UZAYSAL VE DOLU GÖVDELİ AŞIKLARIN ÇELİK ÇATI

AĞIRLIĞINA ETKİSİNİN İNCELENMESİ

Mutlu SEÇER* ve Özgür BOZDAĞ*

*Dokuz Eylül Üniv., Müh. Fak., İnşaat Müh. Böl., İzmir

ÖZET

Bu çalışmada, ülkemizde çelik hal ve sanayi yapılarında kullanılan dolu gövdeli ve uzaysal
aşık sistemlerinin ağırlık açısından incelenmesi amaçlanmıştır. Dört farklı makas tipi, üç
farklı makaslar arası mesafe ve iki farklı makas uzunluğu dikkate alınarak analziler
yapılmıştır. Dolu gövdeli ve uzaysal aşık ile çözülmüş sistemlerin aşık ağırlıkları ile
toplam ağırlık değerleri karşılaştırılmıştır. Elde edilen sonuçlar tablolar ve grafikler halinde
sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler: Dolu Gövdeli Aşık, Uzaysal Aşık, Ağırlık Analizi

ABSTRACT

In this study, conventional purlins and space purlins which are used in steel hall and
industrial structures in our country are investigated by using the weight analysis. Four
different truss types, three different truss distances and two different truss lengths are used
in the analysis. Conventional purlins and space purlins are compared by using the ratio of
purlin weights and overall weights. The results are given in graphics and tables
respectively.

Keywords: Purlin, Space Purlin, Weight Analysis

1. GİRİŞ

Çelik çatılar, büyük hacimlere sahip sanayi yapıları, fabrikalar, spor tesisleri ve ticaret
merkezleri gibi yapılarının örtülmesinde sıkça kullanılmaktadır. Bu tip çatılar çelik
malzemenin getirdiği ekonomi ve emniyet sayesinde geniş alanları sorunsuz olarak
kapatılabilmekte, aynı zamanda estetik bir görünüm sağlamaktadır.

Çelik çatı konstrüksiyonu çatı örtüsü, aşık ve makas gibi taşıyıcı olan kısımlardan oluşur.
Çelik çatı konstrüksiyonun belirlenmesinde makas tipinin seçimi önemlidir. Ayrıca aşıklar
çatı yükünü makaslara aktaran elemanlar olduğundan eleman seçimlerine dikkat
edilmelidir. Aşık aralıkları ise kullanılan çatı kaplama örtüsüne göre tesbit edilir. Ayrıca,
kaplama türünün ve aşık tipinin seçiminde de yapının kullanım amacı, ışıklandırma, ısı
izolasyonu, havalandırma ve benzeri etkiler dikkate alınmalıdır.

Çatı maliyetini arttıran en önemli unsur kullanılan makas sayısıdır. Makas sayısının
artması birim maliyeti arttırmaktadır. Bu sebeple az sayıda makasla büyük açıklıkları
geçmek ekonomi sağlar. Makas sayısını azaltmak için makaslar arası mesafeyi arttırmak
gereklidir. Bu amaçla uzaysal aşıklar kullanılabilir. Ancak kısa açıklıklarda dolu gövdeli
aşık kullanmak yerine uzaysal aşık kullanılması işçilik giderleri dikkate alındığında
maliyetin artmasına sebep olabilir.

Yapılan çalışmada, farklı makas uzunlukları ve farklı makas aralıkları için tek açıklıklı bir
endüstri yapısının çatısı dört farklı tip çatı makası ile tasarlanmıştır. Her çatı sisteminde
dolu gövdeli ve uzaysal aşık kullanılarak çatılar tasarlanmış ve kullanılacak çelik malzeme
miktarları hesaplanmıştır. Çelik çatı sistemlerinin tasarlanması aşamasında ÇelikPro2005
yazılımı kullanılmıştır [1-2]. Elde edilen sonuçlar tablo ve grafikler halinde sunulmuştur.

2. ÇALIŞMA YÖNTEMİ

Çalışmada; tek açıklıklı, 15 m. ve 20 m. makas boyları için dört farklı makas tipi
incelenmiştir. Makaslar arası mesafe 6 m., 9 m. ve 12 m. olarak seçilmiştir. İncelenen her
makas tipi ve açıklık için dolu gövdeli ve uzaysal aşıklar kullanılarak hesaplar yapılmıştır.
Ayrıca, incelenen makas tiplerinde üst başlık düğüm noktaları ara mesafesi kullanılacak
kaplama cinsi dikkate alınarak eşit olarak bölünmüştür. Birleşimler kaynaklı birleşim
olarak seçilmiş ve tüm makaslar TS 498 ve TS 648’e uygun olarak ÇelikPro2005 ile
tasarlanmıştır [3-4]. İncelenen makas tipleri Şekil 1.’de gösterilmiştir.

(a) Tip I (b) Tip II

(c) Tip III (d) Tip IV

Şekil 1. İncelenen Çelik Makas Tipleri

Tasarım sırasında seçilen elemanların gelen yükleri emniyetle taşıyabilecek en küçük

boyutlarda olmasına dikkat edilmiştir. Uzaysal veya dolu gövdeli aşık seçilmesi durumu
için kullanılan aşık malzemesi miktarı ve toplam çatı malzemesi miktarı buna göre
hesaplanmıştır. Dolu gövdeli ve uzaysal aşıklar ile oluşturulan çatı sisteminde toplam çatı
uzunluğu tüm makaslar için sabit bir değer olan 72 m. seçilmiştir. Makaslar arası
mesafenin değişimine göre makas sayısı belirlenmiştir. Şekil 2.’de dolu gövdeli aşıklar
kullanılarak elde edilen çatı sisteminin perspektif görünüşü verilmiştir. Seçilen dolu
gövdeli aşıklarda sistem tek gergili ve her üç arada bir rüzgar bağlantısı olacak şekilde
tasarlanmıştır.

Şekil 2. Dolu Gövdeli Aşık ve Makas Sistemi

Uzaysal aşıkların hesaplarında üst ve alt başlık kesitleri kutu profil olarak seçilmiştir.
Diyagonal örgü elemanı olarak ise boru profil kullanılmıştır. Uzaysal aşık açılımı örneği
Şekil 3.’de gösterilmiştir.

Şekil 3. Uzaysal Aşık Açılımı

3. BULGULAR

Çalışmada, dolu gövdeli aşıklar ile uzaysal aşıkların kullanıldığı çatı sistemleri
karşılaştırılmıştır. Her bir makas üzerine gelen yüklere göre ayrı ayrı tasarlanmıştır. Bu
sebeple her bir makasın ağırlığı birbirinden faklıdır. Çizelge 1.’de her bir makasın seçilen
açıklık, makaslar arası mesafe ve kullanılan aşık tipine bağlı olarak metrekare ağırlığı
değerleri gösterilmiştir.
Çizelge 1. İncelenen Makas Tiplerinin Metrekare Ağırlığı

Makaslar Tip 1 Tip 2 Tip 3 Tip 4

Makas
Arası Uzaysal Uzaysal Uzaysal Dolu Uzaysal
Boyu Dolu Gövdeli Dolu Gövdeli Dolu Gövdeli
Mesafe 2 Aşık 2 Aşık 2 Aşık Gövdeli Aşık
(m) Aşık (kg/m ) 2 Aşık (kg/m ) 2 Aşık (kg/m ) 2 2 2
(m) (kg/m ) (kg/m ) (kg/m ) Aşık (kg/m ) (kg/m )
15 6 21.9 16.6 22.3 14.7 20.8 10.2 20.9 12.6
15 9 31.6 16.7 32.0 17.0 31.8 10.4 32.1 12.0
15 12 44.6 16.9 44.9 18.5 47.6 10.6 47.3 14.5
20 6 25.0 15.5 25.4 18.6 22.6 13.5 22.1 11.9
20 9 33.0 17.3 33.9 19.4 34.2 16.9 32.7 17.7
20 12 49.1 21.9 46.0 19.5 48.2 18.3 47.6 18.8

Çatı ağırlığı; makas, aşık ağırlıklarının toplamı olarak düşünülmüştür. Çalışmada aşık
ağırlığının toplam çatı ağırlığına etkisini görebilmek için aşık ağırlığının toplam çatı
aralığına oranı Şekil 4-11’de grafikler halinde sunulmuştur.

Uzaysal Aşık
1.00 Dolu Gövdeli Aşık
Toplam Aşık Ağırlığı/Toplam Çatı Ağırlığı

0.90

0.80

0.70

0.60

0.50

0.40

0.30

0.20

0.10

0.00
6m 9m 12 m
Makaslar Arası Mesafe

Şekil 4. 15 m. Makas Açıklığı için Tip 1 Makası Toplam Aşık Ağırlığı/Toplam Makas
Ağırlığı Oranının Makaslar Arası Mesafeye göre Değişimi
 Uzaysal Aşık
1.00 Dolu Gövdeli Aşık
Toplam Aşık Ağırlığı/Toplam Çatı Ağırlığı 0.90

0.80

0.70

0.60

0.50

0.40

0.30

0.20

0.10

0.00
6m 9m 12 m
Makaslar Arası Mesafe

Şekil 5. 20 m. Makas Açıklığı için Tip 1 Makası Toplam Aşık Ağırlığı/Toplam Makas
Ağırlığı Oranının Makaslar Arası Mesafeye göre Değişimi

Uzaysal Aşık
1.00 Dolu Gövdeli Aşık
Toplam Aşık Ağırlığı/Toplam Çatı Ağırlığı

0.90

0.80

0.70

0.60

0.50

0.40

0.30

0.20

0.10

0.00
6m 9m 12 m
Makaslar Arası Mesafe

Şekil 6. 15 m. Makas Açıklığı için Tip 2 Makası Toplam Aşık Ağırlığı/Toplam Makas
Ağırlığı Oranının Makaslar Arası Mesafeye göre Değişimi
 Uzaysal Aşık
1.00 Dolu Gövdeli Aşık
Toplam Aşık Ağırlığı/Toplam Çatı Ağırlığı 0.90

0.80

0.70

0.60

0.50

0.40

0.30

0.20

0.10

0.00
6m 9m 12 m
Makaslar Arası Mesafe

Şekil 7. 20 m. Makas Açıklığı için Tip 2 Makası Toplam Aşık Ağırlığı/Toplam Makas
Ağırlığı Oranının Makaslar Arası Mesafeye göre Değişimi

Uzaysal Aşık
1.00 Dolu Gövdeli Aşık
Toplam Aşık Ağırlığı/Toplam Çatı Ağırlığı

0.90

0.80

0.70

0.60

0.50

0.40

0.30

0.20

0.10

0.00
6m 9m 12 m
Makaslar Arası Mesafe

Şekil 8. 15 m. Makas Açıklığı için Tip 3 Makası Toplam Aşık Ağırlığı/Toplam Makas
Ağırlığı Oranının Makaslar Arası Mesafeye göre Değişimi
 Uzaysal Aşık
1.00
Dolu Gövdeli Aşık
Toplam Aşık Ağırlığı/Toplam Çatı Ağırlığı 0.90

0.80

0.70

0.60

0.50

0.40

0.30

0.20

0.10

0.00
6m 9m 12 m
Makaslar Arası Mesafe

Şekil 9. 20 m. Makas Açıklığı için Tip 3 Makası Toplam Aşık Ağırlığı/Toplam Makas
Ağırlığı Oranının Makaslar Arası Mesafeye göre Değişimi

Uzaysal Aşık
1.00 Dolu Gövdeli Aşık
Toplam Aşık Ağırlığı/Toplam Çatı Ağırlığı

0.90

0.80

0.70

0.60

0.50

0.40

0.30

0.20

0.10

0.00
6m 9m 12 m
Makaslar Arası Mesafe

Şekil 10. 15 m. Makas Açıklığı için Tip 4 Makası Toplam Aşık Ağırlığı/Toplam Makas
Ağırlığı Oranının Makaslar Arası Mesafeye göre Değişimi
 Uzaysal Aşık
1.00 Dolu Gövdeli Aşık

Toplam Aşık Ağırlığı/Toplam Çatı Ağırlığı 0.90

0.80

0.70

0.60

0.50

0.40

0.30

0.20

0.10

0.00
6m 9m 12 m
Makaslar Arası Mesafe

Şekil 11. 20 m. Makas Açıklığı için Tip 4 Makası Toplam Aşık Ağırlığı/Toplam Makas
Ağırlığı Oranının Makaslar Arası Mesafeye göre Değişimi

4. SONUÇ

Bu çalışmada, dolu gövdeli ve uzaysal aşıkların kullanıldığı çatı sistemleri incelenmiştir.

Aynı makas açıklığı ve aynı makas boyu değerleri için dolu gövdeli aşık kullanılması
durumunda çatıların metrekare ağırlıklarının fazla değişmediği görülmüştür. Farklı
makaslar arası mesafeler için uzaysal aşık kullanılması durumunda çatı ağırlığının dolu
gövdeli aşık kullanılması durumuna kıyasla daha az olduğu gözlenmiştir. Uzaysal aşık
kullanılması durumunda, uzaysal aşıkların toplam çatı ağırlığındaki oranı dolu gövdeli aşık
kullanılması durumuna göre daha az olduğu görülmüştür. Çatı ağırlığı uzaysal aşık
kullanıldığı durumlarda daha az olmasına rağmen uzaysal aşıkların yapım maliyeti dolu
gövdeli aşıklara göre daha fazla olduğu için aşık tipi seçiminde işçilik maliyetleri de
dikkate alınarak aşık seçimleri yapılmalıdır.

Teşekkür

Bu çalışmada ÇelikPro2005 yazılımı kullanılmıştır. Programın yapımında emeği geçenlere

teşekkür ederiz.

KAYNAKÇA

[1] Ö. Bozdağ, M. Seçer ve M. Kapar, 2005, “Tek Katlı Çelik Endüstri Yapılarının
Düzlemsel Tasarım ve Analiz Yazılımı: ÇelikPro2005”, Çelik Yapılar Sempozyumu,
Ankara.
[2] www.teknommuhendislik.com (ÇelikPro2005, Kullanma Kılavuzu)
[3] TS 498: Yapı Elemanlarının Boyutlandırılmasında Alınacak Yüklerin Hesap Değerleri
[4] TS 648: Çelik Yapıların Hesap ve Yapım Kuralları