WPROWADZENIE

BADANIA NAUKOWE: KILKA SŁÓW-KLUCZY

• TEORETYCZNE: koncentracja na tworzeniu, rozwijaniu,
testowaniu i eksplorowaniu teorii i idei) i EMPIRYCZNE: w
tym celu bazowanie na obserwacji i pomiarze
rzeczywistości.
• NOMOTETYCZNE: celem podejścia naukowego jest
poszukiwanie praw i reguł ogólnych (w odróżnieniu od
idiografii – prawa i reguły odnoszące się do
poszczególnych pojedynczych przypadków).
• PROBABILISTYCZNE: oparte na prawdopodobieństwie,
dominacja podejścia statystycznego
• WYJAŚNIANIE: poszukiwanie wyjaśnień odkrytych i
prawidłowości i reguł; znaczenie zwłaszcza związków
PRZYCZYNOWO-SKUTKOWYCH.
• METODYCZNE: badania naukowe są zawsze zaplanowane,
celowe, przeprowadzone zgodnie z przyjętymi metodami i
procedurami

2
 2 NURTY BADAWCZE W NAUKACH SPOŁECZNYCH
ZAGADNIENIA SCJENTYŚCI, OBIEKTYWIŚCI HUMANIŚCI, INTERPRETATORZY
SPOSOBY prawda jest jedna; rzeczywistość jest poszukiwanie prawdy, ale wątpliwości co do
ZDOBYWANIA poznawalna zmysłowo; widzieć, możliwości odkrycia obiektywnej
WIEDZY.
doświadczyć = uwierzyć; dobra teoria jest rzeczywistości; subiektywizm prawdy – nie da
PRAWDA.
zwierciadłem natury się oddzielić wiedzy o rzeczywistości od tego
kto tę wiedzę odkrywa; wielość znaczeń i
interpretacji, prawda to nie stan, ciągła walka o
nią, przekonywanie innych.
NATURA skłonność do podkreślania wagi koncentracja na świadomych wyborach
LUDZKA. czynników zewnętrznych kształtujących jednostek, wnikanie w motywy i wartości;
WOLNA WOLA.
zachowanie ludzkie; wyjaśnianie przekonanie o roli wolnej woli jednostki
abstrahujące od świadomości, model
Bodziec
Reakcja
CEL TEORII I odkrywanie uniwersalnych praw (nauka interpretowanie, rozumienie, poszukiwanie
DZIAŁAŃ nomotetyczna); uogólnianie; unikatowych aktów interpretacji; idiografia;
BADAWCZYCH
konstruowanie i testowanie hipotez; śledzenie sieci znaczeń, wykorzystywanie
przewidywalność, kontrola, rzetelność teorii

GŁÓWNE sondaże, eksperymenty, ilościowa analiza badania terenowe/etnografia, wywiady

TECHNIKI treści jakościowe, analiza dyskursu
BADAWCZE
KRYTERIA 1. Wyjaśnianie rzeczywistości 1. Nowe zrozumienie człowieka
„DOBROCI”
TEROII
2. Prognoza 2. Ustalenie wartości jakimi kierują się ludzie
3. Prostota, reguła oszczędności 3. Powab estetyki, artyzm
4. Weryfikacja hipotez 4. Zgoda środowiskowa
5. Praktyczna użyteczność teorii 5. Reformowanie społeczeństwa, emancypacja 3
 BADANIA ILOŚCIOWE I JAKOŚCIOWE
ILOŚCIOWE
PODEJŚCIE I Podejście etic – z zewnątrz; pozytywistyczne,
CEL obiektywne, praktyczne, nacisk położony na
wyniki liczbowe, orientacja na wynik.
Cel : wyjaśnianie, odkrywanie prawidłowości i
praw uniwersalnych, przewidywanie,
dowodzenie/falsyfikacja teorii
PROBEMY Pytania: ILE, JAK CZĘSTO…
BADAWCZE
Ilościowe rozmieszczenie interesujących nas
cech; poszukiwanie faktów i przypadków
zjawisk bez zainteresowania subiektywnymi
stanami zachowań jednostek
ROLA Badacz na zewnątrz procesu, ograniczony
BADACZA kontakt ze źródłem danych; mniejsze
wymagania co do predyspozycji badacza;
większe ryzyko tzw. efektu ankieterskiego;
większe zespoły badawcze (wzrost ryzyka
zniekształceń informacji)
METODY I Sondaże i eksperymenty; kontrolowany i
TECHNIKI wystandaryzowany, ustrukturyzowany pomiar,
BADAWCZE
ograniczone sondowanie, możność
prognozowania i uogólniania wyników, duże
próby, bierna rola badanego, mniej błędów z
próby
TYP Nomotetyczna, ponadczasowa, niezależna od
TWORZONEJ
kontekstu badań i wartości kulturowych,
WIEDZY
wiedza bardziej rzetelna
JAKOŚCIOWE
Podejście emic- subiektywne, od środka
holistyczne, nacisk położony na interpretację
zjawisk, orientacja na proces.
Cel: śledzenie znaczeń określających ludzkie
istnienie, opis, wykorzystywanie teorii do
interpretacji rzeczywistości, rozumienie zjawisk
Pytania DLACZEGO, JAK…
Eksploracja, pogłębiony opis; Zrozumienie
zachowań jednostek zgodnie z ich własnymi
układami odniesienia
Badacz wewnątrz procesu, bezpośredni
kontakt ze źródłem danych, konieczne
specjalne predyspozycje; mniejsze zespoły
badawcze (mniejsze ryzyko zniekształcenia
informacji)
Wywiady jakościowe, analiza tekstu i obrazu,
etnografia; naturalny, niewystandaryzowany
pomiar, małe próby, otwarte, dynamiczne,
elastyczne, niemożność prognozowania i
uogólniania wyników, badany bardziej aktywny;
więcej błędów z próby
Idiograficzna, zależna od kontekstu społeczno-
4
kulturowego i wartości, wiedza bardziej trafna
 PROGRAMY BADAWCZE CHARAKTERYSTCZNE DLA
DWÓCH PODEJŚĆ BADAWCZYCH (Denzin)
Programy badawcze dla ujęć
pozytywistycznych:
• program poznawczy (traktowanie ludzi
jakom racjonalnych jednostek, które na
podstawie przetworzonych informacji
formułują swoje przekonania i postawy
• program behawioralny: zachowania ludzi są
determinowane przez otoczenia i
doświadczenia, traktowane jako „nagrody”
lub „kary”
• program ekonomiczny: zachowania
konsumenta maja na celu maksymalizacje
użyteczności
• program strukturalistyczno-funkcjonalny:
zachowania człowieka są determinowane
• przynależnością do grup społecznych i
wpływie czynników społecznych
Charakterystyczne programy badawcze
dla ujęć interpretacyjnych:
• program fenomenologiczny: rola potocznej
wiedzy, „czysty opis” badanej
• rzeczywistości, „wzięcie w nawias” założeń,
analogii i konstruktów II stopnia, służących
zwykle za rodzaj „siatki pojęciowej” badacza
(Schutz, Circourel)
• program hermeneutyczny: interpretowanie
działań konsumenta w podobny sposób,
• jak interpretuje się tekst pisany (Gadamer,
Ricoer, Geertz)
• program strukturalistyczny: badanie
mitycznych aspektów zachowań (Levy –
Strauss)
• program humanistyczny (badanie wyższych
wartości, wewętrznych przeżyć,
doświadczeń, itp. (E. Hirschmann)
• program semiotyczny: symboliczne i
semiotyczne aspekty zachowań
• program interakcyjny: interakcje
symboliczne
5
PROCES BADAWCZY
6
PROCES BADAWCZY

7
 UNIWERSALNY ALGORYTM PROCESU
BADAWCZEGO (Babiński)
1. Wstępne sformułowanie problemu
2. Wyjaśnienie (eksplikacja)- szczegółowa analiza
problemu
3. Operacjonalizacja problemu
4. Przygotowanie narzędzi badawczych
5. Pilotaż badań
6. Dobór próby (jednostek, które zostaną poddane
badaniu
7. Realizacja badań empirycznych w terenie
8. Weryfikacja zebranego materiału empirycznego
9. Wstępne grupowanie materiału surowego
10. Analiza materiału empirycznego
11. Testowanie hipotez i uogólnianie wyników badań
12. Pisanie raportu
8
 1. Wstępne sformułowanie problemu:

Problem naukowy = pytanie, na które nie ma odpowiedzi. Pytanie takie musi

spełniać następujące warunki:
• dotyczyć obiektywnego stanu niewiedzy
•powinno być wyrażone w języku naukowym
•sformułowane w taki sposób, aby móc sensownie poszukiwać odpowiedzi na
to pytanie
•(2 ostatnie mogą być pominięte, gdy chodzi o nieznane dziedziny wiedzy)

Kwestie do przemyślenia na tym etapie:

•w jaka formę pytania najlepiej przekształcić problem: czy...?, jak...?,
dlaczego...?
•w jakim celu podejmuje się badania (wypełnienie luki w wiedzy,
rozstrzygnięcie spornych problemów i dostarczenie podstaw do działań
praktycznych?
•czy potrzeba odwołać się do nowych danych empirycznych czy wystarczą
dane zasrane i literatura?
•Czy wystarczy posługiwanie się istniejącym aparatem pojęciowym w danej
nauce czy też trzeba odwołać się do innych nauk lub tworzyć inne pojęcia?

9
 2. Wyjaśnienie (eksplikacja)- szczegółowa analiza problemu
Eksplikacja = a) wyrażenie problematyki badawczej w formie zdań zawierających
proste i zrozumiałe terminy oraz b) ukazanie powiązań będącego przedmiotem
wyjaśnienia z problemami czy tematami pokrewnymi, c) postawienie hipotez
Paradoks eksplikacji: albo używamy pojęć równych zakresowo, ale tak samo ogólnych,
albo bardziej szczegółowych, ale nie pokrywających się całkowicie z pojęciem
wyjaśnianym. Zawsze potrzeba pewnej zmiany tematu i jego zawężenia

HIPOTEZA = zdanie, które stwierdza spodziewaną relację między jakimiś zjawiskami;

propozycja twierdzenia naukowego, które zakłada możliwą lub oczekiwaną w danym
kontekście sytuacyjnym naturę związku
W wyniku badań hipotezę można przyjąć (zweryfikować) lub odrzucić (sfalsyfikować).
Hipotezy mogą łączyć też więcej niż 2 zmienne (zmienna niezależna to zmienna
sprawcza; zmienna zależna ulega zmianom pod wpływem niezależnej)
Hipotezy formułowane dla celów badawczych muszą spełniać warunki:
•odnosi się jednoznacznie do badanej problematyki
•posiada uzasadnienie
•być sprawdzalne empirycznie – wymienione tam zmienne muszą być empirycznie
uchwytne i mierzalne
•zależność musi mieć charakter prawidłowości, nie może być związkiem
niepowtarzalnym i przypadkowym
•zależność ta może występować tylko w określonych okolicznościach, ale w tych
okolicznościach musi stanowić regułę
Hipoteza musi mieć moc wyjaśniającą – musi być pomocna przy wyjaśnianiu
obserwowanych zjawisk; ma silniejszą moc wyjaśniającą jeżeli związek ma charakter
przyczynowy, oraz wtedy gdy możemy hipotezę uzasadnić jako teoretycznie konieczną
(gdy dysponujemy zweryfikowaną teorią empiryczną, która potrafi opisać dlaczego
związek określony w naszej hipotezie ma miejsce w określonych warunkach) 10
 3. Operacjonalizacja problemu
Operacjonalizacja = wyłożenie pojęć i terminów
teoretycznych w kategoriach operacyjnych.
Obejmuje ona:
•dobór wskaźników
•wybór zbiorowości badanej
•wybór metod i technik
•wybór bazy źródłowej
•wybór zasad, kryteriów i technik analizy wyników
badania

11
 4. Przygotowanie narzędzi badawczych
Czynimy to dopiero po ostatecznym sformułowaniu problemu, eksplikacji i
operacjonalizacji, po wyborze populacji badanej i po przynajmniej wstępnym
zdecydowaniu, w jaki sposób będą analizowane wyniki badań.
Odpowiedzieć sobie na pytania:
•Po co zadaje się takie pytania?
•Dlaczego jest ono tak sformułowane?
•Jak jest jego wartość wskaźnikowa (czego dotyczy)?
•Jakie odpowiedzi można uzyskać, zadając to pytanie?
•Dlaczego zostało umieszczone w tym miejscu?
•W jaki sposób będą analizowane odpowiedzi na pytanie?

5. Pilotaż badań
3 funkcje:
•stwierdzenie poprawności problemu badawczego (czy może być rozwiązany
przy użyciu przyjętych metod i technik, czy jest całkowicie i prawidłowo
zoperacjonalizowany, jaka jest wartość przyjętych wskaźników, czy wszystkie
pojęcia maja jednoznaczny sens empiryczny, czy problem w ogóle istnieje?)
•sprawdzenie narzędzi badawczych (gł. poprawności pytań, potrzeby pytań
otwartych, czasu wywiadu itp.)
•sprawdzenie techniczno-organizacyjne badań

12
 6. Dobór próby (jednostek, które zostaną poddane badaniu)
Kryteria merytoryczne (problem badawczy, charakter zbiorowości itp.) co
najmniej tak samo ważne jak kryteria statystyczne.
Dobór próby następuje dopiero po ostatecznym przygotowaniu programu
badań. O liczebności próby decyduje: wielkość badanej zbiorowości; stopień
jej jednorodności; oczekiwana dokładność wyników; rodzaj doboru próby;
ilość i charakter zmiennych
Stosowana metoda i technika, badań, sposób analizy i wykorzystania wyników

7. Realizacja badań empirycznych w terenie

8. Weryfikacja zebranego materiału empirycznego

8a) wstępna weryfikacja:
•poznanie stopnia realizacji próby
•poznanie kierunków zniekształceń próby
•eliminacja materiałów niepełnych i błędnych
•ustalenie problemów szczegółowych
•ocena stopnia istotności
8b) weryfikacja pogłębiona:
•ocena wiarygodności materiału empirycznego

13
 9. Wstępne grupowanie materiału surowego
Zbudowanie instrukcji kodowej (zasad klasyfikacji)
Kodowanie danych i łączenie jednostkowych informacji w ogólniejsze klasy
oraz przypisywanie im nazw bądź symboli cyfrowych (kodowych)
Redukcja przestrzeni własności (czyli tworzenie zmiennych
wielowymiarowych)

10. Analiza materiału empirycznego

Konfrontacja danych z pytaniami i hipotezami
Analiza jakościowa: typologie
Analiza ilościowa: jedno-, dwu- lub wielozmiennowa

11. Testowanie hipotez i uogólnianie wyników badań

Następstwo analizy materiału, wnioskowanie z siły i kierunków zależności
między analizowanymi cechami o słuszności założeń badawczych i
prawdziwości twierdzeń, zawsze charakter analizy jakościowej (pojęcia,
twierdzenia, uogólnienia)

12. Pisanie raportu

Na które pytania uzyskano zadowalające odpowiedzi?
Które hipotezy zostały sprawdzone i z jaka mocą?
Jakie nowe prawidłowości czy fakty poznano?
Jakie pojawiły się nowe pytania, problemy, wątpliwości
14
 .
ORIENTACJE, METODY,
PROCEDURY i TECHNIKI BADAWCZE
 ORIENTACJA
ORIENTACJA = zespół założeń określający sposób
ujmowania świata (ontologia) i sposoby jego
poznawania (epistemologia)
ORIENTACJA TEORETYCZNA: Zespół założeń i twierdzeń
stanowiących hipotezy i uzasadnioną wiedzę socjologiczną
dotyczące danej dziedziny socjologii. Teoria w której
osadzamy problem.
ORIENTACJA METODOLOGICZNA: Odnosi się do
charakterystyki procesu poznawczego i pewnej ogólnej wizji
rzeczywistości, sformułowana na gruncie metodologii i
filozofii nauki

PARADYGMAT: orientacja, która podaje gotowe wzorce

rozwiązania wszystkich etapów poznania

16
 GŁÓWNE ORIENTACJE
W SOCJOLOGII
• POZYTYWIZM/NEOPOZYTYWIZM
• FUNKCJONALIZM
• STRUKTURALIZM
• INSTYTUCJONALIZM
• HISTORYZM
• SOCJOLOGIA HUMANISTYCZNA: KULTURALIZM,
INTERAKCJONIZM, FENOMENOLOGIA

17
 METODA
METODA = stałe (systematyczne, powtarzalne) sposoby
rozwiązywania problemów poznawczych lub praktycznych;
określony, powtarzalny, planowy i wyuczalny sposób/ schemat/
wzór postępowania świadomie skierowanego na realizacje
pewnego celu poprzez dobór odpowiednich środków.
Metody danej nauki to schematy poszczególnych czynności
badawczych faktycznie stosowane lub zalecane w danej nauce.
Każda metoda jednocześnie obejmuje elementy algorytmu i
elementy twórczości.
Metoda w sensie szerszym nie tylko wskazuje drogę
rozwiązywania problemu, ale obejmuje również skondensowane
implikacje zaczerpnięte z orientacji (metodologicznej).
W metodzie zawarte są twierdzenia danej teorii przekształcone w
reguły i przepisy wskazujące jak powinny przebiegać myślenie i
działanie w procesie poznawczym, aby doprowadził do nowego,
wiarygodnego rezultatu.
Metoda w sensie węższym = zalecane lub faktycznie stosowane w
danej nauce schematy czynności służących do udzielania
odpowiedzi na formułowane pytania badawcze.

18
 NAJWAŻNIEJSZE METODY BADAWCZE
• Metoda statystyczna
• Metoda eksperymentalna
• Metoda monograficzna
• Metoda ekologiczna
• Metoda historyczno-porównawcza Metoda
biograficzna
• Metoda typologiczna
• Metoda semiologiczna
• Metoda sytuacyjna
19
PROCEDURY BADAWCZE
 PROCEDURY BADAWCZE
W przeciwieństwie do metody, procedura
badawcza kładzie akcent na aspekt
prakseologiczno-organizacyjny. Metoda zawsze
w jakiejś mierze implikowana orientacjami
metodologicznymi, pośrednio też
teoretycznymi. Procedura nie jest uwikłana w
szereg założeń ontologiczno-
epistemologicznych; pewna niezalezność
procedury
Procedura = sposób realizacji pewnych faz
badawczych: 1. faza doboru jednostek analizy;
2. faza wytwarzania danych; 3. faza analizy
21
 KWESTIE DO USTALENIA W PROCEDURZE
• Identyfikacja celu badania
• Wskazanie jaki aspekt rzeczywistości chcemy
poznać: uchwycić aspekt istnienia czy aspekt
zmiany (uwzględnienie czynnika czasu)
• Sposób wykorzystania danych (powiązane z
technikami otrzymywania danych)
• Sposób opracowania danych (struktura, zawarte
elementy)
• Sposoby weryfikacji danych, kontrola danych
• Kwestie prakseologiczne: efektywność,
wiarygodność badań, czas otrzymywania i
opracowania danych, kolejność faz
badawczych, techniki, scenariusz badań
22
 PODZIAŁ EMPIRYCZNYCH PROCEDUR BADAWCZYCH
1. KRYTERIUM: TYPY EWIDENCJI DANYCH/SPOSOBY
POZYSKIWANIA DANYCH
1.1.ARCHIWALNE: wykorzystanie źródeł zastanych różnej natury od
dokumentów po świadectwa materialne (np. roczniki statystyczne, dane
GUS-u itp.). Potrzebna porównywalność wyników.
1.2.SZTABOWO-LABORATORYJNE: wywoływanie danych za pomocą
technik komunikacyjnych lub obserwacyjnych. Standaryzacja i kontrola
układu warunków uzyskiwania danych, reprezentatywność (sondaże,
eksperymenty).
1.3.TERENOWE: bazują na różnych źródłach, niezbędne jest
uczestnictwo w życiu poznawanej jednostki, grupy, zbiorowości.
Bazowanie na przeżyciach badanych, próba ich zrozumienia.
Uczestnictwo badacza ma tutaj wpływ na badaną przez niego
rzeczywistość.
1.4. OSOBISTE: ewidencja bazująca na doświadczeniu osobistym,
doświadczalna, ale nie empiryczna (nie umożliwia porównań,
powtórzeń, z braku standaryzacji danych); wykorzystuje
samoobserwację, intuicję, introspekcję, niealgorytmiczne wyjaśnianie -
rozumienie

23
2. KRYTERIUM: JEDNOKROTNY LUB KILKUKROTNY
KONTAKT Z RZECZYWISTOŚCIĄ EMPIRYCZNĄ + DZIAŁANIE
SAMOISTNE (INDYWIDUALNE) LUB RÓWNOLEGŁE
2.1. Badania jednorazowe, samoistne
2.2. Badania jednorazowe synchroniczne, porównawcze
2.3. Badania wielokrotne, samoistne
2.4. Badania wielokrotne, porównawcze

3. KRYTERIUM: ZNACZENIE DOBORU PRÓBY DLA PROCESU

POZNANIA
3.1. z doborem próby (+)
3.2. bez doboru próby (-)

24
25
 TECHNIKI BADAWCZE
Technika: to swoiste uszczegółowienie procedury
postępowania badawczego, podanie konkretnych
rozwiązań dla poszczególnych elementów badania.
Narządzie badawcze: to instrument za pomocą którego
dokonujemy pomiaru np. ankieta, formularz wywiadu,
karta, skaner, kamera i tp.
Typologia technik badawczych wg. Lutyńskiej:
3 kryteria podziału:
1) ZE WZGLĘDU NA OBSERWACJĘ: t. obserwacyjne (np.
wywiad) i nieobserwacyjne (np. ankieta)
2) ZE WZGLĘDU NA SPOSÓB KOMUNIKOWANIA SIĘ: - t.
bezpośrednie (np. wywiad) i pośrednie (np. ankieta)
3) ZE WZGLĘDU NA STOPIEŃ KONTROLI – t. kontrolowane
(np. wywiad) i niekontrolowane (np. ankieta).
26
TECHNIKI OTRZYMYWANIA DANYCH - TABELA

27
TECHNIKI INSTRUMENTALIZACJI
28
 INDEKSY I SKALE
Podobieństwa:
• indeksy i skale są porządkowymi miernikami zmiennych.
Porządkują jednostki analizy w kategoriach
konkretnych zmiennych, takich jak religijność,
alienacja, uprzedzenia.
• wynik danej osoby na przykład na skali lub indeksie
religijności stanowi wskazanie co do względnej
religijności tej osoby w porównaniu z innymi badanymi.
• są złożonymi miernikami zmiennych – wynik jest
uzależniony od odpowiedzi na kilka (kilkanaście) pytań.

Różnice:
• Sposób ustalania wyniku punktowego przy każdej z
metod. Skalę mają generalnie tę wyższość nad
indeksami, że uwzględniają intensywność obrazowania
danej zmiennej przez różne pytania.
29
 SKALOWANIE

Opracowanie własne na podst. http://www.socialresearchmethods.net/kb/scalgen.php

30
RODZAJE SKAL
STOSOWANYCH
W BADANIACH
SPOŁECZNYCH

31
A. PODZIAŁ WG MOCY MIERZONEJ
ZMIENNEJ (Stevens)
• ,

• Skala ilorazowa
• Skala interwałowa
• Skala porządkowa
• Skala nominalna

32
SKALA NOMINALNA
cyfry lub inne symbole wykorzystuje się do
klasyfikowania obiektów lub obserwacji do określonej
liczby kategorii
zbiór obiektów musi być zaklasyfikowany na kategorie,
które będą wyczerpujące, wzajemnie rozłączne i
każdej kategorii zostanie przypisany inny symbol,
który będzie ją reprezentował
zjawiska znajdujące się w jednej kategorii są sobie
równe, lecz nie są równe zjawiskom znajdującym się
w innej kategorii (zachodzi relacja równoważności)
przykłady: płeć, narodowość, kolor oczu, itp.
SKALA INTERWAŁOWA
obok możliwości porządkowania zbioru obserwacji w
terminach relacji >, można również określić dokładną
odległość pomiędzy kolejnymi obserwacjami i jest ona
stała
oprócz możliwości stwierdzenia, że jeden obiekt jest
większy od drugi, możemy określić, o ile dokładnie
jednostek pierwszy jest większy od drugiego
musimy dysponować dokładną jednostką pomiaru
zero na tej skali ma charakter arbitralny
przykłady: rok kalendarzowy, temperatura w oC, iloraz
inteligencji
SKALA PORZĄDKOWA
zmienne, które nie tylko można zaklasyfikować, ale
też porządkować ze względu na określone relacje.
typowymi relacjami są „wyższy”, „większy”, „bardziej
pożądany”, „trudniejszy”. Relacje te można
przedstawić za pomocą symbolu > (<)
osiągnęliśmy porządkowy poziom pomiaru, jeżeli
relacja > (obok równoważności) zachodzi dla
wszystkich obserwacji tworzących zbiór w pełni
uporządkowany
liczby wykorzystywane do uporządkowania obiektów
nazywamy wartościami rangowymi
przykłady: wykształcenie, prestiż społeczny,
SKALA ILORAZOWA
bardzo podobna do skali interwałowej
różnica - na tej skali mierzymy zmienne, które mają naturalny
punkt zerowy
możemy powiedzieć ile razy jeden pomiar jest większy od
drugiego (a nie tylko o ile)
przykłady: waga, wzrost, czas
33
 B.PODZIAŁ SKAL WG ZASAD
KONSTRUKCJI

Skale jednowymiarowe
a. Skala Bogardusa
b. Skala Thurstone’a
c. Skala Likerta
d. skala Guttmana

Skale wielowymiarowe
a. dyferencjał semantyczny Osgooda

34
 SKALA BOGARDUSA
(SKALA DYSTANSU SPOŁECZNEGO)
• Skala ta służy do pomiaru skłonności
ludzi do uczestniczenia w –
zróżnicowanych co do stopnia bliskości
– stosunkach społecznych z innymi
grupami ludzi.
• Osoba, która akceptuje pewien stopień
integracji, będzie też przypuszczalnie
skłonna zaakceptować wszystkie
możliwości poprzedzające go na liście –
czyli o mniejszej intensywności.

35
 Członka każdej rasy (grupowo, a nie najlepsze i najgorsze jednostki
jakie znałem) chętnie uznałbym, zgodnie z moją pierwszą reakcją, za
członka jednej lub kilku kategorii, które zaznaczam kółkiem

36
 Jak ustalamy wynik?
• 1. Przypisujemy cyfry poszczególnym pozycjom
(np. 5 = najmniejszy dystans)
• 2. Obliczamy ile osób w danej zbiorowości
udzieliło odpowiedzi „tak” na poszczególne
twierdzenie. Zliczone odpowiedzi „tak”
wyrażamy procentowo (frekwencja dla całej
zbiorowości).
1 – 20%
2 – 10%
3 – 30%
4 – 20%
5 – 20% 37
2. Ważymy poszczególne pozycje, mnożąc
przypisane im cyfry przez uzyskane
frekwencje.
1 – 20% 0,2x1= 0,2
2 – 10% 0,1x2= 0,2
3 – 30% 0,3x3= 0,9
4 – 20% 0,2x4= 0,8
5 – 20% 0,2x5= 1,0
3. Posługując się uzyskanymi w ten sposób
liczbami, dla każdej osoby ostatecznie
zliczamy punkty.
38
 SKALA THURSTONE’A

• Skala przeznaczona do mierzenia

postaw. Postawy są rozumiane tutaj jako
stopniowane w swym natężeniu; badanie
poziomu postawy (założenie, ludzie nie
różnią się posiadaniem postawy ale
stopniem jej intensywności).
• Dążenie konstruktora do budowy skali
interwałowej, skala Thurstone’a jest
jednak skalą porządkową (interwały są
subiektywnie równe, nie są miarami
liczbowymi a psychologicznymi).
39
 KROKI POSTĘPOWANIA
1. Wybór tego, co skala ma mierzyć.
2. Zaplanowanie i wybór zestawu stwierdzeń wiążących się bezpośrednio lub
pośrednio z obiektem postawy. (zwykle 80-100). Ujednolicenie ich
formy.
Thurstone i Chave zebrali 130 takich twierdzeń służących do badania postaw wobec Kościoła) np.
(...) Sądzę, iż uczęszczanie do kościoła jest dobrym świadectwem moralności społeczeństwa
(...) Sądzę, że kościół jest pasożytem w społeczeństwie
(...) Jestem wierzący, ale rzadko chodzę do kościoła
3. Powołanie grupy sędziów (zwykle 40-80).
4. Każdy sędzia otrzymuje w porządku losowym kartki z poszczególnymi
stwierdzeniami. Tworzymy hipotetyczną skalę z przedziałami
(zazwyczaj 11 grup) i prosimy sędziów, aby odpowiednio ulokowali
wylosowane stwierdzenia.
UWAGA: Sędziowe oceniają w jakim stopniu każde stwierdzenie
wyraża stosunek przychylny do badanej kwestii.
5. Sędziowie numerują wszystkie stwierdzenia według numeru kategorii, do
której je zaliczyli; np.
1 = najbardziej przychylny stosunek do…
11- najmniej przychylny stosunek do…

40
 KROKI POSTĘPOWANIA
6. Zebranie wszystkich ocen poszczególnych stwierdzeń. Analiza
rozkładu ocen każdego stwierdzenia.

kategorie A B C D E F G H I J K S Q
punkty 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
f 2 2 6 2 6 62 64 26 18 8 4
6,8 1,7
p 0,01 0,01 0,03 0,01 0,03 0,31 0,32 0,13 0,09 0,04 0,02
cp 0,01 0,02 0,05 0,06 0,09 0,40 0,72 0,85 0,94 0,98 1,00
N= 200 S – wartość skalowa

f – liczba sędziów, którzy kartkę z danym twierdzeniem

umieścili w danej kategorii
p – proporcja liczby kartek umieszczonych w danej kategorii
cp – skumulowana proporcja

41
 KROKI POSTĘPOWANIA
7. Na podstawie tabeli obliczamy statystyki: mediana i
odchylenie kwartylowe. Na ich podstawie dokonujemy
wyboru twierdzeń: twierdzenia powinny różnić się o
jednakowe wartości mediany; o tym które ze
stwierdzeń o odpowiedniej wartości mediany ma wejść
do skali decyduje wartość odchylenia kwartylowego
(jak najniższa wartość Q).
8. Wybrane stwierdzenia wraz z ich wartościami
wydrukowane w porządku losowym – wyrażenia
aprobaty lub dezaprobaty – odczytywanie wartości, z
którymi respondent się zgodził, ich mediana oznacza
wynik respondenta.

42
 SKALA LIKERTA
• Z założenia skala interwałowa
• Skala zależnościowa (zależność
wewnętrzna skali)
• Respondent zajmuje stanowisko wobec
kompletu stwierdzeń (do których
jesteśmy intuicyjnie przekonani, że
dotyczą mierzonej cechy). Wybranym
przez respondentów odpowiedziom
nadajemy wartości liczbowe tak, by
rosły zawsze wg jednego założenia, w
tym samym kierunku
43
 Zasady skalowania
Podejście Likerta
1. Całkowicie się zgadzam
2. Zgadzam się
3. Nie mam zdania Podejście komplementarne
4. Nie zgadzam się 1. Całkowicie się zgadzam
5. Zupełnie się nie zgadzam 2. Zgadzam się
______________________ 3. Raczej się zgadzam
Podejście A.L Edwardsa i 4. Trudno powiedzieć
F.P. Kilpatrika 5. Raczej się nie zgadzam
1. Całkowicie się zgadzam 6. Nie zgadzam się
2. Zgadzam się 7. Zupełnie się nie zgadzam
3. Raczej się zgadzam
4. Raczej się nie zgadzam
5. Nie zgadzam się
6. Zupełnie się nie zgadzam
44
 SKALA LIKERTA

Zdecydowa- Zgadzam Raczej się Nie mam Raczej się Nie Zdecydowa-
nie się się zgadzam zdania nie zgadzam nie się nie
zgadzam zgadzam się zgadzam
7 6 5 4 3 2 1

Dzieci x
zbliżają
małżonków
do siebie
Dzieci w x
sumie
powodują
więcej
radości niż
ciężarów
Zajmowani x
e się
dziećmi
wymaga
ode mnie
zbyt wiele
45
 KROKI POSTĘPOWANIA
1. Wybór tego, co skala ma mierzyć.
2. Zaplanowanie i wybór zestawu stwierdzeń wiążących się
bezpośrednio lub pośrednio z obiektem postawy. (zwykle
80-100). Selekcja i jednolicenie ich formy. Wśród
stwierdzeń powinno być ok. 20% twierdzeń „odwrtotnych”.
3. Pierwotny zestaw twierdzeń poddajemy ocenie
respondentom. Respondenci są proszeni o zajęcie
stanowiska względem każdego ze stwierdzeń.
4. Zakodowanie odpowiedzi respondentów. Przypisujemy
wartości liczbowe poszczególnym możliwościom odpowiedzi
(symbole kodowe są liczbami (!)). Musimy postanowić, czy
wysoki wynik ma oznaczać postawę pozytywną czy
negatywną. Trzeba być konsekwentnym.
5. Obliczamy łączną liczbę punktów uzyskanych przez
respondenta poprzez zsumowanie wartości punktowych
jego odpowiedzi na każde ze stwierdzeń.

46
 KROKI POSTĘPOWANIA - cd.
6. Obliczamy poziom korelacji między odpowiedziami na każde
pytanie z osobna a sumą (lub średnia) odpowiedzi na wszystkie
pozostałe pytania. Eliminujemy z dalszych analiz połowę ogólnej
liczby twierdzeń (tych o najniższych współczynnikach korelacji)
7. Obliczenie mocy rozdzielczej pozostałych twierdzeń – średnia
oceny każdego twierdzenia dokonana przez 25% badanych o
najniższej i 25% o najwyższej punktacji łącznej. Jeżeli dane
stwierdzenie odnosi się do badanego wymiaru, to w grupie
„górnej” powinno się uzyskać inną liczbę punktów niż grupie
„dolnej”. Po obliczeniu średnich, obliczamy test istotności
statystycznej (zazwyczaj test t) i sprawdzamy, czy średnie
istotnie się różnią.
8. Wybieramy te twierdzenia, które uzyskały największą wartość t.
T jednak nie może spaść poniżej pewnej dolnej granicy, którą
określają: 1. liczba stopni swobody (df) i przedział ufności.
9. Sumujemy odpowiedzi respondenta na zaakceptowane przez nas
stwierdzenia

47
 SKALOGRAM GUTTMANA
• Guttman przywiązywał duże znaczenie do zagadnienia
odtwarzalności i jednowymiarowości skali.
• Skala opiera się na założeniu, że każdy kto wykazuje wysoki
poziom danej zmiennej będzie wykazywał także poziomy niższe.
Twierdzenia skali Guttmana dają się zatem uporządkować
(zasada kumulatywności) i mają charakter addytywny.
• W technice tej wykorzystuje tzw. pytania monotoniczne =
dzielące zbiorowość posiadających pewną cechę ilościową na 2
grupy: tych którzy odpowiadają „tak” i tych którzy odpowiadają
„nie”. Tworzy się kontinuum pytań z tzw. momentami krytycznymi
(punkt, w którym następuje jakościowy skok uzyskiwanych
odpowiedzi) i umieszcza się na nich odpowiedzi respondentów.
Zsumowane odpowiedzi „tak” są charakterystyką liczbową
postawy respondenta.
• Nie wiemy z góry czy dane pytanie ma charakter monotoniczny i
w którym miejscu znajduje się jego mement krytyczny -
ustalamy to empirycznie w trakcie badania.

48
 TWORZENIE SKALOGRAMU
1. Zdefiniowanie przedmiotu
badań
2. Wybór twierdzeń (80-
100) i określenie ich
trafności fasadowej
3. Sprawdzenie czy
twierdzenia te tworzą
jednowymiarową skalę
Wybór stwierdzeń
dokonujemy techniką
Cornella (najmniejsza
liczba błędów). Kroki:
3a. każdemu
respondentowi
przypisujemy miarę
odpowiadającą liczbie
udzielonych przez
niego pozytywnych
odpowiedzi

49
3b. Następnie
porządkujemy
pytania wg liczby
punktów
uzyskanych przez
respondentów

50
3c. Następnie
porządkujemy pytania
wg liczby potwierdzeń
jakie na nie dano.
Kreskami oddzielamy w
każdym ze stwierdzeń
odpowiedzi „tak” od
odpowiedzi „nie”

Tylko przy pytaniu
doskonale
monotonicznym kreska
jest równocześnie
momentem krytycznym
pytania (tutaj pyt. nr 7
i 2). Jako tzw. błędy
traktowane są
wszystkie sytuacje
wyłamujące się z
szeregu. Zasada jest
taka, by postawić
kreskę w takim miejscu
by liczba błędów była
jak najmniejsza (w tym
przykładzie ta zasada
nie zawsze została
zastosowana)
51
Analiza skalogramu
ma pomóc w
przekonaniu się w
jakiej mierze nasze
twierdzenia i
stosunek badanych do
nich

odchylają się od
idealnego wzorca
skali
(który w tym
przykładzie winien
wyglądać
następująco)

52
Najczęściej uzyskujemy tabele, które nie są
całkiem regularne, co podważa w pewniej
mierze odtwarzalność danej skali. Tego
rodzaju odchylenia nazywamy tutaj błędami.
Ważne, żeby nie było ich więcej niż 10%.
3d. Obliczamy tzw. współczynnik
odtwarzalności wg wzoru:
liczba błędów
R = 1 - ---------------------------------
liczba odpowiedzi (liczba stwierdzeń x liczba respondentów)

Skala jest niezadowalająca jeśli ten

współczynnik jest niższy niż 0,9.
53
 DYFERENCJAŁ SEMANTYCZNY
• Technika zaproponowana przez C. E. Osgooda, G. J. Suciego i P. H.
Tannenbauma jest specyficzną metodą ilościowej oceny wrażenia
(obrazu), jakie obiekty otaczającego świata sprawiają na osobie badanej
• Zawsze dokonujemy oceny owego obrazu w porównaniu z obrazami
innego rodzaju obiektów lub tego samego obiektu w innej jednostce
czasu.
• Technika polega na zebraniu par opozycyjnych przymiotników
układających się w kilka odrębnych wymiarów. (U Osgooda pary
przeciwstawnych określeń np. dobry-zły odnoszą się do trzech
wymiarów: ocena (O), aktywność (A) i siła (S)). Ważne jest by każdy
wymiar mierzony był za pomocą takiej samej ilości przeciwstawnych
określeń.
• Pary przeciwstawnych określeń powinny także tworzyć continuum np.
dobry – 6-bardzo 5-średnio 4-trochę 3-brak zdania 2-trochę 1- średnio
0-bardzo – zły. Każdemu punktowi na continuum odpowiada określona
liczba (odcinki są równej długości)
• Najprostszą formą analizy jest wykreślenie profilu graficznego
porównywanych obrazów. Powstaje on w wyniku połączenia linią wartości
liczbowych jaki uzyskał badany obiekt na każdej ze skal ewaluacji. W
tym celu obliczamy następujące statystyki: wartość średnią dla każdej
pary kontrastowych cech oraz odchylenie standardowe od owych
średnich; syntetyczny wskaźnik oceny obiektu w postaci średniej
obliczonej łącznie dla wszystkich par cech ewaluatywnych.
54
Przykład badania stereotypów narodowych techniką dyferencjału

Źródło: Błuszkowski J. (2003) Stereotypy narodowe w świadomości Polaków. Warszawa: Dom Wydawniczy ELIPSA, ss. 171. 55
Źródło: Błuszkowski J. (2003) Stereotypy narodowe w świadomości Polaków. Warszawa: Dom Wydawniczy ELIPSA, ss. 190. 56
Źródło: Błuszkowski J. (2003) Stereotypy narodowe w świadomości Polaków. Warszawa: Dom Wydawniczy ELIPSA, ss. 180. 57
Źródło: Błuszkowski J. (2003) Stereotypy narodowe w świadomości Polaków. Warszawa: Dom Wydawniczy ELIPSA, ss. 173. 58
Źródło: Błuszkowski J. (2003) Stereotypy narodowe w świadomości Polaków. Warszawa: Dom Wydawniczy ELIPSA, ss. 191. 59
 PROBLEMY ZWIĄZANE Z
BUDOWĄ SKAL
1. Zebranie propozycji wskaźników (twierdzeń
pytań, faktów) pokrywających cały „obszar
zmiennej”.
2. Prostota i jednoznaczność wskaźników.
3. Dokonanie analizy wartości pozycji (trafności
poszczególnych wskaźników)
4. Wpływ niektórych cech osobowościowych
respondentów oraz wzorów kulturowych
5. Reprezentatywność próby, na której
dokonywany jest pilotaż skali
6. Rzetelność skali
7. Trafność skali
60
RZETELNOŚĆ I TRAFNOŚĆ POMIARU

Rzetelny, ale nietrafny Trafny, ale nierzetelny Trafny i rzetelny

61
 RZETELNOŚĆ SKALI
= dana technika stosowana do tego samego
przedmiotu, daje za każdym razem ten sam wynik.

SPOSOBY ZAPEWNIENIA/POPRAWIENIA RZETELNOŚCI:

1. metoda testu powtórnego – powtórzenie pomiaru.
2. metoda połówkowa – losowe podzielenie pytań (np.
związanych z uprzedzeniami), na dwa zbiory. Każdy
zbiór powinien tworzyć dobry miernik .... (tu:
uprzedzeń), a oba zbiory powinny prowadzić do takiej
samej klasyfikacji respondenta.
3. stosowanie ustalonych mierników – stosowanie
mierników, których rzetelność została udowodniona w
poprzednich badaniach.
62
 TRAFNOŚĆ SKALI
= adekwatność do mierzonej zmiennej; skala jest trafna gdy
mierzy to, co ma mierzyć w intencji jej konstruktora.
SPOSOBY SPRAWDZANIA TRAFNOŚCI SKALI
1. poprzez logiczną (teoretyczną) analizę skali. Jest to odwołanie się do
wcześniejszej wiedzy oraz założeń teoretycznych u podstaw budowy
skali. Często analiza zdroworozsądkowa.
2. poprzez opinie sędziów. Założenie, że zgoda kilku osób jest częściej
prawdziwa niż ocena jednej osoby.
3. poprzez porównywanie grup o znanych właściwościach. Polega to na
pomiarze tą samą skalą dwóch zbiorów ludzi różniących się wyraźnie
stopniem natężenia badanej zmiennej. Jeżeli skala jest trafna, to
wykaże istniejące różnice.
4. poprzez analizę pozycji skali. Przyjmuje się, że korelacja wewnętrzna
pozycji skali (homogeniczność) jest dowodem jej trafności. Kryterium
pomocnicze.
5. poprzez stosowanie niezależnych kryteriów trafności (cechy społeczno-
demograficzne badanych osób, zachowania badanych osób, wyniki
pomiaru dokonane za pomocą innej, zbliżonej tematycznie skali)

63
TECHNIKI DOBORU PRÓBY
64
 DOBÓR PRÓBY
Etap badania obejmujący proces wyboru
odpowiednich (możliwie jak najbardziej
reprezentatywnych) elementów populacji
do badań pozwalający na generalizowanie
z wystarczająco wysoką pewnością
uzyskanych wyników na całą populację,
bez konieczności badania wszystkich jej
desygnatów.

65
 KIEDY STOSUJEMY DOBÓR PRÓBY?
• Nie jesteśmy w stanie przebadać całości stanowiącej
jednostkę badań
• Możemy przebadać całość, ale jest to postępowanie
nieefektywne lub nieekonomiczne (zbyt wysoki koszt
badań)
• Gdy zależy nam na wyraźnym określeniu pewności i
dokładności naszych wyników, gdy chodzi nam o
osiągnięcie reprezentatywności statystycznej
• Niekiedy sama metoda wymaga zastosowania doboru
próby – nie można przeprowadzić sensownych badań
eksperymentalnych bez doboru porównywalnych prób
• Niektóre rodzaje badań zakładają wielokrotny kontakt z
jednostką badań. Wówczas – by nie „męczyć”
zbiorowości – możemy dobierać z niej kilka
porównywalnych prób
66
 TERMINOLOGIA ZWIĄZANA Z DOBOREM
PRÓBY
Element: obiekt o którym zbieramy informacje i który dostarcza
podstaw do analiz. W badaniach sondażowych to najczęściej ludzie
lub typy ludzi (np. robotnicy), ale mogą być nimi także rodziny,
firmy, stowarzyszenia, tytuły prasowe itp. (np. Polacy, studenci
UAM w Poznaniu)
Populacja (theoretical population): określony teoretycznie zbiór
elementów badania wykazujących określone cechy; zbiór lub grupa
na temat której chcemy generalizować (np. zbiorowość wszystkich
ludzi mieszkających w Polsce; zbiorowość studentów socjologii
UAM)
Populacja badana (study population): zbiór elementów, z
którego próba jest faktycznie pobrana; Najczęściej jest to zbiór
elementów o do których możemy zdobyć dostęp (np. osoby
figurujące w spisach meldunkowych/ książkach telefonicznych; lista
studentów socjologii UAM

67
 Lista/operat (The Sampling Frame): lista dostępnej
części populacji, z której jest pobierana próba (np. spis
telefonów w książce telefonicznej w przypadku
sondażowych wywiadów telefonicznych)

Próba (The Sample): część zbiorowości, której

elementy dobierane są przy zachowaniu określonych
zasad warunkujących zarówno liczbę owych elementów,
jak i relację występującą pomiędzy próbą a populacją.
Elementy wybrane do danych badań.

Jednostka doboru próby: pojedynczy obiekt z

populacji, z której będzie pobierana próba. Uwaga:
obiekt nie zawsze równy jest osobie np. rodziny
wielkomiejskich robotników, województwa, szkoły,
gminy, gospodarstwa domowe.

68
 RODZAJE DOBORU PRÓBY
Probabilistyczny/
losowy
- bardziej reprezentatywny niż
inne rodzaje doboru próby
- reprezentatywność
statystyczna (oszacowana na
podstawie rachunku
prawdopodobieństwa) =
możliwość matematycznego
obliczenia poziomu błędu i
poziomu dokładności
oszacowań
- wymaga wiedzy i kwalifikacji
- stosunkowo wysokie koszty
Nieprobabilistyczny/
nielosowy
- mniejsza reprezentatywność niż
przy doborze losowym
- reprezentatywność typologiczna
= niemożliwość
matematycznego obliczenia
poziomu błędu i poziomu
dokładności oszacowań. Nigdy
nie wiadomo w jakim stopniu
skonstruowana próba
odzwierciedla skład populacji.
- łatwy do przeprowadzenia
- stosunkowo niski koszt
69
 PROBABILISTYCZNY DOBÓR PRÓBY –
ZASADY I ZAŁOŻENIA
1. Próba jest losowa gdy:
a. każda jednostka skończonej populacji generalnej –
niezależnie od posiadanych cech - ma równą, dającą
się obliczyć szansę na znalezienie się w próbie.
b. próba posiada taką samą zmienność jak populacja
2. Jakość próby zależna jest od jakości listy (operatu) z
którego próba jest losowana
3. Prawidłowo wylosowana nieobciążona próba może
być reprezentatywna w różnym stopniu z powodu
statystycznych fluktuacji. Skład próby nie
odzwierciedla nigdy ściśle charakterystyki całej
populacji. W doborze losowym możemy jednak obliczyć
prawdopodobieństwo popełnienia błędu wynikającego z
70
losowej natury próby.
 RACHUNEK PRAWDOPODOBIEŃSTWA
A DOBÓR LOSOWY PRÓBY
Parametr: syntetyczny opis jakiejś zmiennej w
populacji (np. rozkład wykształcenia Polaków lub
miesięczna średnia zarobków dla jednego członka rodziny).
Estymator parametru z populacji: jest to
wielkość, dzięki której można szacować rozkład
danej cechy w populacji generalnej
Statystyka z próby: rozkład cechy interesującej
badacza, której wynik otrzymujemy po
realizacji badań z przykładowo dobranej cechy
(zmiennej); syntetyczny opis zmiennej w
próbie.

71
Wiele tak dobranych prób tworzy rozkład
zbliżony do rozkładu normalnego:

72
Rachunek prawdopodobieństwa
1. mówi nam, że statystyki z prób są
rozproszone wokół parametru w pewien
znany sposób; prawdziwa wartość jest w
pobliżu 50%
2. Dostarcza wzoru dla oszacowania na ile
blisko statystyki z określonych prób są
skupione wokół prawdziwej wartości =
pozwala oszacować tzw. błąd losowy z
próby/ błąd statystyczny/ błąd
standardowy/odchylenie standardowe
rozkładu z prób
73
 Ad1. Pewne frakcje estymatorów mieszczą
się w określonych odległościach
• w 68% prób
estymatory
odchylają się +/- o
1 błąd statystyczny
• 95% prób mieści się
w granicach +/- 2
błędów
standardowych
• 99,7 % prób mieści
się +/- w granicach
3 błędów
standardowych

74
 Ad2.Wzór na błąd losowy z próby
• σx – odchylenie standardowe, które oblicza
się wg następującego wzoru:

• x – średnia parametru w próbie

• σ2 – rozproszenie populacji generalnej
(wariancja)
• N - liczebność populacji generalnej
• n - liczebność próby

75
Z tego wzoru wynika, że wielkość błędu z
próby jest funkcją parametru populacji i
wielkości próby:
• σx – jest tym większe, im większe σ2. Im większa
zgodność w populacji (brak zmienności) tym
bardziej otrzymujemy takie same wartości
estymatorów z każdej próby.
• σx – jest tym mniejsze im większe jest n, czyli gdy
wielkość próby rośnie, próby skupiają się bliżej
prawdziwej wartości. By błąd z próby zmalał o
połowę, trzeba 4 krotnie zwiększyć wielkość próby
• W przypadku kiedy próba stanowi małą część
badanej zbiorowości wartości pod 2 pierwiastkiem
można pominąć
76
W przypadku wystarczająco licznej
próby odpowiednią wartością
szacunkową rozproszenia zbiorowości
generalnej może być rozproszenie w
próbie

77
W przypadku cech dychotomicznych rozproszenie z
próby wynosi: s 2
.
= p (1-p) = p x q
Przy czym p oznacza udział jednej wartości danej
cechy, q udział drugiej wartości; σpwynosi wówczas

UWAGA: Wobec zmiennych jakościowych przyjmujących więcej niż

dwie wartości stosuje się dychotomizację i wówczas p oznacza
udział jednej wartości, q udział wszystkich pozostałych wartości

78
PRZYKŁAD 1
W reprezentatywnej próbie mieszkańców
Poznania stwierdzamy, że średnia liczba lat
nauki w szkole x wynosi 12, rozproszenie zaś s =
16, zatem po podstawieniu do wzoru σx = 0,1.
Jest to szacunkowa wartość odchylenia dla
wszystkich możliwych prób. Na tej podstawie
możemy powiedzieć, że wartość rzeczywista z
prawdopodobieństwem 68,3% mieści się w
granicach 12 +/- 1x 0,1 a więc między 11,9 a
12,1, lub z prawdopodobieństwem 95,5% między
12 +/- 2 x 0,1 czyli pomiędzy 11,8 a 12,2, lub z
prawdopodobieństwem 99,7% między 12 +/- 3 x
0,1 czyli pomiędzy 11,7 a 12,3. 79
PRZYKŁAD 2
Załóżmy, że poszukując odpowiedzi na pytanie, jaki procent
ludności Wielkopolski woli szkoły publiczne, jaki zaś szkoły
prywatne, posłużyliśmy się próbą n=100 i że 80 osób w tej
próbie opowiedziało się za szkołami publicznymi, a 20 za
szkołami prywatnymi. Wówczas: p = 0,8 q = 0,2 s2 = p q = 0,16
Ponieważ z racji wielkości zbiorowości generalnej czynnik
korygujący można pominąć, więc σp= 0,04.
Z prawdopodobieństwem 99,9% można więc stwierdzić, że
rzeczywisty udział zwolenników szkół publicznych waha się w
granicach 0,8 +/- 3 x 0,04, a więc między 68% a 92%. Przedział
ufności jest tak wielki, ponieważ próba n=100 jest relatywnie
mała. Przy próbie wynoszącej n=1600 udział ten można z tym
samym prawdopodobieństwem określić jako wahający się
między 77% a 83%.

80
Jak obliczać niezbędną
wielkość próby

81
 We wzorze tym:
n = poszukiwana wielkość próby
t = współczynnik będący funkcją odpowiedniego
poziomu istotności współczynnika ufności. Dla
prawdopodobieństwa = 0,95 t=1,96
dla prawdopodobieństwa = 0,99 t=2,58.
p = oszacowanie frakcji osób w danej populacji
posiadających daną cechę
1-p = oszacowanie frakcji osób w danej populacji,
nie posiadających danej cechy
d = półprzedział ufności, a więc dopuszczalna przez
nas różnica między parametrem populacji a
statystyką próby (różnicę tę wyrażamy w % lub
82
ułamkach np. 3% lub 0,03).
Przykład 3
Jak wielka powinna być próba, aby frakcje z niej uzyskane mogły
być uogólnione na populację z prawdopodobieństwem 0,95 nie
popełniania błędu większego niż +/- 3%?

Tak więc próba niezbędna dla takich badań winna liczyć

teoretycznie 1066 osób, zaś w praktyce winna ona się mieścić w
przedziale od 1000 do 1100 osób.

83
 Tablica niezbędnych wielkości próby przy
p=0,50 dla współczynnika ufności 0,95.

• . Wielkość Wielkość próby n

półprzedziału przy współczynniku
ufności ufności = 0,95 (t=1,96
d=
1% 9604
2% 2401
3% 1066
4% 600
5% 384
6% 260
7% 244
8% 196
9% 118
10% 96
84
Tablica niezbędnych wielkości próby przy p=0,50
dla współczynnika ufności 0,99.
Wielkość Wielkość próby n
• . półprzedziału przy współczynniku
ufności ufności = 0,99
d= (t=2,58)
1% 16641
2% 4160
3% 1860
4% 1040
5% 666
6% 430
7% 340
8% 205
9% 166
10% 150 85
 RODZAJE PROBABILISTYCZNEGO
DOBORU PRÓBY
• A1. prosty dobór losowy (simple random
sampling)
• A2. dobór systematyczny (systematic random
sampling)
• A3. dobór warstwowo-losowy (stratificated
random sampling)
• A4. dobór grupowy/gronowy/wiązkowy
(cluster sampling)
• A5. losowanie wielostopniowe (multistage
sampling)
86
 A1.Prosty dobór losowy
• Dobry do badań masowych postaw, opinii, cech indywidualnych
• pobierany przy niewielkiej wiedzy o rzeczywistości badanej.
Jest to sytuacja najbardziej „poprawna” statystycznie ( tylko
wtedy można stosować bez zastrzeżeń reguły wnioskowania
statystycznego)
• może być stosowany nawet wówczas gdy dysponujemy jedynie
wiedzą o liczebności populacji
• stosujemy wówczas kiedy mamy przekonanie o jednorodności
badanej populacji
• ujmuje jednostki niepowiązane z sobą, wyrwane ze
społecznego kontekstu
• wyłania mniej reprezentatywne próby niż dobory
zwarstwowane; dokładność pomiaru zawsze zależna od
przedziału ufności +/- 2 błędy standardowe.
• Próba losowana z ponumerowanego operatu przy użyciu tablic
liczb losowych lub komputera

87
• 10480 • 07056
Tablice liczb losowych
• 22368 • 48663
• 24130 • 54164
• 42167
• 32639
• 37570
• 77921 • 29334
• 99562 • 02488
• 96301 • 81525
• 89579 • 29676
• 85475
• 00742
• 28918
• 63553 • 05366
• 09429 • 91921
• 10365 • 00582
• 07119 • 00725
• 51085
• 69011
• 02368
• 01011 • 25976
• 52162 • 09763

88
 • 104 • 521
• 223 • 070*
Przykład • 241 • 486
• 421 • 541
• Dla populacji 100 osób • 375 • 326
zarejestrowanych w urzędzie • 779 • 293
bezrobotnych próba ma • 995 • 024*
wynosić 10 osób
• 963 • 815
• Numerujemy owe osoby na
operacie losowym od 001 do • 895 • 296
100 i następnie wybieramy • 854 • 007*
osoby posługując się • 289 • 053*
zredukowaną tablicą liczb
losowych • 635 • 919
• Potem wybieramy • 094* • 005*
poszukiwane 10 osób według • 103 • 007(2. raz)
schematu: • 071* • 690
• 510 • 259
• 023* • 097*
• 010* 89
 A.2. Dobór systematyczny
• dobór jej polega na włączeniu do badań co k-tej jednostki.
Interwał losowania (k) uzyskuje się z ilorazu N/n, gdzie N jest
równe liczebności populacji generalnej a n odpowiada wielkości
próby.
• nie jest tutaj konieczne kolejne ponumerowanie operatu
• pierwszy element wybierany z użyciem tablic liczb losowych!
• próba taka jest najbardziej adekwatna w sytuacji, gdy operat
jest uporządkowany według kryteriów nieznanych badaczowi
• łatwiejsza od losowej prostej (z tablic korzysta się tylko raz)
• próba jest rozłożona równomiernie wzdłuż całej populacji, co
może poprawiać reprezentatywność o ile cecha wg której
uporządkowana jest lista ma związek z badaniem
• Możliwość wystąpienia zniekształceń, gdy 1. uporządkowanie
jednostek w operacie wykazuje pewien trend; 2. interwał
losowania współgra z cyklicznością ułożenia operatu

90
 A3.Dobór warstwowo-losowy
• Stosujemy wówczas gdy populacja badana jest heterogeniczna – dzieli się na
wyraźnie wyodrębnione podzbiory
•Podzbiory te wydziela się w taki sposób, by elementy należące do jednej
grupy były do siebie bardziej podobne niż elementy należące do populacji
jako całości
•Celem badań jest przeprowadzenie analizy porównawczej miedzy warstwami
i wyjaśnienie zaobserwowanych różnic
•Gdy badana zbiorowość jest wyraźnie zróżnicowana i gdy jednocześnie
niewielka uprzednia wiedza o badanej zbiorowości nie pozwala przeprowadzić
bardziej skomplikowanych zabiegów przygotowawczych, poza jej podziałem
na warstwy
•Żadna z interesujących badacza grup nie zostanie pominięta
•Każda z grup będzie reprezentowana w próbie w sposób reprezentatywny
•Reprezentatywność próby – przy uzasadnionym merytorycznie podziale na
warstwy - będzie większa niż w prostej próbie losowej
• Istnieje możliwość nadreprezentacji wybranych warstw – losowanie
warstwowe z nierównym prawdopodobieństwem. Pamiętać trzeba jednak na
poziomie analizy o zważeniu uzyskanych odpowiedzi.
• Dobór warstwowo-losowy stanowi najskuteczniejsze narzędzie zmniejszania
błędu statystycznego. W szerszym stopniu możliwe są też analizy
porównawcze
91
 A3.a. Próba warstwowo-losowa
z alokacja optymalną
• Liczebności jednostek losowanych z
poszczególnych warstw są proporcjonalne
do wewnętrznego zróżnicowania tychże
warstw.
• Zalety:

Zwiększa się reprezentatywność próby

Zmniejsza się liczebność próby

Pozwala na wyodrębnienie frakcji o
znanym wewnętrznie zróżnicowaniu

Pozwala na przeprowadzenie
uzasadnionych analiz porównawczych
92
 A4. Dobór grupowy/
gronowy/wiązkowy
• Podział populacji na szereg grup i losowanie
spośród tych grup. Nie losujemy jednostek
badania, ale losujemy grupy takich jednostek
• Następnie badamy wszystkie jednostki w
wybranych grupach (d. g. jednostopniowy) lub
dalej losujemy subgrupy (d.g.wielostopniowy)
• Celem jest by osoby należące do tej samej
próby miały większe szanse znalezienia się
razem w próbie niż osoby z innych grup

93
 GŁÓWNE TRUDNOŚCI SPOTYKANE PRZY
DOBORZE PRÓBY

1. Nieaktualne i niekompletne operaty

2. Imienna próba osób, adresowa próba
osób, grupa gospodarstw - różnice
3. Dopuszczalne przyczyny
niezrealizowania wywiadu
4. Kategorie osób wykluczonych z badań
kwestionariuszowych
5. Ważenie odpowiedzi

94
 Próba imienna osób
• Znane są dane personalne konkretnych osób z
próby, wskazane jednoznacznie.
• Nie można na jej miejsce wybrać kogoś innego
• Jeśli wylosowana osoba nie mieszka pod
wskazanym adresem – ankieter na własną rękę
podejmuje próbę ustalenia aktualnego adresu.
Jeżeli badany mieszka w rejonie badań ankietera,
wówczas przeprowadza z nim wywiad; jeśli
mieszka w innym rejonie, ankieter informuje
instytut badawczy o tym a ten zleca wykonanie
badania innemu ankieterowi

95
 Próba adresowa osób
Procedury doboru w 2.
• 2 fazy doboru próby: fazie
1. losowanie adresów • Formularz składu gospodarstwa
domowego: Ankieter wpisuje
gospodarstw domowych rozpoczynając od osoby
najstarszej, nadając im
(realizuje instytut bad.) odpowiednie numery
porządkowe. Za pomocą tablicy
2. wybór respondenta liczb losowych lub tzw. tablic
spośród członków danego Kischa zamieszczonych w
formularzu dokonuje wyboru
gospodarstwa domowego osoby. Wymóg ułożenia osób w
formularzu wg instrukcji!
wg ustalonej z góry • Reguła ustalenia płci i wieku
procedury (realizuje osób, spośród których wylosowany
będzie badany. Wybór wg reguły
ankieter, ale jego rola decyzji np. jeśli respondenta
jest bierna) wybieramy spośród 2 osób, 2 K-
starsza K, 1 M i 1K – K; 2 M –
* Wylosowanej osoby nie młodszy M. Różni ankieterzy
otrzymują różne wytyczne
można zastąpić inną. • Reguła wyboru osoby która
ostatnio obchodziła urodziny
96
 Próba gospodarstw

• Jednostkami losowania nie osoby ale gospodarstwa

domowe
• Czynna rola ankietera w doborze osób do badania
• Dopuszczalna zastępowalość osób spełniających
kryteria doboru przez osoby spełniające je w
mniejszym stopniu!
• Dobór wg wytycznych, np.:
* „głowa gospodarstwa”
* osoba dokonująca zakupów dóbr codziennego użytku
* różne bloki pytań dla różnych osób (kompetencja w
danej kwestii)
* dowolna osoba z gospodarstwa domowego

97
 Metoda ustalonej ścieżki
(random route)
• Służy odnalezieniu mieszkania/domu z którego zostanie
dobrany respondent do badań
• Punkt wyjścia – ankieter posiada konkretny adres
(„adres startowy”), na podstawie którego szukać będzie
innego adresu wg ustalonej z góry procedurym np. do
adresu startowego (ul. Jaśminowa 7) doliczyć 2 kolejne
adresy (Jaśminowa 8 i 9) i pod drugim ustalonym
adresem dobrać respondenta zgodnie z wytycznymi
zapisanymi kwestionariuszu rekrutacyjnym.
• Każdy ankieter stosując się do wyznaczonej procedury
powinien dobrać badanego pod tym samym adresem
docelowym. Ankieterowi nie wolno zmieniać zasad
doboru w trakcie realizacji badania.
98
 Ad 3.DOPUSZCZALNE PRZYCZYNY
NIEZREALIZOWANIA WYWIADU
• Nieistniejący adres wylosowanej
osoby/gospodarstwa
• Błędne dane personalne wylosowanej osoby
• Wylosowana osoba nie żyje
• Wylosowana osoba nie należy do badanej
zbiorowości
• Niedostępność badanej osoby w terminie realizacji
badania
• Wyczerpanie wymaganej liczby prób
skontaktowania się z wylosowaną osobą
• Odmowa uczestnictwa w badaniu
99
AD.4. KATEGORIE OSÓB WYKLUCZONYCH
Z BADAŃ KWESTIONARIUSZOWYCH
• Osoby, których wykonywany zawód i
prowadzona działalność kolidują z
tematyką badań
• Osoby pracujące dla konkurencji
• Osoby które w ostatnim czasie
uczestniczyły (z reguły 6 miesięcy) już w
innych badaniach

100
 NAJWAŻNIEJSZE RODZAJE PRÓB
NIEPROBABILISTYCZNYCH
1. dobór oparty na dostępności danych/ dobór wg
wygody/ próba łatwego dostępu (accidental,
haphazard or convenience sampling)
2. dobór kwotowy/udziałowy (quota sampling); próba
kwotowa proporcjonalna, próba kwotowa
nieproporcjnalna
3. dobór celowy (purposive sampling)
4. dobór ekspercki/ dobór próby złożonej z sędziów
kompetentnych (export/judgemental sampling)
5. metoda „kuli śnieżnej” (snowball sampling)
6. dobór parami

101
 Ad.1. Dobór oparty na dostępności danych

• Dobór próby poprzez np. zatrzymywanie ludzi

na ulicy lub w innym miejscu
• Uzasadniona gdy chcemy zbadać cechy osób
przechodzących w określonych porach w danych
miejscach lub gdy nie ma innych możliwości
doboru jednostek badanych.
• Zalety: poręczność; niskie koszty realizacji
• Słabość: brak kontroli nad
reprezentatywnością, nigdy nie mamy dowodu
że próba jest reprezentatywna dla populacji

102
 Ad 2.Dobór kwotowy/udziałowy
• Bierzemy pod uwagę kilka wybranych cech społeczno-
demograficznych i/lub konsumenckich – głównie tych które znamy,
do których możemy dotrzeć (najczęściej płeć, wiek, miejsce
zamieszkania, wykształcenie). Tworzymy macierz/tabele
uwzględniającą odpowiednie kwoty próby, proporcjonalne do
rozkładu tych cech w zbiorowości generalnej. Gdy uwzględnia się
kilka cech jednocześnie muszą być one poszukiwane w formie
„wiązanej”
• Każda potencjalna osoba, która spełnia wyznaczone kryteria może
stać się respondentem.
• Ważne - ankieter sam szuka osób, które odpowiadają założonej
konfiguracji cech (nie ma losowania !)
• Reprezentatywność doboru kwotowego nie jest mierzona
poziomem istotności ani przedziałem ufności
• Słabe strony: osoby badane najczęściej pochodzą ze środowiska
społecznego, z którego pochodzi ankieter; problem niedoborów –
przy tym doborze próby raczej nie ma niedoborów; cechy na
podstawie których dokonano podziału kwotowego mogą być
powiązane z przedmiotem badania tylko pośrednio

103
 Ad.3.Dobór celowy/arbitralny

• Dopuszczalny gdy prowadzi się badania wybranych

indywidualnych przypadków
• Nie musi być zachowany wymóg reprezentatywności;
nierzadko poszukuje się jednostek/zbiorowości
nietypowych w celu poznania ich problemów i faktów.
Powinien być jednak znany stopień nietypowości
badanych obiektów
• Badana zbiorowość powinna tworzyć „całość
społeczną”, nie może to być luźny agregat
jednostek/grup
• Zbiorowość ta winna być także względnie izolowana,
samodzielna, pełna. Badanie winno określić stopień jej
typowości

104
 Ad.4. Dobór ekspercki
• Idea doboru próby podobna do doboru celowego
• Stosujemy przy niektórych odmianach FGI oraz przy
tworzeniu narzędzi badawczych, np. skali Thurstone’a.
• Istnieją zasadniczo dwa powody dla których wybieramy
ten rodzaj doboru próby:
1. gdy chcemy poznać punkt widzenia jednostek
posiadających doświadczenie i wiedzę w interesującej
nas sferze
2. gdy chcemy dokonać oceny wiarygodności i trefności
zastosowanej techniki lub narzędzia badawczego

105
 Ad.5.Metoda kuli śniegowej
• Stosuje się ją przy badaniu sieci powiązań relacji
międzyludzkich, tworzenia i funkcjonowania więzi
sąsiedzkich towarzyskich oraz innych układów
nieformalnych. Dopuszczalna, gdy trudno odszukać
przedstawicieli jakiejś specyficznej populacji (np.
bezdomni, nielegalni emigranci, homoseksualiści)
• Polega na realizacji wywiadów w poszczególnych
badanych grupach, gdzie uzyskuje się informacje o
innych respondentach wchodzących w skład sieci
społecznych (każda odszukana osoba podaje kolejne)
• Poznaje się wtedy naturalne kręgi, powiązania między
jednostkami
• Wymaga dokładnej wiedzy o badanej populacji
• Dobór próby jest równoznaczny z samą realizacją badań
106
 Ad 6.Dobór parami

• Rzadko stosowany
• Technika stosowana w badaniach
eksperymentalnych oraz porównawczych
• Wybieramy dwie próby: eksperymentalną i
kontrolną lub próby z dwóch zbiorów,
pomiędzy którymi dokonuje się porównań
• Zróżnicowanie wewnętrzne prób(proporcje)
zależy tutaj od zróżnicowania populacji
bądź celu badań
107
CHARAKTERYSTYKA
METOD
BADAWCZYCH
 METODA
EKSPERYMENTALNA

.
 Badania eksperymentalne traktowane są jako
najbardziej rygorystyczne ze wszystkich schematów
badawczych lub jako „złoty standard” oceny pozostałych
badań.
Prawidłowo i skutecznie przeprowadzony eksperyment
jest prawdopodobnie najsilniejszym badaniem jeśli wziąć
po uwagę rzetelność i trafność, która jest w centrum
zainteresowania wszystkich relacji przyczynowo-
skutkowych.
jeśli X, to Y
To jednak nie wystarczy by mówić o przyczynie i skutku
(może być wiele innych powodów, dla których Y
zachodzi); musimy wykazać jednocześnie, że:
jeśli ~ X, to ~ Y
Jesteśmy w stanie udowodnić te dwie kwestie
jednocześnie, jedynie wtedy gdy wyizolujemy
interesującą nas zmienną od wpływu innych zmiennych,
potencjalnie będących przyczyną Y.
110
 CECHY CHARAKTERYSTYCZNE
Eksperyment jest szczególnym przypadkiem obserwacji. Stany rzeczy i
ich zmiany są planowo tworzone i wywoływane przez badacza.
Eksperyment to powtarzalny zabieg polegający na planowej zmianie
przez badacza jednych czynników w badanej sytuacji przy
równoczesnej kontroli innych czynników, podjęty w celu uzyskania w
drodze obserwacji odpowiedź na pytanie o skutki zmiany.
Celowo, w kontrolowanych warunkach wywołujemy ściśle określone
zjawiska, by poznać związki przyczynowo-skutkowe istniejące między
tymi zjawiskami a zjawiskami którymi manipulujemy.
3 pojęcia:
•MANIPULACJA co najmniej 1 zmienną niezależną (czynnik
eksperymentalny)
•KONTROLA zmiennych niezależnych ubocznych i zakłócających
•OBSERWACJA/POMIAR zmienności zmiennej zależnej, wywołanej
zamierzonymi przez badacza wpływami na nią zmiennej niezależnej
głównej

111
 ZASTOSOWANIE
• Sprawdzanie hipotez; dostarczanie
danych o związkach między zmiennymi –
przede wszystkim wykrywanie związków
przyczynowo-skutkowych
• Pomocne, gdy chcemy zmienić istniejącą
rzeczywistość (Jakie będą skutki
planowanych zmian?)

112
TRAFNOŚĆ W EKSPERYMENCIE
• Trafność teoretyczna: określenie rodzaju
manipulacji, po wykonaniu której można będzie
zasadnie przyjąć sprawdzaną hipotezę.
• Trafność wewnętrzna: możliwość eliminacji
alternatywnych wyjaśnień zaobserwowanej
zmiennej
• Trafność zewnętrzna: związana z zakresem
stosowalności wniosków, możliwości ich
uogólniania (na inne zbiorowości, warunki
zewnętrzne, sytuacje)

113
 ZAKŁÓCENIA TRAFNOŚCI W EKSPERYMENCIE
(Campbell, Stanley)
1. ZAKŁÓCENIA TRAFNOŚCI WEWNĘTRZNEJ
• Historia
• Dojrzewanie
• Pomiar/sam pretest
• Zmiana zasad pomiaru i narzędzi w trakcie
badania
• Selekcja w doborze grup
• Wymieranie grup
• Rozpowszechnianie lub naśladowanie
• Rekompensata; rywalizacja o rekompensatę
• Zniechęcenie
• Regresja statystyczna
114
2. ZAKŁÓCENIA TRAFNOŚCI ZEWNĘTRZNEJ

• Interakcja pretestu z postępowaniem

badanych. Wpływ pomiaru wstępnego.
• Wpływ sytuacji eksperymentalnej.
• Wpływ wielokrotnych pomiarów

115
 MOCNE I SŁABE
STRONY ESPERYMENTÓW

• Izolacja zmiennej • Sztuczność

eksperymentalnej i prowadząca do
jej wpływu w czasie artefaktów
• Doskonałe w
kontrolowanych
badaniach procesów
przyczynowych

116
 DOBÓR PRÓBY
• Dobór losowy
• Dopasowanie
• Randomizacja

117
 RODZAJE EKSPERYMENTÓW
• Laboratoryjny: badanie działania
wprowadzonego czynnika eksperymentalnego
odbywa się w warunkach nienaturalnych dla
danego zdarzenia/procesu. Łatwo izolować
zmienne niezależne.
• Naturalny: warunki, w których badamy działanie
czynnika eksperymentalnego są naturalne =
typowe dla danego zjawiska/procesu, w trakcie
normalnych wydarzeń społecznych. Czynnik
eksperymentalny działa łącznie z innymi
zmiennymi

118
 SCHEMATY
EKSPERYMENTALNE
• Klasyczny schemat eksperymentalny
• Schemat z grupą kontrolną bez pretestu
• Dwukrotny pomiar w 1 grupie
• Schemat szeregów czasowych
• Schemat Salomona
• Schemat bez pretestu i grupy kontrolnej
• Schemat z powtarzaniem badania w 1 grupie
• Schemat rotacyjny/krzyżowy
• Schematy dynamiczne
• Schematy czynnikowe

119
 SCHEMAT KLASYCZNY
P1 E B P2 E

≈ = = test t lub u

P3K x P4K

≈ test t lub u
wpływ bodźca d = (P2-P1) – (P4-P3)
120
 METODA
SONDAŻOWA
.
 GENEZA BADAŃ SONDAŻOWYCH

• Przyczyny polityczne
• Przyczyny rynkowe
• Przyczyny społeczno-administracyjne
• Przyczyny naukowe

122
 CECHY CHARAKTERYSTYCZNE
BADAŃ SONDAŻOWYCH
• Oparte na agregatowej wizji społeczeństwa (indywidualizm
metodologiczny, zasada one person - one vote - one value)
• Najlepsze z dostępnych metod badania/opisu populacji zbyt dużej
by obserwować ją bezpośrednio. Za pomocą próby losowej
otrzymujemy próbę reprezentatywną co do której możemy
zakładać, że ich cechy odzwierciedlają cechy szerszej populacji
• Dobre narzędzie pomiaru poglądów, potrzeb, wartości, postaw itp.
dużej populacji; badanie stanów subiektywnych
• Badania poglądów dominujących i zmarginalizowanych
• Starannie skonstruowane, wystandaryzowane narzędzia pomiaru
dostarczające danych w tej samej formie od wszystkich
respondentów
• Badania stanu obecnego społeczeństwa, opinie współczesnych
(AKTUALNOŚĆ, „BIERZĄCY PULS SPOŁECZENSTWA”)
• Metodologia: dobór próby (REPREZENTATYWNOŚĆ), budowa
narzędzi i kontrola warunków zbierania danych (STANDARYZACJA),
analiza danych (METODY STATYSTYCZNE)
123
ZALETY i OGRANICZENIA
• Przydatne przy • Standaryzacja –
opisywaniu cech większej upychanie materii do
populacji – wyniki zbyt ciasnej formy,
ogólne, dokładne, zasada najmniejszego
całościowe wspólnego mianownik
• Umożliwiają stosowanie • Sztuczność sytuacji
dużych prób badawczej
• Większa elastyczność niż • Artefakty
w eksperymentach • Nie mierzą działań, tylko
• Zastosowanie tych deklaracje, opinie
samych definicji do • trafność
wszystkich badanych
• rzetelność

124
TECHNIKI BADAWCZE STOSOWANE
W BADANIACH SONDAŻOWYCH125
 INDYWIDUALNY
WYWIAD
KWESTIONARIUSZOWY
 INDYWIDUALNY WYWIAD
KWESTIONARIUSZOWY
Technika komunikacyjna, bezpośrednia, wysoce
wystandaryzowana
• Indywidualny  rozmowa ankietera tylko z jedną
osobą zwaną respondentem/informatorem; zbieramy
indywidualne opinie
• Wywiad  wzajemna konwersacja w odgórnie
ustalonych rolach rozmówców (ankieter zadaje
pytania, respondent odpowiada); „rozmowa
kontrolowana”
• Kwestionariuszowy  treść pytań podana jest w
formularzu z którego odczytuje je ankieter. Użycie
kwestionariusza i stosowanie się do zasad
przeprowadzania wywiadu „usztywnia” rozmowę
127
 INDYWIDUALNY WYWIAD
KWESTIONARIUSZOWY
Kwestie których trzeba rygorystycznie przestrzegać:
UJEDNOLICENIE NARZĘDZI BADAWCZYCH:
- ujednolicone, identyczne dla wszystkich respondentów
pytania
- ujednolicone, identyczne dla wszystkich ankieterów
instrukcje zawarte w narzędziach i informatorach,
ujednolicone zasady
STANDARYZACJA WARUNKÓW przeprowadzenia wywiadu
- nie wolno zastosować innej techniki zastępczo, np.
przeprowadzić wywiad telefonicznie lub zostawić
respondentowi formularz do wypełnienia
- wywiad najczęściej przeprowadzamy w domu
respondenta, chyba że instrukcja badania przewiduje
inaczej
- podczas wywiadu nie powinny być obecne tzw. „osoby
trzecie”. 128
 MOCNE I SŁABE STRONY
• Duża kontrola nad • Większy koszt niż
procesem pozyskiwania innych badań
danych sondażowych
• Stosunkowo najniższy • Sztuczność sytuacji
odsetek braków danych badawczej
• Duża przewidywalność i • Możliwość tworzenia
możliwość oszacowania artefaktów
czasu realizacji badania • Uzyskiwane odpowiedzi
• Możliwość większej mogą być mniej szczere
mobilizacji niż w przypadku innych
respondentów do technik sondażowych
udzielania odpowiedzi • Negatywne
• Uzyskane odpowiedzi konsekwencje tzw.
bardziej wyczerpujące i wpływu ankieterskiego
pełne
129
 SONDAŻE
TELEFONICZNE.
.
 SONDAŻ TELEFONICZNY
• Paraosobista technika zbierania danych
• Ograniczony kontakt z respondentem,
brak możliwości użycia środków
pozawerbalnych
• Wraz z upowszechnianiem się telefonów,
wzrost stosowalności techniki w
badaniach społecznych

131
 SONDAŻ TELEFONICZNY:
ZALETY
• Przeciętne koszty realizacji badania niższe niż przy
bezpośrednich wywiadach kwestionariusz.
• Możliwość dotarcia w krótkim czasie do dużej liczby
respondentów
• Odsetek odpowiedzi wyższy niż przy innych sondażach
• Możliwość zbadania heterogenicznych populacji
• Możliwość dotarcia do osób które niechętnie biorą
udział w badaniach pocztowych lub indywidualnych
wywiadach
• Większa możliwość uzyskania odpowiedzi
nieakceptowanych społecznie
• Większe bezpieczeństwo badanych i ankieterów
• Duża możliwość kontroli pracy ankieterów (CATI-
superwizja)
• Możliwość szybkiego opracowania danych (CATI) 132
 SONDAŻ TELEFONICZNY:
SŁABE STRONY
• Możliwość przerwania wywiadu – właściwy
dla tej techniki rodzaj braku odpowiedzi
• Możliwość odmowy udzielenia odpowiedzi
na drażliwe pytania (np. o dochody czy
postawy polityczne)
• Dostarcza mniej informacji niż wywiad
bezpośredni, brak dodatkowych informacji
o badanym i jego otoczeniu

133
 SONDAŻ TELEFONICZNY:
cechy specyficzne
• Ankieter: głos, dykcja, sposób wysławiania się,
odporność na stres, błyskotliwość, inteligencja,
umiejętność nawiązywania i podtrzymywania
kontaktów telefonicznych i dostosowywania tempa
rozmowy do tempa mówienia badanego, umiejętność
obsługi komputera i programu prowadzenia
wywiadów (CATI), nieokazywanie emocji, znajomość
narzędzia badawczego
• Aranżacja wywiadu: krótka i rzeczowa, wzbudzająca
zaufanie, niedopuszczanie badanych do zadawania
pytań,
• Monitoring pracy ankieterów

134
 CATI (Computer-Assisted
Telephone Interview)
- wywiad telefoniczny wspomagany
komputerowo

135
 CATI
Zalety Ograniczenia
• słabsza skłonność do • wyposażenie gospodarstw
udzielania społecznie domowych w telefony
akceptowanych (wypaczenie próby)
odpowiedzi • „szybkie” odpowiedzi,
• automatyczne rozsyłanie przerywanie odczytywania
wylosowanych numerów kafeterii
telefonu respondentów na • skrótowe, schematyczne,
stanowiska ankieterskie nie pogłębione odpowiedzi
(ograniczenie efektu na pytania otwarte
ankieterskiego)
• silniejsza skłonność do
• zapisywanie powodów „zgadzania się”
niezrealizowania („potakiwania”)
wywiadów (np. zajęta
linia) • skłonność do wyboru
skrajnych punktów skali
• dotarcie do respondentów
trudno dostępnych przy • brak komunikacji
zastosowaniu niewerbalnej
tradycyjnych metod (np. • możliwość przerwania
wyższa kadra wywiadu przez badanego 136
kierownicza) /system omówień ma temu
zapobiegać/
 BADANIA
ANKIETOWE
.
 ANKIETA
• specyficzny rodzaj wywiadu: wywiad pisemny,
sporządzonym w postaci kwestionariusza
ankiety
• zadaniem badań ankietowych jest zazwyczaj
szybkie przebadanie dużej zbiorowości
możliwie małym nakładem sił i środków
• rola badacza ograniczona jest tylko do
zbudowania odpowiedniego kwestionariusza i
instrukcji jego wypełnienia, a następnie
wysłanie/rozdanie go respondentom

138
 RODZAJE TECHNIK
ANKIETOWYCH
– ankieta pocztowa
– ankieta prasowa
– ankieta radiowa
– ankieta telewizyjna
– ankieta internetowa
– ankieta audytoryjna
– ankieta rozdawana
– ankieta roznoszona

139
 BADANIA ANKIETOWE -
ZALETY
• „szybkie” narzędzie, pozwalające przeprowadzić
samodzielnie nawet duże badanie ilościowe
• ograniczenie kosztów i czasu badania (nie ma potrzeby
angażowania ankieterów do rozmowy z każdym
respondentem z osobna, co pociąga za sobą duże koszty i
jest procesem czasochłonnym). Zysk: w tym samym czasie,
mniejszym nakładem można przebadać znacznie większą
zbiorowość.
Przy próbie liczącej kilka tysięcy osób, jest to w zasadzie
jedyna technika, która pozwala zbadać taką populację.
• większe poczucie bezpieczeństwa i anonimowości badanych
• większa skłonność badanych do udzielania szczerych
odpowiedzi, nawet na bardzo intymne tematy.

140
 BADANIA ANKIETOWE –
SŁABE STRONY
• Niski odsetek odpowiedzi, a w efekcie
skrzywienie próby i stronniczość badania
• Wymaga prostych, nielicznych pytań i
czytelnych instrukcji
• Niepełne, lakoniczne lub nieprawidłowe
odpowiedzi badanych na niektóre z pytań
• Niezrozumienie niektórych pytań przez
badanych
• Kwestionariusz wypełniany w dowolnej
kolejności i wg własnego mniemania badanych
• Brak możliwości sondowania badanych =
niemożność dogłębnego poznania opinii
respondentów na określone tematy
• Utrata kontroli nad tym, kto udziela
odpowiedzi; możliwość odpowiedzi 141
„uzgodnionych”
 BADANIA ANKIETOWE –
SŁABE STRONY cd.
• niemożność wychwycenia indywidualnych różnic
pomiędzy respondentami
• niemożność brak kontaktu fizycznego z badaczem
na niektórych respondentów wpływa niekorzystnie,
ograniczając liczbę szczerych odpowiedzi.
• stosunkowo duży odsetek ludzi, którzy nie są w
stanie wypełnić właściwie ankiety (przyczyny np.
słabe wykształcenie respondenta, brak skupienia,
niezrozumienie, zła wola)
• nie jest możliwe wychwycenie wszelkich
dodatkowych informacji o badanych
• badacz nigdy nie jest w stanie przewidzieć
efektywności i trafności uzyskanych wyników.
142
 ANKIETA POCZTOWA
– ankieta rozsyłana
– konsultacja wewnątrzdomowa” - opinie
zakotwiczone społecznie, nie zaś
indywidualne
– więcej czasu na udzielenie odpowiedzi =
odpowiedzi mniej spontaniczne (bardziej
wyważone) niż w wywiadzie kwestionariusz.

143
 ANKIETA POCZTOWA:
ZASTOSOWANIE
• Badana próba jest rozproszona geograficznie
• Ograniczony budżet na badania
• Niedługa lista tematów
• Użycie pytań zamkniętych
• Respondenci co najmniej średnio zainteresowani
tematyką ankiety
• Chęć zapewnienia badanym poczucia prywatności
• Zastosowane pytania lepiej zrozumiałe podczas
czytania niż słuchania
• Brak dużej liczby ankieterów do przeprowadzenia
badań

144
 ANKIETA POCZTOWA:
ZALETY
• Stosunkowo niski koszt badania
• Możliwość zbadania bardzo dużej liczby rozproszonych
osób w stosunkowo krótkim czasie
• Daje badanemu czas na przemyślenie, sformułowanie,
skonsultowanie odpowiedzi i ewentualne zebranie
potrzebnych informacji
• Zwiększenie poczucia anonimowości/prywatności u
badanych
• Działają na respondenta obrazem (dla wzrokowców)
• Możliwość wypełniania ankiety w czasie dogodnym dla
respondenta
• Obniżenie błędu stronniczości/ wpływu ankietera na
uzyskane odpowiedzi

145
 ANKIETA POCZTOWA:
SŁABE STRONY, ŹRÓDŁA BŁĘDÓW
• Niski odsetek odpowiedzi ( średnio 40%), a w efekcie
skrzywienie próby i stronniczość badania
• Niepełne lub nieprawidłowe odpowiedzi badanych na
niektóre z pytań
• Niezrozumienie niektórych pytań przez badanych
• Wymaga prostych pytań i czytelnych instrukcji
• Brak możliwości sondowania badanych
• Utrata kontroli nad tym, kto udziela odpowiedzi

146
 ANKIETA POCZTOWA A
WYWIAD KWESTIONARIUSZOWY
– brak różnic w odpowiedziach na pytania o
fakty
– w przypadku pytań o opinie odpowiedzi
bardziej stonowane, mniej skrajne
– obszerniejsze odpowiedzi na pytania
otwarte (dodatkowo bardziej „wiarygodne”)

147
 Kto ponosi winę za przedłużający się strajk?

Ankieta Wywiad
studenci 1,2 1,1
Komisja rządowa 52,4 70,2
obie strony 41,9 27,6

Jakiego rodzaju postulaty powinni wysuwać studenci?

Ankieta Wywiad
wyłącznie studenckie 38,6 22,3
wyłącznie społ.-polit. 0,0 0,0
i studenckie i społ.-polit. 58,9 76,6

Czy studenci mieli prawo ośmieszać Ministra?

Ankieta Wywiad
tak 43,9 61,7
nie 45,2 30,9

Źródło: F. Sztabiński, Ankieta pocztowa i wywiad kwestionariuszowy 148

(Badanie podczas strajku studenckiego w r. 1981)
 Jak osiągnąć wysoki procent
odpowiedzi na ankietę rozsyłaną?
• List przewodni (wyjaśniający): treść, argumentacja,
personalizacja
• Metoda zwrotu
• Poufność i anonimowość
• Listy przypominające
• Zachęty, nagrody (pieniężne i rzeczowe)
• Długość ankiety, format pytań, struktura
• Instrukcje wypełniania ankiety
• Kolor kwestionariusza, estetyka tekstu
• Zleceniodawca badania, sponsoring
• Terminy: czas wysyłania, czas nadsyłania zwrotów
• „Dyspozycyjność” badacza

149
 ANKIETA AUDYTORYJNA
• Odmiana ankiety wypełnianej samodzielnie przez
respondenta w obecności badacza
• Wypełniana jednocześnie przez wielu respondentów
zebranych w jednym pomieszczeniu
• Badani mają też zwykle możliwość zadawania pytań
wyjaśniających obecnym w pobliżu
badaczom/organizatorom przedsięwzięcia.
• Ankieta jest krótka i prosta a rekrutacja nie wymaga
wielkiego wysiłku
• Ważne w realizacji: etap przygotowania i aranżacji
badania

150
 ANKIETA AUDYTORYJNA:
ZASTOSOWANIE
• Badania w szkołach/ uczelniach (np. badania
ewaluacyjne)
• Badania rynkowe (testy produktów, reklam, opakowań)
w siedzibie instytutu badawczego lub w wynajętych
salach
• Badania w firmach/zakładach pracy (np. badania
satysfakcji pracowników)
• Badania kategorii społecznych trudno dostępnych (np.
eksperci w danej dziedzinie) realizowane najczęściej
podczas zjazdów, targów, szkoleń, spotkań lub
kongresów
• Badania kategorii respondentów dla których nie ma
operatów losowania ani możliwości dotarcia do nich

151
 ANKIETA AUDYTORYJNA:
ZALETY
• Efektywność czasowa i finansowa (niskie koszty +
możliwość przebadania stosunkowo dużej liczby
respondentów w krótkim czasie)
• Anonimowość respondentów
• Wysoka standaryzacja realizacji badań (jednoczesna
prezentacja materiału badawczego w identyczny sposób
całej grupie)
• Bardzo wysoki procent zwrotów (100%)
• Możliwość przebadania trudno dostępnych kategorii
społecznych oraz z respondentami o niższych
kompetencjach, statusie, wykształceniu
• Możliwość zadania pytań trudniejszych/ złożonych

152
 ANKIETA AUDYTORYJNA:
SŁABE STRONY
• Utrata kontroli nad procesem udzielania odpowiedzi
przez badanych: możliwe braki danych, niepełne
odpowiedzi itp.
• Respondenci mogą się komunikować w trakcie
wypełniania ankiety, wzajemnie sobie przeszkadzać,
powielać odpowiedzi sąsiadów
• Część badanych może kontestować badania
• Badani mogą się krępować zadać pytania o
niezrozumienie pytań lub braku umiejętności
odpowiedzi na nie
• Badacz prowadzący sesję winien posiadać umiejętność
przeprowadzania badań ilościowych jak i jakościowych

153
 WYWIADY W MIEJSCACH
PUBLICZNYCH
• Techniki badawcze w których dobór i
realizacja badania odbywa się w dużych
skupiskach ludzkich, gdzie łatwo znaleźć
badanych (centra handlowe,
supermarkety, ulice, imprezy masowe,
parki, przystanki MPK lub komunikacji
dalekobieżnej itp..)

154
 WYWIADY W MIEJSCACH
PUBLICZNYCH – specyfika
• Konieczność zgody administratora przestrzeni
publicznej na możliwość prowadzenia badań
* miejsce realizacji w góry określone – uzyskanie
zgody w zakresie organizatora badania
* miejsce realizacji określane przez ankietera
• Ubiór ankietera:
* w pomieszczeniu zamkniętym
* na wolnym powietrzu
• Korzystanie z narzędzi i materiałów pomocniczych
(torba na ramię, podkładka pod kwestionariusz,
materiały wspomagające włożone do kwestionariusza)
• Nadzór nad badaniem
* ze strony koordynatora/superwizora z instytucji
badawczej
* ze strony klienta
155