus Saym Brosunun yaymlad ra-
porda yer alan, 1966'da, Amerika'da ailelere gre gelir da-
lm tablosunu veriyoruz (Current Population Reports, series
P-60, n53, 1967, s. 1):
Toplam parasal aile geliri ($)
1.000 dolardan az
1.000 1.99D
2.000 2.999
3.000 3.999
4.000 4.999
5.000 5.999
6.C0 6.999
7.000 7.999
8.000 9.999 10.000 14.999 15.000 ve yukars 4.542.000
To p l a m
20
Dikkat edilirse, 1966 ylnda, 10.322.000 aile, yani toplam
aile saysnn yzde 21'inden fazlas, bir ylda, 3.999 dolardan
daha az gelir salamtr. Bu, Amerika'da her be aileden
birisinin eline, haftada, yemek, imek ve elenmek iin 80
dolardan daha az para getii anlamna gelir. Haftada 80 do-
larn bir aileye. 1966'daki fiyatlarla nasl bir hayat srdrd-
n siz dnn.
Ama fazla kafa yormamza da gerek yok. Bugnn "bol-
luk iinde yzen" Amerika'snda ok sayda sefil insan bu-
lunduu gerei Bakan Johnson'un 1967 baharnda Kongre-
ye sunduu mesajla kantlanm durumdadr. Bakann ra-
poruna gre: (1) yoksul ocuklarn yzde 60' yani her be-
inden bolluk iinde yzen Amerika'da hi diiye git-
miyor; (.2) sakat ve kusurlu yoksul ocuklarn yzde 60',
gene bu "mreffeh" Amerika'da, tbb bakmdan yoksun;
(3) yaamlarnn ilk ylnda yoksul bebekler arasndaki lm
oran, bolluk iinde yzen Amerika'da, yoksul olmayanlardan
yzde 50 fazla.
Amerikallarn ou, insan gibi bir mr srmelerine
yetecek kadar para kazanamazken, tepedeki aznlk, gere-
kenden de ok fazla elde etmitir. 1966 ylnda, Saym Bro-
sunun yaynlad, Current Population Reportsa gre (s. 7),
gelir merdiveninin st basamandaki ailelerin yzde 20'si,
btn ailelerin toplam gelirlerinin yzde 40,7'sini ald hal-
Aile
de, merdivenin alt basamandaki ailelerin yzde 60' yalnz
Says yzde 35,5'ini almtr. Yani gelirden, tepedeki bete-bir,
1.149.000 tabandaki bete-ten daha fazla alm oluyor. Yalnz, bu,
2.635.000 tepedeki ok zenginler, paralarnn ounu alp gtren pek
3.197.000
3.341.000 yksek vergiler demiyorlar m? Byle diyorlar ama, doru
3.474.000 deil.
4.108.000
4.574.000 Tennessee Senatr Gore'un 11 Nisan 1965 gnl New
York Times Magazine''de yaynlanan yazsna gre de syle-
7.408.000
10.008.000 nenler doru deil. "Vergi demeden Nasl Zengin Olunur"
4.486.000 balkl makalede senatr diyor ki, "... imdi, vergi refor-
48422,000
21
munu nerenler tarafndan bu gibi rnekler aydnla kar- leri asndan byle bir pazar yoktur.
tld zaman, pek ok kimse bunlar tipik deil diye bir ya- Bunun sonucu, sistemde, bizim bunalm ve depresyon
na itiyorlar; bunlar, hl, bizim, deme gcne dayanan m- dediimiz dnemsel klerdir.
terakki bir vergilendirme sistemimiz olduuna inanyorlar. Kr salamak iin, kapitalist, iilerine olabildiince az
Ama iin asl, yllk kazanc bir milyon dolar veya daha fazla deme yapmak zorundadr.
olan "tipik" bir vergi ykmlsnn fabrika iisi ve ret- rnlerini satmak iin, kapitalist, iilerine olabildiin-
menden, gelirinin daha kk bir yzdesini vergi olarak d- ce ok deme yapmak zorundadr.
yor olmasdr. kisini birden yapamaz.
teki ou lkelerin halklarna gre, bizim halkmzn, Dk cret yksek kr salar, ama ayn zamanda mal
daha yksek bir hayat standard olduu dorudur. Ancak talebini azaltt iin kr olanaksz hale getirir.
bu, bizim, varlk iinde olduumuzu deil, onlarn yoksulluk zmlenemez bir eliki.
iinde olduunu gsterir. Propagandaclarn, Amerika'nn Kapitalist sistem erevesi iinde kar yol yoktur. Dep-
"yksek hayat standardndan" sz aarken, bizi inandrmak resyon kanlmazdr.
istedikleri ey, hi de doru deildir. 1929 bunalmndan sonra, Birleik Devletlerdin, kapitaliz-
min hl genileyebilecei dnemi, ebediyen ardnda brak-
6. BUNALIM VE DEPRESYON t izlenimi dodu. Artk genilemeye deil, daralmay asgar
izgide tutmaya allacakt.
Gelir dalm (ya da daha dorusu gelirin kt dal- Halk i istiyordu, i bulma olana azd. Tannm ingi-
m) konusundaki gerekler, kapitalist sistem ile bu sistemin liz iktisats J. M. Keynes'e gre, "Eldeki kantlar, tam ve-
temeldeki zayflnn ekonomik yann ortaya koyar. ya hatta tama yaklaan istihdamn ender grlen ve ksa s-
Byk halk kitlesinin geliri, hemen her zaman sna re- reli bir durum olduunu gsteriyordu."
timi tketemeyecek kadar kktr. Gene de kapitalist sistemin i salayabilecei yalnz tek
Zenginlerin geliri, ounluun yoksulluu yznden s- yol vard. Kapitalizmi ktrmletiren kusurlarn, yani d-
nrl olan bir piyasa iin yaplabilecek krl yatrmlardan k tketim ve ar retimin giderilebilecei tek yol vard.
ou zaman kat kat byktr. Tepede sallanan ar retim korkusundan kurtulmann, re-
Halkn byk bir ksm, satn almak ister ama paras tilen her eyi krla satabilmenin tek yolu vard.
yoktur. Zengin aznln ise, paras, harcamakla bitmeyecek Kapitalizmin ldrc hastal olan bunalm ve dep-
kadar oktur. resyonu tedavi etmenin tek yolu vard:
Sanayi, dev admlarla byr; ama tketicinin satn al- SAVA.
ma gc, kaplumbaa hzyla ilerler. 1929'dan sonra, kapitalist sistemin, insanlara tam istih-
Yn retimi sorunu zlmtr, ama retilen mallarn dam, malzeme, makine ve para salamak iin, ancak bir
yn halinde sat sorunu zmlenememitir. sava hazrl ve giriimi ile, ilemesine devam edebilecei
iilerin gereksinmelerini karlayacak mallar iin pazar grld.
vardr; ama iilerin gereksindikleri mallar satn alma g-

22 23
 7. EMPERYALZM VE SAVA lan mallar ve sermayeyi elden kartmak iin d pazarlar
ve yatrm alanlar arayarak, servet fazlalarnn yatan
Byk lekli tekelci sanayi, retici gleri, daha nce geniletmedir/'
grlmedik bir lde gelitirdi. Sanayicilerin mal retme Smrge halklarna kar tutum, zamana ve yere gre
gleri, yurttalarn tketim glerinden daha byk bir
deimitir. Ama zulm ve bask genel yasayd hi bir em-
hzla artyordu.
peryalist ulus masum deildi. Bu konuda uzman kabul edi-
Bu, onlar, mallarn anayurdun dnda satmak zorunda len Leonard Woolf yle yazyordu: "Avrupa'da ulusal top-
brakyordu. retim fazlasn emebilecek yabanc pazarlar lumda nasl son yzylda aka belirli snflar, kapitalistler
bulmak zorundaydlar.
ile iiler, smrenler ile smrlenler ortaya kmsa, ulus-
Bunlar nereden bulacaklard? lararas toplumda da biri egemen ve smren teki gdlen
Bu soruya verilebilecek tek bir karlk vard: smrge- ve smrlen, gene ayn derecede belirli snflar, Batnn
lerde.
emperyalist gleri ile Afrika ve Dounun uyruk rklar or-
retilen fazla mamul mallar iin pazarlar bulmak zo- taya kmtr.
runluluu, smrgeler edinme konusunda duyulan basknn teki emperyalist uluslar ne ise, Amerika Birleik Dev-
ancak bir ksmyd. Byk lekli yn retimi geni ham- letleri de yledir. zel yatrmlardan gelen btn krlar, il-
madde ikmallerini gerektirir. Kauuk, petrol, nitrat, kalay, gili mal gruplara gitmi, ama hkmet politikas, hkmet
bakr, nikel ve bunlara benzer daha bir yn ey, tekelci paras ve hkmet kuvveti, bunlarn zel karlarn sala-
kapitalistlere her yerde gerekli olan hammaddelerdi. Bun- mak ve korumak iin kullanlmtr. Bakan Taft, tekelci ka-
lar, bu gerekli hammaddelerin kaynaklarna sahip olmak pitalizmin gerekleri ile hkmet politikas arasndaki ba ko-
veya bunlar denetimleri altnda bulundurmak istiyorlard. nusunda akszlyd: "D politikamzn hak ve adaletin
Emperyalizmi yaratan ikinci etken de buydu. dz yolundan kl pay saptrlmamas gerekmekle birlikte,
Ama bu iki baskdan daha da nemlisi, bir baka fazla ey bu politika, emtiamz ve kapitalist frsatlarmz iin krl ya-
iin de pazar bulmak zorunluluuydu: sermaye fazlas. trmlar salamak zere etkin mdahaleyi de ierecek hale
Emperyalizmin ana nedeni buydu. pekl getirilebilir."
Tekelci sanayi, sahibine ok byk krlar getirmiti. 20. yzylda, her byk sanayi lkesinde, tekelci kapita-
Ar krlar. Sahibinin ne yapacan bilemeyecei kadar lizm gelimi ve onunla birlikte sermaye fazlas ile rn
ok para. Harcayabileceklerinden daha ok para. Bu para, fazlasnn ne yaplaca sorunu da ortaya kmtr. Kendi
yurt iinde gelir getirici yatrm iin kullanabileceklerinden ulusal pazarlarn denetim altnda bulunduran eitli devler,
de fazlayd. Ar bir sermaye birikimi. uluslararas pazarlarda kar karya geldikleri zaman nce
Mal ve sermaye iin pazarlarda krlar arayan bu sanayi uzun, zorlu, ac bir rekabete, ardndan uluslararas bir temel
ve banka ittifak, emperyalizmin balca kayna olmutur. zerinde anlamalara, birlemelere, kartellere giriirler.
J. A. Hobson, daha 1902 ylnda, bu konuya nclk eden Dnya pazarn blmek zere aralarnda anlamalar
incelemesinde yle diyordu: ''Emperyalizm, sanayiin byk yapan bu byk uluslararas birlemeler ile, rekabetin sona
denetilerinin anayurtta satamadklar ya da kullanamadk- erecei ve uzun sreli bir bar dneminin balayaca san-

24 25
lir. Ama byle olmaz, nk kuvvet oranlar durmadan dei denli yararna, ounluun bu denli zararna olan bu ml-
mektedir. Baz irketler gitgide byr ve glenirken, te kiyet ilikisinin devamn salamak iin bir yntem bulun-
kiler geriler. Bylece bir zamanlar hakkaniyet lleri iin mas gerekir. Zengin aznln, emeki ounluk zerinde,
de yaplm olan blm sonradan hakkaniyetsiz olur. G toplumsal ve ekonomik egemenliinin srp gitmesini sala-
l grup tarafnda bir honutsuzluk balar ve bunu daha b yacak gce sahip bir kurumun varl zorunludur.
yk bir pay alma savam izler. Her hkmet, kendi uyruk Byle bir kurum vardr: bu, devlettir.
larn korumak iin ayaa kalkar. Bunun kanlmaz sonucu Kapitalist snfn ii snf zerinde egemenlik kurma-
savatr. sn salayan bu zel mlkiyet ilikilerini korumak ve sr-
Emperyalizm savaa yolaar. Ne var ki, sava da hi drmek devletin ilevidir.
bir eyi kesin olarak zemez. Artk bir masa evresinde Bir snfn tekisini bask altnda tuttuu sistemi ya-
zmlenemez hale gelen dmanlklar, imdi pazarlk, gl atmak devletin ilevidir.
patlayclar, atom bombalar, sakat insanlar ve paralanm retim aralarnn zel mlkiyetine sahip olanlar ile olma-
cesetlerle yaplyor diye ortadan kalkmaz. yanlar arasndaki atmada mlk sahipleri, devletin kiili-
Hayr! Pazar av srp gitmelidir. Tekelci kapitalizm, inde, mlkszlere kar gl bir silah bulurlar.
mal ve sermaye fazlas iin alan bulmak zorundadr ve tekel- Devletin, snflar st olduuna hkmetin zengin yok-
ci kapitalizm varolduka yeni savalar srecektir. sul, yksek alak btn halk temsil ettiine inanmaya ite-
leniyoruz. Ama aslnda, kapitalist toplum, zel mlkiyete da-
8. DEVLET yandndan, zel mlkiyete kar yaplacak her davran,
gereinde iddet kullanmaya kadar varan devletin direnciyle
retim aralarndaki zel mlkiyet, zel trden bir karlaacaktr.
mlkiyettir. Bu mlkiyet, ona sahip olan snfa, sahip olma- Bunun iin, aslnda, snflar varolduka, devlet, snflar-
yan snf zerinde bir g verir. Sahip olann yalnz al- st olamaz, egemen snftan yana olmak zorundadr. Dev-
madan yaamasn salamakla kalmaz, bir yandan da, sahip letin egemen snfn bir silah olduunu, Adam Smith, daha
olmayanlarn alp almayaca ve hangi koullar altnda 1776 ylnda farketmiti. nl kitab, The Wealth of Nations-
alacaklarn saptama olanan da verir. Yani bir eit da yle yazyordu: "Sivil hkmet, mlkiyetin gvenliini
efendi ve hizmeti ilikisi kurar; kapitalist snf, emirler korumak iin kurulduu srece, aslnda zenginin yoksula kar-
verme mevkiinde, ii snf ise bunlar yerine getirme du- veya biraz mal mlk olann olmayana kar savunulmas
rumundadr. iin kurulmutur."
Bu durumda, haliyle, iki snf arasnda srp giden bir ktisaden egemen olan snf retim aralarna sahip
atma vardr. olan snf siyasal olarak da egemendir.
Kapitalist snf, isi snfm smrerek, servetle, gle Birleik Devletler'deki gibi bir demokraside halkn, oy-
ve itibarla cmerte dllendirilmi; oysa ii snf, gven- laryla kendi adaylarn i bana getirdii dorudur. De-
sizlik, yoksulluk, sefil hayat koullar iine itilmitir. mokrat X ile Cumhuriyeti Y arasnda bir seme yapma
Bu durumda, mevcut mlkiyet ilikisinin aznln bu haklar vardr. Ama bu, hi bir zaman snf mcadelesinin

26 27
bu yannda ya da teki yannda yer alan bir adayn seimi
deildir. Ana partilerin adaylar arasnda zel mlkiyet srasnda olmutur. Ama niin?
ilikileri sistemi konusunda ok az temel davran fark vardr. Devlet, ancak zorland takdirde, mlkszler adna,
Bu ayrlklar da hep ayrntlar konusundadr; hemen hi bi- mlk sahiplerine kar harekete geer. u veya bu atma
risi, temel sorunlarla ilgili deildir. noktasnda boyun emek zorunda kalr, nk ii snfn-
sin asl aranrsa, iiler iin Demokrat X ya da Cum- dan gelen bask o denli byktr ki, dn vermek zorunlu-
huriyeti Y arasnda bir seim yapmak, kapitalist snfn dur; yoksa "yasa ve dzen" tehlikeye girdii gibi, daha da
hangi zel temsilcisinin, Kongrede, kapitalist snfn yara- kts (egemen snf acsndan daha kts), devrim bile
rna yasalar yapaca konusunda bir seim yapma zgrl- olabilir. Ama unutulmamas gereken nemli nokta sudur:
nden baka bir ey deildir. byle dnemlerde elde edilen btn dnler, mevcut mlki-
Yasalar yapanlar ile yasalarn karlar iin yapld yet ilikileri snrlar ierisindedir. Kapitalist sistemin ana
adamlar arasndaki ba, ylesine skdr ki, devlet ile ege- erevesi, hi dokunulmadan ylece durur. dnler her za-
men snf arasndaki iliki konusunda hi bir kukuya yer man bu ereve iinde verilmektedir. Egemen snfn ama-
brakmaz. Ulusumuzun en ileri gelenlerinden birisinin, ikti- c, btn kurtarmak iin bir noktada boyun emektir.
sad egemenlii elinde bulunduran snfn, siyasal egemen- Bakan Roosevelt ynetimi srasnda isi snf tarafn-
lii de elinde bulundurduu dncesinde olduu u satrlar- dan elde edilen btn kazanmlar ki bunlar epeyce fazlay-
da aka grlr: d, retim aralar zerindeki zel mlkiyet sistemini de-
"Diyelim ki, Washington'a gidiyorsunuz ve hkmetiniz- itirmemitir. Bu kazanmlar bir snfn bir bakas tara-
le grmek istiyorsunuz. Sizi nezaketle dinleseler bile, asl fndan devrilmesini salamamtr. Bakan Roosevelt ld-
sz geer kimselerin byk bankerler, byk imaltlar, zaman, iverenler de, isiler de eski yerlerinde idiler.
byk tccarlar, demiryolu irketleri ile denizyollar ir- Devlet, bir snfn teki snf zerinde egemenliini kur-
ketlerinin bandaki kimseler olduunu greceksiniz. ... mak ve srdrmek iin bir ara olduuna gre, ezilen o-
Birleik Devletler Hkmetinin efendileri, Birleik Devlet- unluk iin gerek zgrlk var olamaz. Duruma ve koul-
ler kapitalistleri ve imaltlardr." lara bal olarak u ya da bu derecede zgrlk verilecek-
Gerekleri ortaya dken bu tmceler, Woodrow Wilson'- tir, ama son tahlilde, "zgrlk" ve "devlet" szckleri, s-
n, 1913 ylnda yazd bir kitapta yaynlanmtr. Yazar ne nfl bir toplumda biraraya getirilemez.
sylediini bilecek bir yerde bulunuyordu. O sra Birleik Devlet, hkmeti denetimi altnda bulunduran snfn ka-
Devletler'in bakanyd. rarlarn uygulamak iin vardr. Kapitalist toplumda devlet,
u soru ortaya kyor: mademki devlet mekanizmas kapitalist snfn kararlarn, dayatarak yrtr. Bu karar-
kapitalist snfn denetimi altndadr ve onun karna ile- lar, ii snfnn, retim aralarnn sahiplerinin hizmetinde
mektedir, kapitalistlerin gcn dzenlemek ve snrlandr- alt kapitalist sistemi srdrmek iin alnmtr.
mak iin hazrlanan yasalar, nasl oluyor da kara kapl kitapta
yer alabiliyor?
rnein bu gibi eyler, Franklin D. Roosevelt ynetimi

28
29
 KNC BLM
KAPTALZMN SOSYALSTE SULANMASI
9. KAPTALZM VERMSZ VE MSRFTR
nsann retme gcndeki art, yoksulluun ve sefale-
tin ortadan kalkmasn salam olmalyd. Bu sonucu yara-
tamamtr: dnyann en gl, en zengin ve en retken ka-
pitalist lkesi olan Birleik Devletler'de bile.
teki btn kapitalist lkelerde olduu gibi Birleik Dev-
letler'de de, bolluun ortasnda alk, varln iinde ktlk,
zenginliin gbeinde yoksulluk vardr.
Bylesine elikilerle nitelendirilen bir ekonomik sistem-
de, temelden hatal bir eyin bulunmas gerekir.
Evet byle bir bozukluk vardr. Kapitalist sistem, ve-
rimsiz, msrif, akld ve adaletsizdir.
Verimsiz ve msriftir, nk, en iyi iledii yllarda bi-
30
le, retim mekanizmasnn bete-biri kullanlmyor.
Verimsiz ve msriftir, nk, devre devre kntler olu-
yor ve o zaman retim kapasitesinin deil bete-biri, yars
atl kalyor. Brookings Enstitsne gre: "Ekonomik canl-
ln doruunda bile, atl kapasite miktar, genel bir rakamla
ifade etmek gerekirse yzde 20 kadardr. Depresyon d-
nemlerinde ise, bu oran, haliyle ok fazla artm, 1930 dep-
resyonunda yzde SO'ye kadar ykselmitir."
Verimsiz ve msriftir, nk, almak isteyen herkese
daima yararl i salayamad gibi, bedence ve kafaca sa-
pasalam binlerce insann almadan yaamalarna yer ve-
rir.
Reklamclar, satclar, acenteler, pazar aratrmaclar
ve benzeri bir yn insan, mallarn, salkl ve akla-uygun
retimini ve datmn salamak iin deil de, mterinin
ayn mal .A irketinden deil, B ya da C, D? E, F irketlerin-
den satn almasn salamak iin lgnca bir rekabet alann-
da istihdam ettii iin verimsiz ve msriftir.
Verimsiz ve msriftir, nk insann gereksinmeleriyle il-
gilenmek yerine, gitgide artan fiyatlarla ve krla ilgilendii
iin, ekinlerin ve mallarn gz gre gre yokedilrnesme izin
verir.
Nihayet, verimsiz ve msriftir, nk, dnemsel olarak
savaa yolaar ve sava, yaamda gzel olan her eyi in-
safszca ve eytanca yokettii gibi, yaamn kendisini de
ortadan kaldrr.
Bu verimsizlik ve israf, dzeltilmesi mmkn olan kt
bir ynetimden gelmiyor; bu, kapitalist sistemin ayrlmaz
bir parasdr. Sistem srp gittike de, devam etmek zorun-
dadr.
1930'lardaki depresyon srasnda, Birleik Devletler'de
almak zorunda ve isteinde olan ie yarar iilerin
drtte-biri, yllarca, is bulamad. Bu insanlar, a kaldlar,
yardmla yaamlarn srdrdler veya kamu kurulularnda
icat edilen ilerde altlar. Her kentte, kadn, erkek, o- ve msriftir.
luk ocuk ekmek kuyruuna girdi. Bu igc israfnn b- Kapitalizmin en byk israf da savatr.
ykl, u unutulmaz tabloda canlandrlmtr: "Onbir Kapitalist ekonomide bar zamannda ulalamayan
milyon issiz kadn-erkek, ekmek iin tek bir kuyrukta bir tam retime, sava zamannda ulalr, ite o zaman, evet
kol boyu ara ile dizilseler, bu hat, New York'tan Chicago'ya, ancak o zaman, kapitalizm, insanlarn, malzemelerin, makine-
St. Louis'e, Salt Lake City'ye ve hatta San Francisco'ya lerin, parann tam istihdam sorununu zmler.
uzanr. Dahas da var: bu kuyruk bir de geri dner, yani Hangi amala? Yalnzca yakp ykmak amacyla, insan-
ktay bir utan br uca iki defa dolanm olur." olunun umutlarn, hayallerini ve hayatn yoketmek; binler-
Bu milyonlarca a-sefil insan, yetenekleri ile glerini ce okulu, hastaneyi, fabrikay, demiryolunu, kpry, lima-
yaamaya yetecek kadar bir eyler elde etmek iin kullan- n, maden ocan, enerji merkezini yerle bir etmek; binler-
ma frsat ararlarken, almann ne demek olduundan ha- ce mil kare ekili topra ve orman kknden kurutmak.
beri bile olmayan ve bunu renmek iin hi bir istek ta- Yarallarn aclar, sakat ve ktrmlerin strab, ya-
mayan daha ansl erkek ve kadnlar, srf retim aralarna knlarn kaybedenlerin zlemleri, hesaba kitaba sar m?
sahip olduklar iin, konfor ve lks iinde yayorlard. Ama biz savan neye malolduunu biliyoruz. Yaplan isra-
Bunlar utanmazca bir aylaklk iinde yaayabiliyorlard, fn miktarn liras lirasna, kuruu kuruuna biliyoruz, Bu
nk kapitalist sistemin dzenledii, belki de adn bile duy- rakamlar, kapitalizmin en byk israfnn sava olduunu
madklar sanayi yatrmlarndaki hisse senetleri, bunlara gn gibi aa kartyor.
byle yaayabilecek bir gelir salyordu. almak isteyen Birinci Dnya Sava, 200 milyar dolara maloldu, 1935
ama i bulamayan insanlarn sefaleti, ellerini ie srmeden ylnda, Rich Man, Poor Man yaptnn yazarlar bunun ne
temett alan bir avu zengin nedeniyle, daha da alaltc demek olduunun ltn verdiler. lt u:
oluyordu. "E para, Amerika, ingiltere, Belika, Fransa, Avus-
Bolluk ortasnda sefalet amaz ile yzyze gelen kapi- turya, Macaristan, Almanya ve italya'da her aileye [enflas-
talist sistem, bu sorunu zmlemek iin bir plan yapyor. yon ncesi dolarla] 3.000 dolarlk bir ev ve bir bahe yeri
Bolluu ortadan kaldrmak plan. vermeye yeterliydi.
Yenilemeyecek hale getirmek iin patatesin zerine gaz- "Ya da bu parayla, Amerika'daki btn hastanelerin
ya dkld, kahve rnnn yzde 30'u yokedildi, st r- masrafn 200 yl sreyle karlayabilirdik. Devlet okullar-
maa dkld, meyveler yerlerde rmeye brakld. mzn 80 yllk btn giderlerini karlayabilirdik. Veya, eer
Bu lgnlk, kapitalist sistemde, pek de grnd gibi 2.150 ii 40 yl sreyle herbiri yllk 2.500 dolar cretle a-
bir delilik deildir. Halk, gereksinmeleri olan patatesle, lsayd, toplam kazanlar, Dnya Savann ancak bir gn-
kahveyle, stle, meyveyle beslemekle deil de, elden gel- lk masrafn karlayabilirdi!"
diince yksek fiyat ve kr elde etmekle ilgilenen bir eko- ikinci Dnya Sava ise, bunun be katma malolmu-
nomi iin sras gelince arz snrlamak, amacna ulamann tur.
bir baka yoludur. Ama bu, uygulamay hakl gstermez, sa- Kapitalist sistemin israfhn, hi bir ey, sava kadar
dece savmz kantlar: kapitalist sistem z gerei verimsiz gzler nne seremez.

32 33
 10. KAPTALZM AKILDIIDIR ynelmi bir tehdit halini alr. Bunalmn arlna aldr-
makszn ekonomik diktatrler, krn, devden nce geldi-
Kapitalist sistem, aklddr. inde ayak direrler ve stelik her trl karlarnn fiyatn
Bu sistem, iadamnn kiisel karnn, ulusun yararna lkeye dettirecek durumdadrlar. Bu dayanaksz bir sula-
olduu,; eer kiiler, istedikleri gibi kr etme konusunda ma deildir; Birinci ve kinci Dnya savalarnda, Birleik
serbest braklsalar, btn toplumun daha iyi bir duruma ge- Devletler'in deneyimleriyle bu dorulanmtr. 1941'de yaym-
lecei; ileri yrtmenin en iyi yolunun, kapitalistleri, en lanan bir TNEC raporu, hikyeyi yle anlatmaktadr:
byk kr salayacak ekilde ilerinde serbest brakmak "Ak konumak gerekirse, sava ya da bunalm sra-
olduu ve, bu srecin bir yan rn olarak, halkn gereksin- snda, is evrelerine kar taknlacak tutum sorunu ortaya
melerinin salanaca nermesine dayanr. ktnda hkmet ve kamuoyu diken stndedirler. ev-
Bu nerme kesenkes her zaman iin doru deildir. Hele releri, dayattklar koullar dnda, almay reddeder. Do-
tekel, rekabetin yerini alnca, doruluu daha da azalr. Kr al kaynaklar, likit deerler, lke ekonomisindeki stratejik
peinde koanlarn kar ile toplumun kar, ya uyuur, ya noktalar, teknik aralar ile bilgiler, onun denetimi altndadr.
uyumaz. Aslnda ou zaman atr. "imdi tekrarlanmakta olduu grlen Birinci Dnya Sa-
Kapitalist sistem, retimi, herkesin gereksinmesine de- va deneyimi i evrelerinin bu denetimini ancak 'uygun bir
il, aznln krna dayandrd iin aklddr. fiyat' denirse kullanacan gstermektedir. Aslnda bu, pek
Kapitalist sistem, dorudan doruya gereksinmeye gre de kapal olmayan bir tehdittir. ... Bu durumda sormak gere-
retimde bulunmak gibi saduyuya dayanan bir yntem uy- kir: bunlarn yurtseverliklerinin bedeli nedir?"
gulayacana, gereksinmelerin de bu arada nasl olsa kar- Sistemdeki ayn akldlk doann, halkn yararna ola-
lanaca gibi belirsiz bir umutla, dolayl bir yntemle kra rak denetim altna alnmasnda, byk i evrelerinin ka-
gre retim yapt iin, aklddr. zan hrsyla buna engel olmasndan da grlmektedir. He-
Kapitalizm, New York'tan Chicago'ya gitmek iin dos- men her bahar Ohio nehri taar, bir yn insann lmne,
doru yol varken, New Orleans zerinden dolanmak kadar milyonlarca dolarlk maln zarara uramasna yolaar. rn
mantksz ve samadr. mahvolur, evler yklr, kentleri sel basar. Byle bir eyin
Ayrca, kr peinde koan bir avu sanayicinin iktidar olmasna hi gerek yoktur. Bu gl nehir yola getirilebilir.
ile, ulusun gereksinmelerinin karlanp karlanmayacana, Vah enerjisi dizginlenebilir, mevsimlik dalgalanmalar
ve neyin pahasna karlanacana baklmakszn bunlarn btn yl gvenilir bir ulatrmaya elverecek bir dzeyde tu-
tamamyla kendi balarna ve kendi karlar dorultusunda tulabilir, erozyon ile yokolan toprak, tamamen veya ksmen
karar verecekleri demokrasiye ilikin bir sorun kmtr or- kurtarlabilir.
taya. Halkn ekonomiyi denetimi altnda tutmad yerde, Bunun nasl yaplacan biliyoruz. Yaplabilir de. Bu
ekonomik demokrasinin yerini, ekonomik diktatrln ala- TVA'da yaplmtr da.
can sylemek hi de yanl olmaz. yleyse niin yaplmyor? Blgesel planlamada Ameri-
Bar zamannda lkenin refah iin ok tehlikeli olan ka'nn baarl bir denemesi olan TVA (Tenessee Vadi Proje-
bu ekonomik diktatrlk, sava zamannda lkenin varlna si), Ohio Vadi Projesi, Missouri Vadi Projesi olarak niin

34 35

tekrarlanmyor?
Niin? nk kapitalist sistem, aklddr da ondan. Be-
ll nehir, her yl lme ve ykma yolaan tamalarna de-
vam etmelidir, nk bir Ohio Projesi ile halkn yararna
olarak gerekletirilecek taknn denetimi, enerji retimi,
ulatrma sistemi, toprak korunmas, kamu hizmeti irketle-
rinin, kmr ve demiryolu irketlerinin krlarn azaltabilir.
Bu byk i evreleri, TVA srasnda, enerji retimi ve ucuz
su nakli ile mcadele etti ve bu sava teki nehir yata
projelerinde de srdryorlar. zel karlar ile kamu refa-
hnn zorunlu olarak akacan syleyen kapitalizmin te-
mel nermesinin samalnn ite bir kant daha.
Kapitalist sistemin akldl, hi bir yerde, plandan yok-
sun oluu kadar apak deildir. Her iletmede, bir sistem,
rgtlenme, planlama vardr; ama iki iletme arasndaki
ilikide, ne sistem, ne plan, ne de rgtlenme vardr sadece
anari vardr.
Ulusun ekonomik refahnn, en iyi ekilde, ulusun refah
amacna ynelik, geni kapsaml ve iyi hazrlanm planlarla
deil, her kapitaliste kendi iine geleni yapmasna izin vere-
rek salanaca konusunda sanayiciler bize teminat veriyor-
lar. Btn bu tek tek verilen kararlarn toplam da toplumun
yararna olacakm.
Bunlar, hi anlam olmayan szler.
Kapitalist sistem, halk birbiriyle atan snflara bl-
d iin de akla aykrdr. "Blnmez* herkese zgrlk ve ller egemendir. Rekabet yerine ibirlii; kin yerine sev-
adalet salayan tek bir ulus" yerine, kapitalizm, yaps ge-
rei, bir snfa zgrlk ve adalet getirip, tekine getirmeyen
blnm iki ulus yaratyor. Halkn kardelik ve dostluk
iinde birarada yaayaca birlemi bir toplum yerine, ka-
pitalist sistem, btnlememi bir topluluk yaratyor ve bu
toplulukta, alan snf ile mlkiyet sahibi snf, ulusal ge-
lirden byk bir para koparmak iin, zorunlu olarak sava-
p duruyorlar.
36
Mlkiyet sahibi snfn gelirine, kra, sanayiin amac kr
elde etmek olduu iin, iyi bir ey gzyle baklyor. Oysa,
ii snfnn gelirine, crete, krlar azaltt iin kt bir
ey gzyle baklyor. "Yksek cret teorisinin" erdemleri
konusunda ne kadar lafebelii edilirse edilsin, konunun z
budur. Kr, elden geldiince byk tutulmas gereken'kesin
olarak iyi bir ey, cretler ise, retim maliyetinin dk
olmas iin en az dzeyde tutulmas gereken kesin olarak kt
bir ey gibi grlyor.
Bunun sonucu, iilerin kendi rettikleri metalar satn
alamamalar bunalma ve depresyona sistemde dnemsel
klere yolayor. Bundan daha akld bir ekonomik
sistem olur mu?
Sanayiin gelimesinde esas drt olarak krn vurgulan-
masndan doan bir baka akldlk da insanlarn sahip ol-
duu deerlerde yaratt kargaalktr.
Kapitalist toplumda, tutum ve davranlarn klavuzu ne
olacaktr? Bu sorunun karl duruma gre deiiyor:
dnyasnda, rekabet, imanszca karclk, sk pazar-
lk, kardakinin grtlana sarlma, rakibi keye sktr-
ma yakay ele vermedike her eyin mubah oluu. Kazan-
dklarnzla ne yapacanz nemli deil; btn zamannz
ve gcnz servet peinde kan ter iinde komakla geirme-
lisiniz. Nasl ele geirdiinize hi aldrmakszn, ne kadar
fazla yarsanz, o kadar baarl saylrsnz.
Aile ve dostlar dnyasnda, din dnyasnda ise, baka
gi; kendin iin kopart yerine bakalarna hizmet; bakas-
nn srtndan tepeye trmanma yerine yanndakilere yardm;
"ne kadar benim olacak" yerine, "bakalarna yarar ola-
cak im?""; zenginlik tutkusu yerine, hizmet arzusu.
ki ayr deerler sistemi birbirlerinden geceyle gn-
dz kadar ayr.
37
 11. KAPTALZM ADALETSZDR
Kapitalist sistem, adaletsizdir.
Temel ta eitsizlik olduu iin, adaletsiz olmak zorun-
dadr.
Hayatn gzel eyleri, bitip tkenmez bir dere gibi, k-
k, ayrcalkl, zengin bir snfa akt halde, dehet verici
gvensizlik, insan aalatc sefalet ve frsat eitsizlii,
byk, ayrcalksz, yoksul snfn yazgsdr. da lmtr.
Bu, kapitalist sistemin temelini tekil eden, retim
aralarnn zel mlkiyetinin sonularndan birisidir. Dier
nemli bir sonu, retim aralarna sahip olmayanlar ile
olanlar arasndaki, kiisel zgrlk eitsizliidir.
i, teoride, istediini yapabilen "zgr" bir kiidir. Oysa
aslnda, zgrl, ok snrldr. i, yalnz iverenin 1946 ylnda Bethlehem elik irketinin tersane iileri
nerdii ezici koullar kabullenmek ya da alktan lmek
zgrlne sahiptir.
Bakan Roosevelt'in 11 Ocak 1944'te Kongreye sunduu
mesajda syledii gibi, "zaruret iinde olan insanlar, zgr
deildir.".
Kapitalist sistemin yaps yledir ki, halkn ounluu,
daima "zaruret iinde" olmak durumundadr ve bunun iin
de zgr deildir. Bunlarn, ellerinden baka bir eyleri yok-
tur. Dn kazandklarn bugn yemek zorundadrlar. Krk
yasna geldikleri zaman, yn retimi sanayiinde alama-
yacak kadar "yasl" saylrlar. Ve tepelerinde daima ilerini
kaybetmek korkusu asldr.
Kapitalist sistemin baka bir adaletsizlii de, almaks-
zn yaamaktan utan duymak yle dursun, bununla vnen
asalak bir snfn varlna gz yummasdr. Kapitalist sis-
temin savunucular, bu asalaklarn tembel olmakla birlikte,
paralarnn tembel olmadn sylerler. Bu asalaklarn, ii-
lerden aldklar hara, gze aldklar "riskin" dldr. Bu,
bir dereceye kadar dorudur. Gerekten paralarnn batna
olasl vardr.
Ama onlar paralarm tehlikeye atarken, iiler de hayat-
larn tehlikeye atmaktadrlar. ilerin gze aldklar tehli-
kenin bykl acaba nedir? Rakamlar akla durgunluk veri-
yor. "Sava srasnda sanayi kurulularndaki lm ve yara-
lanmalar, sava alanlarndaki kayplardan ok daha fazladr."
1946 ylnda, haftann yedi gnnn yirmidrt saatinde,
her otuz dakikada, bir Amerikal ii, i bandaki kaza-
Her 17,5 saniyede, bir Amerikal ii yaralanmtr.
Sanayide gerekten tehlikeyi gze alan kimdir?
Ve iilerin bu tehlikeyi gze almalarnn karlnda
aldklar dl nedir?
te kapitalist sanayi iin tipik bir rnek:
sendikas, iilerin asgar saat cretlerini 1,04 dolara ka-
racak yzde 15 orannda bir art iin mcadele etmi ve
kazanmtr.
Bu, haftada 41,60 dolar, ylda 2.163,20 dolar demektir.
1946 ylnda, Bethlehem yneticilerinin maalar yzde
46 orannda artrlmtr. i cretlerinde yaplacak te-
vik artnn dk tutulmas iin srar eden Bethlehem ba-
kan yardmcs Bay J. M. Larkin'e yllk 138.416 dolarlk
maana ek olarak 38.764 dolarlk bir ikramiye verilmitir.
Bu, ylda 177.180, haftada 3.407,30, saatte 85,18 dolar de-
mektir.
Yani Bay Larkin, Bethlehem'deki bir isinin bir ylda
ald asgar cret toplamnn bir-buuk katndan fazla pa-
ray bir haftada alyordu.
Bay Larkin, bir saatte, iilerin bir haftada aldklarnn
iki katndan fazla para alyordu.
ilerinkine kyasla Bay Larkin'in geliri ne kadar b-
yk olursa olsun, bu gelir kazanlm olma erdemine sahip-
tir. Bay Larkin zorunlu bir ilevi yerine getirmitir ve bu
39
yzden de ald gelir zerine meru bir hakka sahiptir. Ama
bir mirasa konmu ve mr boyunca elini ie bile srmemi
bir insann, bu mlkiyet zerinde ayn meru hak iddiasn
ne srmesi mmkn mdr?
Kapitalist sistemde miras kurumunun ne olduunu ay-
dnlatmamz yerinde olacaktr. Bir insan, bir milyon dolar-
lk mirasa konduu zaman, bu, kkn kurutana kadar e-
kebilecei bir para ynndan ibaret deildir. Evet hi de
bundan ibaret deildir.
Bu bir milyon dolar ou zaman, sanayi kurulularnda
veya bankalarda hisse senetleri veya tahviller eklinde bu-
lunur. Bunlardan hisselerin bazlar yzde 8, bazlar yzde
2 vb., temett der. Diyelim ki, bu kii [bu bir milyon dolar
zerinden] ortalama yzde 4'lk bir gelir elde etmektedir.
Bunun anlam, bu hisse senetlerine sahip olduu iin ylda
40.000 dolarlk geliri olmasdr.
Bu lkede retilen btn servetten, her yl 40.000 dolar,
bu adamn cebine akmaktadr. Bu yl, gelecek yl, daha son-
raki yl, bu kii, bu 40.000 dolar harcar. Yirmi yl sonra lr
ve olu mirasna konar. O zaman da olunun her yl harcaya-
cak 40.000 dolar var demektir. Ve ondan sonra da onun olu
bu byle srer gider. Kuaklar boyu her yl 40.000 dolar har-
canr ama, bir milyon dolar hl ylece durmaktadr! Kim
demi pastay hem yiyip, hem saklayamazsnz diye?
Ne bu adam, ne olu, ne torunu, ellerini ie bulatr-
mak zorunda kalmamlardr. retim aralarna sahip ol-
malar bunlara, bakalarnn srtndan asalak gibi yaama
olanan salamtr.
Kapitalist sistemde, dier bir byk adaletsizlik de fr-
sat eitsizliidir.
Diyelim, ylda 2.000 dolar kazanan bir iinin evi ile bir
milyonerin evinde ayn zamanda birer bebek dnyaya geldi.
Bunlar ayn hak ve frsatlardan yararlanabilecekler midir?
Birisinin yiyecei, giyimi, oturduu ev tekisi kadar iyi ola-
40
ak mdr? Tbb bakm, oyun ve elence, eitim olanaklar
ayn olacak mdr?
"Amerika'nn frsatlar lkesi" olduunu, eer iinin
olu da yetenekli ise, ta tepeye kadar ykselebileceini sy-
lemek iyi bir yant deildir. Yetenek epey eydir ama, do-
um, sosyal konum ve servet, ok daha fazla eydir. Bu,
yetenek, alma ve talihle yoksul bir ocuun zengin olama-
yaca, demek deildir. Ne var ki, bir snf olarak yoksulla-
rn, ykselme olana daima azd ve giderek de azalmak-
tadr.
Frsatn olmad yerde, yetenekli olmak yetmez. Ve fr-
sat da, gerekten yok.
Yksek Mahkeme Yargc Jackson, birka yl nce,
Amerika Siyasal Bilimler Derneinde yle diyordu: *'Bugn
zel teebbs sistemimizin gerek ykm, aslnda teebbs
yoketmi olmasdr. Yetenekli insanlara ykselme olana
vermemektedir. ... Yetenekle tepeye ykselme d nadiren
gerekleir. ... Ana-baba, ocuklarn okutabilmek iin didi-
nirler, biriktirirler, ve bu eitim tamamlannca ocuklar
iin, Amerika'nn altm byk ailesinin egemen olduu bir-
ka byk irketteki trmanlamayacak kadar uzun merdi-
venin ilk basamandan balamaktan baka gidebilecekleri
yer yoktur."
lkedeki eitim durumu zerine Bakan Johnson 1965 y-
lnda yle diyordu:
"Ne kadar gen insan bou bouna harcanp gitmitir;
ka aile imdi sefalet iinde yaamaktadr; Amerika, btn
ocuklarna renim frsat veremedii iin, bu gl ulus,
nice yetenekler yitirmitir. ...
"Geen yl askere alnacaklardan aa yukar her
kiiden birisi, sekizinci snf dzeyinde okuyup yazamadk-
lar iin silahl kuvvetlerce geri evrilmitir. ... Bugn sy-
lediim gibi 54 milyon insan liseyi bitirmemitir. Bu korkun
bir insan kayna israfdr."
41
 Eitimde frsat eitsizlii daha da telere uzanmaktadr.
Cumhurbakanl Yksek Eitim Komisyonu 1947'de unlar
bildiriyordu: "Amerikan toplumunun hedef olduu en ar
sulamalardan birisi, genlie akla yatkn bir eitim eitlii
salayamamasdr. Oullarmzla kzlarmzn byk oun- gvenliinin olmadn biliyordu.
luu iin, elde etmeyi umabilecekleri eitim tr ve miktar,
yeteneklerine deil, tesadfen doduklar aileye veya toplu-
lua ya da daha beteri, ana-babalarnn derilerinin rengine
veya dinlerine bal kalmaktadr."
"Derilerinin rengi" demek, zenciler demektir. Siyahlara
salanan dk nitelikteki eitimi gsteren pek ok istatistik
vardr. Saym Brosu ile statistikleri Brosunun,
Amerikandaki Zencilerin Toplumsal ve Ekonomik Koullan
balkl ve 1967 tarihli raporundan ok nemli iki olguyu bu-
raya aktaryoruz: "Lisenin son snfndaki ortalama bir zen-
ci delikanlnn baars dokuzuncu snf dzeyindedir. ...
1963'te 25-34 yandaki zencilerden aa yukar yzde 7'si, ni-
versite eitimini tamamlayabilmitir, oysa ayn ya grubun-
daki beyazlar iin bu oran, yzde 14 dolayndadr."
Eer derin kara ise, yalnz eitimin dk olmakla kal-
mayacak, daha doarken lme olasln daha fazla olacak,
hastaln byk olaslkla ldrc olacak, mrn daha ksa,
oturduun ev daha kt, i bulma ve ite kalma olanan daha
az, gelirin daha dk olacaktr. 1966 ylnda siyah ailelerin
snrlarmz iindeki smrge halknn ortalama geliri,
beyaz ailelerin ancak yzde 6' kadard.
Mallarn retiminde balca amacn kr olduu bir sis-
temde, krn her eyden daha nemli grlmesi hatta, ha-
yattan bile kanlmaz bir sonutur. Ve durum, bugn de
byledir. Kapitalist toplumda, dolarn, insan hayatndan da-
ha deerli tutulduu ok grlr.
1947 ylnn 25 Martnda, Centralia madenindeki pat-
lamada len 111 kiinin cesedi, bu gerein ackl kantdr.
Bu 111 kii lmeyebilir di.
42
Madeni iletenler, ocan gvenli olmadm biliyorlar-
d, nk, hem devlet, hem federal maden mfettileri, bu
durumu tekrar tekrar bildirmilerdi.
Illinois eyaleti valisi Dwight Green de madende alma
Biliyordu nk 1946 yl 9 Martnda, Birlemi Maden
iileri Yerel Sendikas yetkililerinden bir mektup almt,
mektup, madende alanlarn istei zerine yazlmt,
ve yle diyordu: "... Vali Green, canmz kurtarmanz iin
size yalvaryorum; ltfen, maden ve mineraller ubesinin,
Centralia Kmr irketinin 5 numaral ocanda yasalar uy-
gulatmasn salaynz. ... Bunu, Kentucky ve Bat Virginia'-
da olduu gibi bir patlama olmadan salaynz. ..."
Bir y sonra bu mektubu imzalayanlardan drt kiiden
ld. Evet, valiye nlenmesi iin yalvardklar patlama-
da ldler.
Patlamadan sonra, bir Devlet aratrma komisyonu, ma-
deni denetlemekten sorumlu William H. Brown'a, ocaa ni-
in bir havalandrma donanm konmadn sordu.
Alnan karlk, "Bunun, bizim madenimiz iin ekonomik
olmadn dnmtk." idi.
Komite, "Yani masrafa katlanmak istemediinizi mi
sylemek istiyorsunuz?" diye sordu.
Brown, "Evet, yle." diye karlk verdi.
Dolar ile hayat kars karya geldiler dolar kazand.
12. KAPTALZM MRN TKETMTR
Kapitalist sistem yalnz verimsiz, msrif, akld ve ada-
letsiz deil, ayn zamanda knt halindedir.
Bunalm dneminde sistem ylesine ker ki, toplum,
kendi iindeki iiler tarafndan duyurulacana, giyinip ku-
anacana ve barnacana, sadakalarla, yardmlarla uydur-
ma ilerle ve buna benzer yollarla, isizleri doyurma, giydir-
43
 me, barndrma ykn yklenir.
Sistemin retimi tkankla uratmas, yalnz bunalm
dnemlerinde olsayd, kapitalizmin, retici glerin geli-
mesini srekli deil, sadece geici bir sre engelledii ne
srlebilirdi. Ama durum bu deildir. Harvard letmecilik
Yksek Okulu Profesr Schlicter diyor ki: "Sanayiin tam
kapasite ile retim yapamamas yalnz depresyon zamanla-
rna zg deildir. Bugnk ekonomik dzenlemeler altn-
da, teebbslerin ou, deme yapabilme durumlarn koru-
mak iin normal olarak retimi snrlamak zorundadriar."
Savan ok byk sayda insan kaybna ve muazzam
ekonomik zararlara yolamasna karn, kapitalist lkeler,
gene de savaa giden yol zerinde yrmeye devam ediyor-
lar. Byle olunca da sistemin srekliliinin tehlikeye girme-
sine, insan soyunun yokolmas olaslnn bir gerek olarak
belirmesine karn, kapitalizm, bir sava biter bitmez bir
bakasnn hazrlna balyor.
Baka seenei yoktur. inde yuvarland elikiler, onu
bar zamannda retim kapasitesini ya yanl kullanmaya,
ya da eksik kullanmaya srklyor. Sadece sava srasnda
ya da savaa hazrlk srasnda, bolluk retebiliyor. Kendi
lmne yolaacak silahlan hazrlamadan kapitalizm yaa-
yamaz.
Kapitalizm, deimek iin olgun hale gelmitir.
Yeni sistem, "sipari" edilemez. O da tpk kapitalizmin
feodalizmden doup gelimesi gibi, eski sistemden domak
zorundadr. Yeni toplumsal sistemin tohumlarn, kapitalist
toplumun kendisinin gelimesi iinde aramamz gerekir.
ok telere bakmamza gerek yok. Kapitalizm, retimi,
bireysel bir sre olmaktan kartp, kolektif bir srece d-
ntrd. Eskiden mallar, kendi dkknlarnda kendi ara-
lar ile alan tek tek zanaatlar yapard. Bugn ise retilen
nesneler, dev fabrikalarda, karmak makinelerde, birarada
alan binlerce isi tarafndan yaplmaktadr.
Gittike byyen fabrikalarda, her an artan insanlarn
biraraya gelmesiyle retim sreci durmadan toplumsalla-
yor.
Kapitalist toplumda, eyler elbirliiyle isletilir ve elbir-
liiyle yaplr, ama bunlar, yapanlarn ortaklasa mal (ml-
k) deildir. Makineyi kullananlar, onun sahibi olmad gi-
bi, sahipleri de makineleri kullanmazlar.
Kapitalist toplumun temel elikisi de burada yatar: re-
tim, toplumsal olduu, kolektif aba ve emein bir sonucu ol-
duu halde; rnn mlkiyeti, zel, bireyseldir. Toplumsal
olarak retilen rnler, retenlere ait olmayp, retim ara-
larnn sahiplerinin, kapitalistlerin maldr.
Bunun aresi ortadadr: retimin toplumsallatrlmas-
m, retim aralar mlkiyetinin toplumsallamas ile birle-
tirmek. Toplumsal retim ile zel mlk edinme arasndaki
elikiyi zmlemenin yolu, kapitalist toplumsal retim s-
recinin gelimesini mantk sonucuna gtrmek, yani toplum-
sal mlkiyete ulamaktr.
Bugn Birleik Devletler'deki iyerlerinin ou, irketler
tarafndan yrtlr ve bu irketlerin sahiplerinin ortak ol-
malarna ve krlar kendilerinin almalarna karsn isletmeyi
ynetme ii cretli yneticiler tarafndan yerine getirilir. Bu
irketlerin sahiplerinin ynetim ve isletmeyle ilikisi ya pek
azdr ya da hi yoktur. Mlkiyetin bir zamanlar bir ilevi
vard, imdi asalaklk ediyor. Kapitalistlere bir snf olarak
artk hi gerek kalmad. Bunlar toptan aya tansa, retim
bir dakika bile durmaz.
retim aralarnn zel mlkiyeti ve kr drtsnn so-
nu geldi. Kapitalizm, yararlln tketti.
Onun yerine yeni bir toplumsal dzen douyor: Sosya-
lizm.
45
 NC BLM
da vard. Ne var ki, bu konuyu ilk ele alanlar, hi bir zaman
DEMEY SAVUNANLAR bir taraftar yaratamam, yaltlanm dnrlerdi. Artk du-
rum deimiti. ngiltere'de Robert Owen'a, Fransa'da
Charles Fourier ile Comte Henri de Saint-Simon'a bir bakma
nc sosyalistler denebilir. nk bunlarn herbirinin ev-
resinde, nemli lde, bir hareket gelimitir. Bunlarn ki-
taplar geni lde okunmu, konumalar byk dinleyici
topluluklarn ekmi ve bunlarn aracl ile sosyalizm fik-
ri, Amerika gibi uzak lkeler de dahil olmak zere, baka
yerlere de yaylmtr.
Bunlar, toplumun o gnk durumunu sulamakla, ktle-
mekle yetinmiyorlar, daha da ileri giderek, toplumun nasl
olmas konusunda herbiri kendine gre, zenle dnlm
planlar zerinde epeyce zaman ve aba harcyorlard.
Herbiri, gelecein ideal toplumunun, kendilerine gre
grntsn canlandran ve en ufak ayrntlara kadar inen
bir manzarasn izmitir. Bunlarn kendilerine zg topya-
lar, belirli ayrntlarda, birbirine hi benzememek ve farkl
olmakla birlikte hepsinde ortak bir temel bulunmaktayd.
Bunlarn topik tasarlarnn hepsinde, en nemli ilk ilke,
13. TOPYACI SOSYALSTLER kapitalizmin ortadan kaldrlmasyd. Bunlar kapitalist sis-
temde, yalnz ktlk buluyorlard. Bu sistem, msrif, ada-
Sosyalizm, kapitalizmin tersine, retim aralarnda zel letsiz ve planszd. Oysa bunlar, verimli ve adaletli olan
mlkiyetin yerine ortak mlkiyetin, kr iin anarik retimin planl bir toplum istiyorlard. Kapitalizmde, almayan bir
yerine kullanm iin planl retimin bulunduu bir sistemdir. aznlk, retim aralarna sahip olduu iin konfor ve lks
Sosyalizm fikri, yeni deildir. Kapitalist sistem, sanayi iinde yayordu. topyaclar, retim aralarnn ortak ml-
devriminin balamas ve fabrika sisteminin gelimesi ile daha kiyetinde gzel bir hayata giden yolu grdler. Bylece ha-
yeni glenmeye balad zaman, verimsizlii, israf, ' yal toplumlarnda, alan ounluun retim aralarnn
akld oluu ve adaletsizlii, dnen insanlar iin apak sahiplii yoluyla konfor ve lks iinde bir hayat srmelerini
ortadayd. dndler.
Aa yukar 1800 ylndan balayarak, ngiltere ile Bu sosyalizmdi ve bu, topyaclarm dyd.
Fransa'da kapitalizmin ktlkleri, brorler, kitaplar ve Bu, topyaclar iin bir d olarak kald, nk bunlar
konumalarla halka anlatlmaya balanmt. Byle eletiri- nereye gitmek istediklerini biliyor olmakla birlikte; buraya
ler daha nceden, 16. yzylda ve bunu izleyen yzyllarda nasl gidilecei konusundaki fikirleri pek bulankt. deal bir

46 47
toplumun bir planm yapmann, glleri ya da zenginleri
(ya da her ikisini) yeni dzenin doruluuna ve gzelliine
inandrarak ekmenin, bu dzenin kk bir denemesini
yapmann, ve iin bundan tesini, onu gerekletirecek olan
bu uysal kimselerin saduyusuna brakmann yeterli olaca-
na inanyorlard.
topyaclarn saflklar uradayd ki, planlarn gerek-
letirmek iin bavurduklar gruplar, karlar, dzeni de-
itirmek yle dursun, onu olduu gibi korumakta ya-
tan gruplard. si snfnn giriecei politik ve eko-
nomik hareketleri kabul etmemekle, yeni topluma iilerin
snf olarak rgtlenmesi ile deil btn insanlarn iyi niyeti
ve anlayll ile ulalacanda diretmekle toplumdaki
etkin gler konusunda da ayn yanl anlay gsteriyorlar-
d.
Hayal rneklere gre, minyatr toplumsal deneylere gi-
rimekle baarya ulaabilecekleri dncesi de, ayn dere-
cede gerek dyd.
O srada bile, nceden grlebilecei gibi, "kapitalist
sefaletin bulank denizi ortasndaki mutluluk adalar" baa-
rszla uramaya mahkmdu, kapitalist sistem dnyann
geri kalan ksm ile ilikileri kesilmi, kk, yaltlm top-
luluklara blnemezdi.
topyac sosyalistler, kapitalizmin yaratt sert ve in-
safsz evreye iddetle tepki gstermi insanseverlerdi. Ka-
pitalist sisteme kar geerli ve yerinde eletiriler ynelt-
miler, daha iyi bir dnyann kurulmas iin planlar hazr-
lamlardr. Bunlar yeni kutsal kitaplarn yayarlarken, soru-
na baka bir adan yaklaan iki adam dnyaya geliyordu.
Bu iki kiinin adlar Karl Marx ve Friedrich Engels'ti.
14. KARL MARX VE FREDRCH ENGELS
topyaclarn sosyalizmi, adaletsizlie kar insanca bir
48
duygu zerine kurulmutu. Marx ve Engels'in sosyalizmi ise,
insann tarih, ekonomik ve toplumsal gelimesinin incelen-
mesi zerine kurulmutur.*
Karl Marx, hi bir topya tasarlamamtr. Gelecein
Toplumunun nasl ileyecei konusunda hemen hemen hi bir
ey yazmamtr. Gemiin Toplumunun, Bugnk Toplum
haline gelene kadar, nasl doduu, gelitii ve rd
konusuna byk bir ilgi duymutur. Bugnk Topluma b-
yk bir ilgi duymasnn nedeni ise, bundan, Gelecein Top-
lumuna dnmeyi salayacak gleri bulup karmak iin-
di.
topyaclardan farkl olarak Marx, Yarnn ekonomik
kurumlar zerinde zaman harcamamtr. Zamannn he-
men hemen hepsini, Bugnn ekonomik kurumlarnn ince-
lenmesine vermitir.
Marx, kapitalist toplumda arklar dndren eyin ne
olduunu bilmek istiyordu. En nemli kitabnn bal, Kapi-
tal Kapitalist Toplumun Eletirel Bir Tahlili, ilgisi-
nin ve dikkatinin hangi noktada toplandn gsterir. O, ka-
pitalist retimin sistematik, zekice ve eletirici bir tahlilini
yapan ilk byk toplumcu dnrdr.
topyaclar iin sosyalizm, bir hayal rn, bu ya da su
parlak zeknn bir buluuydu. Marx, sosyalizmi bulutlar ze-
*Biz, burada, daima Marx'in dncelerine atf yapacaz, ama Engels'in
sosyalist dncenin gelimesine katks kmsenmemelidir. lk kez kar
latklarnda Marx ve Engels, yirmi yalarnda idiler ve btn mrleri bo
yunca dost ve alma arkada olarak kaldlar. Bu durum, hi kukusuz
dnyann grd en byk entelektel ortaklkt. Engels her ne kadar ken
di bana sekin br dnr ve kendi temel felsefesine Marx'tan bamsz
olarak varm ise de, uzun sren ilikilerinde daima ikinci planda kal
makla yetinmitir. 1888'de alarmdaki ilikiyi u szlerle zetlemitir:
"Marx'la olan 40 yllk ibirlii sresince temellerin atlmasnda ve zellik
le teorinin ilenmesinde, zel bir paym olduunu yadsyamam. Ama teori
nin temel ilkelerinin byk ksm, hele ekonomi ve tarih alanlarna ait olan
lar ve bunlardan da te, onun son eklini ak ve seik olarak al, Marx'a
a i t t i r. M a rx d a h a yu k a rd a d u ru yor, d a h a i leri yi gr yor ve d a h a gen i
bir alan hepimizden daha hzl kavryordu. Biz, hepimiz, olsa olsa yetenek
liydik, Marx ise bir dhi idi."
49
 sidir, temel etmendir. Yapnn temel direi, reticiler olarak
rinden yere indirdi, onun belirsiz bir umut olmayp, insan
insanlar arasnda varolan ilikidir. nsanlarn yaama biimi-
soyunun tarih geliiminde bir sonraki adm, kapitalist top-
ni, geimlerini salama biimleri, belirli bir toplumda, be-
lumun evriminin zorunlu ve kanlmaz bir sonucu olduunu
lirli bir anda hkm sren retim biimi, belirler.
gsterdi.
nsann dnce biimini, yaama biimi belirler. Marx'-
Marx, sosyalizmi, bir topya olmaktan kartp, bilim
n szleriyle: "Madd yaamdaki retim biimi, yaamn
haline getirdi. Yetkin bir toplumsal dzenin dsel semas
toplumsal, siyasal ve dnsel srecinin genel niteliine ege-
yerine, ayaklar yerde bir toplumsal ilerleme teorisi getir-
mendir. nsanlarn varlklarn belirleyen ey, bilinleri de-
mitir; toplumun deitirilmesi iin, st snfn merhameti-
ildir; tam tersine, onlarn bilinlerini, toplumsal varlklar
ne, iyi niyetine ve anlayna snmak yerine, ii snfnn
belirler."
kendi kendisini kurtarmasna ve yeni dzenin mimar olma-
Hak, adalet, zgrlk ve benzeri kavramlar, yani her top-
sna bel balamtr.
lumda bulunan fikirler dizisi, o toplumun ulat ekonomik
Marx'm sosyalizmi bilimsel sosyalizm, ilk kez, yz
geliimin belirli aamasna uygun der. yleyse, toplumsal
yirmi yl kadar nce 1848 ubatnda, Engels ile birlikte ka-
ve politik devrimi oluturan ey nedir? Acaba yalnzca insan-
leme alnan Komnist Manifesto'da. ifade edilmitir. reti-
larn dncelerindeki bir deimeden mi ibarettir? Hayr,
lerinin znn younlatrld, ilk basks sadece 23 sayfa
nk bu fikirler, her eyden nce ekonomideki deiiklie
tutan bu kitapk, o zamandan beri yeryznn her kesin-
yani retim ve deiim biimindeki deiiklie baldrlar.
deki sosyalist hareketin temel ta olmutur, incil dnda, ya-
nsan doaya egemen olma yolunda ilerler; mallarn re-
banc dillere en ok evrilen kitap haline gelmitir. Dnyann
timi ve deiimi iin yeni ve daha iyi yntemler bulunur, ya
her yerinde, ii snf hareketinin gl esin kayna olmas
da icat edilir. Bu deimelerin temelden ve geni apta oldu-
ynnden, hi kukusuz, imdiye kadar yazlan brorlerin en
u zamanlar, toplumsal atmalar doar. Eski retim biimi
etkilisidir.
ile birlikte gelien ilikiler kemiklemitir. Eski topluca ya-
Marx ile Engels, toplumun bu halde bulunmasnn neden-
ama biimi, yasada, politikada, dinde ve eitimde sabitle-
leri, deimesindeki nedenler, hangi ynde gittii konusun-
rnitir. ktidar elinde bulunduran snf, iktidarn korumak
daki-youn almalarnda, tarih boyunca akp giden birleti-
ister ve yeni retim biimi ile uyum halindeki snfla atr.
rici bir enin varln buldular. Olaylar, birbirlerinden ba-
Bunun sonucu devrimdir.
msz deildi; tarih, karmakark olgular ve olaylar yn
Tarihe bu ekilde yaklam, marksistlere gre, baka
gibi grnyordu ama, aslnda hi de byle deildi: tarih,
trl kavranlamaz olan bir dnyay anlamay olanakl klar.
bir kemeke deil ortaya kartlabilecek belli yasalara
Tarihsel olaylara, insanlarn hayatlarn kazanma biim-
uyan bir bilimdi.
lerinden doan snf ilikileri asndan bakmakla, kavrana-
tte Karl Marx, insan toplumunun bu gelime yasalarn
maz eyler, ilk kez kavranr hale gelmitir. Bu nedenle, Ma-
bulmutur. Onun, insanla yapt byk katk budur.
ni/esto'da yaplan tahliller, u tmce ile baslar: "imdiye
Her uygarlkta ekonomi, politika, yasalar, din, eitim bir-
kadarki btn toplumlarn tarihi, snf mcadeleleri tarihidir."
birine baldr; herbiri tekine dayanr ve olu nedeni te-
kilerine baldr. Btn bu gler iinde ekonomi en nemli-.

51
50
 ekendir, nk durumunu dzeltebilmesi iin de baka -
Snflararas mcadelede devletin yeri, rol nedir? Dev- kar yolu yoktur.
let, egemen snfn yaratt bir eydir. O, mevcut sistemi ko- inde yaadklar korkun koullar, iileri, biraraya
rumak iin kurulmutur ve bu amala srdrlmektedir. Ka- gelmeye, rgtlenmeye ve karlar uruna mcadele etmek
pitalist toplumda, devletin rol, Manifestomda yle aklan- iin sendikalar kurmaya zorlad. Gene de sendikalarn ku-
mtr: "Modern Devletin ynetimi, tm burjuvazinin ortak i- rulmas yle hemen bir gecede olup bitmedi. Snf olarak -
lerini yneten bir komiteden baka bir ey deildir." kar birlii duygusunun gelimesi, uzun zaman ald; bu nok-
Kapitalist toplumda devletin ilk grevi, kapitalist snfn taya gelinceye kadar da ulus lsnde gl rgtler kurul-
ii snf zerindeki egemenliinin temelini tekil eden re- mas olanakszd.
tim aralar zerindeki zel mlkiyeti savunmaktr. Bundan Sanayi devrimi ve fabrika sistemi ile kapitalizmin byyp
u sonu kar ki, eer ii snfnn amac, retim aralar gelimesi, sendikacln dev admlarla ilerlemesini salad.
zerindeki zel mlkiyeti ortadan kaldrmaksa egemen snf- Bunun byle olmasnn nedeni, sanayi devrimi ile birlikte
larn devletini ykmal ve onun yerine kendi devletini koyma- iilerin kentlerde younlamas, ulusal lde bir r-'
ldr. Ancak, egemen snfn devleti yerine bir ii snf dev- gtlenme iin byk nemi olan tama, ulatrma ve ha-
leti kurulmasyladr ki* ii snf iktidara gelebilir, devrim berleme alanlarndaki ilerlemeleri ve bir ii hareketini gerekli
baarl olabilir. klan koullar birlikte getirmesidir. Bylece, isi snf
lk bakta bu, sadece, kapitalist snfn diktatrlnn rgtlenmesi, snf, snf duygusunu ve ibirlii ile haberle-
yerini ii snf diktatrlnn almas gibi grnebilir, - menin fizik aralarn yaratan kapitalist gelime ile birlikte
i snf devriminin erei bu mudur? Yani iileri, daha nce bymtr.
uyruklar olduklar snf zerinde egemen klmak mdr? yleyse proletarya, kapitalizmle douyor ve onunla bir-
Hayr. Proletarya diktatrl, toplumu, snflara b- likte geliiyor. Nihayet, kapitalizm, ilemez hale geldii, -
len koullara son vererek, snf egemenliini bsbtn orta- zemedii elikiler iine yuvarland, "toplumun bu burju-
dan kaldrma srecinde sadece gerekli ilk admdr. Sosyaliz- vazinin egemenlii altnda artk yaamayaz, bir baka de-
min amac, bir snfn egemenlii yerine bir baka snfn ege- yile onun varl toplumla artk badaamaz" duruma gel-
menliini koymak deil, btn snflarn bsbtn ortadan dii anda, ksacas, kapitalizm mezara girmeye hazr olduu
kaldrlmasdr. Sosyalizmin amac, her trl smrye son zaman, onu gmecek olan proletaryadr.
veren snfsz bir toplum kurmaktr. Manifesto'daki szlerle: Marx, bakalarna, neyin yaplmasn, niin yaplmasn
"Snflaryla ve snf karlklaryla birlikte eski burjuva anlatmakla yetinen bir koltuk devrimcisi deildi. Hayr, o,
toplumun yerini, kiinin zgr geliiminin, herkesin zgr felsefesini yaayan bir insand. Felsefesi yalnz dnyann bir
geliiminin koulu olduu bir birlik alacaktr." aklamas olmayp, dnyay deitirmenin bir arac da ol-
Marx, her zaman ve her yerde, u noktay belirtmitir: duu iin, iten bir devrimci olarak mcadelenin dnda kal-
eski snfl toplumdan yeni snfsz dzene geii, ii snf, mayp, onun savakan bir paras olmak zorundayd. yle
proletarya baaracaktr. Marx, sosyalizmi kurmada, prole- de oldu.
taryaya etkin unsur gzyle bakmtr; nk o, yani nfu- Proletaryann, kapitalizmin kaldrlmas arac olduu
sun ounluu, kapitalizmin elikilerinden en ok strap

52
 n, ama hastal tedavi etmediklerini hatrdan karmamal-
inanc ile, almalarndan ayrabildii btn zamann, ii drlar. Bu nedenle, sermayenin bitip tkenmez saldrlar ile
snfnn ekonomik ve politik mcadelesi iin eitilmesine piyasa deiikliklerinden doan bu kanlmaz gerilla sava-
ve rgtlenmesine verdi. 28 Eyll 1864'te Londra'da kurulan larna kendilerini bsbtn kaptrmamalar gerekir. Yrr-
Uluslararas iiler Derneinin (Birincisi Enternasyonalin) en lkteki sistemin, kendilerini ezen btn sefaletlerle birlik-
faal ve etkili yesiydi. Kuruluundan iki ay sonra Marx, Al- te, toplumun ekonomik yapsnn yeniden kurulmas iin ge-
man arkada Dr. Kugelmann'a yle yazyordu: "Dernek, rekli madd koullar ile toplumsal biimleri de meydana ge-
daha dorusu Komite nemlidir, nk Londra si Sendika- tirdiini anlamaldrlar. Tutucularn parolas olan, 'dil bir
larnn bakanlar Komitededir. ... Paris isi liderleri de bir- ign iin dil bir cret' yerine bayraklarna u devrimci
lie baldr." parolay yazmaldrlar: 'cret sisteminin kaldrlmas!'."
i sendikalar, o zamanlar birok insana, bugn de ol- Marx, su temel retisini daima ve her yerde tekrarla-
duu gibi, iinin gnlk hayatn azar azar iyiletirecek r- mtr: toplumun ekonomik, politik ve toplumsal yapsnda
gtlerden ibaret gibi grnen sendikalar Marx ve Engels temelden bir deiiklik yaplmas tek kar yoldur, ve bu,
iin daha derin bir anlam tayordu: "i snfnn, bir s- ancak ii snfnn yapaca bir devrimle gerekleebilir.
nf olarak sendikalar yoluyla kurduu rgt ... proletaryann Bu genellikle sanld gibi, devrime o kadar inanan
gerek snf rgtdr ve sermaye ile gnlk mcadelesini Marx'm, her yerde ve her zaman devrim istedii anlamna
bunlar aracl ile verdii gibi, bunlarn iinde kendi ken- gelir mi? Asla. Marx, geliigzel devrime karyd. Marx,
dini eitir. ..." Enternasyonalde, ilke olarak devrim isteyenlere, devrim
Kendisini ne iin eitir? Daha yksek cret, daha az a- yapm olmak iin devrim yaplmasn isteyenlere iddetle
lma saati, daha iyi alma koullar iin mi? Evet kuku- kar kmtr. Marx'n dncesinin z, devrimin baarl
suz. Ama daha nemlisi, retim aralar zerindeki zel olmas iin tam zamannda yaplmasdr; ekonomik geliim,
mlkiyetin kaldrlarak ii snfnn tam kurtuluu amac deimek iin olgunlamadan, toplum, deitirilemez.
ile mcadele iin de. Sosyalizme dnmenin temeli, kapitalist toplum iinde
Marx, bu noktay, 1865 Hazirannda, Enternasyonalin bulunan ve onun kn hazrlayan derin elikilerde ya-
Genel Konseyinde yapt bir konumada zellikle belirtmi- tar; retimin toplumsallamas ile eski > dzenin rahminde
tir. Sendikalarn mcadeleyi srdrmeleri halinde, "kurtu- yeni dzenin tohumlarnn yaratlmasnda yatar; deiiklii
lularndan umut kesilen sefiller srs ile ayn dzeye d- gerekletirmek iin gerekli devrimci eylemi yrten ii s-
eceini" gsterdikten sonra, bunu da aan amalar olmas nfnn snf bilinci ile rgtlenme derecesinin artnda ya-
zorunluluunu u szleri ile aklamaya devam etmitir: tar.
"Ayn zamanda ve cret sisteminin birlikte getirdii genel Marx, kapitalist sistemi, insanln geliim tarihinin bir
klelikten tamamen ayr olarak, isi snf, bu gnlk mca- paras olarak grmtr. Bu ne kalc ne de deitirilemez
delenin sonularn gznde bytmemelidir. Sonular dou- bir sistemdir. Tersine, kapitalizm, esas olarak geici bir top-
ran nedenlere kar deil, sonulara kar mcadele ettikle- lumsal sistemdir ve btn dier toplum biimleri gibi bir nce-
rini, aa doru hareketi geciktirmemekle birlikte bunun ki sistemden domu ve gelimitir; zaman gelince kecek
ynn deitirmediklerini, yattrc ilalar kullandklar-

55
54
ve yerini baka bir sistem alacaktr. Marx'a gre hi bir sekin bilim adam, tarih alannda, meslektalarna benzer
toplum duraan deildir, hepsi de devaml bir ak ve dei- tavsiyelerde bulunuyordu. American Historical Review'm
me iindedir. Ona gre yaplacak i, kapitalist toplumda de- 1935 Ekim saysnda, Amerika'nn en sekin tarihilerinden
imeyi meydana getiren eyi bulmak, kapitalizmin ''hareket birisi olan mteveffa Charles Beard yle yazyordu: Marx'i
yasasn" kefetmektir. Kapitalizmi aklamak abas ile sadece bir devrimci ya da ateli bir partizan olarak grmek
ise girimi ve bunu, teki iktisatlarn yaptklar gibi, ka- eiliminde olanlara, onun bundan daha te bir kii olduunu
pitalizmi mazur gsterme abas ile deil, gelecekte daha hatrlatmak yerinde olabilir. Bir Alman niversitesinde fel-
iyi bir toplum yaratacak gler iin bir eylem klavuzunun, sefe doktoru olmu, bilim adam zelliklerini tayan bir in-
ana izgilerini ortaya koymakla sonulandrmtr. sand. Yunan ve Latin kltr aratrcs idi. Anadili Alman-
Sosyalistler, Marx'n izdii kapitalist toplum tablosu- cadan baka, Yunanca, Latince, Franszca, ngilizce, tal-
nun salam ve marksist olmayan iktisatlarn izdiklerin- yanca ve Rusa okurdu. ada tarih ve ekonomi bilimleri
den geree daha yakn olduu kansndadrlar. Bu konuda alannda yazdklar, geni evrelerce okunmutur. Bu neden-
Harvard niversitesinden Profesr Leontief, kendisi mark- le, Marx'm kiisel grlerinden ne kadar holanmazsak
sist olmamakla birlikte, birka yl nce, Amerikan iktisat holanmayalm, geni ve derin bilgisini, korkusuz ve insanl-
Dernei yelerine unlar sylemitir: "Krn, cretin, ka- a adanm hayatn yadsyamayz. Tarih yazan herhangi
pitalist giriimlerin aslnda neler olduklarn renmek iste- bir kimsenin yapt gibi, tarihi yalnz yorumlamakla kalma-
yen bir kimsenin Kapital'in cildinden ilk elden edinecei m, tarihin yaplmasna yardm etmitir. Herhalde bildii
bilgi, Amerikan Saym ve statistik dergisinin birbirini izle- bir ey vard."
yen on saysnda ya da ada ekonomik kurumlar zerine Dnyann hemen hemen her lkesinde toplumsal ve eko-
yazlm bir dzine ders kitabnda bulacan sand bilgi- nomik adaleti gerekletirmeye alan ii snf hareketi,
den daha gereki ve daha uygun olacaktr..." onun bildii bir ey olduunu hissetmektedir.
Ayn makalesinde Profesr Leontief, Marx'm yapt ve Kurtulu ve bamszlk mcadelelerini onun retileri-
o zamandan beri gerekleen bir ok tahmin iin u vc ne dayandran Asya ve Afrika'nn smrge halklar, onun
Szleri sylyor: "olanlar gerekten etkileyicidir; gittike bildii bir ey olduu dncesindedir.
artan servet younlamas, kk ve orta giriimlerin Kr peinde koan anarik retim yerine kullanm ama-
hzla tasfiyesi, rekabetin gitgide snrlan, sabit sermaye- cyla planl retimi koyma abasnda olan Dou Avrupa l-
nin durmadan artan bir nem kazanmas ile birlikte, devaml keleri, onun bildii bir ey olduuna inanmaktadr.
teknik gelime ve nihayet birbirini izleyen ve genileyen Sallanan iktidar koltuklarnda kalabilmek iin umutsuz-
ekonomik evrimler modern iktisat teorisinin btn ince- ca rpnan kapitalist lkelerin mutlu aznl, onun bir bil-
liklerine karn karsna pek bir ey karamayaca ala- dii olmas korkusuyla titremektedirler.
maz bir tahminler dizisi." Sosyalizmin snf ayrmn sona erdireceini ve insann
uras da ilgintir ki, Harvardl Profesrn iktisat ekonomiyi bilinli olarak herkesin refahna yneltebileceini
meslektalarna Karl Marx'tan renebilecekleri pek ok ey uygulama ile gsteren ve yeryznn altda-birini kaplayan
bulunduunu sylemeyi gerekli grd sralarda, baka bir bir lkenin halk, onun bir bildii olduundan emindir..

56 57
 DRDNC BLM
SOSYALiZM
15. SOSYALST PLANLI EKONOM
imdi sosyalizmin tahliline gelmi bulunuyoruz. unu
balangta aka belirtmek gerekir ki, sosyalizme inanan-
lar, retim aralar zerindeki zel mlkiyetin kamu mlki-
yetine gemesi ile insann tm sorunlarnn zmleneceini
iddia etmiyorlar. Sosyalizm, ne eytanlar melee dnt-
recek, ne de cenneti yeryzne indirecektir. ddia edilen
eyler, sosyalizmin, kapitalizmin bellibal ktlklerine are
bulaca, smry, sefaleti, gvensizlii, sava ortadan
kaldraca ve insanlar iin daha byk bir refah ve mut-
luluun kaplarn aacadr.
Sosyalizm kapitalizmin yrtklarnn yamanarak dzeltil-
mesi deildir. Sosyalizm, devrimci bir deime, toplumun
58
bsbtn farkl bir izgide yeniden kurulmas demektir.
Bireysel kr iin bireysel caba yerine, kolektif yarar
iin kolektif aba olacaktr.
Kuma, para kazanmak iin deil, insanlara giysi sala-
mak iin yaplacaktr; btn teki mallar da yle.
nsann insan zerindeki gc azalacak, insann doa
zerindeki gc artacaktr.
Bolluk yaratna gc, kr yapma dncesiyle kslaca-
yerde, herkese bol mal salamak iin son snrna kadar
kullanlacaktr.
Kullanm iin yaplacak planl retimin, herkese, her za-
man i salayacann bilinmesi ile insanlarn iindeki eko-
nomik depresyon, isizlik, yoksulluk ve gvensizlik duygu-
su kaybolacak, bunun yerini beikten mezara kadar ekono-
mik gvenlik duygusu alacaktr.
Baarnn ls, servetin miktar ile deil de insanlarla
giritiimiz ibirliinin bykl ile lld zaman,
altnn egemenliinin yerini altn ynetim alacaktr.
Kr peinde koanlarn, mal "fazla"sn satabilecek ve
sermaye "fazla"sn yatrabilecek d pazar avclndan do-
an emperyalist savalar son bulacaktr; nk artk ne mal
ne de sermaye "fazla"s olacak, ne de gzn kr hrs b-
rm sermayeciler.
retim aralar zel ellerde olmad iin toplum, artk,
iverenler ve iiler diye snflara blnmeyecektir. Bir in-
san bir bakasn smrecek durumda olmayacak, B'nin
emeinden A kr salayamayacaktr.
Ksacas, sosyalizmin z gerei, lke bir avu insann
mal olmaktan ve bunlar tarafndan kendi karlar iin kt
ynetilmekten kurtulacak, btn halkn mal olacak ve
halk yararna, halk tarafndan ynetilecektir.
imdiye kadar sosyalizmin znn ancak bir yann, l-
kenin "halkn mal" oluunu, yani retim aralarnn kamu-
nun mlkiyetinde bulunmasn ele aldk. imdi tanmn ikinci
 ksmna gelmi oluyoruz "halk yararna, halk tarafndan
ynetilme" ksmna. Bu nasl baarlacaktr?
Bu sorunun karl, merkez planlamadr. retim ara-
larnn kamu mlkiyetinde olmas, sosyalizmin nasl bir te-
mel zellii ise, merkez planlama da yledir.
Btn ulus iin merkez planlamann g bir i olduu
besbellidir. Bu, o denli g bir itir ki, kapitalist lkelerde-
ki pek ok kimse zellikle retim aralarn ellerinde bu-
lunduranlar ve bu nedenle de kapitalizmi mmkn olan d-
zenlerin en iyisi sayanlar bu merkez planlamann yrye-
meyeceinden emindirler. rnein Ulusal maltlar Der-
nei bu nokta zerinde, tekrar tekrar durur. Birka yl nce
yaplan "Amerikan Sanayi Platformundaki bu konu ile il-
gili apak ve dolaysz tmcelerden birisi yledir: "Bir
avu insan, btn halkn faaliyetlerini baarl bir biimde
planlamak, ynetmek ve hzlandrmak iin gerekli bilgiye,
gr gcne ve kavraya sahip olamaz."
Bu iddia, eer doru ise, sosyalizm bakmndan son de-
rece nemlidir. nk sosyalist ekonomi, planl ekonomi ol-
mak zorundadr, ve eer planlama olanaksz ise sosyalizm
de olanaksz demektir.
Merkez planlama mmkn mdr? 1928 ylnda yle bir
ey oldu ki, planlama sorunu, bir tahmin ii olmaktan kt
ve aya yerde bir konu halini ald. 1928 ylnda Sovyet Sos-
yalist Cumhuriyetler Birlii ilk Be Yllk Plan yapt. Bu ta-
mamlannca kinci Be Yllk Plan, onun ardndan da n-
c Be Yllk Plan yapld ve uyguland. Ve bu bylece srp
gidecek. (Ve bu SSCB sosyalist bir lke olduu srece son-
suza dek srp gidecek, nk grdmz gibi sosyalist bir
devletin mutlaka bir plan olmas gerekir.)
Artk, bir ulus iin merkez bir planlamann mmkn
olup olmadn dnmemize gerek kalmad. imdi bunu bi-
liyoruz. Sovyetler Birlii bunu denedi. Oluyor. Mmkndr.
Bir kimse, Sovyet yaamnn u ya da bu zellii zerin-
de ne dnrse dnsn, Sovyetler Birlii'nin ister hayra-
n olsun isterse dman, sunu kabul etmek zorundadr ki
nk en amansz dmanlar bile bunu kabul ediyor, bu
lke planl bir ekonomiye sahiptir. Bu nedenle, sosyalist bir
lkede planl ekonominin nasl ilendiini anlamak iin,
SSCB modelini incelememiz gerekir.
Bir plan neyi kapsar? Sen, ben ya da herhangi bir kim-
se plan yapacaksak, onun iki ksm olduunu bilmemiz gere-
kir: ne iin ve nasl, yani ama ve yntem ksmlar. Ama
planmzn bir ksm, ona ulama yolu teki ksmdr.
Bu, sosyalist planlama iin de byledir. Onun da bir
amac ve bir yntemi vardr. Mteveffa Sidney ve Beatrice
Webb (Sovyet Komnizmi: Yeni Bir Uygarlk m? adm ta-
yan incelemeleri otuz yl kadar nce yaynlanm olmakla
birlikte toplumsal bilimlerde bilimsel almann ilk grkemli
antlarndan birisi gibi hl ayakta durmaktadr), sosyalist
planlamann amac ile kapitalist lkelerde ulalmaya allan
hedef arasndaki temel ayrl yle anlatyorlar: "Kapitalist
bir toplumda, en byk teebbslerin bile amac, sahiplerine
ya da ortaklarna madd kr ve kazan salamaktr. ...
SSCB'nde, proletarya diktatrl ile ynetilen bu lkede,
planlanacak ama bsbtn bakadr. Kr salayacak ne mal
sahibi vardr, ne de ortak. Madd kr ve kazan dncesi
diye bir ey yoktur. Hedef alnan tek ama, uzun vadede,
btn toplumun azam refah ve gvenliidir."
Sosyalist ekonomide planlamann amac iin bu szler
yeter. Genel amacn kr deil, halkn gereksinmeleri olduu
gereini yukarda grm bulunuyoruz. Burada asl konu-
muz, ne iin deil nasl sorunu, yani ama deil, bu amaca
ulamann yntemi olacaktr. Bilmek istediimiz ey, iste-
nilen hedefe ulamak iin hangi politikalarn uygulanmas
gerektiidir.
Gereksinmeler snrsz, ama bu gereksinmeleri karlaya-
bilecek retken kaynaklar snrldr. Bunun iin benimsene-
ek politikalar, Sovyet planclarnn ne yapmak istediklerine
deil, nelerin yaplmasnn mmkn olduuna dayanmaldr. sonular ile hazrlad projelerin, hkmetin onayndan ge-
Bu olanak da, ancak, lkenin retken kaynaklarnn tam ve
doru bir tablosunun elde edilmesi ile saptanabilir.
Bu, Devlet Planlama Komisyonunun (Gosplan) isidir.
Bu komisyonun ilk grevi, SSCB'ndeki her ey konusun-
da kimin, neyi, nerede, ve nasl yaptn bulmaktr. lke-
nin doal kaynaklar nedir? Elde ne kadar ii vardr? Ka
fabrika, maden oca, i yeri, iftlik vardr ve bunlar nere-
lerdedir? Geen yl ne retmilerdir? Ek malzeme, ve isi
verilirse, ne retebilirler? Daha fazla demiryoluna ve lima-
na gerek var mdr? Bunlar nerelerde yaplmaldr? Eldeki
olanaklar nelerdir? Nelere gereksinme vardr?
Dalar kadar olgular, rakamlar, istatistikler.
SSCB'nin geni topraklar zerindeki her kurumdan, her
fabrikadan, iftlikten, imalthaneden, madenden, hastane-
den, okuldan, aratrma enstitsnden, sendikadan, koopera-
tiften, tiyatro topluluundan bu usuz bucaksz alann en u
kselerinden u sorulara karlklar gelir: Geen yl ne yap-
tnz? Bu yl ne yapyorsunuz? nmzdeki yl ne yapmay plann ilgili blmleri tek bir fabrikaya ya da iftlie kadar
umuyorsunuz? Ne gibi yardma ihtiyacnz var? Siz ne yar-
dmda bulunabilirsiniz? Ve yzlerce baka soru.
Btn bu bilgiler Gosplan'n brolarna akar ve orada
uzmanlarca toplanr, dzene sokulur, yorulur. "Halen Sov-
yetler Birlii'nde, Gosplan'n btn personeli iki bin kadar
istatistik uzman ile eitli bilim dallarndaki teknisyenlerden
olumutur. Bir bu kadar da bro grevlisi memur vardr.
Bu haliyle Gosplan, dnyada hi kukusuz en iyi donatlm
ve en geni daim istatistik aratrma merkezidir."
Bu uzmanlar, toplanan bilgilerin ayklanma, dzenlenme
ve denetlenme iini bitirince, Mevcut Durumun bir tablosunu
elde ederler. Ama, bu, grevin ancak bir ksmdr. imdi de
dncelerini Durum Ne Olabilir sorusuna yneltirler. Bu
noktada, planlamaclarn, hkmetin balaryla biraraya
62
gelmeleri gerekir. "Devlet Planlama Komisyonunun vard
mesi gerekir. Planlama ilevi, nderlik ilevinden ayrlm-
tr, ve nderlik planlamaya baml deildir."
Planlama, elbetteki, planla uygulanacak politik kararla-
rn zorunluluunu ortadan kaldrmaz. Politika, hkmet ta-
rafndan saptanr, planclarn grevi ise, topladklar bilgi-
lere ve verilere dayanarak, bu politikay en etkin biimde
uygulayacak yolu bulmaktr. Gosplan ile yneticiler arasnda-
ki tartmalar sonucu, ilk Plan Tasla ortaya kar.
Bu, sadece ilk taslaktr. Henz plan deildir. nk, sos-
yalist planl ekonomide, Beyin Kurulunun hazrlad plan,
kendi bana yeterli deildir. Bunun, btn halka sunulmas
gerekir. Bu, ikinci admdr. "Grlerini ve yorumlarn bil-
dirmeleri iin, Ar Sanayi, Hafif Sanayi, Ticaret, Ulatrma,
D Ticaret ve bunun gibi Halk Komiserlikleri ve ulusal eko-
nomi ile ilikili merkez organlara, 'kontrol rakamlar' su-
nulur. Her merkez yetke kendisine ait plann eitli blm-
lerini yetke bakmndan bir alt organa gnderir ve bylece
inmi olur. Her aamada, 'kontrol rakamlar', ok sk bir
incelemeden geer. Plan, Devlet Planlama Komisyonundan
balad yolculuun son dura olan fabrika ya da kolektif
iftlie ulanca btn iiler ve kyller inceleme ve plan
konusunda tartmaya katlr, neri ve tavsiyelerde bulunurlar.
Bundan sonra, 'kontrol rakamlar', ayn yoldan geerek,
deitirilmi ya da eklenmi biimi ile Devlet Planlama Ko-
misyonuna dner."
Fabrikada iiler, iftlikte kyller, plann iyi yanlar
ve kusurlar konusunda dncelerini sylerler. Bu durum,
Sovyet halknn hakl olarak gurur duyduu bir durumdur.
ou zaman bu iiler ve kyller, kendi alma yerlerine ait
rakamlar kabul etmezler. Kendilerinden beklenen retimi
artrabileceklerini gstermek iin ou zaman, kendi rakam-
 larn kapsayan bir kar-plan sunarlar. Her yerde milyon-
larca vatandan katld bu geici plan tartmalarna ve ile, Sovyet toplumunun retken glerinin devaml by-
grmelerine, Sovyet halk, gerek bir demokrasi gzyle ba-
kar. Yaplacak iin, eriilecek hedefin plan, tepeden inme
deildir. Bunda iilerin ve kyllerin de sz hakk vardr.
Bunun sonucu ne olur? Usta bir gzlemci bu soruya su kar-
l veriyor: "Nereye giderseniz gidiniz, hi deilse SSCB'-
nin benim grdm yerlerinde, unu gururla syleyen
iilere raslarsmz: 'Bu bizim fabrikamz, bu bizim hasta-
nemiz, bu bizim dinlenme evimiz/ Btn bu szkonusu olan
eylerin birey olarak mlkiyetinin kendilerine ait olduunu
kastetmiyorlar, ama hepsi de, onlarn yarar iin almakta
ve retmektedir. Ve onlar, bunu bildikleri gibi, bunlarn
baarl olmalarnda kendilerinin de bir sorumluluklar ol-
duunu biliyorlar.
Plann hazrlanmasnda nc aama, gelen rakamla-
rn son olarak incelenmesidir. Gosplan ile hkmet yetki-
lileri, tavsiyeler ile dzeltmeleri incelerler, gerekli deiik-
likleri yaparlar ve plan artk hazrdr. Son biimi ile tekrar
lkenin drt bir yanndaki iilerle kyllere gnderilir ve
tm ulus, btn gcn, grevin tamamlanmasna yneltir.
Kolektif yarar iin kolektif eylem bir gerek haline gelir.
Sosyalizmde, retim aralarnn kamu mlkiyeti ve mer-
kez planlama yolu ile insanlar, kendi kaderlerini ellerinde
bulundururlar; insan ekonomik glerin efendisidir. retim
ile tketim, u sorular soran bir plana dayanr: Elimizde
neyimiz var? Nelere gereksinmemiz var? Gereksinmelerimizi
karlayabilmek iin elimizdekiler ile neler yapabiliriz?
Byle bir plan ile, almak isteyen herkese yararl bir i
salamak mmkn olur ve i bulma hakk gvence altna
alnr. Sovyetler Birlii Anayasasnn 118. maddesi yle der:
"SSCB yurttalar alma hakkna sahiptirler, yani ak-
ma ve yaptklar iin nicelik ve niteliine gre uygun bir cret
alma hakk her vatanda iin gvence altna alnmtr.
64
"alma hakk, ulusal ekonominin sosyalist rgtlenmesi
mesiyle, ekonomik bunalm olaslnn dtalanmasyla ve i-
sizlie son verilmesiyle gvence altna alnmtr.
1929 ekonomik bunalmna, ou zaman, bir dnya eko-
nomik bunalm denir. Oysa yle deildir. retimin felce u-
ramas ve onunla birlikte gelen isizlik ve halk kitlelerinin
sefaleti, dnyann her tarafna bulac bir hastalk gibi
yayld ama bir lke hari. Bu bunalm Sovyetler Birlii'nin
snrlarna arpt ve geri dnd.
Sovyet halk sosyalist planl ekonominin rd setlerin ar.
kasnda gvenlik iindeydi.
Merkez planlama, sosyalizmin belirgin bir zelliidir.
Planlamann nasl ilediini anlamak iin zorunlu olarak
SSCB modelini inceledik, nk SSCB, u anda dnyada tek
sosyalist lkedir.*
Ancak, baka bir lkede sosyalizmin, Sovyetler Birlii'n-
dekinin ayns olrhas zorunluluu gibi bir yanlgya dme-
meliyiz. Olmayabilir de. rnein sosyalist bir Amerika Bir-
leik Devletleri'nde, ar sanayiin hzla kurulmas gibi bir
zorunlulukla karlamayacaz, nk, bu kolda, dnyada en
byk ve en iyi sanayi zaten bizde var. Bizim ilk grevimiz,
Sovyetler Birlii'nin tersine tketim mallarnn retimine
arlk vermek olacaktr.
teki lkeler iin de ayn ey geerli. Doal kaynaklar
farkl, iklim farkl, halkn sevdii ve sevmedii eyler farkl,
salk, eitim ve kltr dzeyleri farkl, zgrlk ve siyasal
haklar anlay farkl, tarih ve gelenekler farkldr. Sovyetler
Birlii'ni kendi gereksinmelerine en iyi uyan bir sosyalizmi
gelitirmeye ynelten zel koullar, baka lkelerde ayn
olmayabilir. Yani bunlarn, sosyalizmi uygulama biimi ba-
ka trl olabilir.
Ancak, anaizgiler, sosyalizmi benimseyen btn lke-
* Bu satrlarn 1949 ylnda yazlm olduunu okura anmsatalm. Ed.
65
ler iin ayn olacaktr. Hepsinde de retim aralar kamu
mlkiyetinde olacak ve merkez bir planlama bulunacaktr.
16. SOSYALZM ZERNE SORULAR
EKONOMK SSTEMMZ KAPTALSTLER OLMAKSIZIN
LEYEBLR M?
Bu sorudaki kapitalistler szcn deitiriniz, tarihin
her dneminde sorulmu beylik bir soruyu grrsnz. Drt
yz yl nce Avrupa'da soru yleydi: ekonomik sistemimiz
feodal beyler olmakszn ileyebilir mi? Yz yl nce Ameri-
ka'da soru yleydi: ekonomik sistemimiz kle sahipleri ol-
makszn isleyebilir mi?
Toplum, feodal beyler ve kle sahipleri olmakszn da
pekl yaayabileceini nasl grdyse, kapitalistler olma-
dan da yasayabileceini grecektir.
Kapitalistler ile, bunlarn sermaye olarak sahip olduklar
retim aralar arasnda bir ayrm yapmak gerekir. Toplum,
hi kuskusuz, bu retim aralar, yani toprak, madenler,
hammaddeler, makineler ve fabrikalar olmadan edemez.
Bunlar gereklidirler. Robert Blatchford, Merrie England
adl tannm yaptnda bu ayrm yle belirtir: da insanlarn ou, almak zorunda olduklar iin alr..
'Sermaye olmakszn alamayacamz sylemek, trpan almazlarsa karnlarn doyuramazlar. Bu, bu kadar basit-
olmakszn ayr biemeyeceimizi sylemek kadar dorudur.
Oysa, kapitalist olmadan alamayacamz sylemek,
btn trpanlar tek bir adama ait olmadan ayr bie-
meyeceimizi sylemek kadar samadr. Bundan da te, b-
tn trpanlar tek bir kiiye ait olmadan ve bu adam, rnn
te-birini, trpanlarn dn verdii iin almadan, ayr
biemeyeceimizi sylemek kadar samadr."
Kapitalist, zorunlu ynetim ilevini yrtt, gelirini
hakettii srece toplum iin gerekli bir kimseydi, oysa im-
di tutulmu yneticiler ii yrtrken kendisi sadece hisse
senetlerine ve tahvillere sahip olduu iin Ve haketmedii
bir gelir salad iin gerekli deildir.
Bir zamanlar yararl olan mlkiyet, artk asalaktr. Eko-
nomik sistemimizin, asalaklar olmadan ileyebileceini
hatta ncekinden daha da iyi ileyeceini kim yadsyabilir?
in asl aranrsa, bugn biz, toplumun, kapitalistler ol-
madan ileyebilecei noktaya deil, ilemek zorunda olduu
noktaya gelmi bulunuyoruz, nk bunlarn, retim arala-
rna sahip olmalar nedeniyle ellerinde bulundurduklar g,
isizlie, gvensizlie ve savaa yolaacak biimde kullan-
lyor,
NSANLAR KR TEVK OLMADAN DA ALIIRLAR MI?
Bu soruya verilecek en iyi karlk, kapitalist toplumda,
bugn bile pek ok kimsenin kr teviki olmadan alt-
dr. Bir elik fabrikasnda, bir dokuma fabrikasnda ya da
bir kmr madeninde alan bir iiye, emeine karlk ne
kadar kr elde ettiini sorunuz. Size ok yerinde olarak byle
bir kr elde etmediini syleyecektir. Bu krlar, fabrika ya
da maden oca sahibine gitmektedir. yleyse ii niin
alyor?
iiyi tevik eden, "kr. deilse nedir? Kapitalist toplum-
tir. Bunlar, kr elde etmek iin deil kendileri ile ailelerini
doyurmak, giydirmek ve barndrmak iin gerekli cret iin
alrlar.
Sosyalizmde de ayn zorunluluk olacaktr, insanlar yaa-
yabilmek iin alacaklardr.
Sosyalizmde, kapitalizmin salayamad baz ek tevik-
ler de vardr, iilerden, kimin uruna retimi artrma cab&~
sna girimeleri istenecek? Sosyalizmde daha fazla ve cfetha
iyi alma istei, hakl bir temele, yani bundan btito top-
lumun yararland gerekesine dayanr. Kapitalizwfe byle
67
 Altna tapan toplumda, bu da beklenir. Ancak, byle bir top-
deildir. Orada fazla abann sonucu, kamu yarar deil, lumda bile, insanla hizmetin tek tevik unsuru olduu b-
zel krdr. Bunlardan ilkinin bir anlam vardr, ikincisinin yk isimlerin listesi, dehalarn kr teviki olmakszn al-
yoktur. iyi, birisi elinden geldiince ok vermeye; tekisi tklarn kantlayacak kadar uzundur.
ise elinden geldiince az vermeye zendirir. Birisi, insann Eskiden bu konuda bir kuku olsa bile bugn olamaz.
manev isteklerini doyuran ve onu heyecanlandran bir ama- nk, bilim adamlarnn kendi hesaplarna altklar gn-
tr; tekisi ise, yalnzca basit kafallar ayartan bir erektir. ler oktan geride kald. Bilim dnyasndaki yetenekli kiiler,
Buna kar u itiraz ne srlr: kr tevikinin byk artk belirli cretle laboratuvarlarda almak zere byk
lde zaten bir hayal olduu ortalama ii iin bu doru ola- irketler tarafndan kiralanmaktadr. Gvenlik, dte gr-
bilir, ama, kr tevikinin gerek olduu deha, mucit ya da lebilecek cinsten bir laboratuvar, kendini ie vermekten ge-
kapitalist giriimciler iin ayn ey sylenemez. len tatmin bunlar, bilim adamnn arad eylerdir, ve
Bilim adamlarn ve mucitleri, denemelerini baarya ou zaman da bunlara kavuurlar, ama kra deil.
ulatrmak iin gece gndz almaya iten eyin zenginlik Diyelim ki, yeni bir sre buldular. Bu buluun getirdii
hayali olduu doru mudur? Bu sav destekleyen pek az ka- kr onlara m gider? Hayr. Ek prestij, terfi ve daha ok c-
nt vardr. te yandan, yaratc dehalarn, bulularndan ret elde edebilirler ama kr deil.
duyduklar byk haz ya da yaratc glerinin tam ve ser- Sosyalist bir toplum, bilim adamlarn ve mucitleri nasl
beste kullanlmasndan doan mutluluk dnda bir dl tevik edeceini ve onurlandracan bilir. Onlara, hem pa-
peinde olmadklarn gsteren pek ok kant vardr. raca dl, hem de lyk olduklar saygnl salar. Ayrca
u isimlere baknz: Remington, Underwood, Corona, onlara, her eyden fazda deer verdikleri bir eyi verir:
Sholes. Bunlardan ilk n, baarl daktilo yapmcs ola- yaratc faaliyetlerini en geni lde yrtme olanan.
rak hemen tanrsnz. Ya drdncs, Bay Christopher Sho- Kr, ok eskiden kapitalist giriimci iin gerekten te-
les de kimdi? O da daktiloyu icat eden zat! Acaba onun bey- vik ediciydi, ama bu kii artk sanayi alanndan ekilmitir.
ninden domu olan yaratk, Remington'a, Underwood'a ve- Rekabeti sanayiin tekelci sanayie dnmesi ile, bu duru-
ya Corona'ya getirdii serveti ona da kazandrm mdr? ma daha uygun olan yeni bir tip ynetici, onun yerini al-
Ne gezer. O, buluu zerindeki haklarn, Remington'a 12.000 mtr. Eski tip giriimcinin zellikleri olan atlganlk, ce-
dolara satmtr! saret ve saldrganlk, bugnn tekelci sanayiinde aran-
yleyse, Sholes' tevik eden kr myd? Onun hayatm mamaktadr. Byk irketler risk altna girmeyi asgariye in-
yazan yazara gre deil: "Paray pek az dnr, asln dirmilerdir, ileri mekanik ve planldr. Kararlar, artk,
ararsanz, sknt verici bir ey olduu iin, para kazanmak sezgiye deil, istatistik! aratrmalara dayanmaktadr.
istemediini sylerdi. Bu nedenle i konularna pek aldr- Bu irketler, artk dnn mal sahibi-giriimcileri tara-
mazd." fndan ynetilmiyor. Bunlarn sahipleri ynetime hi kar-
Sholes, yaratc almalarna kendilerini bsbtn ver- mazlar; bunlar, kr iin deil, maala alan cretli kim-
dikleri iin "paray pek az dnen" binlerce bilim adam seler ynetir. Bunlarn maalar ok ya da az olabilir. Bun-
ve mucitten sadece birisidir. Bu, elbette, krn tek tevik dan baka ikramiye de alabilirler. Baka dller de olabi-
unsuru olduu baz kimselerin bulunmad anlamna gelmezr.
69
68
"ir:"vg,"saygnlk, kudret, ii iyi yapma zevki. Ama Ameri-
kan i hayatn yneten insanlarn ou iin kr teviki ok-
tan ortadan kalkmtr.
Peki, insanlar kr drtsnden baka eyler iin de
alabilirler mi? Bunu tahmin etmeye gerek yok, biz altk-
larn biliyoruz,
SOSYALST TOPLUMDA HERKES AYNI CRET M ALIR?
Hayr, herkes ayn creti almaz. Usta ii, usta olmayan
iiden, ve ynetici de, iiden daha fazla alr. Byk m-
zisyen, ortalama bir mzisyenden daha fazla alr. 400 kile
buday reten bir ifti, 300 kile retenden daha fazla; sekiz
ton maden kartan bir madenci, alt ton kartandan daha
fazla para alr ve bu rnekler byle srer gider, insanlara,
yaptklar iin nicelik ve niteliine gre para denir.
Sosyalist toplumda en yksek creti alan kimse bile,
bunu, almasyla hakettii srece alr. Bunu, retim ara-
lar satn alarak, bakalarnn emeinin srtndan, kazanl-
mam paraya eviremez. Zaten retim aralar satn alma-
s olana yoktur, nk sosyalist toplumda, retim aralar
halka aittir, satlk deildir. Daha ok ya da daha iyi a-
larak daha yksek cret almas, onun bakalarndan daha
iyi yaamasn salar, ama hi kimseyi smrmesine elver-
mez.
Sosyalist toplumda cret eitsizlii olmakla birlikte frsat
eitlii vardr. Usta ii daha yksek cret alr, ama h-
neri olmayan iinin nnde de usta olabilmesi iin gerekli
eitim ve uygulama olanaklar da aktr. Her ne kadar m-
hendisler, yneticiler, yazarlar, sanatlar daha ok kaza-
nrlarsa da, herkese, yetenekleri ile orantl cretsiz eitim
salanr; herkese bu mesleklere giri kaplar ardna ka-
dar ak tutulur. Sosyalist toplumda "herkese" demek sz-
cn tam anlamyla herkese demektir, yoksa, sadece c-
retleri deyebilene, ya da tutum ve davranlar kusursuz
70
olana, ya da zenci veya yahudi olmayana demek deildir.
SOSYALZM LE KOMNZM ARASINDAK FARK NEDR?
Sosyalizm ite komnizm, her ikisi de, kullanm iin re-
tim yapan sistemler olmas ve retim aralarnn mlkiye-
tinin kamuya ait bulunmas ve merkez planlamaya dayan-
mas bakmndan benzer sistemlerdir. Sosyalizm, dorudan
doruya kapitalizmden doup geliir, yeni toplumun ilk
biimidir. Komnizm laha ileri bir gelime ya da sosyaliz-
min "daha yksek bir aamasdr".
Herkesten yeteneine gre, herkese yapt i kadar
(sosyalizm).
Herkesten yeteneine gre, herkese gereksinmesi ka-
dar (komnizm).
e gre, yani yaplan iin nitelik ve niceliine gre,
sosyalist datm ilkesi, hemen uygulanmas mmkn ve
pratik bir ilkedir. te yandan, gereksinmeye gre komnist
datm ilkesi, hemen uygulanmas mmkn bir ilke deil,
son bir hedeftir.
Besbellidir ki, bu aamadan nce retimin ok yksek
bir dzeye erimesi gerekir; herkesin gereksinmesinin kar-
lanmas iin her eyin ok bol olmas zorunludur. Ayrca,
insanlarn ie kar tutumlarnda bir deiiklik olmas gere-
kir; zorunlu olduklar iin alma yerine, alma, hem top-
luma kar bir sorumluluk duygusunu karladndan, hem
de kendi hayatlarnda bir boluu doldurduundan, insanlar
arzu ettikleri iin alacaklardr.
Sosyalizm, bolluu gerekletirmek ve halkn zihn ve ma-
nev grnmn deitirmek iin retici gleri gelitirme
srecindeki ilk admdr. Yani sosyalizm, kapitalizmden ko-
mnizme geite zorunlu bir aamadr.
Sosyalizm ile komnizm arasndaki ayrmdan, yeryzn-
de sosyalist diye adlandrlan partilerin sosyalizmi savun-
duklar, komnist partilerin ise komnizmi savunduklar so-
71
 nucu kartlmamaldr. Durum bu deildir. Kapitalizmin ye- dn gerekletirdii iin btn gerek sosyalistlerin v-
rine ancak sosyalizm geecei iin, komnist partiler de tp- gsne hak kazanmtr. Sosyalistler iinse, Sovyetler Birlii
k sosyalist partiler gibi sosyalizmin kurulmasn hedef ola- sosyalizmi hi kuramad iin hi deilse onlarn hayal
rak almlardr. ettikleri sosyalizmi kuramadklar iin sadece yergiye
Bu durumda, sosyalist ve komnist partiler arasnda bir lyktr.
fark yok mu demektir? Hayr, arada bir fark vardr.
SOSYALZM, HALKIN ZEL MLKYETN ELNDEN
Komnistler, ii snf ile mttefiklerinin, durumu elve- ALMAK MI DEMEKTR?
rir elvermez, devletin yapsnda'temelli bir deiiklik yap-
mas gereine inanrlar; kapitalistlerin bir snf olarak (birey Sosyalistler, halkn zel mlkiyetini elinden almak yle
olarak deil) varlna son verme ve en sonunda snfsz bir dursun, daha ok insann eskisinden daha fazla zel mlkiyeti
topluma ulama srecinde, ii snf zerinde kapitalist dik- olmasn isterler.
tatrlk yerine, kapitalist snf zerinde ii snf diktatr- iki eit zel mlkiyet vardr. Nitelii gerei kiisel olan
ln kurmaldrlar. Sosyalizm, sadece, eski kapitalist h- mlkiyet vardr: kiisel tatmin iin kullanlan tketim mal-
kmet mekanizmasn devralmak ve bunu kullanmakla kuru- lar. Bir de, kiisel nitelikte olmayan zel mlkiyet tr var-
lamaz. iler, eski devlet aygtn paralamak ve kendi yeni dr: retim aralar mlkiyeti. Bu tr mlkiyet kiisel tat-
devlet aygtlarn kurmaldrlar, i devleti, eski egemen s- min iin deil tketim mallarnn retimi iin kullanlr.
nfa, bir kar-devrimi rgtleme frsat vermez. Kapitalist Sosyalizm, birinci eit zel mlkiyeti, diyelim ki, giydi-
direnmenin doduu yerlerde, bunu ezmek iin, silahl g- iniz elbiseleri elinizden almak deildir, ikinci tr zel ml-
cn kullanmaldr. kiyeti, yani elbiseyi yapan fabrikay almak demektir. Aznl-
Sosyalistler ise devletin niteliinde temel bir deiiklik n elindeki retim aralarnn zel mlkiyetini kaldrarak,
yaplmadan kapitalizmden sosyalizme geilebileceine inan- tketim aralarnda ounluk iin daha fazla zel mlkiyeti
maktadrlar. Bu grte olmalarnn nedeni, kapitalist dev- salar. Sosyalizmde, iiler tarafndan retilmi olup da
leti esas olarak, kapitalist snfn diktatrlnn bir kuru- kapitalistin kr biiminde ellerinden alnan servet, daha
mu olarak deil de, daha ok onu ele geiren snfn kendi fazla zel mlkiyet, yani daha ok elbise, daha ok mobilya,
yararna kullanabilecei yetkin bir mekanizma olarak kabul daha fazla yiyecek iecek, daha fazla sinema bileti satn
etmeleridir. Bu durumda, iktidardaki ii snfnn eski kapi- alabilmeleri iin gene iilerin olur.
talist devlet aygtn ykmasna ve kendisininkini kurmasna Kullanm ve elence iin daha fazla zel mlkiyet var-
gerek yoktur. Sosyalizme doru yry, kapitalist devletin dr, ama ezme ve smrme iin zel mlkiyet yoktur, ste
demokratik erevesi iinde adm adm gerekletirilebilir. sosyalizm budur.
Her iki partinin de, Sovyetler Birlii'ne kar tutumlar,
SOSYALSTLER SINIF SAVAI TLEMEZLER M?
(Jorudan doruya bu soruna yaklamalar asndan ileri
gelmektedir. Genel bir deyile, komnist partiler Sovyetler Toplum, karlar kart olan snflara blnd srece
Birlii'ni vmekte, sosyalist partiler deiik llerde onu snf savann varl zorunludur. Kapitalizm, yaps gerei
yermektedir. Komnistler iin Sovyetler Birlii, sosyalizm bu blnmeyi yaratr. Toplum dman snflara blnmedii

72 73
anda, snf sava da sona ermek zorundadr. Sosyalizm, z leik Devletler ile sosyalist Birleik Devletler arasnda yapla-
gerei snfsz bir toplum yaratr. cak bir karlatrma olabilir.
Sosyalistler snf sava "tlemezler", zaten var olan Dnyann hi bir tikesinde madd koullar, sosyalizm
snf savan aklarlar. Zorunlu olarak snflara blnm bir iin bu derece olgun deildir. Kapitalizmin gvensizliinden,
toplumun, byle bir blnmenin olanaksz hale gelecei bir yoksulluktan ve savatan, sosyalizmin gvenliliine, bollua
topluma dntrlmesi iinde, ii snfn yardma arr- ve bara gei, hi bir yerde buradaki kadar hzl ve asgar
lar. Kapitalizmde bir hayal olan ve ancak sosyalizmde ger- karklk ve huzursuzlukla olamaz. Sosyalizm yolunda olan
ekleebilecek olan evrensel kardeliin kurulmas iin dire- teki lkeler, sanayi kurulular, bilimsel ve teknik bilgiyi
tirler. elde etmek iin byk fedakrlklar yapmak zorunda olduk-
Sosyalistlerin tledii ey, hristiyanln akidesidir, lar halde, bizde btn bunlar hazr durumdadr. Baka l-
insanln kardeliidir. Sosyalistlerin retileri iin Encyc- kelerde, Sovyetler Birlii'nde olduu gibi, bolluk yaratacak
lopedia Britannica'nm da syledii budur: "Sosyalist ahlk, retim dzeyine ulamak iin halkn fedakrlk yapmas ge-
hristiyan ahlkn ayns olmasa bile, ona ok yakndr." rekir, oysa Amerika'da retici gler hazr durumdadr, tek
AMERKA BRLEK DEVLETLER HALKI, SOVYETLER BRL yaplacak ey, bunlar kurtarmaktr, te bunu, kapitalizm
HALKINDAN DAHA Y DURUMDA DEL MDR? BU, deil, ancak sosyalizm yapabilir.
KAPTALZMN, SOSYALZMDEN DAHA Y OLDUUNU
KANITLAMAZ MI? SOSYALZM, ANT-AMERKAN DEL MDR?

Birleik Devletler'de kapitalizm 150 yllk, Sovyetler Bir-
lii'nde sosyalizm sadece 50 yllk bir gemie sahiptir. Bu-
nun iin, ikisi arasnda bir karlatrma yapmak, yetikin
bir insan ile henz yrmeye balayan bir ocuun kuvveti
arasnda karlatrma yapmak gibidir.
stelik, Sovyetler Birlii, douu srasnda, sava ve kt-
ln perian ettii geri bir sanayi lkesiydi. Tam gelimeye
balad srada, ikinci Dnya Savanda bir kere daha ya-
klp ykld. Sosyalizm ile kapitalizmin birbirlerine gre s-
tnlkleri, dnyann en zengin kapitalist lkesi olan, sanayi-
de en ileri ve stelik savan ykmndan en az zarar gren
bir lkeyi rnek alarak kantlanamaz.
Daha dil bir karlatrma, arlk Rusyas kapitalizmi
ile Sovyetler Birlii sosyalizmi arasnda yaplacak karla-
trma olur. Bunda, tarafsz her gzlemci, sosyalizmin her
bakmdan ok stn olduunu kabul eder.
Bunun gibi, gene dil bir karlatrma, kapitalist Bir-
Sosyalizmin, anti-Amerikan olmas iin, amalarnn Ameri-
kan halknn ruhu ve gelenekleriyle uyum iinde olmamas ge-
rekir. Durum byle midir? Sosyalizmin amalar olan sosyal
adalet, frsat eitlii, ekonomik gven ve bartan daha Ame-
rikan ne olabilir? Btn bunlar, Bamszlk Bildirisi ile Ana-
yasada yer alan Amerikan ilkelerinin ta kendisidir. Gene b-
tn bunlar en byk devlet adamlarmzn yaymaya alt
idealler deil midir?
Karl Marx'm sosyalizmi bir bilimdir. Btn teki bilim-
ler gibi evrenseldir ve Amerika da dahil, yeryznn her k-
esindeki milyonlarca insann dncesini dorudan doruya
ya da dolayl olarak etkilemitir. Bir fikrin Amerikan ya da
anti-Amerikan olmasnn ls, o fikrin nereden geldii de-
il, Amerika'ya uygulanabilir olup olmamasdr.

74 75
 "NSAN TABATINI DETREMEYECEMZE GRE" SOSYALZM
OLANAKSIZ BR EY DEL MDR?

"nsan tabiatn deitiremezsiniz" savn ne sren-

ler, insann, kapitalist toplumda, belirli bir biimde davran-
masna bakarak, bunu, insanolunun tabiat diye kabul et- cek, barnak ve gvenlik isteinde ifadesini bulur. Bu gerek-
me ve baka trl davranmasna olanak olmadn varsay- sinmelerin, kapitalizmde, sosyalizmdeki kadar karlanama-
ma hatasna dyorlar. Bunlara gre kapitalist toplumda yacan renirse, gerekli deiiklii yapar.
insan, "hep bana" diyen bir tabiattadr, onu harekete ge-
tiren ey, bencil bir hrs ile iyi ya da kt her yola bavu- 17. ZGRLK
rarak, ne geme drtdr. Bundan da u sonucu kart-
yorlar: bu, btn insanlar iin "doal" bir .davrantr ve Amerikallarn ou iin zgrlk, devlet mdahalesi ol-
zel kazan iin rekabeti mcadele dnda herhangi bir eye makszn istediklerini yapmak, diledikleri eyi sylemek hak-
dayanarak bir toplum kurmak olanakszdr. kdr. Hele, hkmet ile hkmeti ynetenleri eletirme hak-
Ne var ki, antropologlar, bunun sama olduunu syl- larndan dolay, byk gurur duyarlar.
yorlar ve bugn varolan baka toplumlarda insan davran- Amerikallarn hakl olarak gurur duyduklar bu zgr-
nn kapitalist toplumlardakine hi benzemediini belirterek lkler, nsan Haklar Bildirisi ile Anayasann balangcnda-
bu szlerini kantlyorlar. Ve bunlara katlan tarihiler de, ki on maddede saylmtr. Gvenlik altna alnan haklar
gene bu savn sama olduunu sylyorlar ve klelie ve feo- unlardr: konuma zgrl, keyf tutuklanmama zgrl-
dalizme dayanan toplumlarda yaayan insanlarn davran- , btn ceza kovuturmalarnda jrinin bulunduu bir
larnn, kapitalist toplumdakine hi benzemediini belirterek, mahkemede yarglanmadan mahkm edilmeme zgrl.
bu szlerini kantlyorlar. Bu zgrlklerin nemi konusunda ne sylense azdr.
Btn insanlarda, hayatta kalabilme ve trn srdr- Bunlar ok deerli zgrlklerdir, i snfnn daha iyi ko^
me igdsnn doutan varolduu belki de gerektir. Bes- sullar iin verdii mcadelede, bunlar, balca silah olmu-
lenme, giyinme, barnma ve cinsel ak gereksinmeleri, temel tur. Byk Amerika'nn yaratlmasna yardmc olmulardr.
gereksinmelerdir. Bu kadar "insan tabiat" diye kabul edi- Bunlar, Birleik Devletler'i, dier lkelerden g edecekle-
lebilir. Ancak, bu isteklerini tatmin etmek iin setikleri yo- rin ekim alan haline getirerek ulusun inasna yardm et-
lun, kapitalist toplumda allagelen yol olmas gerekmez. milerdir. Kardei Josef'ten yeni bulduu zgrl ven u
Bu, daha ok, iinde doup bydkleri kltre baldr. Eer mektubu aldktan sonra Misel artk eski yurdunda kalabilir
bir insann temel gereksinmeleri, bir bakasn yere ser- miydi? "Misel, buras grkemli bir lke. stediin her eyi
mekle karlanabiliyorsa, insanlarn birbirlerini yere sere- yapma zgrl var. stediin eyi okur, istediini yazar,
ceklerini varsayabiliriz; yok eer, insann temel gereksin- aklna gelen her eyi konuabilirsin; bunun iin kimse seni
meleri ibirlii ile daha iyi karlanabiliyorsa, insanlarn i- tutuklamaz."
birlii yapacaklarm varsayabiliriz. Amerikallar, hi kukusuz, bu zgrlklerin tadn, te-
nsanm bencillii, daha ok ve daha iyi yiyecek, giye- ki birok lke halklarndan daha fazla karmlardr. Ancak
Anayasa ile bize verilen haklarn gerek hayatmzda daima
var olduunu sanmak budalalk olur. Kitaplardaki zgrlk-
ler, gerek hayatmzda her zaman bizim olmamtr. Bunun
iin, Senato Amerikan Aleyhtar Faaliyetler Komitesi, yurt-
76
77
talar, nsan Haklar Bildirisine hi aldrmakszn sulamakta yumuak ballara, "salam ve gvenilir" kiilere nasip ol-
ve kovuturmaktadr. Devlet memurlarnn dnce ve duu doru deil midir? rnein eitim alann ele alalm.
rgtlenme zgrlkleri, Bakanln, Amerika'nn gelenek- niversitelerimizdeki akademik zgrlkle vnrz. Birle-
sel anlayndan uzak, yeni bir sadakat emriyle, ayaklar al- ik Devletler'deki yzlerce niversitede binlerce profesr
tna alnmtr. Federal Aratrma Brosu (FBI), milyonlarca vardr. Genellikle tabi olaan zamanlarda bunlarn, d-
Amerikalnn inan ve eylemleri hakknda bitip tkenmez ndklerini retme zgrl vardr. Ama bunlarn, her
gizli dosyalar dzenleyen siyas bir polis dairesine dnd- eyden nce, niversite yneticileri ile hemen ayn izgide
rlmtr. FBI, giritii aratrmalarda, yeni-"sadakat" an- dndkleri iin seildikleri doru deil midir? Akademik
lay erevesi dahilinde, rnekte grlen yorumlarda bu- ynden yeterli ka sosyalist, fakltelere ekonomi profesr
lunmay grevi saymaktadr. 1948 tarihli bir FBI raporunda olarak atanmtr?
u yorum yer alabilmitir: "Zenci hizmetisinin n kapdan Basn zgrl, soylu ve tantanal bir szdr ve Ameri-
eve girmesine izin verecek nitelikte bir insandr. kallarn kulaklarna pek ho gelir. Bunun, kamuya her eyi
Olaylar, bizim, ycelttiimiz zgrlklerin tantanayla rahata sylemek hakk olduunu sanrz. Bir zamanlar belki
iln edilmeleri ile bunlarn gereklemelerinin bir ve ayn yleydi, ama artk deil. Chicago niversitesi eski rektr
eyler olduu konusunda benimsediimiz inancn hi de ye- Dr. Robert Hut chins ynetimindeki Basn zgrl Ko-
rinde olmadn gsteriyor. Durup dinlenmeden bunlara misyonu, 1947 tarihli raporunda yle diyordu: "Hkmete
olan ballmz iln etsek de, dua okur gibi her gn tek- kars korunmu olmak, artk syleyecek eyi olan bir insann,
rarlasak da, bu zgrlkler gene de gerekleemez. bunu sylemek frsatn ve olanan bulmasna yetmemekte-
stelik, zgrlklerimiz, devletin dorudan zorlamas ol- dir. Basnn sahipleri ile yneticileri, kimin, neyi, nasl sy-
madan da, etkin bir biimde kstlanabilir ya da yok edilebi- leyeceini, hangi dncelerin halka ulaacan kararlast-
lir. Bunun rnekleri pek oktur: gneyde zenciler, beyazlarla ryorlar."
eit yurttalk haklarna sahip deildir, ve lkenin her Biz, Amerika'da, tm zgrlk sorununun, "hkmete
yerinde, u ya da bu biimde farkl muamele grrler. Ya- kars korunmaya" bal olduunu, syleyeceimiz ya da ya-
hudiler, kolejlere, otellere, ie, eit koullarla giremezler. pacamz eyler zerine yasalarla konulan zorunluluklarn ya
Sahne yazarlar, Anayasann kendilerine salad kiisel da denetimin snrlandrlmasyla sorunun zmlenebilece-
inanlarn, kanaatlerini aklamamak haklarnda direndik-
ini sanrz. Ama, Komisyon raporunun da gsterdii gibi,
leri iin ekmeklerinden edildiler. Yorumcular, fazla "libe-
kstlamann bulunmay, tek bana yetmiyor; "syleyecek
ral grldkleri iin ilerinden oldular.
eyi olan bir insann, bunu sylemek frsat ve olanan bul-
stediimizi sylemek zgrl, vndmz ve inand-
mas" yetmiyor.
mz lde gvence altnda mdr? Politik ve ekonomik
Sosyalistler, bunun, tm sorunun candamar olduunu
kar grlere, gerekten hogr ile bakabiliyor muyuz?
ne sryorlar. Zor ve basknn bulunmay, sosyalistler
Olaan zamanlarda liberaller ile radikalleri hapisanelere
iin, hi kukusuz ok deerli olmakla birlikte, kendiliin-
kapamadmz dorudur. Ya byk gerilim zamanlarnda
den zgrl salayamyor. Size bir eyi yapmay yasakla-
neler oluyor? in, gcn ve saygnln hemen her zaman
yan bir yasann bulunmay, sizin onu yapabilecek durumda

78 79
 olduunuz anlamna gelmez. En yakn havaalanna giderek, de, zgrlklerini de kazanamazlar. Corliss Lamont'un yerin-
New Orleans'a, Hollywood'a veya New York'a gidecek bir de bir deyiiyle sosyalizm iin mcadele, "zgrlkten pay
uaa binmek hakknz olabilir ama, eer cebinizde bilet alma" mcadelesidir.
alacak paranz yoksa, aslnda bunu yapmak zgrlnz i snf iin zgrle giden yol, aka bellidir: re-
yok demektir. Kullanamadktan sonra, hakkinizin bulunma- tim aralarnn zel mlkiyeti yerine kolektif mlkiyeti koy-
s neye yarar? mak, kapitalizmin yerine sosyalizmi kurmak. ounluun
yleyse zgrlk, zor ve basknn bulunmamasndan ok gerek zgrl bu yoldadr. John Strachey bunu yle ifade
daha fazla bir ey demektir. zgrln, insanlarn oun- ediyor: "Kapitalistleri mlkszletirmek olan ilk adm,
luu iin derin anlam ve nemi olan olumlu bir yan vardr. kapitalizmde bir rpda o gne kadar varolmu ya da var-
zgrlk, hayat btnyle yaamak demektir; yeterli bes- olabileceklerin hepsinden daha fazla zgrlk yaratr; tabi
lenme, giyinme ve barnma konusunda, bedenin gereklerini kapitalistler hari. Hayatlar, geim aralarm ellerinde
karlamak iin ekonomik olanak, ayrca akln faaliyet ala- tutan kk bir snfn ltuf ve merhametine bal kal-
nn geniletmek, kiilii gelitirmek ve kiiliimizi ortaya dka, ne anayasa, ne insan haklar, ne cumhuriyet, ne ana-
koymak iin etkin frsat ve olanaklara sahip olmak de- yasal monari, insanlar zgr klabilir. ngiliz ve Amerikan
mektir. iilerinin sadece bir krntsna sahip olduklar zgrlkler,
Bu zgrlk anlay, isteklerini daima tatmin etme ve ancak sosyalist bir toplumda biim ve z kazanabilir. Sos-
zihn yetilerini gelitirme olanana sahip olmu kimseleri yalist bir toplumda iiler, yalnz teorik haklara deil, zgr-
artabilir. Bunlar iin zgrlk, sadece haklarna mda- lklerini kullanmada gnlk pratik frsatlara da kavuurlar.
hale edilmemesi ile llr. Oysa insanln byk ounlu- Sadece almazlar, yasamaya da zaman bulurlar. Sosyalizm-
u iin zgrlk haklarla deil, ekmek, tatil ve dinlenme, de alma, zgr ve iyi bir hayatn arac olur. Kapitalizmde
gvenlikle llr. Bu daha geni anlayn geerliini sap- ise iinin hayat, kendisinden en fazla ii koparmak iin,
tamak iin birka soru sormak yeterlidir, siz ve a bir in- gerekli bir ara olarak korunur."
san zgr mdr? Kitap ve kltr dnyasnn kaplar ken- Sosyalizm, halk ynlar iin zgrln kouludur,
disine kapanm okuma yazma bilmeyen cahil bir insan z- ama kapitalist snf da keyfini srd zgrlkten yoksun
gr mdr? Yln 52 haftasnda almak zorunda olan, din- klar. te bunun iin, kapitalistlerin, sosyalizm ile zgrl-
lenme, tatil, gezmek iin birka gn biraraya getiremeyen n badaamaz eyler olduu konusundaki fkeli lkla-
bir insan zgr mdr? Gece gndz, iki yakasn biraraya rn u soruyla karlamalyz: kimin zgrl? Sosyaliz-
getirme tasasnda olan bir insan zgr mdr? Her an iini min, onlarn alt cinsten zgrlkle badaamayaca
kaybetme korkusu iinde olan bir insan zgr mdr? Yete- dorudur. Sosyalizm, bunlarn kendi refahlarn, genel re-
nekli ama yeteneklerini gelitirecek renim olanaklarndan fahn zerine koyma zgrlklerine son verir. Bakalarn
yoksun bir insan zgr mdr? smrme zgrlklerine de son verir. almadan yaama
Bolluk, gvenlik ve gezip tozma anlamndaki bu geni zgrlklerine de.
zgrln tadn, sadece zenginler kartabilir. Yoksullar Ama btn geriye kalanlarmz iin sosyalizm, daha az
zgr deildir. Ayrca yukarda grdmz gibi, kapitalizm- deil, daha fazla ve etkin zgrlk demektir. Kapitalistlerin
zgrlklerini yitirecekleri konusunda fazla tasalanmak ye- yatn nimetlerini paylamak iin btn bireylerin zgrl
rine, azck zgrlkleri olanlarn daha fazla zgrle, an- ile mi ilgileniyorlar, yoksa kendi ayrcalkl durumlarn sr-
cak, gereinden ok zgrl olanlar zararna kavuabile- drmek iin sadece retim aralar zerindeki zel mlki-
ceini unutmayalm. Abraham Lincoln'n szleriyle: yet zgrln m dnyorlar?
"Hepimiz zgrlkten yana olduumuzu iln ediyoruz; zgrlk, hayat tmyle yaamak demektir; yeterli
ayn szc kullanyoruz, ama ayn eyi kastetmiyoruz. beslenme, giyinme ve barnma konusunda bedenin gerekle-
Bazlar iin zgrlk, cannn ektii eyi yapmak, emei- rini karlamak iin ekonomik olanak, ayrca akln faaliyet
nin rnn diledii gibi kullanmaktr. Buna karlk, ba- alann geniletmek, kiilii gelitirmek ve kiiliimizi ortaya
kalar iin ayn szck, baz insanlarn bakalarna istedik- koymak iin etkin frsatlara sahip olmak demektir. Besbelli-
lerini yapmalar, bakalarnn emeklerinin rnn diledik- dir ki, bu anlamda zgrlk, en byk bollua kavuulunca
leri gibi kullanmalar anlamna gelebilir. Burada, sadece mmkn olur.
farkl deil, uyumaz iki eye ayn ad verilmekte, zgrlk Toplum snflara blnmesi, insann insan smrmesi
denilmektedir. Bunun sonucu, bu eylerin herbirine, iki ayr ve zgrlkten kk bir aznln yararlanmasnn tarih
taraf, iki farkl ve badatrlamaz ad vermekte, zgrlk ve gerekesi insan retkenliinin dk dzeyi, artk ortadan
zulm demektedirler. kalkmtr.
"oban, koyunu boazlamak zere olan kurdu kovalar; imdi insanlk tarihinde ilk kez, isizlii yoketmek, top-
koyun, kurtarcs olduu iin obana teekkr eder; oysa lumsal gvenlii ve huzuru eksiksiz salamak, kltr dnya-
kurt, ayn hareketinden dolay oban zgrln ykcs di- sna herkesin girebilmesini kolaylatrmak, dinlenmek, elen-
ye lanetler. ... Akas, koyun ile kurt, zgrlk szcnn mek, almak ve yaratc eylemlere zaman ayrmak iin
tanm zerinde anlaamyorlar." snflar kaldrmak, yeryznden smry silmek, insan
te tpk bunun gibi, sosyalistlerle kapitalistler, serbest- yaamnn niteliini zenginletirmek mmkn hale gelmi-
lik, zgrlk szckleri zerinde anlaamazlar. Sosyalistler tir.
iin, ulusun btn retim aralarnn halkn mal olmas ve Bu kolay olmayacaktr, abuk olmayacaktr, ama bu sos-
bunlarn merkez bir plana gre ynetilmesi zgrlk de- yalizmle gerekletirilir.
mektir, oysa zgrln anlam kapitalistler iin tam tersi- nsanm yzyllar boyu sren, insanln kurtuluu haya-
dir. Bunlarn hangisi dorudur? Sosyalist gras, hi linin gereklemesinin eiindeyiz; yalnzca bir avu insan
deilse, tutarl olmak gibi bir erdeme sahiptir. Eer siyasal iin deil, tm insanlar iin zgrlk.
demokrasiden yana isek ki bunu dilimizden hi drm-
yoruz ayn nedenle ekonomik demokrasiden de yana ol- 18. KTDAR YOLU
malyz.
Kapitalistler artk siyasal demokrasiye kar kmak ce- Marksistler, toplumu deitirmek iin devrimin zorunlu
saretini gsteremiyorlar. Ama, ekonomik demokrasiye, z- olduu dncesindedirler. Kapitalizmden sosyalizme gei-
grle kar bir darbe olduu gerekesiyle kar kyorlar. in, herhangi bir anda deil, ancak dnm iin koullarn
Gene ayn soruyu sormalyz: kimin zgrl? Bunlar, ha- olgunlat zaman olabilecei inancndadrlar, iktidarn, bir

82

aznlk tarafndan ele geirilmesinden yana deildirler; dev-
rim, ancak, nisp bir toplumsal karklk annda, egemen
snfn nderlii etkisiz hale geldii ve iktidarn ele geiril-
mesinde halkn ounluunun iyi rgtlenmi isi snfm tan zgrle" dnm olarak kabul ederler. Bunu, zorunlu
destekledii zaman baarl olabilir.
Devrim, ayaklanma ya da bakaldrma ile, hkmet kad-
rolarnn egemen snfn birinin yelerinin elinden tekine
gemesini salayan bir nbet deitirme deildir. Marksist-
ler iin "devrim" teriminin daha derin bir anlam vardr.
Devrim, ekonomik ve siyasal iktidarn, bir snftan dier bir
snfa gemesi demektir. Marx'm ngrd devrim tr,
sosyalist devrim, iktidarn kapitalist snftan, ii snfna
gemesi anlamna gelir, i snf ile. kapitalistler arasndaki
ilikileri deitirerek, ii snfnn egemen snf olmas srasnda len binlerce insann yksn dehetle anlatmak-
demektir; retim aralarnn toplumsallatrlmas yoluyla,
kapitalizmin ortadan kaldrlmas demektir.
Siyasal iktidarn ii snf tarafndan ele geirilmesi,
devrimin ilk admdr. kinci adm, toplumsal dzene yeni
bir biim vermek ve kapitalist snfn deimeye kar di-
rencini ezmektir.
Marksistler, bu noktada, tarihten edinilen deneylere da-
yanarak, devrimlerin kuvvet ve iddetle birlikte yrdkle-
rini hatrlattklar iin halk arasnda, onlarn "kuvvet ve
iddet" yanls olduklar kans yaygndr. Bu, doru deildir.
Marksistler, iddet kullanlmasndan yana deildirler; zaten
akl banda kimse iddetten yana olamaz. Marksistler,
toplumu, kapitalizmden sosyalizme, bar ve demokratik
yntemlerle dntrmeyi herkesten fazla isterler. Ancak,
gerekli deiiklik iin, isi snfnn ounluunun isteini
gerekletirme giriiminin, eski dzenin srp gitmesini ar-
zu eden egemen snfn direnciyle karlaacan hatrlatr-
lar. Ayrca, bir kez iktidara gelen ii snfnn kuvvet ve id-
dete bavurmasnn, mlkszletirilmi kapitalistlerin ve
bunlarn teki lkelerdeki mttefiklerinin, kuvvet ve iddet
84
kullanan bir kar-devrimle kendi iktidarn devirmesini n-
lemenin bir arac olmas bakmndan da hakllnda dire-
tirler.
Marksistler, kapitalizmden sosyalizme geii, "despotluk-
ve kanlmaz olarak grrler. Bunun tehlikelerinin pekl
farkndadrlar. Kan akabileceinin, can kayb olabileceinin
farkndadrlar. Ama bunun bir baka seenei var m diye
sorarlar. Sosyalist devrime elik edebilecek can kaybnn
dnda kalan seenek, strap olmamas, kan dklmemesi,
iddet olmamas, can kayb olmamas mdr? Hi de deil.
teki seenek, kapitalist savalarda daha byk strap,
daha fazla kan dklmesi, daha fazla iddet, daha fazla can
kayb kanlmazdr. Tarih kitaplar, Fransz Devrimi
tadr. Bu, gerekten trajik bir ykdr. Ama bir de bu dev-
rimde kaybedilen insan saysn 17.000 kadar tahmin edili-
yor son dnya savann tek bir muharebesinde len insan
says ile karlatrnz. 17.000 insann hayatna malolan
Fransz Devriminin iddeti ile-, asker ve sivil 22.060.000 l,
34.400.000 yaral says ile kinci Dnya Savann iddet ve
dehetini karlatrnz!
Dnya apnda sosyalizmi kurmak ve onunla birlikte ba-
ra kavumann karsnda seilecek yol, kapitalizmi, getire-
cei kanlmaz savalarla birlikte olduu gibi yerinde brak-
maktr.
Yepyeni bir hayat tarznn kurulmasnn dndaki see-
nek, gelecek kapitalist sava hengamesinde belki de tm in-
sanln yokolup gitmesidir.
Yz yl nce Karl Marx ile Friedrich Engels Komnist
Manifestomda, dnya iilerine, insan soyunun tarihsel geli-
iminde bir sonraki adm olan kapitalizmden sosyalizme gei-
in niin gerektiini ve bunu nasl gerekletireceklerini ak-
lamlard. Bu devrim bilimcileri o byk yaptlarn yaynla-
85
 madan birka hafta nce, 12 Ocak 1848'de, bir byk Amerika- bir ekilde gelitirilmesiyle sosyalist toplum, kapitalist d-
l, Temsilciler Meclisinde, onlarn dncelerini aynen yan- zende ulalabileceinden ok daha yksek dzeyde bir re-
stan baz eyler sylyordu, te Abraham Lincoln'n, halkn
time ulaacaktr. Sosyalizm, kapitalist verimsizlii ve israf
devrim yapma hakk zerinde syledii szler: "Dnyann her
ortadan kaldracaktr; zellikle gereksiz depresyonlardaki atl
yerinde halkn, eer istiyorlarsa ve gleri yetiyorsa, ayak-
insan, makine ve para israfn. Uluslararas barn kurulmas
lanma, mevcut hkmeti devirme ve kendi isteklerine daha
yoluyla, kapitalist savalardaki daha da pahalya malolan in-
iyi uyan bir yenisini kurma hakk vardr. Bu en deerli ve
san ve malzeme israfn da ortadan kaldrr. Teknik geli-
en kutsal haktr -- bir hak ki, dnyay kurtarp zgrleti-
meyi hzlandrr ve kr salamay ilk ve en nemli ama sa-
receine umudumuz ve inancmz vardr. Bu hak, mevcut
yan kapitalizmin nne kard engellerden arman sosyalist
devletin .btn halknn kullanmaya karar verecei durumlarla
bilim, ileriye doru byk admlar atar. retimdeki art,
da snrl deildir. ... Byle bir halkn ounlukta olan bir
mal miktarn oalttka, herkesin yaam dzeyinde bir yk-
kesimi, arasna karm ya da kendisiyle yanyana duran bir
selme olur.
aznl bu harekete kar koyduu iin devirerek, devrim
Yaama tarzndaki bu toptan deiiklik, bu hayat yaa-
yapabilir. Bizim devrimimizde, Torylerin durumu, ite tam
yan insanlarda da bir deime yaratr. Balangta insan,
bu aznln durumu gibiydi. Devrimlerin bir nitelii de, eski
yollar ya da eski yasalar dorultusunda gitmek deil, her sosyalist topluma, kapitalist dzende alkn olduu hayat ve
ikisini de paralayp yenilerini yapmaktr." alma anlayn da birlikte getirir. Kapitalizmin rekabeti
havasnda katlat iin, sosyalizmin ibirlii ruhuna ko-
layca alamaz. Kapitalist sistemin bencil dzeni benliinde
19. SOSYALZMN HAYATIMIZDAK ETKS NE
OLACAKTIR?
yer ettii iin, sosyalizmin btn insanlara yardm ilkesini
hemen benimseyemez. Kapitalizmden sosyalizme geile pek
ok ey kazanacak olan kimseler bile, bu deiiklie hazr-
Sosyalizm, yetkinlik getirmeyecektir. Bir cennet yaratma-
yacaktr. nsanln kar karya olduu sorunlarn tmn lkl deildirler. Hele, retim aralarnn zel mlkiyetten
zmeyecektir. kamu mlkiyetine gemesiyle glerini ve servetlerini kay-
beden eski egemen snf olan kapitalistler iin, bu szler ok
Gnahkrlarn evliya oluvermesi, cennetin yeryzne
daha fazla dorudur.
inivermesi, tm sorunlara bir zm bulunuvermesi, top-
Ama, kullanm iin planl retime dayanan sosyalist d-
yac sosyalistlerde olduu gibi, sadece sun olarak yaratl-
m hayal toplum sistemlerinde olur. Marksist sosyalistle- zen kk saldka, insanlarn tutum ve gelimelerinde de de-
rin byle hayalleri yoktur. Sosyalizmin, sadece, insanln imeler balar. Zihn ve ruh grnmler indeki kapitalist
belirli gelime aamasndaki belirli sorunlar zmleyece- izler yok olur ve bunlar, sosyalizm ruhu iinde yeni bir yn
ini bilirler. Bundan daha fazlasn iddia etmezler. Ama bu kazanrlar. Yeni toplumda doup byyen yeni kuaklar, tp-
kadarnn bile hayat dzenimizi geni lde iyiletireceine k eski kuan kapitalist dzene almas gibi, sosyalist ya-
inanrlar. sama tarzna alrlar.
Kapitalizmin propagandaclar, bizi, sosyalizmin, zgr-
Ortaklaa sahip olunan retici glerin bilinli ve planl
lklerin sonu demek olduuna inandrmaya alrlar. Oysa

87
gerek, tam tersidir. Sosyalizm, zgrln balangcdr.
Sosyalizm, insanla en byk aclar veren ktlklerden
kurtulmak demektir; cretli klelikten, sefaletten, toplum-
sal eitsizlikten, gvensizlikten, rk ayrmndan, savatan
kurtulu demektir.
Sosyalizm, uluslararas bir harekettir. Program dnya-
nn btn lkelerinde ayndr: barbar rekabet sistemi yerine,
ibirliine dayanan ortak zenginlik iin uygar ibirliini koy-
maktr. Her insann refahnn btn insanlarn refah ile ger-
ekleebilecei insanlarn kardeliine dayanan toplumu kur-
maktr.
Sosyalizm, gerekleemeyecek bir d deildir. Toplum-
sal evrim srecinde bir ileri admdr. Ve gerekleme zaman
gelmitir.
SOL YAYINLARI. Sorumlu Ynetmen: Muzaffer Erdost. Ynetim Yeri: Zafer
ars, 26, Yeniehir, Ankara.