Fakultet za poslovne studije „Montenegro Business School“

ESEJ IZ PRAVA EVROPSKE UNIJE

Tema: Proces nastanka Evropske Unije

Student:

1
 Fakultet za poslovne studije „Montenegro Business School“

Asistent: Miloš Vukčević

Proces nastanka EU

Projekat postizanja mira i stabilnosti poslije II svjetskog rata bio je osnova

evropskih integracija. Evropi, onako razorenoj i opustošenoj, bila je neophodna
obnova s ciljem obezbjeđivanja većeg ekonomskog rasta. Jednu od prvih ideja o
oblicima zajedništva dao je Vinston Čerčil 1946. godine zagovarajući ideju o
formiranju Sjedinjenih evropskih država. Ideja nije bila sasvim jasna i djelotvorna
jer nije predviđala članstvo Velike Britanije pa su vrlo brzo uslijedili mnogi novi
projekti rješavanja ovih problema.
Prvi je bio Maršalov plan iz 1947. godine koji je predviđao ekonomsku,
finansijsku i logističku podršku obnovi Evrope, ali slaba tačka ovog plana bilo je to
što nije predvidio rješenje za prevazilaženje netrpeljivosti između sila Zapadne
Evrope.
Drugi plan je Šumanov plan iz 1951. godine koji je predviđao formiranje
nedržavnih institucija u oblasti crne metalurgije. Nazvan je po ministru inostranih
poslova Šumanu koji ga je izložio dok je pravi tvorac ovog dokumenta bio
funkcionalista Žan Mone. Ovaj plan poslužio je kao uzor pri formiranju Evropske
zajednice za ugalj i čelik. Ona je formirana na osnovu Pariskog ugovora od 18. aprila
1951. godine. Ovu zajednicu isprva su činile Francuska, Njemačka, Italije,
Holandija, Belgija i Luksemburg. Organi ove zajednice su: Visoka Vlast, Savjet,
Asembleja i Sud pravde. Prvi predsjednik visoke vlasti bio je Žan Mone.
1957. godine, posle rimskih ugovora, formirane su još dvije zajednice:
 Evropska ekonomska zajednica
 Evropska zajednica za atomsku energiju
Međutim, bilo je potrebno stvoriti čvršće političko jedinstvo na relaciji Francuska –
Njemačka. Ugovori iz Mastrihta 1992., iz Amsterdama 1997. i iz Nice 2004. godine
stvorili su novu političku perspektivu. Poslije Mastrihtskog ugovora, Evropska
ekonomska zajednica, zajednica za ugalj i čelik i Evropska zajednica za atomsku
energiju prerasle su u EZ (evropsku zajednicu).
Prvobitan cilj (ekonomska integracija) nije bio dovoljan već je trebalo ostvariti i
političku integraciju; u tom smislu glavnu ulogu su imali poseban regionalni pravni
poredak (koji nije ni državni ni međunarodni), zajednička bezbjedonosna i spoljna
politika i evropska Centralna banka (sa sjedištem u Frankfurtu) sa jedinstvenom
monetarnom politikom.
Dalji proces integracije je još uvijek neizvjestan jer se postavlja pitanje ratifikacije
ustava EU.

Države članice EU

Države članice predstavljaju esencijalnu komponentu svih odnosa unutar EU.

Članstvo u EU je od velikog uticaja na mnoga pitanja značajna za države članice
(politički sistem, nacionalne institucije, ekonomski sistem,..). Pošto svi politički

2
 Fakultet za poslovne studije „Montenegro Business School“

procesi počinju u nacionalnoj državi i pošto se u njoj ne završavaju, oni bivaju

podvrgnuti procesu evropeizacije. Treba istaći i činjenicu da su države članice

različite i u istorijskom, kulturnom, jezičkom i mnogim drugim aspektima. Države

članice imaju svoje nacionalne istorije, ustave, političke i privredne sisteme. Ovo za
sobom povlači i probleme koji mogu da proisteknu usljed ove različitosti. Tako je
npr. struktura novoprimljenih država veoma različita, kako međusobno tako i u
odnosu na države osnivače. EU je nastala akcijom 6 evropskih država - Francuske,
Njemačke, Italije i zemalja Benelux-a. Na taj način su Njemačka i Francuska uspjele
da riješe svoje dugogodišnje nesuglasice, a svoje bilateralne odnose regulisale su
Jelisejskim ugovorom 1963. godine. Isprva je vodeću ulogu imala Francuska ali
slomom komunizma Njemačka uzima primat. Ostale 4 države (posebno zemlje
Benelux-a) uvijek prednjače u integracionim procesima i predstavljaju tvrdo jezgro
evropskih integracija. Ipak i među njima nema potpune harmonije. Što se novih
država tiče, one imaju nešto drugačiji položaj. One moraju da prilagode svoje
sisteme osnovnim principima na kojima počiva EU, i u tom smislu ove države
otpočinju proces usaglašavanja i prije pristupanja EU. Od velikog značaja je i
veličina države članice, pa ih možemo podijeliti u 4 grupe:
-velike (80% populacije EU)
-srednje
-male i
-mikro države.
Francuska, Njemačka i Velika Britanija se nazivaju „velikom trojkom“. Veličina
države je od uticaja na politički i ekonomski sistem EU. Velike države imaju veći
broj glasova u Savjetu, kao i veći uticaj u sferi diplomatije, politike i ekonomije
(posebno spoljne politike). U procesu donošenja odluka u okviru EU česte su i
koalicije; ovo omogućava malim državama uslove za neometan razvoj. Ipak, i dalje
postoji opasnost da interesi malih država budu ugroženi. S jedne strane male države
su se bavile pitanjem načina zaštite svojih prava u institucijama EU, dok su se sa
druge strane velike države plašile da bi upliv malih država učinio neefikasnim
institucije EU. Ovu suprotnost je donekle premostio model kvalifikovane većine
glasova. U okviru 6 izvornih članica nema većih regionalnih problema, ali već je
prvo proširenje donijelo ozbiljne suprotnosti. Problemi su se posebno množili
ulaskom mediteranskih zemalja u EU (Grčke, Španije i Portugala). Tako u prvi plan
izbija pitanje postizanja unutrašnje kohezije (saglasnosti); to je za sobom povlačilo
formiranje fondova za države koje imaju niži nivo dohotka po glavi stanovnika.
Međutim, da bi ove zemlje mogle koristiti pomenuta sredstva od njih se zahtijevalo
da pristupe monetarnoj uniji. Struktura država članica je vrlo različita. Neke države
su unitarne a neke federativne. Takodje, i ekonomska politika nije identična. Tako je
Njemačka za razliku od Francuske tolerisala određene tendencije socijalne politike.
Sa druge strane Velika Britanija se zalagala za ekonomski liberalizam. Nordijske
zemlje kombinuju principe socijalne demokratije i striktno poštovanje tržišnih
mehanizama.

3
 Fakultet za poslovne studije „Montenegro Business School“

Zajedničko tržište

Uspostavljanje zajedničkog tržišta predstavlja jedan od glavnih ciljeva

integracionih procesa u Evropskoj zajednici. Jedan od prvih koraka koji treba
preduzeti u tom pravcu jeste otklanjanje carinskih i necarinskih barijera koje
predstavljaju smetnje uspostavljanju zajedničkog tržišta. Integracija u ovoj sferi
temelji se na slobodi kretanja lica, roba, kapitala i usluga. S tim u vezi, značajne su i
politika izgradnje tržišta i politika korekcije tržišta. Politika izgradnje tržišta
zahtijeva privatizaciju i marginalizaciju nacionalnih politika, odnosno, isključenje
države u ovoj sferi. Ona počiva na principima samoregulativnog tržišta i tu su
proizvođači ostavljeni na milost i nemilost ovog samoregulativnog tržišta. Samim
tim, oni snose i veći rizik. Nasuprot njoj, politika korekcije tržišta štiti proizvođače
od ovakvih tržišnih mehanizama. Osim toga, ona ima i redistributivnu dimenziju
(alokacija resursa-od bogatih ka siromašnim).
Korektivne mjere su neophodne radi otklanjanja nejednakosti i protekcionizma. EU
pri odlučivanju o alokaciji sredstava favorizuje subjekte kojima je to i namijenjeno i
to bez ikakvih uticaja spoljnih autoriteta (o ovim poslovima odlučuju institucije EU,
Savjet, komisija i parlament).

Politika stvaranja zajedničkog tržišta

Politika zahtijeva na prvom mjestu uklanjanje carinskih i necarinskih barijera i

ove djelatnosti predstavljaju liberalizaciju. Tako je i u Rimskom ugovoru postojala
ideja izgradnje zajedničkog tržišta ali zbog toga što najveći dio trgovine u državama
članicama nije bio eksternog karaktera, ova ideja nije postala temelj opšte
liberalizacije. Uspostavljanje jedinstvenih tarifa podrazumijevalo je jedinstven
nastup prema trećim zemljama.
Ugovorom iz Nice, komisija je dobila skoro apsolutna ovlašćenja u oblasti
trgovine ali kako je ona sastavljena od članova iz država članica indirektno su
zastupljeni i interesi država članica. Međutim, ovo povlači za sobom mogućnost
sukoba između država članica. Veliki broj odluka koje donose institucije EU
administrativnog su karaktera i donose se na komitetima. Ovaj vid djelovanja naziva
se komitologija. Broj ovih komiteta je u stalnom porastu a samim tim komisija biva
ograničena u određenoj mjeri. U stvaranju politike EU od značaja je i rad eksperata.
Po donošenju Mastrihtskog ugovora počinje proces koji je različit u odnosu na
dotadašnje procese koji su prvenstveno bili usmjereni na izgradnju evropske politike
u sferi tržišta. Prvi stub saradnje predstavljala bi sloboda kretanja lica, roba, kapitala
i usluga. Novi proces se odnosi prije svega na politički sistem EU i njemu se dodaju
još dva stuba saradnje- drugi, koji se odnosi na pitanja spoljne i bezbjedonosne
politike i treći, koji se odnosi na pitanja iz oblasti pravosuđa i unutrašnjih poslova.

4
 Fakultet za poslovne studije „Montenegro Business School“

Drugi i treći stub saradnje ne odnose se na uređenje tržišta već se tiču pitanja koja
tradicionalno spadaju u domen suvereniteta država članica. Ona su Mastrihtskim
ugovorom stavljena u nadležnost Savjetu ministara EU.

Neophodan element zajedničkog tržišta jeste i obezbjeđivanje slobode kretanja lica.

Ovo u početku nije bilo lako obezbijediti zbog neslaganja država članica u vezi toga
da li se ova sloboda odnosi samo na državljane EU ili i na lica iz trećih država. Pošto
sporazum nije postignut Njemačka i Francuska su sa zemljama Benelux-a zaključile
Šengenski ugovor kome su kasnije pristupili Italija, Španija i Portugal. Veoma je
značajna i saradnja u sferi imigracije i unutrašnje bezbjednosti. Iako su
Amsterdamskim ugovorom pitanja iz ove oblasti (pitanja azila, imigracije i
saradnje u pravosuđu) bila u okvirima trećeg stuba, ona su prenijeta u prvi stub
saradnje. Ipak, saradnja u policiji ostala je u trćem stubu ali i ovdje saradnja
postepeno napreduje.

Monetarna politika EU

Ideja da se stvori ekonomska i monetarna unija uticala je na zemlje članice da

prevaziđu svoje uskogrude interese i neslaganja oko budućih tokova integracije,
rukovodeći se logikom ekonomskih prednosti ujedinjenja. Jedinstveno unutrašnje
tržište predstavljalo je glavnu potporu za dalju integraciju ka uniji sa jednom
Centralnom bankom, jedinstvenom valutom i mehanizmima većinskog
nadnacionalnog odlučivanja.
Prednosti ovakve unije su sljedeće: jedinstvenom valutom ukidaju se transakcioni
troškovi konverzije valuta zemalja članica, ukida se rizik fluktacije deviznih kurseva
- kako domaćih tako i svjetskih valuta na unutrašnju trgovinu EU, kroz cjenovnu i
monetarnu stabilnost koje garantuje Evropska centralna bakna (ECB).
Sve odluke i dileme vezane za funkcionisanje Evropske monetarne unije (EMU),
mogu se podijeliti na institucionalne i funkcionlane, odnosno one koje su vezana za
primjenu dogovora iz Mastrihta i one koje se odnose na funkcionisanje jedinstvene
monetarne valute – Eura.
Važno je istaći princip supsidijarnosti, koji podrazumijeva da se nadnacionalne
odluke donose samo onda kada materiju nije moguće utvrditi nacionalnim
zakonodavstvom. Monetarna unija zahtijeva visok stepen makroekonomske
koordinacije, pa je ugovor iz Mastrihta ojačao odredbe o toj koordinaciji.
Osnivački kapital ECB iznosi 5 milijardi eura, koji su uložile zemlje članice prema
utvrđenoj proporciji. Zemlje članice obezbijedile su i devizne rezerve u iznosu od 50
milijardi eura. ECB ima jedina pravo emitovanja bankrota, čime se izbjegava
eventualno nekontrolisano štampanje novca od strane nacionalnih banaka. ECB i
NCB otvaraju račune za kreditne, javne subjekte i druge učesnike finansijskog
tržišta. Kao mjeru odbrane od loših monetarnih i fiskalnih efekata, ECB ili NCB
mogu zahtijevati od poslovnih banaka država članica da drže minimum obaveznih
deviznih rezervi.

5
 Fakultet za poslovne studije „Montenegro Business School“

Jedan od pokazatelja (ne)uspešnosti EMU, svakako će se pokazati u vrijednosti i

kretanju zajedničke valute, eura. Mnogo razloga i pitanja upućuju na opreznost u
ocjenjivanju budućnosti eura. U slučaju EMU, stvari su išle obrnuto od logičnog
redosleda. Naime, došlo je do monetarne unifikacije a da nije došlo do bilo kakve
federalne strukture država iz euro zone.

Međutim, nameće se pitanje da li će SAD mirno reagovati na činjenicu da euro

preuzme dolaru dio svjetske rezervne valute?
U cijeloj Evropskoj uniji nema mobilnosti radne snage, niti fleksibilnosti plata. Unija
je izložena asimetričnim šokovima (ujedinjenje Nemačke, Velika Britanija ostvaruje
ekonomske odnose više izvan, nego unutar unije, proširenje EU,..). Može se reći i da
se EMU podijelila na dva bloka. Jedan dio je prihvatio njemački model, gdje je na
snazi sistem čvrste monetarne kontrole, nezavisnosti centralne banke i regulisanja
tržišta. Prioritet je dat inflaciji na uštrb rasta proizvodnje i zaposlenosti. Na drugoj
strani je grupa zemalja koja je prihvatila anglo-saksonski model slobodnog tržišta,
upravljanja tražnjom, održavanja visoke stope rasta i niske inflacije.
Evropska monetarna unija izazvala je mnoge promjene na finansijskim tržištima
Evrope i svijeta. Evro se pojavio, u različitoj mjeri, na pojedinim segmentima i u
različitim funkcijama svjetskih finansijskih tržišta, dok u EU teče proces integracije
finansijkih tržišta.

U ovih nekoliko pasusa pokušala sam da iznesem neke od prednosti i mana složenog
sistema Evropske monetarne unije, a na vremenu je da pokaže da li je ova ideja
dugoročno održiva kao i koji će argumenti na kraju prevagnuti - da li oni za ili oni
protiv.