You are on page 1of 20

COMPOSICIÓN CULTA Y DERIVACIÓN DE

ORIGEN GRIEGO Y LATINO

Estructura básica de la palabra:

• LEXEMAS: Significado básico de la palabra.


o Mensa / mesa, vit-alis / vit-al, trans-ferre / trans-ferir, arm-arium, arm-ario
• MORFEMAS: Completan o precisan el significado de los lexemas.
o Flexivos: significación gramatical: ama-ba-m, ros-a-s
o Derivativos o afijos: significado léxico
 Prefijos: antes del lexema:
• prae-dicere / pre-decir
 Sufijos: después del lexema:
• agr-arius / agr-ario, hum-anus / hum-ano

La formación de palabras:

• Clases de palabras:
o Simples: constan únicamente de lexema: tierra, lengua
o Derivadas: uso de prefijos y sufijos añadidos al lexema (ante-ced-ente, locu-torio)
o Compuestas: dos o más lexemas forman una palabra (mortí-fero, agri-cultura,
dentí-frico)

Entre estas últimas se encuentran los compuestos eruditos o neocomposición: modelo de


composición mediante el griego, o latín o una mezcla de ambos. Normalmente son palabras
de nomenclatura científica, técnica, literaria y filosófica. Algunos estudiosos no lo
consideran composición y las incluyen en la derivación por afijación.

Ejemplos:

arborícola, vermífugo, fratricida, farmacología, mitología, taquicardia, antropófago,


odontólogo, oftalmólogo, filosofía, multicolor, teléfono, omnipotente.

1
COMPOSICIÓN ERUDITA DE ORIGEN GRIEGO (1º elemento)
PRIMER ELEMENTO
aero- (ἀήρ, ἀέρος) etno- (ἔθνος) mega-(lo) (μέγας) penta- (πέντε)
anemo- (ἄνεμος) filo- (φίλος) melo- (μέλος) piro- (πῦρ, πυρός)
antropo- (ἄνθρωπος) fono- (φωνή) micro- (μικρός) poli- (πολύς)
arqueo- (ἀρχαῖος) foto- (φῶς, φωτός) miso- (μισέω) proto- (πρῶτος)
auto- (αὐτός) gastro- (γαστήρ, mono- (μόνος) pseudo-, seudo-
biblio- (βιβλίον) γαστρός) morfo- (μορφή) (ψεῦδος)
bio- (βίος) geo- (γῆ) necro- (νεκρός) psico- (ψυχή)
caco- (κακός) ger(onto)- (γέρων, neo- (νέος) querat(o)- (κέρας,
cali- (καλός) -οντος) neuma- (πνεῦμα) -ατος)
cardio- (καρδία) helio- (ἥλιος) neuro- (νεῦρον) rino- (ῥίς, -νός)
ciclo- (κύκλος) hemi- (ἡμι-) octo- (ὀκτώ) sidero- (σίδηρος)
cosmo- (κόσμος) hemo-; hemato-; ( odonto- (ὀδούς, talaso- (θάλασσα)
crono- (χρόνος) αἷμα) ὀδόντος) tanato- (θάνατος)
dáctilo- (δάκτυλος) hepta- (ἑπτά) oftalmo- taqui- (ταχύς)
deca- (δέκα) hetero- (ἕτερος) (ὀφθαλμός) tele- (τῆλε)
demo- (δῆμος) hexa- (ἕξ) oligo- (ὀλίγος) teo- (θεός)
dermat(o)- (δέρμα, hidro- (ὕδωρ) onomato- (ὄνομα) termo- (θερμός)
-ατος) hipo- (ὑπό) orto- (ὀρθός) tetra- (τέτρα)
éndeca- (ἕνδεκα) hom(e)o- (ὁμός) oto- (οὖς, ὠτός) topo- (τόπος)
enea- (ἐννέα) lito- (λίθος) pan- (πᾶς, πᾶσα, xeno- (ξένος)
estomato- (στόμα) macro- (μακρός) πᾶν) zoo- (ζῷον)
mast(o)- (μαστός) ped- (παῖς, παιδός)
SIGNIFICADOS (desordenados)
viento raza, pueblo música, canto primero
hombre amigo pequeño falso
uno mismo, propio luz, acción de la luz que odia mente
libro lugar vientre, estómago cuerno
malo viejo, vejez uno, único nariz
corazón sol voz, sonido fuego
mundo hermoso, belleza forma hierro
tiempo mitad, medio nuevo tierra
dedo muchos muerte antiguo
muerto sangre aire, respiración animal
diez once nervio mar
pueblo siete ocho rápido
pezón, pecho nombre poco círculo, rueda
piel otro, distinto recto, correcto lejos, distancia
diente seis aire dios
nueve agua grande calor, caliente
piedra caballo oído cuatro
boca igual, idéntico todo, todos extranjero
ojo grande cinco niño
vida
ACTIVIDAD 1: Elabora una tabla con el primer ELEMENTO GRIEGO, significado y
ejemplos, utilizando el modelo de la página siguiente.

2
ACTIVIDAD 1
Primer Elemento SIGNIFICADO EJEMPLOS
Aero- aire aeropuerto, aerotransportable

3
ACTIVIDAD 1
Primer Elemento SIGNIFICADO EJEMPLOS

4
COMPOSICIÓN ERUDITA DE ORIGEN GRIEGO (2º elemento)
SEGUNDO ELEMENTO
-algia (ἄλγος) -filo (φίλος) -maquia (μαχή)
-arca (ἀρχός) -fobia (φόβος) -metro, -metría (μέτρον)
-céfalo (κεφαλή) -fobo (φόβος) -nomía (νόμος)
-cracia (κράτος) -gamia (γάμος) -podo (ποῦς, ποδός)
-doxia, -doxo (δόξα) -glosa, -glota (γλῶττα) -polis (πόλις)
-dromo (δρόμος) -grafia –grafo (γραφή) -scopio (σκοπέω)
-edro (ἔδρα) -iatría (ἰατρεία) -sofia (σοφία)
-fago (φάγομαι) -itis (-ιτις) -teca (θήκη)
-filia (φιλία) -logo, -logía (λόγος) -terapia (θεραπεία)
-tomía (τομή)

SIGNIFICADOS (desordenados)
cara o base amigo de, amante de caja, armario
carrera curación, atención a combate, lucha
comer, devorar, consumir inflamación corte, extirpación
dolor lengua costumbre, ley
doctrina, opinión, creencia matrimonio curación, cuidado
fuerza, poder, dominio temor, miedo, aversión a medida, norma
que siente aversión a ver, examinar pie
ciudad jefe cabeza, cráneo
discurso, palabra, tratado, afición a, amor a escribir, describir
ciencia sabiduría

ACTIVIDAD 2: Elabora una tabla con el 2º ELEMENTO GRIEGO, significados y


ejemplos, utilizando el modelo de la página siguiente.

5
ACTIVIDAD 2
Segundo Elemento SIGNIFICADO EJEMPLOS
-algia Dolor Cefalalgia, gastralgia

6
DERIVACIÓN: PREFIJOS DE ORIGEN GRIEGO
PREFIJOS
an-, a- (ἀ-) hiper- (ὑπέρ)
anfi- (ἀμφί) hipo- (ὑπό)
anti- (ἀντί) iso- (ἴσος)
archi-, arz- (ἀρχι-) meta- (μετά)
endo- (ἔνδον) para- (παρά)
epi- (ἐπί) peri- (περί)
eu-, ev- (ἐν) sin- (συν)

SIGNIFICADOS (desordenados)
junto a sobre, encima de
alteración alrededor de
bien, bueno contra, oposición
simultaneidad, unión a ambos lados, por las dos partes
posición inferior, escasez posición superior
igual, igualdad interior
negación o privación posición superior, exceso

ACTIVIDAD 3: Elabora una tabla de PREFIJOS GRIEGOS, significados y ejemplos,


utilizando el modelo de la página siguiente.

7
ACTIVIDAD 3
PREFIJOS SIGNIFICADO EJEMPLOS
an-, a- negación o privación apolítico, anormal

8
COMPOSICIÓN ERUDITA DE ORIGEN LATINO (1º elemento)

PRIMER ELEMENTO
agri-, -agro (ager, gri) multi- (multus-a-um)
ambi- (ambo –ae, -o) ole, olei-, oleo- (oleum, i)
avi- (avis, is) omni- (omnis-e)
bis-, bi- (bis) pisci- (piscis, is)
equi- (aequus-a-um) pluri- (plures, a)
ferri-, ferro-, herra- (ferrum, i) semi- (semis)
igni- (ignis, is) tri- (tres, tria)
uni- (unus-a-um)

SIGNIFICADOS (completa tú mismo, por favor)


campo

ACTIVIDAD 4: Elabora una tabla de palabras con primer ELEMENTO LATINO,


significado y ejemplos, utilizando el modelo de la página siguiente.

9
ACTIVIDAD 4
Primer Elemento SIGNIFICADO EJEMPLOS
agri-, agro- (ager, gri) campo Agricultor, agropecuario

10
COMPOSICIÓN ERUDITA ORIGEN LATINO (2º elemento)

SEGUNDO ELEMENTO
-cida (caedo) -latero (latus, eris)
-cola (colo) -paro (paro)
-cultura (colo) -pecu (pecus, oris)
-ducto (duco) -sono (sono)
-fero (fero) -voro (voro)
-forme (forma, ae) -gero (gero)
-fugo (fugo)

SIGNIFICADOS (completa tú mismo, por favor)


que mata

acto de cultivar, cuidar, atender, criar

ACTIVIDAD 5: Elabora una tabla de palabras con el 2º ELEMENTO LATINO,


significado y ejemplos, utilizando el modelo de la página siguiente.

11
ACTIVIDAD 5
Segundo Elemento SIGNIFICADO EJEMPLOS
-cida (caedo) que mata Homicida, parricida,
magnicida

12
DERIVACIÓN: PREFIJOS DE ORIGEN LATINO
PREFIJOS (entre paréntesis la forma latina)
a-, ab, abs- (a-, ab, abs) ex -, es-, e- (ex-) pre- (prae-)
ad-, a- (ad-, a-) extra- (extra-) pro-, prod- (pro-, prod-)
ante-, anti- (ante-) im-, in-, i-, em-, en- (in-) re-, red- (re-)
circun-, circu (circum-) im-, in-, i- (in-) retro- (retro-)
com-, con-, co- (com-) inter-, entre- (inter-) sub-, su-, so- (sub-)
contra- (contra-) intra-, intro- (intra-, intro-) super-, sobre- (super-)
de- (de-) ob-, o- (ob-) trans-, tras-, tra- (trans)
des- (dis) per- (per-) ultra- (utra-)
dis-, di- (dis-) post-, pos- (post-) vice-, viz- (vice-)

SIGNIFICADOS (desordenados sólo por columna)


privación, separación, alejamiento movimiento hacia adentro, lugar anterioridad, intensidad,
donde
divergencia, separación, negación, fuera de, intensidad hacia atrás

anterioridad en espacio y tiempo posición interior, cara a dentro repetición, intensificación,


movimiento hacia atrás, acción en
contra
movimiento de más a menos, de arriba negación a través de, al otro lado, cambio
abajo
participación, cooperación posición intermedia, relativo a varios ante, delante de, a la vista, en lugar de,
movimiento hacia delante,
aproximación, dirección, movimiento posterioridad lugar superior, exceso, superioridad en
méritos
oposición, enfrentamiento oposición, obstáculo más allá de, intensificación

negación u oposición, privación, fuera intensidad posición debajo de, inferioridad, a


de, exceso, afirmación con intensidad continuación
alrededor de, movimiento circular separación del interior, fuera de, que cargo inmediatamente inferior,
fue y ya no es, negación o privación substitución

ACTIVIDAD 6: Completa las siguientes tablas de PREFIJOS LATINOS, con el significado


de los prefijos y los ejemplos, utilizando el modelo de la página siguiente.

13
ACTIVIDAD 6
Prefijos Latín Significado
a-, ab, abs- a-, ab, abs- Alejamiento, privación, separación
ab-solu-to + solvo “libre o privado de”
ab-jur-ar + iuro “alejarse de un juramento”
abs-tract-to + traho “sacado o extraído de”
ad-, a- ad-, a- Aproximación, dirección, movimiento
+ haereo “unión a algo”
+ cado “que cae o sobreviene a uno”
+ sentio “sentimiento próximo a otros”
+ fluo “que fluye hacia”
+ iungo “juntar cara a uno, aproximar”
ante-, anti- ante- Anterioridad no espacio e tempo
+ cedo “que va delante”
+ oculus “delante de los ojos”
+ capio “lo que se coge antes”
circun-, circu circum- Alrededor de, movimiento circular
+ sto “lo que está alrededor”
+ navigo “navegar alrededor”
+ eo “trayecto alrededor, en curva”
com-, con-, co- com- Participación, cooperación
+ puto “cálculo o estimación global”
+ venio “llegada a un punto en común, reunión”
+ valeo “de valor o fuerza compartidos”
+ habito “habitar conjuntamente”
contra- contra- Oposición, enfrentamiento
+ dico “aseveración opuesta a otra”
de- de- Movimiento de más a menos, de arriba a abajo
+ genus “decaer de su estado natural, empeorar de especie”
+ mens “privado de mente o razón”
+ cado “empeorar en estado o posición”
+ cresco “hacerse más pequeño o de menor importancia”
des- dis- Negación o oposición, privación, fuera de, exceso,
afirmación con intensidad
+ nosco “no conocer”
+ centrum “falto de equilibrio o concentración”
+ vivere “demostrar incesante y vivo interés por persona o cosa”
+ scribere “definir o explicar con detalle oralmente o por escrito”
dis-, di- dis- Divergencia, separación, negación,
+ forma “que diverge del modelo de belleza”
+ lego “elegido separadamente, más amado”
+ grex “acción de alejarse unos de otros (como las ovejas de un
rebaño)”
+ fruor “provecho, gozo intenso, separado”

14
Prefijos Latín Significado
ex -, es-, e- ex - Separación del interior, fuera de, que fue y ya no es,
negación o privación
+ carcer “sacar fuera de la cárcel”
+ cedo “que sale del interior al exterior, que sobra”
+ facio “consecuencia de un hecho”
+ alumnus “que fue alumno y ya no lo es”
+ anima “privado del principio vital o respiración”
+ sanguis “sin sangre, pálido”
extra- extra- Fuera de, intensidad
+ via “perderse, o perder algo fuera del camino”
+ firmus “muy firme”
im-, in-, i-, en- in- Movimiento cara adentro, lugar donde
+ pleo “que llega al interior”
+ capio “que empieza”
+ migro “marchar al interior de otro país”
+ lumen “dotado de luz, bañado por una luz”
+ terra “meter en tierra”
im-, in-, i- in- Negación
+ perturbo “que no se altera”
+ corrigo “que no se puede corregir”
+ nosco “no conocido”
+ lex “no legal”
+ lego “que no se puede leer”
infra- infra- Por debajo de
+ humanus “por debajo de lo humano”
inter-, inte- entre- inter- Posición intermedia, relativo a varios
+ dens “en medio de los dientes”
+ claudo “encerrar algo entre otras cosas”
+ rumpo “romper o cortar una acción a intervalos”
+ lego “acto de entendimiento, de discernir algo entre los
demás”
+ video “reunión o diálogo de varias personas”
intra-, intro- intra-, intro- Posición interior, cara a dentro
+ celo “del interior de una célula o celda”
+ sequor “que acompaña o está asociado al interior”
+ duco “conducción hacia el interior”
+ verto “vuelto sobre sí mismo, con mucha vida interior”
ob-, o- ob- Oposición, obstáculo
+ via “que sabe el camino, que salta a la vista”
+ nubes “ofuscar, cubrirse el cielo de nubes”
+ pono “poner como obstáculo”

15
per- per- Intensidad
+ specio “claro, transparente, que se ve a través”
+ facio “hecho del todo, rematado”
+ sequor “acción de seguir ininterrumpidamente”
post-, pos- post- Posterioridad
+ do “después de dado” (lo que se añade a una carta)
+ opera “después del trabajo (del médico), de la operación”
+ pono “poner detrás o después”

16
pre- prae- Anterioridad, intensidad
+ for “lo que se dice antes o delante”
+ moneo “advertencia previa”
+ tendo “solicitación intensa, anterior”
+ lego “elegido o amado más/antes que otros”
pro-, prod- pro-, prod- Antes, delante de, a la vista, en lugar de, movimiento
hacia delante
+ pono “acción de presentar o poner algo delante”
+ video “disposición anticipada”
+ fateor “manifestar una creencia, actitud o saber”
+ nuntio “dar a conocer algo ante todos, públicamente”
+ peto “dirigido a favor de”
+ nomen “formas usadas en lugar del nombre”
+ ago “que empuja hacia delante, que hace salir,
(derrochador)”
re-, red- re- Repetición, intensificación, movimiento hacia atrás,
acción en contra
+ gradior “vuelta atrás”
+ capio “volver a tomar”
+ ago “acto en contra”
+ pono “volver a poner”
retro- retro- Hacia atrás
+ ago “que actúa sobre el pasado”
+ video “espejo para ver hacia atrás”
sub-, su-, so- sub- Posición debajo de, inferioridad, a continuación
+ luna “que está debajo de la luna”
+ oficcium “que ostenta un cargo inferior al de un oficial”
+ cedo “que viene a continuación”
+ terra “poner debajo de la tierra”

super-, sobre super- Lugar superior, exceso, superioridad en méritos


+ pono “poner encima de”
+ fero “llevado al nivel más alto”
+ mercor “mercado con muchos productos diferentes, superior”
+ vivo “que queda vivo”
trans-, tras-, tra- trans- A través de, al otro lado, cambio
+ fero “llevar de un sitio a otro”
+ humus “que va de una tierra a otra”
+ do “lo que se entrega de una generación a otra”
ultra- ultra- Más allá de, intensificación
+ sonitus “sonido con una frecuencia más allá del oído humano”
+ natio “extremadamente nacionalista”
vice-, viz vice- Cargo inmediatamente inferior, substitución
“oficial de rango inferior al almirante”
“que ejerce las funciones del presidente en ausencia o
impedimento de éste”
“título inmediatamente inferior al de conde”

17
DERIVACIÓN: SUFIJOS DE ORIGEN LATINO
SUFIJOS (entre paréntesis la forma latina)
-al, -ar (-alis, -aris) -ción, -ión (-tio(n), -io(n)) -or, -tor, -sor, -dor, -ador
(-or, -tor, -sor)
-ano, ino, eno, no (-anus, enus, -ense (-ense) -oso (-osus)
inus, nus)
-ario, -orio, -torio (arius, -ia, -icia, -ie, -icie (-ia, -itia, -to, -so, -ato, -ito, -ado, -ido
-arium, -torium) -ies, -ities) (-tus, -sus)
-az (-ax) -men,-mento (-men, -mentum) -triz (-trix)

-ble (-able, -ible), bili- (-bilis) -ndo, -endo (-ndus, -endus) -tud, -tudin-, (>dumbre) (-
tudo /-tudinis)
-blo, bro- (-bulum, -brum) -ulo, -ula, -culo,
-cula, -elo, -celo (-ulus, -culus,
-ellus, -cellus)
-ura, -tura, -sura (-ura, -tura, -
sura)

SIGNIFICADOS (desordenados sólo por columna)


posibilidad pasiva acción y efecto resultado de una acción

medio, instrumento instrumento / resultado provisión o abundancia


pertenencia, lugar abstractos de cualidad actividad o resultado
relación, pertenencia pertenencia o procedencia agente

pertenencia, procedencia, materia, posibilidad, destino futuro, con valor abstractos de cualidad o sus derivados
relación pasivo
tendencia o cualidad intensa agente femenino
disminución

ACTIVIDAD 7: Completa las siguientes tablas de SUFIJOS LATINOS, con los significados
de los sufijos y sus ejemplos, utilizando el modelo de la página siguiente.

18
ACTIVIDAD 7

Sufijos Latín Significado


-al, -ar -alis, -aris Relación, pertenencia
Anima + “ser que respira, que tiene principio vital”
Vita + “en íntima relación con la vida”
Luna + “perteneciente o relacionado con la luna”
-ano, ino, eno, no -anus, enus, inus, nus Pertenencia, procedencia, materia, relación
urbs + “que pertenece a la ciudad”
divus + “perteneciente o procedente de los dioses”
mare + “relativo o procedente del mar”
sal + “compuesto de sal”
mag (is) + “grande, relacionado con el concepto de más”
pleo + “lleno”
-ario, -orio, -torio arius, -arium, -torium Pertenencia, lugar
ager + “perteneciente o relativo al campo”
semen + “lugar donde se guarda la simiente”
loquor + “lugar para hablar”
kalendae + “lugar donde se escriben los días del año”
-az -ax Tendencia o cualidad intensa
fallo + “que engaña, que miente mucho”
fero + “que produce en abundancia”
-ble (-able, -ible), -bilis Posibilidad pasiva
bili-
probo + “que puede ser probado”
tango + “que puede ser tocado”
sentio + “capacidad de poder sentir”
-blo, bro- -bulum, -brum Medio, instrumento
voco + “medio de expresión, palabra”
candeo + “soporte para las candelas”
-ción, -ión -tio(n), -io(n) Acción e efecto
dico + “acción y efecto de decir”
re + gradior “acción y efecto de volver atrás”
-ense -ense Pertenencia o procedencia
forum + “perteneciente al Foro (médico de un juzgado)”
circus + “perteneciente o procedente del circo”
-ia, -icia, -ie, -icie -ia, -itia, -ies, -ities Abstractos de cualidad
fallo + “cualidad de mentir”
in + pudeo + “falta de pudor o vergüenza”
per + nex + “daño o perjuicio intenso”
mollis + “blandura, afección a la vida fácil”
-men, -mento -men, -mentum Instrumento / resultado
gravis + “resultado o medio de importe de una carga”
in + cresco + “resultado de la acción de crecer”
alo + “instrumento o medio de nutrición”

19
Sufijos Latín Significado
-ndo, -endo -ndus, -endus Posibilidad, destino futuro, con valor pasivo
ne + for + “que no se puede decir”
minus + “que va a disminuir”
divido + “que va a ser repartido”
tremo + “que puede causar temblores”
-or, -tor, -sor, -dor, - -or, -tor, -sor Agente
ador
inter + rumpo + “lo que rompe, a intervalos, un circuito”
capio + “lo que captura”
curro + “lo que corre o se desplaza”
anima + “lo que insufla principio vital, vida, ánimo”
aequo + “lo que divide (la Tierra en dos partes iguales)”
-oso -osus Provisión o abundancia
quantus + “en mucha cantidad”
vanitas + “lleno de vanidad”
pompa + “con mucho adorno, vanidad o solemnidad”
-to, -so, -ato, -ito, -tus, -sus Resultado de una acción
-ado, -ido
se + lego + “que fue elegido”
tendo + “que fue tensado”
con + cor + “que fue acordado, acuerdo, tratado”
finis + “que fue rematado”
ex + radix + “que fue extraído de raíz”
de + finis + “que fue separado de los demás con límites”
-triz -trix Agente femenino
bi + seco + “que corta en dos partes”
ago + “que actúa”
impero + “que manda”
-tud, -tudin-, -tudo /-tudinis “Abstractos de cualidad o sus derivados”
(>dumbre)
senex + “cualidad de ser viejo, vejez”
consuesco + “que se hace por costumbre, por tradición”
servus + “cualidad o estado de siervo”
-ulo, -ula, -culo, -ulus, -culus, Disminución
-cula, -elo, -celo -ellus, -cellus
forma + “pequeña norma o molde para hacer algo”
corpus + “cuerpo o partícula muy pequeña”
-ura, -tura, -sura -ura, -tura, -sura Actividad o resultado
premo + “resultado de apretar, de ejercer presión”
colo + “actividad o resultado de cultivar el saber”
claudo + “resultado, acto de cerrar”

Autor: Alvaro José Pérez Vilariño


http://divesgallaecia.blogspot.com

20

You might also like