OTOMATİK TEKRAR KAPAMALI KESİCİ(AUTO RECLOSER)

VE OTOMATİK YÜK AYIRICISI (SECTIONALIZER)

Kırsal yöreleri besleyen enerji nakil hatları ve branşman hatlarında iklim ve coğrafi
özelliklere bağlı olarak geçici arızalar meydana gelmektedir. Bu yörelere intikalin zaman
alması nedeniyle sadece geçici özelliğe sahip olan arızalardan dolayı enerji satışı bu süreler
dahilinde kesintiye uğramaktadır.
Bahsi geçen yörelerdeki enerji nakil hattı direklerinin üzerine montajı yapılabilecek
harici tipte fider yönetim sistemi marifetiyle geçici arızalar, arıza ekiplerinin bölgeye intikal
etmelerine gerek kalmadan giderilebilecektir. Bu fonksiyonunun yanı sıra otomatik yük
ayırcısı ile koordineli kullandığında kalıcı arıza meydana gelen enerji nakil hattı bölgesi
şebekeden ayrılacağı için şebeke üzerindeki diğer bölgeler enerjisiz kalmayacaktır. Otomatik
tekrar kapamalı kesici ve otomatik yük ayırıcısı kombinasyonunu fider yönetim sistemi olarak
isimlendirebiliriz.
Fider yönetim sistemi; akım trafosu,gerilim trafosu, yük ayırıcısı, kesici, koruma
kumanda özelliklerine sahip röle montajlı kumanda dolabından oluşmaktadır.
Fider yönetim sistemi direklerin üzerine harici tipte montajı mümkün olduğu için
istimlak ve kesici ölçü kabini yapımı gibi zaruretleri bulunmamaktadır. Ayrıca, branşman
hatları üzerinde, enerji ölçümünün de mümkün olmasından dolayı kayıp-kaçak enerji
oranının tespitinde de istifade edilebilecektir.
Havai hatlarda meydana gelecek arızalı bölümlerin tespiti ve bu bölümlerin diğer
bölümlerden hızlı olarak ayrılabilmesine olanak sağlayan anma gerilimi 36 kV’a kadar direk
(beton, galvanizli çelik konstrüksiyon, ağaç direk) üzerine montaj edilecek üç kutuplu, harici
tip otomatik tekrar kapamalı kesici(auto recloser), otomatik yük ayırıcısı (sectionalizer) ile
bunlara ait kumanda ve haberleşme panolarının teknik özelliklerini ve deneylerini kapsayan
TEDAŞ-MYD/2004-047 Otomatik Tekrar Kapamalı Kesici (Recloser) ,Yük ayrıcısı
(Sectionalizer) ve Donanımları Teknik Şartnamesi 21.04.2004 tarihi itibari ile yürürlüğe
girmiştir.
Öncelikle recloser ve sectionalizer’ın birlikte kullanılması ile oluşturulacak koruma
sistemi açıklamaya çalışırsak;

şekilde görüldüğü gibi dağıtım merkezinde bulunan fideri korumak üzere recloser R
ve Sectionalizer S nin koruma sistemine şekilde görüldüğü gibi montaj edildiğini düşününüz.
Şekilde görüldüğü şekilde sectionalizerden sonra işaretlenen noktada bir arızanın meydana
geldiği zaman recloser devreyi açacak ve daha önce programlandığı şekilde devreyi
kapayacaktır. Recloser, 2 ve daha fazla tekrar kapama özelliğine sahip olduğu için
programlandığı şekilde arıza akımını gördüğü durumlarda devreyi açıp tekrar kapayacaktır.
Bu sırada, sectionalizer, recloserden gelen tekrar kapama sayılarını sayacak diğer bir ifade
ile üzerinden geçen arıza akımının kaç defa geçtiğini sayacak ve programlandığı şekilde
örnek olarak 2 defa arıza akımının üzerinden geçmesiyle şebekeyi devamlı surette açacaktır.
Sectionalizerin devreyi açmasıyla arızalı bölge sistemden temizlenmiş olmasıyla, recloser ın
devreyi kapaması ile sadece C ve D tüketicileri arıza nedeniyle enerjisiz kalmış olacak, A ve
B tüketicilerine enerji sağlanması devam etmiş olacaktır. Meydana gelen arızanın geçici bir
arıza olması durumunda tekrar kapama ile sistemin tamamının enerjisiz kalması engellenmiş
olacaktır.
Direk üstü montaj şekli, harici tip kesici ve kumanda dolabına örnekler aşağıdadır.

İnsan müdahalesi olmaksızın, kısa devre akımını kesebilen ve belirlenen süre

sonunda otomatik olarak tekrar kapama yapabilen,kilitlemeye gitmeden önce birkaçkez
tekrar kapama yapabilen mekaniki bir devre kesicisi olan auto recloser ın özelliklerini birkaç
başlık altında toplayıp sıralamak gerekirse, kontrol özellikleri olarak, yakından kontrol
edilebileceği gibi SCADA ya uygun olarak haberleşme portu üzerinden uzaktan da kumanda
edilebilir. Koruma özellikleri olarak, üç faz aşırı akım koruma, toprak hatası koruma ve
hassas toprak hatası özellikleri bulunmaktadır. Ölçme özellikleri olarak, faz ve nötr akımları,
aktif güç, aktif enerji, reaktif enerji, frekans, gerilimler (faz-faz ve faz-nötr) açma ve kapama
sayısı,kesicinin kontak yıpranması ölçümlenebilir. İkaz özellikleri olarak, uzak-yakın konumu,
kesici açık, kesici kapalı, koruma işlemi, yardımcı gerilim besleme hatası, batarya hatası,
kontrol ve kumanda sistemi hatası sayılabilir. TEDAŞ-MYD/2004-047 şartnamesine göre en
az 100 olay ve en az 400 işlem kaydı yapılabilir. Kayıtlar milisaniye hassasiyetindedir. IEC
60870-5-101 uzaktan haberleşme protoku ile birlikte RS 232 seri portu üzerinden
haberleşme yapılabilir. Röle ile ilgili diğer özelliklere değinmek gerekirse, Sekonder röleler
bölümünde anlatıldığı şekilde soğuk yük üzerine kapatılabilme özelliği mevcuttur, yük
tarafında gerilim var iken kesicinin kapatılamaması ve faz kaybı koruma özellikleri bu
bölümde sıralanabilir. Bunların dışında ani akım koruması ve sabit zaman korumasıda
özellikler listesinde bulunmaktadır.

Anma normal akımına kadar bütün akımları kapayabilen, taşıyabilen ve kesebilen ,

kısa devre akımlarını belirli süre taşıyabilen ve anma kısa devre akımı üzerine en az 5 kez
kapatılabilen, açık konumunda ayırıcılar için istenen yalıtım seviyesini sağlayabilen, elle
mekaniki ve elektriki olarak uzaktan yada yakından kumanada edilebilen anahtarlama cihazı
olarak tanımlayabileceğimiz otomatik yük ayırıcısı (Sectionalizer) özellikliklerini kısaca
sıralarsak, uzaktan ve yakından kontrol edilebilir, açma ve kapama yapabilir,bu işlemler
otomatik veya isteğe bağlı normal konumda yapılabilir, açma kapama sayısını tespit
edilebilir, uzak-yakın konumu, yük ayırıcısı açık veya kapalı, yardımcı gerilim devresi hatası
ve batarya hatası ikaz özellikleri bulunmaktadır. RS 232 portu üzerinden haberleşmeye
uygundur. Burada şunuda belirtmek gerekirki sectionalizerin akım-zaman karakteristiği
yoktur. Bu nedenle kendisinden önce yer alan dağıtım merkezlerindeki rölenin veya
recloser’ın akım zaman karakteristiğine göre şebeke koordinasyonunu sağlanacağı,
sectionalizerin önceden tasarladığı tekrar kapama sayısına göre sistemi sürekli konumda
açmak üzere tasarlandığı önemli bir nokradır.

Recloser kullanımı ülkemizde yeni olmasına rağmen sanayisi gelişmiş ülkelerde uzun
yıllar tecrübe edilmiş ve koruma sisteminin vazgeçilmez bir unsuru olagelmiştir. Bu
bağlamda, 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu ve ikincil mevzuatıyla gelen serbest piyasa
modellemesinde sistem güvenliği ön planda yer almış ve bu konuda pek çok indis
tanımlanmıştır. Sistem güvenliğinin ön planda tutulan bir planlamada recloser bu amacı
gerçekleştirmek için çok önemli bir görevi ifa etmektedir. Dağıtım merkezinde fider koruması
için tesis edilmiş sekonder röle ne kadar hassas olursa olsun hattın tüm noktaları için aynı
oranda hassas ayar yapmak mümkün değildir. Bu nedenle ideal bir sistemde hat üzerinde
birden fazla noktada recloser kullanılması hattı daha güvenli kılacaktır. Güvenilirlik açısından
aşağıdaki şemada görüldüğü şekilde otomasyona geçilerek oluşturulan recloser korumalı
sistem daha güvenli olarak düşünülebilir.