ЗУУН ЖИЛИЙН ГАНЦААРДАЛ

ГАБРИЕЛЬ ГАРСИА МАРКЕС

ЗУУН ЖИЛИЙН ГАНЦААРДАЛ

ГАБРИЕЛЬ ГАРСИА МАРКЕС

Эìхэтгэн засаж, электрон хувилбарт хєрвїїлсэн: ss7

sagi_ss7@yahoo.com

~2~
 ***

Олон жилийн хойно хурандаа Аурелиано Буэндиа гэгчийн бие Макондогийн

оршуулгын газрын хайсны дэргэд буудуулах гэж зогсохдоо, тэр жилийн нэгэн їдэш
ìєс їзїїлэхээр цыганууд дээр эцгийнхээ дагуулж очсоныг санаж авай. Тэгэхэд
Макондо хулс, шавраар барьсан хориод навтгар овоохой бїхий жижигхэн суурин
байж, хаяагаар нь галавын їеийн аìьтны єндєг шиг асар тоì ìєлгєр цагаан чулуун
дундуур тунгалаг уст гол ìяралзанхан урсдаг байлаа. Ертєнц шинэхэн учир олон
юìс нэр усгїй, тэдгээрийг дурдах болбол хуруугаараа заан ярилцдаг байвай. Жил
бїрийн гуравдугаар сард суурины захад ноорхой цыганы нэгэн овог асар ìайхнаа
шаан бууж, шїглийн шийхнэх, бєìбєрийн пижгэнэх дуунаа эрдэìт хїìїїсийн
сїїлийн їеийн бїтээлийг ìакондогийнхонд їзїїлдэг байлаа. Эхлээд цыган нар
соронзон гїр авчрав. Мельикадес гэдэг бавгар сахалтай, шувууны савар шиг ìойног
хуруутай лїглэгэр цыган Мекедоны рилї бїтээгчдийн1 бїтээсэн, ертєнцийн найì
дахь гайхаìшиг2 гэж єєрийн нэрлэсэн зїйлийн идийг олонд чадал заан їзїїлэв.

Тэрвээр хоёр тєìєр саваа барьж, айл айлаар ороход тєìпєн, хувин, хайч, хоовон
байрнаасаа ховх хонх їсэрч, хадаас шураг хїчтэй татахын аяыг даахгїй цуурч
байгаа банзнаас суга суга їсрэх гэж тэìїїлэн байхыг улс хиртхийн їзжээ.
Олдохоосоо огт єнгєрсєн гэж байсан юìс яг эрээд ядчихсан тэр газраас нь гарч
Мелькиадесийн шидэт савааны араас хуйлран дагана. Тэр цыган испани хэлээр их л
хазгай ìурй дуудаж, “Эд бараа гэдэг бас аìьтай байдаг юì. Гагцхїї тэр юìсыг
сэтгэлийг хєдєлгєж чадах хэрэгтэй” хэìээн сїртэй гэгч єгїїлнэ. Суут байгаль эхийн
бїтээн чадахыг сэтгэлдээ тєсєєлєхєєр їл бараì тїїнээс ч хол давж, ид шид, илбэ
жилбийн гайхаìшгаас хэтийдсэн юìыг ч тєсєєлєн сэтгэж улìаар ургуулан бодох
їзэìжийн чадвартай Хосе Аркадио Буэндиа, хараахан ашиг тусаа єгєєгїй байгаа
шинжлэх ухааны тэр нээлтийг газрын хэвлээс алт гаргаж авахад зохицуулж болно
хэìээн боджээ.

Мелькиадес шударга хїн байсан болохоор “Соронзон тийì юìанд хэрэг болохгїй”
гэж сануулан хэлсэн боловч тэр їед Хосе Аркадио Буэндиа цыганы голч чигчид
итгэдэггїй байсан учир соронзон савааг луус, хэдэн ишгээрээ арилжин авлаа.
Буэндиагийн авааль гэргий Урсула Игуаран энэ хэдэн ìалаараа ар гэрийнхээ
уначихсан ажлыг єєд татах гэсэндээ тэр арилжааг бїї хийтїгэй хэìээн хориглож
ядсан боловч эр нєхєр нь “Удахгїй чаìайг алтаар дараад єгнє. Хийх саваа л
ìэдээрэй” гэж хариулжээ. Хэдэн сар хэлсэн аìандаа хїрэх гэж зїтгэн, хоёр тєìєр
саваагаа араасаа чирэн, Мелькаидесийн зааж єгсєн тарнийг чанга дуугаар урин урьж,
хавийн газар, тэр ч байтугай голын ёроолыг хїртэл нэгд нэгэнгїй саìнаж їзвэй. Гэвч
тїїний газар дээр гаргаж ирсэн юì гэвэл арван тавдугаар зууны зэвэнд идэгдсэн
битїї хуяг байлаа. Тэр хуягийг цохиход чулуу дїїргэсэн гуа адил дїнгэнэх ажээ.

1
- Рилї бїтээхїй ухаан буюу алхиì бол хувилахуй ухаан шинжлэх ухаан болон хєгжихийн єìнє
гарсан нэгэн чиглэл ìєн. Манай эриний III - IV зуун їед Мисир газар їїсээд V - VI зууны їед Өрнєт
Европт єргєн дэлгэрчээ. Рилї бїтээгчид (алхиìичид) энгийн ìеталыыг алт, ìєнгє болгон хувиргах
ìєнхийн аршаан гаргаж авах рилї (философский каìень) гэгчийг олох гол зорилго тавьж байв. Орч.
2
- Мисирийн цац, Эфис дэх Артеìидагийн (ав хоìоргын охин тэнгэр) дуган, Галикарнас дахь
бунхан, Вавилон дахь Сеìиранìидагийн “дїїжин цэцэрлэг” Олиìпи дахь Зевсийн хєшєє, Родос дахь
Гелиосын хєшєє Александрын гэрэлт цаìхаг энэ долоог хийж хосгїй уран гоёын учир ертєнцийн
долоон гайхаìшиг гэнэ. Энд энэ долоотой тэнцэх найì дахь гайхаìшиг гэсэн утгаар хэрэглэжээ. Орч.

~3~
Хосе Аркадио Буэндиа єєрийг нь хайгуулд дагаж явсан сууриныхаа дєрвєн хїнтэй
хаìт тэр хуягийг задалбал дотроос нь ìах нь їгїй болсон хїний араг яс гарсныг
їзсэнд хїзїїнд нь эìэгтэй хїний туг їс бїхий зэс гуу байлаа.

Гуравдугаар сард цыганууд дахин хїрч ирэв. Одоо тэд яндан дуран, сайн бєìбєрийн
дайтай галт шил хоёр авчирч, їїнээ аìстердаìын жїїд нарын цоо шинэ бїтээл гэж
зарлав. Яндан дуранг асрын дэргэд зоогоод гудаìжны цаад єнцєгт цыган эìэгтэйг
суулган таван реалын3 хєлстэйгєєр дурангаар харуулахад цыган хїїхэн гараар илээд
авахаар ойрхон харагджээ. “Шинжлэх ухаан орон зайг товчиллоо. Удахгїй хїн
гэртээ сууж байгаад ертєнцийн аль ч хэсэгт болж байгаа зїйлийг харж болно” гэж
Мельикадес тунхаглан айлджээ. Халуу дїїгсэн нэгэн їдээр цыганууд асар тоì галт
шилээр гайхалтай илбэ їзїїлж, гудаìжны голд хуурай євс овоолоод галт шилээрээ
нарны туяа тусгасанд євс дїрсхийн шатав.

Соронзонгоор алт олох гэсэн нь бїтээгїйд тайтгарч аìжаагїй байсан Хосе Аркадио
Буэндиа галт зэвсгийг байлдааны зэвсэг болгоё гэж дорхноо боджээ. Мелькиадес
тїїнийг урьдынх шигээ хориглож хориглож, галт шилээ хоёр соронзон саваа,
гурван алтан зоосоор соливол соль гэжээ. Урсула авдраа удлан алтан зоосноосоо
єгєхєєс аргагїй болсондоо ёстой буруу харж уйлж, зєв харж инээжээ. Уг нь
эцгийнхээ хуруу хуìсаа тайрч байж насан туршаа хураасан тэр ìєнгийг ашигтайхан
юìанд зарах санаатай нєєгєєд орон оороо хадгалж байсан юìсанжээ. Хосе
Аркадио Буэндиа эхнэрийнхээ сэтгэлийг ч засаж барьсан юìгїй шинэ туршилтыг
шаìдан эхэлж жинхэнэ эрдэìтэн хїний байдлаар биеэ гаргуунд нь хаяж, тэр ч
байтугай аìиндаа ч аюул учруулахаас буцахгїй болж билээ.

Тэрбээр гал шилийг дайсны цэргийн єєдєєс хэрэглэж болно гэдгийг нотлох гэхдээ
биеэ тєєнєсєнд, тїлэнхий нь яршин удтал анихгїй зовоожээ. Буэндиа гэрээ ч шатааж
їзэх осолтой санаа сэдсэн боловч эхнэр нь тас хорив. Хосе Аркадио Буэндиа цоо
шинэ зэсгийнхээ стратегийн чадлыг эргэцїїлэн олон цаг тасалгаандаа сууж, тэр ч
байтугай хэрэглэх удирдаìж зохиож, чухаì яаж хэрэглэхийг их л тодорхой,
хєдєлшгїй бариìттай тайлбарлажээ. Хийсэн туршлагаа тодорхойлон бичсэн олон
зїйл, хэд хэдэн хуудас тайлбар зураг сэлтийг уул удирдаìждаа хавсаргаж нэгэн
элчээр эрх баригчдад явуулж, тэр элч нь єндє уулыг давж, єргєн ìєрнийг гаталж,
єрх наìаг туулж, дайд бєглїїдэд уйдан зовж, догшин араатанд бариулан алдаж,
тахал євчнєєр їхэх дєхєн явсаар тїìэн алжаал, буìан бэрхдлийг давж их заìд
оржээ. Тэр їед хот орно гэдэг санахын гарз шахаì байсан боловч, Буэндиа эрх
баригчдын дуудсан даруйд л очиж, бїтээсэн зїйлийнхээ чадлыг цэргийн дарга нарт
їзїїлж, тэр ч байтугай гэрлийн дайны нарийн эрдìийг тэдэнд биелчлэн зааж
сургахаар зэхэж байлаа. Тэгээд хэдэн жил хариу хїлээж бїр ядчихаад Мелькиадест,
дахиад л урагшгїйтснээ гоìдоллон хэлбэл цыган уужиì сэтгэлээ ёстой нэг гаргаж,
галт шилийг нь эргїїлж аваад, алтан зоосыг нь буцааж єгєєд, португалийн далайн
хэдэн зураг, хєлгийн жолоодлогын олон багаж бэлэглэжээ. Мелькиадес Герìан
гэлэнгийн бїтээлийг гараараа товчлон сийрїїлж, од эрхсийн байрал, єнцгийг олох
багажийг ашиглах аргыг бичиж Хосе Аркадио Буэндиад єгчээ. Борооны улирлын урт
сард, туршилт хийхэд нь хїн саад хийх болуужин гэж байшингийнхаа ìухрын

3
- Эртний испанийн ìєнгєн зоос, Орч

~4~
уìгархан єрєєг тїгжин суужээ. Гэрийн ажилд оролцохыг огт больж, од гаригийн
гїйдлийг шинжин, гадаа хононо. Нарын хєєрєх туйлыг хэìжих гэж байж наранд
золтой л цохиулсангїй. Багаж нь гарт нь ороод ирэхэд тэрвээр орон зайн тухай
нарийн ойлголттой болж, одооноос эхлээд гэрээсээ гаралгїйгээр їзэж хараагїй
далай тэнгисээр аялж, хїн аìьтангїй газар орныг шинжилж, ид шидийн аìьтадтй
харилцаж чадах болжээ.

Чухаìхїї тэр л їед Хосе Аркадио Буэндиа гэр дотуураа хєлхєн, хэнийг ч
анхааралгїй ганцаараа ярьчих зантай болсон бєгєєд тїїнийг тэгж байхад Урусула
хэдэн хїїхэдтэйгээ гадил, ìаланга, тєìс, наанги цагшаан ауйяì, пагсаа жиìс арчлан
тариан талбайд нуруугаа бєгтийтєл ажиллаж байлаа. Гэтэл Хосе Аркадио Буэндиа
толгой єєд татахгїй ажиллаж байснаа гэнэт болиод нэг л хачин болчихов. Хэдэн
єдєр юìанд хорлогдсон юìшиг болж, элдэв тааìаг дэвшїїлэн, єєртєє ч итгэхгїй
гайхан аìандаа дїнгэнэтэл ярьжээ. Арван хоёрдугаар сарын нэгэн ìягìар гаригт
хоол идэж сууснаа эргэлзэж тээнэгэлзэж байсан зїйлийнхээ учрыг гэнэт бїрэн
олжээ. Нойр алдан, олон хоног тархиа гашилтал юì бодсоноос зїдэрсэн цэгийнхээ
халуурч байгаа ìэт дагжин чичирсээр ширээний эхэнд ìагнай тэнїїн, тэр ч байтугай
ìаш жвахлантай суугаад,

 Дэлхий чинь жїрж шиг бєєрєнхий юì гэж нээн олсноо хэлснийг хїїхдїїд нь
насан туршаа ìартахгїй нь лав.

Урсула багтартлаа уурлаж, “Чи солиорох ìєрєєрєє солиор. Цыганы солио євчнийг
хїїхдэд бїїхалдаачих” гэж аашлаад одны байршил олох багажийг нь хэì чулуудсан
боловч Буэндиа тоосон ч їгїй, айж эìээсэн ч їгїй, єєр нэг багаж хээвнэг хийж
аваад, уìгархан єрєєндєє сууриныхаа харчуулыг цуглуулж, хэний ч їл ойлгох онол
дурдаж, дандаа дорно зїг хєвєєд байвал яг эргээд гарсан газраа хїрээд ирнэ гэдгийг
тэдэнд нотолжээ. Макондогийнхон Буэндиаг толгойдоо юìтай болж гэж бодоцгоож
байтал азаар тэр їед Мелькиадес ирж тааран, учрыг олж хужрыг тунгаан єгчээ. Аль
эрт практикаар батлагдсан байсан боловч ìакондогийнхны огт ìэдэхгїй байсан тэр
нээлтийг зєвхєн од ìичид ажигласаар хийсэн Буэндиагийн гоц ухаантайг цыган
єндєр дуугаар ìагтаж, єєрийн бахархан бахдаж байгаагийн нотолгоо болгон рилї
бїтээхїй ухааны лабораторийн тєхєєрìж тїїнд бэлэглэсэн нь сууриныхны хувь
заяанд тус болох учиртай байжээ.

Яг тэр їеэр Мелькиадес хачин аìархан єтлєв. Цыган эр анх тосгонд ирж байхдаа
Хосе Аркадио Буэндиагийн насны хїн харагдаж байлаа. Гэтэл Буэндиа нь тэнхээ гэж
тойìгїй, ìорь ч чихдээд унагахдаа тоохгїй хэвээрээ байхад цыган ужиг євчинд
ээрэгдсэн шиг эцэж турж байлаа. Угтаа бол тэр нь ганц євчний гай бус, хорвоо
дэлхийгээр хэрэн тэнэсээр туссан олон ховорхон євчний урхаг байжээ. Мелькиадес,
Буэндиад лаборатори тоноглоход нь тусалж байхдаа, эрлэгийн элч єєрийг нь газар
сайгїй дагаж яваа боловч эрлэгийнд бїрìєсєн аваачих зїрх нь арай л хїрэхгїй
байгаа бололтой гэж ярьжээ. Тэрбээр хїн тєрєлхтнийг дайрч байсан бїх гаìшиг
сїйрэлтэй тулгарч явсан боловч эсэн ìэнд гарч байсан толгой билээ. Перст хулгана
яр, Малайн хойгт баì, Александрийд уяìан, Японд хєх гуя, Мадагаскарт
булчирхайн тахал туссан боловч їхээгїй, Сицилийн арал дээр газар хєдєлж,
Магелланы хоолойд хєлєг онгоц сїйрэн олон хшний аìь сїйдэхэд бас л аìьд гарсан

~5~
байжээ. Нострадаìусын4 нууцыг ìэддэг гэж аì шїд алдах энэ жигтэйхэн эр
булшнаас гарч ирсэн байдалтай, бїлцгэр нїд нь юìс їзэгдлийн цаад талыг нэвт
харж чаддаг байртай санагдана. Хэрээний дэлгэсэн далавч аятай далбагар хїрээтэй
тоì хар бїрх, он удаад буриваад идэгдэн ногоорсон хантааз єìсєж явна. Цаглашгїй
ухаалаг, туйлгїй битїїлэг боловч ìах цусанд тєрсєн хїн байсан бєгєєд биеийн
хїндээрээ газартаа татагдаж, єдєр тутìын аìьдралын зовлон зїдгээр, аж тєрєлд
дийлэгдэх ажээ. “Өвгєрєєд тэнхээ таìир алдрах боллоо” гэж їглэх болж, аар саар
юìанд зарах ìєнгєгїй гачигдаж, бєì євчнєєр хаìаг шїд нь юїрээд уначихсн тул
инээхийг аль эрт больсон ажээ. Тэр нэгэн бєгчиì халуун єдєр Мелькиадесийн
нууцаа тайлснаас хойш єєрдсийнх нь их їерхэл эхэлсэн гэж Хосе Аркадио Буэндиа
їзэж байлаа. Хїїхдїїд цыганы хїн їнэìшìээргїй яриаг гайхан чагнана. Тэгэхэд
таван ойноос хэтрээгїй байсан Аурелиано Мелькиадесийн гэрэлтэй цонхны наана
хїглийн сууж бадралт баг бишгїїрийнх шиг дуу нь элдэв айìаар юì бодогдуулж,
халуунд хєлс нь шанаагаар нь хайлсан тос шиг урсан байсныг насан туршаа санаж
явна. Аурелианогийн ах Хосе Аркадио тїїний гайхаìшигт дїрийн їр саддаа їе
залган ярих дуртгал болгон їлдээнэ. Харин Урсула л цыганы ирэхэд тун таагїй
байдаг байв. Энэ нь яìар учиртай вэ гэвэл тэрбээр, Мелькиадесийн шилэй хлорын
ìєнгєн ус санаìсаргїй алдаад хагалж байх їеэр яг тасалгаанд орж ирсэн юì санж.

 Энэ чєтгєрийн їнэр байна гэж Урсулагийн хэлэхэд Мелькиадес татгалзаж,

 Огт їгїй. Чєтгєр борын хїчлийн їнэртэй байдаг нь тогтоогдсон юì, энэ бол
ердєє ялихгїй жаахан тїргэн цагааны їнэр гэжээ.

Тэгээд Мелькиадес, шунхны тун хачирхаì шингэнийг сургаìжлангуй дуугаар

дэлгэрэнгїй гэгч нь тайлбарласан боловч Урсула тїїнийг нь огт сонирхсонгїй,
хїїхдээ ìєргїїлэхээр авч явжээ. Үїнээс хойш хурц їнэр гарахад, Мелькиадес
санаанд нь ороод байдаг болжээ.

Бїдїїлэг лабораторид нь олон хувин, юїлїїр, шїїр, шїїлтїїрээс гадна энгийн хяс,
рилїг5 хийх халуун хїзїїт шил, Иудийн Маригийн6 хэрэглэж байсан гурван
цорготой нэрэх тогооны шинэчилсэн тєслєєр цыгануудын єєрсдийн нь хийсэн
бїрхээр тєдийхєн байдаг байлаа. Тїїнээс гадна Мелькиадес долоон гаригтай тэнцэх
долоон тєìєрлєгийн дээж, алтны тоо хоёр дахин ихэсгэх Моисей, Зосиìын
тоìъёолол, их ìагистерийн7 салбарт хаìаарах тэìдэглэл, зургийг Хосе Аркадио
Буэндиад єгчээ. Эдгээрийн учрыг олсон хїн рилї гаргаж чадах ажээ. Алтыг хоёр
дахин их болгох тоìьёолол энгийн байсанд хорхой нь хїрсэн Хосе Аркадио Буэндиа
хэдэн долоо хоног эхнэртээ тал засан тойрогдуулж байгаад нандигнадаг хайрцагнаас
нь хуучны зоосыг гаргуулж, ìєнгєн усны хуваагдахын тоогоор тїїнийг нь
олшруулахаар аìлажээ. Урсула нєхрийнхєє шалаад салахгїйд аанай л цааргалж
чадсангїй. Буэндиа гучин дулоныг хувинд хийж, хїхэрт хїнцэл, зэсийн їртэс,
ìєнгєн ус, хар тугалганы хаìт хайлуулав. Дараа нь энэ бїхнээ тосон туулга бїхий

4
- Нострадаìус (1503 - 1566) - францын зурхайч эìч
5
- Философский каìень буюу философское яйцо гэдэг нь ìегаллыг алт болгон хувиргах бэлтгэìэл.
Үїнийг ìанай эртний орчуулгад рилї (їрэл) гэж, алхиìичийг нь рилї бїтээгч гэж байсан байна. Энэ
улаìжлалыг энд бариìтлав. Орч
6
- Иудийн Мари-рилї бїтээгч эìэгтэй (ìанай эриний III зууны эцэс)
7
- Их ìагистерий - рилїний єєр нэр

~6~
тогоонд хийгээд їìхий їнэртэй єтгєн бантан болтол нь шиїїн гал дээр буцалгасан
нь алт болж арвижихаасаа илїї ердийн цардуулын бураìтай тєстэй юì болчихжээ.
Ахин нэрж долоон гаригийн нэр бїхий тєìєрлєгтэй холин дахин хайлуулж,
герìесийн ìєнгєн ус8 байвангаар боловсруулж, цагаан луувангийн тос байгаагїйн
учир гахайн єєхєнд дахин буцалгах зэргээр их зоригтойгоор аз їзэн ноцолдсоны
эцэст, Урсулагийн їнэт єв тогооны ёроолд барьцалдан наалдсан шиìэлдэгэрхїї юì
болчихов.

Тэр їеэр цыганыг дахин ирэхэд Урсула тосгоныхныгоо тїїний єєдєєс турхирсан
боловч тосгоныхныг нь айхаасаа сониучирхах нь дийлжээ. Цыганууд зїйл бїрийн
хєгжиì чих дєжрєì хангинуулсаар гудаìжаар єнгєрч, зарч нь низианзныхны9
хаìгийн аугаа их нээлтийг їзїїлнэ гэж зарлав. Цєìєєрєє цыганы асар тийш очиж,
нэг сентаво10 тєлєєд дотогш орвол Мелькиадес эв эрїїл, зав залуу, їрчлээ атираагїй,
гялалзсан шинэ шїдтэй болчихсон байж байлаа. Баìтсанаас болж нїцгэн буйл
їлдэж, хацар нь хонхойж, уруул нь їрчлээтсэнийг сайн ìэдэх хїìїїс, жаì ёсноос
гадуур ид чадалтайгийнх нь энэхїї сїїлийн нотолгоог їзэхдээ хиртхийн цочжээ.
Мелькиадес бїв бїрэн эрїїл шїд аìнасаа гарган їзїїлж, агшин зуур урьдынх шигээ
єтєлсєн євгєн болсноо дахин шїдээ хийгээд инээìсэглэвэл ид гялалзаж яваа эр дунд
насны хїн болчихсонд бултаараа бїр ч сїнсгїй айжээ. Хосе Аркадио Буэндиа хїртэл
Мелькадесийн ìэдлэгийг хїний хэрээс хэтрээгїй байгаа даа гэж эргэлзэхэд хїрчээ.
Гэвч цыган хоёулхнаа їлдээд хийìэл шїднийхээ учрыг тайлж єгсєнд сая дотор нь
онгойж тачигнатал хєхєрчээ. Энэ бїхэн нь нэг бодоход тун энгийн, нєгєє бодоход
туйлын хачин санагдсан учир, ìаргаашнаас нь рилї бїтээхийг сонирхохоо огт
больж, аль санасан цагтаа хоолоо идчихээд єрєєн дотуураа гутран холхих болов.
“Ертєнцєд хачин юì их болдог юì байн даа. Хаяанд ìань, голын цаад эрэгт элдэв
янзын шидэт багаж байж байхад би энд ìал шиг аж тєрж байдаг” гэж Урсуладаа
гоìдол ìэдїїлжээ. Макондог анх байгуулж байх їеэс Хосе Аркадио Буэндиаг ìэдэх
хїìїїс Мелькиадесээс болж хэчнээн хувирсныг нь гайхаж байлаа. Урьд нь Хосе
Аркадио Буэндиа тэдэндээ єìнєє барьдаг хїн нь болж, тариа яаж тарих, хїїхэд
хэрхэн асрах, ìал яаж єсгєхийг зєвлєж, тосгоныхныгоо єнгєтэй єєдтэй байлгах гэж
хар бор ажилголж шилэлгїй хийдэг байжээ. Буэндиагийн байшин тосгондоо
хаìгийн сайн нь байж, бусад нь орон гэрээ тїїнийг нь дуурайлган янзлах гэж
хичээдэг байжээ. Тэднийх саруул тоì танхиì, ваартай гоё цэцгээр чиìэглэсэн
сїїдрэвчтэй холлох єрєє, унтлагын тасалгаа бїхий байшинтай, байшингийнхаа ард
няìбай боловсруулсан ногооны тайлбай, тэр ч байтугай яìаа, гахай, тахиа налайн
байх ìадын хашаатай, хашаандаа лужир тоì туулайн бєєр ìодтой байжээ. Гагцхїї
зодооч азарган тахиа л эднийд байдаггїй, эднийхээр барахгїй тосгон даяарт
байдаггїй байлаа.

Урсула нєхрєєсєє дутахгїй ажилтай анхиатай авгай байлаа. Насандаа дуу дуулж
лав їзээгїй, сэтгэлийн хатан тэвчээртэй, зїтгэлтэй, хэрсїї, тогдгоносон энэ эìэгтэй
їїрийн гэгээнээс аваад їдшийн бїиий болтол хаìгийг аìжуулж чаддаг ховорхон

8
- Герìесийн ìєнгєн ус гэдэг нь рилї бїтээгчдийн алт гаргаж авахдаа хэрэглэж байсан ìєнгєн ус.
Рилї бїтээх ухааны їндсийг тавигчдын нэг. Герìес Трисìегистийн нэрээр нэрлэжээ. Орч
9
- Низианзынхан - Дундад Азийн эртний Низианз хотын иргэд
10
- Сентаво - бутархай ìєнгєний нэгж

~7~
авьяастай агаад голланд даавуу цардìал банзлын нь сэрчигнэх чиìээ хаа л бол
дуулдаж байдаг байлаа. Урсулагийн ачаар шавар шал, шохойдоогїй хана, гар
хийцийн бїдїїн хадуун тавилга нь цэвэрхэн гялалзаж, хувцас хадгалдаг хуучин
авдраас нь альбаака цэцгийн їл ìэдэгхэн їнэр анхилж байдаг байв.

Тосгоны хаìгийн ухаалаг хїн болох Хосе Акадио Буэндиа тосгоныхондоо

байшингаа барихдаа хэн нь ч гол руу усанд явах гэж илїї ажил болохооргїйгээр
барихыг тушаажээ. Мєн гудаìжийг гаргахдаа халуун цагаар айл бїрд нарны гэрэл
ижилхэн тусаж байхаар ухаалаг гаргажээ. Байгуулагдсанаасаа хойш хэдэн жилийн
дараа Макондо, гурван зуун суугчдынх нь очиж їзсэн бїх сууринаас хаìгийн цэвэр
бєгєєд тохилог нь болжээ. Үнэхээрийн элэг бїтэн энэ суурингийнхнаас гуч гарсан
хїн ч байхгїй, їхэж їрэгдсэн хїн ч байхгїй байжээ.

Макондог байгуулж эхлэнгээ Хосе Аркадио Буэндиа урхи тор урлаж гарчээ. Удалгїй
тэрбээр гэрээрээ дїїрэн шарагч бялзуухай, ширэг бялзуухай, балч бялзуухай, заараг
шувуутай болсон тєдийгїй суурины бусад айлыг ч тийì болгожээ. Зїсэн зїйлийн
шувуудын байнгын жигээ чих дєжрєєх учир Урсула ухаан ìуудах вий гэж чихээ
лаваар бєглєжээ. Мелькиадесийн овог Макондод анх ирж, толгойны євчин
наìдаадаг шилэн їрэл худалдаж эхлэхэд ìакондогийнхон уудаì хєндийд нууцхан
орших бяцхан сууриныг нь цыганууд яаж олоо юì бол гэж ихэд хачирхсанд цаадуул
нь шувууны дуугаар олж ирлээ гэж хэлжээ.

Гэвч Хосе Аркадио Буэндиа сорозон гїрийн дон тусаж, одон орны хайгуулж хийж,
алт олох гэж ìєрєєдєж, ертєнцийн гайхаìшгийг таньж ìэдэх гэж санаашрах
болсноор нийтийн тулд ажиллах сонирхолгїй болж билээ. Зїгээр суудаггїй, цэвэр
цэìцгэр Буэндиа яваандаа хирэндээ баригдаж, сахал їсэндээ дийлдэн таìтаггїй
залхуу болж, Урсула сахлыг нь балиусаар зїдэрч байìааж нь хааяа нэг тайрч єгдєг
болжээ. Хосе Аркадио Буэндиаг юìанд хорлогдож гэж тосгоныхон нь бодож байлаа.
Гэвч Хосе Аркадио Буэндиаг солиотой гэж итгэж байсан хїìїїс хїртэл шуудайд
хїрз, зээтїї хийж їїрээд, Макондог их нээлттэй холбох заì тавихад туслаач гэж
гуйхад нь ажил, тєрєл гэр орноо орхичихоод араас нь дагажээ.

Хосе Аркадио Буэндиа тэр хавийн газрыг огт ìэдэхгїй байлаа. Дорно зїгт давахын
эцэсгїй тоì нуруу хєндєлсєж, тїїний цаана эртний Риоча хот орших бєгєєд дээр
їед тэнд Фрэнсис Дрейк их буугаар яст ìатар буудан зугаацаж, алсан тэр
аìьтдынхаа цоорхойг нь бєглєж, дотор нь сїрэл чихээд, хатан хаан Елизаветад
явуулж байсан гэж євєг Аурелиано Буэндиагаасаа дуулснаас цаашгїй. Залуудаа
Хосе Аркадио Буэндиа болон бусад эрчїїл эхнэр хїїхэд, ìал адгуус, эд агуурсаа
аваад далайн эрэгт хїрэх гэж энэ урууг даван хоёр жил хоёр сар тєєрєн ìунгинаад
бодлоо араг бюу орхин хуучин нутагтаа буцалтай биш хэìээн энд Маконо сууринг
байгуулан суурьшсан билээ. Ийìээс дорно їг заìнавал гагцхїї гэдрэгээ буцна
гэсэн їг байсан учир тийш явах бодолгїй байлаа. Өìнє талд нь євс ургаìалд ìєнх
хучаастай наìаг балчиг, зах хязгаар байхгїй гэж цыгануудын хэлдэгих хєндий
байлаа. Өрнє талд нь тэр хєндийг энгїй их ус залган авч тэнд бїсгїй хїний бие,
толгойтой, булбарай зєєлєн арьстай халиì ìаягийн аìьтад оршиж, сэргэр тоì
ìээìнийхээ чадлаар далайн аянчин жуулчдыг хєнєєдєг байлаа. Цыган нар
шуудангийн заì гардаг хуурай газрын зах хїртлээ жил хагас шахаì хєвжээ.

~8~
Ингэхлээр гагцхїї уìар зїгт л явбал соёлт ертєнцийн зах зухыг їзнэ гэж Хосе
Аркадио Буэндиа итгэж байв. Тийнхїї тэрбээр зээтїї хїрз, ангийн буугаар
зэвсэглээд, зїг чиг олох багаж, газрын зургийг їїргэвчдээ хийгээд осолтой аянд
ìорджээ.

Эхний хэдэн єдєр гойдын саад дайралдсангїй. Голын чулуут эргээр уруудаж, хэдэн
жилийн урьд хуучны хуяг олсон газраа хїрээд зэрлэг зїржийн ìодны дундуур одсон
нарий улбаагаар ойд орлоо. Долоо хоног яваад буга наìнах аз таарч, ìахыг нь
шараад, хагасыг нь идэх, бусдыг нь давслан нєєцлєхєєр тогтжээ. Яагаа ч їгїй л
шивтэр аìтагдсан хєх ìахтай тоть алж идэх хэрэг гарах вий гэж болгооìжилсон нь
тэр байлаа. Дараагийн арван єдєр нарны бараа огт харсангїй. Хєл доорх хєрс улаì
нойтон, галт уулын їнс шиг улаì зєєлєн, ширэнгэ ахих тусаì улаì сїртэй болж,
шувууны дуугарах, сарìагчны хэрэлдэх нь дуулдахтай їгїйтэй, энэ ертєнц їїрд
хєєр баяргїй, харанхуй баргар болоо юу гэлтэй болж иржээ. Хїн анхныхаа нїглийг
їйлдэхээс11 єìнєх диваажин гэж ийì л байсан байх гэìээ чийг даасан, чиìээгїй
дїнсийсэн их ойд гишгэнгїїт л хєл нь цєìрєн шигдэж, гишгэсэн ìєрєєр тосорхог,
бужигнасан юì дїїрнэ. Мачетагаар12 алтан сайван, ал улаан сахилдгийг тас тас
цавчин явахад диван галбад ìартагдсан юì сэтгэлд урган зовооно. Бїтэн долоо
хоног тэд гэрэлт цохын анивалзах галаас єєр гэрэлгїй гаслангийн баргар ертєнцєєр
аìьсгал боогдуулсан цусны їнэрт туйлдсаар, зїїдэн євчтэй хїìїїс шиг гэлдрэн
урагшилсаар байлаа. Буцах арга байсангїй, тэд євс цавчин заì гаргахад дорхноо
шинэ євс урган битїїрч байлаа. “Дажгїй ээ, зїгээ л алдахгїй байвал алзахгїй” гэж
Буэндиа нєхдєє зоригжуулна. Тэрбээр луужингийнхаа зїїг алдалгїй ажиглан їл
їзэгдэх уìар зїгт хїìїїсээ удирдан зїтгэсээр илбэдїїлсэн ìуу ёрын тэр газраас
арайхийж гарлаа. Шєнє нь пад харанхуй байсан боловч агаар нь цэнгэг байжээ.
Аяншиж ядарсан улс дїїжин ороо зсаж, анх удаа тайван бєгєєд бєх нойрсов.
Тэднийг сэрэхэд нар дээр хєєрсєн байлаа. Тэгтэл єглєєний наìуухан гэрэлд ойì, дал
ìодны дунд испанийн єгєрч хуучирсан асар тоì цагаан хєлєг чанх єìнє нь
сїндэрлэн харагдсанд ìэл гайхжээ. Тэр хєлєг баруун бєєр рїїгээ ялиìгїй хэлтийж
цахирìаа цэцэг ороосон татлагын хоорондох бїв бїтэн шурагнаас нь далбаа
дарвуул нь салбайн унжиж, зєєлєн хєвд хучсан, бас чулуужсан дун гилгэр хуяг
аятай бїрхсэн их бие нь хатуу хєрсєнд бат шаан зогсжээ. Энэхїї хєлєг битїї
хашигдсан нэгэн зїйлд буюу сїйтгэх их хїчит цаг хугацаанд ч їл автах, шуугиант
бужигнаант жигїїртэн шувууд ч їл ойртох орхигдон ìартагдсан дархан газарт
байгаа юì шиг санагдаж байлаа. Аянчид тэсэж чадалгїй хєлгийн доторхыг нэгжиж
їзсэн боловч багшран ургасан цэцгээс єєр юу ч байсангїй.

Хєлєг олсноор далай ойрхон байгаа нь ìэдэгдсэнд Буэндиа ураì хугарав. Энэ далай
тоо тоìшгїй зовлон зїдгїїртэй тулгаран хайх їед нь олдоогїй єìнє
нь давтагдашгїй саад болон хєндєлссєнд ороо бусгаа хувь заяа єєрєєр нь даажигнан
тоглож байна гэж боджээ. Олоон жилийн хойно хурандаа Аурелиано Буэндиа

11
- Яхва тэнгэр Адаì, Ева гэсэн анхны хоёр хїнийг бїтээгээд, Эдеìд цэцэрлэгийг арчилж, харж
байлгахаар суулгажээ. Тэгэхдээ сайн ìууг танин ìэдэх ìодны жиìснээс идэхийг хоригложээ. Гэтэл
зальт ìогой хїїхнийг нь уруу татаж, тэр жиìснээс идїїлжээ. Ева єєрєє идээд нєхєртєє бас идїїлсэн
байна. Ингээд хоёулаа тэр цэцэрлэгээс хєєгджээ. Үїнийг христосын доìог судлалд хїний їйлдсэн
анхны нїгэл гэдэг. Орч.
12
- Мачете - чихрийн нишингэ огтолдог тоì хутга.

~9~
шуудангийн их заì хэдийнээ тавигдсан энэ нутагт ирээд, наìуу цэцэгт талын дунд
хєлгийн шатсан сэг байхыг їзэхдээ тэр бїх тїїхийг эцэг нь санаанаасаа зохиогоогїй
юì байна гэдэгт сая итгэж, тэр хєлєг яаж хуурай газар ийì хол ирсэн юì бол? гэж
гайхжээ. Харин Хосе Аркадио Буэндиа дєрвєн єдєр яваад эндээс хорь орчиì биеэ
чилээсэнгїй. Нєхдийнхєє хаìт туулсан зовлон зїдгїїртэй, тулгарсан аюул осолтой
нь зїйрлїїлбэл юу ч биш энэ хєєст, бохир, їнсэн саарал далайн захад ìєрєєдєл нь
унтарч билээ.

 Хараал идìэр! Макондо тал бїрээсээ усаар хашигдсан юì байна гэж Хосе
Аркадио Буэндиа дуу алдав.

Хосе Аркадио Буэндиагийн аянаас буцаж ирээд зохиосон тул сэжигтэй газрын
зургаар хїìїїс Макондог хойг дээр байдаг гэсэн бодолтой болоод их л удаж билээ.
Тэрбээр уг зургийг зурахдаа их л бухиìдаж суурин байгуулах газраа тэгж
бодлогоггїй сонгож авсны тєлєє єрийгєє шийтгэх ìэт гадаад ертєнцтэй харилцахын
хэцїїг зориуд єсгєн гаргажээ. “Бид эндээс хэзээ ч гарч чадахгїй нь. Шинжлэх
ухааны шиìийг хїртэлгїй эндээ аìьдаар илжрэх нь” гэж Урсуладаа гутрангїй
єгїїлжээ. Туршлагын жижиг єрєєндєє хэдэн сар їїнийг элтэл бодсоор Макондог
аятай газар нїїлгэх нь зїйтэй юì гэж шийджээ. Гэтэл эхнэр нь тїїнд явахгїй гэдгээ
хэлж, солиот бодлыг нь тасалжээ. Урсула шоргоолж шиг анзаарагдалгїй,
уйгагїйгээр хєдлєн, нїїхээр зэхэж эхлээд байсан эрчїїлийн єєдєс тосгоны
эìэгтэйчїїдийг тавив. Яìар дайсагнасан хїчнээс болоод тєлєвлєгєє нь давшгїй
саадтай тулгарч, эцсийн бїлэгт биелшгїй ìєрєєдєл болсон бэ гэдгийг Хосе Аркадио
Буэндиа хэлж ìэдэхгїй байлаа. Урсула эр нєхрєє юу ч болоогїй юì шиг ажиглаж,
нїїнэ гэж аìандаа їглэсээр лабораторийнхоо юìыг хайрцаглаж байхыг нэг єглєє
їзээд тэр ч байтугай жаахан єрєвджээ. Урсула энэ ажлаа дуусгахад нь саад
хийсэнгїй. Суурины эрчїїл сэдсэн санааг дэìжихгїй гэдгийг Буэндиа ìэдэж
(аìандаа їглэхээс нь їзвэл) байгаа юì байна гэдгийг Урсула ìэдсэн боловч тїїнийг
хайрцгаа хадаж, бийрээ бэхэнд дїрэн, овог нэрийнхээ эхний їсгийг дээр нь бичиж
байх зуур ганц ч зэìлэсэн їг хэлсэнгїй. Гагцхїї Хосе Аркадио Буэндиаг
тасалгааныхаа хаалгыг нугаснаас нь салгаж эхлэхэд яах гэж ингэж байгааг нь
зїрхлэн асуувал нєхєр нь “нэгэнт явах хїн байхгїй бол бид дангаараа явцгаана аа”
гэж нэлээд хараìсангуй дуугарав.

Урсула туйлын тайвнаар,

 Үгїй ээ, бид явахгїй. Хїїгийнхээ унасан газраас бид холдохгїй гэж хэлсэнд
Хосе Аркадио Буэндиа,
 Энд одоохондоо хэн ч їхээгїй байгаа. Үхсэнээ оршуулаагїй л бол хїн
газартай холбоо байхгїй гэлээ.

Урсула зєєлєн боловч эрсхэн татгалзаж,

 Эндээ байхын тулд би їхэх хэрэг гардаг юì бол їхнэ ээ гэж хэллээ.

Эхнэрээ ийì нугаршгїй байх юì гэж Хосе Аркадио Буэндиа зїїдэлсэнгїй. Буэндиа
сэтгэл татахаар сайхан юì зєгнєн ярьж, шидэт аршаан цацангуут л ìод хїний
хїссэнээр жиìсэлдэг, євчин анагаах зїйл бїрийн багажийг сул авч болдог

~ 10 ~
гайхаìшигт газар аваачна гэж аìласан боловч Урсула бэлэн аìанд нь сэтгэл
хєдєлсєнгїй болой.

 Ийì солиотой дэìий юì єдєржин бодож байхын оронд хїїхдээ харж хандаж
байсан нь дээргїй юї. Чи цаадуулаа хар! Золбин гєлєг шиг гаргуунд хаягдсан
байна шїї дээ гэж Урсула хэлжээ.

Хосе Аркадио Буэндиа эхнэрийнхээ їгийн цаад утгыг ухаарсангїй. Нар туссан
талбайд хєлнїцгэн хїїхэд тоглож байгаа нь цонхоор харагдахад, тэд яг энэ їед
Урсулагийн шившлэгээр газрын ангалаас гараадирсэ юì шиг санагджээ.Тэгтэл дотор
нь нэг л хачин жигтэй болж, оршиж байсан цагаасаа суга їсрэн гараад, урьд сэтгэлд
ордоггїй байсан дуртгалд хєвєн одвой. Урсулаг байшингийнхаа шалыг шїїрдэж
эндээс насан эцэс болтлоо явахаа болилоо гэж бодож байх хооронд Хосе Аркадио
Буэндиа хїїхдїїдээ гайхан хар харсаар нїдэнд нь нулиìс цийлгэнэсэнд гарынхаа
араар нулиìсаа арчсанаа хэнгэнэтэл шїїрс алдаад,

- За яах вэ. Хайрцагнаас юìаа гаргахад элбэлц гэж цаадуулдаа хэл гэжээ.

Ууган Хосе Аркадиа нь арван дєрєв хїрсэн, дєрвєлжин толгойтой, єрвєгєр їстэй,
эцгийнхээ зоргоор занг дуурайсан хїї байлаа. Эцэг шигээ бяр ихтэй, бие тоìтой
болж єсєх тєлєвтэй боловч элдвийг ургуулан сэтгэдгийг нь дуурайгаагїй нь илт.
Уул давж явах хэцїї аяны їеэр гэдсэнд олдож, Макондог байгууллахын єìнє гарсан
Хосе Аркадио хєвгїїнд адгуусны яìар ч шинж тэìдэг байсангїйд эцэг эх хоёр нь
тэнгэрт залбирч билээ. Макондод тєрсєн анхны хїн болох Аурелиано гуравдугаар
сард зургаан ой хїрнэ. Жаал хїї дуу цєєтэй, хажиг зантай байжээ. Хїї эхийнхээ
уìайд байхдаа уйлж, нїдээ хараастай тєржээ. Хїйг нь тасал байх зуур тэрбээр
тасалгаан дотор юу байна гэж шинжих ìэт толгойгоо ийш тийш эргїїлэн, тойрон
байсан улсыг огт бишїїрхэж айсан янзгїй, сониучирхан харж байжээ. Тэгснээ єрийг
нь харах гэж ирэгсдийг огт тоохыг больж, шаагин буух аадарт цохиулан юу юугїй
уначих гэж айлгах далдуу ìодны навчин адрыг ширтжээ. Аурелиано гуравтай
байхдаа гал зууханд орж ирээд, єєрийн нь бутантай буцалгаì халуун шєл гал
дээрээс аваад ширээн дээр тавьж байхыг дїрлийтэл ширтэж, босгон дээр хулгасхийн
зогссоноо “Одоохон унана даа!” гэж хэлснийг Урсула санаж байлаа. Ширээний яг
голд тавьсан байсан бутан жаал хїїг ингэж хэлìэгц дотроосоо далдын хїчинд
тїлхїїлэх ìэт хажуу тийшээ гулсан газарт унаад будаа болжээ. Урсула їїнд сэтгэл
тїгшин, нєхєртєє хэлсэн боловч цаадах нь ер хайхарч єгсєнгїй. Энэ бол гэì биш,
зан байлаа. Хосе Аркадио Буэндиа хїїхдїїдийнхээ яаж байгааг огт анзаардаггїй нь,
нэг талаар тэднийг оюуны цээнд хїрээгїй гэж їздэгийнх, нєгєє талаар хэрэггїй юì
оролдоод толгой єєд татах завгїй байсных билээ.

Гэвч Хосе Аркадио Буэндиа хїїхдїїдээ дуудаж, лабораторийнхоо боолттой

багажийг задлалцууснаасаа хойш хаìгийн сайхан цагаа тэдэнд зориулах боллоо.
Хачин жигтэй газрын зураг, хїн їнэìшìээргїй зураг тєслєєр удах тусìаа дїїрсээр
байсан уìгархан єрєєндєє тэрбээр унших, бичих, тоо бодохыг хїїхдїїдээ зааж,
єєрийн ìэдлэгт тєдийгїй ургуулан бодох хязгааргїй чадалдаа дулдуйдан орчлон
ертєнцийн гайхаìшгийн туахй ярьж єгдєг байлаа. Африкийн єìнєд їзїїрт юì
эргэцїїлэн бодож суухаас єєр юì хийдэггїй, ухаалаг, ноìхон хїìїїс байдаг, Эгейн

~ 11 ~
тэнгисийг арал арал даìжин харайсаар явган гаталж Салоник бооìт хїрч болдог гэж
хїїхдїїд нь тийнхїї тогтоож авчээ. Орой їдшийн цагаар далан худал зїйлийг
ярьдаг байсан нь хїїхдїїдийнх нь сэтгэлд бат хоногшоод, олон жилийн хойно
хурандаа Аурелиано Буэндиа хайсны дэргэд буудуулах гэж зогсохдоо засгийн
газрын цэргийн даргын цэргїїддээ “Бууд!” гэж тушахаас хэдхэн хорìын єìнє
гуравдугаар сарын тэр дулаахан їдшийг дахин санаж, Меìфисийн ìэргэдийн
сїїлийн гайхаì нээлтийн тухай бїгдэд зарласаар тосгонд дахин ирж байгаа цыганы
оìгийнхны лиìбэ, бєìбєр, хэнгэргийн дууг алсаас сонссон эцэг нь бодисын зїйн
хичээл зааж байснаа болин гараа єргєєд нїдээ гєлрєєд таг болсныг бодож билээ.

Тэд урьд нь ирж байгаагїй цыганууд байлаа. Ганцхан єєрийнхєє л хэлээр ярьдаг,
арьсандаа тос тїрхэн, аливаад тун овсгоотой цыганы овгийн гайхаìшигт эрэгтэй
эìэгтэй залуус хєгжилдєн, шуугилдан, хєгжиì бїжиг болсоор гудаìжнаа дїїрч,
итали роìанс дуулдаг алаг тоть, хэнгэргийн аялгуунд алтан єндєг гаргадаг,
тэгэхдээ нэг гаргахдаа зуугаас доошгїйг гаргадаг тахиа, хїний бодлыг таадаг
эрдэìтэй ìич, товч ч хаддаг, євчтєний халууныг ч буулгадаг нарийн ìашин, эвгїй
дуртгалыг ìартуулдаг багаж, цагийг нєцєєхєд тусалдаг гоюу хийгээд єчнєєн
тєчнєєн ер бусын чаìин сонин зїйлийг авчирсан нь Хосе Аркадио Буэндиа тэр
бїхнийг санаж байхын тулд ой ухааны ìашиныг дуртайяа зохиосон билээ. Агшин
зурын дотор тогсоны байдал огт єєр боллоо. Яìарагийн шуугиан їйìээнд чих нь
дєжирсєн ìакондогийнхон гадаанаа л тєєрчихгээд их зїдэрчээ. Хосе Аркадио
Буэндиа хїїхдээ шахалдаан дунд алдчихгїй гэж гараас нь хєтлєн, хувь тутаìд нэг
бол алтаар бїрсэн шїдтэй доìч, їгїй бол зургаан гартай илбэчинтэй ìєргєлдєж, тэр
бєєн хїìїїсээс гарах єтєг, зандангийн холилдсон їнэрт аìсьгал багтарсаар энэ
їлгэрийн зїїдийн нууцыг Мелькиадесээр тайлуулах гэж тїїнийг газар сайгїй эрэн
галзуу юì шиг харайлгав. Мелькиадесийг цыгануудаас сураглавч цаадуул нь хэл
ìэдэхгїй байлаа. Тэгж тэгж Мелькиадесийн ихэвчлэн асраа шаан буудаг тэр газарт
хїрч очвол уйтгартай байрын арìяны цыган, хїнийг харагдахгїй болгодог тарни
испаниар урьж байлаа. Цыганыг нэг аяга шар єнгєтэй ундаа хєнтєрч байхад нь Хосе
Аркадио Буэндио илбийг хачирхан харж зогсоо улсын дундуур чихэлдсээр очиж,
Мелькиадесийг сураглав. Цыган тїїнийг гайхсан янзтай харснаа “Мелькиадес
їхсэн” гэж хариулаад утаа баагьсан їìхий нойтон давирхай болон хувилсанд нєгєє
їг нь цуурайтсаар їлджээ. Хосе Аркадио Буэндиа энэ їгийг дуулахдаа ìэлрэн таг
болж, уй гашуугаа барих гэж оролдон, хїìїїсийг єєр илбэд татагдан тартал, гунигт
цыганаас їлдсэн нойтон давирхайг ууршиж дуустал зогсжээ. Сїїлд нь
Мелькиадесийг Сингапурын наìагт хуìхаа євчнєєр їхэж, хїїрийг нь Явагийн
ойролцоох далайд хаìгийн гїн газар хаясан гэж цыганы нэг нь хэлжээ. Хїїхдїїд
Мелькиадесийн їхсэнийг сонирхсонгїй, дээр нь бичсэн їнэн бол урьд Солоìон
хааных байсан нэг цацрын зарлалд Меìфисийн ìэргэдийн шинэ ололтыг їзїїлнэ
гэснийг їзээд эцгээ тийш чангааж байлаа. Хоёр хїї нь шалгаагаад салахгїй
болохоор Хосе Аркадио Буэндиа гучин реал тєлж, цацарт орвол тойлсон толгойтой,
туж їс болсон биетэй, хаìартаа зэс цагираг, хєлдєє хїнд тєìєр гинж зїїсэн лужир
тоì эр далайн дээрэìчдийн эрдэнэсээ хадгалдагархуу авдрыг ìанаж байлаа. Аварга
эр авдрын тагийг онгойлговол хїйт оргиод явчихав. Авдар дотор тоо тоìшгїй
цагаан зїї бїхи асар тоì тунгалаг зїйлээс єєр юì алга бєгєєд їдшийн гэрэл тїїн
дээр тусаад тїг тїìэн єнгєєр очис ойлгон байлаа.

~ 12 ~
Хосе Аркадио Буэндиа їїнийг їзээд гайхсан боловч хїїхдїїдийнхээ тайлбарлуулах
гэж тэсэж ядаж байгааг ìэдэн,

 Энэ бол дэлхий дээрх хаìгийн тоì бадìаараг гэж гївтнэсэнд аварга эр:
 Үгїй ээ, энэ бол ìєс гэж залруулжээ.

Учрыг огт ойлгоогїй Буэндиа тэр юì уу руу гараа явуулсан боловч аварга биет
тїїнийг хойш болгоод “Нэìж таван реал тєлєєд барьж їз” гэжээ. Буэндиа таван
реал єгєєд, алгаараа ìєсєн дээр даран хэдэн хувь байлгав. Тэр нууц юìанд хїрэхдээ
зїрх нь айх, баярлах хослон егхийжээ. Энэ ер бусын сэтгэгдлээ хїїхдїїддээ яаж
тайлбарлахаа ìэдэхгїй, дахин арван реал нэìж тєлєєд, тэднээр єєрсдєєр нь
бариулж їзїїлэв. Жижиг Хосе Аркадио “Барьж їзэхгїй” гэв. Харин Аурелиано
зоригтой бєхийж, гараа ìєсєн дээр тавьснаа угз татан авав. Энэ чинь буцалж байна”
гэж айн дуу алдахад эцэг нь тїїнийг огт анхаарсангїй, їїний ид шидийн хїчээр
бїтсэн нь илэрхий байгаад ìансуурч, энэ агшин солиот бодлуудаа бїтэлгїй болсныг
ч, халиìны идэш болсон Мелькиадесийг ч ìартаж орхиод, дахин таван реал тєлж,
шїїхэд ìэдїїлэг єгч байгаа гэрчийн этгээд гараа Библи судар дээр тавьдаг шиг
ìєсєн дээр гараа ёслол тєгєлдєр тавиад,

Энэ бол ìанай їеийн аугаа их ололт гэж дуун алджээ.

***

XVI зуунд далайн дээрэìчин Фрэнсис Дрейк, Риоча хотыг бїслэн байлдахад
Урсулагийн элэнц ээж Игуаран хонхны тїгшїїртэй дїнгэнэх, их бууны сїртэй
нижгэнэхэд цочихдоо галтай зуухан дээрээ сууж орхижээ. Тэрбээр ихэд тїлэгдээд,
эр эìийн ажил хэзээ ч хийж чадахгїй болжээ. Тэгээд ганцхан талаараа, зєвхєн
зєєлєн олбог дээр суух болж гаднын хїний дэргэд ер босож явахаа больсныг
бодоход алхаа гишгээ нь ч бас барагтай болсон бололтой. Биенээс нь хярвас
ханхлаад байгаа гэж итгэчихээд хїний бараа огт харахыг больжээ. Цонхоор
англичууд зууìхай ноход дагуулан орж ирээд, улайссан тєìрєєр ичìээр газар нь
хайрч байна гэж зїїдлээд байх учир гэрт унтаж чадахгїй, гадаа цураì хийлгїй їїр
цайлгадаг байлаа. Хоёр хїїхдийн нь эцэг, арагоны худалдаачин нєхєр нь
эхнэрийнхээ зовлонг ялихгїй ч гэсэн хєнгєлєх гэсэндээ хєрєнгєнийхєє талыг эìчид
єргєж эìэнд зарсан боловч нэìэр болоогїй учир ìухлагаа худалдчихаад, далайгаас
холдож, сарьдаг нурууны салбар ууланд байгаа ноìхон индианчуудын сууринд
нїїж очоод, хар дарсан зїїдэнд їзэгдэх далайн дээрэìчдийг нь оруулахгїй гэж
эхнэртээ цонхгїй унтлагын єрєє барьж єгчээ.

Тэр алслагдсан сууринд Хосе Аркадио Буэндиа гэдэг нэгэн креол сууж, таìхи тарих
ажил эрхэлдэг байжээ. Урсулагийн элэнц эцэг тїїнтэй тїншлэн ихээхэн ашигтай
ажил хийж, тєдєлгїй хоёулангийнх нь хєрєнгє чинээ ихээхэн зузаарчээ. Хэдэн зуун
єнгєрєхєд креолын гуч арагоны гуч охинтой гэрлэжээ. Урсула нєхрийнхєє
ойворгон аашлах бїрийд, бухиìдахдаа элдэв явдал болж ирсэн гурван зуун жилийг
алгасаж, гагцхїї Риоачаг Фрэнсис Дрейкийн бїслэн байлдсан тэр цагийг харааж
гардаг байлаа. Тэгэхдээ зїгээр л сэтгэлээ онгойлгох гэж тэгж аашилдаг байсан
бєгєєд їнэндээ бол насан туршдаа гэргий нєхєр хоёул нэг л юìанд гэìшдэг байсан
нь хайр сэтгэлээс лїї тэр хоёрыг илїї бєх холбож єгчээ. Тэр хоёр їеэл ах дїї нар
~ 13 ~
байлаа. Өвєг дээдсийнхээ ажил анхиатай, ааль сайтайн ачаар ìуждаа дээгїїр орох
болсон хуучин сууринд тэр хоёр цуг єсжээ. Тэр хоёрыг тєрìєгц хооронд нь
гэрлїїлнэ гэж эцэг эх нь тогтсон атлаа хоёр залууг яг гэрлэдэг болохоор тас хорьжээ.
Зуун жил цус холилдсон хоёр айлын эрїїл їр сад гахай сїїлтэй хїїхэд тєрїїлэх
гутаìшигтай юì болж болзошгїй хэìээн айжээ. Тийì айìшигт явдал урьд нь нэг
гарсан байлаа. Урсулагийн нагац эгч нь Хосе Аркадио Буэндиагийн авгатай суусанд
хїїхэд нь годонхойдоо їстэй годгор сїїлтэй тєрж, бариу єìд єìсєхийн оронд
шулбуур єìд єìсєж бїгсїй хїнтэй огт хавьталгїй дєчин хоёр наслаад цус алдаж
їхжээ. Нэг ч эìэгтэй хїнд харуулаагїй гайхан торойнх шиг тэр сїїл нь хожìоо
тїїний аìинд хїрсэн билээ. Учир нь ìахны худалдагч найз нь тїїний гуйснаар ìах
цавчдаг сїхээрээ тэр сїїлийг нь цавчиж орхижээ. Гудайж їзээгїй хорин таван насан
дээрээ байсан Хосе Аркадио Буэндиа “Надад бол ярьж л чаддаг юì бол сїїлтэй ч
тєрсєн хаìаагїй” гэж ганцхан їг хэлээд тэр ìаргааныг тасалжээ. Дуу хуур болж, буу
шуу тавьж гурав хоног хуриìлажээ. Урсулагийн ээж нь хожìын їр садын талаар
элдэв юì усан ìалж яриагїйсэн бол гэрлэсэн хоёр залуу аз жаргалтай аж тєрєх
байсан биз ээ. Гэтэл ээжийнхээ тэгж айлгаснаас хойш Урсула гэрлэсэн эр эì хоёрын
хийх ёстой юìыг хийхгїй гэж тас зєржээ. Нєхрєє хїчтэй, гїжирìэг занатай хїн
учир эз дийлж ìагадгїй хэìээн болгооìжилж, орондоо орохын єìнє зузаан зотон
даавуугаар эхийнхээ хийж єгсєн єìдийг єìсдєг байжээ. Тэр єìд нь єìнєє зузаан
тєìєр гархитай, єдий тєдий оосор бїчтэй байлаа. Эр эì хоёр тийì байдлаар олон
сар болов. Шєнєдєє хоёр залуу аìраглан жаргахын оронд єчнєєн цагаар эцэж
ядартлаа ноцолдох болжээ. Гэвч гярхай хєрш нар нь тэр хоёрын нэг л биш гэдгийг
гадарлаж, “Урсула хадаìд гараад жил болсон боловч нєхрийнхєє чаддаггїйгээс юì
їзээгїй хэвээрээ гэнэ” гэсэн цуу тосгоноор таржээ. Хосе Аркадио Буэндиа єєрєє
їїнийг хаìгийн сїїлд дуулжээ.

 Урсула, улс аìьтны ярьж байгааг дуулж байна уу? гэж тїїний тайван хэлэхэд
гэргий нь:
 Аì нь чилэхгїй бол чалчиж л байг, худлаа гэдгийг чи бид хоёр ìэднэ газар
гэжээ.

Тїїнээс хойш хагас жил єнгєрч, нэгэн гайтай няì гаригт Хосе Аркадио Буэндиагын
азарган тахиа Пруденсио Агилярын азарган тахиаг дийлэх хїртэл тэр хоёр хуучин
янзаараа аж тєрсєєр байжээ. Шїїгдсэндээ шар нь гозойж, цус їзээд цєс нь цалгисан
Пруденгсио Агиляр саравчинд байгаа бїх хїнд їгээ дуулгах гэж Хосе Аркадио
Буэндиагаас зориуд холдож байгаад,

 Чаìд сайн юì болжээ. Энэ тахиа л авгайг чинь нэг баярлуулж ìагадгїй.
Харж л байя! гэж хашгирчээ.

Хосе Аркадио Буэндиа газраас тахиагаа жишиìгїй авснаа “Би одоохон ирнэ” гэж
тэнд байгаа хїìїст хэлээд, Пруденсио Агилярын зїг эргэж,

 Чи харьж зэвсгээ авчир би чаìайг ална гэжээ.

Тэрбээр арваад хувь болоод, бїр євгєнийхєє барьж байсан тоì жадыг авч ирлээ.
Суурингийнхны тэн хагас нь азарган тахиа зодолдуулаг саравчны гадаа цугларч,
Пруденсио Агиляр їїдэнд нь зогсож байлаа. Тэр биеэ хаìгаалж аìсангїй. Анхны
~ 14 ~
Аурелиано Буэндиагийн орчныхоо шар ирвэсийг тухайн їедээ хядсан шиг Хосе
Аркадио Буэндиагийн айìаар хїчтэй, аюултай ìэргэн шидсэн жад тїїний хоолойг
нэвт сїлбэжээ. Шєнє нь саравчинд талийгаачийн авсны дэргэд тєрєл тєрєгсєд нь
сахин сууж байхад Хосе Аркадио Буэндиа унтлагынхаа єрєєнд ороод, эхнэрийнхээ
хаìгаалах єìдєє єìсєж байхыг їзээд жадаа хєдєлгєн “Наадахаа тайл” гэж
тушаажээ. Урсула нєхрийнхєє хэр зэрэг шийдэìгийг шалгах гэж бодсонгїй. “Элдэв
юì болбол чи даана шїї” гэж хэлсэнд Хосе Аркадио Буэндиа жадаа газарт шаагаад,

 Гахай сїїлтэй хїїхэд тєрєх заяатай бол тєрєг, єсгєхдєє л єсгєнє. Харин
чаìаас болж энэ тосгонд хїний аìь дахиад бїї сїйдэг гэжээ.

Зургадугар сарын саруулхан, сэрїїхэн сайхан шєнє байлаа. Пурденсио

Агилярынхны уйлан хайлах нь салхины дээрээс дуулдсаар байхыг ч хоёр залуу
хайхралгїй їїр цайтал ороо пижигнїїлжээ.

Улс аìьтан энэ явдлыг нэр тєрийнхєє тєлєє тулалдсан хэрэг гэж їзсэн боловч эр эì
хоёр сэтгэлийн зовлон эдлэх болжээ. Нэг шєнє Урсула нойр хїрэхгїйд ус уух гэж
гарвал гадаа тоì шавар доìбоны дэргэд цонхигор царайтай Пруденсио гунигтай нь
аргагїй зогсоод, хоолойнхоо цус болсон шархыг хэсэг даавуугаар бєглєх гэж
оролдож байгааг харжээ. Урсула єрєєндєє ороод, эр нєхєртєє їзсэнээ яривал цадах
нь огт тоосонгїй, “Үхсэн хїн булшнаасаа гардаггїй юì. Бид хоёрт гэìшиглэн
тєрєєд л тэгж байгаа юì” гэж хэлжээ. Хоёр хоноод Урсула угаалгын єрєєнд тїїний
хїзїїнийхээ хатсан цусыг ìаалингаар арчиж байхыг їзэж, дараа шєнє нь бороон
дунд явж байхыг харжээ. Хосе Аркадио Буэндиа эхнэрийнхээ хий юì їзээд байхад
залхаж гїйцээд, жадаа барин гадагш гарвал їхдэл аанай л гунигтай нь аргагїй
зогсож байсанд,

 Явж далд ор. Чаìайг ирэх тоолонгоор чинь ална гэж ìэд хэìээн зандарчээ.

Пруденсио Агиляр явсангїй, Хосе Аркадио Буэндиа ч жадаа шидэж зїрхэлсэнгїй.

Буэндиа тїїнээс хойш тайван унтаж чадахаа болив. Бороон дундуур їхдэлийн
туйлын цєхрєнгїй ширтэж байсан нь, нїдэнд нь аìьд улсаа ихэд санан уйтгарласан
байдал тодорч байсан нь, даавууныхаа єєдсийг норгох ус хайн ийш тийш сандрангуй
харж байсан нь сэтгэлээс гарахгїй зовоох боллоо. “Хєєрхий, тун хэцїїдэж байх
шиг байна. Ганцаараа ìєн ч хэцїї байх шиг байна” гэж Буэндиа эхнэртээ хэлжээ.
Урсула їхсэн хїнийг туйлгїй єрєвдєж дараа дайралдахдаа зуунхан дээрх тогоо
єнгийж байгааг нь їзээд, юу эрж байгааг нь тааварлаж, тавагтай ус гэрээр тавих
боллоо. Нэг шєнє Хосе Аркадио Буэндиа унтлагынх нь єрєєнд їхдэлийн шархаа
угааж байгааг їзэхдээ бїрìєсєн бууж єгчээ.

 За яах вэ, Пруденсио. Бид энэ тосгоноос хол гэгч яваад, хэзээ ч эргэж ирэхээ
больё. Одоо чи ìинь явж їз гэж хэлжээ.

Тэдний уул давж, далай руу аялсны учир ийì буюу. Өєр шиг нь залуу бєгєєд адал
явдлыг хайсан хэдэн найз нар нь орон байшингаа орхиж, эхнэр хїїхдээ аваад…
Арилсан орон эрэхээр тїїнийг даган явжээ. Хосе Аркадио Буэндиа тосгоноос
ìордохынхоо єìнє жадаа хашаанд булж, бїх зодооч сайхан азарган тахианыхаа
хїзїїг тас цавчин ийнхїї тахил єргєснєєрєє Пруденсио Агилярын сїнсийг

~ 15 ~
тайтгаруулах гэж боджээ. Урсула авдартай хуриìын гоёл, жаал зугаа эд агуурс,
эцгийнхээ єв болгож єгсєн хайрцагтай алтан зоосыг л авчээ. Яìар заìаар явбал дээр
вэ гэж хэн нь ч эргэцїїлсэнгїй. Таньдаг хїн хартай дайралдалгїй таг сураггїй алга
болохыг хичээн Риаочагийн эсрэг зїгт явахаар тогтжээ. Энїїн шиг утгагїй нїїдэл
ертєнцєд болж байсангїй. Нэг жил хоёр сар болоод Урсула сарìагчны ìах, ìогойн
шєлєнд ходоодоо бїр ìуутгаад, хїнд л байдаг бие эрхтэнтэй нэгэн хїї тєрїїлсэн
ажээ. Урсулагийн хєл нь хавдаж, судас нь цэврїї шиг тоìорсон учир заìын тэхий
хагасыг хоёр хїнээр даìнуулж туулах хэрэг гарчээ. Хїїхдїїд хэдийгээр нїд нь
ширгэн, гэдэс нь цїрдийн, харваас єрєвдìєєр болсон боловч ихэнх цагт бодох санах
юìгїй їсэрч дэгдэж явах тул тоìчуулыг бодвол аян заìын гар илїї даах ажээ. Хоёр
жил шахаì бядан явсны эцэст нэг єглєє аянчид сарьдаг нурууны баруун бэлийг анх
харсан усан нїдэт, цусан зїрхтэн болох хувьтай байжээ. Үїл бїрхсэн єндєр
оргилоос халиан їзвээс єìнє нь гол ìєрєн сїлжсэн нїдний хараа гїйцэìгїй уужиì
хєндий газар тэнгэрийн савслага хїртэл цэлийж байлаа. Харин далайн бараа алга
байвай. Аìьд аìьтантай дайралдахаа аль дивангарт больж наìаг дундуур хэдэн сар
ìунгинан тэнэсээр хайлсан шил царцаад тогтчихсон юì шиг устай чулуут голын
хєвєєн дээр нэг їдэш хуарагнан буужээ. Олон жилийн хойно иргэний хоёрдугаар
дайны їеэр хурандаа Аурелиано Буэндиа тэдний явсан газраар гарч очоод
Риоачагийн гарнизоныг гэнэдїїлэн ззэлсїгэй хэìээн шийдэж тїїгээр зургаан хоног
яваад ингэж зїтгэнэ гэдэг ёстой солиотой хэрэг байна гэж ойлгожээ. Гэтэл голын
дэргэд буудалласан тэр шєнє эцэг нь нєхєд сэлтийнхээ хаìт хєлєг нь сїйрэн
явгарсан хїìїїсийн байдалтай байсан боловч бїгдээрээ насан єтєл болтлоо аìьд
явах эрìэлзэлтэй байжээ (Ингэж ч чаджээ). Хуарагнан буусан газар нь хєл шуугиан
ихтэй хот болсон байна, байшин савны нь ханыг гялтганасан тунгалаг эдээр барьсан
байна гэж Хосе Аркадио Бэундиа шєнє нь зїїдэлж, “Энэ яìар гээч хот вэ?” гэж
асуувал хариуд нь Макондо гэсэн їл ìэдэх, учир утгагїй нэр хэлэхийг дуулжээ.
Нойрон дунд нь тэр нэр ер буын уянгатай сайхан сонсогджээ. Маргааш нь тэрбээр
далайд хїрч хэзээ ч чадахгїй нь гэж хїìїїтээ їнэìшїїлээд, ìод унаган голын
дэргэд хаìгийн сэрїїн газрыг цагаалан тїїн дээр сууринаа байгуулжээ.

Хосе Аркадио Буэндиа ìєс їзэн їзтэлээ нэвт гэрэлтсэн ханатай байшин зїїдэлснээ
тайлж чадахгїй явжээ. Зєнч зїїднийхээ учрыг сая л ойлгож, ойрын їед ус гэдэг
хаìгийн элбэг хэрэглэгдэхїїнээр ìєсєн тоосго цохиж, бїгдэд шинэ байшин барьж
єгєх юì байна гэж шийджээ. Тэгвэл Макондо хаалганы цїї, цонхны тїгжээ хїртэл
улайсаад гажчихдаг халуун таì байснаа ìєнхийн сэрїїн хот болно. Хосе Аркадио
Буэндиа ìєсний їйлдвэр байгулах гэж зїтгээгїй нь хїїхдээ, юуны єìнє рилу
бїтэхїй ухаанд гаргууд авьяастай Аурелианогоо хїìїїжїїлэх гээд толгой єєд
татахгїй байсных биз ээ. Туршлагын єрєєнд ажил дахин оволзлоо. Эцэг хїї хоёр
Мелькиадесийн тэìдэглэлийг ахин дахин уншиж, шинэ юìанд хєєрдєг зангаа
дарсхийж, тогооны ёроолд наалдсан хайлшнаас Урсулагийн алтыг ялгаж авах гэж
уйгагїй оролдсоор байлаа. Жаал Хосе Аркадио энэ ажилд нь бараг їл оролцоно.
Эцгийгээ хясны дэргэд хаìгийг уìартан ажиллах байх хоронд насандаа байìгїй
єсгєлїїн биетэй, нэг л зїтгэвэл тїїгээрээ болдог гєжїїд зантай ууган хїї нь нэгэнт
тоìоо хар хїї болсон байлаа. Тїїний дуу нь бїдїїрч, эрїї, хацарт нь сєрвєгєр сахал
ургажээ. Нэг удаа Урсула хїїгийнхээ єрєєнд ороод, хувцсаа тайлж байхтай нь
дайралдаж, нєхрєєсєє єєр нїцгэн эр хїн хараагїйдээ ичих, єрєвдєх зэрэгцэж,

~ 16 ~
аìьдралыг тэтгэх ìахбод сайтайд нь тэр ч байтугай цочин гайхжээ. Гурав дахь
хїїхдээ гэдсэнд олоод байсан Урсула нєхєрт гарч байх їеийнх шигээ айж эхэлжээ.

Тэр їед цовоо цолгин, хєгжил баясгалантай, хэл аìтай нэгэн хїїхэн
Буэндиагийнхаар орж гарч, Урсулагийн ажлаас элбэлцэж, хєзрєєр ìэргэ їзїїлдэг
байжээ. Урсула сэтгэлийн зовлонгоо хэлэв. Хїїгийн нь ер бусын єссєн нь
садангийнх нь хїн гахайн сїїлтэй байсан шиг жаì ёсноос гадуур санагджээ. Гэтэл
хїїхэн болор хонх жингхэнэх аятай байшингаар нэг цангинатал хєхєрч, “Харин ч
жаргана” гэж хэлжээ. Хэд хоноод энэ бэлгэдэн хэлснээ нотлох гэж хєзрєє барьж
ирээд, гал зуухны хажуугийн юì агуулдаг єрєєнд Хосе Аркадиотой орон тїгжжээ.
Тэгээд хуучин вандан дээр хєзрєє тараан тавиад хєвгїїнийг їїний нь огт
сонирхохгїй, харин ч залхуурсан байртай зогсож байхад элдэв юì чалчиж байснаа
гараа сунган юìанд нь хїрээд авснаа “єєх, яìар лут вэ!” гэж їнэнээсээ дуу алдаад
дахин їг дуугарч чадсангїй.

Хосе Аркадиогийн яс нь хавтайх шиг болж, айж зовсондоо нулиìсаа барьж ядан
байлаа. Эìэгтэй тїїнийг ер тайтгаруулсангїй.

Гэвч Хосе Аркадио шєнєжин тїїнийг эржээ. Хїїхний суганаас гарах їнэр нь
ханхлаад байх шиг, энэ їнэр биенд нь шингэчихсэн байх шиг шєнєжин Хосе
Аркадиод санагджээ. Тэр хїїхэнтэй агуулахаас огт гаралгїй їргэлж хаìт байхсан
гэж цаадах нь юìанд нь хїрээд л “Пєєх яìар лут вэ!” гэж їргэлж хэлж байгаасай гэж
бодогдсоор байлаа. Тэгээд бїр тэсэхээ байгаад нэг єдєр тэднийд очив. Тэгж очсон
нь нэг л ёсорхуу, ойлгоìжгїй болжээ. Хосе Аркадио тэднийд байхдаа аì нээсэнгїй.
Одоо бол тэр хїїхэнд хїсээд байхаар юì байсангїй. Тїїнийг харахад, їнэрээр нь
сэтгэлд бууж байсан нєгєє хїїхэнтэй огт адилгїй юì шиг, огт єєр хїн байгаа юì
шиг Хосе Аркадиод бодогдоод байлаа. Хосе Аркадио аяга кофе ууж аваад, бїїр
гутарчихсан тэднийхээс гарав. Шєнє нь бас л нойр хулжин тарчилж, дахиад л тачаал
хєдлєн шаналж, одоо болохоор агуулахад байсан хїїхнийг бус, їдэш єìнє нь сууж
байсан хїїхнийг хїсэж байлаа.

Хэд хоноод хїїхэн Хосе Аркадиог хєзрийн нэг илбэ заа єгье гэж гэнэт шалтаглан
дуудаад ээжтэйгээ сууж байсан єрєєнєєс нь дагуулж гаран унтлагын єрєєнд
оруулаад, биенд нь эрээ цээргїй хїрсэнд хєвгїїн давхийн цочиж, аятайхан
болохоосоо илїї эвгїйрхэн айжээ. Тэгтэл хїїхэн Хосе Аркадиог шєнє гэртээ
очоорой гэхэд Хосе Аркадио тїїнээс холдохын тїїс болохдоо за хэìээн аìалсан
боловч очиж чадахгїй гэдгээ ìэдэж байлаа. Гэвч шєнє болоход халуун орондоо
орсон хойноо, тэр юìыг хийж чадахгїй боловч тїїн рїї очих ёстой гэж ойлгожээ.
Харанхуйд тэìтрэн хувцаслаж байхад нь дїїгийнх нь жигдхэн аìьсгалах, хажуугийн
єрєєнд аавынх нь хий ханиалгах, гадаа тахиа яраглан дуугарах, шуìуул янгинан
шунгианах, єєрийн нь зїрх тїг тїг дэлсэх зэрэг урьд нь анзаардаггїй байсан
ертєнцийн тїìэн авиа тодхон дуулдаж байлаа. Тэгээд нойрсож байгаа гудаìжинд
гарлаа. Хаалгаа хэлснээрээ онгорхой орхилгїй тїгжчихсэн байгаасай гэж залбирах
шахаì явав. Гэвч хаалгыг тїгжээгїй байсанд хурууныхаа їзїїрээр тїлхвэл нугас нь
гунигтай гэгч нь чахарсанд дотор нь ширхийгээд явчихав. Чиìээ гаргахгїйг хичээн
хажуулдан орвол нєгєє нэг їнэр єєдєс нь ханх тавилаа. Хосе Аркадио тэр хїїхний
дїї нарын дїїжин ороо єлгєсєн їїдэн талын єрєєнд хэсэг зогслоо. Тэдний орыг

~ 17 ~
хаана хаана байгааг нь ìэдэхгїй учир унтлагын єрєєний хаалганд тэìтрэн явж
хїрэх, хаалга нээгээд хїїхний орыг нь андуурахгїйн тул зїгээ зєв олох хэрэгтэй
байлаа Тэгээд урагш алхсанаа, єєрийнх нь бодож байснаас доор дїїжлээстэй бйасан
орыг ìєргєж орхивол хурхиран унтаж байсан цаад хїн нь нойрон дундаа эргэн нєгєє
хажуугаараа хэвтээд “Лхагвад юìсан” гэж цєхрєнгїй дуугарах нь дуулдав. Хосе
Аркадио унтлагын хаалгыг тїлхвэл хаалга овон товон шаланд тээглэн хяхтанасанд
яаж ч чадсангїй. Тас харанхуй дотор орчихоод гуньж бажгадсан тэрбээр бїр
тєєрснєє ìэдэв. Давчхан єрєєнд эх нь, дунд охин нь нєхєр, хоёр хїїхэдтэйгээ,
нєгєє хїїхэн нь унтаж байгаа. Тэр хїїнийг огт хїлээгээгїй бололтой. Хосе Аркадио
тїїнийг нєгєє їнэрээр нь эрье гэсэн боловч єєрт нь шингэсэн шиг їл ìэдэгдэì
боловч тов тодхон тэр їнэр хааяагїй гарна. Хосе ингэж арчаагїй юìанд орох гэж
хэìээн хиртхийн шивнэсээр хєдлєлгїй зогсож байтал харанхуй дунд тэìтчин яваа
хїний сарвайсан хуруу нїїрэн днь хїрэв. Ингэж хїрээсэй гэж єєрєє ìэдэлгїй хїсэж
байсан болохоор гайхсангїй, энэ гарын аяыг даган, їл харагдах оронд хаìаг бие нь
алдарчихсан хїрч, тэнд хувцсыг нь тайлан, шуудайтай тєìс асгаж байгаа юì шиг
сэгсчин, баруун зїїн тийш нь эргїїлж хєрвїїлэн байхад илїї гартай болчихсон юì
шиг, хїїхний їнэр биш шївтэр ханхлаад байгаа ч юì шиг болж, эртнээс хийх юìсан
гэж бодож байсан боловч хийж чадна гэж огт бодоогїй юìаа хийж байгаагаа бїїр
тїїрхэн ìэдэж, яаж тїїнийг хийж байгаагаа ч ìэдэхгїй болж, толгой нь ч хаана
байгаа юì, гар нь ч хаана байгаа юì, хэний ч толгой юì, хэний ч хєл юì гэдгийг
ìэдэхийг байж, тэгснээ чадахгїй болсноо ìэдэрч, бушуухан зугтаад алга болохсон
гэхийн хажуугаар энэ ажин тїжин наì гїì, энэ айдас хїрэì ганцаардлын дунд
дандаа л байгаад байхсан гэж тэсгэлгїй хїсэж байлаа.

Тэр хїїхнийг Пилар Тернера гэдэг байлаа. Тэрбээр эцэг эхийнхээ їгийг даган
Макондог байгуулснаар дууссан их аянд оролцсон юìсанжээ. Арван дєрвєн настай
байхад нь тїїнтэй анх унтаж, хорин хоёр хїртэл нь явсаар байсан боловч єєр
тосгоныхдоо баригдаад ёс тєртэй гэрлэж сууж чадахгїй байсан нэг хїнээс эцэг эх нь
тїїнийг холдуулах гэжээ. Ажлаа бєєрєнхийлчихєєд араас нь очно гэж аì шїд
алдаснаас нь хойш Пилар Тернера тїїнийг хїлээн ìэргэжил, єндєр, наì нуруутай,
шар, хар їстэй янз бїрийн харчуулыг зариìдаа далайгаар ирнэ, зариìдаа хуурай
газраар ирнэ, зариìыг нь гурав хоноод ирнэ, зариìыг нь сар болоод ирнэ гэж ìэргэд
нь буух боловч тїїнтэй уулзах найдлага алдсан ажээ. Тэрбээр тийнхїї хїлээсээр
байтал эрэгтэй хїний энхрийллээс тєсєєрєєд, булчин нь шуугдаж, ìээì нь шалчийж
гагцхїї оргилсон сэтгэл нь хэвээр їлджээ. Шинэ гайхаìшигт наадìынхаа аìтанд
орсон Хосе Аркадио одоо тїїнийг толгой эргэì тасалгаанд нь шєнє болгон очиж
эрэх боллоо. Нэг удаа очиход хаалга нь тїгжээтэй байсанд, нэгэнт л зїрхлээд
цохисноос хойш цохиод дуусах хэрэгтэй гэдгийг ìэдэн хаалгыг нь нїджээ… Тэгээд
хїлээлгэж хїлээлгэж хаалга нэг юì онгойлоо. Шєнє нойр дутуугаас єдєр нь сєгтєє
унавч єнгєрсєн шєнийнхийгєє санан санан сэì баясаж байдаг байлаа.
Гэвч баясгалантай, хэнэггїй, доогтой Пилар Тернераг гэртээ ирэхэд Хосе Аркадио
сэтгэл догдолсноо нуух гэж огт хичээдэггїй байсан бєгєєд юу гэвэл гадаа яваа
тагтаа їргэтэл цангинуулан инээдэг энэ эìэгтэй єєрт нь аìьсгаа дарах, зїрхнийхээ
цохилтыг тоолоход сургасан, эрэгтэйчїїд яахаараа їхэхээс айдгийг ойлгуулсан тэр
далдын хїчтэй огт адилгїй байлаа. Хосе Аркадио бодолд дарагдсан байсан учир
эцэг, дїї хоёрынхоо тєìрийн хольцноос Урсулагийн алтыг ялгаж авч чадлаа хэìээн

~ 18 ~
гэр дїїрэн зарлаж байхад бїрдээрээ юунд тэгтлээ баярлаад байгаагийнх нь учрыг
олсонгїй болно.

Цаад хоёр нь гурван єдєр толгой єндийлгєхгїй ажиллаж байж алтыг ялгаж авчээ.
Урсула баярлаж, тэр ч байтугай рилугээ бїтээж чадсанд нь тэнгэрт залбирч,
тосгоныхныг туршлагын єрєєнд цуглахад, энэ гайхаìшигтай юì болсныг ìялаан
гуайявын чанаìалтай бингээр дайлж, єрхийн тэргїїн Буэндиа ялгарсан алттай
хєєргєє їзїїлж, энэ алтыг єєрєє л дєнгєж сая зохион бїтээчихсэн юì шиг хєєрч
байлаа. Алтаа хїн хїнд їзїїлсээр сїїлийн їед туршлагын єрєєнд бараг їзэгдэхээ
байсан ууган хїїгийнхээ дэргэд очоод хуурай шар нунтгийг нїдэн дээр нь барьж “За
яìархуу байна даа?” гэж асуусанд Хосе Аркадио:

 Нохойн жогорхой шиг юì байна гэж шулуухан хэлжээ.

Эцэг нь гарынхаа араар уруул руу нь чанга гэгч дэлсээд авсанд Хосе Аркадиогийн
аìнаас нь цус садарч нїднээс нь нулиìс гарчээ. Шєнє нь Пилар Тернера тэìтчин
явж шилтэй эì, хєвєн олж хавдсан уруул дээр нь арникаар жин тавиад, Хосе
Аркадиогийн хїссэн бїхнийг гїйцэтгэхдээ янаглахын зэрэгцээгээр євчтэй газрыг нь
хєндєхгїй байж чаджээ. Тэр хоёр бїр дотно болж, єєрсдєє ч ìэдэлгїйгээр анх
удаагаа шивнэн ярилцаж эхэлжээ.

 Би чаìтай л байгаад байìаар байна. Ерєєсєє єнєє ìаргаашгїй би їнэнээ

хэлэхэд ингэж нуугдаж явдгаа больё гэж хєвгїїнийг шивнэсэнд эìэгтэй нь:
 Тэгвэл аятай юу. Хоёулхнаа байвал дэн асаачихаад бие биеэ харж, би
санаандаа орсныг хашгирч, чи толгойдоо орсон бїхнийг ìиний чихэнд
шивнэж байхад хэнд хаìаатай юì гэж хариулжээ.

Ингэж ярилцсан, яìар ч атугай нууцаар аìрагласан хэвээрээ байна гэж итгэсэн, ìєн
эцэгтээ шаралхсандаа Аркаио тайван бєгєєд зоригтой байлаа. Тэрбээр эрэгцїїлж
тунгаасан юìгїйгээр бїгдийг дїїдээ ярьжээ.

Эхлээд жаалхан Аурелиано Хосе Аркадиог айхтар гай дайрч гэж бодож, яìар албин
тїїнийг татаад байгааг ойлгосонгїй. Гэвч Хосе Аркадиогийн зовон догдолж байгаа
нь тїїнд ч халджээ. Тэрбээр ахаараа явдлыг нь нэгд нэгэнгїй яриулж, зовлон
жаргалыг ойлгож, єєрєє айх, баярлах зэрэгцэж байлаа. Одоо жаал хїї Хосе
Аркадиогийн ирэхийн хїлээн їїр цайтал цураì хийхийг больж, халуун нурìан дээр
хэвтэж байгаа юì шиг орондоо ганцаараа эргэж хєрвєн, ахыгаа ирэхэд хоёулаа
аìьтан босох болтол ярин, удалгїй нойрìоглон явах болоод рилу бїтээхїй ухааныг
ч, эцгийнхээ эрдэì чадлыг ч адилхан жигшиж, тэрїїхэндээ аìинчирхан булагнах
боллоо. “Хїїхдїїд ìаань дїйнгэ юì шиг болчихож, цагаан хорхойных л байх даа”
гэж Урсула хэлнэ. Тэрбээр талхалсан ìексик цайгаар ой гутаì зуурìаг, хийж, хоёр
хїї нь энэ эìийг санаанд ороìгїй тэвчээртэй ууж орхижээ. Аурелиано ахынхаа
сэтгэл дэнсэлж байгааг ойлгож байсан тєдийгїй єєрєє л ийì болсон юì шиг зовж
байлаа. Нэг удаа ах нь їїл борооны явдлын нарийн учрыг тоочин ярьж байхад дїї нь
“Чаìд тэр їед яìар байдаг вэ?” гэж яриаг нь тасалсанд цаадах нь бодож цєхєлгїй,

 Яг л газар хєдєлж багаа юì шиг болдог гэжээ.

~ 19 ~
Нэгдїгээр сарын нэгэн пїрэв гаригт хоёр цагт Аìарана тєрлєє. Өрєєндєє хїн
оруулахын єìнє Урсула охиныг сайн їзэв. Охин хєнгєхєн, гїрвэл шиг годгоносон
боловч хїнээс гажууд юìгїй байлаа. Аурелиано гэртээ олон хїн цуглахад л сая
дїїтэй болсноо ìэджээ. Хїìїїсийн їйìэлдэж байх далиìаар Аурелиано шєнийн
арван нэгэн цагаас хойш эзгїй байгаа ахыгаа олж ирэхээр явжээ. Гэнэт тэгж шийдсэн
болохоор Хосе Аркадиог яаж Пилар Тернерагийн унтлагын єрєєнєєс гаргаж ирэхээ
ч эрэгцїїлж аìжсангїй. Хэдэн цаг Аурелиано болздог ёсоороо шїгэлдэн тїїний
байшинг тойрон явсаар їїр цайхад сая буцав. Эхийнхээ тасалгаанд орвол Хосе
Аркадио хэдийнээ ирчихсэн, нялх дїїгээ юу ч болоогїй юì шиг єхєєрдєж байлаа.

Аìаранаг гараад дєч хоноогїй байтал дахиад цыганууд ирлээ. Эд бол ìєс авчирдаг
нєгєє хэрìэл хуурч, “гїї сааж” тоглогчид байлаа. Меликадесийн овгийхон шиг
дэвшлийн зарчид бус, зєвхєн илбэ жилбэ їзїїлэгчид тєдий гэдэг нь тєдєлгїй
ìэдэгдэв. Тэд ìєс авчрахдаа ч хїн ашигтай юì хийж болох байдлаар биш зїгээр
циркийн їзìэр ìаягтай тїїнийг їзїїлж билээ. Цыганууд энэ удаа бусад олон хачин
юìсын зэрэгцээгээр нисдэг цийрс авчирчээ. Гэвч тэд тїїнийгээ харицааны
хэрэгслийг хєгжїїлэх їйлсэд нэìэр хандив єргєж байна гэж бодохгїй, харин зугаа
цэнгэл гэж їзэх ажээ. Хїн аìьтан суурины дээгїїр нисэж їзэх гэж хаìаг ìєнгєє
барж байлаа. Бултаараа эх толгойгоо алдаж, їйìэн бужигнаж байх сайхан саìбаанд
Хосе Аркадио, Пилар Тернера хоёр аìьтны нїдэнд єртєнє гэж айх юìгїй дураараа
болж авчээ. Олны дунд хутгалдсан жаргалтай хоёр аìраг хайр сэтгэлийг шєнє
нууцаар учрахад оволзоод єнгєрчихдєг цэнгэлээс нь ултай бєгєєд тайван байх юì
гэж санаагїйдээ тэр ч байтугай гайхаж эхэлжээ. Гэтэл Пилар баяр хєєрийг нь
хийсгэчихэв. Хосе Аркадиог єєртэйгєє хаìт байхад сайхан байна гэж сэтгэл нь
баяссан тэрбээр єнгєцхєн юìыг ултай хэìээн эндїїрч, ганцхан їг хэлээд Хосегийн
урìан дээр нь ус асгаж орхив. “Чи одоо ёстой эр хїн болсон” гэж Пиларын хэлэхэд
цаадах нь юу гээд байгаагий нь ойлгоогїй тул,

 Чи хїїтэй болно гэж їг їгээр нь таслан хэлжээ.

Хэдэн єдєр Хосе Аркадио гэрээс гарч зїрхэлсэнгїй. Гал зуухны єрєєнд Пиларын
цангинатал хєхрєхийг дуулангуутаа л лабораторид орчихоод байлаа. Урсулагийн
зєвшєєрснєєр ажил дахин оволзож эхлээд байсан тул Хосе Аркадио Буэндиа заìаа
алдсан хїїгийнхээ буцаж ирсэнд сїйд болж, эрдэнийн рилуг нэгэнт хайж эхэлсэн
нууцаа хэлж билээ. Нэг орой лабораторийн цонхны дэргэдїїр нисдэг цийрсээр
цыган дэлбэгч, тосгоны хэдэн хїїхэд нисэж, хїїхдїїд єєрсєд рїї нь гар даллан
єнгєрєхєд ах дїї хоёр их бахадсан болоовч Хосе Аркадио Буэндиа цонх руу эргэж ч
харсангїй. “Яах вэ хєєрхий, зугаацаж л байг. Бид ийì єєдгїй дэвсгэрээр нисэхгїй,
хаìаагїй илїї шинжлэх ухааны аргаар ниснэ” гэж хэлжээ. Хосе Аркадио хїї рилуг
сонирхож байгаа дїр їзїїлэвч чухаì яìар ид чадалтайг нь огт ойлгосонгїй, их л
базаахдаа ìуухан цутгасан лонх шиг юì байгаа байх гэж дотоо боджээ. Лабораторид
ажиллаа гээд сэтгэл їйìрэх нь наìдсангїй. Тэрбээр нойр, хоолноос гарч, эцгийнхээ
хийж байгааг бїтэлгїй болоход урвайчихдаг шиг бїр унжийчихав. Хїїгийн их уруу
царайтай байгааг Хосе Аркадио Буэндиа рилу бїтээхїй ухаанд дэндїї сэтгэлээ єгєєд
гонсгор байна гжэ бодон лабораторид ажиллахыг нь болиулав. Аурелиано ахыгаа
эрдэнийн рилуг олоогїйдээ сэтгэлийн тав алдсан бус гэдгийг ойлгосон боловч ганц ч
їг алдуулж чадсангїй. Ах нь урьдынх шиг илэн далангїй байхаа больжээ. Үргэлж
~ 20 ~
найрсаг, нийцтэй байдгаа болиод дуугаа хураан, уур уцаартай болжээ. Энэ
ертєнцийн хаìаг бїхэнд хорсон бухиìдаж, ганцаараа байхын ìєн болсон тэрбээр
нэг шєнє дахин гэрээсээ гарсан боловч Пилар Тернерагийн руу очсонгїй, цыганы
асар ìайхныг тойрон шавсан хїìїїсийн дунд орж явчихав. Янз янзын уран тоглолт
харж хэсэг тэнэсэн боловч алиныг нь ч сонирхсонгїй явсаар їзвэртэй огт хаìаагїй
нэг юì харсан нь сувс зїїлтээ даахгїй бєхийсєн бараг охин гэìээр нэгэн цыган
бїсгїй байлаа. Хосе Аркадио тїїнээс хєєрхєн бїгїй энэ насандаа їзээгїй байжээ.
Нэгэн хїнийг эцэг эхийнхээ їгэнд орсонгїй гэж ìогой болгосон нэгэнт гунигт
їзвэрийг ангайн харж зогсоо улсын дотор тэр бїсгїй байж байлаа.

Хосе Аркадио тэр хєєрхий хїнийг огт харсангїй. Олон улс ìогой болсон хїнээс
тїїний гунигт явдлыг нарийвчлан шалгааж байх хооронд залуу Буэндиа эхний
эгнээнд байгаа цыган бїсгїй рїї шахалдсаар очиж ард нь зогсов. Тэгээд тэр бїсгїйг
шахсанд цаадах нь цааш хєндийрєх гэхлээр нь бїр чанга налсанд нєгєєхийг нь
ìэдэрчээ. Бїсгїй дороо таг болж, айх гайхах зэрэгцээд сэрэлдээ итгэж єгєхгїй, эргэн
харснаа Хосе Аркадио руу туягїйхэн инээìсэглэв. Энэ їед хоёр цыган ìогой болсон
хїнийг торонд хийж, асар руу авч явав. Зарч цыган зарласан нь:

 Ноёд хатагтай нар аа, одоо бид айìшигтай тоглолт їзїїлнэ. Харах ёсгїй юì
харсан учир зуун тавин жилийн турш шєнє бїр яг энэ цагт энэ эìэгтэйн
толгойг авч байгаа юì гэв.

Хосе Аркадио, бїсгїй хоёр тэр эìэгтэйн толгойг авахад байлцсангїй. Хоёул асарт
орж, сэтгэл догдлон їнэсэлдсээр хувцсаа тайчин хаялав. Бїсгїй давхарлан єìссєн
цээживч, шарласан торон олон банзал, єєрт нь огт хэрэггїй усан бэлхїїсэвч, хїнд
шилэн зїїлт сэлтээсээ салсанд хїний єєдєс аìьтан їлдэв. Хєх гэхээр юìгїй, Хосе
Аркадиогийн гараас нь нарийнхан хєлтэй энэ чєргєр бїсгїй тйиì туяхан биенд
байшгїй шийдэìгий бєгєєд халуун янаг ажээ. Гай болоход, асрын гол багананд дэн
єлгєєтэй, хаìаг юì ил харагдахын дээр цыганууд элдэв юì барин цацарт байн байн
орж ирээд энэ тэр юì хийж, тэр ч байтугай орны дэргэд газар сууцгаан, шоо тоглох
тул Хосе Аркадио тєдий чинээ тачаангуй хариулж чадахгїй байлаа. Зай
завсаргїй їнэсэж таалахын хоорондох ахархан чєлєєнд шалдан Хосе Аркадио орон
дээр гайхшаа баран арчаагїйеэ сунан хэвтэж, нєгєє бїсгїй тїїний дурыг хїргэх гэж
ахин дахин оролдож байлаа. Жаахан байж байтал цацарт ìахлаг цыган хїїхэн нэг
хїн дагуулаад орж ирсэн нь эдний оìгийн ч, сурины ч хїн биш байлаа. Тэгээд
хоёул орны хажууд шулуухан хувцсаа тайчиж эхлэв. Эìэгтэй Хосе Аркадиог
санаìсаргїй харснаа зїїрìэглэн байгаа арслангийн нь толгойг їзээд их л бахдаж,

 Хїї ìинь, наадхыг чинь тэнгэр тэтгэн яваг гэж дуу алджээ.

Хосе Аркадиогийн бїсгїй єєрсдийгєє зїгээр байлгаж їз гэж хїссэнд цаадах хоёр
орны хажууд газарт хэвтэв. Бусдын тачаал ивлэхэд залуугийн хуял сая хєдлєвэй.
Хосе Аркадио бэлгийн бїїдээр аргын эдийг анх зїтгїїлэн оруулахад, їлгэрлэвээс
єрєєстэй даалуу вандан шааìагц бутран ойдог шиг, бїсгїйн хатан яс нь зад їсэрч,
хар хєлс нь чийхран гарч, хаìаг бие нь шархиран євдєж, хоёр нїдэнд нь нулиìс
цийлгэнэж, харин хархїїгээс нь заìаг ханхлаад явчих шиг болжээ. Гэвч
бїсгїй тїїнийг гайхìаар баатарлаг тэвчээртэйгээр давж гарав. Хосе Аркадио нэг

~ 21 ~
ìэдэхнээ їїлтэй тэнгэрээс дээгїїр нисэн яваа юì шиг болж, зїрхний угаас янагийн
їг урсан гарч, бїсгїйн чихээр єртєєлєн зїрхэнд нь ороод эргэн аìар нь цыган хэлээр
хєрвїїлэгдэн гарч байлаа. Энэ бол пїрэв байлаа. Бяìба гаригийн шєнє Хосе
Аркадио толгойгоо улаан даавуугаар ороогоод, Макондонгоос цыгануудтай хаìт
явлаа.

Урсула хїїгээ алга байгааг ìэдээд тосгоноор л нэг эрэл сурал болон харайлгав.
Цыганы асар ìайхан байсан газарт гагцхїї хог новш овоорон їлдэж, задгай галын
їнснээс утаа уугин байлаа. Шилэн зїїлт эрэн хог ухаж байсан суурины нэг хїн урьд
шєнє нь Хосе Аркадиог тортой ìогой хїнтэй тэргийг тїрэн жїжигчинтэй хаìт явж
байхыг харснаа Урсулад хэлжээ. “Хїї ìаань цыган болчихож!” гэж Урсула эрдээ
сандран дуулгавал цаадах нь ууган хїїгээ алга болсныг огтхон ч тоосон шинжгїй,

 Тэгвэл ч овоо шїї гээд ìянгантаа талхалж, тїìэнтээ хайлуулсан нэгэн

бодисыг ууранд хийн нїдэх зуураа Эр хїн болж байгаа нь тэр гэж хэлжээ.

Урсула цыгануудын одсон зїгийг олж ìэдээд, цыгануудыг гїйцэх санаатай уулзсан
болгоноосоо сураглан ìєрєєр нь ясваар тосгоноосоо улаì улаì холдож, нэг ìэдвэл
буцахын аргагїй алс явчихсан байлаа. Хосе Аркадио Буэндиа оройн найìан цагт
эхнэрийнхээ байхгїй байгааг ìэдэж, дэлгэсэн бууцан дээр бодисоо халаахаар тавиад
жаалхан Аìарантаг яаж байна хэìээн очвоос цаадах нь уйлсаар бїр ээрчихсэн байж
байлаа. Тэрбээр бодож цєхсєнгїй, тосгоныхоо сайн зэвсэгтэй нєхдийг цуглуулж,
Аìарантаг хараад байж байя гэсэн нэг хїїхэнд єгєєд, хїний ìєр гараагїй заìаар
Урсулагийн эрэлд ìордлоо. Тэгэхдээ Аурелианог авч явав. Үл ìэдэх хэлээр ярих
загасчин индианчуудтай їїрээр дайралдаж асуувал цаадуул нь їїрээр хэн ч гараагїй
гэж дохиж занган тайлбарлажээ. Гурван єдєр дэìий яваад тосгондоо буцаж ирэв.

Хосе Аркадио Буэндиа сэтгэлээр удтал унав. Жаахан Аìарантаг эх шиг нь асарч,
усанд оруулж, хуурайлж, єдєр асрагч эхэд нь дєрвєн удаа аваачиж єгєн, їдэш нь
Урсулагийн хэзээ ч чаддаггїй дуу хїртэл дуулж єгдєг байлаа. Нэг удаа Пилар
Тернера Урсулаг иртэл гэрийнх нь ажлыг хийж єгєєд байя гэжээ. Зовлон їзэхдээ
юìыг зєнгєєрєє улаì ìэддэг болсон Аурелиано Пилар Тернераг ирэхэд гэнэт учрыг
гялсхийтэл олж, яìар ч гэсэн тїїнээс болж ах нь босож, ээж нь алга болсон гэдгийг
ойлгоод дуугїйхэн боловч голоосоо зэвїїрхэн угтсанд тэр хїїхэн тэднийд дахин
їзэгдсэнгїй болно.

Яваандаа хаìаг юì хэв зандаа орлоо. Хосе Аркадио Буэндиа хїїтэйгээг, нэг л
ìэдэхэд лабораторидоо орчихсон, тоос шороог нь цэвэрлэж, хєєрєгнийхєє галыг
бадрааж, хэдэн сар шивхэн дээр хэвтсэн бодисоороо дахин уйгагїй ноцолдож гарлаа.
Аìранта ìєнгєн ус ууршин їнэртэх тасалгаанаа уд бургасан сагсанд хэвтэж, аав ах
хоёрынхоо хийж байгааг сонирхон харна. Урсулаг алга болсны дараа лабаораторид
хачин хачин юì боллоо. Шїїгээнд удтал хэвтсэн хоосон лонх гэнэт даагдахгїй хїнд
болжээ. Ажлын ширээн дээр тавьсан хувинтай ус гал тїлээгїй байхад єєрєє буцлан,
хагас цаг хэртэй даргилан байснаа юу ч їгїй ширгэж хоцров. Хосе Аркадио Буэндиа
хїїтэйгээ хоёул энэ гайхалтай явдалд хєєрєн баярлаж, яагаад ингэж байгаагийн
учрыг олж чадахгїй ч шинэ бодис їїсэхийн шинж гэж тайлбарлаж байлаа. Нэгэн
єдєр Аìранатаг суулгасан сагс хэн ч хїрээгїй байхад Аурелианогийн нїдний єìнє

~ 22 ~
тасалгаан дотуур гэнэт эргэлдэж ниссэнд Аурелиано яаран барьж авчээ. Гэвч Хосе
Аркадио Буэндиа огтхон ч тэвдсэнгїй. Сагсыг хуучин байранд нь аваачиж тавиад,
ширээний хєлнєєс уяв. Сагс ниссэнд тэрбээр найдвар нь биелэхэд хариугїй ойртож
гэж бїр итгэжээ. Чухаìхїї тэгэхэд Аурелиано аавынхаа

 Чи тэнгэрээс айдаггїй юì аа гэхэд ìеталлаас айж яв гэж хэлэхийг анх сонсож

билээ.

Урсула таван сар хэртэй алга байснаа буцаж ирэв. Тэрбээр тогсонд хэний ч
єìсдєггїй шинэ хувцас єìчихсєн, залуужчихсан, хєєрчихрсєн хїрч иржээ. Хосе
Аркадио Буэндиа баярлсандаа арай л ìагнай нь хагарсангїй. “Тэгнээ ээ тэр! Би яг л
ингэж бодоод байсан юì!” гэж хашгирав. Энэ ч їнэн байлаа. Лабораторид бодисын
туршилт хийн, нар салхины бараа харахгїй ажиллахдаа эрднийн рилуг нээж,
гэрийнхээ бїх цоож, цонхы нугасыг алт болгох аргыг олж гайхаìшгийг бїтээхсэн
гэхээсээ чухаìхїї Урсулаг буцаж ирээсэй гэж сэтгэлийнхээ угт тэнгэрт залбиран
ìєргєж байсан ажээ. Гэвч эхнэр нь тийнхїї хєл алдан баярласаныг нь огт тоосонгїй.
Цагийн єìнєхєн л уулзсан ìэт ердийн нэг шовхийтэл їнэсээд,

 Довжоон дээр гараад хараадхаач гэж хэлжээ.

Хосе Аркадио Буэндиа гэрийнхээ гадаа бєєн хїн байхыг їзээд барьц алдсанаа их л
удаж байж тайвширчээ. Эд бол цыганууд бус, ìакондогийнхон шиг толигор їстэй,
бор арьстай эрэгтэй эìэгтэй хїìїїс, яг л тэдэн шиг хэлээр ярьдаг тэдэн шиг л
сульдсанаа гайхсан улс байлаа. Тэдний дэргэд элдэв хангайн идэш уушын юì ачсан
луус, гэрийн тавилга, эд агуурс зэрэг єдєр тутìын хэрэгцээт бараа ачсан їхэр тэрэг
зогсож байлаа.

Тэр хїìїїс хєндийн нєгєє талаас иржээ. Тэнд хоёр єдєрчийн газарт нэг хот бий,
тэнд сар бїр шуудан ирдэг, аìьдралыг хєнгєвчилсєн ìашин хэрэглэдэг байжээ.
Урсула цыгануудыг гїйцсэнгїй боловч нєхрийнхєє их нээлт хийх гэж дэìий
хєєцєлдєж байхдаа олж чадаагїй тэр заìыг олсон байжээ.

***

Пилар Тернерагийн хїїг тєрснєєс хойш хоёр долоо хонуулаад євєє эìээ хоёрынд нь
авчирч єглєє. Урсула авах дургуй байсан боловч Буэндагийнхны удаì ганд хаягдана
гэж юу гэсэн їг вэ гэж нєхрийнхєє зїтгээд байхад яаж ч чадсангїй. Гэхдээ хїїхэд
хэнээс гарснаа ìэдэхгїй байх ёстой гэсэн болзол тавьжээ. Хїїд Хосе Аркадио гэж
нэр єгсєн боловч андуурахгїйн тул тїїнийг зїгээр л Аркадио гэж дуудах болжээ.
Тэр їед ìакондогийнхон худалдаа хийгээд завгїй, Буэндиагийнх ч ажил ихтэй
байсан тул хїїхэдтэй ìанатай байлаа. Аркадиог гуахиро овгийн индиан хїїхэн
Виситасьоноор харуулав. Тэр хїїхэн нїтагт нь гараад хэдэн жил болсон нойр
хулжих урхагт, халдварт євчнєєс дїїтэйгэй хоёул зугтаж энд ирсэн юìсанжээ. Эгч
дїї хоёр дуулгавартай, ажилтай улс байсан тул Урсула эгчийг нь ажилд
туслалцуулахаар хєлслєн авчээ. Тэгтэл Аркадио Аìаранта хоёр испани хэлээр
ярихаасаа тїхїїнд гуахиро хэлээр ярьж сураад гїрвэл, аалзны єндгєєр хийсэн шєл
идэж сурсан боловч, Урсула аìьтан шувууны дїрстэй ìєсєн чихэр хийх багагїй
орлоготой ажил хийгээд толгой єндийх завгїй байсан тул тїїнийг нь ч

~ 23 ~
анзаарсаннгїй. Макондо огт єєр боллоо. Урсулагийн авчирсан хїìїїс Макондогийн
ихээхэн ашигтай газар байрласан, ойр орчны газры нь їржил шиì сайтайг хаа л бол
ìагтсанаар хїн аìьтан, засварын газар, худалдааны хєдєлгєєнт заì бїхий олон
хєлийн хот болж, тэр заìаар зуузайгїй шаахай єìссєн, чихэндээ гархи зїїсэн анхын
арабууд ирж, шилэн сувсыг тотиор арилжиж эхлэв. Хосе Аркадио Буэндиа борви
босхисхийх завгїй болов. Тэрбээр бїтэх бїтэхгїй хоосон юì бодож байснаас бодит
аìьдралд оролцохыг илїїтэйд їзэж рилу бїтээх ухааны туршилтдаа сонь бууран,
олон сар хайлуулж єєрчилсєєр ихээ багассан бодисоо аìар заяа їзїїлж, урьд нь
гудаìж хаагуур гаргах, аль нэгийг нь давуутай болгохооргїйгээр шинэ байшинг хаа
барихыг шийдэж байсан шигээ эргээд хэрсїї, шийдэìгий боллоо. Шинэ айлууд
тїїнийг туйлаас хїндлэн дээлдэлж тїїнээс зєвлєгєє авалгїйгээр нэг ч шав
тавихгїй, нэг ч хашаа босгохгїй, тэр байтугай газар хуваарилахыг ч тїїнд итгэн
даатгажээ. Явуулын жїжигчин цыгануудыг нїїдлийн яарìагаа ìєрийтэй тоглооìын
асар тоì газар болгочихсон буцаж ирэхэд нь Хосе Аркадиог хаìт ирлээ гэж
горьдоод бєєн баяр болон тосов. Гэвч Хосе Аркадио ирсэнгїй, хїїгийн нь хаа
байгааг ìэдэх цорын ганц аìьд аìьтан гэж Урсулагын бодож байсан хїн ìогой ч
тэдэнтэй хаìт байсангїй тул цыгануудыг тэнд буулгасангїй, тэр ч байтугай тэднийг
хоìхой сувдаг, завхай шалиг бїхний уурхай гэж їзэн “Дахиад їїгээр бїї їзэгд”
хэìээн хєєжээ. Мянган жилийн ìэргэн ухаан, гайхаìшигт ололтоороо Макондог
тэгж их єєд татсан Мелькиадесийн хуучин овгийг хэзээ ч найр тавин угтана гэж
Хосе Аркадио Буэндиа хэлжээ. Гэвч Макондогоор дайрч гарах аянчин тэнїїлчин
улсын ярих нь, Мелькиадесийн овог хїнд байвал зохих ìэдлэгийн хэрийг давсан
учир устаж їгїй болсон гэх ажээ.

Яìар ч гэсэн Хосе Аркадио Буэндиа элдэв юì бодож биеэ чилээхийг тїр больж,
ахархан хугацаанд хот нийтээрээ нэгэн жигд хєдєлìєрлєх болгож, Макондог
байгуулагдсанаас хойш жиргэн цаг зарладаг байсан шувуудыг суллаад айл болгонд
хєгжиìтэй цаг тавьснаар аìьдралын тэр жигдэрсэн явцыг єєрєє л нэг эвджээ.
Арабуудаас тотиор арилжиж авсан сийлìэл ìодон сайхан гэгчийн тэр цагуудыг
Хосе Аркадио Буэндиа тун нарийн тааруулсан нь эдгээр цаг гучин хувь болоод нэг л
вальсын аялгууг хэдэн айзаì тоглодог, тэгэхдээ тухай бїр шинэ айзаì тоглодог, яг
їд дунд тэр залсыг бїхэлд нь нэгэн зэргээр ганц ч гаж єнгє гаргалгїйгээр
хєгжиìдєн тоглож хотынхныг баясгадаг болжээ. Хосе Аркадио Буэндиа тїїнчлэн
гудаìжинд хуайс ìодны оронд бїйлсийн ìод суулгах санааг сэдэж, энэ ìодыг
ìєнхийн болгох аргыг єєрєє нээж олоод талийгаач болохдоо энэ нууцаа єєртэйгєє
хаìт авч одсон билээ. Олон жилийн хойно Макондо цайран дээвэртэй ìодон
байшинтай болсон байхад, хуучин гудаìжинд нь ìєчир нь хугарсан, єìхєрч
єгєршсєн бїйлсийн ìод ургасаар байсан боловч хэн тїїнийг суулгасныг санах хїн
нэгэнт байхгїй болсон байж болно.

Аав нь хотоо эìх жураìтай болгож, ээж нь хєєрхєн хєєрхєн тахи, загасны дїрстэй
ìєсєн чихэр хийж, бальза ìодон ишинд суулгаад єдєрт хоёр удаа найìаалан гэр
орноо єєд татаж байх хооронд Аурелиано гагцхїї юì сурах эрìэлзэлтэйдээ уран
дархны ажилд суралцан, хїн шагайхаа байсан туршилтын єрєєнд хаìаг цагаа
єнгєрїїлж байлаа. Хєвгїїн єсєж ахынх нь хувцас багадах болж, эцгийнхээ хувцсыг

~ 24 ~
єìсєх болов. Гэвч одоохондоо Аурелиано эцэг, ах хоёроосоо туранхай байсан учир
Виеитасьон цаìцыг танаж, єìдийг нарийсгаж єгєх хэрэг гарч байлаа.

Аурелиано арван зургаа долоо хїрэхдээ хоолой нь бїдїїрч, їг цєєтэй, єрєєл бусдаас
бїр дєлєìтгий болоод, нїд нь анх тєрєхєд нь Урсулагийн харсан шиг харцтай болж
ирлээ. Аурелиано дархаараа ноцолдон, туршилтын єрєєнєєс идэж уух гэж гарч
ирэхээс єєрєєр гардаггїй байлаа. Хїїгийнхээ зожиг хажиг болж байгаад сэтгэл
зовсон Хосе Аркадио Буэндиа хїїдээ бїсгїй хїн хэрэгтэй байж ìагадгїй гэж бодоод
гадаа хаалганы тїлхїїр, гарын бэл хийх жаахан ìєнгє єгчээ. Аурелиано хаан ус13
бэлтгэх давсны хїчил ìєнгєєрєє худалдан авч, тїлхїїрээ шарìалдан гоёжээ. Гэвч
Аурелианогийн этгээд зан Аркадио, Аìаранта хоёрыг бодвол юу ч биш байлаа.
Нялхын цахиур нь унасан тэр хоёр бїтэн єдєржин индианчуудаас салахгїй,
хорìойноос нь чаргуулдан дагаж, испаниар ярихгїй, гуа хориогоор ярих гэж
зєрдїїдлэн зїтгэж байлаа. “Хэнийг ìуу хэлэх вэ. Эцэг эхийнхээ галзууг дуурайж
байгаа нь тэр” гэж Урсула нєхєртєє хэлжээ. Хїїхдїїдийнх нь энэ адайр ааш гахай
сїїлнээс дээрдэх юìгїй гэж итгэсэн эхнэр аз заяагїйдээ хараìсан їглэх гэтэл
Аурелиано дотрыг нь эвгїй болтол ширтээд:

 Манайд хїн ирэх нь дээ гэж хэлэв.

Урсула хїїгийнхээ тийì ийì юì болох нь гэж урьдаас ìэдэн хэлэх бїрийд нь тийì
байх учиргїй хэìээн батлах гэж оролддог шигээ ìєн л тэгж хїїгээ ухардуулах гэж
оролджээ. Хїн ирвэл ирээ л биз. Макондогоор єдєр бїр хэчнээн хїн дайрч байхыг
тэр гэх вэ, їїнд сэтгэл зовон, тэдний ирэхийг урьдаас ìэдэж ярих хэрэг огт байхгїй
гэжээ. Гэвч яаж ч батлаад нэìэргїй, Аурелиано єєрийнхєєрєє зїтгэж,

 Хэн ирэхийг нь бїї ìэд ээ. Гэхдээ тэр хїн заìд гарах нь гарчихсан байна даа
гэжээ.

Нээрэн ч няì гаригт Ребека ирлээ. Арван нэгэн наснаас хэтрээгїй жаахан охин арьс
найìаалагчидтай хаìт Манаурегаас бэрх заì тулж энд иржээ. Тэр худалдаачид
охиныг захидлын хаìт Хосе Аркадио Буэндиагийнд хїргэж єгєх ёстой гэх боловч
чухаì яìар хїн тэднээс ингэж гуйсныг тєдийлєн ìэдэхгїй байлаа. Ирсэн охины
хєрєнгє гэвэл хайрцагтай хувцас, эрээлэн будсан жижиг ìодон ганхуур сандал,
зотон хїїдий гурав байсан бєгєєд тэр хїїдийд нэг юì “хар хар хар” гэж дуугарах нь
охины эцэг эхийн ясыг хийсэн юì санжээ. Хосе Аркадио Буэндиад ихээхэн найрсаг
тахиìдуу їгээр захиа бичиж ирїїлсэн тэр хїн холдон салаад уулзаагїй удсан боловч
тїїнийг дотночлон їзсээр байдгаа дурдаж, Урсулагийн їеэл дїї болох, тэгээд бас
Хосе Аркадио Буэндиагийн ìартагдашгїй анд Никанор Ульо, тїїний заяаны хань
Ребека Монтиэль хоёрын тєрсєн охин учраас Буэндиагийн ч холын хаìаатан болох
энэ хєєрхий єнчин охиныг єрєвдєн хайрлахын эрхээр єєрт нь явуулан буяныг
їйлдэж тэнгэрт хальсан эцэг эх хоёрын нь ясыг христос тэнгэрийн заншлаар
нутаглуулаасай хэìээн захиатай хаìт илгээлээ гэж бижээ. Захидлыг явуулагч дээрх
хоёр нэр хийгээд захидлынхаа сїїлд єєрийн нэрийг гаргагдахаар тавьсан байсан
боловч Хосе Аркадио Буэндиа, Урсула хоёр тийì хаìаатан байсныг тэрчлэн алс
холын Манауре сууринд суудаг тийì нэртэй танил байдгийг санахгїй байлаа. Өєр
13
-

~ 25 ~
дэвтэй юì охиноос огт ìэдэх аргагїй байлаа. Охин гэрт оронгуутаа ганхуур сандал
дээрээ суун хуруугаа хєхєєд, єєрєєс нь асууж байгаа юìыг ойлгож байгаагийн огт
шинжгїй бїгдийг айсан нїдээр бїлтгэнэн харж байлаа. Охин хараалж ширдсэн
хуучин диагнаал даавуу даашинз, хугарч хагарсан чийдìэл шаахай єìсєєд, їсээ хоёр
салаалан чихнийхээ ард шуун хар туузаар зангидаж, хєлсєнд нїїсэн дїрстэй сахиус
хїзїїндээ зїїж, хїний хар хэл аìыг хариулах зэс оосортой нэг аìьтны соёо зєв
гартаа хийжээ. Арьс нь шарлаж, гэдэс нь цондойгоод чулуу шиг хатуу болсныг
їзэхэд бие ìуутай, дандаа єлєн зєлìєг байсан нь илт боловч тавагтай хоол авчирч
євдєг дээр нь тавьж єгєхєд аì хїрэхгїй жоìбойн сууна. Бїгдээрээ охиныг хэлгїй
дїлий юì байна гэж бодтол индианууд “Юì уух уу?” гэж єєрийнхєє хэлээр
асуусанд цаадах нь тэднийг таних ìэт дагуулан харж, ууя гэж толгой дохижээ.

Тїїнийг авч їлдэхэс єєр заì байсангїй. Аурелиано нэрийн бїх судрыг уйгагїй
дуудаж єгсєн боловч нэг ч нэрийг хайхраагїй учир захидалд єгїїлснээр бол эхийг
нь Ребека гэдэг байсан тул Ребека гэж нэр єгєхєєр тогтов. Тэр їед Макондод нас
барсан хїн байхгїй, оршуулгын газар ч байхгїй байсан тул нутаглуулах аятай газар
олтол хїїдийтэй ясыг нуусан нь огт санаандгїй газраас гарч ирээд, єндгєє дарсан
тахиа дуугарч байгаа юì шиг “хар хар хар” гэж байдаг байж билээ. Ребека
гэрийнхэнд дастал нэлээд удав. Эхлээд гэрийн хїнгїй буланд ганхуур сандал дээрээ
хуруугаа хєхєєд суучихдаг байлаа. Юу ч анхаарлыг нь татна гэж байхгїй, харин
гучин хувь болгонд цаг дуугарах тоолонд, хий агаарт дуугий нь олж харах гэж байна
уу гэлтэй айсан ìаягаар эргэн тойрноо харна. Тїїнд юì идїїлэх гэж удав. Гэр
дотуур чиìээ гаргалгїй сэìээрхэн явж чаддаг болохоор хэзээний л юì олоод
ìэдчихсэн байдаг индианчууд Ребекаг хананаас шохойг хуìсаараа холтлон аваад
чийгтэй шороотой холиод идчихдэгийг ìэдэн ìэдтэл тїїнийг яагаад єлбєрч
їхдэггїй юì бол гэж бодоод бодоод олохгїй байж билээ. Эцэг эх нь її, эсвэл єсгєж
бойжуулсан хїìїїс нь її, алиныг бїї ìэд, тїїнйиг энэ ìуу зан сурсныг ìэдээд
гэсгээдэг байсан бололтой, учир нь тэр шроо, шохойгоо хїний нїд хариулан их
гэìшсэн байдалтай идэж, хажуудаа хїн байхгїйд чєлєєтэйхєн шиг хужирсаагаа
тайлахын тулд хурааж хадгалах гэж оролддог байлаа. Ребекаг хатуу цагдах болов.
Урсула гадаа їхрийн цєс асгаж, байшингийн ханыг энэтхэгийн халуун чинжїїгээр
арчин охины тэр ìуу дуршлыг анагаах гэсэн боловч уул хоолоо олж идэхдээ туйлын
зальтай, овсгоотой учир, Урсула хаìгийн хїчтэй арга хэрэглэхээс єєр аргагїй болов.
Тэрбээр хувинтай зїржийн шїїс, гишїїнийг шєнєжин хїйтэн шїїдэрт тавиад энэ
хандаа єглєє єлєн элгэн дээр нь Ребекад єгчээ. Урсула ийì хандыг шороонд дурлах
євчинг ангаах эì болгон єгдгийг хэнээс ч дуулаагїй боловч яìар ч гашуун шингэн
хоосон гэдсэнд ороход элгээр нь хатгуулна гэж єєрєє л бодсон юìсанж. Ребека
харахад сул дорой боловч хачин ярдаг, хэрдээ шєрìєстэй учир эìийг уулгах гэхэд
ìєргєìхий бяруу шиг аашлан тэлчилж, ìаажиж, хазаж, нулиìж, ìэдэхгїй баахан їг
хашгирсан нь дургїйцсан индианчуудын аì шїд алдсанаар гуахиро хэлээр хаìгийн
бїдїїн хараал тавьсан хэрэг байжээ. Урсула їїнийг нь ìэдээд энэ эìчилгээн дээрээ
суран бїсийн аìт їзїїлэх эìчилгээг нэìж орхижээ. Эцсийн бїлэгт ханд уу, суран
бїс її, эсвэл хоёулаа нийлээд її, чухаì аль нь тус болов гэдгийг бїї ìэд, яìар ч
атугай хёор гурван долоо хоноод Ребекагийн євчин нааш эргэх тєлєв ìэдэгджээ.
Одоо тэрбээр єєрийг нь эгч гэдэг Аркадио, Аìаранта хоёртой толгож хутга сэрээ
чадаìгай хэрэглэн хоолоо аìтархан иддэг болжээ. Ребека испани хэлээр

~ 26 ~
индианчуудын хэлээр ярьдаг шигээ чєлєєтэй ярьдаг, їйлэнд туйлын уран, єєрийн
зохиосон хєєрхєн їгээр цагийн вальсыг дуулдаг нь удалгїй ìэдэгдлээ. Тєдєлгїй
охин єрхийн шинэ бїл боллоо. Ребека Урсулад тєрсєн хїїхдїїдээс нь илїї эелдэг
байж, Аркадио Аìаранта хоёрыг дїї гэж Ауриелианог ах, Хосе Аркадио Буэндиаг
євєє гэж дуудах болов. Тийнхїї Ребека Буэндиа гэдэг нэрийг авах эрхийг бусдаас
дутахгїй олж авч, энэ авсан ганц нэрээ їхэн їхтэлээ хєєдєєгїй билээ.

Ребека шороо иддэг ìуу дуршлаа хаяж, Аìаранта, Аркадио хоёрын єрєєнд унтах
болсны дараа нэг шєнє хїїхдїїдтэй хаìт унтдаг идиан авгай санаìсаргїй сэрээд
сонсвол булангийн тэндээс нэг хачин, чахарсан дуу гарч байлаа. Ихэд цочсон
тэрбээр орноосоо їсрэн босож, тасалгаанд аìьтан орж ирсэн юì биш байгаа хэìээн
болгооìжлон їзвээс Ребека дїїжин сандал дээрээ хуруугаа хєхчихсєн, нїд нь
харанхуйд ìуурын нїд шиг гэрэлтэн сууж байв аа. Виситасьон тїїний нїдний
гялалзахыг хиртхийн їзвээс, нєгєє гайт євчний шинж ìэдэгдсэнд угсаа залгаìжлах
хаан ширээгээ їїрд орхиод дїїгийнхээ хаìт энэ євчнєєс зугтсан нь сэтгэлд нь
сэрхийжээ. Нойр хулжиж євчин эднийд нїїрлэх нь энэ байлаа.

Индиан Катаруе їїр цайхыг хїлээлгїй Макондогоос явав. Дэлхийн аль ч газар оронд
очлоо гэсэн энэ айìшигт євчнєєс зайлж чадахгїй гэж зєнгєєрєє ìэдэж байсан тул
эгч нь явсангїй. Виситасьоны сандарч байгааг хэн ч олйгосонгїй. “Унтахгїй гэнэ ээ?
Бїр л сайн биз. Энэ насандаа улаì ихийг хийж аìжина” гэж Хосе Аркадио Буэндиа
сэтгэл хангалуун хэлжээ. Гэвч, биед зовуургїй тул нойр алга болгоход нэг их айгаад
байх юìгїй, ганц хаìаг юìаа ìартаж эхэлдэг нь хаìгийн аюултай гэж индиан авгай
тайлбарлажээ. Өвчтєн нойргїй болохдоо эхлээд хїїхэд байхынхаа явдлыг ìартаж,
дараа нь эд юìсын нэр, дараагаар юу хийдгийг ìартаж, дараа нь хїн танихаа байж,
тэр ч байтугай єєрийгєє хїн гэдгийг санахаа больдог, тэгээд урьдхыгаа санахаа
болихоор нялх хїїхэд шиг болдог гэдгийг авгай хэлжээ. Хосе Аркадио Буэндиа
элгээ хєштєл инээж, сїсэгтэй индиануудын аль ийì юì санаанаасаа зохиож байхыг
тэр гэх вэ гээд тоосонгїй. Гэвч уулын хянуур Урсула, юìыг яаж ìэдэх вэ гэж
Ребекаг бусад хїїхдээс тусгаарлав.

Нэлээд хугацаа єнгєрч Виситасьоны айсан нь гайгїй єнгєрлєє гэж бодогдох болж
байтал Хосе Аркадио Буэндиа шєнє дунд эргэж хєрвєєд унтаж чалахгїй байгаагаа
гэнэт ìэджээ. Урсула ч нойроо хїрэхгїйд эр нєхрєєсєє “Яагаад байна?” гэж асуухад
цаадах нь “Би дахиад л Пруденсио Агилярыг бодож байна” гэжээ. Тэд шєнє цураì
хийсэнгїй боловч єглєє босоход бие хєнгєхєн байсанд шєнє унтаагїйгээ дороо
ìартаж орхив.

Шєнєжин туршилтын єрєєнд сууж Урсулад тєрсєн єдєєр нь бэлэглэх хатгуурыг

алтаар бїрсэн боловч огт ядарсан шинжгїй байх юì гэж Аурелиано єглєєний цайн
дээр гайхан ярьжээ. Гэвч энэ хачин явдлыг хэн ч хайхарсангїй, хоёр хоногийн дараа
Буэндиагийн орондоо ордог цагт цєìєєрєє огт нойр хїрэхгїй байгаагаа
анзаарсангїй, бодоод бодоод тавь гаруй цаг унтаагїйгээ ухаарсангїй.

 Хїїхдїїд ч унтахаа байлаа. Энэ тахал нэгэнт л гэрт орж ирсэн болохоор
толгой дараална гэж ìэд хэìээн индиан авгай аанай л ìуу аìлав.

~ 27 ~
Нээрээ ч гэрээрээ нойр хулжих євчинд нэрвэгдлээ. Өвсний анагаах чадлыг ээжээсээ
таньж сурсан Урсула халуу цэцгээр ханд бэлдэж, гэрийнхэндээ уулгасан боловч хэнд
ч нэìэр болсонгїй, єдєржин сэрїїнээрээ зїїдэлж унтаа їгїй хоёрын хооронд хачин
байдалтай болсон тэд єєрийнхєє зїїдийг ìанах тєдийгїй бусдын зїїдэлж байгааг ч
ìэдэх ажээ. Гэрт нь зочид дїїрсэн ìэт санагдана. Гал тогооны єрєєний буланд
ганхуур сандал дээрээ сууж байхдаа Ребека єєртэй нь ìаш адилхан, цагаан хиеэвэн
косчооìтой, цаìцныхаа заханд алтан товчтой хїн сарнай цэцгийн баглаа барьж
байна гэж зїїдэлжээ. Тэр хїний хажууд булбарай зєєлєн гартай эìэгтэй зогсоод нэг
сарнай авч, Ребекагийн їсэнд хатгаж байв. энэ эрэгтэй эìэгтэй хоёр бол охины эцэг
эх хоёр байна гэж Урсула ìэдээд, таних гэж хэчнээн ìэрийсэн боловч чадсангїй,
тэднийг урьд хэзээ ч їзээгїй юì байна гэж бїр итгэв. Энэ зуур Хосе Аркадио
Буэндиагийн цалгардсанаас болж тэднийд хийдэг аìьтны дїрстэй чихрийг хотод
гаргаж худалдсаар байлаа. Үїндээ Хосе Аркадио Буэндиа єєрийгєє зїхээд зїхээд
барсангїй. Хїїхэд хїїхэдгїй цєìєєрєє нойргїйн ногоон хєєрхєн тахиа, нойргїйн
гоё ягаан загас, нойргїйн ялдаì шар ìорийг хїлхсээр даваа гаригийн їїр тэìдэгрэх
їед хот даяараа унтахаа больсон байлаа. Макондод тэгэхэд ажил гэдэг барагдахгїй,
цаг гэдэг хїрэхгїй байсан учир зариì нь бїр баярлажээ. Хїìїїс ажлаа шадìан
хийж, ахархан хугацаанд бїх юìаа жин тан болгочихсон тул одоо єглєєний гурван
цагт гар хуìхин суугаад цагийн вальсны янь14-ийг тоолж суудаг болов. Ядарсандаа
бус нойроо санасандаа унтахыг хїсэгчид биеэ ядраах гэж байдгаараа оролдож
байлаа. Тэд нэг дор цуглаж, аì хаìхилгїй ярьж, нэг л шогийг хэдэн цагаар давтаж,
цагаан тахианы їлгэрийг бїр цєхрєнгєє бартал элдэв янзаар нэìж хачирлан ярьж
байлаа. Энэ бол дуусна гэж байдаггїй їлгэр бєгєєд хєтлєгч бусдаасаа “Цагаан
тахианы їлгэр сонсох уу?” гэж асуухад “Сонсъё” гэж хариулбал “сонсъё” гэж хэл
гээгїй, цагаан тахианы їлгэр ярих уу їгїй юї гэдэгт л хариул гэсэн болохоос биш
гэж хэлдэг, “сонсохгїй” гэвэл “сонсохгїй” гэж хэл гээгїй, цагаан тахианы їлгэр
ярих эсэхийг л асуусан гэж хэлдэг, хэрэв цаадуулыгаа дуугїй байвал “Дуугарахгїй
бай гэж гуйгаагїй, цагаан тахианы їлгэр ярих уу, байх уу? гэж л асуусан” гэх зэргээр
шєнийг дуустал тийнхїї їргэлжлїїлэн ярьдаг байжээ.

Хот даяар халдвар тархсаныг ìэдэхдээ Хосе Аркадио Буэндиа бїх єрхийн тэргїїн
нарыг цуглуулж, энэ євчний тухай ìэддэг юìаа хэлж, зэргэлдээх хот сууринд
халдаахгїй байх юì бодож болохоор ярилцжээ. Тэгэхэд л арабуудаас тотиор сольж
аваад, яìааны хїзїїнд зїїсэн байсан хонхнуудыг тайлан авч, харуулуудын
хориглосоор байтал хотод орох гэж зїтгэсэн хїìїїст зориулан Макондогийнд
хаалган дээр єлгєжээ. Тэр їед Макондод ирэгсэд эрїїл хїн гэдгээ ìэдэгдэхийн тулд
хонхоо дуугарган явах ёстой байлаа. Энэ євчин аìаар даìждаг, Макондод идэх уух
бїх юì нойр хулжих євчний нянтай гэдэгт эргэлзэх юìгїй байсан тул хотод юì
идэж уулгадаггїй байлаа. Ингэж сэрэìжилсний їрээр тєлєг хотоос хальсангїй
болно. Цээрийг ч тун хатуу сахиж байлаа. Хїìїїс яваадаа онц байдалдаа дасаж,
аìьдрал хэв зандаа орж, ажил тєрєл урьдынх шигээ явах болж, хэн ч унтах гэдэг
ашиггїй зуршлыг орхисондоо хараìсахыг больжээ.

Юì санахаа болихтой тэìцэх аргыг Аурелиано олсон нь хэдэн сар тусаа єгєв.
Тэгэхдээ санаìсаргїй олж. Нойр хулжих євчин хаìгийн тїрїїнд хїрэгсдийн нэг
14
- Янъ- Эртний ìонгол нэр тоìъёо, Оросоор “нота” Орч

~ 28 ~
байсан болохоор туршлага ч асар их сууж, уран дархны ажилд ч тун гаргууд болжээ.
Нэг удаа алт ìєнгє давтдаг жижиг дєш хэрэг болсонд нэрийг нь олох гээд чадсангїй.
Эцэг нь тїїнд “дєш” гэж хэлж єгєв. Аурелиано энэ їгээ цаасан дээр бичээд
багажийнхаа эх биенд наажээ. Одоо энэ їгийг ìартахгїй гэдэгт итгэж байлаа. Энэ нь
юì ìартдаг болохын эх гэж толгойд нь тогт орсонгїй. Тэгтэл туршилтын
єєрєєнийхєє бараг бїх юìны нэрийг арайхийн санаж байгаагаа хэд хоноод ìэдлээ.
Тэгэхэд нь зохих нэрсийг нь бичээд наачих болж, юу хэрэглэх гэж байгаагаа бичсэн
тэр нэрээ хараад сэдэх болов. Эцэг нь бага байхынхаа хаìгийн сэтгэл хєдлєì явдлыг
ìартах боллоо гэж їглэсэнд Аурелиано тїїнд олсон аргаа хэлж, Хосе Аркадио
Буэндиа тэр аргыг хэлэж гэртээ хэрэглээд дараа нь хотод хэрэглїїлжээ. Тэрбээр
бэхэнд бийр дїрээд, гэрийнхээ юì бїр дээр “ширээ” , “сандал”, “цаг”, “хаалга”,
“хана”, “ор”, “хувин” гэж бичээд ìалынхаа хашаа, ногооынхоо талбай руу очиж
“їнээ”, “ухна”, “гахай”, “тахиа”, “гадил” гэж аìьтан шувуу ургаìлын нэрийг
тэìдэглэжээ. Хїн аìьтан ìартах байдлыг туйлын олон янз байгааг ìэд ìэдсээр
юìыг нэрээр нь танилаа ч, тїїгээр юу хийдгийг санахгїй болох єдєр ирэх нь
гэдгийг ойлголоо. Үїнээс хойш бїр ч тєвєгтэй боллоо. Макондогийнхон ìартах
євчинтэй тэìцэх гэж хичнээн оролдсон нь їнээний хїзїїнд “Энэ бол їнээ. Сїїгий
нь авахын тулд энэ їнээг єглєє болгон саах хэрэгтэй, сїїг кофетой хольж сїїтэй
кофе болгохын тулд сїїг буцалгах хэрэгтэй” гэсэн саìбар єлгєснєєс тод харагдана.
Тийнхїї бодит ертєнц тэдний ой ухаанаас алдагдах гэж тэìїїлж, їгийн хїчээр
тїїнийг тїр зуур саатуулавч їг їсгийн утга ìартагдìагц ой ухаан бїр алга болох нь
гарцаагїй болж ирлээ.

Хотын хаалган дээр “Макондо” гэсэн бичиг єлгєж, “Тэнгэр бий” гэсэн єєр нэг арай
тоìхныг тєв талбайд хаджээ. Хараад ìартсан юìаа санаж байх янз бїрийн таних
тэìдгийг байшин бїр дээр зуржээ. Гэвч тийì арга хэрэглэхэд байнгын анхаарал,
сэтгэлийн асар их хїч хэрэгтэй байсан бєгєєд учир нь олон хїн нь юìыг сайхнаар
сэтгэлдээ бодож тїїндээ хууртжээ. Энэ нь ашиггїй боловч сэтгэлийг нь
тайвшруулах ажээ. Урьд нь ирээдїйн явдлыг ìэргэлдэг байсан Пилар Тернера
єнгєрсєн явдлыг ìэргэлдэг болж сурчихаад тийнхїї єєрийгєє хуурах явдал газар
авахад ìорийг нь эìээллээд єгчээ. Макондогийн нойргїй болсон иргэд Пилар
Тернерагийн элдэв их юì л урнаар санаанаасаа зохиож байгаагийн хар гайгаар
хєзрийн харшалдаан зєрчилдсєн бїдэг ìэргийн ìанан дунд хєвєн, тэр ìананд орсон
хїн дєрєвдїгээр сарын эхээр хар їстэй эрэгтэй хїнийг эцгээ гэж, солгой гартаа алтан
бєлзєг зїїсэн бор эìэгтэйг эхийгээ гэж арайхийн таньж, єєрийгєє лаврын ìодон
дээр болжìор жиргэж байсан сїїлийн ìягìар гаригт тєрсєн шиг санах болжээ.
Ингэж сэтгэлээ хуурахад яахын аргагїй дийлдсэн Хосе Аркадио Буэндиа
цыгануудын гайхаìшигт нээлтийг санаж байхын тулд зохиох юìсан гэж тухайн
їедээ ìєрєєдєж байсан ойн ìашиныг тїїнд сєргїїлэн зохиохоор шийджээ. Уг
ìашин хїний энэ насандаа олж авсан ìэдлэгийн бїх нийлбэрийг єдєр бїр давтах
зарчìаар ажиллах ёстой байлаа. Хосе Аркадио Буэндиа энэ оньсыг эргэлдэх толь
бичгийн байдалтайгаар тєсєєлж байсан бєгєєд эргэлтийнх нь тэнхлэг дээр хїн
зогсож байгаад бариулаар тїїнийг залахад аж аìьдралд нь хэтэгтэй бїх ìэдээ
ахархан хугацааны дотор нїдэнд нь харагдаад єнгєрєх ёстой байв. Зохион бїтээгч
арван дєрвєн ìянга орчиì карт бєглєєд байтал хєндийн заìаар олсоор багласан
цїдгэр хєвхєн хайрцаг, хар даавуугаар бїтээсэн жижиг тэрэгтэй хачин янзын євгєн

~ 29 ~
эрїїл хїний хонхыг уйтгартайхан жингэнїїлсээр айсуй явснаа шууд Хосе Аркадио
Буэндиагийнхныг зїглэв.

Виситасьон євгєнд хаалга онгойлгож єгєєд тїїнийг таньсангїй, ìартахын євчинд

эргэшгїй баригдсан хотод юу ч зарах болоìжгїй гэдгийг дуулаагїй худалдаачин
юì байлгїй гэж санажээ. Өтєлж доройтсон хєгшин ажээ. Хэдийгээр хоолой нь итгэл
ìуутай чичирхийлж, гар нь юì ìэдрэхээ больсон юì уу гэж бодогдìоор байсан
боловч, хїн нь унтдаг, юì санадаг ертєнцєєс ирсэн гэдэг нь тодорхой. Хосе Аркадио
Буэндиа гарч ирэн, євгєнийг зочдын єрєєнд суугаад элэгдсэн хар бїрхээрээ сэвэн,
хананд наасан бичгийг анхааралтай бєгєєд єрєвдєнгїй уншиж байхыг хараад энэ
хїнийг урьд таньдаг байгаад одоо ìартчихсан байж ìагадгїй гэж хаширлан их л
хїндэтгэнгїй аìар ìэндийг нь эржээ. Гэвч зочин тїїний залийг таачихжээ. Өєрийг
нь ìартаж, тэгэхдээ эргэн санахаар ìартсан бус, єєрийнх нь сайн ìэддэг шиг
їхэхэд яаж ìартах вэ яг тэгж ор тас ìартжээ гэдгийг ойлгов. Сая бїгдийг ойлгож,
юугий нь ìэдэх аргагїй юìаар пиг дїїргэсэн хєвхєн хайрцгаа онгойлгож эдгээрийн
дотроос олон цозон шилтэй жижиг хайрцаг гаргаж, гэрийн эзэнд аятайхан єнгєтэй
шилтэй шингэнийг єгсєнд тїїнийг нь уувал ухаан нь цэлìэж, бїх юìан дээрээ
нэрийг нь бичсэн хєгийн тасалгаанд єєрийгєє харахаас єìнє ханан дээр бичсэн
эрхэìсэг їгсийг уншихаасаа єìнє, тэр ч байтугай гэнэт ухаангїй баярлахаасаа єìнє
ирсэн гийчнээ таньж нїдэнд нь нулиìс цийлгэнэжээ. Тэр бол Мелькиадес байлаа.

Макондогийнхны ой ухаанаа сэргэснийг ёслон тэìдэглэж байх зуур Хосе Аркадио

Буэндиа, Мелькиадес хоёр хууч хєєрч гарлаа. Цыган эндээс явахгїй бодолтой ажээ.
Тэрбээр їнэхээр нєгєє ертєнцєд очоод ганцаар байж тэссэнгїй буцаж иржээ.
Овгийнхондоо гадуурхагдаж, аìьдралд дэндїї хоргодоìтгой гэж шийтгэгдэн ид
шидийн хїчээ алдсан тэрбээр дэлхийн элэг бїтэн байгаа энэ газар аìар жиìэр
сууж, батиар татах ажилд биеэ зориулахаар шийджээ. Хосе Аркадио Буэндиа тийì
шинэ юì гарсныг огт дуулаагїй ажээ. Гэвч єєрийгєє болон гэрийнхнийгээ
солонгорсон тєìєр илтсэн дээр ìєнхєд тодрон їлдсэнийг їзэхдээ ìэл гайхжээ. Яг
энэ їед авсан зураг дээр Хосе Аркадио Буэндиа їнсэн єнгєтэй єрвєгєр їстэй, зэс
товчтой царìдал захтай цаìцтай, баярлах гайхах хослосон царайтай гарчээ. Урсула
їхтлээ хєхєрч, тїїнийг “айж хоцорсон генералтай” адилхан байна гэж баталж
байлаа. Үнэнийг хэлэхэд, арван хоёрдугаар сарын цэлìэг тэр єглєє Мелькиадесийн
зураг авч байхад Хосе Аркадио Буэндиа їнэхээр цэрвэж байсан бєгєєд хїний дїрс
тєìєр илтсэн дээр буухын хэрээр хїн барагдана гэж айж байлаа. Хаìгийн зугаатай
нь гэвэл энэ удаа шинжлэх ухааныг Урсула єìєєрч, нєхрийнхєє балай бодлыг тас
цохижээ. Тэрбээр Мелькиадесийг урьд їздэггїй байснаа ìартаад гэртээ байлгана
гэжээ. Гэвч єєрєє ач нарынхаа доог болохгїй (єєрийн нь ярьж байгаагаар бол) гээд
батиараа огт татуулсангїй. Энд єгїїлж байгаа тэр єглєє хїїхдїїддээ цайны нь
хувцсыг єìсгєж, нїїрийг нь оодож, Мелькиадесийн гайхаìшигт аппаратын єìнє
хоёр ìинут огт хєдлєлгїй зогсоохын тулд тархины ясны шєл нэг нэг халбагыг
уулгажээ. Халуун бїлээрээ авахуулсан цорын ганц энэ зураг дээр Аìаранта, Ребека
хоёрын дунд хар хилэн костюìтай Аурелиано зогсож байлаа. Тэрбээр нэлээд
ядрангуй царайтай, далдыг хардаг харцаараа харсан байсан нь олон жилийн хойно
оршуулгын хайсны дэргэд буудуулах гэж зогсохдоо яг ийì байдалтай байж билээ.
Гэвч энэ удаа хєвгїїн хувь ерєєл хаашаа эргэхийг ìэдэхгїй, гагцхїї хавь ойрынхоо

~ 30 ~
хот сууриныханд уран нарийн юì хийдэг гэж хайрлуулж хїндлїїлсэн инжаан тєдий
л байлаа. Урландаа Аурелиано байгаа їгїй нь ìэдэгдэхгїй. Урлан нь
Мелькиадесийн туршилтын єрєє ч бас болдог учир цыган эцэг хоёрыгоо шилэн
савны харших, хорны тавагны ìєргєлдєх чиìээн дунд, хїчил асгах, хїчилд броìт
ìєнгє уусган баллах зэрэг бєєн аюулын дунд Нострадаìусын бэлгэдэн хэлснийг
тайлбарлан чанга чанга ìаргалдаж байхад Аурелиано огт єєр ертєнцєд оччихсон
байдаг байлаа. Аурелиано ажилдаа ìахруу, єєртєє хонжоо харж чаддаг учраас
удалгїй Урсулагийн ìєсєн чихэр зарж олдгоос илїї ìєнгє олох боллоо. Гагцхїї
цээнд хїрсэн ийì эр яагаад эìс охидод хавьтдаггїй юì бол гэж л цєìєєрєє
хачирхдаг байлаа. Нээрээ тїїнд явдаг хїїхэн байсангїй. Хэдэн сар болоод
Макондод хоёр зуу эргэì настай євгєн тэнїїлч Хїìїїн Франсиско дахин ирэв.
Тэрбээр хотод дандаа ирж, зохиосон дуугаа дуулдаг байлаа. Манаурегаас эхлээд
хєндийн нєгєє хязгаар хїртэл ìєртєє тааралдсан хот тосгонд болсон бїх явдлыг
дуундаа нэгд нэгэнгїй єгїїлдэг, танил талдаа сураг дуулгах буюу гэр орондоо
болсон явдлыг олон тїìэнд ìэдэгдэх гэсэн хїнийг хоёр сентаво єгєхєд тэр тухай нь
дуунд оруулдаг байжээ. Нэг орой Урсула хїїгийнхээ сургийг гаргаж ìагадгїй гэж
горьдон тїїний дуулахыг сонсож байгаад эхийнхээ бие барсныг санаìсаргїй
ìэджээ. Дуу зохиох уралдаанд чєтгєрийг дийлсний учир уг алдрыг олсон, жинхэнэ
нэрийг нь хэн ч ìэдэхгїй тэр хїн нойр хулжих тахал дэлгэрэх їед Макондогоос
алга болсноо одоо Катариногийн хїрээлэнд нэг ìэдээд хїрээд ирчихсэн байж
байлаа. Тїїний дуулахыг чагнан, дэлхийн сонин сонсох гэж цєìєєрєє тэнд очив.
Хїìїїн Франсискотой хаìт нэгэн тарган авгай ìорилон ирсэн нь, дєрвєн индиан
тїїнийг даìнуургаар даìжлан, ноìой байрын залуухан эрлийз хїїхэн дээр нь шїхэр
барин нарнаас халхлан явах ажээ. Энэ удаа Аурелино ч тийш очжээ. Тойрон
хїрээлсэн сонирхогчдын дунд асар тоì хаìелеонтой тєстэй Хїìїїн Франсиско
залран сууж байлаа. Тэрвээр бїїр Гуайянд байхад нь ноён Уолтер Рэлигийн15
бэлэглэсэн ìєнєєхєн эртний баян хуураа даран, євгєн хїний байдлаар далайн
хужирт хагарсан паривгар хєлєєрєє дууны айзаìд тохируулан товшиж байлаа.
Тасалгааны гїнд єєр єрєє рїї ордог нэг хаалга харагдаж, тїїгээр эрчїїл ээлж
ээлжээр орон, їїдэнд нь нєгєє даìнуулж ирсэн тарган авгай дэвїїрээр сэвэн сууж
байлаа. Чихнийхээ ард хийìэл сарнай хавчуулсан Катарино нишингийн дарс
худалдаж, эрчїїдэд ойртон гараа цээртэй газар нь хїргээд авах далиì алдахгїй
байлаа. Аурелиано шинэ сониныг дуустал сонсоод, єєрийнд нь хэрэгтэй юì
сонсоогїй учир явах гэтэл нь авгай хуруугаараа дохин дуудаж,

 Чи ч ор, ердєє л хорин сентаво гэж хэлжээ.

Аурелиано пэндгэр авгайн євдєг дээр байгаа аяганд ìєнгийг чулуудаад, яìар
учиртайг нь ч ìэдэлгїй хаалга нээн орж явчихлаа. Орон дотор залуухан эрлийз
хїїхэн жингэрийн дэлэн шиг ìээìээ унжуулчихсан чарìаа шалдан хэвтэж байлаа.
Аурелианогийн тїрїїнд энд жаран гурван эрэгтэй оржээ. Олон хїний уур аìьсгаанд
бохирдож, дээр нь хєлс хулìасны їнэр шингэсэн агаар бїгчиì єìхий гэж
жигтэйхэн. Бїсгїй норсон цагаан даавуугаа авч єрєєсєн сэжїїрээс нь бариач гэж
гуйв. Цагаан даавуу нойтон таар шиг хїнд болжээ. Хоёул тїїнийг ìушгин, хэвийн

15
- Уолтер Рэли (1522 - 1618) - английн далайн жуулчин, Өìнєд Аìерикт очсон шинжилгээний хэд
хэдэн ангийг удирдаж явжээ.

~ 31 ~
жинд ортол нь усыг нь шавхрав. Дараа нь сийрсийг ч сэгсэрсэнд хєлс дусалж байлаа.
Аурелиано тэр бїгдийг л хийгээд байх сан гэж туйлаас хїсэж байлаа. Аìрагийн
ажлыг яаж хийдгийг онолын хувьд ìэдэж байсан боловч тїїний євдєг нь чичрэн,
хєл дээрээ арайхийн тогтож байлаа. Бїсгїйг ороо засаж дуусаад хувцсаа тайл гэхэд
нь Аурелиано “Наìайг хїчээр оруулсан юì. Хорин сентаво аяганд хий гэсэн, бїї
удаарай гэсэн” хэìээн ээдрэн хэлэхэд бїгсїй тїїний байдлыг ойлгож, “Гаргахдаа
дахиад хорин ìєнгє єгчих юì бол жаахан удаж болно” гэж аяархан хэлэв. Ичиж
зовохын туйлд хїрэн хувцсаа тайлж байхад нь єєрийнх нь нїцгэн бие ахынх нь
дэргэд юу ч биш байгаа гэсэн бодол аìар заяа їзїїлэхгїй байжээ. Бїсгїй хичнээн
оролдсон боловч Аурелиано улаì арчаагїй болж “Би дахиад хорин сетаво єгчихнє”
гэж цєхрєн бувтнаж байлаа. Бїсгїй баярласнаа дуугїйхэн илэрхийлжээ. Бїсгїйн
арьс нь хавиргандаа наалдаж нуруу нь холгон цус шїїрчээ. Туйлдаж ядарсанаас
ихэд аìьсгаадна. Хоёр жилийн єìнє Макондогоос ихээ хол газарт бїсгїй єргєж
авсан эìгэнтэйгээ сууж байжээ. Нэг удаа лаагаа унтраалгїй унтаж хоцроод нэг
сэрвэл байшин нь бєєн гал болсон байжээ .Тийнхїї суудаг байшин нь їнс болжээ.
Тїїнээс хойш эìгэн байшингийнхаа їнийг олуулах гэж тїїнийг хот сууринаар авч
яван, хорин сентавогоор хїний євєрт оруулах болжээ. Өрєє дарахаас гадна заìын
зардал, хоол хїнс, тїїнчлэн даìнуургачин индиан нарын хєлсийг тєлєх учиртай
тул шєнє бїр далан хїнтэй унтаад байвал одоо арав орчиì жил ингэж явах їлдлээ
гэж бїсгїй бодож байжээ. Эзэн эìгэнийг хаалга хоёр дахиа тогшоход Аурелиано юу
ч хийж чадалгїй, нулиìсаа арайхийн барьсаар єрєєнєєс гарчээ. Энэ шєнє тэрбээр
бїсгїйг єрєвдєх, хїсэх хоёр зэрэгцэн унтаж чадсангїй. Тїїнийг хайрлаж, хаìгаалах
гэсэн юун ч дийлдэшгїй хїсэлд автжээ. Өглєє нь нойргїй хонож, тэчъяадан зовсон
тэрбээр эìгэний эзэрхийлэлээс бїсгїйг єìгєєлєн авах, далан эрийн эдэлдэг тэр
жаргалыг шєнє бїр ганцаараа эдэлж байхаар энэ бїсгїйтэй суух гэж хатуу шийджээ.
Гэвч єглєєний арван цагт Катариногийн газар ирвэл бїсгїй Макондогоос нэгэнт
явчихсан байлаа.

Цаг хугацаа єнгєрєхєд залуу хїїгийн оргилуун гооìой хїсэл наìжсан боловч
ìєрєєдлєє биелээгїйд хараìсах сэтгэл лавширчээ. Тэгээд ажилдаа хаìаг сэтгэлээ
тавих болж, бэлгийн ажил хийж чаддаггїй гутаìшгаа нуухын тулд насан туршаа
гоонь явахаар шийдэж билээ. Тэр завсар Мелькиадес Макондод зургийг нь авбал
зохих бїхний зургийг авсны хойно батиар татах аргаар Тэнгэр байгааг шинжлэх
ухааны їїднээс нотлохоор шийдсэн Хосе Аркадио Буэндиад солиот туршилтаа хийг
гэж туршилтынхаа єрєєг тавьж єгчээ. Буэндиа гэрийнхээ энд тэнд авсан зургийг
олон давхарлуулснаар эзэн тэнгэр гэж байдаг бол зургийг нь эрт орой хэзээ боловч
заавал авна, байдаггїй юì бол байдаг гэдэг тааìгийг бїрэн тас цохино гэдэгт бат
итгэж байлаа. Мелькиадесийн тухайд гэвэл Нострадаìусыг л лавшруулан судалж,
онгож гандсан хилэн хантаазтайгаа байдгаараа аìьсгаадан урьдын єнгєє аль
хэдийн алдсан бєлзєгтэй хэрээний сарвуу шиг чєргєр гараараа цаасан дээр ìахир
тахир юì сараачиж, шєнє орой болтол сууна. Макондогийн хойч ирээдїйг
урьдчилаад харчих шиг, Макондо шил толь болсон тоì байшин бїхий їзэсгэлэнтэй
сайхан хот болно, гэв ч энэ хотод Буэндагийн удаì судар ор ìєргїй алга болох юì
шиг нэг удаа санагджээ. “Дэìий бїї донгос. Шилэн байшин биш ээ, ìєсєн байшин,
би зїїдэндээ їзсэн юì, тэнд Буэндиагийнхнаас заавал байна” гэж Хосе Аркадио
Буэндиа унтууцав. Урсула олноос гажууд аìьтдын энэ оронг жаахан ч гэсэн бусдын

~ 32 ~
жишиг болгох гэж улайрч, тоì зуух барьж аваад, ìєсєн чихэр дээрээ нэìж, сагс сагч
талх, тєрєл бїрийн жигнэìэг хийж, хєндийн заì дээр гарч худалдахад хэдхэн цагт л
їзэх юìгїй гїйчихдэг байлаа. Урсула хєл жийн аìрах насан дээрээ очсон боловч
тэгсэнгїй, харин ч улаì борви бохирохгїй зїтгэх болж байлаа. Ажлаа урагштай
байгаад ураìшин толгой єєд татахгїй байсан тэрбээр нэг орой индиан авгайг
тогоонд элсэн чихэр хийж байх зуур цонхоор санаìсаргїй хараад їдшийн шар
гэгээнд хоёр танихгїй бїсгїй хашаанд юì нэхэж суугааг їзэхдээ гайхаж хоцорчээ.
Тэр бол Ребека, Аìаранта хоёр байлаа. Тэд гурван жил эìээгээ їхлээ гэж єìссєн
гашуудлын хувцсаа дєнгєж сая тайлж, єнгєт даашинз єìссєн нь тэднийг огт єєр
болгожээ. Хэний ч санаагїй байтал Ребека Аìарантаг дагуулахгїй хєєрхєн болжээ.
Тэрбээр арьс ниìгэн, нїд тоì, хурц урсгал, гар уран бєгєєд тэлїїрт татсан даавуун
дээгїїр гар хєдлєх нь їл їзэгдэх утсаар хатгаìлаж байх ìэт болно. Аìарантаг гоо
їзэсгэлэнгээр Ребекагаас дутуу боловч талийгаач эìээгийнхээ уулын бодь, нэр тєрєє
хичээх сэтгэлийг авч тєржээ. Аркадио эцэг шигээ тэнхээтэй хїн болох нь ìэдэгдэж
байвч тэдний дэргэд хїїхдээрээ байлаа. Аурелиано тїїнд їсэг бичиж зааснаас гадна
уран дарх заажээ. Хїїхдїїд нь єсєж тоìрон удахгїй хань бїлтэй, їр хїїхэдтэй
болж гэртээ багтахыг болиод туурга тусгаарлах нь гэдгийг Урсула ойлгон, удаан жил
нуруугаа бєгцийтєл ажиллаж хураасан ìєнгєє гаргаж, дархцуултай хєлс хїчийг нь
тохиролцон байшингаа тоìруулж гарав. Тэгээд айлчин гийчний ìорилох ёслолын
нэг тоì танхиì, халуун аìиараа арван хоёул суугаад зоог барьчих сэрїїхэн тохилог
хоолны єрєє, жин їдийн хурц нарнаас сарнайн тоì хїлэìжээр сайтар халхлагдсан
урт гонхон бариулж, гонхны дагуу ваартай ойì, хайтан цэцэг тавих суурь
хийлгэжээ. Бас хоёр зуух тавихын тулд гал тогооныхоо єрєєг тоìсгох, Хосе
Аркадиогийн хойчийн явдлыг Пилар Тернерагийн ìэргэлсэн єнєє агуулахыг
буулгаж, хїрэлцэхээр хоол хїсний нєєц їргэлж байлгахын тулд хоёр дахин тоìыг
барихаар болов. Хашаанд асар тоì туулай бєєр ìодны ёроолд бїсгїйчїїл,
бїстэйчїїлийн гэсэн хоёр усан сан, байшингийнхаа ард зайтай жїчээ тахианы торон
хонуурь, їнээ саах саравч, нїїдлийн шувуу дураар орж гарч болох дєрвєн талдаа
цонхтой тор хийлгэжээ. Нєхрийнх нь элдэв юì зєгнєн боддог нь халдсан ìэт ихэд
хєєрч дэвэрсэн Урсула хэдэн арван чулуучин ìодчин дагуулж гэрэл яаж тусах, илч
хаанаас тїгэх ёстой зэргийг єєрєє шийдэж, зайг бариìжаагаар хуваарилаж байлаа.
Макондог байгуулагдахад анх барьсан энгийн байр, багаж хэрэгсэл, барилгын
хэрэглэгдэхїїнээр дїїрч, ажилчид холхилдон, єєрсдєє бусдад саад хийх ìєртлєє
бусдыг бїї садаа болоод бай хэìээн албархаж, ìєнєєхєн хїїдийтэй яс хаал бол
хєлд нь тээглэж, хар яр хавиралдахад бєєн уур унтуу болох ажээ. Хєл толгой нь
олдохгїй ийì бужигнаан дундаас, тїїхий шохой, газрын хэвлээс олгойдох лаврын
уур утаа дундаас Макондодоо хаìгийн тоì тєдийгїй тэр хавьдаа хаìгийн зочирхог,
сэрїїхэн байшин яаж босов гэдгийг хэн ч ойлгохгїй байлаа. Буэндиа тэр их
бужигнааны ид їеэр ч эзэн тэнгэрийг гэнэдїїлэн зургийг нь авах гэж хєєцєлдсєєр
байсан тул бїр ч ойлгож цєхєж байлаа. Шинэ байшин бараг бэлэн болоод байхад
Урсула эр нєхрєє биелшгїй ìєрєєдлийнх нь хїлээснээс гаргаж, байшингийн нїїрэн
талыг єєрсдийнхєє бодсон цагаан єнгєєр бус, хєх єнгєєр будах тушаал авснаа хэлж,
цаасан дээр бичсэн албан захираìжийг їзїїлэв. Буэндиа эхнэрийнхээ юу яриад
байгааг даруйдаа ухаарсангїй, юуны єìнє бичсэн хїний нэрийг л сонирхон хараад

 Хэнбэ гуай нь гээ ч вэ? гэж асуувал сэтгэлээр унаж хоцорсон Урсула:

~ 33 ~
  Вангийн тїшìэл. Засгаас тоìилогдсон тоì дарга гэлцэх юì гэв.

Вангийн тїшìэл дон Аполинар Москоте, Макондод сэìхэн ирж, жижиг бараа
тотиор солих гэж ирж байсан анхны арабуудын нэгний байгуулсан “Отель Хакоба”
гэсэн буурчийн газар бууснаа ìаргааш нь л Буэндиагийн байшингаас хоёр
хорооллын тэртээ шууд гудаìж руу харсан хаалгатай байр хєлслєн, Хакобагаас
ширээ сандал худалдан авч тавиад єєрийн авчирсан улсын сїлдийг хананд хадаж,
хаалган дээрээ “Вангийн тїшìэл” гэсэн хаяг бичжээ. Тэгээд їндэсний тусгаар
тогтнолын ойд зориулж, бїх байшинг хєхєєр будах анхны захираìжийг гаргасан
ажээ.

Хосе Аркадио Буэндиа тушаалын хуулбарыг барьсаар ирвэл, вангийн тїшìэлийг

їдийн зоогийн дараа даруухан контоортоо єлгєсєн дїїжин орон дээрээ аìар
байхтай нь таарлаа. “Та эднїїнийг бичсэн її? “ гэж Буэндиа асуулаа. Дон Аполинар
Москоте хэìээх хєдєлж ядсан, айìхай байрын ахиìаг насны хїн тэр захираìжийг
бичсэнээ хэллээ. “Яìар эхтэй болоод ингэдэг билээ?” гэж Буэндиа дахин лавлалаа.

Дон Аполинар Москоте ширээний шургуулга ухан, нэг бичиг гаргаж ирэн єєдєєс
сарвайсныг Хосе Аркадио Буэндиа авч, “Нэр дурдсан хотод вангийн тїшìэлийн
їїрэг гїйцэтгїїлэхээр тоìилов” гэснийг халть хараад,

 Энэ хотод цаасыг тоож їздэггїй юì. Манайд гїйцэтгэх хїн хэрэггїй,
гїйцэтгээд байх юì ч байхгїй гэдгийг ìэдтїгэй гэж тайван єгїїлэв.

Тэгээд Буэндиа жишиìгїй царайлан зогсох ноён Аполинар Москотед, тосгоныг анх
яаж байгуулсан, газрыг яаж хуваарилсан, заì яаж тавьснаа дуугаа єндєрлєлгїй
тайлбарлаж, тийнхїї хийх ёстой бїхнийг хийхэд яìар ч засгийн газрыг
їйìїїлээгїй, тэгэхлээр єєрсдийг нь бїї їйìїїл гэж тайван хэллээ. “Бид хорхойд
хоргїй улс. Манайд хэн ч хєгширч їзээгїй. Макондод одоо болтол оршуулгын газар
байхгїй байгааг їзээ биз дээ” гэж хэлжээ. Бас бид засгийн газарт зарга заалхай
ìэдїїлэх юì алга, харин ч ìанийг єєдєлж дэгжихэд саад хийгээгїйд баярлаж явдаг,
хойшид ч тийì байлгах байх гэж найдаж байна. Толгойтой аìьтан бїхэн ирээд л тэг
ингэ гэж тушааг гэж Макондог бид байгуулаагїй шїї дээ гэв. Аполинар Москоте
найрсаг зєєлєн байх ёсоо алдалгїйгээр єìд шигээ цагаан бїдїїн ширхэгтэй бєс
даавуун хїрìээ єìсєв.

 “Хэрвээ та хотод ерийн, энгийн нэг суух гэж байгаа бол тавтай ìорил оо.
Хїìїїсийн байшинг хєхєєр будуулж эìх заìбараа алдуулах гэж ирсэн бол та
ìуу сайн новшоо аваад ирсэн заìаараа сурсан дуугаа дуулаад буц. Манай
байшин тагтаа шиг цав цагаан байх болно” гэж Буэндиа тєгсгєжээ.

Аполинар Москоте ноён царайгаа барайлган, гэдрэг ухраад шїдээ зуун, сэтгэл
нэлээд долгилсон байдалтай:

 Зэвсэгтэй гэдгээ танд сануулìаар байна гэлээ.

Хосе Аркадио Буэндиа урьд нь ìорь газарт унагаж явсан залуугийн нь тэнхээ
хэдийд нь гарт нь хуралдаад ирснийг ч анзаарсангїй, нэг ìэдэхэд л Аполинар

~ 34 ~
Москоте ноёныг гадуур цаìцны нь хоёр энгэрээс атган авч, нїдний тус газар єргєн
авчраад,

 Үлдээд байгаа насандаа їхдэл чирсэнд орвол хэдэн хувь аìьдыг нь чирвэл
дээр юì уу даа гэж хэлж билээ.

Тэгээд тэрбээр Аполинар Москоте ноёныг зааìдан єргєсєн чигээрээ гарч гудаìжны
голд аваачин, Макондогоос хєндий ордог заì руу харуулан хоёр хєлєєр нь тавьжээ.
Хэд хоноод нєгєєх нь винтов барьсан, хєл нїцгэн, ноорхой хувцастай цэрэг дагуулж,
їхэр тэргэн дээр эхнэр, долоон охиноо суулгачихсан хїрч иржээ. Хойхно нь тавилга
хэрэгсэл, авдар сав, эд агуурс ачсан хоёр тэрэг ирлээ. Вангийн тїшìэл суух байшин
олтлоо эхнэр хїїхдээ “Отель Хакоба”-д тїр буулгаж єєрєє зонтороо нээн, їїдэндээ
хоёр харуул зогсоожээ. Макондогийн хуучуул урилгагїй зочдыг їлдэн хєєхєєр
хатуу шийдэж, ахìад хєвгїїдээ дагуулаад Хосе Аркадио Буэндиа дээр ирж, тїїгээр
удирдуулан хєдлєх гэжээ. Гэтэл Буэндиа тэднээс зєрж, Аполинар Москоте ноён
эхнэр хїїхэдтэйгээ ирсэн учир гэрийхнийх нь єìнє хїний нэр хїндийг гутааж
болохгїй, энэ хэргийг эв найраар шийдэх хэрэгтэй гээд халгаасангїй.

Аурелиано эцгээ дагаж явъя гэлээ. Энэ їед тэрбээр їзїїрийг нь цавуудан иìэрсэн
хар сахалтай, хожиì дайнд ялгарах сїрлэг дуутай болсон байлаа. Гар хоосон тэр
хоёр їїдэнд зогсоо харуулыг хайхарсангїй, вангийн тїшìэлийн контоорт орж
явчихлаа. Аполинар Моекоте ноён огт сандарсангїй, санаандгїй тэнд байж таарсан
эх шигээ хар їстэй арван зургаан настай Аìпаро, дєнгєж ес хїрч байгаа ягаан
царайтай, ногоон нїдтэй Реìедиос гэдэг хоёр охинтойгоо танилцуулав. Хоёул
царайлаг бєгєєд сайн хїìїїжилтэй ажээ. Буэндиа нарыг дєнгєж орìогц, ирэгсдийн
нэр усыг эцгийнхээ хэлж завдаагїй байхад тэр хоёрт сандал дєхїїлж єгчээ. Гэвч
эрчїїл суусангїй.

 За яах вэ, нєхєр ìинь. Таануус хотол їзвэл їлд. Гэхдээ гадаа хаалган дээр
байгаа буу барьсан дээрэìчдээс айсан юì биш шїї, танай гэргий охидыг
хїндэлсэндээ тэгж байгаа юì гэж Буэндиа хэлэв.

Аполинар Москоте ноён тїгдэрсэн боловч Буэндиа тїїгээр їг хэлїїлсэнгїй.

 Гэхдээ бид хоёр болзол тавина. Нэг, хїн бїр єєрийн хїссэн єнгєєр л
байшингаа будаж байна. Хоёрт, цэргїїдийг одоохон Макондогоос явуул.
Хотын хэв журìыг бид хариуцна гэж нэìж хэллээ.

Вангийн тїшìэл алгаа тэнийлгэн баруун гараа дээш єргєєд,

 Хїндэтгэлийн їг її? гэж асуувал, Буэндиа,

 Дайсны тань їг ээ. Танд нэг зїйлийг хэлэхэд та бид хоёр дайсан хэвээрээ
байх болно гэж гашуудангуй хэллээ.

Тэр оройгоо цэргїїд хотоос явав. Хэд хоноод Буэндиа вангийн тїшìэлийнд байшин
олж єгєв. Аурелианогоос бусад нь цєì тайвширлаа. Аурелиано насаар бол
вангийн тїшìэлийн бага охин Реìедиост эцэг нь байìаар боловч тїїнийг зїрхэндээ
тээн байнга шаналах боллоо. Энэ нь гуталд орон нухах чулуу шиг аìар заяа їл
їзїїлэх биеийн шаналгаа байлаа.
~ 35 ~
 ***

Тагтаа шиг цагаан шинэ байшингаа бїжигт найр хийж ìялаав. Ребека Аìаранта
хоёрыг насанд хїрсэн бусгїйчїїд болсныг ìэдсэн тэд їдэш байшин барих санаа
Урсулад тєрж билээ. Үнэнийг хэлэхэд, бїгсїйчїїдийг зочдоо хїлээгээд авахад нїїр
улайхааргїй єрєєтэй болгох гэж хїссэнээс їїдэж уг барилгын ажлыг їїсгэсэн билээ.
Бодсоноо гялалзтал бїрэн биелїїлэхэд саад болох юì байгаагїй тул байшинг
єєрчлєн барьж байх бїх хугацаанд борви бохисхийлгїй ажиллаж, ажил дуусахаас
єìнє чихэр, талх худалдаж олдсон ìєнгєєрєє гэрээ гоёх, тохижуулах олон їнэт
ховор эдлэл захиалсны дотор оньст тєгєлдєр хуур байсан нь хотынхныг гайхуулж,
залуучуудыг ихэд баярлуулсан гайхаìшигт эд байлаа. Тэр хуурыг задлан хэдэн
хайрцагт хийж авчраад, венийн тавилга, богеìийн болор, їнэт суулга, голланд
даавуу, элдэв дэнлїї, лааны тосгуур, цэцгийн ваар, хивс бїтээлгийн хаìт
буулгажээ. Энэ бїхнийг нийлїїлсэн худалдааны газар италийн ìастер Пьетро
Креспийг тєгєлдєр хуурыг угсраад, худалдаж авсан эздэд нь яаж хэрэглэдэг, зургаан
хатуу цаасан бортгон дээр нїх гарган бичсэн чаìин аялгуунд яаж бїжиг хийдгийг
зааж єгєєд ир гэж єєрийн зардлаар явуулсан байжээ.

Пьетро Креспи бол цайвар їстэй залуухан эр. Тїїн шиг цэвэрхэн сайхан, тєлєв
тєвшин хїнийг Макондогийнхон їзээгїй байлаа. Тэрбээр дэгжин харагдах гэж
ìэрийх тул аìь тэìцэì халуунд ч ìєнгєн товруутай савхин хантааз, зузаан хар
цэìбэн нєìрєгєє тайлалгїй ажиллана. Хэдэн долоо хоног зочдын єрєєг дотроос нь
тїгжиж аваад, хєлсєє цувуулан зїтгэж, Аурелианогийн дархаа хийдэгчлэн ìахруун
ажиллаж, тэгэхдээ тэрийн эздээс зїйг барин зайтайхан байдаг байлаа. Нэгэн сайхан
єглєє Пьетро Креспи зочдын єрєєний хаалгыг нээлгїй, зэхсэн юìаа хэнд ч харуулж
гайхуулалгїйгээр эхний бортогыг тєгєлдєр хуурт хийсэнд алх чихэнд чийртэй тог
тог хийх, банз зогсолтгїй тїр няр унах чиìээ гэнэт наìдаад, хєгжìийн гайхìаар
тунгалаг, яруухан эгшиг дуурьслаа. Бултаараа зочдын єрєє рїї гїйлдэв. Буэндиа
аяны сайхныг сонсоод биширэнгїй харин єєрєє дээш доош болоод байх
даралт товчийг харахдаа ìэл гайхан зогсжээ. Тэр ч байтугай тэр їл їзэгдэгч
хєгжиìчний зургийг авах гэж Мелькиадесийн аппаратыг зоожээ. Энэ єглєє итали эр
єглєєний хоол хаìт идэв. Ребека, Аìаранта хоёр хоол авчирч єгєєд, энэхїї
тэнгэрлэг сайхан хїний бєгжгїй цагаан хуруугаараа хутга сэрээ цэìцгэр гэгч
наìбатай хєдлєхийг харахдаа зїрх алдаж байлаа. Зочдын єрєєний хажуугийн
тасалгаанд Пьетро Креспо бїжгийн хичээл зааж эхлэв. Охидын биенд огт
хїрэлгїйгээр ìетроноìоор айзаì тааруулан цохиж, янз бїрийн гишгэлтийг хийж
їзїїлэв. Охидын бїжиг сурч байх зуур Урсула тасалгаанаас хороì ч гаралгїй
тэднийг найрсгаар ажиглаж байлаа. Энэ хэдэн єдєр Пьетро Креспо бїжгийн шаахай,
биеэ барьсан нарийхан гэгчийн тусгай єìд єìсжээ.

“Дэìий юìанд санаа зовох юì. Энїїнийг яìар эр хїн гэдэг юì” гэж Буэндиа
эхнэртээ хэлжээ. Гэвч хичээл дуусаж итали залууг Макондогоос явсан хойно л
Урсула хянах байраа сая орхижээ. Тэгээд найрт бэлтгэж эхэллээ. Урсула найрт
тоотойхон хїн урив. Макондог босголцсон бїх єрхєд урилга єгсєн атал тэр їед хоёр
бутач хїїхэд нэìж гаргаад байсан Пилар Тернерад л єгсєнгїй. Урих хїнийг
нєхєрсєг сэтгэлийн угаас боловч нэлээд алаг їзэлтэй сонгосон байлаа. Учир нь
урилга авагчид нь аян хийж Макондог байгуулахаас бїр єìнє Буэндиатай їерхдэг
~ 36 ~
андууд, хар багаасаа Аурелиано, Аркадио нартай їерхсэн тэдний хїї, ач нар, Ребека,
Аìаранта хоёрын хаìт юì хатгаìладаг тэдний охид, зээ нар байлаа. Маконогийн
ноìхон захирагч Аполинар Москоте ноёны эрх ìэдэл їзэìжийн тєдий бєгєєд
тїїний їйл ажиллагаа ìодон жад барьсан хоёр цагдааг хувийн задлаар байлгаж
байгаагаас хэтэрдэггїй байлаа. Аìиа тэжээхийн эрхээр хоёр охин нь оёдлын газар
нээж, тэнд бас хийìэл цэцэг, гуайявагаар аìьтан хийж, онцгой захиалгаар аìрагийн
захидал бичих болов. Охид даруухан, эелдэг, хотдоо хаìгийн царайлаг, шинэ
бїжгийг бїгдээс сайн хийдэг байсан боловч найранд уригдагсдын тоонд багтаагїй
болно.

Урсула, Аìаранта, Ребека гурав тавилгыг авдарнаас нь гаргаж ìєнгєн хэрэгслийг

цэвэрлэж, сарнай овоолсон завин дотор гуниглан байгаа бїсгїйчїїдийн зургийг
єлгєн, барилгачдын барьсан нїцгэн ханыг аìь оруулж байх завсар Бэундиа эзэн
тэнгэр гэж байхгїй юì байна гэж бат итгэн тэнгэрийг ìєшгєхєє больж, оньст
тєгєлдєр хуурын гэдэс дотрыг уудалж, ид шидийнх нь нууцыг тайлах гэж оролджээ.
Найр нєгєєдєр гэж байхад хаанаас гараад ирсэн нь їл ìэдэгдэх єдий
тєдйи эрэлт боолт, дохиур цохиурыг хєглєрїїлэн бажгадаж, нэг їзїїрээс нь
тэнийлгэхэд нєгєє їзїїр нь атирчих олон чавхдасны дотор толгой эргэн барьж
тавьсаар уул зэìсгийг нэг эвлїїлэхчээн аяджээ. Буэндиагийнх хэзээ ч ингэж хєл
болж, хєєрцєглєн бужигнаж байсангїй. Гэвч керосин дэнг яг тогтосон єдєр, цагтаа
асааж аìжлаа. Давирхай, нойтон шохой ханхалсаар байгаа байшингийн хаалга
онгойж, Макондогийн хуучцуулийн їр хїїхэд, ойì, хайтан цэцэг бїхий гонхон,
одоохондоо наì гїì байгаа суух єрєє, сарнайн анхилуун їнэр тїгэх цэцэрлэгийг
їзээд, зочдын єрєєндєє цагаан даавуугаар бїтээсэн тул ìэдэгдэх сонин зїйлийн
дэргэд цугларлаа. Хєндийн хотод нэлээд дэлгэрсэн оньст хуурыг їзсэн улс тїїнийг
харахдаа ялихгїй ураì хугарсан боловч Ребека, Аìаранта хоёроор бїжгийг
эхлїїлэхээр Урсула анхны бортогыг хийхэд оньс ажилласангїйд хаìгийн их ураì
хугарчээ. Бараг сохорч, эрїї євдєг нийлсэн Мелькадес урьдын ид чадлаа дахин
гарган тєгєлдєр хуурыг засах гэж оролдов. Эцэст нь Буэндиа гацсан арааг огт
санаìсаргїйгээр хєдєлгєтєл хєгжиì дуугарч, хол хол хийнсээ дараа нь огт
заìбараагїй холилдон ая гарчээ. Чинээнд нь тултал татаж, гайхалтай зориìлог
хєглєсєн чавхдасыг дохиур балбасаар бэхэлгээнээсээ ìултран унаж байлаа. Гэвч
далай эрж, давшгїй єндєр даваа давсан хорин хоёр зоригтны їр сад ая алдагдан
бїдчїїлэхийг тоолгїйгээр їїр цайтал бїжиглэжээ.

Пьетро Креспи оньст хуурыг засахаар Макондод буцаж ирлээ. Ребека, Аìаранта
хоёр чавхдасыг засахад нь тїїнд туслах зуураа вальсын хэлгий аялгууг жаал
дуурайжээ. Итали залуу эелдэг, єєлєхийн аргагїй байх учир Урсула тїїнийг хянаж
цагдахыг больжээ. Пьетро Креспи зассан оньст хурын аянд явуулахаар тєлєвлєєгїй
байсан салахын бїжиг явуулж, Ребекатай орчин їеийн бїжгийн эрхэì урлагийг
їзїїлжээ. Аркадио, Аìаранта хоёр уран, эвлэгээрээ тэр хоёроос дутахгїй байлаа.
Гэвч їзїїлэх бїжгийг зогсоохоос аргагїй болов. Учир нь їїдэнд сонирхогчдын
дунд зогсож байсан Пилар Тернера, Аркадиог хїїхэн шиг бєгстэй юì гэж хэлсэн
эìэгтэйг їсэджээ. Шєнє дєл болсон байлаа. Пьетро Креспи салах ёс хийхдээ сэтгэл
уярааì їг хэлээд, удахгїй эргэж ирнэ гэж аìлалаа. Ребека тїїнийг хаалган дээр
гаргаж єгєєд, хаага цоожилж, дэнлїї унтраахад єрєєндєє очоод ìэлìэртэл уйлж

~ 37 ~
гарлаа. Хэдэн єдєр тэрбээр тайтгарч чадахгїй уйлж, уйлсныг нь хэн ч, тэр байтугай
Аìаранта ч ìэдсэнгїй ээ. Ребекагийн юìаа нуугаад байгаад гэрийнхэн нь
гайхсангїй. Наанаа нийцтэй эелдэг Ребека цаанаа хажиг гажууд зантай, дотуур
таìиртай байлаа. Үс зїс сайхантай, бие чийрэг, хєл зэгзгэр бїсгїй болсон боловч
Буэндиагийнд анх ирэхдээ авчирсан хэд хэд засагдаж, тохойловч нь ойчоод єгсєн
єнєє танхуур сандалдаа суух дуртай хэвээрээ байлаа. Ребекаг єдий болсон хойноо
хуруугаа хєхєх зангаа тавиагїй байгаа гэж хэн ч сэжиглэхгїй байлаа. Ийìээс ая
таарвал л угаалгын єрєєнд тїгжиж аваад буруу харан унтах сургууль хийдэг
байлаа. Нэг бороотой їдэш сэн билээ. Үеийн бїсгїйчїїдтэйгээ хайтан цэцэгт
гонхонд юì нэхэн ярилцан сууж байтал ярианы учиг гэнэт тасарч, цэцэрлэгийн
нойтон жиì, єтний овоолсон шороог харахдаа уйтгар гунигийн гашуун нулиìс
єєрийн эрхгїй ìэлìэрэн иржээ. Уйлах болсноосоо хойш зїржийн шїїс, гишїїнэ
хоёроор тухайн їед нь эìчилсэн ìуу зуршил нь юунд ч дийлдэхгїй дахичихлаа.
Ребека ахин шороо идэх боллоо. Эхний удаа яахыг нь їзье гэж сониучирхан, эвгїй
аìтагдахад дур гутах биз гэж боджээ. Нээрээ ч їìхсэн шороогоо буцааж тургив.
Гэвч уйтгарт автах тусìаа шороо аìс аìссаар аìтанд нь анхных шигээ бїрìєсєн
орчихлоо. Халаасаа шороогоор дїїргэж аваад, найз охиддоо хаìгийн хэцїї
шаглаасыг заан, хойноос нь сэтгэлээр унан шороо шохой идээд байхын хэрэггїй
ìуусайн эрчїїдийн тухай ярих зуураа баярлах ч шиг, зовох ч шиг сэтгэл хачин
болсоор нєгєєхєє чиìх чиìхээр нь сэì сэìхэн идэж бардаг байлаа. Чиìх шороо
идчихэд нь єєрийг нь далан таваар буулгасан цорын ганц хархїї єєрт нь ойртож,
барин тавин нїдэнд їзэгдэх шиг, чийдìэл ганган савхин гутлаар ертєнцийн нєгєє
хязгаарт гишгэн явахад шороогоор даìжин биеийн нь хїнд, цусны нь илч єєрт нь
даìжих ìэт, аìыг аргаан, зїрхийг тайвшруулах шорвог шорооноос тэр нь аìтагдах
шиг болдог байлаа. Нэг орой Аìпаро Москоте шинэ байшингаа їзїїлээч гэж гуйжээ.
Аìаранта Ребека хоёр вангийн тїшìэлийн эрх охиныг гэнэт ирсэнд бишїїрхэн,
хєндий бєгєєд ёсорхог угтаж тоìруулсан байшингаа їзїїлэн тєгєлдєр хуураа залган
сонсгож, жиìсний ундаа, жигнэìэг тэргїїтнээр дайлав. Аìпаро биеэ сайхан авч
явах, бусдын хайрыг татах, уян налархай аашлахын хувьд хоёр бїсгїйд їлгэр
болохоор байсан тул хэдхэн ìинут єрєєгєєр ороод гарсан Урсула хїртэл биширч
гїйцсэн байлаа. Хоёр цаг болоод ярих юìаа дуусаж байтал Аìпаро Аìарантагийн
нїд хариулж байгаад єєр зїг анхаарангуут нь Ребекад захиаг атгуулж аìжлаа.
“Ноёхон Ребека Буэндиад” гэсэн захидлын хаягийг тєгєлдєр хуурын заавар бичсэн
шиг ногоон бэхээр няìбай нь аргагїй жирийлгэн бичсэнийг ажиглаж аìжаад
хурууныхаа єндгєєр нуглаад цээживчнийхээ євєр рїї хийж Аìпаро Москотег
хэìжээ хязааргїй баярласан, їхэн їхтлээ сэì сїлбэлдэхийг дуугїй илтгэсэн харцаар
харжээ.

Аìпаро Москоте, Ребека Буэндиа хоёр гэнэт їерхэх болсонд Аурелианогийн сэтгэлд
найдвар тєржээ. Жаалхан Реìедиосыг санан шаналсаар байлаа. Гэвч тїїнтэй
дайралдах аз таарахгїй л байв. Макондог байгуулалцсан Магнифико Висбаль,
Геринельдо Маркес нарын хїї, єєрийн тєє зайгїй найз Висбаль, Маркес нарын хаìт
хотоор явахдаа оёдлын газар орж шунаг нїдээр тїїнийг хайвч зєвхєн эгч нар нь л
байж байдаг байлаа. Аìпаро Москоте тэднийхээр орж гарах болсон нь сайны ёр
байлаа. “Реìедиос тїїнтэй хаìт ирэх ёстой. Заавал ирнэ” гэж Аурелиано дотоо
бодож энэ їгийг єчнєєн удаа их л итгэлтэй давтан хэлж, нэг орой дархныхаа газар

~ 38 ~
алтан загас хийж байтлаа гэнэт Реìедиос сэтгэлийн нь дуудлагад хариулах нь
гэж гэнэт ìэдэрчээ. Үнэхээр ч, тєдєлгїйхэн хїїхдийн дуу гарахыг сонсоод толгой
єндийлгєн їзвэл хаалган дээр ягаан органди даашинз, жижигхэн цагаан шаахай
єìссєн охин зогсож байсанд дотор нь палхийгээд явчихав.

 Наанаа орж болохгїй ээ, Реìедиос! Наана чинь ажил хийж байгаа гэж
Аìпаро Москоте гонхноос хашгирав. Гэвч Аурелиано эгчийнхээ хэлж байгаа
їгийн учрыг ухах зав охинд єгсєнгїй, аìнаас нь оосорлосон алтан загасаа
дээш єргєн,
 Ор ор гэжээ.

Реìедиос орж ирэн загас гээд нэг юì асуусан боловч Аурелианогийн дотор нь гэнэт
бєглєрсєн давчдаад хариу хэлж чадсангїй. Энэхїї ягаан арьсыг дандаа илж, энэхїї
ноìин нїдийг дандаа ширтэж, асуух болгондоо эцгээ дуудан байгаа юì шиг
хїндэтгэлтэйгээр “Ноён” гэж хэлэх энэ дууг дандаа сонсож байхсан гэж хїсэж
байлаа. Өрєєний буланд ширээн дээр Мелькиадес гаргаж уншихын аргагїй тахир
ìахир їсэг сараачиж байлаа. Аурелиано тїїнд уур нь хїрч байлаа. Тэрбээр Реìедиос
загасыг дурсгал болгон ав гэж дєнгєж хэлтэл охин айгаад урлангаас яаран гарав.
Аурелиано тїїнтэй сая болтол уулзахыг хїлээн дотроо тэвчиж явсан бол тэр
оройноос тэсэж баж огт чадахгїй болоод ажлаа бїр орхилоо. Хаìаг бодлоо
тєвлєрїїлэн Реìедиосыг сэтгэлээрээ дуудах гэж олонтаа цєхрєн оролдсон боловч
цаадах нь тэр дуудлагад нь орохгїй байлаа. Аурелиано эгч нарынх нь оёдлын газар
тїїнийг хайн очиж гэрийнх нь цонхны буулгасан хєшигний цаанаас олж харах гэж
оролдож, эцгийнх нь конторт дайралдах гэж хичээх боловч гагцхїї зїрхээрээ л
тїїнтэй уулзаж, сэтгэлдээ тодрох дїрийг нь ганцаардаж зовохдоо хань болгодог
байлаа. Аурелиано Ребекатай хаìт тєгєлдєр хуурын вальсыг чагнан хэдэн цагаар
зочдын єрєєнд суух болов. Ребека Пьетро Креспигээр энэ аялгуунд бїжиг заалгаж
байсан учир тэр хєгжìийг сонсож байхад Аурелиано ердєє л бїх юìыг харахад, тэр
ч байтугай хєгжиì сонсож байхад Реìедиос санагдах учир тїїнийг чагнаж байлаа.

Энэ айлынханд хайр сэтгэлийн євчин нїїрлэв. Аурелиано эх адаггїй шїлгээр хайр
сэтгэлээ уудалж, Мелькиадесийн бэлэглэсэн хатуу цаасан дээр, унтлагын єрєєний
ханан дээр, гарынхаа арьсан дээр шїлэг бичиж, Реìедиосыг жин їдийн дуниартсан
агаарт, Реìедиосыг сарнай цэцгийн зєєлєн аìьсгалд, Реìедиосыг бїлээхэн талхны
єглєєний їнэрт гээд хаа л бол хаа байгаагаар шїлэглэж байлаа. Ребека гэгээвчний
дэргэд юì хатгаìлан єдєр бїрийн дєрвєн цагт хайрт хїнээсээ захиа хїлээн суудаг
байлаа. Шуудангийн луус ìакондод сард хоёр ирдэгийг сайн ìэдэх боловч
андуураад хэдийд ч хїрээд ирж болзошгїй гэж цаг їргэлж харуулддаг байлаа.
Гэтэл бїр хяссан юì шиг нэг удаа луус ирэх ёстой єдрєє ирсэнгїйд Ребека энэлэн
зовсондоо элий балай болон, шєнє дунд босож цэцэрлэгт ороод багтран орилж,
буйлаа эìгэн хуìсны дунгийн хэлтэрхийд урсаар, аìиа хорлох гэсэн хїний
шийдчихсэн байдлаар шороог атга атгаар їìхэлж гарчээ. Тэгээд єглєє болтол
бєєлжив. Тэрбээр цєхрєн тэчьяадаж ухаан алдаад дэìийрэн ярихдаа сэтгэлийнхээ
нууцыг илчилжээ. Ондууцан уурласан Урсула авдрын цоожийг эвдэж, ёроолд нь
ягаан туузаар ногтлон боосон, сїрчиг ханхалсан арван зургаан захидал, хуучин
ноìын хуудасны завсар хавчуулж хадгалсан навч, цэцгийн дэлбээ, дєнгєж
хїрэнгїїт їйрч унах хатааìал эрвээхийг олжээ. Ребека сэтгэлээр їхэж байгааг ганц
~ 39 ~
Аурелиано л ойлгож байлаа. Урсула Ребекаг сэргээх арга чарга хийж байсан тэр
орой Аурелиано Магнифико Висбаль, Геринельдо Маркес хоёртой Катариногийн
хїрээлэнд очив. Тїїнд гонхон нэìж бариад банзаар хаан, єрєє гаргасанд гандìал
цэцгийн їнэр ханхлах ганц бие эìэгтэйїїд суудаг болжээ .Макондод хэдэн жил
їзэгдээгїй Хїìїїн Франсиско ирчихээд, дууг нь найраг баян хуурч, бєìбєрчдийн
чуулга хєгжиìдєж байлаа. Гурван найз нишингийн дарс захив. Аурелианотой чацуу
боловч ертєнцийн явдалд тїїнээс илїї боловсорсон Магнифико, Геринельдо хоёр
євєр дээрээ хїїхэн суулгаад нанчдаа яаралгїйхэн хїртэж байлаа. Өєрийг нь таалах
гэсэн алтан шїдтэй, хариìал насны нэг хїїхнийг Аурелиано тїлхэж орхив. Уух
тусаì Реìедиос улаì санагдаж байсан боловч сэтгэлийн шаналгаа наìдах шиг болж
байв. Тэгснээ Аурелиано нэг ìэдэхэд хєвж явав. Удалгїй хоёр найз нь нєгєє
хїїхнїїд нь огт хэлбэр дїрсгїй, єд шиг жингїй хєнгєн юìнууд болчихсон бїрэлзэх
униар дунд бас хєвж, їг яривч дуулдахгїй, дохин зангавч ойлгогдохгїй байлаа.
Катариног ìєрєн дээр нь гараа тавиад “Удахгїй арван нэгэн цаг боллоо” гэж
хэлэхэд Аурелиано эргэн харвал тїїний ìанарсан ìалийсан царай, чихнийх нь
арын хийìэл цэцэг їзэгдсэнээ алга болсон нь ìартах тахлын їеийнх шиг ухааны
чагтага тасарсан хэрэг байжээ. Гагцхїї ìаргааш єглєє нь огт танихгїй айлд ухаан
орвол єìнє нь дан цаìцтай, хєл нїцгэн, їс нь сэгсийсэн Пилар Тернера зогсож,
дэнгээр єєрийг нь гэрэлтїїлэн итгэж ядсан байдалтай.

 Аурелиано юу? гэж асууж байжээ.

Аурелиано баттай гишгэж аваад толгойгоо єндийлгєв. Тэрбээр энд яаж ирснээ
ìэдэхгїй байсан боловч яах гэж ирснээ сайн санаж байлаа. Учир нь бага байхаасаа
энэ бодлоо сэтгэлийнхээ угт хадгалж ирсэн билээ.

 Би тантай унтах гэж ирлээ хэìээн тэр хэлэв.

Аурелианогийн хувцас туж шороо, бєєлжис болсон байлаа. Тэр їед хоёр бага
хїїтэйгээ суудаг байсан Пилар Тернера тїїнээс юу ч асуусангїй, ор руугаа аваачин,
нойтон алчуураар нїїрийг нь арчиж, хувцсыг нь тайлаад, єєрєє ч нїцгэлээд,
хїїхдїїдээ хєшгєє буулгав. Тэрбээр тєрсєн тосгондоо їлдсэн эр, эргэж ирнэ гэж
аìлаад явсан эрчїїл, хєзрийн ìэргэ тєєрснєєс болж будлиад гэрийг нь олоогїй
эрчїїлийг хїлээснээр цєхєрчээ. Тэднийг хїлээсээр байтал тїїний арьс нь їрчийж,
ìээì нь шалчийн, зїрхийн нь цог бєхжээ. Пилар Тернера харанхуйд Аурелианог
олж, гараа гэдсэн дээр нь тавьж, эх нь шиг хїзїїг нь энхрийлэн їнэсэж, “Миний
хєєрхєн балчирхан” гэж хэлсэнд Аурелиано дагжтал чичирч эхэлжээ. Уйтгар
гунигийн хадан эргээс тайван, итгэлтэй тїдэж зоволгїй холдон одож, бїдїїлэг
адгуусны їнэр, саяхан индїїдсэн угаашны їнэр ханхлах дэвсгэр болж гїйцсэн
Реìедиостой учирлаа. Заìд гараад тэр уйлав. Эхлээд тэр єєрийн ìэдэлгїй эхэр
татан ìэгшиж байв. Дараа нь нулиìс нь барья гэхэд болохгїй булгийн ус шиг сад
тавьж, дотрыг нь горойлгон хєндїїрлээд байсан юì хага їсрэх шиг болжээ. Эìэгтэй
тїїний їсээр нь оролдон наадаж, аìарзаяа їзїїлэхгїй бєєн хар юìнаас бие нь
ангижрахыг хїлээж байлаа. “Тэр чинь тэгээд хэн юì?” гэж Пилар Тернера асуусанд
Аурелиано хэн болохыг хэллээ. Тернера тасхийтэл хєхєрсєн боловч урьдын цагт
тагтаа дэрхийн їргэдэг байсан тэр инээд одоо хїїхдїїдээ ч сэрээсэнгїй. “Эхлээд
эхнэрээ бойжуулах хэрэг гарах нь дээ” гэж тоглооì хийсэн боловч тоглосон аясны

~ 40 ~
нь цааан ихэд єрєвдєж ойлгосон байдал байгааг Аурелиано ìэдэв. Аурелиано эр
хїний хийдгийг хийж чадах нь гэдэг итгэлтэй болоод зогссонгїй олон сар зїрхийг нь
шаналгасан гашуун дараìтаасаа салаад тасалгаанаас гарахад гэнэт Пилар Тернера:

 Би тэр охинтой чинь яриад, царан дээр тавиад чаìд авчраад єгье гэж гэнэт
аìлажээ.

Тэрбээр хэлсэндээ хїрлээ. Гэвч тэр нь даан ч цагаа олсонгїй. Буэндиагийн

гэрийнхний урьдын аìгалан тайван байсан нь алдагджээ. Ребекагийн гал халуун
дурлал ìэдэгдлээ. Ребека дэìийрэхдээ чанга чанга хашгирах учир тїїнийг нуух
аргагїй байлаа. Аìаранта гэнэт халуун хуìхаа тусав. Аìаранта ч дурлалын
єргєсєнд, тэгэхдээ бїтэшгїй дурлалын єргєсєнд хатгуулжээ. Угаалгын єрєєнд орж
дотроос нь тїгжиж байгаад, найдвартай хїслээ илтгэсэн гал халуун хайрын захидал
бичиж, тэр захиагаа явуулалгїй авдрынхаа ёроолд нуун сэтгэл ханадаг байжээ.
Урсула хоёр євчтєнийг асран саìгардаж байлаа. Аìарантагийн сэтгэлээр унасны
учрыг хэлїїлэх гэж шалгаах, цохиж асуух зэргээр удтал їзсэн боловч ìэдэж
чадсангїй. Тэгснээ дахин санаа авч, авдрынх нь цоожийг эвдэж, “Пьетро Креспид”
гэж хаягласан боловч явуулаагїй, ягаан тузаар боож, шинэхэн цагаан сараана
хавчуулсан, дээр нь дусалсан нулиìс эвэрч аìжаагїй захидлыг олжээ. Урсула
галзуурахад ганц хуруу дутуу олж, хєгжиì худалдаж авах санаа тєрсєн єдєр цагийг
харааж, хатгаìлын хичээл хийхийг хориглож, хїн їхээгїй байтал нэг ёсны гашуудал
зарлаж, охидоо бїтэхгїй юìанд найдахаа болихоос нааш гашуудлыг тайлахгїй
гэжээ. Пьетро Креспитйг анхандаа тоохгїй байснаа, хєгжìийн ìашиныг баруун
солгойгїй эдэлдэгт нь одоо бахархах болсон Хосе Аркадио Буэндиа оролцоод ч
нэìэр болсонгїй. Ийìээс Реìедоис єєртэй нь суухыг зєвшєєрч байна гэж Пилар
Тернераг ирж хэлэхэд, Аурелиано эцэг эхдээ зовлон дээр нь зовон нэìэх боллоо
гэдгийг ойлгосон боловч нэгэнт л тийì їйлтэйгээс цааш їйлээ дагая гэж шийджээ.
Буэндиа, Урсула хоёр хїїгийнхээ зориуд ярилцъя гэхэд єрєєнд орж, тїїний
хэлэхийг тэвчээртэй сонсжээ. Гэвч бэр болох хїнийхээ нэрийг дуулангуут Хосе
Аркадио Буэндиа нїїрээ ìэнчийлгэн дургїйцэж, “Нїдээ алдав уу, чи. Хєєрхєн,
аятайхан бїсгїй ìундсан биш, очиж очиж дайсныхаа охинтой гэрлэх гэдэг чинь юу
билээ” гэж зандрав. Урсула харин ч хїнээ олж гэж сайшаагаад, эгч дїї долоон
Москоте царайлаг бол царайлаг, ажилсаг бол ажилсаг, даруу бол даруу,
хїìїїжилтэй бол хїìїїжилтэй сайн охид гэж сэтгэлд нь таардгийг хэлээд, хїїгээ
ухаалаг сонгож гэж ìагтжээ. Эхнэрийнхээ Реìедиосыг тийнхїї учир дїрсгїй
ìагтсанд яах ч аргагїй болсон Буэндиа Ребека, Пьетро Креспи хоёрыг бие биедээ
сайн учир суулгана гэдэг болзол сєргїїлэн тавьжээ. Урсула зав гаргаж, Аìарантаг
ìужийн гол хотод аваачъя, аялж жуулчлаад, огт єєр улстай уулзаж учраад
ирэхтэйгээ сэтгэл нь тайвшрах биз гэж боджээ. Ребека тэдний шийдийг сонсоод
дорхноо эрїїл болж, нєхєр болох хїндээ бєєн баяртай захиа бичиж, эцэг эхээрээ
батлуулаад, зууч ìууч гэлгїйгээр єєрєє шууданд захиагаа хїргэж єгчээ. Аìаранта
аав ээжийнхээ тогтсоныг гаднаа дагах дїр їзїїлж, халуурч чичрэхээ бага багаар
больсон боловч дотроо бол “Ребекаг Пьетро Креспитай їхсэн ч суулгахгїй” гэж
андгай тавьжээ. Дараачийн бяìба гаригт нь Хосе Аркадио Буэндиа найрын єдєр
шинээр єìссєн хар цэìбэн костюì, хатуу зах, илгэн гутал єìсєєд, Реìедиосыг
гуйхаар очлоо. Вангийн тїшìэл, тїїний гэргий хоёр Буэндиагийн гэнэт айлчлан

~ 41 ~
ирсэнд баярласан боловч яах гэж ирсний нь ìэдэхгїй байсан учир сэтгэл тїгшиж
байлаа. Хосе Аркадио Буэндиагийн ирсэн учрыг ìэдэхдээ бэр болох хїнийхээ
нэрийг андуурч гэж боджээ. Андуурсан гэдгийг нь Буэндиад їнэìшїїлэхийн тулд эх
нь Реìедиосыг орноос нь босгож, зочдын єрєєнд єргєн орж ирэхэд охин сайн
сэрээгїй нойрìоглон, їнэхээр нєхєрт гарья гэж бодож байна уу гэж ээжийнхээ
асуухад “Хїн унтуулахгїй яасан юì” гэж уйлагнажээ. Хосе Аркадио Буэндиа эр эì
хоёрын эргэлзсэн учрыг ойлгож, Аурелианогоос асуухаар явжээ. Тїїнийг буцаж
ирэхэд эр эì хоёр тийì ёслолд єìсдєг хувцсаа єìсєж аìжаад, зочдынхоо єрєєний
тавилгыг ялихгїй засан, вааранд шинэ цэцэг нэìж суулгаад, тоì охидынхоо хаìт
хїлээж байлаа. Эвгїй юìанд орсныг хэлэх її, хатуу зах хїзїїг нь їрэн зовоохыг
хэлэх її, Буэндиа бїр гутраад бэр болох хїнээ Реìедиос яахын аргагїй ìєнийг
хэлжээ. “Энэ чинь эрїїл хїний ухаанд багтаìгїй юì байна. Реìедиосоос гадна
ìанайх зургаан охинтой, хадаìд очих насанд цєì хїрсэн, тэдний хэн ч гэсэн танай
хїї шиг тоìоотой, ажилсаг залуугийн эхнэр дуртай болно, гэтэл Аурелиано
чухаìхїї орондоо норгоод байдгийг нь авах гээд байдаг” гэж гїн сэтгэлээр
унасан дон Аполинар Москотег хэлэхэд тїїний гэргий болох гунигтай нїд, тайвуу
хєдєлгєєнтэй ануухнаараа авгай нєхрєє бїдїїн їг хэллээ гэж зэìлэжээ. Жиìсний
шїїс ууцгасны дараа эр эì хоёр Аурелианогийн эргэлтгїй шийдсэнд уяран ерєєлєє
хайрлажээ. Москоте авгай Урсулатай хоёулхнаа ярилцах юì байна хэìээн гуйлаа.
Урсула эрчїїлийн явдалд оролцохгїй гэж нэлээн цааргалсан боловч їнэндээ гэхэд
сониуч зан нь хєдєлж, ìаргааш нь сэтгэл догдолж, жаахан зїрх алдсаар
Москотегийнд явж очжээ. Тэрбээр хагас цаг болоод Реìедиосыг нас нь болоогїй юì
байна гэсээр буцаж иржээ. Аурелиано їїнийг сїйдтэй юì гэж бодсонгїй. Тэрбээр
нэгэнт хїлээхээрээ нэг болсон болохоор одоо сїйт бїсгїйгээ хїїхэд олж чадах
насанд хїртэл нь хїлээхэд бэлэн байжээ.

Аìьдрал хэв зандаа эргэн орж байтал Мелькиадес їхэв. Ийì юì болно гэдэг нь
ìэдээж байсан боловч болсон байдал нь хачин байлаа. Буцаж ирээд хэдэн сар болж
байхад нь Мелькиадесийн зєнєж эхэлж байгаа нь ìэдэгдэж, тэгснээ бїр удаж
тєдсєнгїй тасалгаан дотуур хєлєє чирэн, урьдын цагт сайхан байснаа чанга чанга
їглэсээр сїїдэр шиг тэгнэж явдаг тийì нэг хэнд ч хэрэггїй євгєн болжээ. Тийì
євгєнийг тоож харах ч, дурсаж санах ч хїн байдаггїй, нэг єглєє орондоо їхчихсэн
байхад нь олдог билээ. Эхлээд Хосе Аркадио Буэндиа батиар зураг Нострадаìусын
зєгнєж хэлсэн їгийг бахдаж, Мелькиадест ажилд нь тусалж байлаа. Гэвч сїїлдээ
тїїнтэй хэл аìаа ололцоход улаì хэцїї болж байсан учир ганцааранг олонтаа орхих
болов. Мелькиадес охорч дїлийрээд аль дивангарын тїїхэн їед таньдаг байсан
хїнтэйгээ одоо юì ярьж байгаа хїнээ эндїїрэн будилж, юì асуухад олон хэлний їг
хольж хутган ойлгохын аргагїй юì хэлдэг байлаа. Байшин дотруур явахдаа яìагт
хий тэìтчин явах боловч ойроос юìыг тааж ìэддэг зєн бариìжаа сайтай юì уу
гэìээр эд хогшлын дундуур гайхалтай сїлжээд явчихдаг байлаа. Нэг удаа хийìэл
шїдээ орныхоо дэргэд шєнє шилэн аягатай усанд хийж тавиад ìартснаас хойш
дахиж хийсэнгїй. Урсула байшингаа тоìсгох болоод Мелькиадест Аурелианогийн
урлангийн дэргэд, гэрийн їйìээн шуугианаас зайдуу гэрэлтэй тоì цонхтой, ноìын
тавиуртай тусгай єрєє гаргаж єгсєн бєгєєд євгєний тоос шороо болсон, єт хорхойд
идїїлсэн ноì, їл ìэдэх їсэг ярайтал бичсэн хугараìхай цаас, шилэн аягатай хийìэл
шїдийг бїр єєрийн гараар тавиур дээр тавихад шилэн аяга дотор нь жижигхэн шар

~ 42 ~
цэцэгтэй усны ургаìал їлдсэн байжээ. Мелькиадес хоолны єрєєнд ч їзэгдэхээ
больсныг бодоход шинэ єрєє нь сэтгэлд нь таарсан бололтой. Тїїнтэй Ауреианог
урланд л дайралдаж болно. Тэр тэнд диван галавт авчирсан далан давхар шиг задрах
цаасан дээр їл ìэдэх їсгээр юì эрээчин єчнєєн тєчнєєн цаг суучихдаг байлаа.
Виситасьоныг єдєрт хоёр удаа хоол авчирахад урланд л идчихнэ. Сїїлдээ хоолонд
ìуудаж, зєвхєн ногоо л идэн, їїнээс болоод удалгїй ìахнаас гарсан хїний
шаналангуй царайтай болжээ. Арьс нь огт тайлдаггїй элин галавын хантаазанд нь
ургасан шиг зєєлєн хєгцєєр бїрхэгдэж, унтаж байгаа аìьтны аìнаас гардаг шиг
їìхий їнэр аìнаас нь ханхална. Аурелиано шїлэг бичих гэж улайраад цыганы
байгаа эсэхийг хайхрахаа больсон боловч нэг удаа Мелькиадесийн ярьж байгаа
юìны зариìыг ойлгоìоор юì шиг байсанд чих тавин чагнавал ээдэрсэн битїїлэг
їгсээс нь “тэнцэтгэл єдєр”, “тэнцэтгэл єдєр”, “тэнцэтгэл єдєр” гэж алх тогших шиг
байн байн давтах, бас Александр фон Гуìбольдт гэж хэлэхийг л ганц олж сонсжээ.
Аурелианогийн дархны нь ажлаас элбэлцэх болсон Аркадио євгєнтэй ойртжээ.
Мелкиадес Аркадиогийн яриа єдєхєд их л дуртай тосон авч, зариìдаа испаниар
бїтэн єгїїлбэр дуугарах боловч тэр нь тэр орчиì байгаа юìтай нь хаа хаìаагїй юì
байдаг байлаа. Гэвч нэг орой цыган гэнэт сэтгэл їйìэрчээ. Олоон жилийн хойно
Аркадио буудуулах гэж хайсны дэргэд зогсохдоо, Мелькиадес дагжтал чичирсээр
ойлгогдохгїй бичгээсээ хэдхэн хуудсыг єєрт нь уншиж єгснийг санаж билээ.
Тїїний аялгуулан уншсан тэр зїйл ойлгогдсонгїй боловч ая оруулсан папын лїндэн
шиг санагджээ. Мелькиадес удтал инээìсэглэж їзээгїйгээ сая инээìсэглэж, “Наìайг
їхэхээр єрєєнд ìинь гурван єдєр ìєнгєн ус шатаа” гэж испаниар хэлжээ. Аркадио
нь Хосе Аркадио Буэндиа єєр нэìж захих юì байгаа эсэхийг хэлїїлэх гэсэн боловч
“Би ìєнхєрсєн” гэсэн товчхон хариу л сонсжээ. Мелькиадесийн аìьсгал нь їìхий
болìогц Аркадио пїрэв гаригийн єглєє гол руу аваачиж усанд оруулах болов.
Мельктиадес хувцсаа тачин, багачуултай цуг усанд орж, зїг чиг ìэдээд байдаг
зєнгєєрєє гїн аюултай газрыг тойроод гарчихаж чаддаг балаа. “Бид цєìєєрєє
уснаас гарсан” гэж тэр нэг хэлжээ.

Цаг єнгєрсєєр, євгєн ч гэрт байгаа байхгїй нь бараг ìэдэгдэхгїй, гагцхїї тэр нэгэн
шєнє хєгжиì засах гэж єрєвдìєєр хичээнгїй оролдож нэг їзэгдсэн, ер нь бол
хатаасан халуу, далдуу ìодны саван сугавчилчихаад Аркадиог дагаж ус руу яваа нь
пїрэвт нэг харагддаг байлаа. Нэг пїрэвт Аркадиогийн явж уснд оръё гэж дуудахын
єìнє євгєний “Би Сингапурын наìагт халуун хуìхаагаар їхсэн” гэж їглэж байхыг
Аурелиано сонсжээ. Энэ удаа Мелькиадес усанд орохдоо буруу газар гишгэжээ.
Маргааш нь тїїний хїїрийг хэдэн килоìетр доогуур тунгалагхан тохойд хайрдсан,
гэдсэнд нь тахианы жаахан баас наалдчихсан байхад олжээ. Тєрсєн эцгийнхээ
хойноос гашуудсанаас илїї уй гашуу болсон Урсулагийн дургїйцэн татгалзсаар
байтал Хосе Аркадио Буэндиа “Мелькиадес їхээгїй, їхээд босохын тоìъёог єєрєє
нээсэн юì” гээд хїїрийг оршуулахыг хориглож, хэрэглэхээ больсон хєєргєє їлээж
дээр нь ìєнгєн устай хоовон тавиад, хєх хєх цэврїї їсэрч байгаа хїїрийн дэргэд
тавин буцалгажээ. Дон Аполинар Москоте їйж їхсэн хїнийг оршуулахгїй бол олон
нийтийн эрїїл ìэндэд хортой гэж Хосе Аркадио Буэндиад хулгасхийн сануулж
їзжээ. Хосе Аркадио Буэндиа “Тэгж ярихгїй, цаадах чинь аìьд байгаа” гээд огт
халгаасангїй, яг далан хоёр цаг ìєнгєн усны уураар утсаар байсан боловч хїїр
цэлдэн хєх болон хєєж, шийхнэн хагарч, гэрээр дїїрэн їìхий саìхай ханхлуулах

~ 43 ~
болов. Тэгэхэд л Хосе Аркадио Буэндиа тїїнийг нутаглуулахыг зєвшєєрч, тэгэхдээ
ор нэр болгох бус Макондогийн аугаа их ачтаны ёсоор бїхий л хїндэтгэл їзїїлэн
оршуулахыг зєвшєєрчээ. Энэ бол тус хотод хаìгийн олон хїн оролцсон анхны
оршуулах ёслол байлаа. Зуун жилийн дараа Маìа-Грандегийн16 дурсгалыг
хїндэтгэн хийсэн оршуулгын багт ёслол л тїїнээс арайхийж давжээ. Оршуулгын
газар болгоход зориулан гаргасан цулгуйн дунд ухсан нїхэнд цыганыг хийж булаад,
чулуун хавтан дээр тїїнээс ìэдэгдэж байгаа “Мелькиадес” гэсэн ганц нэрийг нь л
бичжээ. Үїний дараа заншил ёсоор есєн шєнє унтсангїй. Айлынхаа нь кофе ууж,
хошин шог ярьж, хєзєр тоглохоор хашаанд цуглан їйìэлдэж байгааг Аìаранта
саìбаачилж, Пьетро Креспид сэтгэлтэй болсноо хэлжээ. Үїнээс хэдэн хоногийн
єìнє Пьетро Креспи, Ребекатай ханилан суух болсноо зарлаж, урьд арабуудын элдэв
юìс тотиор арилжиж байсан, “Туркийн гудаìж” гэж олны нэрлэсэн тэр газарт
хєгжìийн зэìсэг, оньст тоглооìын ìухлаг гаргах гэж байлаа. Эìэгтэйчїїдийг
єєрийн эрхгїй санаа алдуулдаг чийдсэн юì шиг гялгар їстэй итали эр Аìрантад нэг
их тоогоод байхааргїй танхил охин шиг хандаж,

 Надад нэг дїї бий. Удахгїй надад туслахаар ирнэ гэж хэлжээ.

Аìаранта биеэ басаìжлуулсанд тооцож, эгчийнхээ хуриì хийхэд яалаа ч гэсэн,

єєрєє босгоных нь дэргэд хїїрээ тавих боллоо ч гэсэн саад хийхээр шийдсэнээ их л
хорсолтой хэлжээ. Ингэж занасанд гайхсан итали эр Ребекад тэсгэлгїй хэлж орхив.
Урсула завгїй байсан тул Аìарантагийн явахыг хойшлуулсаар байснаа гэнэт долоо
хоног хїрэхгїй бэлтгээд явах болов. Аìранта явахгїй гэж зїтгэсэнгїй боловч
эгчийнхээ чихэнд,

 Горьдохын гарз шїї. Наìайг газрын ìухарт ч аваачлаа гэсэн чиний хуриìыг
тарааж чадна, чаìайг алахаас ч буцах юì алга гэж шивнэжээ.

Урсула байхгїй, Мелькиадес тасалгаагаар сэì явсаар байвч їзэгдэж харагдахгїй

учир гэр тоì бєгєєд ханхай болсон юì шиг санагдаж байлаа. Ребека аж
ахуйгаа харж, индиан авгай талх боов жигнэнэ. Орой нь Пьетро Креспийг лаваанд
цэцгийн шинэхэн їнэр анхилуулж, гар цайлгах яìар нэгэн оньст тоглооì барьсаар
хїрч ирэхэд сїйт бїсгїй нь элдэв хэл аì гарах болуужин гэж хаìаг хаалга, цонхоо
цэлийтэл нээн зочдын єрєєндєє тосож авна. Тэгж болгооìжлох нь илїїц байсан
бєгєєд итали залуу жил гаруйн дараа эхнэрээ болох бїсгїйн гарт нь ч хїрдэггїй,
їнэхээр жураìтай байлаа. Яваандаа гэрт гайхалтай тоглооì дїїрчээ. Мелькиадесээс
хойш уйд автсан байсан Хосе Аркадио Буэндиа бїжигчин хїїхэн, уран нугарагч
сарìагчин, алиа бєìбєрчин, давхидаг ìорь зэрэг Пьетро Креспийн авчирсан олон
оньст тоглооìд сэргэн, эрдэнийн рилу бїтээхэр оролдож байсан їеийнхээ байдалд
эргэж оржээ. Тэрбээр тоглооìон аìьтдынхаа гэдэс дотрыг уудаж, оньс сэлтийг нь
задлан жаргалаа эдэлж, эдгээрийг бїр боловсронгуй болгон, дїїжингийн зарчìаар
ìєнхийн хєдєлгєєнтэй болгож байлаа. Аурелианогийн хувьд гэвэл тэрбээр урлангаа
орхичихоод бяцхан Реìедиост бичиг зааж эхлэв. Ирэхэд нь єєрийг нь тоглуулахгїй
угааж гоёод, зочдын єрєєнд суулгачихдаг учир Реìедиос хїний тэр ахыг гэхээсээ
хїїхэлдэйгээ гэдэг байлаа. Гэвч Аурелианогийн тэвчээртэй, зїтгэлтэйн хэрэг гарч,

16
-

~ 44 ~
охин тїїнд дасаад їсэг цээжлэн, дэвтэртээ єнгийн будгаар байшин, хашаатай їнээ,
шар сацраг сацруулан толгойн цаагуур далдарч байгаа нар удтал зурж суудаг
болжээ.

Ганц Ребека л дїїгийнхээ занасныг ìартаж чадахгїй сэтгэлийн зовлонд унажээ.

Тэрбээр Аìарантагийн бардаì зантайг ìэддэг тул ìуухайгаар єшєє авч ìагадгїй
гэж айж байлаа. Угаалгын єрєєнд олон цагаар сууж, хуруугаа хєхєн, дахиж шороо
идэх хорхойгоо арайхийн барьдаг байлаа. Сэтгэлийнхээ зовлонгоос салахыг горилон
Пилар Тернераг дуудаж хєзрєєр хувь тєєргєє ìэргэлїїлжээ. Пилар Тернера бахь
байдгаара учир нь олдохгїй баахан юì ярьж байснаа,

 Эцэг эхээ оршуулахаас нааш чи жаргал їзэхгїй юì байна гэж тєлєг

буулгажээ.

Ребека давхийлээ. Жижигхэн хайрцаг, ìодон сандал, хїїдий барьсан жаахан охин
Буэндиагийнд анх ирсэн нь эрт зїїдэлсэн зїїдшиг нїдэнд нь бїїр тїїрхэн їзэгдэв.
Тэр хїїдийд юу байсныг хэзээ ч ìэдээгїй билээ. Ёрог косчтооìтой, цаìцныхаа
заханд алтан товчтой халзан ноёныг санасан боловч бундангийн ноёнтой яìар ч тєс
байсангїй. Цэл залуу, дулаахан анхилуун хатангир гартай бундангийн хатантай огт
тєс байсангїй. Тэр эìэгтэй їдшийн хотын ногоон гудаìжаар салхинд авч явах гэж
їсэнд нь цэцэг хатгаж байсансан.

 Би юу ч ойлгохгїй байна гэж Ребекаг хэлэхэд,

 Би ч ìэдэхгїй юì, гэвч ìэргэнд тэгж л бууж бйна гэж Пилар Тернера зовь
гуйрав.

Ребека тєлєг тийì бїрхэг буусанд сэтгэл ихэд тїгшин Хосе Аркадио Буэндиад
хэлбэл “Хєзрийн ìэргэд итгээд байхдаа яадаг юì!” гэж охиноо загнасан боловч
єєрєє авдар шїїгээгээ уудалж, тавилга ороо хєдєлгєж, шалныхаа банзыг ховхлон,
авдар шїїгээгээ уудаж гарчээ. Байшинг тоìсгосноос хойш хїїдийтэй яс нїдэнд нь
єртєєгїй шиг санагдаж байлаа. Хосе Аркапио Буэндиа хэнд ч хэлэлгїйгээр
барилгачдыг дуудаж асуувал нэг нь ажилд саад болоод байхаар нь нэг унтлагын
єрєєний хананд хийгээд наанаас нь шавардчихсан гэж хэлжээ. Тэд хана, хананд
чихээ наан хэдэн єдєр чагнаж, хол оо “хар хар” гэх нь сая дуулдахад ханыг цоолбол
хїїдийтэй яс бїрэн бїтэн байж байлаа. Тэр єдрєє тїнийг Мелькиадресийн ойролцоо
пайлуургїй оршуулаад Хосе Аркадио Буэндиа хэдийгээр тїр зуурхан боловч
Прудесио Агилярын тухай дуртгалаас дутуугїйгээр зовоосон сэтгэлийн бєєдийгєєс
салаад гэртээ ирж гал тогоогоор єнгєрєхдєє Ребекагийн духыг їнэрлээд

 Тийì ìуу юì бодохоо боль. Чи жаргана гэж хэлжээ.

Аркадиог тєрсний дараа Пилар Тернера Урсулад хоригдон тэднийхээр шагайхаа

больсон байснаа Ребекатай найзалснаас хойш дураараа орж гарах боллоо. Пилар
Тернера яргуй хєєсєн яìаа шиг дуртай їедээ тэднийхээр орон, гэрийн хаìаг хїнд
хїчир ажлыг хийн хуян шар усаа тэнийлгэх болжээ. Зариìдаа урланд орж, гэрэл
зургийн илтэс боловсруулахад нь Аркадиод их л хичээнгїй, элгэìсїї туслахад нь
залуу сїїлдээ зовох болжээ. Энэ эìэгтэйн дэргэд толгой нь эргэж гїйцдэг байлаа.

~ 45 ~
Тїїний халуун бие, хулìасны їнэр, харанхуй тасалгаанд огт нийцэхгїй чанга
инээдэнд Аркадиогийн анхаарал нь сарнин юìаа онож хийж чадахгїй болдог байлаа.

Нэг удаа урланд Пилар Тернера Аурелианог алтан загас хийж байгаатай таарч,
ширээ тохойлдоод, тїїний уйгагїй нарийн урлаж байгааг нь бахархан ажиглаж
байлаа. Аурелиано Аркадиог нєгєє єрєєнд байгааг ìагадлаад, сая толгойгоо єргєн
Пилар Тернерагийн харцтай харц тулгарч, тїїний бодлыг їд дундын нар туссан шиг
товт тодхон уншжээ.

 За юу болов? гэж Аурелиано асуусанд Пилар Тернера уруулаа хазан,

гунигтайяа инээìсэглэж
 Чи дайтаж явах заяатай хїн юì аа. Буу суì чинь барьсан газраа тусах юì
байна гэв.

Аурелиано тааварлаж байснаа їнэн болсонд сэтгэл аìран дахин ширээ рїїгээ
тонгойгоод, юу ч болоогїй юì шиг тайван бєгєєд чангаар,

 Яах ч аргагїй ìинийх ээ. Би єєрєєрєє овоглоно гэж хэлжээ.

Хосе Аркадио Буэндиа цагийн оньсны нэг пїршийг нэг бїжигчинд суулгаж,
хїїхэлдэйг гурван єдєр єєрийн аяар зогсолтгїй бїжиглїїлж, санасандаа хїрэв.
Үїнийг бодож олсондоо Хосе Аркадио Буэндиа урьд сэдэж байсан олон дэìий
юìныхаа алинаас нь ч илїї сэтгэл хєдєлж, нойр хоолноос бїр гарав. Харж хандаж,
хаая хїїе гэж байдаг Урсула нь байхгїй байсан тул элдэв юì бодсоор насаараа элий
балай євчтэй болж, энэ євчнєєс ангижрах тавилангїй байжээ. Шєнийг дуустал
єрєєн дотуураа нааш цааш холхиж, дїїжингийн зарчìыг тэрэг, анжис болон хїнд
тустай хєдєлдєг бїхэнд хэрэглэх аргыг бодон аìандаа дїнгэр дїнгэр ярьдаг байлаа.
Нойргїй болсондоо бїр ядарч, нэг єглєє унтлагын єрєєнд нь цас шиг цагаан
толгойтой, тэнтгэр тунтгар гишгэсэн євгєнийг орж ирэхэд таньсангїй болно. Тэгж
тэгж тїїнийг сая таниад, їхсэн хїн ч євгєрдєг байна гэдгийг олж ìэдэхдээ ихэд
гутарчээ. “Пруденсио, чи яаж энд ирэв?” гэж тэрбээр дуу алдлаа. Үхэгсдийн оронд
удахдаа аìьд хїнийг туйлгїй ìєрєєсєж хэн нэгэнтэй ойр байхын хїслэн болж, їхсэн
хойноо бас дахин їхэх нь ойртсонд ухаагїй айсан Прудесио Агиляр заналт єстєндєє
хайртай болжээ. Пурденсио Агиляр Буэндиаг эрээд уджээ. Риоачигоос очсон їхдэл,
Валье де-Упараас болон хєндийгєєс очсон бїрлээч нараас тїїнийг сураглахад хэн ч
ìэдэхгїй байлаа. Учир юу гэвэл Мелькиадесийг їхэгсдийн оронд очиж, їхлийн
цоохор газрын зураг дээр хар цэгээр Макондог тэìдэглэтэл їхэгсэд тийì хот
байдгийг ìэдэхгїй байжээ. Хосе Аркадио Буэндиа, тїїнтэй їїр цайтал ярилцав.
Нойргїй хоносондоо сульдаж хоцорсон Хосе Аркадио Буэндиа хэдэн цагийн дараа
Аурелианогийн урланд орж, “Өнєєдєр хэддэх єдєр вэ?” гэж асуувал Аурелиано
“Мягìар гариг” гэж хариулжээ. “Би ч бас тэгж бодсон юì. Гэхдээ єчигдрийн даваа
гариг одоо їргэлжисээр байна. Энэ тэнгэрийг хар, энэ ханыг хар, энэ хайтан цэцгийг
хар. Өнєєдєр чинь дахиад л даваа гариг байна” гэж аавынхаа хэлэхэд хачин
аашлахад нь нэгэнт дассан Аурелиан тэр їгийг хайхарсангїй. Маргааш нь лхагвад
Буэндиа дахин урланд орж ирээд: “Яìар гайтай юì бэ! Энэ агаарыг хар, нарны
хангинахыг сонс, яг л єчигдєр, уржигдрынх шиг. Өнєєдєр дахиад л даваа гариг
байна” гэжээ. Үдэш нь Пьетро Креспи гонхонд дайралдвал Хосе Аркадио Буэндиа

~ 46 ~
асгартал уйлж, Пруденсио Агиляр, Мелькиадес, Ребекагийн эцэг эх, єєрийн аав
ээжийн хойноос, ер нь тэр їед їхэж їрэгдсэн боловч сэтгэлд нь байгаа бїхний
хойноос гашуудан, аргагїй євгєрсєн шинжтэй, ìуухай нь аргагїй енгэнїїлж байлаа.
Пьетро Креспи утсан дээгїїр хоёр хєлєєрєє явдаг байсан хїнийг агаарт хєєргєх
дїїжинт ìашиных нь тєсєл юу болж байгааг асуусанд, тийì дїїжин яìар ч юìыг
агаарт гаргаж чадах боловч єєрийгєє гаргаж чадахгїй учир хийх болоìжгїй гэж
хариулжээ. Пїрэвт, Хосе Аркадеио Буэндиа туйлын цєхєрсєн байдалтайгаар уралнд
дахин орж ирээд, “Цагийн ìашин эвдэрчихсэн байдаг. Урсула, Аìаранта хоёр холын
хол явчихсан байдаг” гэж бараг эхэр татан хэлж, Аурелианод хїїхэд шиг зэд
загнуулаад дуулгавартай нь аргагїй таг болов. Зугаан цагийн турш юìыг
єчигдєрийнхєєсєє єєр байдалтай болж уу, їгїй юї гэж гярхай гэгч нь шинжин їзэж,
цагийн урагшилж байгааг нотлох єєрчлєлт гарч уу, їгїй юу гэж шаргуу нь аргагїй
эрж байлаа. Шєнєжин хараатай хэвтэж, Пруденсио Агиляр, Мелькиадес болон бїх
їхэгсдийг дуудан сэтгэлийг тїгшээж байгаа зїйлээ хэлэх гэсэн боловч хэн ч тїїн
дээр ирсэнгїй. Баасан гаригийн єглєє гэрийнхнээ унтаж байхад ойр орчìынхоо
байдлыг шинжиж їзээд даваа гариг л їргэлжилсээр байна гэдэгт очїїхэн ч
эргэлзэхгїй болов. Тэгэхэд нь нэг халаганаас тєìєр тїгжээг ìулт татан аваад улаан
галзуу аìьтан риул бїтээхїй ухааны багажийг будаа болгож, гэрэл зургийн
туршилтын єрєє, алт ìєнгєний урланг бут ниргэж, чєтгєр шїглэсэн ìэтээр нэг
юìыг огт ìэдэхгїй хэлээр цангинуулан хшгирч байлаа. Тэрбээр байшингаа тэр аяар
нь буулгаад тавьчих бодолтой байсан боловч Аурелиано айлынхныгаа туслаач гэж
дуудав. Хосе Аркадио Буэндиаг арван хїн барьж аван унагаж, арван дєрвєн хїн
хїлж, тоì туулайн бєєр ìодруу хорин хїн чирч аваачаад, голд нь барьж хїлээд
орхисонд тэрбээр єнєє хачин хэлээрээ хараал тавин, аìнаасаа цагаан хєєс
цахруулан байлаа. Урсул, Аìаранта хоёрыг буцаж ирэхэд гар хєл нь хїлээстэй,
бороонд усан хулгана болчихсон байж байлаа. Усрула бїгуй, шилбийг нь їрэн
зулгалсан хїлээсийг тайлж ганц бїсэлхийгэр нь татсан уяаг л їлдээв. Хойно нар
салхинаас хаìгаалж дал ìодон саравч дээр нь барьж єгчээ.

***

Аурелиано Буэндиа, Реìедиос Москоте хоёр Никанор Рейн лаìын айлдсанаар

гуравдугаар сарын нэгэн няì гаригт зочдын єрєєнд босгосон шїтээний єìнє гэрлэх
ёс хийв. Бяцхан Реìедиос хїїхдийн зангаа тавиагїй байж бие гїйцсэнээс болж
Москотегийнхон бїтэн сар бєєн їйìээн сандраан болсноо энэ єдєр л нэг юì
аìсхийв. Ээж нь бїсгїй насанд хїрэхэд яìар єєрчлєлт гардгийг цагт нь хэлж єгсєєр
байсан боловч хоёрдугаар сарын нэгэн орой Реìедиос эгч нарынхаа Аурлеианотой
ярилцаж суутал зочдын єрєєнд айсандаа чарласаар гїйн орж ирж, єìдєндєє
наалдсан нойтон хар юì їзїїлжээ. Хуриìын сарыг товлолоо. Бэрийг єєрєє нїїр
гараа угаадаг, хувцсаа єìсдєг, гэрийн аар саар ажил хийдэг болгон сургаж дєнгєж
аìжив. Тїїнийг орондоо норгодоггїй болгох гэж халуун туйпуун дээр шээлгэж
байлаа. Энгэр зєрїїлэхийн нууцыг хїнд хэлж болохгїй гэдгийг бэрд ойлгуулах гэж
нэлээд ажил болжээ. Учир нь анхны шєнє болох явдлын тухай нарийвчлан ярьж
єгтєл Реìедиос гайхан хачирхахын зэрэгцээгээр бїр бахдан хєхєрч, тэр ìэдсэнээ аль
дайралдсан хїнд хэлэхэд бэлэн байжээ. Тїїнийг зїгшрїїлэх гэж нэлээд зїдэрсэн
боловч ёслол болох єдєр гэхэд аж аìьдралын юìыг эгч нараасаа дутахгїй ìэддэг

~ 47 ~
болсон байлаа. Цэцэг, цаасан гинжээр чиìэглэсэн гудаìжаар цаасан бууны тас тас
дуугарах, хэд хэдэн найрал хєгжìийн эгшиглэх аяар дон Аполианар Москоте охиноо
хєтлєн явав. Реìедиос єєрт нь цонхоороо аз жаргал ерєєсєн айл айìгийнхан руу
гар даллаж, инээìсэглэл шагнаж явлаа. Хар цэìбэн косчооì хэдэн жилийн дараа
хайсны дэргэд буудуулах гэж зогсохдоо єìсєж таарсан тєìєр горхитой чийдìэл
шаахай єìссєн Аурелиано гэргий болох бїсгїйгээ гэрийнхээ хаалган дээр тосож
аваад шїтээн рїї авч явав. Царай нь цайж, хоолой нь гїдэлзэнэ. Харин Реìердиос
ìаш энгийн, тайван байж, тэр ч байтугай Аурелиано бєлзгийг хуруунд нь зїїж єгєх
гэж байгаад газар унагачихаад хїртэл биеэ барьж чаджээ. Бєлзєг унахад зочид
давхиж, эргэн тойронд нь шивэр авир хийсэн боловч Реìедиос торон бээлийтэй
гараа єргєж, ядаì хуруугаа тэнийлгэн, тайван зогсож нєхєр болох хїнээ хаалга
хїртэл дунгуйлдан одсон бєлзгийг гишгэн тогтоож аваад, царай нь час улайчихсан,
шїтээн рїї эргэж иртэл хїлээж байлаа. Реìедиосын ах, эгч нар нь тїїнийг ёслолын
їеэр алдаж осолдох вий гэж айсаар бїр ядарч гїйцээд, эхэлж нєхрєє їнсдэг юì гэж
тїїнд хэлж єгєн, єєрсдєє алдаа хийжээ. Чухаìхїї энэ єдрєєс хойш Реìедиос
гэргийн журìыг ойлгосон нь ìэдэгдэж, тєрєлхийн эелдэг зантай нь хаìгийн хїнд
їед ч биеэ барих чадвартай нь тодорчээ. Тэрбээр хїнээр хэлїїлэлгїйгээр хуриìын
бялуунаас хаìгийн сайхнаас нь зїсэн аваад, тавган дээр тавин Хосе Аркадио
Буэндиад сэрээтэй хаìт аваачиж єгчээ. Туулайн бєєр ìодонд хїлїїлээд далдуу
ìодон саравчин доорхи сандал дээр эвхрэн байгаа нар салхинд хєхєрч гандсан
аварга биет євгєн баярлан инээìсэглэж, аìандаа їл ìэдэх уншлага уншсаар бялууг
гараараа аван їìхэлжээ. Өглєє болтол їргэлжилсэн шуугиант хуриì дээр ганцхан
хїн баяргїй байсан нь Ребека байжээ. Урсулагийн зєвшєєрснєєр Ребека энэ єдєр
гэрлэх ёстой байтал баасанд Пьетро Креспи эхийнхээ їхлїїт байна гэсэн захиа аваад
хуриìыг хойшлуулжээ. Пьетро Креспи захидлыг авснаасаа хойш цаг болоод ìужийн
гол хот орохоор ìордож, бяìба гаригийн шєнє огт хожигдолгїйгээр Макондод
ирсэн ээжтэйгээ заì зєрчихжээ. Ээж нь хїїгийнхээ гэрлэх ёслол дээр дуулах гэсэн
гунигтай дуугаа Аурелианогийн хурì дээр дуулжээ. Пьетро Креспи хуриìд аìжиж
ирэх гэж таван ìорь багтраагаад няì гаригийн шєнє улс аìьтан тарж байхад иржээ.
Тэр єлзий бусын захидлын эзнийг хэн ч ìэдэж чадсангїй. Урсула Аìарантаг
байцаан хоргоосонд дургїйцэн уйлж, ìужаан нарын буулгаж аìжаагїй байсан
шїтээний єìнє єєрийгєє гэìгїй гэж аì тангараг єргєжээ.

Дон Аполинар Москоте гэрлэх ёслолыг їйлдэхийн тулд зэргэлдээх хотоос їргїй юì
хийсээр ширїїн дориун болчихсон євгєн лаì Никанор Рейнийг залж авчиржээ. Тэр
бол ясанд тохчихсон їнсэн хєх арьстай, цодгор гэдэстэй бєгєєд єтєлсєн сахиусны
царай шиг царайд нь сайхан сэтгэлийн гэхээсээ аìарлингуйн байдал илїї тодрох
ажээ. Хуриìын дараа сїсэгтэн олондоо буцаж очих гэсэн боловч гагцхїї байгалийн
хуулийг даган, їр хїїхдээ адислахгїй, шашны баярыг тоохгїй, байнга нїгэл хилэнц
хийх ìєртлєє єєдлєн дэвшиж байгаа Макондогийнхны хэнэггїйг харахаас айдас нь
хїрчээ. Тэрбээр атар онгон энэ хєрсийг даруй хадгалах нь зїйтэй гэж їзээд,
хозлуулсагсад17, буруу ноìтныг адилслаж, хууль бусаар нєхцєж байгааг хууль ёсны
болгож, їхэх гэж байгаа хїìїїсийн нїглийг наìанчлуулж, Макондод бас долоо

17
- Хозлох гэж эрэгтэй хїний бэлэг эрхтний їзїїрийн арьсыг огтлохыг хэлнэ. Католик шашинд
хозлуулсан хїнийг бузар гэж їздэг ажээ. Орч.

~ 48 ~
хоноё гэж шийджээ. Гэтэл тїїний їгийг дуулах хэн ч байсангїй. “Олон жил лаìгїй
болоод л ирсэн, аìьдын хар нїгэл хийчихсэн хїнгїй л байна” гэж тїїнд хариулжээ.

Никанор лаì ноì ноìлож ядаад хїлээж авах хїн олдохгїй хутагт нарын бариìлыг
биеийнх нь хэìжээгээр хийж тавьсан, єнгийн шилэн шигтгэìэлтэй, дэлхийд хаìгийн
тоì сїì бїтээхэд хаìт хїчээ тавихаар зорив. Сїжиггїйчїїдийн тєв болсон
Макондог Роìоос хїртэл ирж тэнгэрт ìєргєдєг эрэл ìєргєлийн орон болгохын тулд
тэрбээр зэс дийз тосон, айл айлаар бадар барин явав. Өглєгийн эзэд єргєл хараìгїй
єргєх боловч лаì сїìдээ усанд їйж їхсэн хїн ч хєвєєд гараад ирэхээр дуутай хонх
тавих гэсэн учир илїї их хандив нэìэрлэхийг нэхэж байлаа. Тэгж гуйсаар явтал
хоолой нь сєєж, ядарснаас нь янгинах болжээ.

Нэгэн бяìба гаригт лаì цуглуулснаа їзэн, тэр нь сїìийн халага хийхэд ч хїрэхгїйг
бодоод гутран бачиìдав. Хотын талбай дээр шїтээн босгож, няì гаригт нь тєлгийн
їеийнх шиг хонх барин бїх гудаìжаар таварган байж улс аìьтныг гадаа ìєргєл
хийлгэхээр цуглуулав. Олон нь сониучирхаж, зариì нь хийх юì. Гїйдээ ирж, эзэн
тэнгэр элчийг нь тоохгїй байгааг єєрийг нь тоохгїй байна гэж эндїїрээд хилэгнэх
болуужин гэж болгооìжилсондоо бусад нь иржээ. Тийнхїї єглєєний найìан цагт
хотынхны тэн хагас нь талбай дээр цуглаж, Никанор лаìтан хєлгєн судрыг уншиж,
ìєнгє єгєхийг хоолойгоо хяхтнуулан гуйжээ. Хурал єндєрлєж, хїìїїс тарж эхлэхэд
лаìтан гараа єргєн хаарахыг уриалаад,

 Байзаарай. Эзэн тэнгэрийн цаглашгїй хїчтэйн ìаргашгїй нотолгоог та бїхэн

їзэгтїн гэж хэлжээ.

Хурлын їеэр Никанор лаìтанд тусалж байсан жаал хїї уур баагьсан єтгєн шоколад
авчирч єглєє. Лаì ундааг нэг аìиар залгилчихав. Баринтагныхаа ханцуйнаас алчуур
гаргаж, уруулаа арчаад, хоёр гараа урагш сунган нїдээ анив. Тэгээд Никанор лаì
газраас тєє хэртэй хєндийрчээ. Энэ нотлол нэн їнэìшилтэй болов. Хэдэн єдєр лаì
халуун шоколад уун газраас хєндийрєх илбэ їзїїлж хотоор явахад зарц нь єдий
тєдий ìєнгє цуглуулж, сар бололгїй шахаì сїìийг босгож эхлэв. Никанор лаìыг
тэнгэр л газраас хєндийрїїлсэн гэдэгт Хосе Аркадио Буэндиагаас бусад нь
эргэлзэхгїй байлаа. Нэг єглєє туулайн бєєрийн ойролцоо хїìїїс лаìын хєєрєхийг
їзэх гэж цуглахад тэрл ганцаараа огт тоосон шинжгїй, вандан дээрээ ялихгїй цэхрэн
сууж, Никанор лаìыг суусан сандалтайгаа газраас тасарч байгааг їзэхдээ ìєрєє
хавчисхийлгэн,

 Hoe est simplicissimum. Homo iste statum quartum mar\teriae inveinit 18 гэж
хэлэв.

Никанор лаì гараа єргєж, сандлын дєрвєн хєл газар хїрэв.

 Nego stactum hoc existinetianm Dei probat sine dubio 19 гэж лаìтан зєрєв.

Хосе Аркадио Буэндиагийн учир олдохгїй хэл латин хэл байсныг тэгж ìэджээ.
Арайхийж тїїнтэй хэл аìаа ололцох хїн олдож, Никанор лаì ч тїїний балартсан

18
- Энэ ìаш аìархан. Энэ хїн ìатерийн дєрєв дэх байдлыг нээж (лат)
19
- Худлаа. Энэ бол эзэн тэнгэр бийг гарцаагїй нотолж байгаа юì (лат)

~ 49 ~
ухааныг сїсгийн гэгээгээр гийгїїлэх азтай тохиолыг ашиглахаар шийдэв. Орой бїр
лаìтан туулайн бєєр ìодны дэргэд сууж, латинаар ноì унших боловч Хосе Аркадио
Буэндиа тїїний уран уншдаг чадлыг ч, шоколад ууж хєєрдгийг ч огт тоохгїй, эзэн
тэнгэрийн зургийг л ìаргашгїй нотолгоо болгож аваад ир гэж зїтгэж байлаа.
Тэгэхэд нь Никанор лаìтан эзэн тэнгэрийн зурìаг зураг, бар зургийг, тэр ч байтугай
Вероникийн алчуурын20 дуурайлгаìлыг авчирсан боловч Буэндиа шинжлэх ухааны
їндэсгїй бїдїїлэг гар урлалын зїйл гээд хэрэгссэнгїй. Никанор лаì Буэндиаг
єєрийнхєєрєє зїтгээд болохгїй болохоор эзэн тэнгэрийг ярихаа больж зїгээр
єрєвдєж энэрсэндээ ирдэг болов. Гэтэл Буэндиа бїр давраад, зєвхєн оюун дїгнэлтэд
їндэслэсэн адтай нотлолоор лаìын сїсэг бишрэлийн батыг алдуулах гэж оролджээ.
Нэг удаа Никанор лаì хайрцагтай дааì, хєлєг авчирч, Хосе Аркадио Буэндиатай
тоглоё гэсэн боловч “Зарчìын асуудлаар санал нийлэхгїй байгаа хоёр єрсєдєгч дааì
тоглоод ашиггїй” гээд тоглож єгсєнгїй. Дааì нїїхийг энэ їїднээс одоо болтол їзэж
байгаагїй Никанор лаì тїїнийг ятгаад дийлсэнгїй. Хосе Аркадио Буэндиагийн
ухаантайд гайхсан лаì яагаад єєрийг нь ìодонд барьж хїлснийг асуусанд:

 Hoc est simplici ssimiim. Наìайг солиотой болохоор хїлсэн юì гэжээ.

Энэ ярианаас хойш лаì эзэн тэнгэрт баттай сїсэлдэгтээ итгэл алдахаас айн Буэндиа
дээр ирэхийг болиод гагцхїї сїì барих ажилд шаìджээ.

Ребекад дахин найдлага тєрєх болов. Нэг няì гаригт Никанор лаìтан тэднийд
їдийн хоол идэж байгаад, сїì баригдсаны дараа яìар сайхан сїртэй хурал хуй болж
байх тухай ярьснаас хойш, сїìийг барьж дуусгахаас хойчийн тавилан нь шалтгаалах
болсныг ойлгов. “Ребека л хаìгийн азтай юì даа” гэж Аìаранта хэлжээ. Ребека юу
гэх гээд байгааг нь ойлгоогїй тул Аìаранта гэìгїй царайлан инээìсэглэж,

 Сїìийг чиний хуриìаар ìялаана шїї лээ гэж хэлжээ.

Ребека энэ талаар яриулахгїйг оролдов. Барилгын ажил ахиц ìуутай байгаа учир
сїì арван жилээс нааш дуусахгїй. Никанор лаì тїїний хэлснийг зєвшєєрсєнгїй.
“Сїсэгтний єргєл барьц нэìэгдэж байгаа учир сайхнаар бодох хэрэгтэй” гэжээ.
Ребекагийн дотроо унтууцан сууж, хоолоо ч гїйцэд идэж чадалгїй орхиход Урсула
Аìрантагийн хэлснийг сайшааж, ажлыг хурдасгахад ахиухан юì хандивлана гэж
аìлав. Дархиад нэг ийì єргєл єргєх юì бол сїì гурван жил гэхэд бэлэн болно гэж
Никанор лаì хэлэв. Тэр єдрєєс хойш Ребека Аìарантатай дуугарахыг болив. Учир
нь Аìаранта тэр явуулгаа гэì хоргїй гэж харуулахыг хичээвч тийìгїй гэдэгт
Ребека итгэж байлаа. Үдэш нь хоёул тачигнатал хэрэлдэж байгаад Аìаранта
“Наìайг харин бїр ìуу юì хийгээгїйд баярлаж яв. Үгїйдээ гэхэд гурван жил
чаìайг цааш харуулах хэрэггїй болох нь” гэж хэлжээ. Ребека єдєєд байвал
сєдєєд єгнє гэж шийджээ.

Хуриìыг нь дахиад хойшлуулсныг сонсохдоо Пьетро Креспи сэтгэлээр унасан

боловч гэргий болох бїсгїй нь тїїнд їнэнчээ дахин баталж, “Чаìайг дургїйлэхїй
бол хоёул эндээс оргоё” гэж хэлжээ. Гэвч Пьетро Креспи тэгж хєнгєн хєдлєхгїй хїн

20
- Хутагтай Вероника - Есїс Христосыг Калвариогын заì дээр хэвтэж байхад нь олж цагаан зотон
даавуугаар нїїрийг нь арчсан гэсэн доìогтой. Орч

~ 50 ~
байжээ. Тэрбээр сїйт бїсгїй шигээ долгин зангїйг, єгсєн аìыг хїндэтгэнэ гэдэг
хаìаагїй їрэн таран хийж болдоггїй хєрєнгєтэй адил гэж їздэж байжээ. Тэгэхэд нь
Ребека эвтэйхэн арга хэрэглэх болов. Хаанаас гарсан нь ìэдэгдэхгїй салхи
зочдын єрєєний кероспин дэнлїїг унтрааж, Урсула хоёр залууг харанхуйд
їнэсэлдэн зогсоотой байсхийгээд дайралдах боллоо. Пьетро Креспи шинэ керосин
дэнлїїний чанар ìуутайг будлисхийн гоìдоллож, тэр ч байтугай гэрэлтїїлгийн
илїї найдвартай систеìийг тавиахд туслав. Гэвч тэглээ гээд бохирдчихсон асахаа
больж Урсула Ребекаг залуугийнхаа євєр дээр байж байхтай дайралдана. Сїїл
сїїлдээ Урсула яìар ч тайлбар сонсохыг болив. Талх барих бїх алжыг индиан
авгайд даалгаад бїр залуу байхынх нь хуучирч орхисон зальд хуутахгїй гэж хартуу
шийдэж, хоёр залууг харж харгалзаж байхаар дїїжин сандал дээр сууж авчээ.
Ондууцсан Ребека ёсорхог, нойр хулжаасан уулзалтын їеэр Урсулагийн эвшээлгэж
байгааг харахдаа “Хєєрхий ээж ìинь їхэхдээ энэ ганхуур дээр нїглийнхээ єр
тєлєєсийг эдлэх болно доо” гэж тохуурхан ярьдаг байлаа. Өдєр бїр сїìийн ажлын
байдлыг шалгаж, тїїний ургаш ахихгїй байгаад залхаж гїйцсэн Пьетро Креспи сїйт
бїсгїйтэйгээ гурван сар ийнхїї харгалзаанд уулзаад сїìийг хурдан бариулахын
тулд Никанор лаìд дутаад байгаа ìєнгийг гїйцээж єгєхєєр шийджээ. Аìаранта энэ
сониныг огт тоосонгїй. Тагтанд юì нэхэж хатгаìалхаар цугладаг найз нартайгаа
дэìий ярингаа хорлонтой хорлонтой юìыг шинээр бодож олж байлаа. Алдаж
тооцоолсноос болоод єєрийн нь хаìгийн найдвартай гэж бодож байсан нэг санаа нь
бїтэлгїй болов. Энэ юу вэ гэвэл, Ребекагийн хуриìын даашинзаа хадгалж байсан
унтлагын єрєєний хоргоноос нафталин їрлийг авсан байлаа. Аìранта їїнийг
сїìийн барьж дуусахаас хоёр сарын урьд авчээ. Гэвч хуриì ойртсонд Ребека сэтгэл
нь улаì яарч, Аìарантагийн бодож байснаас хавьгїй эрт хувцас хунараа янзлахаар
болжээ. Ребека хоргын нїзийг татаж, гоёлын хувцсыг боосон цаасыг эхлээд задалж,
дараа нь зоргыг дэлгэвэл атлаасаа даашинз, торгон ìалгай, хїчээлжин титìийг нь
хїртэл хорхой юу ч їгїй идчихсэн байлаа. Боодлынх нь доор хоёр атга нафталин
їрэл цацсанаа сайн санаж байсан боловч яìар ч сэжигтэй юì байхгїй учир
Аìарантаг буруутгаж чадсангїй. Хуриì болтол сар хїрэхгїй їлдсэнд Аìпаро
Москоте долоо хоногийн дотор шинэ даашинз оёж єгєхєєр болжээ. Нэгэн бороотой
єдєр вангийн тїшìэлийн охин тэвэр дїїрэн сэвсгэр цагаан торон даашинз аван орж
ирээд Ребекагаар сїїлийн удаа єìсїїлж їзэхэд Аìранта золтой л ухаан балартаж
унасангїй. Тэрбээр їг дуугарч чадахгїй болоод, хїйтэн хєлс нуруугий нь даган
урсана. Олон сар Аìаранта энэ цагийг хїлээн айн чичирч байсан бєгєєд хуриìд
бїрìєсєн саад хийх юì бодож олж чадахгїй, бїх аргаа барвал зориг гаргаад Ребекад
хор єгєх байлаа. Ребека атлаасан даашинзандаа халууцан багтарч, Аìпаоро Москоте
ìяган сїлбээр зїїгээр туйлын тэвчээртэйгээр торгон тогтоож байхад Аìранта нэхэж
байгаа зїйлийнхээ гогцоог олохгїй хэд хэд алдаж, нэхìэлийнхээ зїїгээр хуруугаа
хэд хэд хатгасан боловч, хуриìын урьдах сїїлчийн баасан гаригт аяга кофенд хар
таìхины ханд хийгээд єгчихье гэж айìаар тайван шийджээ.

Гэвч аргалахын аргагїй гэнэтийн єєр нэг саад гарч хуриì хэзээ болох нь
ìэдэгдэхгїй хойшлов. Ребека, Креспи Пьетро хоёрын гэрлэх ёслол хийхээр
товлосон єдрєєс долоо хоногийн єìнє шєнє дунд бяцхан Реìедиос сэрвэл халуун
шингэн юì доошоогоо хїрчигнэн олгойдож тїїндээ бялдчихсан байлаа. Ихэр
хїїхэд нь хєндєлсєн гажсан учир Реìедиос гурав хоноод цусандаа хордон нас барав.

~ 51 ~
Аìаранта гэìшин зовж байлаа. Тэнгэрээс залхаал хайрлаж єєрийг нь Ребекад хор
єгєхєєс зайлуулаач гэж ìєргєн гуйж байсан тул єєрєєс нь болоод Реìедиос
їхчихсэн юì шиг бодогдоод байлаа. Тэр ийì гайг гуйж ìєргєєгїйсэн билээ.
Реìедиос гэрт баяр хєєр авчирсан билээ. Тэрбээр нєхєртэйгєє урлангийн хажуугийн
унтлагын єрєєнд орж, бїх тасалгаагаа саяхан хїїхэд байхдаа тоглож байсан
хїїхэлдэй, тоглооìоор чиìж, тїїний оргисон баяр баясгалан унтлагын єрєєний
дєрвєн хана нэвтлэн найртай салхин адил цэцэгт гонхонд тїгж байлаа. Реìедиос
ìандах нарнаар л дуулж эхэлнэ. Ребека, Аìаранта хоёрын хэрїїл дундуур орж
зїрхэлдэг цорын ганц хїн бол тэр байлаа. Хосе Аркадио Буэндиаг асрах аìаргїй
ажлыг єєртєє авч, хоолыг нь зєєж, тїїний биеийг нь савандан угааж, сахал, їсийг нь
бєєстєж хурстах вий гэж харж хандаж, саравчийг їргэлж засаж янзлан, бороо хурын
цагаар далдуу ìодны навчийг ус нэвтэрдэггїй бэржээнхээр бїтээдэг байсан хїн бол
тэр л байлаа. Үхэхийнхээ єìнєх хэдэн сард тэрбээр Хосе Аркадио Буэндиатой
бїдїїлэг латин хэлээр ярилцаж сурчээ. Аурелиано, ПиларТенера хоёрын хїїхдийг
тєрєхєд, гэрт авчран, халуун аìиараа нийлж Аурелиано Хосе гэж нэр єгвєл
Реìедиос тїїнийг ууган хїїгээ болгохоор шийджээ. Эх хїний зєнтэй нь Урсула
гайхаж байлаа. Аурелианоос олжээ. Бїтэн єдєржин тэрбээр урланд ажиллаж,
Реìедиос тїїнд чихэргїй, хар кофе аваачиж єгдєг байлаа. Үдэш нь хоёулаа
Москостегийнд очиж Аурелиано хадаì эцэгтэйгээ даалуу салахгїй тоглож, Реìедиос
эгч нартайгаа дэìий чалчиж, їгїй бол ээжтэйгээ тоìчуулын явдлыг ярьдаг байжээ.
Буэндиагийнхантай ураг барилдсанаар Макондод Аполинар Москотегийн нэр хїнд
батжив. Мужийн гол хот руу їе їе явахдаа тэрбээр Макондод сургууль бариулахыг
эрх баригчдад ятгаж чадсан бєгєєд євгийнхєє багшлах авьяасыг авч тєрсєн
Аркадиог Москоте ятгасаар байж їндэсний тусгаар тогтнолын єдєр гэхэд
байшингийн олонхыг хєхєєр будуулж чадлаа. Никанор лаì шаардсаар байж
Катариногийн байшинг бєглїї гудаìжинд нїїлгэж, хотын яг тєвд гаарч байсан
хэдэн саìууны газрыг хаалгав. Нэг удаа дон Аполинар Москоте ìужийн тєвєєс
винтов буутай зургаан цэрэг дагуулан ирж, хэв журìыг сахиулах їїрэг ногдуулахад
Макондод зэвсэгт хїн байлгахгїй байна гэж анх тохиролцосныг хэн ч дурсдангїй.
Аурелиано хадìынхаа зїтгэлтэйг ойшоон їздэг байв. “Чи тїїн шиг тарган болно
доо” гэж нєхєд нь тїїнийг шоолно. Урланд байнга суусаар байтал шанаа нь
улаì горзойж, нїд нь улаì гялалзах болсон боловч тєлєв зан нь хувирсангїй шигээ
жин нь єєрчлєгдсєнгїй. Аìанд шулуун зураас гарсан нь ганцаараа юìыг
эргэцїїлэн тунгаадаг, нэг л зїтгэвэл зорьсондоо хїрдгийн шинж билээ. Аурелиано,
Реìедиос хоёр гэрийнхний хайрыг татаж, Теìедиосыг бие давхар болсон гэхэд
Аìранта, Ребека хоёр хїртэл толхилцохоо болиод хоёр єнгийн ноосоор хоёр бариувч
нєхєж хїї гарвал хєхийг нь, охин гарвал ягааныг нь єгєхєєр болж билээ. Хэдэн
жилийн дараа Аркадио хайсны дэргэд буудуулах гэж зогсохдоо хаìгийн сїїлд
Реìедиосыг л санана.

Урсула гашуудал чандлан зарлаж, бїх цонх хаалгыг тас хааж онц хэрэггїй бол
хэнийг ч гэрт орох гэрээс гарахыг болиулж бїтэн жил чанга дуугарахыг хорьж,
оршуулгын єдєр Реìедиосын шарилтай авс байсан хананд зургийг нь хар туузаар
ороон єлгєж, доор нь ìєнхийн зул асаажээ.

~ 52 ~
Зулыг унтраалгїй сэргээж байсан Буэндиагийн дараа їеийнхэн хуниастай банзал,
цагаан шагайвч єìсєж, органди тууз зангидсан энэ охиныг харахдаа элэнц ээж гэж
настай хїн байдаг хэìээн бодоод дасчихсантай нь нэг л авалцаж єгєхгїйд барьц
алддаг байжээ. Аìаранта Аурелиано Хосег їрчилж авав. Тэрбээр тїїнийг хїїгээ
болгож, ганцаардсан элгээ давтээн, хїссэнээр нь бололгїй, бодлогогїй ìєргєлийнх
нь гайгаар хар таìхины ханд Реìедиосын аягатай кофенд орсноос эхэлж буй
сэтгэлийнх нь зовлон тэгвэл баахан ниìгэрэх байх гэж найджээ. Үдэшдээ Пьетро
Креспи бугуйгаа хїрсэн урт ханцуйтай хар палааж єìсєж бїр сїр сїлд нь їхээд
урьдынхтайгаа огт адилгїй болчихсон Ребекатай дуугїйхэн уулзах гэж бїрх
ìалгайдаа хар тууз хадан, єлìий дээрээ гишгэсээр орж ирнэ. Хуриì хийх єдрийг
товлоно гэж бодоход ч одоо ариун дурсгалыг бузарлахаар байсан бєгєєд тэр хоёрын
гэрлэхээр тохиролцсон нь салж ч болохгїй, байж ч болохгїй юì болж, дурлал нь
хэний ч сонирхол татахгїй, харин ч уйтгар тєрїїлж, дэндїї гайтуулж харанхуйд
їнсэлдэж байсан янаг хос аль эрт эрлэгийнд очсон ìэт болжээ. Ребека яìар ч
найдлагаггїй болоод сэтгэлээр унаж, шороогоо идэж эхлэв.

Бэлэвсрэл эхэлснээс хойш нэлээдгїй хугацаа єнгєрч, гонхонд хатгаìалчид дахин

цугладаг болжээ. Чиìээ алдан дунсийсэн бїгчиì халуун єдєр, яг хоёр цагт гэнэт
нэгэн хїн гадаа хаалга тїр нярхийтэл тїлхэн орж ирэхэд бїх байшин дайвалзан,
гонхонд їерхдэг бїсгїйчїїдтэйгээ сууж байсан Аìаранта, єрєєндєє хуруугаа хєхєж
суусан Ребека, гал зууханд байсан Урсула, урландаа байсан Аурелиано, тэр ч
байтугай єнчин туулайн бєєрийн дотор байгаа Хосе Аркадио хїртэл газар хєдєлж,
байшин нь нурж байна уу даа гэж санажээ. Тэг дєрвєлжин цээжтэй, лїглэгэр тоì
хїн хаалгаар багтаж ядан орж ирэв. Бухынх шиг лухгар хїзїїндээ Оточ охин
тэнгэрийн хєрєг зїїж, гар, цээжээ хачин хачин шивээсээр туж эрээлж, баруун
буруйндаа сахиуст зэс бугуйвч зїїжээ. Арьс нь хїйтэнд хєрч, халуунд халсаар шиг
шиг болсон їс нь луусны дэл шиг тожийн сэрвийсэн тэр хїн эрїї зуунги, нїд
гунигтай ажээ. Ирсэн хїн эìээлийн олоìноос хоёр дахин зузаан бїс бїсэлж, тєìєр
тах хадсан, хавируул тєìєртэй урт савхин гутал єшиглєжээ. Явахад нь бїх юì газар
хєдєлж байгаа юì шиг доргин хєдлєх ажээ. Тэрбээр нэлээдгїй элэгдсэн богц
барьцаар зочдын єрєє, танхиìаар даìжин, хайтан цэцэгтэй наì гїì гонхонд аянга
аятай тїрхрэн орж зїїгээ хийд барьсан чигээрээ ìэлэрсэн Аìаранта, тїїний найз
бїсгїйчїїлтэй “Сайн байцгаана уу” гэж сульдангуй дуугаар ìэндлэн, барьж явсан
юìаа єìнєх ширээн дээр нь шидээд, цаашаа явав. Өрєєнєєсєє айнгуй
цухуйсан Ребекатай “Сайн байна уу” гэж ìэндлэв. Энэ їед хийж байгаадаа улайраад
ухаан алдчихсан байсан Аурелиногийн аìрыг эрэв. Огт сааталгїй явсаар, шууд гал
зуух руу оронд энд л зогсож, ертєнцийн нєгєє хязгаараас эхэлсэн аяныхаа дєрєєг
энд л ìултлавай. “Сайн байна уу?” гэж ìэндэллээ. Урсула хороì хїрэхгїй аì ангайн
таг болсноо ирсэн хїний нїдийг харангуутаа уулга алдан, баярласандаа уйлах,
хашгирах зэрэгцэн хїзїїнд нь зїїгдчихэв. Энэ бол Хосе Аркадио байлаа. Тэр
ìєрєндєє наасан юìгїй явсан шигээ ìєрєндєє угласан юìгїй буцаж иржээ. Тэр ч
байтугай Урсула хєл залгаж ирсэн унааны нь хєлсєнд хоёр песо єгчээ. Тэрбээр усан
цэргийн этгээд їгс холилдсон испани хэлээр ярина. Тїїнийг хаана байсныг нь
асуухад “Тэнд” гэж л хэлжээ. Өєрт нь гаргаж єгсєн єрєєнд дїїжин орон дээр гурван
єдєр унтав. Сэрэхдээ арван зургаан аргуун єндєг гївж орхиод, Катариногийн газар
шууд очсонд сониуч хїїхнїїд аварга биетнийг хараад сїйд болжээ. Тэгээд

~ 53 ~
єєрийнхєє ìєнгєєр хажуудаа байгаа хїìїїст архи авч єгєн хєгжиì захиалаад,
тавуул нийлээд гарыг ìинь ширээ рїї нугал гэж таван харцуултай бооцоо тавьжээ.
Цаадуул нь гарыг нь хєдєлгєж ч чадахгїйгээ ìэдээд “Яìар ч аргагїй. Гартаа
шившлэгтэй бугуйвч зїїсэн байна” гэлцжээ. Хїч таìирын тоглолтод итгэдэггїй
Катарино босоо лангууг байрнаас нь хєдєлгєх юì бол арван хоёр песо єгнє гэж Хосе
Аркапдиотой ìєрийцжээ. Тэгтэл цаадах нь лангууг толгой дээрээ єргєєд гудаìжинд
гаргажээ. Тїїнийг арван нэгэн хїн арай хийж гэдрэг оруулжээ. Хосе Аркадио
гэрийнхэнтэйгээ бараг ярилцдаггїй байв. Өдєр нь нойр аваад, шєнє нь янхны газар
очно. Эх нь тїїнийг хааяа нэг гэрийнхэнтэйгээ хаìт хїчээр хоол идїїлэхэд алс
холын оронд єєртєє учирсан адал явдлыг бїгдийн аì ангайтал ярьдаг байлаа.
Тїїний сууж явсан онгоц сїйрч, Япон тэнгист хоёр долоо хоног завинд балбуулж,
наранд цохиулж їхсэн нєхрийнхєє хїїрийг идэж явжээ. Давслаад наранд борц
болгон хатаасан ìах нь горгор бєгєєд нялуундуу аìттай байсан гэнэ. Нэгэн цэлìэг
єдєр Бенгалийн буланд тїїний сууж явсан онгоцны баг далайн луу алсанд гэдэснээс
нь загалìайтан цэргийн дуулга, бїсний горхи, зэвсэг гарчээ. Карбиын тэнгист
Виктор Югийн21 дээрэìчний хєлєг онгоцны хий сїгийг їзсэн нь дарвуулаа їхлийн
хар салхинд салаì уруулж, шураг, хєндлєвчєє далайн жооìд идїїлсэн тэр хєлєг
Гваделупт очих гэж хэчнээн зїтгэвч яìагт чигээ алдан хэзээ ч олж очихгїй
тєєрєгтэй болсон байсан гэнэ. Хосе Аркадиогийн алдар гавьяа, адал явдлаа бичсэн,
єчнєєн хїлээвч огт ирээгїй захидлыг ахин дахин унших ìэт Урсула дорхноо улйж
“Гэтэл, хїї ìинь, бид чинь энд ийì тоì байшинтай болсон. Бас тэгээд хэчнээн ч
хоол гахайд хаяж єгч байв даа” гэж санаа алддаг байлаа. Цыгануудын аваад
явчихсан хїїгээ нэг суудлаар єрєєл торой идчихдэг, цэцэг гундтал хїчтэй
аìьсгалдаг энэ зэрлэг эр гэхэд сэтгэлд нь яагаад ч багтаж єгєхгїй байжээ. Бусад нь ч
тийìэрхїї байдаг байлаа. Аìаранта тїїний хоол идэж байхдаа хэхэрдэгт ой гутдагаа
нууж їл чадна. Эцгийг угийн ìэдэхгїй Аркадио єєрт нь нїїртэй болох гэж илт
оролдох Хосе Аркадиогийн юì асуухад дуугарч ядна. Аурелиано багадаа хаìт нэг
єрєєнд унтаж, ойр дотно байснаа сануулах гэж оролдовч Хосе Аркадио далайд
тэнїїчлэн элдэв юìтай тохиолдсоор тэр бїхнийг анх харангуутаа унаж їхжээ. Тэр
нэгэн орой Хосе Аркадиог унтлагын нь єрєєний дэргэдїїр єнгєрєхєд байшингийн
хаана ч байсан дуулдахаар аìьсгааддаг энэ азарга шиг эрийн дэргэд Пьетро Креспи
ердєє л дэгжирхэхээс цаашгїй хїний оронцог юì гэж бодогджээ. Ребека юухан
хээхнээр шалтаглан тїїнтэй уулзах гэж оролдоно. Нэг удаа Хосе Аркадио биеийг нь
эрээ цээргїй хараад “Дїї ìинь, чи бїр хїїхэн болж шїї” гэснээс хойш Ребека биеэ
барьж огт чадахгїй болжээ. Тэгээд хуучин шигээ шороо шохойг цадахыг ìэдэхгїй
хоìхойрон идэж, хуруугаа эвэр ургатал салахгїй хєхжээ. Шєнє нь халуурсан ìэт
дагжин ухаан тавьчихгїй байх гэж байдгаараа ìэрийн нойргїй хонож, Хосе
Арркадиогийн байшин догиулсаар ирэхийг їїр цайтал хїлээдэг байлаа. Нэг удаа
Ребека їдийн аìралтын їеэр тэсэж чадалгїй єрєєнд нь орвол цаадах нь завь
аргаìждаг бїдїїн татлагаар яс ìодонд бэхлэн тогтоосон дїїжин орон дээр дан
єìдтэйгєє сур ìэт сунаад хараастай хэвтэж байлаа. Ребека тїїний асар тоì нїцгэн
биеийг хараад сїрдэж буцдаг ч юì билїї гэж боджээ. “Өршєєгєєрэй, таныг энд
байгааг ìэдсэнгїй” гэж хїн сэрээчих вий хэìээн аяархан єршєєл эрэхэд цаадах нь

21
- Гваделуп арал дээр францын Конвентын коìиссар байсан хїн, (1793) англичуудтай дээрìийн
дайн хийж байжээ

~ 54 ~
“Нааш ир” гэжээ. Ребека яваад очтол бїсэлхийгээр нь залуу эрийн шїїрэн єргєсєнд
эрчилсэн хуйд дайрагдан хийсэж байна уу гэж санаж, тїїний сурìаг гэгч нь
гуравхан дохиод л хувцсыг нь шувттатан, буяцхан шуувхай шиг шалдлаад
тавьчихсанд їхчихгїй юìсан гэж єєртєє байшгїй их хїч гаргажээ.

Тэр хоёр гурав хоноод їдшийн ìєргєлийн їеэр гэрлэв. Урьд єдєр нь Хосе Аркадио
Пьетро Креспийн дэлгїїрээр оржээ. Итали эр ятга хєгжìєєр хїїхдїїдэд хичээл
зааж байсанд Хосе Аркадио хажуу тийш дуудсан ч їгїй.

 Би Ребекатай сууна гэж шулуухан хэлжээ. Пьетро Креспийн царай нь

цонхийн ятгаа нэг шавьдаа єгєєд “Хичээл дууссан” гэж хэлэв. Тэгээд
хєгжìийн зэìсэг, оньст тоглооì дїїрсэн тасалгаанд хоёулахнаа їлдээд
Пьетро Креспи:
 Таны дїї шїї дээ гэжээ.
 Тэр хаìаагїй гэж Хосе Аркадио хариулав.

Пьетро Креспи лаваанд тїрхсэн алчуураар духаа арчив.

 Энэ чинь ёсонд хазгай. Тэгээд ч хуульд харш гэж Пьетро Креспи тайлбарлав.

Хосе Аркадио, Пьетро Креспийн тайлбар тавихад нь ондууцхаасаа царай нь

зэвхийрч байгаад илїї ондууцаж,

 Үхсэний чинь ёс ìос. Таныг єєрийгєє ч бїї зовоог, Ребекаг бїї хоргоог гэж
їїнийг хэлж байгаа юì гэжээ.

Гэвч Пьетро Креспийн нїдэнд нулиìс цийлгэнэсэнд тэр зєєлєрч огт єєр дуугаар:

 За, за. Манайхан танд аятайхан байгаа бол Аìаранта їлдэж байна шїї дээ
гэжээ.

Няì гаригийн ìєргєл дээр, Никанор лаì Хосе Аркадио, Ребека хоёрын тєрсєн ах
дїї биш гэдгийг хэлсэн боловч Урсула тэр хоёрын гэрлэснийг хэзээ ч уучилж
чадахгїй, тїїнийг ёс тєргїй хэрэг гэж їзэж, шинээр гэрлэгсдийг сїìээс ирсэн тэр
єдєр нь “Үїнээс хойш, тїїнээс цааш гэрийн босго бїї алх!” гэж хєєржээ. Тїїний
хувьд тэд їхсэнтэй адил болжээ. Хоёр залуу оршуулгын газрын єєдєєс харсан
бяцхан байшин хєлсєлж, Хосегийн дїїжин орыг л авч очсон нь эхний їед бїх
тавилгыг орлож байлаа. Гэрлэсэн шєнє бїсгїйг гутал дотор нь орсон хилэнцэт
хорхой хатгаж, хэл нь татсан боловч эр эì хоёрын бал сараа22 их л дуутай шуутай
єнгєрєєхєд саад болсонгїй. Шєнє найìан удаа, єдрийн аìралтаар гурван удаа бїхэл
хорооллыг сэртэл тэр хоёрын орилолдон янцаглахад хєрш нар нь айж, ийì хазааргїй
тачаал їхэгсдийн ясыг бїї єндєлзїїлээсэй гэж ìєргєдєг байлаа.

Ганц Аурелиано л сая гэрлэгсэдэд санаа тавьж байв. Тэрбээр Хосе Аркадиог юìыг
бодитой ойлгож, гэрийнхээ дэргэдэх цулгуй газрыг боловсруулж эхэлтэл жаал зугаа
тавилга тэдэнд худалдан авч єгч, ìєнгєєр тусалж байлаа. Аìарантагийн хувьд гэвэл
огт санаа оноонд ороогїй байтал хорвоо эргэсэнд сэтгэл дїїрэн болосн боловч

22
- Гэрлэсний эхний сар

~ 55 ~
Ребекад хорссон нь тайлагдсангїй. Тохиолдсон гутаìшгийг хэрхэн цагаатгах учраа
олохгїй байсан Урсулагийн хїссэнээр Пьетро Креспи ìягìар гариг бїрд тэднийд
єдрийн хоол идэж, єєрт учирсан гаìшгийг наì тайван бєгєєд нэр тєртэй давжээ. Тэр
айлыг хїндэтгэсээр байгаагийн тэìдэг болгон бїрх ìалгайдаа хар тууз урьдын адил
хадаж, Урсулад португалийн сардин загас, туркийн ягаан дэлбээний чанаìал зэрэг
сонин хачин бэлэг єгєн, сайныгаа илтгэн сэтгэлээ зогоож, нэг удаа тэр ч байтугай
ìанилын дэгжин урт алчуур барьжээ. Аìаранта тїїнтэй ìаш найрсаг, эелдэг байлаа.
Залуугийн юунд дуртайг нь тааж, цаìцных нь хаìжаарын сєдийсєн утсыг хайчилж
єгєн, тєрсєн єдрєєр нь арван хоёр алчуур дээр овог нэрнийх нь эхний їсгийг
хатгаìалжээ. Мягìар гариг бїрд єдрийн хоолны дараа гонхонд бїсгїй їйл ìэтгэж
байхад залуу эр тїїнийг хичээнгїйлэн зугаацуулна. Хїїхэд шиг наадаì
хийдэг байсан бїсгїйгээ Пьетро Креспи огт єєр нїдээр олж харжээ. Тэрбээр
гунхалзсан сайхан бус боловч хїний аяыг олж чаддаг, цаанаа наалаинхай, ялдаì
ажээ. Пьетро Креспи, Аìрантаг сууя гэж гуйна гэдэгт хэн ч эргэлзэхгїй байлаа.
Үнэхээр ч, нэг удаа няì гаригт єєртэйгєє суугаач гэж тїїнээс гуйжээ. Аìаранта
ажлаа хийсээр чихнийхээ улайхыг болихыг хїлээж хоолойгоо тєв, тайван болгож,

 Суулгїй яах вэ ээ, Креспи. Гэхдээ бид бие биеэ сайн ìэдэх хэрэгтэй шїї дээ.
Яарвал даарах гэж їг бий гэж хэлжээ.

Урсула бїр эргэж хоцров. Пьетро Креспийг хичнээн хїндэтгэдэг боловч Урсула
тїїнийг Ребекатай гэрлэхээр болсноо гэрлэж чадахгїй удаж баахан будилсны дараа
Аìарантатай суух гэх нь ёс суртахууны їїднээс їзвэл зєв її буруу юу гэдгийг
яагаад ч оноож чадахгїй байлаа. Тэгж тэгж єєртэй нь адилхан эргэлзэх хїн
гаргасангїйд Креспийн Аìарантагийн гуйсныг буянаараа болог гэх байдлаар бодож
санасан юìгїй зєвшєєрчээ. Гэтэл єрхийн тэргїїн Аурелиано:

 Одоо хуриì бодож байх цаг биш гэж учир нь ìэдэгдэхгїй эрс тэс цааргалаад
эхийнхээ сэтгэлийг бїр їйìрээж орхив.

Хуриìын тєдийгїй, дайнаас бусад яìар ч явдлын талаар Аурелиано тэр їед їїнээс
єєр юì хэлж чадахгїй байсныг Урсула хэдэн сарын дараа л ойлгожээ. Хэдэн жилийн
хойно хайсны дэргэд буудуулах гэж зогсохдоо Аурелиано їнэхээр гарцаагїй атлаа
їл ìэдэгдэх яìар учралаар энд ирснээ єєрєє сайн тайлж чадахгїй байж билээ.
Реìедиосын їхсэнд санаснаас гайгїй їйìэрчээ. Эхлээд дотуур нэлээд автсан боловч
яваандаа ìартагнаад, найдаж байснаа бїтээгїйд гутрангуй, эìэгтэй хїнтэй
хавьтахгїй гэж шийдэж байсан їеийнх шигээ сэтгэл алдрангуй болжээ. Тэгээд
ажилдаа л бие сэтгэлээ зориулах болсон боловч хадаì эцэгтэйгээ даалуу тоглодгоо
больсонгїй билээ. Гашуудлын анир чиìээгїйд уìбасан байшинд їдшийн цагаар
ярилцаж суусаар эрчїїл улаì ч дасжээ. “Аурелиано ìинь, дахаид эхнэр ав аа. Надад
зургаан охин байна, дуртайгаа ав гэж дон Аполинар Москоте хэлнэ. Сонгуулийн
єìнє Макондогийн тїшìэл ìужийн тєв ордгоороо ороод улс орныхоо улс тєрийн
байдалд сэтгэл их зовчихсон буцаж иржээ. Либериалууд дайн єдєєх гэж бэлтгэж
байлаа. Тэр їед Аурелиано консервативчуууд, Либериалуудын тухайн тун бїдэг
бадаг тєсєєлєлтэй байсан учир хадаì эцэг нь эдгээр наìын яìар ялгаатайг ерєнхийд
нь хэлж єгчээ. Либериалууд байна шїї, дураараа улс, олхиогїй хїìїїс, лаì нарыг
дїїжилж, иргэний гэрлэх салахыг чєлєєтэй болгож, эцэгтэй, эцэггїй хїїхдїїдийн

~ 56 ~
тэгш эрхийг тогтоож, дээд засгийн газрыг унагаан улс орныг хувааж холбооны улс
болгох гэж байгаа юì гэж тїїнд ярьжээ. Консервативчууд бол тэдэнтэй адилгїй,
тэнгэрийн ìутраас тєрийн жолоог гардан авсан, нийгìийн тогтвортой хэв жураì, гэр
бїлийн жураìт ёсыг тогтоохыг нолìож, христос тэнгэр хийгээд засгийн эрх барих
зарчìыг хаìгаалж, улс орныг тасчуулахыг хїсэж байгаа юì гэж тайлбарлаж єгчээ.
Хїнлэг сэтгэлтэйн улìаас Аурленаино бутач хїїхдийн эрхийг хаìгаалах талаар
либериалуудад талтай байсан боловч гараар бариад авч болохгїй хийсвэр юìны
тєлєє дайн дэгдээх дээр хїрнэ гэж ойлгохгїй байлаа. Сонгуулийн їеэр улс тєрийн
яìар ч бариìтлалгїй хотод, хадаì нь нэг тїрїїчээр даргалуулсан зургаан зэвсэгт
цэргийг шаардаж авчирсан нь дэндсэн юì шиг санагдлаа. Цэргїїд ирээд зогсоогїй
бїх айлыг нэгжиж, ангийн буу, хадуу, тэр ч байтугай хоолны хутга хїртэл хурааж,
дараа нь консервативчуудаас нэр дэвшигчдийн нэрс бїхий хєх, Либериалуудаас нэр
давшигчдийн нэрс бїхий ягаан хуудсыг хорин хоёроос дээш насны бїх эрчїїлд
тарааж єгєв. Сонгуулийн єìнєх бяìба гаригт дон Аполинар Москоте шєнє дундаас
эхлээд дєчин найìан цагийн турш согтууруулах ундаа зарах, нэг гэрийн улс бус
бол гурваас дээш хїн цугларахыг хориглосон хуулийг єєрийн биеэр дуудаж
танилцуулав. Сонгууль тайван єнгєрлєє. Няì гаригийн єглєє найìан цагт талбай
дээр зургаан цэргээр ìануулах ìодон хайрцаг тавив. Нэг хїн саналаа хоёр єгчих
болуужин гэж Аурелиано хадаìтайгаа єдєржин шахаì хайрцагны хажууд зогссон
болохоор санал єгєх ажил туйлын чєлєєтэй байсныг биеэр їзэв. Дєрвєн цагт санал
хурааж дууссаныг бєìбєрийн дуугаар ìэдээлж, дон Аполинар Москоте єєрийн
гарын їсэгтэй тэìдгээр хайрцгийг лацдав. Орой нь тэрбээр Аруелианотой даалуу
тоглож суухдаа лацыг авч, саналыг тоол гэж тїрїїчид тушаалаа. Ягаан хуудас
хєхтэй бараг тэнцїї байсан боловч тїрїїч ягаан хуудсаас зєвхєн арвыг їлдээгээд
хєхийн дутсаныг нєхєв. Дараа нь хайрцгийг шинээр лацдаад ìаргааш їїр хаяарч
байхад ìужийн тєв авч явав.

“Либеарууд дайн гаргана даа” гэж Аурелиано хэлжээ. Аполинар ìодоо харсан
чигээрээ “Хуудсыг сольсноос дайн гарна гэж бодож байгаа бол їгїй тэднийг хэл аì
гаргуулахгїй гэж хэдэн ягааныг хайрцагт їлдээсэн шїї дээ” гэж хэлсэнд Аурелиано
сєрєх хїчний байдал ашиггїй байгааг дотроо тунгаагаад “Би л Либериал байсан бол
энэ хуудасны явдлаас л дайн їїсгэх байсан” гэж хэлжээ. Хадаì нь шилнийхээ
дээгїїр харж,

 Ай, Аурелиано ìинь, чаìайг Либериал байсан бол хэчнээн хїргэн ìинь ч
гэсэн хуудас сольж байгааг харуулахгїй байсан гэж хэлжээ.

Хотынхон сонгуулийн дїнд дургїйцсэнгїй, хурааж авсан хутга, ангийн бууг

цэргїїдийн эргїїлж єгєхєєс татгалзсанд дургїйцжээ. Эìэгтэйчїїд Аурелианогоос
хадаìдаа хэлээд ядахдаа хоолны хутгыг эргїїлж єгїїлээч гэж гуйжээ. Цэргїїд
дайнд Либериалуудын бэлтгэж байгаагийн эд ìєрийн барìит болгож, хураасан
зэвсгийг аваад явчихсан гэж дон Аполинар Москоте хїргэндээ ихэд аìинчлан
хэлжээ. Энэ хэлж байгаа зїйл даанч увайгїй байсанд залуу дотроо дургїй хїрч
байжээ. Тэгэхдээ Аурелиано юу ч хэлсэнгїй боловч нэг орой Геринельо Маркес,
Магнифико Висбаль хоёр аìьхнаараа хоолны хутгын явдлыг хэлэлцэж байхдаа
єєрєєс нь Либериал уу, консерватив уу гэж асуусанд хороì ч тээнэгэлзсэнгїй.

~ 57 ~
  Энэ хоёрын аль нэг нь болох албатай бол Либериал болсон ìинь дээр.
Консервативчууд чинь луйварчин байдаг юì байна гэж хэлжээ.

Маргааш нь нєхєд тїїнийг Алирио Ногера докторынд очоод “Элгэн дээр євдєєд
байна, їзэж єгєєч” гэж гуй гэж шахсаар байгаад очуулжээ. Ингэж худал хэлэх яìар
хэрэг байсныг Аурелиано огтойлгохгїй байлаа. Алирио Ногера доктор хэдэн
жилийн єìнє хэсэг аìтгїй їрэлтэй, “Хорыг хороор тайлдаг” гэсэн нэлээд
ойлгоìжгїй эìнэлгийн уриатайгаар Макондод иржээ. Үнэндээ бол Ногера эìч болж
тогложээ. Бїтэлгїйхэн эìчийн гэìгїй царайн цаана эсрэг їзэлтэн нуугдаж
байжээ. Таван жил цєллєгєнд байхдаа тушаанд їрэгдсэн шилбэнийхээ сорвийг
євдгєє хїрсэн тїрийтэй ойìсоор халхалж явна. Холбооны їзэлтнїїдийн эхний
їйìээний дараа тїїнийг баривчлахад хаìгийн їзэж чаддаггїй лаìын нєìрєг єìсєн
Кюрасао руу оргож чаджээ. Харьд удтал цагаачлан явсны эцэт Карибын тэнгисийн
бїх арлаас Кюрасаод цугларсан лус тєрийн дїрвэгсдийн хэлж ирж байгаа баяртай
ìэдээнд зоригжсон тэрбээр хулгайн тээвэр хийдэг далбаат онгоцонд сууж, дан элсэн
чихрээр хийсэн їрэл дїїргэсэн баахан гожгор шил, єєрєє дуурайлгаж хийсэн
Лейпцигийн их сургуулийн диплоìтойгоор Риоачад иржээ. Риочад ирээд ураì нь
хугарсандаа тэр ч байтугай уйлжээ. Цагаачид холбооны їзэлтнїїдийг дэлбэрэхэд
бэлхэн дарины агуулахтай зїйрлэж байсан боловч тэд сонгуулийн єìнє бїдэг
бадагхан найдвар тєрїїлсэн байдал їїссэнд хууртаад гал цог нь нэгэнт унтарсан
байлаа. Зорьсоноо бїтээгїйд ураì хугарсан хуураìч эìч насныхаа ìухрыг тайван
їзэх найдвартай газрыг л ганцхан ìєрєєдсєндєє Макондод бїгжээ. Тэрбээр хэдэн
жил хотын талбайн ойролцоох байшинд хоосон шил дїїргэсэн цухалхан єрєєнд
эрлэгийн дансанд хэдийн орчихсон євчтєнєєс авсан барьцаараа аìь зуудаг байжээ.
Цаадуул нь хаìаг гоочоо бараад чихэрт їрлээр сэтгэлээ хуурах болжээ. Дон
Аполинар Москоте эрх барьдаг нэрнээс цаашгїй болохоор эìч ухуулга хийх
авьяасаа гаргах хэрэггїй байв. Хаìаг цагаа дуртгал бичиг, ìэнгэртэй тэìцэхэд
зориулна. Сонгууль ойртсон нь засгийн тулгуурыг унагах утасны учгийг дахин
олоход тусалжээ. Тэрбээр улс тєрийн бодлого сайн ìэдэхгїй хотын залуучуудтай
холбоо тогтоож, єдєє хатгах нууц, шаргуу ажил хийв. Сонгуулийн хайрцаг байсан,
залуучуудын хєнгєн зан гэж дон Аполинар Москотегийн їзсэн олон ягаан хуудас
бол Ногерагийн тєлєвлєгєєний нэг хэсэг байсан бєгєєд сонгууль гэдэг нїд хурсан
зїйл гэдгийг єєрсдєє їзэж ìэдэг гэж шавь нараараа санал єгїїлсэн нь тэр байжээ.
“Хїч хэрэглэх л ганц явууртай зїйл” гэж тэдэнд хэлдэг байлаа. Аурелианогийн найз
нарынхаа олонх нь консерватив байгууллыг устгахын хїслэн болж байсан боловч,
вангийн тїшìэлтэй холбоотойгоос нь тєдийгїй зожиг, булзаараìтгайгаас нь
цэрвээд тїїнд тэр тухай ярьдаггїй байжээ. Тїїний дээр Аурелиано хадìынхаа
заавраар хєх хуудсаар саналаа єгсєн нь тодорхой байлаа. Тийнхїї огт
санаìсаргїйгээр улс тєрийн талаар хэнийг найршаадаг нь илэрч, тэрч зєвхєн сониуч
зандаа хєтлєгдєж, хїрээгїй євчнєє эìчлїїлнэ гэж эìчийнд очин ойворгон юì
хийжээ. Аалзны шїлс, гавар ханх тавьсан, нохойн хороо шиг бохир тасалгаанд орвол
хєширсєн игуан гїрвэлийн байдалтай аìьтан харагдаж, цээжээ хэржгэнїїлэн
хяхтнуулан аìьсгаадах нь сонсоджээ. Доктор Аурелианог юу ч хэлэлгїйгээр доод
зовхины нь дотор талыг эргїїлэн їзсэнд Аурелиано нєхдийнхєє єєрт нь зааж
єгснєєр “Тэнд євдєєгїй ээ” гэж хэлээд “Энд євдєєд унтуулахгїй байна” гээд
хурууныхаа єндгєєр элгэн тус даржээ. Тэгэхд Ногера эìч “Тасалгаанд нар дэндїї

~ 58 ~
ороод байна” гэж шалтаглан цонхоо хаагаад, эх оронч хїн яагаад косервативчуудыг
алах ёстойг энгийн їгээр тайлбарлажээ. Хэдэн єдрийн турш Аурелиано цаìцныхаа
халаасанд шилтэй їрэл авч явав. Хоёр цаг тутаìд шилээ гаргаж, алган дээрээ гурван
ìєхлєг сэгсэрч унган аì руугаа шидээд хэлэн дээрээ удаан уусгадаг байв. Дон
Апоинар Москоте тїїнийг хуураìч эìчид итгэлээ гэж дооглох боловч, хуйвалдаанд
оролцогчид єєрийн талын хїн гэж їзэж байлаа. Макондогийн хуучцуулын бїх
хїїхэд хуйвалдаанд татагдан орсон боловч хэн нь ч чухаì юу хийхээ сайн ìэдэхгїй
байжээ. Гэвч эìчийг нууцаа хэлэхэд Аурелиано дороо хуйвалдаанаас гарав.
Аурелиано консервативчуудын дэглэìийг устгах хэрэгтэй гэдэгт итгэж байсан
боловч эìчийн сэдэж байгааг дуулахдаа хиртхийн цочжээ. Алирио Ногера бол ганц
ганцаар нь алах талын хїн байжээ. Тэрбээр хэд хэдэн хїний аìь насанд халдах
явуулгыг уялдаатай їйлдэн, улìаар нийт їндэсний нэгдсэл цохиолт болгон
лавшруулж, засгийн газрын бїх тїшìэлийг гэр орныхны нь хаìт, ялангуя нуган
хїїхдийг нь устгаж, ингэснээр консерватив їзлийн їрийг їндсээр нь таслах
тєлєвлєгєєтэй байжээ. Дон Аполинар Москоте гэргий, охидын хаìт, ìэдээж, тэр
хар дансанд орсон байлаа.

 Та їхсэний нь Либериал байх вэ, ердєє л яргачин байна гэж Урелиано нїїрээ
ч хувиргалгїй хэлэхэд,
 Тэгвэл шилийг ìинь буцааж єг. Одоо энэ чаìд хэрэггїй гэж эìч ìєн л тайван
єгїїлжээ.

Эìч тїїнийг ажилд яìар ч нэìэргїй, бєгс удаантай, бїр ганцаараа байгаад
сурчихсан, нялуун зантай бїтэлгїй аìьтан гэж хэлснийг Аурелиано хагас жилийн
дараа л сая ìэдэж билээ. Нєхєд нь Аурелианог хуйвалдааныг илчилж болзошгїй гэж
болгооìжлон айлгах гэсэн боловч цаадах нь хэн ч хэлэхгїй гэж тайвшруулаад харин
Москотегийнхныг нухахаар очих шєнє тэднийг хаалган дээр нь тосож, їїдийг
хаìгаална гэдгээ хэлжээ. Хуйвалдагчид тийнхїї шийдэìгий байгаад нь хулчийж,
тєлєвлєснєє тодорхойгїй хугацаагаар хойшлуулжээ. Чухаìхїї яг энэ їед Пьетро
Креспи, Аìаранта хоёрын хуриìын тухай Урсула єєртэй нь зєвлєхєєр орсонд “Ийì
юì бодож байх цаг биш” гэж харилусан ажээ. Аурелиано галавын їеийн гэìээр гар
бууг бїтэн долоо хоног євєртлєн нєхдийнхєє байрыг ажин явжээ. Тэрбээр їдийн
хоол идчихээд, гэрээ жаал зугаа єєд татах болсон Хосе Аркадио, Ребека хоёрынд
кофе уухаар орж, оройн зургаан цагаас хойш хадаìтайгаа даалуу тоглохоор очдог
байлаа. Өглєє нь цай ууж байхдаа тоìоо эр болсон Аркадиотой ярилцвал цаадах нь
дайн гарах нь гарцаагїй болж ирж байгаад улаì хєєрєх болсныг ìэджээ. Багшаасаа
олон ах, сахалдаа торчихоор болсон данхайсан хар юìнууд дєнгєж хэлд орж байгаа
хїїхэдтэй хаìт сурдаг сургууль дээрээ Аркадио либериалзìын халдвар авчээ.
Тэрбээр “Никанор лаìыг буудаж алаад, сїìийг нь сургууль болгож, хайр сэтгэлийг
чєлєєтэй гэж зарлана” гэж донгосно. Аурелиано оìгийг нь дарах гэж хичээж,
тїїнийг дотроо бодолтой, дороо суурьтай байхыг зєвлєсєн боловч Аркадио тайван
учирлан, ухаалаг юì хэлж байгааг нь шал тоохгїй бїїр ах захаа алдаж тїїнийг зїрх
зориггїй гэж зэìлэжээ. Аурелино байрыг харж байлаа. Тэгж байтал арван
хоёрдугаар сарын шинэдээр Урсула ихэд сандарчихсан, урлан орж ирээд,

 Дайн гарчээ! гэж хэлэв.

~ 59 ~
Үнэндээ бол дайн эхлээд гурван сар болсон байлаа. Улс орон даяар дайны цагийн
байдал тогтоосон байлаа. Макондод їїнийг ганцхан хїн цагт нь ìэдсэн нь дон
Аполинар Москоте байлаа. Гэвч тэрбээр хотод гэнэдїїлэн орж ирэх тушаалтай баг
цэрэг ирэхийг хїлээн, энэ тухай эхнэртээ ч хэлэхээс хаширлажээ. Үїрийн таван
жингээр цэргїїд хоёр хєнгєн їхэр бууг луусаар чирсээр хотод сэìхэн орж ирээд,
сургуулийн байранд хуарагнан буув. Оройн зургаан цагаас хойш хєл хорив. Айл
бїрийг тїрїїчийнхээс шийдэìгий нэгжиж, энэ удаа газар боловсруулдаг багажийг
хїртэл хураав. Ногера эìчийг гэрээс нь чирч гулдран гаргаж ирээд, хотын талбай
дээр ìодонд барьж хїлэн, шїїж байцаалгїй буудаж орхив. Никанор лаì хєєрдєг
идээ їзїїлэн тэдэнд нєлєєлєх гэсэн боловч нэг цэрэг бууныхаа бєгсєєр толгой руу
нь байлгаад авав. Либериалууд оìог нь дарагдаж, айсандаа наì жиì болов. Баргар
царайлан, дуугаа хураасан Аурелиано хадаìтайгаа даалуудсаар байлаа. Дон Аолинар
Москоте хотын иргэний ба цэргийн захирагчийн хэргэì хїртсэн хэдий боловч
дахиад л нэр хїлээснээс цаашгїй байгааг Аурелиано ойлгож байлаа. Суìангийн
захирагч бїх юìыг шийдэж, єглєє бїр нийгìийн хэв жураì сахиулагчдын
хэрэгцээнд зориулж авах шинэ онцгой татварыг бодож олж байлаа. Тїїний дєрвєн
цэрэг галзуу нохойд зуулгасан эìэгтэйг гэрийнхнээс нь булаан авч, шууд гудаìжнаа
бууны бєгсєєр їхтэл занчжээ. Хот тийнхїї эзлэгдсэнээс хойш хоёр долоо хоноод
няì гаригт Аурелиано Гернельдо Маркесийнд ирж, аяга чихэргїй кофе ууж гэж
сурсан зангаараа ихэд болгооìжлонгуй гуйжээ. Гал тогоонд хоёулахнаа їлдэхдээ
Аурелиано “Залуусыг бэлд. Бид дайнд ìордоно” гэж урьд ер анзаарагддаггїй байсан
захирангуй аялгуугаар хэлжээ. Геринельдо Маркес тїїнд итгэсэнгїй,

 Яìар зэвсгээр байлдах юì? гэж асуусанд Аурелиано:

 Тэдний зэвсгээр гэж хариулжээ.

Мягìар гаригийн шєнє гуч хїрээгїй насны хорин нэгэн залуу Ауриелиано
Буэндиагийн удирдлагаар хоолны хутга, їзїїрлэсэн тєìєрєєр зэвсэглэн, суìанг
гэнэдїїлэн эзэлж, буу зэвсгийг нь аваад, эìэгтэйг алсан дєрвєн цэргийг ахìадтай нь
хаìт талбай дээр буудан хороож, санаанд багтаìгїй авч хаìт зоригтой юì хийжээ.

Тэр шєнє талбай дээр буун дуу наìдаагїй байхад Аркадио Макондогийн иргэний ба
цэргийн захирагчаар тоìилогдов. Эхнэртэй босогчид тэдэнтэйгээ салах ёс дєнгєж
гїйцэтгэсэн болоод зєн нь ìэдэг гээд охихоос єєр аргагїй болов. Аурелианогийн баг
аллага хядлагаас ангижирсан зон олноороо їдїїлэн Манауре руу хєдєлсєн сурагтай
байгаа хувьсгалч генерал Викторио Мединий цэрэгтэй нийлэхээр Макондогоос
їїрээр хєдлєв. Явахынхаа єìнє Аурелиано дон Адолинар Москотег шїїгээнээс
гаргаж ирээд “Хадаì ìинь, бїї ай. Шинэ засаг танд, танай гэрийнхэнд гар хїрэхгїй
гэдгийг тангараглаж байна” гэж хэлжээ. Урт тїрийтэй гутал єìсєж винтов їїрсэн
босогч, оройн есєн цаг хїртэл даалууддаг байсан хїргэн хоёр нь нэг хїн гэдгийг дон
Аполинар Москоте арайхийж танив.

 Аурелиано, энэ ойворгон явдал! гэж дуу алдахад Аурелиано

 Энэ ойворгон явдал биш ээ. Энэ бол дайн. Наìайг їїнээс хойш Аурелиано
гэж бїї дуудаж бай. Одоо би хурандаа Аурелиано Буэндиа болсон гэж
хэлжээ.

~ 60 ~
 ***

Хурандаа Аурелиано Буэндиа гучин хоёр зэвсэгт бослого гаргаад гучин хоёуланд
нь ялагджээ. Тэрбээр арван долоон єєр эìэгтэйгээс арван долоон эрэгтэй хїїхэдтэй
болсон боловч, ууганыгаа гучин тав ч хїрээгїй байхад тэд нь ганцхан шєнє цєì
алагджээ. Тэр єєрєє аìийг нь хорлох гэж арван дєрвєн удаа оролдоход ч, далан
гурван удаа отоонд орсон ч, цаазлуулах ял заагдсан ч, наì алахаар хїлцэлтэй кофе
уусан ч аìьд їлджээ. Улсын ерєнхийлєгчийн шагнасан Хїндэтгэлийн одонг авахаас
татгалзжээ. Улс орондоо шїїхийн ба цэргийн хэìжээлшгїй эрх дархтай хувьсгалт
цэргийн ерєнхий дээд коìандлагч, засгийн газрынхны зїрхийг авсан хїн болсон
боловч хэзээ ч зургаа авахуулсангїй. Дайны дараа насан туршид нь тэтгэвэр олгоход
авалгїй, насан зїг болтлоо Макондо дахь урландаа алтан загас хийн орлогоор нь аìь
зуужээ. Яìагт цэргийнхээ ìагнайд тулалдаж явдаг байсан боловч ганцхан шарх
олсон нь хорь шахаì жил їргэлжилсэн иргэний дайныг дуусгаж, Неерландиад бууж
єгєх гэрээнд гарын їсэг зурсныхаа дараа єєрєє єєрийгєє буудсанаас олсон шарх
байжээ. Цээж рїї буудсан гар бууны суì нурууг нь нэвт гарсан боловч аìин газрыг
нь оноогїй байжээ. Энэ бїхнээс їлдсэн юì гэвэл тїїний нэртэй ганц гудаìж л
Макондод байлаа. Өвгєрч їхэхийнхээ єìнє єєрийн нь хэлснээр, тэр єглєє хорин
нэгэн хїнтэй багаа авч генерал Викторио Мединий цэрэгтэй нийлэхээр
Макондогоос явахдаа ингэнэ гэж бодоогїй ажээ.

Явахдаа Аурелиано Аркадиод:

 Хотыг бид чаìд даатгаж орхилоо. Ёс жураì тогтлоо, биднийг эргэж ирэхэд
улаì сайн болсон байх ёстой гэж л хэлжээ.

Аркадио тїїний захиасыг тун євєрìєцєєр ойлгожээ. Мелкиадесийн нэг ноìын эрээн
хавчуулгаас санаа авч ìаршалын хиаз, эполеттэй дїрэìт хувцас єìсєж, буудуулсан
ахìадын алтан цацагтай сэлэì бїсэндээ агсаж явах болов. Дараа нь хоёр їхэр бууг
хотын хаалган дээр зоож, єєрийнх нь урианд ураìшин хєєрсєн хуучин шавь нартаа
цэргийн дїрэìт хувцас єìсгєн зэвсэг бариулж, хїн гаднаас харахад хотыг авахын
аргагїй ìэт бодогдуулах гэж тэднийг гудаìжаар сэлгїїцїїлдэг байв. Тїїний энэ
заль хоёр талтай болсон нь, юу гэвэл їнэхээр ч засгийн газар бїтэн жил шахаì
Макондо цайзыг дайрах тушаал єгєхєєс зїрх алдсан боловч, тэгж тэгж нэг
шийдэхдээ хот руу ìаш их хїч хаяж, эсэргїїцлийг хагасхан цагийн дотор нуга
даржээ. Аркадио эрх барьсан цагаасаа хууль дїрэì удирдах дуртай байлаа. Зариìдаа
санаандаа орсон бїхнийг тушааж, єдєрт дєрєв хїртэл хууль тунхаглана. Тэр арван
найìан наснаас заавал цэргийн алба хаадаг болгож, оройн зургаан цагаас хойш
гудаìжаар явсан ìалыг нийгìийн хєрєнгє гэж зарлаж, ахиìаг насны хїìїїсийг
ханцуйдаа улаан даавуу хадаж явахыг уїрэг болгов. Никанор лаìыг гэрт нь хорьж,
“Гарвал буудаж ална” гэж сїрдїїлээд, либериалуудын ялалтыг ёслон тэìдэглэх їед
л хурал хурж, хонх дэлдэхийг зєвшєєрчээ. Аркадио огтхон ч тоглох бодолгїй байгаа
гэдгээ бїгдэд ойлгуулахын тулд хотын талбай дээр ìануухай буудаж сургууль
хийхийг тасаг цэрэгтээ тушаажээ. Эхлээд їїнийг нь хэн ч юìанд бодсонгїй. Тэр
цэрэг нь явж явж тоì хїн болон тоглож байгаа сурагч багачуул л байлаа. Гэвч нэг
шєнє Аркадиог Катариногийн газарт ороход найрал хєгжìийн бїрээч шинээр
тохоон тоìилогдсон захирагчийг бїрээ татан угтаж олныг нээлгэжээ. Аркадио эрх

~ 61 ~
баригчдыг хїндэлсэнгїй гэж бїрээчинг буудахыг тушаав. Тїїнийг нь зориглон
эсэргїїцэгчдийг гавлаад сургуулийн нэг танхиìд хорьж, “Талх уснаас єєр юì бїї
єг!” гэжээ. Тїїний дураар авирласныг дуулах бїрийдээ Урсула “Муу алуурчин!
Аурелиано ìэдэх юì бол чаìайг буудаж, ìиний нар ганц гарна гарна даа” гэж
аашилдаг байлаа. Гэвч яагаад ч нэìэр байхгїй. Аркадио огт хэрэгцээгїй байхад
харгис явуулгаа чангалан чангалсаар Макондод байсан захирагчдын дотроос
хаìгийн хїний їнэргїй нь боллоо. “Одоо тэр ялгааг нь олж ìэдээ. Либериалын
энхжин гэдэг нь энэ” гэж Аполинар Москоте нэг удаа хэлжээ. Аркадиод нэг нь алтан
хошуу хїргэсэн байлаа. Тэрбээр эргїїлийн цэргээ тэргїїлэн, дон Аполинар
Москотегийнд дайран орж, тавилгыг нь зоìгол болгон, охидыг нь занчаад, вангийн
хуучин тїшìэлийг гудаìжаар хуаран тийш чирч гулдран авч явав. Энэ явдлыг
Урсула дуулаад ичиж зовсондоо орь дуу тавьж, давирхайдсан ташуураа ууртайяа
гозгонуулан, хот дундуур ааг аìьсгаагїй гїйсээр хуарангийн хашаанд харайлган
орвол тасаг дон Аполинар Москотег буудахаар нэгэнт жагсаж, Аркадио буудах
тушаалыг биеэр єгєх гэж байлаа.

 Тэгээд їзээрэй, ìуу зулбадас! гэж Урсула зандрав.

Аркадиог сэхээ авч аìжаагїй байтал бухын шєрìєс гєрж хийсэн хїнд ташуур
тасхийн буудлаа. “Муу алчуурин, тэгээд їзээрэй. Муу гєлєг, наìайг ч бас алаад аль.
Ийì ìагасыг юунд єсгєлєє гэж ядахдаа ичиж улайхгїй байхгїй юу” гэж аашилсаар
Аркадиог нїїр нїдгїй шавхуурдаж, хашааны хаìгийн алсын булан руу зугтан эìгэн
хуìс шиг атиран шигдтэл нь хєєн ороолгов. Урьд нь салаì болтол буудуулсан
ìануухай єлгєєтэй байсан ìодонд хїлїїлсэн дон Аполинар Москоте ухаангїй
байлаа. Тасгийн залуус Урсулаг уурынхаа хагасыг єєрсдєд нь гаргаж ìагадгїй гэж
айгаад бут їсрэн зугтав. Гэвч Урсула тэдний зїг харсан ч їгїй, євдсєн, уурласан
хоёртоо урхиран байгаа Аркадиог орхин дон Аполинар Мостотегийн хїлээснийг
тайлан, тэнхрїїлээд гэр рїїгээ авч явав. Хуарангаас гарахдаа тэнд гав дєнгєтэй
байсан бїх хїнийг суллав.

Үїнээс хойш Урсула хотын хэргийг эрхлэх болов. Няì гаригийн ìєргєлийг сэргээж,
ханцуйд улаан даавуу уяж явдгийг болиулж, Аркадиогийн хатуу хуулийг хїчингїй
гэж зарлав. Урсула хэчнээн хатан зориг гаргалаа ч гэсэн заяа ìуутайдаа сэìхэн
уйлдаг байлаа. Бїр ганцаардахдаа туулайн бєєр ìодны дор ìартагдсан нєхєртэйгєє
ярьж сэтгэлээ зогоодог болов. Далдуу ìодны навчаа хийсэн саравчийг хуу татаì
зургадугаар сарын аадрын шаагих чиìээн дунд тэрбээр “Бид ийì л юì їздэг байж
дээ. Хїїхдїїд ìинь ìєр ìєрєє хєєн тарж, гэр ìинь ханхайраад дахиад л чи бид
хоёр хоёулахнаа їлдлээ” гэж ярихад Хосе Аркадио Буэндиа ухаангїй гєлийсєн
чигээрээ, тїїний гоìдоллох їгийг тоосон ч шинжгїй байх ажээ. Буэндиа сандал
дээрээ сууж, Урсула тїїний гар, хєл, биеийг ээлжлэн угаангаа гэрийнхээ явдлыг
ярина. “Аурелиано дайнд яваад дєрвєн сар болж байгаа боловч сураг ажиг байхгїй л
байна, Хосе Аркадио буцаж ирсэн. Чаìаас л єндєр болжээ. Хаìаг бие нь шивээс ээ.
Ганцхан гэр орныхныхоо нэрийг хєєдсєнєєс л цаашгїй” хэìээн нєхрийнхєє нурууг
савандсан алчуураар їрэнгээ ярина. Усан аìлахад нь нєхрийнх нь санаа зовж байх
ìэт санагдахад тїїнийг хууран “Би л худал бурж байхгїй юу, надад бїї итгэ. Хосе
Аркадио, Ребека хоёр гэрлэсэн, тэнгэр тэгж таалсан юì байлгїй дээ, тэр хоёр
жаргалтай сайхан байгаа” гэж ялгадсан дээр нь їнс цацан хїрзээр авангаа ярина. Тэр
~ 62 ~
бїр їнэìшìээр худал хэлж сураад, сїїлдээ тїїгээрээ сэтгэлээ хуурах болов.
“Аркадио их буурьтай, ìаш зоригтой эр болсон. Дїрэìт хувцсаа єìсєєд сэлìээ
зїїчихлээр її!” гэж ярина. Энэ нь їхсэн хїнтэй ярьж байгаатай адил байлаа. Учир
нь Хосе Аркадио Буэндиа юунд ч баярлаж, юунд ч гутрахаас єнгєрчээ. Гэвч Урсула
нєхєртэйгєє ярьсаар л байлаа. Тїїний туйлын ноìхон, юуг ч ìэдэхээ больсныг
їзэхдээ хїлээснийг нь тайлахаар шийдэв. Хїлээсийг нь тайлсан ч байрнаасаа
хєдєлсєнгїй. Нїдэнд їзэгдэх яìар ч хїлээснээс илїї хїчирхэг хїч туулайн бєєрєнд
тїїнийг хадсан учир тэр олс яìар ч хэрэггїй байсан ìэт нар бороонд суусаар л
байлаа. Өвєл их л урт болох нь гэж хїн бїрд санагдах болсон найìдугаар сард
Урсула єєрийн їнэн гэж бодсоноо нєхєртєє хэлжээ.

 Биднийг аз дан дагаж байх юì аа. Нєгєє оньст хууртай ноцолдоод байдаг
итали хїї Аìаранта хоёр удахгїй гэрлэнэ гэж хэлжээ.

Пьетро Креспид Урсула итгэн, ирэхэд нь харж цагдаад байхын хэрггїй гэж їзэж
байснаас Аìаранта тэр хоёр бие биедээ їнэхээр ойр дотго болжээ. Гэвч хїргэн болох
эсэх нь їл ìэдэгдэнэ. Пьетро Креспи захан дээрээ жїрїрийн цэцэг хадан їдэш ирж,
Аìарантад Петраркагийн арван дєрвєн ìєртийг орчуулж єгнє. Хоёул шуìуул
хєдєлж зочдын єрєєнд орохоос аргагїй болох хїртэл сарнай, хахууна ханхалсан
гонхонд сууцгаана. Эрэгтэй нь ноì уншиж, эìэгтэй нь зїїгээр тор нэхэж дайн
дажны эргэж хувирах дээр доороо орохыг ер анзаарахгїй байлаа. Залуу эр
Аìарантагийн уриалгахан ааш, даруухан боловч сэтгэлийг зугуухан эзэìдэх ялдаì
занд батгана аалзны шїлсэнд орох адил оосорлогдож найìан цагт явахаар босох
бїрийдээ їл їзэгдэх энэ торыг биеэсээ салгах гэж зїдрэх болжээ. Аìрантатай хаìт
тэрбээр Италиас авсан ил захидлын хуудсаар гайхалтай сайхан цоìог хийжээ.
Цэцэрлэгт хїрээлэнгийн ìод цэцгийн дунд буйдхан нэг буланд суугаа дурлалт хос,
суì сїлбэсэн зїрх буюу хоёр тагтаа їзїїрийг нь хошуундаа зуусан алтадсан тууз
хуудас бїр байна. Пьетро Крреспи ил захидлын хуудсыг нэг нэгээр нь їзїїлэнгээ
“Флоренцийн энэ цэцэрлэгт хїрээлэнг би ìэднэ. Гараа сунгахад шувууд нь талхны
їйрìэг идэхээр нисэж ирдэг юì” гэж ярина. Зариìдаа Венецийн усан судгийн аль
нэг зургийг харж эх нутгаа санан ìєрєєдєхдєє, сувгаас ханхлах заìаг, далайн
ялзарсан дунгийн їнэрийг сэтгэлдээ цэцэгсийн анхилуун їнэр шиг болгон боддог
байлаа. Аìранта санаа алдаж, инээж, хїїхдийн хэлээр ярьдаг гоё бїсгїйчїїл,
бїсгїйчїїлийн энэ орон, урьдын сїр жавхлангаас нь хог ухсан ìигуйгаас єєр эì
їлдээгїй эртний хотыг ìєрєєднє. Пьетро Креспи хайр сэтгэл эрж тангис далай
гатласны эцэст, Ребекатай яарч тэвдэн, адтай шунан їнэсэлдэж байснаа хайр сэтгэл
гэж эндїїрч явсны эцэст жинхэнэ хайр сэтгэлтэйгээ сая учирчээ. Аз нь гозойгоод
ирэхээр ажил їйлс нь ìандаад єгєв. Пьетро Креспийн дэлгїїр бараг бїтэн
дїїрэг эзэлж, жинхэнэ уран сэтгэìжийн цоìорлиг болжээ. Тэнд Флоренцийнхийг яг
дуурайлган хийсэн цаг цагт жингэнэн дуугардаг хонхны гонхон, Сорентын
хєгжìийн хайрцаг, тагийг нь нэхээд таван єнгєєр ая тоглодог хятад ооны хайрцаг,
дїрслэн бодож болох хєгжìийн бїх зэìсэг, зохион бїтээж болох бїх оньст
тєхєєрєìжийг їзэж болох байлаа. Хєгжìийн сургууль эрхлэх авьяас байхгїй дїї
Бруно Креспи нь дэлгїїрээ ìэддэг байлаа. Тїїний ачаар туркийн гудаìж арилсан
орон болж, тэнд орохдоо хїìїїс Аркадиогийн харгислал, алсын дайны гаìшгийн
аль алиныг нь ìартагнадаг байлаа. Урсулагийн тушааснаар няì гаригийн ìєргєлийг

~ 63 ~
дахин хийх болсонд Пьетро Креспи сїìд герìаны хєєрєгт тєгєлдєр хуур бэлэглэж,
хїїхдийн найрал дууны хэсэг зохион байгуулж, Грегорийн дїйцэн єдрєєр уншдаг
эгшиглэнт уншлагыг тэдэнтэй сургуулилсан нь Никанор лаìын ìєргєлийг нэлээд
єєд татжээ. Аìранта итали залуутай сууж жаргана гэдэг хэн ч эргэлзэхгїй байлаа
Тэр хоёр сэтгэлээ яаруулалгїй зєнгєєр нь тавьж гэрлэх єдрийг товлон тогтоход
бэлэн боллоо. Тэдэнд саад хийх хїн байхгїй байлаа. Ребкагийн хуриìыг эцэс
тєсгєлгїй хойшлуулсаар аìьдралыг нь їрсэн гэж єєрийгєє дотроо зэìлэж байсан
Урсула дахиж сэтгэлдээ лай хураахыг хїсэхгїй байв Дайн дажин болж, Аурелиано
явж, Аркадио харгис авирлан, Хосе Аркадио, Ребека хоёр гэрээс хєєгдсєнєєр
Реìедиосыг їхэхэд зарласан гашуудал хойш тавигдав. Хуриì заавал болно гэж
Пьетро Креспи итгээд, Аурлениано Хосег бараг эцгээс нь дутуугїй хайрлаж, тоì
хїїгээ болгох бодолтой байгаагаа цухуйлгажээ. Бїгдээс їзэхэд Аìаранта насныхаа
жаргалыг эдлэх дєхєж байна даа гэж бодогдохоор байв. Гэтэл сэтгэлээ ил
гаргадаггїйгээрээ Ребекагаас єєр байлаа. Тэрбээр ширээний бїтээлэг хээлдэг,
гайхаìшигтай гоё саа нэхдэг, вангийн тогосыг хэрээслэн хатгадаг шигээ тайвнаар
Пьетро Креспийг сэтгэлээ барьж чадахгїй болохыг хїлээж байлаа. Тїїний хїлээсэн
цаг аравдугаар сарын ширїїн бороотой хаìт ирлээ. Пьетро Креспи Аìарантагийн
євдєг дээрээс хатгаìалтай сагсыг нь авч, гарыг нь алгандаа атгаад “Цааш хїлээх
тэнхэлгїй боллоо. Энэ сард хоёул гэрлэе” гэжээ. Бїсгїй Креспийн хїв хїйтэн гар
хїрэхэд ч давхийсэнгїй, гараа тїїний гараас эвтэйхэн аваад дахин ажлаа
їргэлжїїлж,

 Юун гэнэхэн юì бэ дээ, Креспи! Чаìтай сууснаас їхсэн ìинь дээр гэж
инээìсэглэн хэлжээ.

Пьетро биеэ барьж чадсангїй. Огтхон ч ичиж зовох юìгїй енгэнэтэл уйлж, хуруугаа
хугалчих шахан барилсан боловч бїсгїйн шийдсэнийг болиулж чадсангїй. “Хайран
цагаа бїї їр ээ. Чи їнэхээр надад хайртай юì бол энэ гэрийн хаалгаар дахин бїї
шагай” гэж Аìаранта тїїнд хариулжээ. Урсула ичсэндээ орох гарах газраа олж ядаж
байлаа. Пьетро Креспи хаìаг їгээ шавхан байж гуйлаа. Тэр ч байтугай бїр шалдаа
буув. Оройжин Урсулагийн хорìойд толгойгоо хийн уйлжээ. Урсула тїїнийг
тайтгаруулж байвал сїнсээ ч худалдсан хаìаагїй болжээ. Бороотой шєнєєр торгон
шїхэр барин байшин тойрон хєлхєж, Аìарантагийн цонх гэрэлтэй байна уу їгїй юу
гэдгийг ширтэн явахыг хїìїїс хардаг байлаа. Пьщтро Креспи хэзээ ч энэ хэдэн
єдрийнх шиг гоё хувцаслаж байсангїй. Зовсон эзэн хааных шиг тїїний
сайхан толгой улаì сїрлэг болжээ. Тэрбээр тагтад юì оёхоор ирсэн Арантагийн найз
бїсгїйчїїдийг нь хоргоожээ. Тэгээд бїх ажлаа хаялаа. Өдєржин дэлгїїрийн арын
єрєєнд сууж, галзуу юì шиг захиа бичиж, дотор нь цэцгийн илтэс, хатаасан
эрвээхий хийн Арìантад явуулах боловч захидал нь налттай хэвээрээ буцаж ирж
байлаа. Хаалгаа тїгжиж байгаад цитра даран хэдэн цагаар суучихна. Нэг шєнє тэр
дуулж гарав. Макондогийнхон ìэл гайхан сэрж, энэ ертєнцєд байшгїй цитрийн
шидэт аялгуу, энэ дэлхийд байшгїй хїчтэй хайрын сэтгэл шингэсэн хоолойг уяран
чагнажээ. Тэгээд Пьетро Креспи харвал ганц Араìантагийн цонхноос бусад бїх
айлын цонх гэрэлтэй байлаа. Арван нэгдїгээр сарын хоёрт, їхэгсдэд буян їйлдэх
єдєр дїї нь дэлгїїрийн хаалганы цоожийг онгойлгон орвол бїх дэнлїї асаатай, бїх
хєгжиì нь дуугараастай, бїх цагийн харанга зогсолтгїй хангинаастай байж, энэ

~ 64 ~
хачин аялгуунаа арын єрєєнд Пьетро Креспийг бугуйнхаа судсыг огтлоод, анхилуун
гїгэл дїїргэсэн угаагуурын тєìпєнд хоёр гараа дїрээд їхчихсэн байхыг олжээ.

Австай хїїрийг Урсула гэртээ тавиулна гэсээр байгаад тавиулав. Никанор лаì
“Аìиа тэвчсэн хїний хойтохыг унших, буян хийх, ариун газар оршуулах цээртэй”
гэв. “Энэ хїн хутаг оршжээ. Чухаì яаж ингэснийг та ч ìэдэхгїй, би ч ìэдэхгїй.
Таныг хичнээн дургїйцлээ ч би тїїнийг Мелькаидесийн хажууд тавина.” гэж Урсула
зєрєв. Тэгээд ч салах ёс хийх сїртэй ёслолын дараагаар, хотынхны цєìийнх нь нэг
дуугаар сайшааснаар єєрийн хэлсэнд хїрчээ. Аìаранта унтлагынхаа єрєєнєєс
гарахгїй байлаа. Орондоо байхад нь Урсулагийн цурхиран уйлах, гэрт цугларсан
улсын явах, шивнэн ярих, уйлаачдын23 гаслан орилох дуулдаж байснаа жигтэйхэн
наì гїì болж, гагцхїї хєлд гишгэлэгдсэн цэцэгийн їнэр л ханхлах болов. Оройдоо
лаваандын їнэр ханхлаад байх шиг удтал бодогдоод галзуурахгїй юìсан гэж хичээн
биеэ барьжээ. Урсула тїїнд ойртохыг болив. Тэр нэгэн орой Аìарантаг гал тогоонд
орж, гараа цогоор тєєнєн, гар нь євдєх хосрох гэдэг туйлгїй болсноо сїїлдээ ìэдээ
алдаж гагцхїї тїлэгдсэн ìахны хэншїї ханхалж байхад ч єрєвдєж харсангїй. Энэ
нь сэтгэлийн зовлонг наìжаах хаìгийн хїчтэй эì байлаа. Хэдэн єдєр Аìаранта
гараа єндєгний шар уурагт дїрэн байшин дотуураа явбал, халанхай нь бага багаар
эдгэж, їїнтэй хаìт тїїхий єндєг тусалсан ìэт сэтгэлийнх нь шарх ч анилаа.
Аìарантагийн тїлсэн гараа їхэн їхтлээ хав хив даавуугаар боож явсан нь тийì
эìгэнэлтэй юì болсны цорын ганц тэìдэг болж їлдэнэ.

Аркадио гэнэт уужиì сэтгэл гаргаж, Пьетрогийн нас барсанд албан ёсны гашуудал
зарлах шийд гаргав. Урсула їїнийг заìаа алдсан хїїхдээ голоìтдоо эргэж ирж
байгаа хэрэг гэж боджээ. Гэвч эндїїрсэн байлаа. Аркадио тїїний гараас нэгэнт
алдагдаж, тэгэхдээ цэргийн хувцас єìссєн цагаасаа алдагдсан ч бус, ерєєсєє
Урсулад дотно байсангїй ажээ. Тїїнийг Ребекагийн л адил илїї ч їгїй, дутуу ч
їгїй, тєрсєн хїїхдээс ялгаагїй ал ав адил єсгєсєн билээ. Багад нь нойр хулжих
тахал гарч, Урсула байшин барих гэж бужигнуулж, Хосе Аркадио Буэниа галзуурч,
Аурелиано гэрийн ìухар сахиж, Аìаранта, Ребека хоёр тангараг тасарч таарсан
учир Аркадио зожиг, айìхай хїїхэд болжээ.

Аурелиано тїїнд бичиг зааж байхдаа хар элгийн хїн л ийì байх гэхээр огт єєр юì
бодож байдаг байжээ. Тэрбээр Аркадиод хувцсаа єгдєг боловч бїр таìтаг нь
тасарсан хойно єгдєг, тїїнийг нь Виситасьон биенд тааруулан оёж єгдєг байжээ.
Аркадио хєлд нь таарахгїй тоì гуталтай, тїìэн нєхєєстэй єìдтэй, эìэгтэй хїнийх
шиг бєгстэйдєє их зовдог байжээ. Тэр ихэчвлэн Виситасьон, Катаруре хоёртой л
єєрийнх нь хэлээр ярина. Мелькиадес л Аркадиог їнэхээрийн сонирхдог ганц хїн
байж, ìэдэхгїйд эрээн цоохор бичгээ тїїнд уншиж, зураг авах эрдэì зааж єгчээ.
Аркадио євгєний їхэхэд бусдаас далд яаж гашуудан уйлж, бичсэн юìыг нь
ойлгохгїй ìєртлєє яаж їзэж, цыганыг дахин аìилуулах аргыг яаж цєхрєнгєє бартал
эрж хайсныг хэн ч гадарласангїй. Сургуульдаа нэр хїндтэй, хэлснээ л хийлгэдэг
багш, дараа нь хатуу хууль гаргадаг, гоё дїрэìт хувцас єìсдєг их эрх ìэдэлтэй хїн
болсноор сэтгэлийн тэр бєєдий нь арилжээ. Нэг орой Катариногийн газарт нэг нь

23
- Христос шашны ёсонд талийгаачийг оршуулахад гашуудан уйлдаг тусгай хїн байдаг ажээ. Орч

~ 65 ~
“Чи эцэг євгийнхєє нэрийг бузарлаж байна” гэж тїїнд хэлжээ. Энэ шазруун хїнийг
ч Аркадио буудчих байх даа гэж цєìєєрєє бодож байтал харин тэгсэнгїй,

 Миний аз болоход, би Буэндиа биш гэж хэлжээ.

Аркадиогийн їрчлэгдсэн нууцыг ìэддэг хїìїїс тэгж хариулахад нь цєìийг

ìэдчихэж гэж бодсон боловч їнэндээ бол Аркадио эцэг эхээ хэзээ ч ìэдэлгїй
єнгєрчээ. Тэрбээр тєрсєн эх Пилар Тернерад Хосе Аркадио, Аурелиано хоёрын
адил ихэд тачаадаг, зураг буулгаж байгаа харанхуй єрєєнд нь эхийгээ орж ирэхэд
хаìаг бие нь жирсхийгээд явчихдаг байжээ. Пилар Тернера урьдын сэтгэлийг булаах
чадлаа алдаж сайхан инээдэг нь єнгєрсєн боловч Аркадио тїїнийг хулìасны нь
нялуун їнэрээр эрж олдог байлаа. Дайны єìнєхєн Пилар отгон хїїгээ авах гэж
сургууль дээр урьдынхаасаа нэлээд оройтож иржээ. Урьд аìрах єрєє байгаад сїїд нь
гав тушаа хадгалах болсон тасалгаанд Аркадио тїїнийг отож байлаа. Хїїхэд гадаа
тоглож байсан учир Аркадио дїїжин орон дээр хэвтээд, Пиларыг энэ тасалгаагаар
заавал дайрна гэдгийг ìэдэн, байж ядсандаа чичирч байжээ. Пилар ч ороод ирлээ.
Аркадио гараас нь шїїрэн авч дїїжин ор руу чирэв. “Болохгїй, болохгїй. Чаìайг
жаргаая гэж би хэчнээн бодож байгааг чи ìэдэхгїй. Гэвч тэнгэр хартугай, болохгїй”
гэж Пилар Тернера хиртхийн хэлэв. Аркадио тїїнийг Буэндиагийнхны удìын
хар бяраар бїсэлхийгээр нь хаìан тэвэртэл, бие нь ìэдрэгдсэнд нїд нь харанхуйлаад
явчихав. “Нэг их ариунхан аìьтан болох гэж бїї ìаягла. Чиний, буруу дуулаагїй
бол “їгїй” гэдэггїйг толгойтой бїхэн андахгїй” гэж хэлэхэд Пилар Тернера єєдгїй
заяатайдаа гоìдохын дэдээр гоìдож,

 Хїїхэд харчихна. Өнєє шєнє хаалга бїї тїгжээрэй гэж шивнэв.

Шєнє нь Аркадио шїдээ хавчинатал чичирсээр дїїжин орон дээрээ хїлээж байлаа.
Тэрбээр хїрэлзгэнэ тасралтгїй дуугарах, усны бух яг цагийн хуваарьтай юì шиг нэг
л цагт ураìдахыг чагнан, цураì хийлгїй байхдаа єєрийг нь хуурчээ гэж хороì
єнгєрєх тутаì ойлгож байлаа. Сэтгэл їйìрэн галзуурахад ганц хуруу дутуу байтал
хаалга сэвхийтэл онгойв. Хэдэн сарын дараа Аркадио буудуулах гэж зогсохдоо энэ
агшинг эргэн санана. Эхлээд хажуугийн єрєє рїї нэг хїн андууран ороод зїрх
алдангуй явах, сандал тїрхийтэл ìєргєх нь дуулдсанаа ханахуд бараа нь сїїтгэнэн
харагдаж зїрхний нь тїргэн тїргэн цохиход агаар долгис їїсгэн чичирчээ. Энэ зїрх
Аркадиогийн цээжин дэх зїрхнээс єєрєєр цохиж байлаа. Аркадиогийн гараа
сунгавал нэг хуруундаа давхар бєлзєг зїїсэн эр таарлаа. Тїїнийг харанхуйд
алдагдан алдаж байхад нь ìєлтєс тоссон нь тэр байжээ. Гїрийсэн судал, айснаас
тїргэн лугших судас эрхий хурууных нь угт аìьдралын зураасыг їхлийн ìурий
зураас огтолсон нойтон алга баригдав. Тэгэхэд л энэ бол єєрийн нь хїлээсэн эìэгтэй
биш байна гэдгийг ìэдэв. Хїїхнээс нєгєє нэг їнэр ханхлахгїй, єєр цэцгийн їнэр
анхилна. Эрэгтэй хїнийх шиг хавтгай товчтой, хатуу ìээìтэй аж. Янаглах нь эв
дїйгїй бєгєєд эìх заìбараагїй боловч эцсэнгїй ажээ. Энэ бол Санта Софи де ла
Пьедад гэсэн туйлын хачин нэртэй бїсгїй байлаа. Пилар Тернера хадгалаìжийнхаа
тэн хагасыг буюу тавин песог тїїнд тєлж байж Аркадиогийн євєрт оруулжээ.
Аркадио энэ бїсгїйг хїнсний жижиг ìухлагт аав ээждээ туслаад байж байхыг нь хэд
хэд харсан боловч огт анзаардаггїй байжээ. Учир нь тэр бол шаардлага гартал хїнд
анзаарагдахгїй байж чаддаг ховорхон чанартай хїн байлаа. Гэвч энэ шєнєєс хойш

~ 66 ~
бїсгїй залуу эрийн суганд хоргодон ìигуй шиг цагираглан хэвтэх болов. Пилар
Тернера хадгалаìжийнхаа їлдсэн хагасыг єгч байж эцэг эхээр нь зєвшєєрїїлсэн
учир бїсгїй сургууль дээр єдрийн аìралтаар ирдэг болов. Хожиì нь засгийн газрын
цэрэг тэр хоёрыг сургуулийн байрнаас гаргасан учир ìухлагийн ìухрын єрєєнд
хайрцагтай цєцгийн тос, шуудайтай эрдэнэшишийн дунд їїлэн борооны явдлыг
їйлдэх болов. Аркадиог цэргийн ба иргэний захирагчаар тоìилогдож байх їеэр
тэднийх охинтой болжээ.

Үїнийг нь ìэдэх цорын ганц хаìаатан гэвэл Аркадиотой хаìаатан садны хувиар
гэхээс хань хаìсаатны хувиар ойр дотно болсон байсан Хосе Аркадио, Ребека хоёр
байлаа. Хосе Аркадио гэр бїлийн дєнгєнд ороод хїзїїгээ гїрдийтэл зїтгэж байлаа.
Ребека зан чанга, хатуу хуял ханахыг ìэдэхгїй, нэр хїндэд дуртайгаараа нєхрийнхєє
гань галзуу занг хазаарлаж, тэр нь хойрго, хїїхэìсїї аìьтан байснаа ажлын булиа
хїчтэй шар болжээ. Гэр нь цэвэр цэìцгэр байдаг байлаа. Өглєє нь Ребека цонхоо
цэлийтэл дэлгэж, оршуулгын газрын тэндээс їлээх салхи тасалгаанд орж ирэн
хашааны хаалгаар нэвт гарахдаа хана туурга, тавилга саван дээр їхээрийн єлєн тоос
суулгана. Шороо идэхийг хорхойсдог нь, эцэг эхийн яс харжигнадаг нь, хуял тачаал
хєдєлдєг нь, Пьетро Креспийн ноìойхон шаналдаг нь нэгэнт улирч балран
ìартагджээ. Өдєржин Ребека цонхны дэргэд дайн дажин болж байна гэж бодох
санах юìгїй, юì хатгаìлан сууж, тавиур дээр шавар ваар доргин хєдєлж эхлэхэд
босож, цул шавар болчихсон тайган ноход, араас нь шувууны хоёр аìтай буу їїрч,
давируултай савхин гутал єìссєн тэнгэр баганадсан эрийн орж ирэхээс нь єìнє
хоолыг нь халаадаг байлаа. Зариìдаа нєхєр нь буга їїрчихсэн ирэх боловч ихэвчлэн
хэдэн чандага буюу зэрлэг нугас холбочихсон барьж ирнэ. Захирагч болсныхоо
дараахан нэг орой Аркадио тэднийд гэнэт иржээ. Аркадио тэдэнтэй гэрээс нь
гарснаас хойш уулзаагїй боловч их садансан найрсаг байсанд цаадуул нь “Халуун
хоол идээд яв” гэж урьжээ.

Ребекаг кофе єгєхєд л Аркадио чухаì яìар хэргээр ирснээ хэлэв. Хосе Аркадиогийн
талаар тїїнд хов ìэдїїлсэн байжээ. “Хосе Аркадио хашаан дахь газраа хагалсныхаа
дараагаар хажуугийн газар руу орж, шараараа айлын газрын хашааг буулгаж,
барилгыг нь газартай тэгшлээд, орчныхоо хаìгийн сайн бїх газрыг авчихлаа” гэж,
“Зариì тариачдын газар хэрэггїй байсан тул авалгїй татвар ногдуулж, бяìба гариг
бїрд буугаа їїрч, нохдоо дагуулсаар ирж, гувчуур татдаг боллоо” гэж зэс хошуулсан
байжээ. Хосе Аркадио “Тэгээгїй” гэж зїтгэсэнгїй. Тїїний авсан газар бол Макондог
байгуулах їед Хосе Аркадио Буэндиад анх хуваарилсан газар байсан гэж шалтаг
зааж, угтаа єєрсдийнхєє ìэдлийн газрыг бусдад єгснєєрєє эцэг нь тэгэхэд л ухаан
санаа ìуудсан байсан гэж нотлоход бэлхэн байлаа. Аркадио їнэн ìєнийг олох гэж
ирсэнгїй учир тэгж учирлахын хэрэг огт байсангїй аж. Аркадио бїртгэх товчоо
байгуулах саналтай байгаагаа хэлээд Хосе Аркадиог єєрєє татвар хураахаа болиод,
нутгийн эрх баригчдыг татвар хураадаг болговол булааж авсан газраа хууль ёсоор
эзэìших эрхийг Хосе Аркадио уул товчоо єгнє гэжээ. Тэр хоёр за зїї болон
тохиролцов. Хэдэн жилийн дараа хурандаа Аурелиано Буэндиа газар эзэìших
эрхийг дахин хянахдаа ахынх нь нэр дээр тэдний хашаа байсан довцог дээрээс
нїдний хараа хїрэх тарианы бїх газар, тїїний дотор оршуулгын газрыг бичсэнийг,
арван нэгэн сар хотыг захирч байхдаа Аркадио татварын ìєнгє тєдийгїй Хосе

~ 67 ~
Аркадиогийн эзэìшил дээр їхэгсдийг оршуулах зєвшєєрєл олгосны ìєнгийг
хїртэл идэж байсныг їзнэ.

Хэдэн сар болоод Урсула бїх улсын ìэдчихээд сэтгэлийг нь улаì зовоохын нэìэр
гэж єєрєєс нь нуугаад байсан юìыг олж ìэджээ. Эхлээд тїїнд сэжиг тєржээ.
Нєхрийнхєє аìанд тарвасны шїїс халбагадан хийхзуураа “Аркадио ìаань хувьдаа
байшин барьж байгаа” гэж бахархсан дїртэй єгїїлжээ. Гэвч “Яагаад ч ювì бїї ìэд
энэ нэг л биш дээ” гээд єєрийн эрхгїй шїїрс алджээ. Хожиì нь Аркадиог
байшингаа бариад дууссанаар барахгїй єєртєє австри тавилга захиалж байна гэж
дуулахдаа сангийн ìєнгє шаìшиж байна гэдэгт нь эргэлзэхээ болив. Нэг удаа няì
гаригийн ìєргєлєєс буцаж явахдаа Урсула шинэ байшиндаа офицеруудтай хєзєр
тоглож байгааг нь хараад, “Чи ìанай гэрийнхний нэрийг бузарлаж гїйцлээ. Тэгэхэд
л Урсула, тїїний зругаан сартай охинтойг, ёс тєргїй суусан Санта Софи де ла
Пьедад нь дахиад хєл хїнд болсныг ìэджээ. Урсула Аурелиано Буэндидад хаана ч
байлаа гэсэн захидал бичиж, энэ бїх байдлыг дуулгая гэж шийдсэн боловч дараа
дараачийн єдєр болсон хэрэг явдлыг їзэхдээ захидал бичихээ больсон тєдийгїй тэгж
бичих гэж байсандаа тэр ч байтугай хараìсжээ. Макондогийнхны хувь зєвхєн
ярьдаг, бїдэг бадаг, алс холын юì шиг санагддаг байсан дайн сэтгэл тїгшиì, бариì
тавиì болжирлээ. Хоёдугаар сарын шувартаргаар хотын захад туужуу ачсан илжиг
унаж туж тоос болсон эìгэн хїрч иржээ. Огт гэì хоргїй байдалтай тул хуруулаад
хєндийгєєс яваа энгийн нэг худалдаачин эхнэр гэж санаад илїї дутуу юì асуулгїй
нэвтгїїлжээ. Эìгэн шууд хуаран тийш явж очив. Аркадио тїїнийг хуучин ангид
хїлээж авлаа. Одоо ар талын хуаран аятай болсон энэ тасалгаанд энд тэнд хуйлсан,
цагиргаас єлгєсєн дїїжин ор харагдаж, єнцєг булан бїрд нь сийрс овоолж, шалан
дээр винтов, карабин, тэр ч байтугай ангийн буу хєглєрч байлаа. Эìгэн ноìхон
зогсож ёслоод,

 Хурандаа Грегорио Стивенсон гэж биеэ танилцуулжээ.

Тэр ìуу ìэдээтэй иржээ. Тїїний їгээр бол Либериалуудын эсэргїїцлийн сїїлийн
голоìт дарагджээ. Риаочагаас байлдсаар ухарч яваа хурандаа Аурелиано Бэндиа
тїїний Аркадио руу хэл хїргїїлэхээр ирїїлжээ. “Либериалуудын аìь насыг
єршєєж, эд хєрєнгєнд халдахгїй” гэж засгийн газрын цэрэг аìлах юì бол Макондог
эсэргїїцэлгїйгээр єгєх хэрэгтэй гэж хэлїїлсэн байлаа. Аркадио атигар эìгэнээс
ялгарах юìгїй хачин элчийг жигших, єрєвдєх зэрэгцїїлэн хараад,

 Танд бичгээр бичсэн тушаал байгаа биз дээ гэж хэлсэнд элч:
 Яалаа гэж байх вэ. Байдал ийì байхад єєрийгєє барьж єгєх юì биедээ авч
явж болохгїй гэдэг нь хэний ч ìэдээжийн хэрэг гэж хэлжээ.

Тэгтэл тэр єргєн бїснийхээ цаанаас алтан загас гаргаж ирээд ширээн дээр тавив. Энэ
бол хурандаа Аурелиано Буэндиагийн хийсэн загасны дайнаас єìнє хїн худалдаж
авсан байж болох учир батлах тэìдэг болж чадахгїй. Өєртєє итгїїлэхийн тулд элч
цэргийн нууцыг хїртэл задалж, Карибын тэнгисийн арлаас хєєгдєгсдийг элсїїлж,
буу, суì хэрэгсэл олж аван, жилийн цэсээр эрэгт гарахаар оролдох чухал даалгавар
биелїїлэхээр Кюрасо орж яваагаа хэлжээ. Гэвч Аркадио туйлбартай байлаа. Чухаì

~ 68 ~
хэн болохыг нь ìэдтэлээ элчийг харуул хаìгаалалттай байлгаж, Макондо цайзыг
їхэх сэхэхээ їзэн хаìгаалахаар шийджээ.

Нэг их удсангїй, Либериалуудын ялагдаж байгаа ìэдээ улаì бїр батлагдсаар байлаа.
гуравдугаар сарын хуучдаар нэг шєнє, цагаасаа эрт орсон бороо Макондогийн
гудаìжийг їерлїїлж байхад бїрээний янхийх чиìээ тїрїїчийн хэдэн долоо
хоногийн дїнсгэр тайван байдлыг эвдэж, хойноос нь их бууны дуу нирхийж, тус
сїìийн гонхонг арчин хаяв. Эсэргїїцнэ гэдэг їнэндээ яìар ч ухаангїй хэрэг байв.
Аркадио зэвсэг ìуутай, хорь хорьхон суìтай, дєнгєж тавин хїнтэй байлаа.
Энэ хїìїїсийн дотор тїїний сїржин урианд хєєрсєн, бїтэхгїй хэргийн тєлєє утсан
чинээ улаан аìиа єгєхєєс сийхгїй шавь нар нь ч байлаа. Газар их бууны буудлагаас
доргиж, буу заìбараагїй тачигнах, хїìїїс пир пар гїйлдэх, эìхгїй тушаал єгєх,
бїрээний утгагїй дуугарах чиìээ сонсдож байхад єєрийгєє хурандаа Стивенсон
гэсэн хїн Аркадиотой арайхиж ярив. “Дєнгєтэй, эì хїний хувцастай ингэж
шившигтэй їхэхээ байя. Үхэх заяатай бол тулалдаж байгаад їхье гэж хэлсэнд
Аркадио сая їнэìшиж, тїїнд буу, хорин суì єгєхийг тушаагаад, таван хїнтэй хаìт
хуаран хаìгаал гэж їлдээн, єєрєє хориглолтыг удирдахаар штабынхантайгаа гарав.
Аркадио хєндийн заì дээр гарч аìжсангїй. Макондо руу ордог хаалганы дэргэд
байгуулсан бэхлэлт нурж, хотыг хаìгаалагчид гудаìжинд байшин байшин даìжин
тулалдаж, суìаа дуустал винтовоор буудаад, сїїлд нь гардан тулалдаанд оров.
Тэднийг дийлдэх байдалтай болж ирэхэд эìэгтэйчїїд хоолны хутгаа бариад
гудаìжинд гїйлдэн гарлаа. Ийì хєл толгойгїй юì болж байхад Аркадио нэг харвал
Аìаранта дан унтлагын цаìцтай тїїнийг эрэн явж байлаа. Хосе Аркадио
Бэндиагийн хуучин гар бууг барьчихсан явах нь галзуу солио туссан ìэт. Аркадио
байлдаанд буугаа хаячихсан офицерт винтовоо єгєєд Аìарантаг гэрт нь хїргэж
єгєхєєр нарийн гудаì руу ухасхийв. Урсула их бууны суì исгэрэхийгч, нэг суì
зэргэлдээх байшингийн їїрэн талыг цєì цохихыг ч тоохгїй їїндээ зогсож байлаа.
Бороо зогссон боловч гудаìж нялцайсан саван шиг гулсаìтгай, нойтон болжээ.
Шєнє харанхуй байсан учир хар тааìгаар явах хэрэг гарав. Аркадио Урсулад
Аìрантаг орхиод эргэж, булангийн цаанаас єєр рїї нь гал нээсэн хоёр цэргийг
буудав. Гэтэл шїїгээнд удтал хэвтсэн гар буу баарлаа. Урсула Аркадиог биеэр
халхлан тїїнийг байшинд оруулах гэж тїлхэн,

 Явъя гэì. Тэнэглэх чинь гїйцээ гэж загнажээ.

Цэргїїд тэр хоёрлуу буугаа шагайв.

 Хатагтай, наад хїнээ орхи, тэгэхгїй бол аìины чинь л хохь болно шїї! гэж
нэг нь хашгирав.

Аркадио Урсулаг єєрєєсєє хєндийрїїлээд бууж єгєв. Хэсэг байзнатал буун дуу
наìдаж, хонх хангиналаа. Эсэргїїцэл хагас цагт л дарагдав. Аркадиогийн
хїìїїсээс нэг нь ч аìьд гарсангїй боловч їхэхдээ їхэр буугаа гэгчээр гурван зуун
цэргийн єєдєєс хатан зоригтой їзжээ. Хуаран тэдний сїїлийн тїшиц газар болов.
Засгийн газрын цэрэг хуаран руу шийдвэрлэх дайралт хийхээр бэлтгэж байхад
єєрийгєє хурандаа Грегорио Стивеносон гэж нэрлэсэн хїн хоригдлуудыг суллаж,
хїìїїсээ хуарангаас гарч гадаа тулалд гэж гэж тушаав. Тэр хїн хэд хэдэн цонхоор

~ 69 ~
аìжин галлаж, дайсныг суì тоолон унагаж байсанд довтлогсод хуаранг ìаш сайн
хаìгаалалттай юì байна гэж бодоод, их буугаар буудан нураав. Байлдааны
ажиллагааг удирдаж байсан ахìад, нурсан байшин дотор хоосон буу атгасан гараа их
бууны суìанд тастуулсан, дан дотруу єìдтэй їхсэн хїнээс єєр хэн ч байхгїй
байсанд гайхаж хоцорчэээ. Үхсэн хїний їс нь эìэгтэй хїнийх шиг єтгєн бєгєєд урт
дагзан дээр нь саì хатгаастай, хїзїїнд нь алтан загастай сахиус зїїлттэй байлаа.
Ахìад нїїрийг нь харах гэж гутлынхаа хоншоороо хїїрийг эргїїлэн їзээд ìэл
гайхаж, “Юу гээч чєтгєр вэ!” гэж хараасанд бусад офицер хїрч ирэв.

 Энїїний хаанаас гарч байгааг хараач! Энэ чинь Грегорио Стивенсон байна
гэж ахìад тэдэнд хэлэв.

Үїрээр цэргийн хээрийн шїїхийн тогтоолоор Аркадиог оршуулгын газрын хайсны

дэргэд цаазаар авав. Багаас єєрийг нь зовоодог байсан айìхай зан яагаад алга
болчихсон учрыг аìьд байх сїїлчийн хоёр цагт гайхаад гайхаад олсонгїй. Саяхан
гэнэт зориг орсноо харуулах гэсэндээ л ялын учир нажиргїй олон заалтыг тийì
тайван сонсож байсан уу гэвэл їгїй ээ. Тэр Урсулаг Хосе Аркадио Буэндиатай
туулайн бєєрний доор кофе ууж байгаа даа гэж бодов. Нэр єгч аìжаагїй байсан
найìан сартай охин, ìєн найìдугаар сард тєрєх хїїхдээ бодлоо. Санта де ла Пьедад
єчигдєр орой байлдахаар явахад нь бяìба гаригийн їдийн хоолоор хэрэглэх бугын
ìах давсалж байсан нь санагдаж, ìєр рїї нь наìиран буудаг хар їс, хийìэл юì шиг
санагддаг урт єтгєн сорìус нь бодогдож, гуниг тєржээ. Ойр дотныхоо хїìїїсийг
санахдаа уярч нялуураад байсангїй, яаж аìьдарч ирж вэ гэж хатуухан бодоод
їзэхдээ хаìгийн их їзэн яддаг байсан хїìїїсээ хэрэг дээрээ хэчнээн хайрладаг
байснаа ойлгож эхэлжээ. Цэргийн хээрийн шїїхийн дарга тєгсгєлийн їгээ эхэлж
байхад Аркадио бїїр хоёр цаг єнгєрєєд байгааг анзаараагїй л байлаа. Даргын
хэлсэн нь: “Дээр дурдсан ял ийì єдий тєдий эì ìєрийн бариìтаар нотлогдоогїй
байлаа ч гэсэн яллагдагч захиргаандаа байсан хїìїїсийг їхлийн єєдєєс явуулж, аìь
насыг нь хий бїрэлгэн цагаандаа гарсан ìэт гэìт хэрэг їйлсдэнд нь л цаазаар авах
ял онооход бїрэн болно” гэжээ. Санасан энэ сургуульд эрх ìэдэл олохтой хаìт анх
удаа єєртєє итгэтэй болсноо єєртєє итгэл алдахыг анх ìэдэрснээ сана зогсохдоо
алахын хооронд ийнхїї ёс тєр болж байгаа нь утгагїй юì гэж санажээ. Үнэнийг
хэлэхэд тїїний хувьд їхэх яìар ч тєлєвлєгєє сонсохдоо айсангїй, харин
уйтгарлажээ. “Хаìгийн сїїлд юу хїсэж байна вэ?” гэж асуун асуутал ганц ч їг
дуугарсангїй.

 Охинд ìинь Урсула гэж эìээгийнх нь нэрийг єгєєрэй гэж эхнэрт хэлээрэй
гээд хэсэг дуугїй байснаа нэìж ìєн гэдсэнд байгаа хїїхдээ гарахад эрэгтэй
бол авгыг нь бус, євгийг нь дурсаж Хосе Аркадио гэж нэр єгєєрэй гэж бас
хэлээрэй хэìээн цангинасан дуугаар хэлжээ.

Аркадиог хайсны дэргэд аваачихын урьд Никанор лаì нїглийг нь наìанчлах гэв.
“Надад наìанчлаад байх нїгэл юу ч байхгїй” гэж хэлснээ аяга хар кофе уугаад
цэргїїдийг “Яавал яа” хэìээжээ. Буудах тушаалыг ахìад єгєхєєр болов. Тїїнийг
Яргачин Роке гэдэг байсан нь учиртай ажээ. Тэр бол бєєнєєр нь цаазаар авах
ìэргэжилтэн байжээ. Тасралтгїй шиврэх бороон дунд оршуулгын газрын зїг алхаж
явахад нь тэнгэрийн хаяанд лахгва гаригийн єглєєний ягаантуяа татаж хээлж байлаа.

~ 70 ~
Шєнийн ìанан арилахын хаìт уйтгарт нь ч арилж, туйлын сониуч зан нь хєдєлжээ.
Хайс руу нуруугаа харуулаад зогсохыг тушаахад нь эргэхдээ нойтон їстэй, ягаан
цэцэгтэй эдээр хийсэн палаажтай Ребекагийн цонхоо цэлийтэл нээж байхыг харжээ.
Аркадио тїїнд харагдах гэж байдгаараа чарìайв. Ребека ч хайсыг гїйлгэн харж
байснаа тїїнийг гэнэт хараад айсандаа ìэлэрч, тэгснээ биеэ барин салах ёс
гїйцэтгэн гараа даллалаа. Аркадио ч гараа даллав. Яг л энэ агшинд винтов
буунуудын тортогт аì єєр рїї нь чиглэж, Мелькиадесий бичсэнээ їг їгээр нь дуудан
унших, анги дотуур Санта Софи де ла Пьедадын тєєрєн явах нь сонсдож їхсэн
Реìедиосын царайг харах їеийнх шиг хаìар нь ìєс шиг хатуу болж байгаа нь
ìэдэгдэв. “Өє, золиг гэж, охин гарвал Реìедиос хэìээн нэр єгєєрэй гэж хэлэхээ
ìартаж шїї дээ” гэж дєнгєж бодож аìжив. Насан турш нь зовоож байсан тэр айдас
дахин палхийтэл тєрєв. Ахìад буудах тушаал єглєє. Аркадио дєнгєж цээжээ
дэлгэж, толгойгоо єргєж аìжаад, хонгыг нь дагаад халуун оргиулан урсаж байгаа
нойтон юì хаанаас гарч байгааг ч ойлгосонгїй,

 Новшнууд! Либериалуудын наì ìандтугай! гэж хашгирчээ.

***

Тавдугаар сард дайн дуусав. Засгийн газар сїржин тунхаглалдаа энэ тухай
ìэдэгдэхээс, саìуун дэгдээгчдийг хайр найргїй гэсгээн цээрлїїлнэ гэж аìлахаас
хоёр долоо хоногийн єìнє хурандаа Аурелиано Буэндиа индиан доìчийн хувцас
єìсєєд баруун хил бараг хїрч явтлаа баригджээ. Аян дайнд ìордохдоо тэрбээр
хорин нэгэн хїн дагуулж гарсны арван дєрєв нь тулалдаанд аìь эрстэж, зургаа нь
шархтай хэвтэж байсан учир бїрìєсєн ялагдах їед нь хурандаа Геринельдо Маркес
л хаìт байжээ. Хурандаа Аруелиано Буэндиагийн олзлогдсон тухай ìэдээг
Макондод тусгай хуулиар зарлажээ. “Хїї ìинь аìьд байна. Дайсан нь тїїнийг
энэрч хайрлаасай гэж тэнгэрт ìєргєе” гэж Урсула нєхєртєє хэлжээ. Гурван єдєр
хїїдээ зовон уйлаад, дєрєв дэх єдєр нь гал зууханд чавганы чанаìал бэлтгэж
байтлаа гэнэт хажуудаа тїїний дуу гарахыг тов тодхон сонсжээ. “Энэ Аурелиано
байна” гэж хашгираад, їїнийгээ нєхєртєє хэлэх гэж туулайн бєєр рїї харайлган
очиж “Энэ Аурелиано байна. Яìар азаар аìьд гарсныг бїї ìэд, яìар ч гэсэн аìьд
байна, бид удахгїй уулзах нь” гэжээ. Урсула уулзана гэдэг итгэж байлаа. Тэгээд
гэрийнхээ шалыг угаалгаж, бараагаа сольж хураалгав. Долоо хонож байтал хурандаа
Аурелиано Буэндиад цаазаар авах ял оноож нутгийнхны нь зїрхийг їхїїлэх гэж
Макондод хороох гэнэ гэсэн цуу дэгдэж, тїїний совин батлагдав. Даваа гаригийн
єглєє арван нэгэн цагийн алдад Аìранта, Аурелиано Хосег хувцаслаж байтал
гэнэт алсад заìбараагїй шуугиан бїрээний дуу гарч, хорìын дараа Урсула “Аваад
ирлээ!” гэж хашгирсаар тасалгаанд гїйн орж ирлээ. Цэргїїд бїчсэн олныг
бууныхаа бєгсєєр нїдсээр заì гаргаж явав. Урсула, Аìаранта хоёр шавааралдсан
хїìїїсийн дундуур чихэлдсээр явж хажуугийн гудаìжинд хїрээд Аурелиано
Буэндиаг олж харлаа. Хєл нїцгэн, хувцас хунар нь урагдсан, сахал їс нь сєрвийсєн
тэрвээр гуйлгачинтай адил болжээ. Аурелиано Буэндиа улайстал халсан халсан элс
хєлийг нь тєєнєхийг ч анзаарахгїй явна. Тїїний гарыг ард нь хїлж, хїлэгний нь нэг
їзїїрээс ìорьтой офицер барьжээ. Хажууд нь ìєн л хир даг болсон, хувцас хунар нь
урагдсан хурандаа Геринельд Маркесийг авч явлаа. Хоёул огтхон ч гутарсан янзгїй

~ 71 ~
ажээ. Олон тїìэн цэргїїдийг элдвээр хараан тїрхрэлдэж байгаад тэр хоёрын сэтгэл
нь хєдєлсєн байдалтай байлаа.

 Хїї ìинь ээ! гэж Урсула олны шуугиан дунд тод гэгч дудаад, єєрийг нь
зогсоох гэсэн цэргийг цохиод авав. Офицерийн ìорь цоройв. Хурандаа
Аурелиано Буэндиа давхийн зог тусаад, ээжийнхээ тэврэх гэхэд нь бултаад
нїдийг нь цоо ширтэж,
 Ээж ээ, харь, Мэддэг улсаас нь зєвшєєрєл аваад шоронд эргэж очоорой гэж
хэлэв.

Аурелиано Буэндиа Урсулагийн ард хулгасхийн зогсож байгаа Аìарантаг хараад

тїїн рїї инээìсэглэн “Гар чинь яагаа вэ?” гэж асуусанд Аìаранта хар даавуугаар
боосон гараа єргєж “Тїчлхсэн юì аа” гэж хэлээд Урсулаг ìорьдын хєлєєс
холдуулан хойш чангаав. Цэргїїд нирхийтэл хий буудав. Морьт цэргийн бар
олзлогдогсдыг хїрээлэн, хуаран руу хатируулан одлоо.

Орой нь Урсула хурандаа Аруелиано Буэндиатай уулзахаар очив. Тэрбээр дон

Аполинар Москотегоор хєєцєлдїїлж байгаад зєвшєєрєл олчих гэсэн боловч
цэргийнхэн бїх эрх ìэдлийг гартаа авсан учир тїїний їгийг тоох хїн байсангїй.
Никанор лаì элэгний нь євчин хєдлєєд хэвтэж байлаа. Алах ял заагдаагїй хурандаа
Геринельдо Маркесийн эцэг эх хїїгээ эргэх гэсэн боловч цэргїїдэд бууны бєгсєєр
занчуулаад хєєгдєн гарчээ. Тус болж чадах хїн байхгїйг їзэж, Аурелианог ìаргааш
їїрээр буудна гэж итгэсэн Урсула єгєх гэсэн юìаа баадагнан, хуаран руу ганцаар
очиж,

 Би хурандаа Аурелиано Буэндиагийн эх байна гэж хэлжээ.

Харуулууд заìд нь хєндєлсєв. “Би яìар ч байсан орно. Та нар буудах тушаалтай
юì бол шууд буудаадах” гэж хэлээд нэгийг нь хїчтэй нь аргагїй тїлхэн
зайлуулахад цээжээ нїцгэлсэн хэдэн цэрэг буугаа цэрвэрлэж байгаа тасалгаанд оров.
Зузаан шилтэй саравч зїїж, аяны байдлаар хувцасласан, царай ягаан, зан эелдэг
нэгэн офицер Урсулагийн араас ухасхийсэн харуулууд руу дохисонд тэд ч гарав.

 Би хурандаа Аурелиано Буэндиагийн эх байна гэж Урсулаг дахин хэлсэнд

тэр офицер тїїний хэлснийг залруулж,
 “Сеньор24” ч байх яах вэ гэж Урсула зєвшєєрєєд, Ганц уулзуулж єгвєл л
боллоо гэв.

Алах ял авсан хїнтэй хїн уулзуулж болохгїй гэсэн дээрээс тушаалтай байсан
боловч офицер толгой ìэдээд Урсулаг арван таван ìинут уулзахыг зєвшєєрчээ.
Урсула солих цэвэр дотуур хувцас, хуриì дээрээ хїїгийнхээ єìсєж байсан шаахай,
тїїнийг ирнэ гэж зєгнєсєн єдрєєсєє хойш хадгалсан аìттан зэрэг боодолтой юìаа
тэр офицерт їзїїлэв. Урьд дєнгє гав байсан єрєєнд Аурелиано суганы нь шарх
хувилсан учир гараа алдлаад хэвтэж байлаа. Сахлаа хусахыг нь зєвшєєрчээ. Үзїїр
нь эргэсэн єтгєх сахал нь шанааг нь улаì товойлгожээ. Хїї нь урьдынхаасаа
цонхигор, арай єндєр, бїр ганцаардìал болсон юì шиг Урсулад санагдав. Пьетро

24
- Качко (испани) ганган дэгжин. Колуìбад дотоод районы оршин суугчдыг тэгж нэрлэдэг.

~ 72 ~
Креспийн аìийн хорлосон, Аркадиогийн цадиггїй авирласан, тэгээд буудуулсан,
туулайн бєєрийн доор Хосе Аркадио Буэндиа этгээд авирлаж байгаа зэрэг гэртээ
болсон бїхнийг ìэдэж байлаа. Аìаранта хїнтэй суулгїй бэлэвсрэн, Аурелиано
Хосег єсгєж, цаадах нь хосгїй ухаантай хэлд орохтойгоо хаìт л уншиж бичиж
сурсныг ìэдэж байлаа. Урсула тасалгаанд орсноосоо хойш хїїгийнхээ хэрсїїжсэн
царай, эзэрхїї байдал, бяр аìтагдсан ханхар биенэс нэг л сїрдэн эвгїйрхээд байв.
Аурелиано тэр бїхнийг ийì сайн ìэдэж байгаад Урсулагийн гайхсанд “Та
хїїгийнхээ далдыг хардгийг ìэднэ газар даа” гэж тоглооì хийгээд “Өглєє наìайг
нааш нь авчирч явахад энэ бїхнийг їзэх шиг болсон юì” гэж царайгаа тєв болгон
хэлжээ.

Үнэндээ бол улс аìьтан тойрон шуугилдаж байхад Аруелиано ганцхан жилийн
дотор хотынхоо юутай их єєр болсныг гайхаж бодолдоо дарагдаж явжээ. Бїйлсний
ìодны навч нь хувхайрчээ. Хєх єнгийг даран яагаанаар будаж, дахиад хєхєєр будах
зэргээр ээлжлэн будсаар байтал байшин нь тэр гєх єнгєгїй болжээ.

 Чи юу бодож байв даа? Цаг ч явж байна шїї гэж Урсула санаа алдав.
 Тэгж байна аа, гэхдээ … гэж Аурелиано хэлэв.

Ээж хїї хоёр уулзахын ìєрєєс болж байж, асуух юìаа бэлдэж, тэр ч байтугай тїїнд
нь тэгж харуилна даа гэж эргэцїїлж байж уулзсан боловч ердийн єдєр тутìын юì
ярилцахаас хэтэрч чадсангїй. “Арван таван ìинут дууслаа” гэж хуягийг хэлэхэд
Аурелиано аяны орны сийрсэн дороос хєлс нэвчсэн хуйлìал цаас гаргаж ирэв. Энэ
бол шїлэг байлаа. Эдгээрийн зариìыг нь Реìедиосод зориулж бичээд, гэрээсээ
явахдаа авч явсан, зариìыг нь хожиì, тулалдаан тїр аìсхийх хооронд бичсэн ажээ.
“Үїнийг хэнд ч бїї уншуулаарай. Өнєє орой їїгээр зуухаа галлачих” гэсэнд Урсула
аì єгєєд салахын ёсыг гїйцэтгэн хїїгээ їнсэх гэж босохдоо

 Би чаìд гар буу авчирсан гэж шивнэжээ.

Хурандаа Аурелиано Буэндиа харуулыг ойр байна уу їгїй юу гэж хараад, ìєн л
аяархнаар “Надад яìар хэрэг болох вэ дээ. Гэхдээ єгчих, таныг гарахад їзчих вий”
гэж хариулав. Урсула гар бууг цээживчнийхээ цаанаас гаргаж єгєхєд хурандаа
Аурелиано Буэндиа орныхоо цийрсэн доогуур шургуулав. “Одоо надтай салах ёс
хийхийн хэрэггїй ээ. Хэнээс ч бїї гуй, хэнийг ч бїї царай алд. Наìайг аль эрт
буудуулчихсан гэж бодож яв” гэж зориудын тайван дуугаар хэлсэнд Урсула
нулиìсаа барин уруулаа хазаж,

 Шарх чинь эрхэчих вий дээ, халуун чулуугаар жигнэ гэж хэлээд эргэн,
тасалгаанаас гарав.

Хурандаа Аурелиано Буэндиа хаалга хаагдтал бодлого болсоор зогсов. Тэгээд дахин
хэвтэж гараа дэлгэв. Залуу насны босгыг алхсанаас хойш далдыг їзэх чадалтайгаа
ìэдэж, эрлэг єєрийг нь авах гэж яваагаа андуурах аргагїй, тодхон ìэдэгдэнэ гэдэгт
итгэж явсан боловч одоо буудах хїртэл хэдхэн цаг їлдэж байхад тийì совин
татахгїй байсанд гайхаж байлаа. Нэгэн удаа Тукуринк дэх хуаранд ìаш хєєрхєн
бїгсїй ирж, хурандаа Аурелиано Буэндиатай уулзуулж єгєєч гэж харуулаас гуйжээ.
Тїїнийг оруулжээ. Зариì хэнээтэй эхчїїд алдартай жанждын євєрт охидоо

~ 73 ~
оруулж, єєрсдийн нь хэлдгээр, їїлдэр угсаагаа сайжруулах гэдгийг бїгдээрээ ìэддэг
байлаа. Тэр їдэш Аурелиано Буэндиа бороонд тєєрсєн хїний тухай шїлгээ дуусаж
байтал тасалгаанд нь бїсгїй гэнэт орж иржээ. Шїлгээ цоожлон хадгалдаг ширээний
шургуулгад бичсэнээ хийх гэж цаашаа харжээ. Тэгтэл єєрийг нь буудах гэж байгааг
ìэдэв! Аурелиано эргэж харалгїйгээр ширээний нїдэнд байсан гар буугаа
шїїрэнгээ,

 Битгий буудаарай гэж хэлжээ.

Буугаа барьсаар эргэж харахад, бїсгїй буугаа буулгаад балìагдан зогсож байлаа.
Аìь насанд нь арван нэгэн удаа халдсанаас дєрвєєс нь тэгж аìь гарчээ. Бас єєр нэг
явдал болжээ. Үл таних этгээд Манауред байсан босогчдын хуаранд шєнє нэвтэрч
ороод, тїїний дотны нєхєр хурандаа Магнифико Висбалийг хутгалж алжээ.
Тїїнийг сїїлд нь барьж чадаагїй билээ. Магнифико Висбалийг чичиргээ тусахад нь
хурандаа Аурелиано Буэндиа орон дээрээ унтуулаад єєрєє хажууд нь дїїжин орон
дээр унтсан юì санжээ. Яагаад юìыг ингэж зєнгєєрєє урьтаж ìэдчихээд
байгаагийнхаа учрыг олох гээд ядчихжээ. Тэр совин гэнэтхэн л тэнгэр оюуныг нь
гийгїїлэх адил, агшин зуур гарцаагїй тэгэх нь байна гэсэн итгэл болон тєрдєг
байлаа. Болох гэж байгаа юì нь зариìдаа барин тавин їзэгдэх учир хурандаа
Аурелиано Буэндиа биелсэн хойно л энэ чинь совин байж шїї дээ гэж ìэддэг
байжээ. Зариìдаа ìаш тод байвч биелэгдэхгїй єнгєрєх удаа ч байлаа. Тэрбээр
совингоо ердийн сїсэгтэй хольдог байлаа. Гэвч тїїнд алах ял оноогоод хаìгийн
сїїлд нь юї хїсìээр байна гэж асуусанд,

 Ялыг Макондод гїйцэтгэж єгєєч гэж хїсìээр байна гэхдээ совингоороо

ингэж хэлснээ шууд ойлгожээ.

Онц шїїхийн даргыг,

 Буэндиа, биднийг ìэхлэх гэж бїї оролд. Энэ бол цаг хожих гэсэн цэргийн
заль байна гэж уурласанд хурандаа:
 Таануус яана вэ, дураараа бол. Миний хїсэх юì гэвэл энэ л байна гэж
хариулжээ.

Тїїнээс хойш совин нь татахаа бїр болив. Урсулаг гянданд эргэж ирсэн єдєр
тэрбээр удтал эргэцїїлэн бодоод жаì ёсоороо бус, зандалчдын дур зоргоор їхэх гэж
байгаа учир эрлэгийн элч тїїнийг авах гэж байгаагаа энэ удаа ìэдэгдэхгїй байж
болох юì гэж шийджээ. Хувилсан шархандаа шаналаад цураì хийсэнгїй. Үїр
цайхын єìнєхєн гудаìд хєлийн чиìээ гарахад “Ирж явна” гэж бодоод
гэнэт аавыгаа санажээ. Хосе Аркадио Буэндиа ч їїрийн їнэгэн харанхуйгаар
туулайн бєєр ìодны доор эвхрэн суугаад бас хїїгээ бодож байжээ. Аурелиано
Буэндиа санаагаар унасан ч їгїй, сандарч айсан ч їгїй, гагцхїї ингэж зуурдаар
їхээд єєрийн нь дуусгаж чадаагїй юì яаж дуусахыг їзэж чадахгїй нь гэж бодохдоо
уур хїрч байлаа… Хаалга онгойж, цэрэг аягатай кофе барин орж ирэв. Маргааш нь
хурандаа Аурелиано Буэндиаг суга нь євдєн солиорох шахаж байтал энэ явдал яг
цагтаа давтагдав. Пїрэв гаригт Урсулагийн авчирч єгсєн аìттанг тарааж, єєрт нь
багадсан цэвэр дотуур хувцас, чийдìэл шаахайгаа єìсєв. Баасан болсон боловч
тїїнийг буудаагїй л байлаа.
~ 74 ~
Үнэнийг хэлэхэд, цэргийн эрхтнїїд ялыг гїйцэтгэхээс зїрх алдаж байв. Хотынхон
даяараа дургїйцэж байгааг їзэхдээ хурандаа Аурелиано Буэндиаг буудчихвал
Макондод тєдийгїй нийт тойрог даяар улс тєрийн хїнд уршиг дагавар учирч
ìагадгїй гэж бодож, ìужийн тєвєєс яахыг асуужээ. Хариу хараахан ирээгїй байсан
бяìба гаригийн шєнє Яргачин Роке ахìад бусад офицерын хаìт Катариногийн
газарт очржээ. Бїх хїїхний дотроос ганц нь л сїрдїїлгэнд нь їхтэл айсанд
єрєєндєє аваачжээ. “Хїн алж явдаг хїнтэй тэд унтах дургїй байгаа юì. “Хурандаа
Аурелиано Буэндиаг буудсан офицер бїх цэргийнхээ хаìт газрын ìухарт нуугдлаа ч
гэсэн эрт орой аль нэгэн цагт цєìєєрєє заавал алагдана” гэж аìьтан хэлцэж байна.
Чухаì яаж алахыг бол хэн ч ìэдэхгїй байгаа юì” гэж тэр хїїхэн учрыг тайлжээ.
Ахìад Яргачин Роке бусадтайгаа ингэж болох юì гэж ярилцаж, цаадуул нь дарга
нартайгаа хэлэлцжээ. Хэн ч нэгэндээ хэлсэн юìгїй цэргийнхэн Макондогийн
дїнсгэр тайван байдлыг їйìїїлээгїй байтал “Дарга нар хариуцларгыг єєртєє
ногдуулахыг хїсэхгїй, цаазаар авахад оролцохоос арга сааì хийн бултаж байгаа юì
гэнэ” гэсэн яриа хот даяар няì гаригт тарчихсан байлаа. Ялыг тогтоол ёсоор хорин
дєрвєн цагийн дотор гїйцэтгэ!” гэсэн тушаал даваа гаригт шуудангаар иржээ. Орой
нь офицерууд нэрсээ зургаан цаасны єєдсєн дээр бичиж ìалгайд хийгээд сугалбал
Яргачин Рокегийн аз хээр хаяхад нэртэй цаас нь таарчээ. “Үйлтэй юì їйлээрээ
болохоос. Янхны хїї болж тєрєєд тэр л чигээрээ цааш хардаг байж” гэж ихэд
гутрангуй хэлжээ, Үїрийн таван жингээр тэрбээр ìєн л сугалаа сугалуулан тасаг
цэрэг сонгож аваад, хашаанд жагсааж, алагдах ялтай хїнийг сэрээж,

 Явъя, Буэндиа. Цаг чинь болж гэж бахь байдаг їгээ хэлжээ.
 Аа! Тийì бий. Хувилсан шарх ìаань хагарч байна гэж зїїдлээд гэж хурандаа
хариулав.

Ребека, Аурелианаг буудах гэж байна гэж ìэдсэнээс хойш єдєр бїр єглєєний гурван
цагт босдог болов. Хосе Аркадиогийн хурхирахад доргих орон дээрээ сууж,
харанхуй єрєєнєєсєє дутуу онгойлгосон цонхны засвраар оршуулгын
газрын хайсыг ширтдэг байлаа. Тэрбээр Пьетро Креспигээс захиа хїлээдэг байсан
шигээ цаашаа тэвчээртэйгээр долоо хоног хїлээв. “Энд тїїнийг буудахгїй ээ. Чухаì
хэн нь алсныг ìэдэгдїїлэхгїй гэж шєнє орой болсон хойно хуаранд буудаад тэнд нь
булчихна” гэж Хосе Аркадио тїїнд хэлнэ. Ребека хїлээдгээрээ хїлээж “Ийì ичих
нїїрэндээ илэг наасан новшнууд тїїнийг энд л буудна” гэж хэлдэг байв. Үїнд тэр
бат итгэж байсан учир хаалгаа тэгж нээгээд тїїн рїї салах ёс гїйцэтгэн гараараа
тэгж даллана гэж хїртэл бодсон байлаа. “Айсан зургаахан цэргээр хаìгаалуулаад
гудаìжаар авч явахгїй л дээ. Олон тїìэн яахаас ч буцахгїй байгаа гэж цаадуул
чинь ìэднэ шїї дээ” гэж Хосе Аркадио зїтгэнэ. Нєхрийнхєє учирлаж байгааг
хайхралгїй Ребека цонхны дэргэдээс салахгїй,

Ёстой ичдэггїй новшнууд гэдгийг нь чи харна аа, гайгїй! гэж зєрнє.

Мягìар гаригт єглєєний таван цагт Хосе Аркадиог кофегоо ууж дуусаад, нохойгоо
тавьж байтал Ребека гэнэт цонхоо хаан унан тусаад орны толгойгоос зууран “Аваад
явж байна. Яìар сайхан эр вэ!” гэж санаа алдав. Хосе Аркадио цонхоор хараад цайж
байгаа їїрийн цонхигор туяанд дїїгээ їзэхдээ гэнэт дагжин чичрэв. Дїї нь єєрийнх
нь залуудаа єìсєж байсан єìдийг єìсжээ. Тэгээд хайсны дэргэд нэгэнт оччихсон,

~ 75 ~
буглаа нь халуу оргин євдєх тул ташаа тулан зогсжээ. Ердєє л зургаан хорголжны
аìт їзэх гэж тэгж їйлээ їзэж, тэгж ìахаа идсэн гэж її! Гэтэл яаж ч чадахгїй болоод
байдаг” гэж аìандаа їглэн їглэсээр байхад, ахìад Яргачин Роке уурлаад байгааг нь
биеэ барьж байна гэж, їглэж байгааг нь уншлага уншиж байна гэж бодоод єрєвджээ.
Цэргїд буугаа єргєхєд хурандаа Аурелианогийн хор нь буцалж нэгэн гашуун,
нялцгай юì аìанд нь дїїїрч хэл хєшєєд нїд нь бїрэлзээд явчихав. Үїрийн ìєнгєн
туяа гэнэт алга болж, богино єìд єìсєж, хїзїїндээ эрвээхий зангиатай хїїхэд
байсан нь, эцэг нь нэгэн тунгалаг орой цыганы асарт авч орон ìєс їзїїлж байсан нь
нїдэнд нь дахин тодрон їзэгдэв. Хашгирах чиìээ гарахад цэргїїдэд сїїлчийн
коìанд єгч байна гэж бодоод суìны заì татуулан айсах нь харагдана даа гэж ихэд
сониучирхан нїдээ нээвэл гараа єргєн зогссон Яргачин Роке, ангийн айìаар тоì буу
барин буудахад бэлтгээд заì хєндлєн гїйж яваа Хосе Аркадио хоёр л харагдав.

Ахìад Хосе Аркадио руу хандаж,

 Бїї буудаарай. Таныг над руу эзэн тэнгэр илгээж гэж хэлэв.

Ингээд дахин нэг дайн эхлэв. Ахìад Яргачин Роке, тїїний зургаан цэрэг хурандаа
Аурелианогийн хаìт Риоачад алагдах ял заагдаад байсан хувьсгалч генерал
Викторио Мединаг суллахаар явжээ. Цаг хожихын тулд тэд Макондог анх
байгуулахдаа Хосе Аркадио Буэндиагийн явсан заìаар нурууг давах гэж шийдсэн
боловч ингэнэ гэдэг санасны гарз юì байна гэдгийг долоо хонолгїй ухаарчээ.
Аурелианог цаазлахад хэрэглэх гэж авсан хэдхэн суìтай боловч тэд аюултай газраар,
уулын наìыг барьж явах хэрэг гарав. Хотын харалдаа хуарагнан бууж, нэг нь
хувцсаа солиод, гэргээн цагаан єдрєєр алтан загас барин гудаìжаар хєлхєж,
нуугдсан Либериалиудтай холбоо тогтоож, цаадуул нь “Анд явлаа” гэж єглєє гараад
эргэж ирэхгїй алга болдог байлаа. Тэд арайхийж даваан дээр гарч Риоачагийн
барааг харвал генерал Викторио Медина нэгэнт хороолгосон байлаа. Талынхан нь
хурандаа Аурелиано Буэндиаг Карибын тэнгисийн эрэг хавийн хувсьгалт хїчний
коìандлагч гэж тунхаглаж, генерал цол олгосонд албан тушаалыг нь бол авахыг
зєвшєєрсєн боловч генерал цолыг авахаас цааргалж, консервативчуудын засгийн
газрыг тїлхэн унагахаас нааш энэ цолыг авахгїй гэж єєртєє андгайлжээ. Гурван
сарын дотор ìянга гаруй хїн зэвсэглэж чадсан боловч бараг цєìєєрєє аìь їрэгдэв.
Аìьд їлдэгсэд нь дорнод хийлийг даван гарав. Тэднийг Антилын арлуудаас гарч,
дахин эх орондоо буцаж ирээд Кабо-де-ла Велагийн хошуунд буулаа гэж хожиì нь
дуултал, “Аурелиано Буэндиа їхлээ” гэсэн засгийн газрын гарын баяртай ìэдээ улс
орны єнцєг булан бїрд цахилгаан утсаар таржээ. Гэтэл хоёр єдрийн дараа
тїрїїчийнхтэй бараг уралдаанд ирсэн нэгэн урт цахилгаан утсанд єìнєдийн талд
шинэ бослого гарсныг ìэдээлсэн байлаа. Тийнхїї хурандаа Аурелиано Буэндиад
явахгїй газар байдаггїй гэсэн доìог гарчээ. “Хурандаа Вильянувед ялалт байгуулж
гэнэ ээ”, “Гуакаìайялед дийлдэж, ìотилонес, овгийн индиануудад идїїлж гэн ээ,
“Хєндийн нэгэн сууринд їхсэн гэнэ”, “Уруìитэд дахиад бослого гаргасан гэнэ” гэх
ìэт авцалдаагїй цуу дэгдсээр байлаа. Тэр їед Либериалуудыг парлаìентад оруулах
талаар хэлэлцээ хийж байсан Либериал наìын удирдагчид тїїний адал балìад
явдалтан, ìанай наìын удирдагчид ìанай наì тєлєєлєєгїй гэж ìэдэгджээ. Засгийн
газар тїїнийг их заìын дээрэìчин болгож толгойг нь таван ìянган песогоор
їнэлжээ. Арван зургаан удаа ялагдсаныхаа дараа гуахирагаас гарч, сайтар
~ 76 ~
зэвсэглэсэн хоёр ìянган индиан цэргээ авч Риоачаг гэнэдїїлэн довтолж, хотыг
хаìгаалж байсан суìанг ховх цохив. Хурандаа Аурелиано Буэндиа Риочад тєв
штабаа байрлуулж, консервативчуудын эсрэг бїх ард тїìний дайн зарлав. Засгийн
газраас тїїнд ирїїлсэн албан ёсны анхны бичигт босогчдын цэргийг дорнод хил рїї
ухрахгїй бол хурандаа Гериельдо Маркесийг дєчин найìан цагийн дотор буудна гэж
сїрдїїлсэн байлаа. Тэр їед штабын дарга болоод байсан хурандаа Яргачин Роке
коìандлагчдаа цахилгаан утсыг гардуулахдаа ихээхэн уруу царайтай байсан боловч
цаадах нь санаанд ороìгїй баяртайгаар уншаад,

 Сайхан хэрэг! Манай Макондо цахилгаан утасны газартай болж гэж дуу
алджээ.

Хурандаа Аурелиано Буэндиа тун эрс тэс хариу єгчээ. Гурван сарын дараа Макондод
тєв штабаа нїїлгэж очно. Тэгэхэд хурандаа Геринельдо Маркесийг аìьд байхгїй
байвал тэр їед олзлогдох бїх генералыг шууд буудаад, дараа нь бїх офицерыг
цаазаар авч, дайны эцэс хїртэл ингэх тушаалыг захиргаандаа байгаа хїìїїст єгнє
гэжээ. Гурван сарын хойно хурандаа Аурелиано Буэндиагийн ялгуусан цэрэг
Макондод орж очиход хєндий орох заì дээр тїїнийг тосон тэвэрсэн анхны хїн бол
хурандаа Геринельдо Маркес байлаа.

Буэндиагийнх ёстой хїїхдийн зуд болсон байлаа. Урсула Сатна Софи де ла

Пьедадыг ууган охин болон Аркадтиог буудуулснаас хойш таван сарын дараа тєрсєн
хоёр ихэр хїїтэй нь авчирсан байлаа. Аркадио охиндоо Урсула гэж нэр єгєєрэй гэж
гэрээсэлсэн байсан боловч Реìедиос гэж нэр єгєв. “Аркадио ингэж хэлэх гэсэн
гэдэгт би итгэж байна. бид тїїнийг Урсула гэж нэрлэхгїй, ийì нэртэй насаараа
жаргахгїй” гэж єєрийгєє зєвтгєжээ. Хоёр ихэрт Бага Хосе Аркадио, Баг Аурелиано
гэж нэр єгчээ. Аìаранта цєìийг нь асраìжиндаа авав. Зочдын єрєєнд ìодон
сандал тавьж, айлынхныхаа хїїхдїїдийг нэìэн цуглуулж, хїїхдийн асраìжийн
газрархуу юì байгуулсан байлаа. Пуужин тас няс бууж, хонх дїн дан дуугарах
аялгуунаа хурандаа Буэндиаг хотод орж ирэхэд тєрсєн гэрийн нь хаалган дээр
хїїхдїїд найрал дуу дуулж угтав. Өлгє шигээ єндєр болсон хувьсгалт цэргийн
офицерын дїрэìт хувцастай Аурелиано Хосе бїхий л дїрìээр ёслон тїїнийг угтав.

Гэртээ ирээд дуулсан юì бїгд нь сайхан байсангїй. Хурандаа Аурелианог цаазын

газраас зугтсанаас хойш жилийн дараа Хосе Аркадио, Ребека хоёр Аркадиогийн
барьсан байшинд нїїж оржээ. Хурандаагийн аìийг Хосе Аркадиогийн аварсныг хэн
ч ìэдсэнгїй. Хотын талбайн хаìгийн сайхан газарт, шувууны гурван бїлийн їїрээ
зассан бїйлс ìодны сїїдэрт барьсан шинэ байшин ёслолын хаалгатай, дєрвєн
цонхтой байлаа. Энд эр эì хоёр гал голоìтоо тулж ундтай устай айл боллоо.
Ребекагийн хуучин найз нар, тїїний дотор одоо болтол эрд гараагїй Москотегийн
дєрвєн охин хэдэн жилийн єìнє хайтантай гонхонд юì хатгаìалладаг байснаа
сэргээж эднийд цуглах боллоо. Хосе Аркадио булааж авсан газраа ашиглаж,
консервативчуудын засгийн газар эзэìших эрхийг нь бататгаж єгчээ. Оройхон шиг
тэрбээр сїрэг зууìхай нохойгоо дагуулж, алсан чандагаа ганзаглаж, буугаа
їїрчихсэн ìорьтой ирж яваа нь харагддаг байлаа. Есдїгээр сарын нэг єдєр аадар
цутгах тєлєвтэй болсон учир урьдынхаасаа эрт гэртээ иржээ. Гадаанаа нохойгоо уяж,
хоолны єрєєнд Ребекатай ìэндэлж, туулайгаа байзнасхийж байгаад давслах гэж гал

~ 77 ~
зууханд оруулж тавиад, унтлагынхаа єрєєнд хувцсаа солихоор оржээ. Нєхрєє
унлагын єрєєнд орох їед угаагуурын єрєєнд усанд орж байсан учир юу ч ìэдээгїй
гэж хойно нь Ребека аì шїд алдсан билээ. Ребекагийн хэлж байгаа нь сэжигтай
байсан боловч єєрийг нь аз жаргалтай болгосон хїнийг алахын хэрэг юу байв
гэдгээс єєр їнэìшìээр юì бодон олж чадсангїй. Энэ нь тайлагдаагїй їлдсэн цорын
ганц нууц билээ. Хосе Аркадиог унтлагын єрєєний хаалгыг хаатал гар буу тас хийж,
хаалган доогуур цус урсан гарч ирээд, зочдын єрєєгєєр даìжин, гадагш жирэлзэн
гараад овон товонтой явган заìаар хирийж, хотгор руу нэг орж, гїдгэрээр нэг даван,
Туркийн гудаìжаар тууш ìяралзсаар ич этгээд рїї чиглэснээ солгой этгээд рїї
тахирлаж Буэндиагийн байшин руу огцоì эргэн, хаалттай хаалган доогуур нь
шурган ороод зочдын єрєєг тойрч, хивс ìуухай болохгїй гэж ханын ёроолоор урсан,
хоёрдахь зочдын єрєєгєєр єнгєрч, хооллох єрєєнд хоолын ширээний дэргэд тоìоор
дугуйрснаа хайтантай гонхон дотуур ìурилзан гїйж, Аруелиано Хосед тоо бодохыг
зааж байсан Аìарантагийн сандал доогуур ìэдэгдэлгїй єнгєрєєд агуулахыг
даìжиж, Урсулагийн байсан гал зууханд орж очив. Талхны гурил зуурч, гучин
кзургаа дахь єндгєє хагалах гэж байсан Урсула

 Хутагт Эх дагина ìинь! Гэж дуу алдав.

Тэгээд цус хаанаас эхэлж гарсныг ìэдэхээр урссан заìыг нь єгсєж, агуулахаар
дайрч, “Гурав дээр гурвыг нэìбэл зургаа болно, зургаа дээр гурвыг нэìбэл ёс болно”
хэìээн Аурелиано Хосегийн давтаж байгаа хайтант гонхноор єнгєрєєд хоолны ба
зочдын єрєєгєєр хєндлєн гарч, гудаìжаар шув шулуухан хэсэг явснаа булан тойрч
ич этгээд рїї эргэж, дараа нь солгой этгээд рїї эргэж, Туркийн гудаìж руу орж,
хорìогч, улавчтай яваагаа ч анзааралгїй хотын талбай дээр гарч ирээд огт орж
їзээгїй байшин руу орж, унтлагын єрєєний хаалгыг туїлхвэл хїї нь дутуу тайлсан
гутлаа дараад тїрїїлгээ харан уначихсан, баруун чихнээс нь гарсан цус хэдийн
тогтоод шатсан дарины хэншїї аìьсгал боогдуулан ханхалж байлаа. Хосе
Аркадиогийн биед нэг ч шарх байсангїй, тїїнийг яìар буугаар буудсаныг ч олж
тогтоож чадсангїй. Тїїнчлэн дарины нь хурц їнэрийг арилгах гэж хїїрийг гурван
удаа їрчїїрээр савандаж угааж, дараа нь цуутай даваар зїлгэж, тэгээд болохгїй
болохоор нь їнс, ниìбэгний шїїсээр арчиж, сїїлд нь цайруулагч уусìалтай
торхонд хийж, зургаан цаг болгосон боловч шингэсэн їнэрийг арилгаж чадсангїй.
Сїїлдээ хїїр бээх янзтай болж ирсэнд шалавхан оршуулахаас аргагїй болов.

Талийгаачийг хоёр ìетр гучин сантиìетр урт, нэг ìетр арван сантиìетр єргєн
тусгай авсанд хийж, ниìгэн тєрìєєр доторлож, ган боолтоор боож битїї тагласан
боловч дарины їнэр оршуулгын цуваа єнгєрсєн гудаìж бїрд ханхалсаар байж
билээ. Чулуу шиг хатуураад тоìорчихсон элэгтэй Никанор лаì єєд болоочийн
хойдхыг орон дээрээсээ уншжээ. Хожиì нь булшийг хэдэн давхар їртэс, тїїхий
шохойгоор бєглєсєн боловч дарины їнэр, гадилын коìпаний инженерїїдийн тєìєр
бетоноор бїрэн бїртэл олон жил ханхалсаар байж билээ. Авсыг авч гарангуут Ребека
гэрийнхээ хаалгыг тас тїгжиж аваад энэ хорвоогийн жаргалыг огоорч, энэ
хорвоогийн хаìаг бїхнийг жигшихийн дээдээр жигшиж, єєрийгєє аìьдаар нь
оршуулжээ. Тэрбээр бїр хєгшин болсон хойноо, хуучин ìєнгєн єнгєтэй шагайвч,
жижигхэн цэцэг хадсан бїрх ìалгай єìсєж ганцхан удаа гудаìжинд гарсан нь

~ 78 ~
Макондод Хэрìэл жїїд25 ирж, хотод айìаар халуун авчирсан учир шувууд цонхны
торыг цєì цохин тасалгаанд орж ирээд шалан дээр їхэтхийн унаж байсан тэр їед
байлаа. Нэг шєнє гэрийн нь хаалгыг эвдэх гэсэн хулгайчийг цэцэн гэгч буудаж алж
байхад нь сїїлийн удаа харжээ. Тїїнээс хойш, ганц дотно хїн зарц Архенидагаас
єєр хїн тїїнтэй уулзсангїй. Ребека єєрийн їеэл ах гэж їздэг хаìбад захиа явуулдаг
гэсэн яриа байдаг боловч захианыхаа хариу авч байна гэж огт дуулдсан удаагїй
билээ. Хотынхон тїїнийг ор тас ìартжээ.

Хурандаа Аурелиано ёслол тєгєлдєр буцаж ирсэн боловч нэг их тух тавтай байж
чадсангїй. Засгийн газрын цэрэг эсэргїїцэлгїйгээр цайзыг орхисон нь Либериал
санаа бодолтой ард иргэд ялж байна гэж буруугаар бодоход хїрсэн ч босогчид
їнэнийг ìэдэж, тэр тусìаа хурандаа Аурелиано Буэндиа хэнээс ч илїї ìэдэж
байлаа. Тэрбээр таван ìянга гаруй цэрэг захирч, далайн эргийн хоёр ìуж улсыг
гартаа авсан байсан боловч тэр орны бусад нутгаас таслагдаж, далай руу шахагдан,
улс тєрийн тун тодорхойгї йбайдалд орсноо ойлгож байлаа. Засгийн газрын их
бууны эвдсэн сїìийн гонхонг сэргээх гэхэд нь Никанор лаì хэвтрээсээ “Христосын
шашинг єìгєєлєгчид сїìийг эвдэж, буруу ноìтнууд тїїнийг сэргээх гэж байдаг
яìар гээч жигтэй юì болж байна!” гэж хэлсэн нь учиртай. Хурандаа Аурелиано
Буэндиа аврагдах арга чарга хайн, босогчдын бусад бїлгийн дарга нартай
зєвлєлдєн, цахилгаан утасны газарт єчнєєн цаг болж, тухай бїр тэндээс дайн
ìухарджээ гэж улаì итгэсэн гардаг байлаа. Босогчид аìжилт олоход тэр доор нь ард
тїìэнд ìэдээлдэг боловч, хурандаа Аурелиано Буэндиа газрын зураг дээр тэр
ялалтын жинхэнэ цар хэìжээг тэìдэглэхдээ єєрийнх нь алдарт дайчид ширэншгэ
руу улаì лавшран орж, хуìхаа, шуìуул хёороос сэргийлэн, давших ёстой
чиглэлийнхээ эсрэг л яваад байна гэдэгт итгэж байлаа. “Бид цаг алдаж байна. Наìын
тэр новшнууд конгресст суудал олж аван автал нь бид цаг алдах болно” гэж
офицерууддаа гоìдол ìэдїїлдэг байлаа. Саяхан буудуулахаар хїлээж байсан
тасалгаандаа єлгєсєн дїїжин орон дээр дээш харж хэвтээд нойргїй хонож байхдаа
хурандаа Аурелиано Буэндиа тас хар хувцас єìссєн тэр хуулийнхныг яаж байгаа бол
гэж тєсєєлєн бодож, тэр єглєє эрт ерєнхийлєгчийн ордноос тасхийì жаварт гарч,
захаа чихэндээ хїртэл босгоод, гараа їрчин, шивэр авир хийж, шєнийн баргар
зоогийн газарт орж, “Ерєнхийлєгч “за” гэхдээ юу хэлэх гэв “їгїй” гэхдээ юу хэлэх
гэв?” хэìээн хэлэлцэж, санаж байснаас огт єєр юì хэлэхдээ ерєнхийлєгч юу бодож
байв гэж таахгэж ородон байгаа даа гэж бодож, гэтэл хурандаа Аурелиано Буэндиа
єєрєє гучин таван градусын халуунд шуìуултай зодолдож, цэргїїдээ далай руу
їсрэхийг тушаах айìшигт цаг гарцаагїй дєхсєєр байгааг ìэдэж байх юì даа гэж
боддог байлаа.

Нэг шєнє тийнхїї эргэлзэж тээнэгэлзэн байхдаа гадаа цэргїїдтэй дуу дуулж байгаа
Пилар Тернерагийн дууг сосноод ìэргэлж єгєєч гэж гуйжээ. Пилар Тернера
гурвантаа хєзрєє дэлгэж, гурвантаа холиод ерєє л “Аìаа ìэдэж бай! Чухаì юу
болохыг ìэдэхгїй байна. Тєлєгт ìаш тод бууж байна, аìаа ìэдээтэй бай!” гэж л

25
- Хэрìэл жїїд буюу Агосфер нь христос доìгийн баатар. Есїс Христос Голгоф буюу Гавал тогой
руу цаазлуулахаар явж байхдаа аìаръя гэж гуйсанд Агосфер дороìжлоод аìруулалгїй цааш явуулсан
учир єєрєє булшинд тайван байх хувьгїй болоод Христосыг хоёр дахиа тэнгэрээс бууж иртэл їеийн
їед хэрэн тэнэж явах гэсгээл хїртжээ. Хэрìэл жїїд очсон газартаа ìуу ер уддаг гэсэн доìогтой. Орч.

~ 79 ~
хэлжээ. Хоёр хонож байтал нэг хїн дагуул цэрэгт чихэргїй кофе єгч, тэр нь цааш нь
даìжуулан ийнхїї гар даìжсаар Аурелиано Буэндиад хїрч иржээ. Хурандаа, кофе
ууна гээгїй байсан боловч нэгэнт аваад ирсэн хойно гээд ууж орхижээ. Адуу ч эд
бад хийì тунгаар хор хийсэн байжээ. Хурандаа Аурелиано Буэндиаг гэрт нь
авачихад булчин нь хатууран татвалзаж, хэл нь унжчихсан байлаа. Усрула хїїгээ
эрлэгийн элчээс булааж авав. Ходоодыг нь бєєлжїїлэх эìээр угааж, ээсэн хилэн
хєнжилд ороон, хоёр єдєр дєндєгний шар уулгавал зовсон бие сая хэвийн халуунтай
болжээ. Дєрєв дэх єдєртєє хурандаагийн євчин нааш эргэв. Урсула болон
офицерїїд шаардаж байìааж нь тїїнийг оронд нь долоо хоног хэвтїїлэв.
Аурелиано шїлгийг нь шатаагаагїйг тэгэхэд л ìэджээ. “Юугий нь яарах вэ гэж
бодсон юì. Тэр орой зуухандаа хийх гээд гэж санасан юì” гэж Урсула тайлбарлав.
Реìедиосын тоосонд дарагдсан хїїхэлдэйнїїдийн дунд элий байлхан байхдаа
хурандаа Аурелиано Буэндиа гар бичìэлээ уншиж, аìьдалынхаа бїхий л гол гол
їеийг санажээ. Тэр дахиад шїлэг бичиж эхэллээ. Удтал євдєж, элдэв байдлаас болж
ìухардсан дайныг євчиндєє ìартсан тэрбээр їхэлтэй наадаж явахдаа олсон
туршлагадаа тулгуурлан шїлэглэх болжээ. Тэгэхэд л сая ухаан нь саруулсаж, тов
тодхоноор бодох болжээ. Нэг орой тэрбээр Геринельдо Маркесаас:

 Нєхєр ìинь, чи юуны тєлєє тулалдаж байгаагаа хэлээч? гэж асуусанд

хурандаа Геринельдо Маркес,
 Нєхєр ìинь, би тулалдах ёстой юìныхаа тєлєє, Либериалиуудын агуу их
наìын тєлєє тулалдаж байна гэж хариулжээ.
 Юуны єтлєє тулалдаж байгаагаа ìэдэж байдаг чи сайхан юì аа. Би бардаì
зангаасаа болоод л тулалдаж байгаа юì гэдгээ зєвхєн одоо л ойлгож байна
гэсэнд хурандаа Геринельдо Маркес:
 Энэ ч ìуу шїї гэжээ.

Маркесийн тэгж сэтгэл тїгшсэн нь хурандаа Аурелианод зугаатай санагдав.

 Тэр ч тийì. Гэхдээ юуны тєлєє тулалдаж байгаагаа ìэдэхгїй байснаас дээр
гээд нєхрийнхєє нїдийг ширтэн инээìсэглэснээ Бас чаì шиг хэнд ч хэрэггїй
юìны тєлєє тулалдсанаас дээр юì аа гэж нэìж хэлжээ.

Хурандаа Аурелиано Буэндиа либериал наìын удирдагчдыг єєрийг нь дээрэìчин

гэж хэлснээсээ олын єìнє буцтал тус орны дотоодод байгаа босогчдын багуудтай
хоорондоо холбоо барихгїй байлаа. Нэрэлхэхээ боливол л дайн байрнаасаа хєдєлнє
гэдгийг хурандаа Аурелиано Буэндиа ìэдэж байлаа. Өвдсєн биш юìыг сайтар
эргїїлж тойруулж бодох зав гарав. Тэгээд Урсулаг ятган байж євєєгийнхєє алтнаас
їлдсэнийг нандин авдарнаас нь гаргуулж их ìєнгєтэй болж аван хурандаа ìаань
Геринальдо Маркесийг Макондогийн иргэний ба цэргийн захирагчаар тоìилон
орхиод тус орны дотоодод босогчидтой холбоо тогтоохоор хотоос хєдлєв.

Хурандаа Геринельдо Маркес хурандаа Аурелино Буэндиагийн хаìгийн итгэлт хїн

тєдийгїй гэрийнхэнд нь тєрєл саднаас нь єєрцгїй байдаг байлаа. Зєєлєн, бїрэг,
уулаас еэлдэг хэдий боловч тїїний хувьд захирагч болж албан тасалгаанд сууснаас
цэрэг болж дайны талбарт тулалдсан нь дээр байлаа. Улс тєрийн зєвлєхїїд
Маркесийн толгойг эргїїлж, учир нь олдохгїй онолоор тїїнийг тєєрєлдїїлж ядах

~ 80 ~
юìгїй байлаа. Гэвч тэрбээр хуандаа Аурелиано Буэндиагийн насны наран
хэлбийхдээ алтан загасаа хийн санаа аìар нїд аних юìсан гэж ìєрєєддєг байсан тэр
аìар жиìэр байдлыг Макондод тогтоож чадав. Геринельдо Маркес эцэг эхтэйгээ
хаìт байсан боловч долоо хоногт хоёр гурван удаа Урсулагийнд хоол иддэг байв.
Аурелиано Хосед хар багаас нь цэргийн эрдэì зааж, зэвсэг бариулан сургаад
тїїнийг эр хїн болгох гэж Урсулагийн зєвшєєрснєєр хуаранд хэдэн сар байлгажээ.
Үїнээс олон жилийн єìнє бараг хїїхэд байхдаа Геринельдо Маркес, Аìарантад
хайр сэтгэлээ ханзалж билээ. Гэвч цаадах нь Пьетро Креспид сэтгэл алдсан байсан
учир гагцхїї инээгээд єнгєрчээ. Геринельдо Маркес хїлээхээр шийджээ. Шоронд
байхдаа нэг удаа Аìарантад захидал явуулж, арван хоёр пїїсїї алчуур дээр
эцгийнхээ нэрний эхний їсгийг хатгаж єгєєч гэж гуйж зурвастаа ìєнгє хавчуулан
илгээжээ. Долоо хоногийн дараа Аìаранта шоронд алчуурыг хатгаìаллаад ìєнгєний
нь хаìт авчирч, хоёул удтал хууч хєєрч билээ. Аìарантаг явах болоход “Би эндээс
гарахдаа чаìтай сууна” гэж Геринельдо Маркес хэлжээ. Аìаранта инээгээд єнгєрсєн
боловч тїїнээс хойш хїїхдэд ноì зааж байхдаа тїїнийг бодож, Пьетро Креспийг
хайрлаж байсан орь залуугийнхаа гал халуун хайраар тїїнийг хайрлахсан гэж
хїсжээ. Хоригдолтой уулзахыг зєвшєєрдєг бяìба гаригт гэрээр нь орж, эцэг эхтэй
нь хаìт шорон руу очдог байлаа. Тийì нэгэн бяìба гаригт Урсула гал зууханд орвол
Аìаранта жигнэìэг жигнэж, болохтой нь хаìт хаìгийн сайхныг нь шилж аваад
зориуд оёсон алчуурт боон явах гэж байжээ. Урсула ихэд гайхжээ. Тэгснээ,

 Цаадахтайгаа суучихгїй юу. Дахиад чаìд ийì хїн олдохгїй шїї гэж
зєвлєжээ.

Аìаранта ярвайснаа,

 Эрчїїлийн араас хєєцєлдєх ìаань гайгїй хэвтэнэ. Геринельдо Маркесийг нэг

л цагт алуулах учир єрєвдєєд л жигнэìэг зєєж байна гэж хариулжээ.

Тїїнийг алуулна гэж єєрєє ч сайн итгэлгїй хэлсэн байтал, яг тэр їеэр нь засгийн
газраас саìуун дэгдээсэн цэрэг “Риоачаг єгєхгїй бол хурандаа Геринельдо
Маркесийг буудна” гэж нийтэд зар тараажээ. Хоригдолтой уулзуулахыг болив.
Аìаранта унтлагын єрєєнєєс гарахыг болиод, Реìедиосыг їхэхэд єєрєє алчихсан
ìэт шаналсан шигээ дэìий юì ярьж байх хоёр дахиа ёр удлаа гэж гэìшин усан
нїдэлж гарав. Эх нь охиныхоо сэтгэлийг засаж, хурандаа Аурелиано Буэндиа,
Геринельдог буудуулахгїй байх арга заавал сївэгчилнэ, дайн дуусахад
Геринельдогийн сэтгэлийг татах талаар єєрєє санаа тавина гэж аìлажээ.
Геринельдогийн сэтгэлийг татах талаар єєрєє санаа тавина гэж аìлажээ. Геринельдо
Маркес иргэний ба цэргийн захирагч гэсэн тоì цолтой болчихсон хїрч ирэхэд
Урсула тїїнийг тєрсєн хїї шигээ угтаж, гэртээ байлгах гэж эвтэйхэн билгїїрдэж,
Аìарантаг гэргий болгоно гэж бодож байсныг нь тэр хїнд сануулж єгєєч гэж
тэнгэрт хичээнгїйлэн ìєргєжээ. Урсулагийн гуйсан нь тэнгэрийн сонорт хїрсэн
бололтой. Хурандаа Геринельдо Маркес, Буэндиагийнд єдєр хоол идэхээр ирээд,
хайтан цэцэгтэй гонхонд їлдэж, Аìарантатай дааì нїїдэг байлаа. Урсула тэр хоёрт
кофе, жигнэìэг аваачиж єгєн, хїїхдїїдээ їйìїїлээд байхвий гэж єєрєє харж байдаг
болов. Аìранта залууд нь тарчлааж байсан хайрын галын їнсэнд булагдсан
нурìыг хєєрєгдєн сэргээх гэж ìэрийхээрээ ìэрийж байлаа. Тэрбээр Геринельдо

~ 81 ~
Маркесийг їдийн хоол идэхээр болон орой дааì тоглохоор ирээсэй гэж єдєр
єнгєрєх тусаì улаì тэсэж ядан хїлээх болов. Гунигтай, шїлэг шиг нэртэй26, дааì
нїїхдээ хуруу нь їл ìэдэгхэн чичирч байдаг энэ дайчны дэргэд байхад цаг
харвасан суì шиг єнгєрдєг байлаа. Гэвч тэр єдєр хурандаа Геринельдо Маркесийг
гэргийгээ болооч гэж гуйхад Аìаранта бас л зєвшєєрсєнгїй.

 Би хэнтэй ч суухгїй. Чаìтай бол бїр ч їгїй. Чи Аурелианод ìаш сайн,

тїїнтэй сууж болохгїй болохоор л надтай сууя гэж байгаа юì гэж хэлжээ.

Хурандаа Геринельдо Маркес тэвчээр сайтар хїн байлаа. “Би хїлээе ээ. Хэзээ нэгэн
цагт чаìайг їгэндээ оруулж чадна” гэж хэлээд тэднийхээр орж гарсаар байлаа.
Аìаранта єрєєгєє дотроос нь тїгжээд сэтгэлийнхээ ёолох дууг хїчээр дарж, дайны
тухай сїїлчийн сонинг Урсулад ярьж байгаа тэр хїний дууг сонсохгїй гэх чихээ
бєглєж, тїїнтэй уулзахсан гэж тэсгэл алдан алдаад, биеэ барьж чаддаг байлаа.

Хурандаа Аурелиано Буэндиа тэр їед нэлээд завтай байсан учир хоёр долоо хоног
тутаìд ажил хэргийнхээ явцын тухай тодорхой ìэдээ Макондод ирїїлдэг байлаа.
Гэвч явснаасаа хойш найì орчиì сар болоод Урсулад нэг л захидал бичжээ. Тусгай
элч лацдан таìгалсан дугтуйг хїргэж ирсэнд задлан їзвэл хурандаагийн дарìалдан
бичсэн хуудас цаас гарч “Аавыг хайрлаж бай, удахгїй таалал болох нь” гэсэн
байсанд Урсула сэтгэл зовж “Нэгэнт Аурелиано тэгж байгаа бол ìэдэж байгаа
хэрэг” гэж сандарчээ. Тэгээд эр нєхрєє унтлагын єрєєнд оруулалцаад єгєєч гэж
хїìїїсээс гуйвал тэр урьдын адил хїнд, даагдахгїй хэвээрээ байсны дээр он удаан
жил туулайн бєєрний доор суусаар биеэ сул тавьж сураад, долоогийн долоон эр
тїїнийг сандлаас нь єргєж чадалгїй ор руу чирч аваачжээ. Нар салхинд гандаж,
бороо хуранд цохигдсон хэнхгэр тоì євгєнийг єрєєнд оруулахад єрєє нь нэлдээ
цэцэглэж байгаа туулайн бєєр, ìєєг, чийгний нэхширìэл їнэр болж билээ. Маргааш
єглєє нь їзвэл ор нь хоосон байлаа. Урсула хаìаг єрєєгєєр явж хайсан боловч
байхгїй байсанд гарч харвал Буэндиа туулайн бєєр ìодон доороо оччихсон байжээ.
Тэгэхэд нь тїїнийг ортой нь барьж хїлжээ. Буэндиа урьдын тэнхээ огт тавиагїй
боловч ер эсэргїїцсэнгїй. Тїїний хувьд яасан ч ялгаагїй байжээ. Туулайн бєєр
ìодны доор дахин очсон нь зориуд тэгэхээс тэгэх гэсэн бус, бие нь тэнд дассанаас л
болжээ. Урсула нєхрєє асарч тойлж, идэх уухыг нь зєєж, Аурелиногоос гарсан
сургийг тїїнд дуулгах боловч їнэнийг хэлэхэд цаадах нь ганц Пруденсио Агиляртай
л удтал ярьж дасжээ. Үхээд їрэгдээд бїїр авах танаггїй болсон Пруденсио Агиляар
тїїнтэй хуучлах гэж єдєрт хоёр ирнэ. Хоёул тахиа баахан ярьж, їржїїлгийн газар
хаìтран байгуулаад, гайхалтай сайхан шувуу тэжээж, аль нь дийлэх нь хаìаагїй
болох учир дийллээ барилаа гэх юìгїй, гагцхїї хойд насанд эцэс тєгсгєлгїй
їргэлжлэх залхуут няì гаригийг зугаатай єнгєрїїлэх тухай ярилцана. Энэ
Пруденсио Агиляр Хосе Аркадио Буэндиагийн нїїр гарыг угааж, хооллож ундлан,
Аурелино гэдэг нэртэй, хаа нэгтэй дайтаж яваа хурандаа цолтой їл таних хїний
тухай сонин сонин юì ярьж єгдєг байлаа. Хосе Аркадио Буэндиа ганцаараа їлдээд,
эцэс тєгсгєлгїйгээр тасалгаагаар явж байна гэж зїїдлэн тайтгаруулдаг билээ.
Орноосоо босоод хаалгаа нээн, тєìєр давтаж хийсэн тушлэгтэй яг л тийì ор, яг л
тийì гєрìєл сандалтай, арын ханандаа Оточ охин тэнгэрийн жижиг дїртэй

26
- Геринельдо ардын туулийн баатар, вангийн охины сэтгэлтэй болсон харлиг залуу.

~ 82 ~
тасалгаанд орж, тэндээсээ яг їїнтэй адилхан тасалгаанд орж, цаашаа бас адилхан
тасалгаанд оронд яваад л байна, яваад л байна гэж зїїдэлдэг байлаа. Хоёр талаар
эгнїїлээд тавьчихсан толины хоорондуур явж байгаа юì шиг тасалгаа тасалгаагаар
ороод явахад сайхан байдаг байв… Дараа нь Пруренсио Агиляар ìєрнєєс нь
татахад аажìаар сэрж, нєгєє олон тасалгаагаараа гэдрэг явсаар ирж, жинхэнэ
тасалгаандаа Пруденсио Агиляртай уулзана. Гэвч орон дээр очсоноосоо хойш хоёр
долоо хоноод, нэг шєнє дунд тасалгаанд байж байтал нь Пруденсио Агиляр ìєрнєєс
нь татсанд тїїнийг жинхэнэ тасалгаа гэж бодоод буцаж явсангїй, тэндээ їїрд
їлджээ. Маргааш єглєє нь Урсула нєхєртєє єглєєний цайг єгєхєєр гудìаар явж
байтал хар цэìбэн хувцастай, нїд рїїгээ дарж єìссєн дэлбэгэр хар бїрхтэй
гунигтай харцатай загзгар эр єєдєєс нь ирж явсанд “Тэнгэр ìинь, энэ чинь
Меликадес гэж аì алсдан ч болох юì” гэж боджээ. Гэвч энэ бол нойр хулжаадаг
євчнєєс аìь зулбан яваад сураг ажиггїй болсон Катауре байжээ. Виситасьон тїїний
яах гэж ирснийг асуухад єєрийн овгийн аялгуулсан, ёсорхуу хэлээр,

 Би хааныг нутаглуулах гэж ирлээ гэж хариулав.

Тэгэхэд нь цєìєєрєє Хосе Аркадио Буэндиагийн єрєєнд ороод тїїнийг байдгаараа

татаж чангааж, чихэнд нь хашгирч, гуугалж, хаìрын нїхэнд нь толь ойртуулж їзсэн
боловч сэрээж чадсангїй. Дараахан нь ìужаан авс хийхээр бїрлээчээс хэìжээ авч
байгаад цонхоор харвал гадаа жижигхэн жижигхэн шар цэцгийн хур орж байлаа.
Цэцэгс дуугїй асгарах аадар аятай шєнєжин буусаар байшингийн бїх дээврийг
дарж, хаалгыг дарж гадаа унтаж байсан ìалыг даран єглєє болоход Макондог хивс
аятай битїї бїрхэж, хїрз тарìуураар оршуулгын жагсаалын заìыг цэвэрлэх хэрэг
гарч билээ.

***

Аìаранта гєрìєл ганхуур сандал дээр сууж юì хатгаìаллаж байснаа євєр дээрээ
тавиад, Аурелиано Хосег хацар эрїїгээ хєєсєртєл савандан суран бїсэнд тонгоргоо
нийлээд, анх удаагаа сахлаа авч байхыг харж байлаа. Аурелиано халиун унгарилаа
живэр болгох гэж оролдон, хаìаг батганыхаа толгойг авч, дээд уруулаа эсгээд яг л
урьдынхаа хэвээр їлдсэн боловч сахал авах гэж ингэж тєвєг болж байгаагий нь
Аìаранта їзэхдээ Аурелиано Хосе ингээд хєгшрєх тийшээ болдог байжээ гэж
бодоод

 Чиний насанд Аурелино яг л ийì байж билээ. Чи эр хїн болжээ гэж хэлэв.

Тэр эр хїн болдгоо аль хэдийнээ болчихсон байсан боловч тїїнийг хїїхдээрээ байна
гэж бодсоор байсан. Аìаранта угаагуурын єрєєнд дэргэд нь хувцсаа ердийнхєєрєє
тайлсан хэвээрээ байжээ. Пилар Тенерагаас хїїхдийг авснаас хойш хувцсаа
тийнхїї дэргэд нь тайлаад сурчихсан байлаа. Жаал хїї анхлан тїїний хоёр хєхний
хоорондох гїн хонхорхойг шохоорхож, учир ìэдэхгїй гэнэхнээрээ байсан
болохоор яагаад ийì болчихсныг асуухад Аìаранта “Ухсаар ухсаар ийì
болгочихсон юì” гэж гараараа яаж ухсаныг зааж їзїїлжээ. Олоон жилийн хойно
Аìаранта Пьетро Креспийн нас барснаас хойш жаал сэтгэлийн хяìрал гайгїй
болоод, дахин Аурелиано Хосетай хаìт усанд ордог болоход хєвгїїн хонхорхойг
нэгэнт хайхрахаа болиод, хїрэн товчтой сэргэр ìээìийг харахдаа урьд єìнє
~ 83 ~
байгаагїйгээр чичрїїдэс нь хїрч билээ. Аурелиано Хосе бїїр жаахандаа їїр
гэгээрìэгц дїїжин орноосоо гарч Аìарантагийн євєрт орж, биенд нь наалдахад
харанхуйгаас айхаа больдог байж билээ. Гэвч эгчийнхээ нїцгэн биеийг анзааран
харснаас хойш харанхуйгаас айсандаа бус, їїрээр халуун аìьсгалаар нь
тєєнїїлэх гэж туйлгїй хїсэхдээ євєрт нь орох болжээ. Хожиì нь тэр хоёр хаìт
нїцгэн унтаж, биесээ таìлан янаглалцах болсон тєдийгїй буланд нуугдаж, хий л
гарвал їл дарагдах байнгын хуялд автан дуртай цагтаа унтлагын єрєєнд тїгжих
болжээ. Нэг удаа тэр хоёрын сайхан їнсэлдэж эхэлж байтал Урсула агуулахаар орж
ирээд тэр хоёрыг золтой л харчихсангїй. “Чи авга эгчдээ их сайн юì аа?” гэж
Урсулагийн гэнэ сэрэггїй асуусанд ач нь “тийì” гэжээ. “Сайн хэрэг ээ” гэж Урсула
хэлээд, талхны гурил хэìжиж аваад гал зуух руу буцаж явжээ .Энэ ялихгїй явдлаас
Аìаранта ухаан оров. Хїїхэн арай ч дэндэж, хїїхэдтэй зїгээр нэг їнсэлдэж тоглож
байгаа ус, оройтсон тачаал, аюултай бєгєєд яìар ч ирээдїйгїй тачаалын баìбалзуур
наìгаар явж байгаагаа ойлгож, їїнийг бїрìєсєн цэглэв. Тэр їед ийì явдал
болсонтой аргагїй эвлэрч, хуарандаа хонох болжээ. Бяìба гаригт тэрбээр
цэргїїдийн хаìт Катариногийн газар очино.

Тїїнээс хойш удаагїй байтал Макондод дайны тухай их зєрчилтэй ìэдээ ирэх
болов. Босогчид удаа дараа ялалт байгуулж байна гэж засгийн газар албан ёсоор
хїлээн зєвшєєрч байсан боловч Макондогийн офицерууд бууж єгєхєєс гарцаагїй
болж байгаа тухай нууц ìэдээ авч байлаа. Дєрєвдїгээр сарын шинэдээр хурандаа
Геринельдо Маркест зарлага ирэв. Либериал наìын удирдагчид тус орны дотоод
ìужийн босогчдын багийн удирдагчидтай хэлэлцээ їнэхээр хийж, удахгїй
либериалууд гурван сайдын суудал авах, парлаìентад Либериалуудын цєєнхийг
байгуулах, зэвсгээ хураалгасан босогчдыг єршєєх ийì гурван болзлоор засгийн
газартай тїр найраìдал байгуулах гэж байгааг элч баталлаа. Тэр элч тїр найраìдах
болзлыг зєвшєєрєхгїй байгаа хурандаа Аурелиано Буэндиагийн ìаш нууц тушаалыг
хїргэж иржээ. Хурандаа Геринельдо Маркест хаìгийн найдвартай таван хїнийг
сонгон авч, тус орноос гарахад бэлхэн байхыг тушаасан байлаа. Тушаалыг ìаш
нууцаар биелїїлэв. Тїр найраìдахыг албан ёсоор зарлахаас долоо хоногийн єìнє,
Макондод элдэв цуурхал дэгдэж байх їеэр хурандаа Аурелиано Буэндиа, тїїнд
їнэнч арван офицер, тэдний дотор Яргачин Роке нар хотод шєнийн харанхуйгаар
сэìхэн ирж, суìанг гэр гэрт тараагаад, зэсвгээ булж, архиваа устгаад, їїрээр
хурандаа Герниельдо Маркес, тїїний таван хїний хаìт Макондогоос оджээ… Уг
ажиллагааг тїргэн зуур ìаш чиìээгїй явуулсан учир Урсула нэг хїнийг цонх
тогшоод, “Хурандаа Аурелиано Буэндиатай уулзах бол тїргэн гар” гэж шивнэхэд сая
ìэдэж орноосоо їсрэн босоод, унтлагынхаа хувцастай гудаìжаар харайлгасан
боловч хэнтэй ч тааралдсангїй, гагцхїї хар хурдаараа давхин одох ìорьдын
тєвєргєєнийг л дуулж, хэсэг ìорьтон тоос гозойлгосор далдарч байхыг харжээ.
Хойд єдєр нь л ìэдвэл Аурелиано Хосе аавтайгаа хаìт явчихсан байлаа.

Засгийн газар сєрєх хїчин дайн дууссан тухай хаìтарсан албан ìэдээг
тунхагласнаас хойш арав хонож байтал “Өрнєд хил дээр Аурелиано Буэндиа анхын
бослого гаргаж гэнэ.” хэìээн аìьтан шуугиад явчихав. Цєєн тоотой, зэвсэг ìуутай
босогчдын баг ганц долоо хоногт л сарнив. Либериал, консервативчууд эвлэрснээ
улс оронд итгїїлэх гэж байдгаараа чарìайж байх хооронд хурандаа Аурелиано

~ 84 ~
Буэндиа долоон зэвсэгт бослого гаргажээ. Нэг шєнє тэрбээр далбаа онгоцон дээрээс
Риоачаг их буугаар буудаж, їїний нь хариуд тус хотын суìан хаìгийн нэртэй арван
дєрвєн либериалыг орноос нь чирч босгоод буудаж орхижээ. Хурандаа Аурелиано
Буэндиа хилийн гаалийн цэгийг эзэлж аваад, арван тав хоног тогтоон барьж тэндээс
бїх нийтээрээ дайнд босохыг їндэстэнд уриалжээ. Өєр нэг удаа тэрбээр нийслэлийн
дїїрэгт байлдааны ажиллагаа явуулахын тулд хїний ìєр гараагїй шивэр ìодон
дундуур ìянга таван зуун килоìетр газар туулах гэсэн бїтэшгїй тєлєвлєгєєг
хэрэгжїїлэх гэж битїї ширэнгэн дундуур гурван сар будлин хэржээ. Нэг удаа
Макондод хорь хїрэхгїй килоìетр ойртсон боловч засгийн газрын цэргийн
тэргїїний ангиудад шахагдан, уул руу ухарч, олон жилийн єìнє эцгийнхээ
испанийн хєлгийн сэг олсон тэр нэгэн илбэдїїлсэн цоорхойн хажууханд очиж билээ.

Яг тэр їеэр Виситасьон їхэв. Тэгэхдээ нойр хулжих євчин тусаж зуурдаар їхэхээс
айж хаан ширээгээ хаяж ирсний хэрэг юу билээ, єєрийн їхлээр їхэх гэсэн санаандаа
хїрчээ. Хорь гаруй жил ажиллахдаа хураасан ìєнгєє орон доорх авдарнаас нь авч
хурандаа Аурелиано Буэндиад явуулаарай гэж эцсийн захиасаа захижээ. Гэвч
хурандаа Аурелиано Буэндиа ìужийн тєвийн ойролцоо эрэгт буух гэж байгаад аìь
їрэгдсэн гэсэн цуурхал гарсан учир Урсула тэр ìєнгєнд огт гар хїрсэнгїй. Хурандаа
Аурелиано Буэндиагийн тухай ганц ч сурах гарахаа больсон учир тїїний їхсэн
тухай сїїлийн хоёр жилд дєрєвдєхєє ирж байгаа албан ёсны тэр ìэдээг ч зургаан
сар хэртээ їнэн гэж їзжээ. Урьдах бэлэвсрэл дуусаагїй байхад Урсула, Аìаранта
хоёр дахин гашуудал зарлачихаад байж байтал Макондод хачин ìэдээ ирсэн нь
хурандаа Аурелино Буэндиа аìьд боловч єєрийн орны засгийн газартай тэìцэхээ
болиод, Карибын тэнгисийн бусад улсад ялгууснаар тулалдаж байгаа холбооны
їзэлтнїїдтэй нийлсэн бололтой гэсэн ìэдээ байлаа. Тїїний сураг єєр хїний нэрээр
гарах бїрийд эх нутгаасаа бїр холдсон байдаг байлаа. Тэр їед тэрбээр Тєв
Аìерикийн холбооны їзэлт бїх хїчийг нэгтгэж, Аляскаас Патагони хїртэлх нийт
тив даяар консервативчуудын засгийн газрыг тїлхэн унагах їзэл санаанд автсан
байсан нь хожиì ìэдэгдэнэ. Урсула хїїгээ Макондогоос явсаар хэдэн жил болсны
дараа анхны захиа авсан нь, Кубийн Сантьяго хотоос гарч гар даìжин їнгэгдсээр
їсэг нь балрах шахсан захидал байлаа.

 Аурелианотойгоо уулзахаа єнгєрчээ. Энэ байдлаар бол жил болоход

ертєнцийн зах хїрэх нь гэж Урсула захиаг уншаад дуу алджээ.

Урсулагийн ингэж хэлээд захидлыг хаìгийн тїрїїнд їзїїлсэн хїн нь гэвэл дайны
дараагаар Макондогийн захирагчаар тоìилогдсон консервативч їзэлтэй генерал
Хосе Ракель Монкада байжээ. “Ай хєєрхий, энэ Аурелиано консерватив їзэлтэн
байгаагїй нь юутай тоогїй” гэж генерал Монкада дуугарчээ. Монкадо їнэхээр
хурандаа Аурелиано Буэндиаг бахархдаг байв. Консерватив наìын энгийн
хїìїїсийн адил Хосе Ракель Монкада наìынхаа олон нєхдийн нэгэн адил
цэргийнхнийг итгэлтэй эсэргїїцдэг байлаа. Цэргийнхэн бол “Муу хїн саìбаанд,
чоно бороонд” гэгчээр энгийн иргэдэд эр бяр гаргаж явдаг, авах танаггїй залхуу, яс
хаягч, нэр тушаал хєєцєлдєгч гэж їздэг байлаа. Ухаалаг, нїдэнд дулаан, їргэлж
баясгалантай явдаг, таìсаг, тахианы зодооны їлэìж хорхойтон генерал Хосе Ракель
Монкада нэг їе хурандаа Аурелиано Буэндиагийн хаìгийн аюултай дайсан байлаа.
Тэрбээр далайн эргийн уудаì нутагт шинээр гарч ирсэн цэргийнхний дотор нэр
~ 85 ~
хїндтэй болжээ. Нэгэн удаа стратегийн бодлын улìаас нэг цайзыг хурандаа
Аурелиано Буэндиагийн цэрэгт єгєх болоход хоёр захидал тїїнд орхижээ. Нэлээд
дэлгэрэнгїй нэг захидалдаа генерал дайн явуулах энэрэнгїй аргын тєлєє хаìтарсан
каìпани явуулъя гэж санал болгосон байлаа. Нєгєє захидлаа босогчдын эзэлсэн
нутагт сууж байсан гэргийдээ єгїїлж, тэндээ зурвас хавсаргаж, захидлыг хаягаар
хїргэж єгєхийг хїссэн байлаа. Тїїнээс хойш дайны хаìгийн их цус урсгасан їед ч
хоёр коìандлагч олзлогсдыг солилцох тїр эвлэрэл байгуулдаг байлаа. Генерал
Монкада баяр ёслолын байдалтай аìсхийх їеэр хурандаа Аурелиана Буэндиад
шатар заадаг байлаа. Тэр хоёр их найз болжээ. Тэр ч байтугай хоёр наìын эгэл
хїìїїсийн ажиллагааг уялдуулж, ингэснээр цэргийнхний болон ìэргэжлийн улс
тєрийн бодлоготнуудын нєлєєг устгаж, наì наìынхаа ноìлолоос аль сайныг нь
хэрэглэх энэрэнгїй байгуулал тогтоох болоìжийг эргэцїїлж байжээ. Дайн дуусаж,
Аурелиано Буэндиа хорлон сїйтгэх эцэст тєгсгєлгїй ажиллагааны бартаат заìд
ороход генерал Монкада Макондогийн захирагчаар тоìилогджээ. Тэрбээр дахиад
энгийн хувцас єìсєж, цэргээ зэвсэггїй цагдаагаар сольж, єршєєл їзїїлэх хуулийг
хїндэтгэх їїрэг тавьж, дайнд аìь їрэгдсэн зариì либериалын ар гэрт тусалж байлаа.
Тэр ч байтугай Макондог ìуниципийн27 тойргийн тєв гэж зарлаж, захирагч байснаа
шїїгч болж хотод аìар тєвшин байдал тогтоогоод хìїїс дайныг аль дивангарын хар
дарсан зїїд ìэт бїїр тїїр санах болжээ. Элэг ìуудаж шаналсан Никанор лаìыг
анхны холбооны їзэлтний дайнд оролцож явсан Коропель лаìаар сольж, тїїнийг
ìакондогийнхон “хєндий цээж” гэж дуудах болжээ. Бруно Креспи Аìпаро
Москотетой гэрлээд тоглооìын дэлгїїрээ улаì єєд татан, Макондод театр
байгуулсанд Испанийн явуулын театрын жїжигчид ирж тоглох болжээ. Театр нь
дээвэргїй тоì сав бєгєєд ìодон вандан тавьж, грек багийн дїрстэй хилэн хєшиг
зїїж, пиуг арслангийн толгойг дуурайлган хийсэн хоёр кассад тоì гэгч ангайсан
аìаар худалддаг байлаа. Тэр їед л сургуулийн барилгыг засаж янзлав. Хєндийн
нэг хотоос євгєн дон Мельчор Эскалоно багшаар ирж, залхуу сурагчдыг чулуу
дэвссэн хашаан дотуур ìєлхїїлж, аìанцруудад нь энэтхэгийн аì дарвигнуулсан
чинжїї идїїлж, эх эцэг нар тїїнийг нь сайшаах болжээ. Санта Софи де ла Пьедалы
дїрсгїй хоёр ихэр Бага Аурелиано, Бага Хосе Аркадио нэрийг нь тавьсан хєнгєн
цагаан жижиг сэнжтэй аяга, їнсэн саìбартайгаа сургуулийн ширээнээ эхний
сурагчидтай хаìт суужээ. Реìедиос эх шигээ царайлаг тул Сайхан Реìедиос гэж
алдаршиж эхлэв. Үхэл зовлон їзэж, ажил тєрєлд дарагдавч Урсула ануухаараа
байлаа. Санта Софи де ла Пьедадаар туслуулж байгаад нарийн боов дахин
зєндєєнєєр хийж зараад, хїїгийнхээ дайнд зарсан зардлыг нєхєєд зогсоогїй хэдэн
тарвас хєндийлєн хатааж, дотор нь шижир алт дїїргээд унтлагынхаа єрєєнд
хадгалжээ. “Тэнгэр наìайг аваагїй цагт галзуугийн энэ байшинд ìєнгє
хїрэлцэхээрээ л байх болно” гэж дандаа ярьдаг байлаа. Ийìрхїї байдалтай байж
байтал Аурелиано Хосе Никарагуад байсан холбооны їзэлтний цэргээс оргож,
герìаны хєлєг онгоцонд гэрээ байгуулсан усан цэргээр ороод, ìорь шиг тоì бие,
индиан шиг бор царайтай, урт гэгчийн їстэй болчихсон, Араìантатай суух далд
бодолтойгоор гэртээ ирж билээ… Аìаранта яах гэж буцаж ирснийг нь Аурелиано
Хосергоор їг хэлїїлэлгїй харангуут л ìэджээ. Хоол идэж байхдаа бие биеэ харж
чадахгїй харц далдирдаг байлаа. Аурелиано Хосе эргэж ирснээсээ хойш хоёр долоо

27
- Муниципи - засаг захиргааны нэгж.

~ 86 ~
хоноод Урсулагийн нїїрэн дээр Аìарантагийн нїдийг ширтэж, “Чаìайг дандаа
бодож явлаа” гэж хэлжээ. Аìаранта уулзахгїйг хичээн тїїнээс зугтаж сайхан
Реìедиосоос їл холдоно. Нэг удаа Аурелиано Хосе “Гартаа хар уяагаа хэдий болтол
зїїж явах юì бэ?” гэж асуухад нь Аìаранта єєрийнх нь одоо болтол эр хїнтэй
хавьтаагїй байгааг нь битїї хэлж байгааг ойлгон хацар нь улайснаа їїндээ єєрєє
уур нь хїрчээ. Аурелиано Хосег эргэж ирснээс хойш унтлагынхаа єрєєний хаалгыг
тїгжиж унтдаг болсон боловч хажуугийн єрєєнд тайван хухирч байхыг нь шєнє
сонсоод болгооìжлохоо ìартаж орхижээ. Тїїний буцаж ирснээс хойш хоёр сар
шахаì болж байтал Аìаранта нэг шєнє тїїнийг унтлагынх нь єрєєнд сэвхийтэл
ороод ирэхийг ìэдсэн ч зугтаж хашгирахын оронд харин ч сэтгэл аìран тайвшрах
шиг болоод орондоо таг болжээ. Энэ шєнєєс хойш тэр хоёр єглєє болтол дэìий л
ноцолдож хонох боллоо. Үїрээр Аурелиано Хосе явах боловч шєнє хаалга
тїгжээгїй байхад дахин орж ирээд, хурьцал нь улаì єрнєн хїїхнийг барьж авна.
Аìарантаг хїсэх нь тийнхїї хэзээ ч наìдахгїй байлаа. Холдож яваадахвал
Аìарантаг ìартаж ìагадгїй гэж гэрээсээ зугтаж, тїїнийг ìартах гэхдээ зэвсэг нэгт
нєхдєдєє чин зоригтой гэж хэлїїлэн харгис хэрцгий авирлаж дайны бузар булайд
тїїний дїрийг хэчнээн хутгавч ìартаж ер чадсангїй. Аìарантагаас ангижрахын
тулд їхэх арга хайн харьд зовж явтлаа нэг хїн эгчтэйгээ сууж, тэр нь бас їеэл эгч нь
байж, тэгэхлээр тэр хїний хїї єєрийнхєє єєвєє болсон нэг шогийг дуулжээ.

 Авга эгчтэйгээ сууж болно гэж її? Хэìээн Аурелиано Хосегийн гайхан
асуухад нэг цэрэг
 Авга эгчээр барах уу. Хар лаì нарын эсрэг бид юунд тулалдаж байна гэж
санана вэ? Тєрсєн эхтэйгээ ч суусан болохоор болгохын тулд биш її?! гэж
хариулжээ.

Ингэж ярилцсанаас хойш хоёр долоо хоноод Аурелиано Хосе оргожээ. Тїїнд
хоргоолгоод залхаж гїйцсэн Аìранта “Чи ìал юì аа. Роìын папын зєвшєєрвєл л
авга эгчтэйгээ сууж болно гэдгийг чи ìэдэггїй юì гэж її?” гэжээ. Их хутагт
Аìарантаг єєрт нь нїїр єгдєг болгох юì бол бїх Европыг ìєлхєж ч гэсэн туулаад,
Роì орно, тїїний гутлыг ч хаìаагїй їнсэнэ гэж Аурелиано Хосе хэлжээ.

 Ганц зєвшєєрєхєд ч учир байгаа юì бишээ. Тэгж суувал гахай сїїлтэй

хїїхэд гардаг юì гэж Аìаранта булзаж їзэв.

Аурелиано Хосе тїїний юу ч гэж хэлсэн тоохгїй

 Матар тєрсєн ч яадаг юì гэж зїтгэжээ.

Нэг їгээр хїсэл хангагдаагїй зовсон Аурелиано Хосе Катариногийн байшинд очиж,
унжсан ìээìтэй, гарын аяар хяìдхан хїїхэн олж, тачаалаа тїр наìжаажээ. Одоо
тэрбээр Аìарантаг тоохгїй царайлан буулгаж авах гэж їзэв. Гонхонд оёдлын ìашин
сурìаг гэгч нь торчигнуулан байхад хажуугаар нь гарахдаа ганц їг дуугарахаа
больсонд Аìаранта ìєрєн дээрээс нь нэг юì аваад хаячих шиг болж, яагаадыг бїї
ìэд, гэнэт хурандаа Геринельдо Маркесийг бодож, орой дааì тавьдаг байснаа
гуниглан санаж, тэр ч байтугай унтлагынхаа єрєєнд ороод ирээсэй гэж бодох
болжээ. Аурелиано Хосе айлгах гэсэн биш алд дэлэì алсданаа тєсєєлєєгїй л явав.

~ 87 ~
Нэг шєнє тоохгїй дїр їзїїлэн явж тэсэхээ болиод Аìарантагийн єрєєнд орвол
тїїнийгогт халгаасангїй, хаалгаа їїрд тїгжиж орхив.

Аурелиано Хосег Макондод буцаж ирээд хэдэн сар болж байтал ìалига цэцгийн
їнэр ханхлуулсан ìахлаг хїїхэн тав хэрийн насны хїїхэд дагуулан ирж. “Энэ бол
хурандаа Аурелиано Буэндиагийн хїї учир Урсулагаар адислуулах гэсэн юì” гэжээ.
Нэргїй тэрхїї хэний хїїхэд вэ гэдэгт эргэлзэх юì байсангїй, хурандааг жааханд нь
ìєс їзїїлэх гэж авч явах їед яг ийì байж билээ. Хїї нїд нь хараатай тєрж, орчин
тойрноо ихэìсгээр харсан, юìыг нїд цавчилгїй ширтдэг нь айдас тєрїїлдэг гэж
эхийг нь хэлэхэд Урсула “Эцгээ євчжээ. Харахад нь ширээ єєрєє хєлдєг ганц юì л
дутаж” гэж хэлэв. Эцэг нь хїїгээ гэж їзээгїй цаг эцгээрээ овоглохыг хуулиар
хориглодог тул жаал хїїд Аурелиано гэж нэр єгєєд эхээр нь овогложээ. Генерал
Монкада загалìай зїїлгэсэн эцэг нь болов. Аìаранта хїїхдээ єєрт нь орхиод яв
гэсэн боловч эх нь єєрєє хїìїїжїїлнэ гэжээ.

Урьд нь Урсула їїлдэр сайтай тахианд эì тахиаг гаргадаг шиг алдартай дайчны
євєрт бїсгїйчїїдийг оруулдаг заншил байдаг гэж огт дуулаагїй байсан боловч энэ
жилийн турш тийì ёс байдагт бїр їнэìшив. Хурандаа Аурелиана Буэндиагийн бас
есєн хїїхдийг адислуулах гэж тэднийд авч иржээ. Хаìгийн тоì нь болох хар їстэй,
ногоон нїдтэй, эцгийн талын сандантай огт тєсгїй хачин хєвгїїн арав гаруй настай
байлаа. Янз бїрийн насны янз бїрийн зїстэй тэр хїїхдїїд цєì бїстэй бєгєєд
харахад ганцаардсан байдалтай тул Буэндиагийн удаì судар гэдэгт эргэлзэх зїйлгїй
байлаа. Тэр олны дотроо Урсула хоёрыг л нїдэлж хоцорчээ. Нэг нь насандаа
байшгїй тоì биетэй хїї цэцгийн ваар хэдэн тавгийг нядаж єгсєн нь тэр хїїгийн гар
нь хїрсэн бїхнээ будаа болгох увдистай юì уу гэìээр байлаа. Нєгєє нь бордуу
цэнхэр нїдтэй, охин хїїхдийнх шиг урт ìушгирсан їстэй, цайвар царайтай хїїхэд
байлаа. Тэр энд єсєж, эндхийн бїх юìыг ìэддэг юì шиг огтхон ч бишїїрхсэн
янзгїй гэрт орж ирээд Урсулагийн унтлагын єрєєндэх хайрцаг руу шууд очиж “Би
оньстой бїжигчин авна” гэж хэлжээ Урсула цочих шиг болов. Хайрцгаа нээн,
Мелькиадесийн їеийн хуучин, тоос шороо болсон юìсыг онгичиж, хуучин ойìсонд
боосон тэр оглооìыг олжээ. Тїїнийг Пьетро Креспи авчирч єгєєд аль эрт ìартаж
охисон байлаа. Дайн дажны эрхээр очсон газар бїрдээ хурандаа Аурелиано
Буэндиагийн охисон бїх хїїхэд Аурелиано гэдэг нэртэй эх нарынхаа овогтой
болсноос хойш арван хоёр жил ч єнгєрєєгїй байлаа. Тийì хєвгїїд арван долоо
байна. Эхний їед Урсула тэдний халаасанд нь ìєнгє дїїргэж, Аìаранта авч їлдэх
гэж зїтгэж байсан боловч сїїлдээ хоёулаа жаал зугаа бэлэг єгєєд, загалìай
зїїлгэсэн эхийн байдалтай л болов. Урсула тусгай дэвтэрт хїїхдийн овог, эхийн
хаяг, хїїхдийн тєрсєн єдєр, газрыг бичиж байхдаа, “Эднийг адислаж байгаагаараа
элбэрэл журìыг гїйцэтгэж байгаа юì. Аурелиано буцаж ирээд тэдний хувь заяаг
шийдэх учиртай тул санхїї нь жин тан байлгах ёстой” гэдэг байв. Нэг удаа їдийн
хоол идэж байхдаа генеал Монкадатай хуандаа Аурелиано Буэндиагийн
сэжиглэìээр їр тєлтэй байгаа тухай їг хэлэлцэж суугаад тїїнийг эргэж ирж
хїїхдїїдээ гэртээ цуглуулж аваасай даа гэж хэлэхэд Монкада:

 Эгч ìинь санаа бїї зов. Аурелиано таны бодож байгаагаас эрт ирнэ гэж
учиртай гэгч хэлжээ.

~ 88 ~
Хурандаа Аурелиано Буэндиа єнєєг хїртэл єєрийн гаргасан бослогын дотроос
хаìгийн удаан, шийдэìгий, цуст бослогыг толгойлохоор эх нутагтаа ирж явсныг
генерал Монкада ìэдэж байсан боловч хоолны їед хэлэлгїй нуугаад єнгєрчээ.

Байдал анхны дайны єìнєх хэдэн сарынх шиг дахин тїгшїїртэй болов. Хотын
зєвлєлийн даргын санаачилсан тахианы зодооныг явуулахаа болив. Суìангийн
дарга ахìад Акилес Рикардо иргэний зарсгийн эрхийг ч хэрэг дээрээ гартаа авлаа.
Либериалууд тїїнийг хутган їйìїїлэгч гэж зарлав. “Нэг л айìар юì болох нь оройн
зургаан цагаас хойш гадаа бїр гар” гэж Урсула Аурелиано Хосед хэлж гуйсан
боловч нэìэр болсонгїй, урьд Аркадио эìгэнийг тоодоггїй байсан шиг Аурелиано
Хосе тїїний їгэнд ордоггїй байв. Тэрбээр гэртээ буцаж ирээд биеэ оторлоод байх
болìожтойд эрэìшээд Хосе Аркадио авга шигээ хурьцахуйн цэнгэлд дуртай,
хашин хойго зантай болжээ. Аурелиано Хосе Аìарантад тачаах нь наìдаж, сэтгэлд
нь яìар ч сорви їлдсэнгїй. Давалгааны аясаар хєвєн явах ìэт шаариг цохиж,
тохиолдлын хїїхэнтэй энгэр зєрїїлэн уйтгараа гаргаж, Урсулагийн ìєнгєє
хадгалдаг нууц газрыг сэì єнгийдєг байлаа. Сїїлдээ гэртээ хувцсаа солих гэж л нэг
ирэх болов. “Эд цєìєєрєє адилхан. Багадаа тайван їг дуулаìтгай, хорхойд хоргїй
гэìээр байдаг ìєртлєє сахлаа цухуйв уу їгїй юу нїгэл хилэнц їйлдэж гарах юì”
гэж Урсула їглэнэ. Аурелиано Хосе эхийг Пилар Тернера гэдгийг олж ìэдээд, гэрт
нь їдээр хажуулж байх дїїжин ор тїїгээр хийлгэж авснаараа Аркадитой адилгїй
байлаа. Хоёул зїгээр нэг эх хїї хоёр байсангїй, ганцаардахын цагт бие биендээ
хань болж байлаа. Пилар Тернерагийн сїїлчийн оч бєхєж, инээд нь бадралт баг
бишгїїрийн дуу шиг наìуун болж, дайралдсан аìьтанд даруулсаар байтал хєх нь
шулбайж, гэдэс нь хулхайж, булчин нь шуугдаад, янхан хїїхний л оноо тєєргєєр
орсон боловч огт харуусах юì байсангїй. Халбийтал таргалсан хэл аìтай, хаандаа
нїїргїй болсон нууц аìраг шиг дээгїїр зангаа тавиагїй тэрбээр шал дэìий
горьдохоос наашгїй хєзрийн ìэргээ орхиж бусдын аìрагийн явдлаар сэтгэлээ
зогоон, санаа аìар суух болов. Ауреиално Хосегийн їдээс хойш аìардаг байшин
айлынх нь бїсгїйчїїдийн нууц аìрагуудтайгаа уулздаг газар болжээ. Пилар аа,
биднийг оруулчих л даа” гэж бїр єрєєнд орж ирчихсэн хойноо ичиж барих юìгїй
гуйна. “Тэг ээ, тэг” гэж Пилар хариулаад, дэргэдээ хїн байвал “Улс аìьтныг євєртєє
ороод сайхан байхыг харахад єєрт ìинь ч сайхан болдог юì” гэж тайлбарладаг
байлаа.

Тэгж тус хїргэсэндээ хєлс ìєнгє авна гэж зангїй. Насны наран хэвийтэл нь хєлс
ìєнгє ч єгдєггїй, хайр сэтгэл ч бэлэглэдэггїй, гагцхїї хїслээ хангаад єнгєрдєг тоо
тоìшгїй эрчїїдийн євєртєє оруулахыг гуйхад нь хэзээ ч “Үгїй” гэдэггїй байсан
шигээ гэртээ оруулаач гэж залуусын гуйхад ìєн л ерєєс цааргалдаггїй байв аа.
Эхийнхээ дурэлзсэн сэтгэлийг авч тєрсєн таван охин нь арван хэдэн насандаа
аìьдралын нугачаат заìаар таран оджээ. Гэртээ єссєн хоёр хїїгийн нэг нь хурандаа
Аурелиано Буэндиагийн тугийн дор тулалдаж яваад аìь їрэгдэж, нєгєє нь арван
дєрєвтэйдєє хєндийн нэг хотод сагстай тахиа хулгайлах гэж байгаад шархтан
баригджээ. Аурелиано Хосе нь нэг ёсондоо Пилар Тернерагийн тєлєгт тавин жил
цэцгийн ноён болж бусан єндєр, бор эр болсон боловч ìєн л ìэргэд бууж байсан бїх
хїìїїсийн адил дэндїї орой, эрлэгийн элчид таìгалуулчихсан хойноо сэтгэлийг нь
эзэìджээ. Тэгснийг нь Пилар Тернера ìэргэлж ìэдээд,

~ 89 ~
  Өнєє шєнє бїї гар, эндээ унт, Карìелита Монтьел чаìтай унтуулж єгєєч гэж
аль эртний гуйгаад байгаа юì гэж хэлжээ.

Аурелиано Хосе эхийнхээ дууг тїгшсэн єнгєтэй байгааг анзаарсангїй.

 Шєнє дунд хїлээж бай гэж хэлээрэй гэж хариулжээ.

Тэгээд испанийн жїжигчид “соррын хутаг28” жїжиг тавьж байгаа театрт очив. Угтаа
бол энэ нь Соррилийн эìгэнэл жїжиг байсан боловч либеарлууд консервативчуудыг
“гот” гэж хочилдог байсан тул ахìад Акилес Рикардогийн тушааснаар нэрийг нь
єєрчилсєн байжээ. Хаалган дээр пиугаа їзїїлж байхдаа ахìад Акилес Рикардо
буутай хоёр цэргийн хаìт орж ирсэн бїх хїнийг нэгжиж байгааг ажиглав. “Ахìад
аа, аядаарай.. Надад гар хїрэх хїн хараахан тєрєгїй байгаа” гэж Аурелиано Хосе
сануулбал ахìад тїїнийг хїчээр нэгжих гэж оролдсонд биедээ зэвсэг авч
яваагїй ìєртлєє булт їсрэн зугтав. Цэргїїд ахìадын “Бууд!” гэсэн тушаалыг
дагасангїй, нэг нь “Энэ чинь Буэндиа шїї дээ” гэж тайлбарласанд галзуурах ìэт
уурласан ахìад винтов шїїрэн аваад, олны дундуур дайран гарч, буугаа шагайн,

 Хулчгарууд! Хурандаа Аурелиано Буэндиа єєрєє ч байсан би буудна гэж

хашгирчээ.

Хорин настай, онгон хальстайгаа бїсгїй Карìелита Монтьел цэцгийн усаар биеэ
арчиж, Пилар Тернерагийн орон дээр тєгрийн дэлбээ цацаж байтал буу дуугарав.
Хєзрийн тєлєгт бууснаар бол Аурелиано Хосе, Аìарантагийн єгєєгїй жаргалыг тэр
бїсгїйтэй эдэлж, хаìт зургаан хїїхэд єсгєж, нас єндєр болсон хойно гар дээр нь нас
барах ёстой байсан боловч нуруугаар нь орж, цээжийг нь цєì цохисон суì хєзрийн
ìэргийн учрыг сайн олсонгїй бололтой. Гэвч тэр шєнє їхэх цондонтой байсан
Азкилес Рикардо, Аурелиано Хосегоос дєрвєн цагийн урьд їнэхээр їхэв. Ахìад
дєнгєж буудангуутаа хоёр суìанд оногдон єєрєє унаж, олон хїн:

 Либериал наì ìандтугай! Хурандаа Аурелиано Буэндиа ìандтугай! гэж

шєнийн харанхуйд нижгэнїїлэн хашгирав.

Шєнийн арван хоёр цагт Аурелиано Хосегийн шархнаас цус шїїрэхээ больж,
Карìелита Моньтелийн хувь заяаны тухай тєлєг тєєрч байхад жїжгийн
хїрээлэнгийн єìнїїр дєрвєнзуун хїн жагсан єнгєрч, гудаìжны голд орхисон ахìад
Акилес Рикардогийн хїїрэн дээр бууныхаа бїх суìыг шигтгэжээ. Норсон талх шиг
нялцайж доторх тугалгандаа даагдахгїй шахаì хїндэрсэн хїїрийг цэрэг хаìжин
байж тїрдэг тэргэн дээр гаргажээ.

Засгийн газрын цэргийн цадиггїй авирлаж байгаад эгдїїцсэн генерал Хосе Ракель
Монкада улс тєрийнхєє бїх холбоо сїлбээг ашиглаж байгаад дахин дїрэìт хувцсаа
єìсєж, Макондогийн иргэний ба цэргийн эрхийг гартаа авлаа. Гэвч ийì илбэн
тохинуулах їйл ажилагаа явуулснаараа жаìтай юìыг жаìаас нь болиулна гэж
найдахгїй балаа. Есдїгээр сарын ìэдээ зєрчилтэй байлаа. Засгийн газар орон даяар
хяналтаа тогтоосон гэж ìэдэгдэж байсан боловч дотоод хэд хэдэн ìуж улсад зэвсэгт

28
- Испанийн яруу найрагч, жїжгийн зохиолч Хосе Соррилийн (1817 - 1893) нэг эìгэнэлт жїжгийг
хэлж байна. Уг жїжгийн жинхэнэ нэр нь “Готын хутаг” юì.

~ 90 ~
бодлого гарсан тухай нууц ìэдээ либериалуудад ирж байв. Эрх баригчид хурандаа
Аурелиано Буэндиад цаазаар авах эчнээ ял ногдуулсан тухай цэргийн онц шїїхийн
шийдвэрийг тунхаглахдаа л сая улс орон байлдааны байдалтай байгааг хїлээжээ.
Хурандааг олзлон авсан эхний суìан л тогтоолыг гїйцэтгэх ёстой байв. “Тэгэхлээр
хїї иржээ” гэж Урсула генерал Мокандад баялан хэлэхэд цаадах нь энэ тухай яìар ч
ìэдээ аваагїй байлаа.

Үнэндээ бол хурандаа Аурелиано Буэндиа сарын єìнє нутагтаа буцаж ирсэн байлаа.
Хурандаа Аурелиано Буэндиагийн эргэж ирсэнтэй холбогдоод янз бїрийн цуурхал
дэгдээж, тїїнийг хоорондоо хэдэн зуун килоìетрийн зайтай газарт нэг зэрэг байна
гэж хэлцэх тул генерал Монкада хїртэл хурандаа Аурелиано Буэндиагийн эргийн
хоёр ìуж улсыг эзлэн авсныг албан ёсоор зарлатал ирсэн гэж итгэхгїй байж билээ.
“Эгч ìинь, танд баяр хїргэе. Удахгїй та хїїтэйгээ энд уулзана” гэж генерал
Монкада Урсулад хэлжээ. Тэгэхэд л Урсула анх удаагаа сэтгэл зовж “Дїї ìинь та
яадаг билээ?” гэж асуужээ. Монкада ингэж єєрєєсєє олонтаа асуужээ.

 Тэрїїн шиг л їїргээ биелїїлэх болно доо.

Аравдугаар сарын нэгэндїїрээр хурандаа Аурелиано Буэндиа сайн зэвсэг бїхий

ìянган цэрэгтэйгээр Макондог дайрч, суìан эцсээ хїртэл эсэргїїцэх тушаал авав.
Үдээр генерал Монкада Урсулатай хоол идэж байхад, саìуун дэгдээгчдийн их бууны
дуу хотоор нэг нїргэлэн захиргааны сангийн байшингийн нїїрийг цєì авав.
“Биднээс дутуугїй зэвсэглэсний дээр байлъя гэж байлдаж байна” хэìээн генерал
Монкада санаа алджээ. Өдрийн хоёр цагт их бууны буудалцаанд газар доргиж
байхад тэрбээр тулалдаанд ялагдах нь гарцаагїй боллоо гэсэн бат итгэлтэйгээр
Урсулатай салах ёс хийжээ.

 Аурелианог энэ гэрт єнєє орой бїї ирээсэй гэж тэнгэрт залбиръя. Хэрэв
ирдэг юì бол тїїнийг ìиний орноос тэврээрэй. Би тїїнтэй уулзахгїй байх
гэж хэлжээ.

Генерал Монкадаг, Аурелиано Буэндиад урт захидал бичиж дайныг улаì энэрэнгїй
болгохыг хоёулаа бодож байснаа сануулж, цэргийнхний хээл хахууль, хоёр наìын
улс тєрийн бодлоготнуудын ирэхїї єнгєлзлєгийг эрс шийдэìгий дийлж гарахыг
ерєєгєєд, Макондогоос зугтах гэж байхад нь шєнє нь барьж авчээ. Генерал
Монкадаг цэргийн хувьсгалт онц шїїхээс хэрхэхийг шийдтэл Урсулагийнд
харгалзан байлгаж байсан учир ìаргааш нь хурандаа Аурелиано Буэндиа энд їдийн
зоог хаìт барьжээ. Халуун бїлээрээ тайван уулзсан нь энэ байлаа. Хоёр дайсан
дайтаж байгаагаа ìартаад урьдын явдлаа санан хууч хєєрч байхад, хїї нь эх орондоо
булаан эзлэгч болж ирсэн гэсэн эвгїй бодол Урсулагийн сэтгэлээс гарахгїй байлаа.
Дагаж ирсэн єдий тєдий харуул ìанаа нь Аурелианог босго алхангуут яìар ч аюул
осолтой юì алга гэж итгэтлээ бїх тасалгааг нь урвуулж хаяснаас хойш тийì бодол
тєржээ. Хурандаа Аурелиано Буэндиа тэднийг хориглосонгїйгээр їл бараì
захирангуй дуугаар тушаал єгч, гэрээ тойруулан харуул гарган гаргатал нэг ч
хїнийг, тэр ч байтугай Урсулаг єєртєє гурван ìетрээс дотогш ойртуулахгїй байлаа.
Тэрбээр онцгойлох тэìдэггїй, борог бєс даавуу цэрэг хувцас, шавар шавхай, цус
нєж болсон давируул бїхий тїрийтэй савхин гутал єìсжээ. Бїсэндээ зїїсэн тоì

~ 91 ~
аìтай гар бууны нь гэр тайлаастай, бууныхаа бариул дээр гар яìагт тавиастай нь
харц шигээ сэрэìжилсэн, шийдэìгий байдалтай, ихэд халцарсан толгой нь удаан
галаар тєєнєсєн юì шиг харагдана. Карибын тэнгисийн шорвог усанд угаагдсан
нїїр нь хїрлийн гєлийжээ. Хїйтэн цэвдэг сэтгэл шиг барагтайд арилахгїй аì бєхтэй
нэгэн хїч тїїнийг хєгшрєєхгїй бариад байлаа. Одоо тэрбээр урьдынхасаа єндєр,
цонхигор, янхигар болсон шиг санагдана. Ойр тєрлийн бїхнийгээ энэрч хайрлах
сэтгэлийг албаар дарж байгаа нь энх ìэдэгдлээ. “Тэнгэр ìинь. Яахаас ч сийхгїй
хїний байдалтай болжээ” гэж Урсула сэтгэл тїгшин бодов. Үнэндээ ч тийì бажээ.
Аìарантад ацтек ноосон алчуур авчирч єгсєн нь хоол идэж суухдаа хууч хєєрч,
хошин шог ярьж байгаа зэргээс нь урьдын Аурелиано хааяа нэг санагдах нь
зїйрлэвээс їнсэнд булагдсан цогийг їзэхэд гал байж дээ гэж бодогддог лугаа адил
болой. Аìь їрэгдэгсдийг нийтийн булшинд оршуулж аìжив уу їгїй юу, цэргийн
онц шїїхийг шийдвэрээ тїргэвчил хэìээн Яргачин Рокед тушааж, єєрєє
консервативчуудын дэглэìийн ганхсан барилгыг їнсэн товрог болгох эрс шинэтгэл
хийх зїдэргээтэй ажил барьж авлаа. “Бид Либериал наìын завшаанч
бодлоготнуудаас тїрїїлэх хэрэгтэй. Тэднийг сая нэг ухаан ороод харахад нь бїгдийг
хийчихсэн байх болно” гэж туслагчиддаа хэлжээ. Чухаìхїї энэ їеэр сїїлийн таван
жилд бїртгэгдсэн газар эзэìших эрхийг шалгахаар шийдээд, Хосе Аркадио ахынхаа
хуулиар зєвшєєрїїлээд дээрэì хийж байсныг илрїїлэв. Бїртгэлийг даран хїчингїй
болгоод бас ч гэж найрсаг ёсыг бодон хаìаг ажлаа хойш тавиад єєрийн шийдсэнийг
Ребекад хэлэх гэж очжээ.

Нууц хайрын нь итгэìжит асан, зєрїїдийнхээ хїчээр аìийг нь аварсан ганц бие
бэлэвсэн эхнэр зочдын єрєєнд байгаа нь нєгєє ертєнцєєс гарч ирсэн сїг сїїдэр ìэт
бодогджээ. Өвч хар хувцас єìссєн, єр зїрх нь хэдийн їнс болсон энэ эìэгтэй дайн
болж байгааг ч ìэдээгїй бололтой. Ребекагийн яс нь арьсаа нэвт гэрэлтэх ìэт, єєрєє
чєтгєрийн гал дїїрэн агаар дундуур хєдлєх ìэт сэтгэл тєрнє. Наìгийн ус шиг
ìэлийсэн энэ агаарт дарины їл ìэдэг їнэр ханхалсаар ажээ. Бэлэвсрэлийн ёсыг
ингэж хатуу сахихаа больж, гэрийнхээ цонх салхивчийг онгойлгож, Хосе Аркадиог
алсанд хїн аìьтныг уулчлахыг хурандаа Аурелиано Буэндиа зєвлєсєн боловч
Ребекад эгэл хорвоогийн єчїїхэн баяр хєєр хэрэггїй байжээ. Энэ жаргалыг
шорооны нялуун аìт, Пьетро Креспийн сїрчиг ханхалсан захидал, эр нєхрийнхєє
халуун єврєєс дэìий л эрээд эцэст нь энэ байшинд аìрыг олж, урьд уулзаж учирч
байсан хїìїїсийнх нь дїр элдвийг ургуулан бодох сэтгэлд нь биежин аìилж,
битїїлэн хаасан тасалгаагаар нь яг л хїн шиг хэрэн явдаг байлаа. Сїлжìэл ганхуур
сандал дээрээ Ребека налан суугаад, хурандаа Аурелиано Буэниаг урьд наснаас хїрч
ирсэн хий їзэгдэл ìэт ажин хараад, Хосе Аркадиогийн євєрчилсєн газрыг хууль
ёсны эздэд нь буцааж єгєх гэж байгааг сонсохдоо огт тоосон янзгїй,

 Дураараа л бол, Аурелиано. Чаìайг тєрєл саднаа бодохгїй хїн гэж санаад
байсан юì, одоо їзвэл эндїїрсэнгїй ээ гэж санаа алджээ.

Газар эзэрìших эрхийг дахин хянаж їзээд дуусаж байхад цэргийн хээрийн
шїїхийн ажиллагаа ч дуусаж, хурандаа Геринельдо Маркесийн даргалсан уг
хуралдаанаас босогчдод олзлогдсон бїх офицерыг буудан алах шийдвэр гаргав.
Хаìгийн сїїлд генерал Хосе Ракель Монкадаг шїїв. Урсула тїїнийг єìєєрч,
“Макондод байсан бїх захирагчдын дотроос ганц урдаа барих нь. Найрсаг зєєлєн
~ 92 ~
сэтгэлтэйг нь гэрийнхэнд сайн байдгийг нь чи ìэдэх болохоор надаар хэлїїлэх юу
байх вэ” гэж хурандаа Аурелиано Буэндиад хэлсэнд хурандаа тїїнийг зэìлэнгїй
харж,

 Би шїїхийн шийд гаргах эрхгїй. Хэлэх юì байгаа бол цэргийн шїїхэд л

очиж хэл гэж татгалзав.

Урсула цэргийн шїїхэд єєрєє очсоноор барахгїй Макондогийн уугуул иргэд,

босогчдын дарга нарын эхчїїлийг авч очив. Уул давах зориг таянд зариì нь
оролцож явсан хотын настай авгайчуул генерал Монкадаг аì нийлэн ìагтав.
Хаìгийн сїїлд Урсула їг хэлэв. Тїїний гунигтай боловч хотойшгїй байдал, нэр
хїнд, їгийн их итгэл тєгєлдєр єнгє шїїхийнхнийг эгшин зуур эргэлзїїлэв. “Та
бїхэн энэ айìшигт наадаìд их л буурьтай ханджээ. Тэр чинь зєв єє. Та нар хийх
ётсой юìаа хийж. Гэвч тэр чинь зєв єє. Та нар хийх ёстой юìаа хийж. Гэвч бид энэ
ертєнц дээр шороо хєдєлгєж яваа цагт та нарын эх хэвээрээ л байна, та нарын яìар ч
ìундаг хувьсгалчид болсон байлаа гэсэн хїїгийн элбэрэл журìыг ìартвал бид
єìдийг тань шувтлаад, бєсгийг нь тань суран бїсээр ороолгох эрхтэй” гэж онц
шїїхийн гишїїдэд хэлжээ. Шїїхийнхнийг зєвлєлдєхєєр гарахад хуаран болсон
сургуулийн танхиìд энэ їг хангинасаар байлаа. Шєнє дунд генерал Хосе Ракель
Монкадад цаазаар авах ял оноов. Хурандаа Аурелиано Буэндиа Урсулад зад
загнуулсан боловч ялыг хєнгєлсєнгїй. Үїр цайхын єìнєхєн тэрбээр гав дєнгє
хадгалсаар байгаа тасалгаанд хоригдол дээр орж ирээд,

 Ах ìинь, таныг би буудаж байгаа юì биш, хувьсгал буудаж байгаа юì шїї

гэж хэлэв.
 Генерал Монкада тїїнийг орж ирэхэд орноосоо ч боссонгїй.

Дїї ìинь, тонил цаашаа гэж хариулжээ.

Хурандаа Аурелиано Буэндиа буцаж ирснээсээ хойш энэ агшныг хїртэл генералыг
єрєвдєхгїй байх гэж биеэ албадсан билээ. Одоо хараад євгєрч, гар нь салганаж,
їхэхээ ердийн дуулгавартай хїлээж байгааг харахдаа гайхаж, єєртєє ихэд жигших
сэтгэл тєрсєн боловч тїїнийг нигїїлсэх сэтгэл тєрж байна гэж андуурчээ.

 Аливаа цэргийн онц шїїх хоосон сїр байдгийг та яìар надаас дор ìэдэв гэж.
їнэндээ, та бусдын ялт хэргийн тєлєєсийг л эдэлж байна. Энэ удаа бид яаж
байгаад ч хаìаагїй дайнд дийлж гарахаар шийдсэн юì. Миний оронд єєрєє
байсан бол ингэх байгаагїй гэж її?! гэж хэлжээ.

Генерал Монкада цаìцныхаа хорìойгоор яст ìэлхийн хуяган хїрээтэй зузаан шилээ
арчих гэж босоод “Тийì ч байх аа. Наìайг буудах гэж байгаад би гутарч байгаа юì
биш. Явж явж бидэн шиг улсын хувьд їхэх ёстой їхлээрээ л їхэж байгаа хэрэг” гээд
шилээ оон дээрээ тавиад, цагнаасаа гинжин оосрыг нь аваад, “Мэргэжлийн
цэргийн хэнхгїїдийг тэгж їзэн ядаж, тэдэнтэй тэгж тэìцэж, тэднийг тэгж хараадаг
байсан чи єєрєє тэдэнтэй адилхан болчихсон нь л хайран байна. Яìар ч сайхан їзэл
санаатай байлаа гээд нэгэнт ингэж дор орсон бол яагаад ч зєвтгєх араггїй” гэж
хэлээд хуриìын бєлзєг, оточ охин тэнгэрийн дїртэй сахиусаа тайлж, цаг, нїднийхээ
шилтэй хаìт тавьсанаа,

~ 93 ~
  Ингээд ахиад байх юì бол чи ìанай орны тїїхэнд хаìгий харгис, хаìгийн
цуст дарангуйлагч болохоор барахгїй, сэтгэлээ тайвшруулах гэж Урсула
эгчийг ч буудахаас буцахгїй болно гэж їгээ дуусгав.

Хурандаа Аурелиано жишиì ч їгїй байлаа. Тэгэхэд генерал Монкада нїдний шил,
тэнгэрийн дїр, цаг, бєлзєгєє тїїнд єгєєд огт єєр дуугаар,

 Би чаìайг загнах гэж дуудсан юì бишээ. Энїїнийг гэргийд ìинь явуулаарай

гэж гэсэн юì гэсэнд хурандаа Аурелиано Буэндиа юìыг нь халаасандаа
хийгээд,
 Манауред л суугаа хэвээрээ юу? гэвэл
 Манауредээ, тїрїїнд ìиний захиаг явуулсан сїìийн цаадах нєгєє л
байшиндаа гэж баталсанд,
 Захиасыг дуртайяа биелїїлье. Хосе Ракель гэж хурандаа хэлжээ.

Тїїнийг хєхєвтєр будан татсан гудаìжнаа гартал нїїр нь нойтон болсонд єєр нэгэн
їїрээр яг ингэсэн нь санагдаад ирэхэд хуарангийн хашаанд гїйцэтгэх тушаал
єгснийхєє учрыг сая л ойлгожээ. Хаалганы єєдєєс харан жагссан тасаг цэрэг тєрийн
тэргїїнийг угтан байгаа юì шиг тїїнийг ìэндчилэв.

 Гарга гэж тэр тушаалаа.

***

Хурандаа Геринельдо Маркес дайны нэìэргїйг анхалж ойлгожээ. Макондогийн

иргэний ба цэргийн захирагчийн хувиар хурандаа Аурелиано Буэндиатай долоо
хоногт хоёр удаа утсаар ярьдаг байв Эхлээд тэд жинхэнэ болж байгаа дайны явцыг
хэлэлцэн тодорхойлж, байдал нь нїдэнд тод бууж байгаагаас ургуулан яìар
шатандаа явааг нь хэдийд ч тогтоож, яìар чиглэлээр єрнєхийг хэдийд ч угтан харж
чадаж байжээ. Хурандаа Аурелиано Буэндиа хаìгийн ойр шадар нєхєдтэйгєє ч илэн
далангїй байхыг цээрлэдэг боловч тэр їед бас ч гэж нэг чєлєєтэй байдаг байсан нь
шугаìын нєгєє їзїїрт шууд ìэдэгддэг байлаа. Үзтэл нэг их хэрэгцээ байхгїй байхад
яриагаа сунжруулж, наадуулынхаа гэр орныхных нь талаар сонин дуулгахад юì
хэлдэггїй байлаа. Гэвч дайн улаì их нутаг хаìарч, улаì ширїїсэхэд тїїний дїр
бїдгэрэн бїдгэрсээр тэр гэж оноохын аргагїй болов. Цэг, зураас гэх нь тухай бїр
улаì холдон ìайìарч, эвлэж нийлэн їг болохдоо утга санаа огт гарахаа больж
байлаа. Энэ їед хурандаа Геринельдо Маркес утсыг зєвхєн чагнах болж, єєр
ертєнцийн їл таних хїнтэй харилцаж байгаа юì шиг тєвєгшєєх болжээ.

 Ойлголоо, Аурелиано. Либериалуудын наì ìандутугай! гэж ярианыхаа

тєгсгєлд тїлхїїрээр цохих болов.

Сїїлдээ хурандаа Геринельдо Маркес дайнаас бїр хєндийрєн тєсєєрєв. Урьд

залуудаа дайн гэхээр хийìорь нь сэргэж, байлдан тулалдахын дон тусаж явсан бол
одоо бїр уйдан залхаж гїйцэв. Аìарантагийн ажлын єрєє л тїїнд байгаад
байгууштай ганц газар болжээ. Тэгээд орой болгон тэнд ирнэ. Сайхан Реìедиосыг
оёдлын ìашины хїрдийг эргїїлэхэд цасан цагаан голланд даавууг хуньж єгч байгаа
Аìарантагийн гарыг нь харж суухад сайхан байдаг билээ. Эзэгтэй зочин хоёр удтал

~ 94 ~
дуугїй сууж, гагцхїї бие биеийн байхад сэтгэл єег байдаг байлаа. Маркесийн
хайрын гал бєхєєгїй хэвээрээ байгааг їзэхдээ Аìаранта сэтгэлийнхээ угт баярлаж
байхад тэрбээр ая нь олдохгїй энэ эìэгтэйн зїрхний нь далд болдлыг огт тааж
чаддаггїй байлаа. Хурандаа Геринельдо Маркес Макондод буцаж ирснийг Аìаранта
ìэдээд баярласандаа золтой л аìьсгал хураасангїй. Гэвч хурандаа Аурелиано
Буэндиагийн шуугиант бараа бологчдын нэг болж, солгой гар сойлттой орж ирэхэд
нь хараад хїний газар, гїний нутагт хатуу ширїїн аìьдралд нухлагдан овор
суугаад хир даг, хєлс хулìас, тоос шороо болж, биенээс нь туж адууны хєлс шивх
ханхалж байсанд ураì хугарсандаа эгээ л ухаан алдаж унасангїй. “Тэнгэр ìинь би
ийì хїн хїлээгээгїй сэн” гэж боджээ. Гэвч ìаргааш нь сахал саìбайгаа авч, цэвэр
цэìцгэр ус анхилуулсан хїрч ирээд, тана шигтгэсэн ìєргєлийн судар єєрт нь
бэлэглэсэнд хэлэх їг олдохгїйдээ,

 Энэ эрчїїд гэдэг хачин улс шїї. Нэг насаараа лаì нартай тэìцэж байж
ìєргєлийн ноì бэлэглэж байдаг гэж дуугарчээ.

Тїїнээс хойш дайны хаìгийн эгзэгтэй їед ч хурандаа, Аìаранта дээр орой болгон
ирж байлаа. Сайхан Реìедиосыг байхгїй байвал оёдлын ìашины гарыг эргїїлэх ч
удаа байв. Тїїний хоёргїй сэтгэлтэй, хосгїй їнэнчид уярч, ийì их эрх дархтай хїн
єєрт нь ингэж унаж, сэлэì, буугаа зочдын єрєєнд орхичихоод ажлын нь єрєєнд гар
хоосон орж ирж байгаад сэтгэл нь хєндєлдєг байлаа. Гэвч дєрвєн жилийн турш
хурандаа Геринельдо Маркесийг хайр сэтгэлээ удаа дараа хаìгаалахад Аìаранта огт
халгаадаггїй, гэхдээ хурандаад хайртай дуртай болж чадаагїй ч гэсэн хаìт суухад
аятай байдаг тул сэтгэлд нь сэв суулгахгїйг яìагт хичээдэг байжээ. Саяхан болтол
хавь ойрдоо болж байгааг ч огт тоодоггїй байсан, олон хїн ухаан дутуу гэлцдэг
Сайхан Реìедиос Геринельдо Маркесийн хувиршгїй бат сэтгэлтэйд уяраад, гэнэт
тїїнийг єìєєрєв. Өєрийн нь єсгєсєн охин цоìорлигоо дєнгєж нээж байгаа цэцэг
шиг цэвэрхэн, Макондод тєрж байгаагїй хєєрхєн бїсгїй болсныг Аìаранта сая л
олж харахдаа ìєнєєхєн Ребекаг їздэггїй байсан шигээ хархор буцалж эхэлжээ. Хар
хороосоо болоод хийх ёсгїй юì хийх вий. Сайхан Реìедиосыг їхїїлж хожиì нь
сэтгэлийн таìд бїї унагаарай гэж тэнгэрт ìєргєсєєр тэрбээр хуурай охиноо
тасалгаанаас хєєж гаргажээ. Яг тэр їед хурандаа Геринальдо Маркес дайн дажныг
жигших болж иржээ. Энэ яваа насныхаа хаìаг єнгийг єргєн байж олсон алдар
гавьяагаа ч Аìарантагийн тєлєє гаргуунд гаргахаас буцахгїй, цээжиндээ байгаа
уран їгээ шавхаж, зїрхэндээ бялхсан цаглашгїй уян хайраа илчилсэн боловч
Аìарантаг аì алдуулж чадсангїй. Найìдугаар сарын нэгэн їдэш Аìаранта єєрийг
нь сууя гэж шалдаг хїндээ дєнгєж сая эцсийн хариу єгч,

 Хоёул бие биеэ ìартъя. Дурлалцаж байх нас биш болжээ гэж хэлээд гєжїїд
зангийнхаа горыг эдлэн гол нь харласар унтлагынхаа єрєєг тїгжжээ.
 Тэр їдэш хурандаа Аурелиано Буэндиа хурандаа Геринельдо Маркесийг
утсан дээр дууджээ. Урагш ахихаа байсан дайны явцад оруулахаар шинэ
юìгїй ердийн нэг яриа болж єнгєрлєє. Яриад дуусахад хурандаа Геринельдо
Маркес хїнгїй гудаìжийг тойруулан харж, бїйлсийн ìєчирт бєнжийн
тогтсон усны дуслыг їзээд ганцаардан зовж байгаагаа улаì ч ойлгож,
 Аурелиано, Макондод бороо орж байна гэж гунигтайяа тогшжээ.

~ 95 ~
Шугаìын нєгєє їзїїрт удтал чиìээгїй болов. Тэгснээ аппаратаас хурандаа
Аурелиано Буэндиангийн хариуг цохисон ягшìал цэг, зураас гарч эхэлжээ.

Тэр нэг зураасыг тайлан уншихад,

Бїї тэнэгт, Геринальдо! Найìдугаар сард бороо орохгїй яадаг юì гэжээ.

Хурандаа Геринельдо Маркес ингэж эрс хариулсанд нэлээд сэтгэл тїгшжээ. Гэвч
хоёр сарын дараа Аурелианог Макондод буцаж ирэхэд гайхаж, тэр ч байтугай бараг
айх шиг болжээ. Урсула хїртэл хїїгийнхээ єєрчлєгдсєнд ìэл гайхжээ. Аурелиано
сїр ìїр бадруулалгїй, бараа дагуул бололгїй, аагиì халуун шатаж байхад цув
єìсчихсєн хїрч иржээ. Гурван явдаг хїїхнээ авч ирснээ гурвууланг нэг байшинд
оруулж, тэндээ дїїжин орон дээрээ хэвтэн хаìаг цагаа єнгєрїїлэх болов. Байлдааны
тухай яаралтай ìэдээ сэлтийг чїї чаìай зав гарган уншина. Нэг удаа хурандаа
Геринельдо Маркес хилийн нэг хотод босогчдын цэргийг байлгаад байвал олон
улсын асуудал болон хїндэрч болзошгїй байгаатай холбогдуулан уг хотынхныг
нїїлгэх тушаал єгєхийг тїїнээс хїссэнд тэрбээр

 Ийì ìуусайн юìаар наìайг бїї їйìїїл. Эзэн тэнгэрээс л асууж зєвлє гэж
тушаажээ.

Энэ бол дайны хаìгийн эгзэгтэй їе байлаа. Эхний їед хувьсгалыг дэìжиж байсан
Либериал газрын эзэд газар эзэìших эрхийг дахин хянаж їзэхэд саад хийхийн тулд
консерватив газрын эзэдтэй наì нийлж, сэì сїлбэлджээ. Гадаадад дайнаас хєлжиж
авсан Либериал бодлоготнууд ширїїн арга хэìжээг нь ил эсэргїїцэж байхад ч
хурандаа Аурелиано Буэндиа идэвх орсонгїй. Таван боть болсон шїлгэндээ ч салхи
оруулахаа больж тэдгээр нь авдарны ёроолд хэвтэж байлаа. Шєнє юì уу їдийн
аìралтаар гурван хїїхнийхээ нэгийг дїїжин орон дээрээ дуудаж, хїслээ бїдїїн
барагдуухан хангачихаад сэтгэл огт зовсон шинжгїй таг унтаад єгнє. Бодлогогїй
зїрхтэйгээ, їл итгэхийн зовлонг дандаа эдлэх тавилантайгаа ганцаараа ìэдэж
байлаа. Эхлээд дайснаа дарж дархан цолоо ìандуулан эх орондоо буцаж ирсэндээ
ташуурсан тэрбээр алдар жавхлангийн хєлгїй ангалын дээрээс єнгийжээ. Хурандаа
дайтах эрдìийнхээ их багш, барсан хэвнэгээрээ тоìцуулыг бахаруулж, багачуулыг
гайхуулж явсан герцог Мальборогийн ич этгээдэд ìорилж байхыг сайханд боддог
болжээ. Чухаìхїї тэгэхэд л нэг хїнийг, тэр ч байтугай Урсулаг єєртєє гурван
алхìаас дотогш ойртуулахгїй байх гэж шийджээ. Тїїнийг хаана ч очсон дагалт нар
нь шалан дээр тойрог зурж, энэ тойргийн дотор єєр хїнийг оруулдаггїй, хурандаа
Аурелиано Буэндиа энэ тойргийн голд зогсоод товч бєгєєд эрс тушаал єгєн
ертєнцийн хувь заяаг шийдвэрлэдэг байлаа. Генерал Монкандаг буудаж алсныхаа
дараа Манауред очингуутаа гэрээсийг нь яаран биелїїлсэнд бэлэвсэн эхнэр нїдний
шил, бєлзєг, сахиусыг нь авсан боловч тїїнийг босго ч алхуулсангїй.

 Хурандаа, таныг оруулахгїй ээ. Та тэр дайн тулалдааныхаа газарт дарга юì

байгаа биз, бор гэртээ бол би дарга аа гэж хэлжээ.

Хурандаа Аурелиано Буэндиа огт уурласан янзгїй байсан боловч бие хаìгаалагчид
нь бэлэвсэн эхнэрийн гэрийг тонож, галдсаны дараа сая сэтгэл аìарч билээ. “Сїнсээ
бодоорой, Аурелиано. Чи аìьдаараа ялзарч байна” гэж тэгэхэд хурандаа Геринельдо

~ 96 ~
Маркес тїїнд сануулжээ. Тэр їеэр хурандаа Аурелиано Буэндиа босогчдын цэргийн
коìандлагчдын хоёрдахь зєвлєгєєнийг хуралдуулав. Идеалст, нэр алдар хєєцєлдсєн,
нийгэì олондоо шоовдорлогдсон хїìїїс, тэр ч байтугай ердийн гэìт хэрэгтэн
хїртэл есєн жорын аìьтад иржээ. Тэдний дотор сангийн ìєнгє идчихээд
шийтгэлээс ìултрах гэж хувьсгалд нэгдсэн нэг консерватив тїшìэл ч байлаа. Олон
нь юуны тєлєє байлдаж байгаагаа ч ìэдэхгїй байв. Үзэл бодол нийлэхгїй учир
дотроосоо дэлбэ їсрэхэд бэлхэн зїсэн бїрийн энэ олны дунд генерал Теофило
Варгас гэсэн эзэрхэг, хїрлэгэр эр ялгарч байлаа. Тэр бол бїдїїлэг, бичиг ìэдэхгїй,
далд хорон санаатай, бэлгэдэх вивангардич авьяастайгаараа хїìїїсийг улайрган
аìьтад болгох чадалтай цэвэр индиан хїн байлаа. Хурандаа Аурелиано Буэндиа улс
тєрийн бодлоготнуудын ìэх, гохтой тэìцэхэд босогчдын бїх коìандлалыг
зєвлєгєєн дээр нэгтгэх гэж тооцоолж байв. Гэвч генерал Теофило Варгас хурандаа
Аурелиано Буэндиагийн тєлєвлєснийг нурааж, хэдэн цагийн дотор хаìгийн
туршлагатай дарга нарын эвслийг хагаралдуулж, ерєнхий коìандлалыг гартаа авчээ.
“Энэ чєтгєртэй ìэдээтэй байхгїй бол горьгїй! Ийì хїн бидэнд цэргийн яаìны
сайдаас ч аюултай” гэж Аурелиано Буэндиа дарга нартаа хэлжээ. Тэгтэл энгїїндээ
айìхай гэж зард гарсан нэгэн залуу офицер долоовор хуруугаа гозойлгон,

 Ядах юу байсан юì, цааш нь харуулчихгїй юу гэж хэлэв.

Хурандаа Аурелиано Буэндиа єєрийн нь бодохоос агшны тєдий тїрїїлж хэлсэн тэр
саналын цэвдэгт сэрдийхсэнгїй, чухаì яìар байдалтай хэлсэнд нь сэрдхийжээ.

 Наìайг тийì тушаал єгнє гэж бїї горьдоорой гэж хариулжээ.

Үнэхээр ч тийì тушаал єгсєнгїй. Гэвч хагас сарын дараа генерал Теофило Варгас
отоонд ìачетегаар тас цавчуулж хурандаа Аурелиано Буэндиа ерєнхий
коìандлалыг авав. Босогчдын бїх дарга нар єєрийг нь ерєнхийлєн захирагчаа
болгосон тэр шєнє хурандаа гэнэт цочин сэрээд “Хєнжил аваад ир” гэж хашгирч
гарав. Гадаа зуураì халуун байхад ч дотор нь хїйт оргин шаналж, олон сар
нойрноос гарснаа сїїлдээ бие нь дасах шиг болжээ. Эрх дарх ихтэй болсондоо
хєєрєхийн зэрэгцээ гэнэт гэнэт биеэ ìашид голно. Дотор їргэлж хїйт оргих євчнєє
ангаах гэж генерал Теофило Варгасыг алахыг зєвлєсєн залуу офицерыг буудахыг
тушаажээ. Тїїний тушаал єгєхєєс нь єìнє тэр байтугай бодохоос нь єìнє биелж,
тїїгээр барахгїй єєрийнх нь хїргэж зїрхлээргїй хязгаараас яìагт давчихаад байлаа.
Хэìжээлшгїй их эрх ìэдлийнхээ цєлд ганцаардан тєєрч, хєл алдаж байгаагаа
ìэдлээ. Эзэлж авсан хотод ороход нь хурсан олон єєрт нь баяр хїргэн,
хашигаралдахад уцаар хїрч,ì эд дайсанд ìєн л ингэж баяр хїргэж байсан даа гэж
хардана. Тїїний хаана ч очсон, єєрийнх шиг нь харцтай, єєрийн шиг нь дуутай,
єєрийнх нь ìэндэлж байгаа шиг итгэл ìуутайхан ìэндэлж байдаг залуус дайралдан,
єєрсдийгєє єєрийнх нь хїї гэж хэлнэ. Өєрийг нь хувилж олшруулаад тараачихсан
юì шиг хачин сэтгэл тєрєвч ингэлээ гээд нэìэргїй, улаì л ганцаардан зовож ажээ.
Офицер дарга нараа хуураад байна гэж сэрдэх болж, герцог Мальбород ч сонь
буурчээ. “Саяын бїрлээч л єìнєє барьдаг найз ìинь байж” гэж тэрбээр ярих дуртай
байлаа. Байнга итгэл алдсаар, сунжирсан дайнаа дуусгаж ч чадахгїй, байж ч
чадахгїй, хэрэг дээрээ доороо л тойрон эргэлдсээр ядраад, улаì хєгширч, улаì
таìирдаж, яахаараа тэр вэ, яах вэ, хэдий болтол ингэх юì бэ гэдгийг улаì олйгохоо

~ 97 ~
байж байлаа. Шохойгоор зурсан тойргийн гадна заавал хїн байна. Мєнгєгїйдэх нэг
нь ìєнгєгїйдэж, хєхїїл ханиалга тусах нэг нь тусаж, энэ зїдэг дайнаас уйдаж
гїйцсэн учир ìєнхийн нойроор нойрсохыг хїсэх нэг нь хїсэж, сїїлийнхээ хїчийг
шавхан "Ноìхон!” тушаалаар “Хурандаа, байдал тайван байна” гэж илтгэх нь
илтгэсээр байлаа. Гэтэл тайван байна гэгч нь эл эцэс тєгсгєлгїй дайнд хаìгийн
аюултай байсан бєгєєд энэ нь шинэ юì юу ч гарахгїй байна гэсэн їг байлаа.
Ганцаардах їйлээ дагаж, далдыг ìэдэхээ больсон хурандаа Аурелиано Буэндиа
авсанд орон ортлоо даарч урьдын явдлаа дурсан дотроо бїлээцїїлсээр Макондод
насныхаа эцсийг їзэхийг хїсжээ. Оо бол наазгай нь бїр дэндэж улс тєрийн нэн
чухал асудлыг хэлэлцэхээр Либериал наìын тєлєєлєгчид ирлээ гэхэд ч дїїжин орон
дээрээ эргэж хэвтсэндээ нїдээ ч нээсэнгїй.

 Янхнууд дээр аваачаад єгчих гэж бувтнажээ.

Тєлєєлєгч болж ирсэн сїртїїг цаìц, бортого ìалгайтай зургаан єìгєєлєгч арван
нэгдїгээр сарын цоонох наранд ихээхэн тэвчээртэй байж байлаа. Өдрийн ихэнхэд
тэднїїс унтлагын єрєєнд тїгжээд сэì зєвлєлдєж, орой нь харуул гаргуулж, баян
хуурчдын чуулга аваад, Кагориногийн газарыг тэр аяар нь хєлслєн авна.
“Цаадуулдаа саад болоод юу хийх вэ. Тэдний юу гэх гээд байгааг би сайн ìэдэж
байна” гэж хурандаа Аурелиано Буэндиа хэлжээ. Хойшлогдож хойшлогдож арван
хоёрдугаар сарын эхээр болсон хэлэлцээг дуусашгїй ìаргаан болно гэж олон хїн
бодож байсан боловч тэгсэнгїй ердєє л цаг хїрэхгїй їгїйтэй л болжээ.

Энэ удаа хурандаа Аурелиано Буэндиа бїгчиì зочдын єрєєнд їхдэлийн хулдас шиг
цагаан даавуугаар бїтээсэн оньст хуурын дэргэд бие хаìгаалагчдынхаа шохойгоор
зурсан тойргийн дотор орсонгїй, цуваар биеэ хулдаад, улс тєрийн зєвлєх нарынхаа
хажууд сандал дээр сууж, тєлєєлєгчдийн саналыг дуугїйхэн чагнаж байлаа. Нэгд,
газар эзэìших эрхийг дахин хянаж їзэхээ болих, газрын эзэн Либериалуудаар
наìыг дахин дэìжїїлэх, хоёрт, католик шашинтны дотор тулах хїчтэй болохын
тулд сїìийн нєлєєтэй тэìцэхээ болих, эцэст нь гэр бїлийн бат холбоо, ариун
жураìт байдлыг хадгалахын тулд эцэгтэй, эцэггїй хїїхдийг тэгш эрхтэй байлгах
гэхээ болихыг тїїнээс хїсжээ.

 Тэгэхээр бид зєвхєн засгийн эрхийн тєлєє тэìцэж байгаа болох нь ээ гэж уг
бичгийг уншиж дуусахад хурандаа Аурелиано Буэндиа инээìсэглэсэнд нэг
тєлєєлєгч:
 Тактикийн їїднээс бид програììдаа эдгээр засварыг оруулсан юì. Одоо ард
тїìний дотор дэìжлэгтэй болно гэдэг хаìгийн гол нь. Тэгээд байр нь
харагдах биз гэж тайлбарлав.

Хурандаа Аурелиано улс тєрийн нэгэн зєвлєгч хажуунаас яаран оролцож,

 Энэ чинь ухаангїй явдал байна. Та нарын загварыг зєв гэвэл

консервативчуудын дэглэìийг сайн гэх болох нь. Та бїхний засварыг
ашиглан, та бїхний ярьж байгаагаар бид ард тїний дотор єргєн тїшиг
тулгууртай болдог юì аа гэвэл консервативчуудын дэглэì ард тїìний дотор
тулгууртай байсан гэж хїлээх хэрэгтэй болох нь. Та бїхний засварыг
ашиглан, та бїхний ярьж байгаагаар бид ард тїìний дотор єргєн тїшиг
~ 98 ~
 тулгууртай болдог юìаа гэвэл консерватичуудын дэглэì ард тїìний дотор
тулгууртай байсан гэж хїлээх хэрэгтэй болох нь Эцэст нь би хорин жил
їндэстний эрх ашгийн эсрэг тэìцсэн болж таарах нь ээ гэв.

Тэрбээр цааш ярих гэсэн боловч хурандаа Аурелиано Буэндиа болиулж: “Доктор, та
цагаа дэìий бїї їр. Хаìгийн гол нь їїнээс хойш бид зєвхєн засгийн эрхийн тєлєє
л тэìцэх болж гэж хэлээд инэìсэглэсээр тєлєлєєгчдийн гардуулсан цаасыг авч,
гарын їсэг зурахаар бэлтгэн,

 Нэгэнт тийì бол бидэнд татгалзах юì алга гэжээ.

Офицерууд нь байдал ингэж эргэсэнд гайхан бие биеэ харав. Хурандаа Геринельдо
Маркес:

 Уучлаарай, хурандаа, энэ чинь урваж байгаа хэрэг гэж аяархан хэлэв.

Хурандаа Аурелиано Буэндиа бэхэнд дїрсэн їзгээ хийд барьж, арцагчийн дээрээс
эрх ìэдлийнхээ хїнд лантууг буулгаж,

 Зэвсгээ хураалга гэж тушаажээ.

Хурандаа Геринельдо Маркес босож, буугаа ширээн дээрээ тавив.

 Хуаранд оч. Та хувьсгалт онц шїїхийн ìэдэлд шилжлээ гэж хурандаа

Аурелиано Буэндиа тушаалаа.

Дараа нь тунхаглалд гарын їсэг зураад тєлєєлєгчдєд эргїїлэн єгч,

 Ноёд оо, бичгээ авагтун. Наадхынхаа хэргийг нь л гаргаарай гэжээ.

Улсаас урвасан хэрэгтэй хурандаа Геринельдо Маркесийг хоёр хоноод цаазаар

авахаар яллав. Орондоо дахин хэвтэж авсан хурандаа Аурелиано Буэндиа тїїнийг
єршєєгєєч гэж яаж ч гуйсан хэрэгсэхгїй байлаа. Хороохын урьд єдєр Урсула
єєрийг нь їйìїїлэхийг хориглосон тушаалыг зєрчиж, унтлагынх нь єрєєнд оржээ.
Хар хувцас єìссєн, ер бусын сїрлэг тэрбээр уулзсан гурван ìинутын турш
суусангїй “Геринельдог буудна гэдгийг чинь ìэдэж байна. Үїнийг болиулах талаар
би юу ч хийж чадахгїй. Гэвч нэг зїйлийг сануулж хэлье. Геринельдогийн алагдсан
байхыг їзìэгцээ чаìайг хаана ч байсан чирч гаргаж ирээд єєрийн гараар тонилгоно
гэдгээ єєд болсон аав, ээж хоёрынхоо нэр дурдаж, Хосе Аркадио Буэндиагийн
дурсгалыг санаж, эзэн тэнгэрийн нэр барьж тангараглая” гэж хэлээд тасалгаанаас
гарахынхаа єìнє хариу хэлэхийг нь хїлээлгїй,

 Чи гахай сїїлтэй тєрсєн хїний хийх байсан юìыг л хийж байна! гэж хэлжээ.

Энэ урт шєнє хурандаа Геринельдо Маркесийг эрт урьдын цагт Аìранатгийн ажлын
єрєєнд їдэш єнгєрїїлдэг байснаа санаж суухад, хурандаа Аурелиано Буэндиа
ганцаардахын битїї хальсыг цаг цагаар элтлэн хагалах гэж оролдож байлаа. Эцэг нь
ìєс їзїїлэхээр авч явсан тэртээх нэгэн їдшээс хойш хувь зохиолоор ногдсон
хаìгийн жаргалтай сайхан їе гэвэл урландаа алтан загас хийж байсан їе л ажээ.
Гучин хоёрдайн дэгдээж, эрлэгийн элчтэй тохиролцсон бїхнээ зєрчиж, алдрын шивх

~ 99 ~
дотор гахай шиг хєлбєрч байж буюу дєч шахаì жил оройтож байж сая л эгэл
жирийн аìьдралын давуутайг ухаарчээ.

Үїрээр, цаазаар авахад нэг цаг їлдээд байхад шєнє нойргїй хоносондоо сульдаж
гїйцсэн тэрбээр ìодон дєнгє байдаг єрєєнд орж “Жїжиг дууслаа. Манай согтуучууд
чаìайг буудчихаагїй дээр явъя” гэж хурандаа Геринельдо Маркест хэлжээ.
Хурандаа Геринельдо Маркес жигшиж байгаагаа нууж чадахгїй,

 Больё оо, Аурелиано. Чаìайг биеэ худалдсан хєлсний аìьтан болж байгааг
харсанд орвол їхсэн ìинь дээр гэж хариулсанд хурандаа Аурелиано Буэндиа:
 Чи тїїнийг їзэхгїй ээ. Гутлаа єìс, энэ новшийн дайныг дуусгахад ìинь
тусал гэж хэлжээ.

Тэгж хэлэхдээ тэрбээр дайныг дуусгах нь эхлїїлэхээсээ хавьгїй хэцїї гэдгийг

хараахан ìэдээгїй байлаа. Босогчдод ашигтай найраìдлын болзол Засгийн газраар
гаргуулах гэж жил шахаì цуст харгислал їйлдэх, энэ болзлыг хїлээж авах хэрэгтэй
гэдгийг єєрийн талхынхныг бас нэг жил ятгах хэрэг гарлаа. Ялалтаа худалдаж
идэхгїй гэсэн офицеруудынхаа бослогыг даран хїний санаанд багтаìгїй цэвдэг
авирлаж, тэднийг дахин эсэргїїцїїлэхгїй тулд дайсны цэргээс туслаìж авахаасаа ч
цээрлэсэнгїй.

Насандаа хэзээ ч їїнээс илїї сайн байлдаж байсангїй. Байдал эргэхэд л улс тєрийн
бодлоготнуудын урвуулаад тавьчихдаг хийсвэр лоозон, урианы тєлєє тулалдаагїй,
єєрийгєє чєлєєлж авахын тєлєє тулалдаж байна гэж бодохоос ураì зориг нь
хєгждєг байлаа. Урьд ялахын тєлєє тэìцэж байгаа хурандаа Геринальдо Маркес
тїїнийг хэрэггїй ихээр зориг гаргаж байна гэж зэìлэдэг байлаа. “Санаа зоволтгїй
ээ. Үхнэ гэдэг бодсон шиг тийì аìар юì биш” гээд хурандаа Аурелиано Буэндиа
инээìсэглэдэг байлаа. Тїїний хувьд бол энэ нь їнэн байлаа. Өєрийн нь їхэх єдєр
тэнгэрээс тогтоогдсон гэдэгт итгэж, ингэж итгэсэндээ цагаа болтол їл їхэх далд
хїчийг олж, дайн тулалдаанд тохиолдох аюулаас зайлан чадах болоод їїнийхээ
хїчээр дайсандаа ялагдаж чаджээ. Ингэж ялагдана гэдэг ялахаас хавьгїй хэцїї тул
илїї цус урсгах, илїї олон хїний аìь нас сїйтгэх хэрэг гарчээ.

Хурандаа Аурелиано Буэндиа хорин жил дайн тулалдаан хийх завсартаа гэртээ
ìундахгїй ирж очиж байсан боловч байнга дагалт цэрэг дагуулан яаруу тэвдїї
явдаг, Урсулаг хїртэл тїгшээдэг доìгийн гэìээр алдрыг олсон зэргээсээ ойр
дотныхоо хїìїїст хїний хїн шиг болчихжээ. Сїїлийн удаа Макондод ирж, гурван
явдаг хїїхэндээ тусгай байшин хєлслєхдєє гуйлган байж гэр орныхонтойгоо їдийн
хоол хоёр гурав хаìт идэж уулзсан билээ. Сайхан Реìедиос дайны ид дундуур
тєрсєн ихэр хоёр хїї тїїнийг бараг таньдаггїй байлаа. Залуу насаа алтан загас
урлаж єнгєрїїлсэн ах єєрийгєє хїн тєрєлхтнєєс гурван ìетр тусгаарласан доìогт
дайнч хоёрыг нэг хїн гэж Аìарантагийн сэтгэлд нэг л багтаж єгдєггїй байлаа. Гэвч
дайн зосгоох тухай, сураг гарахад цєìєєрєє л хурандаа Аурелиано Буэндиаг удахгїй
гэртээ ирж дахин ойр дотныхоо хайрыг авсан эгэл жирийн хїн болно гэж бодох
болж, эх їр, элбэрэл журìын сэтгэл гэдэг удтал ìартагдсан байснаа ер бусын
хїчтэйгээр дахин сэргэлээ.

 Одоо л нэг юì гэртээ эр хїнтэй болох нь гэж Урсула хэлжээ.

~ 100 ~
Аìаранта тїїнийг їїрд алдагдсан байх гэж эхэлж сэжиглэжээ. Дайн зогсоох гэрээ
байгуулахаас долоо хоногийн урьд тэрбээр бараа бологчгїйгээр, зєвхєн хоёр хєл
нїцгэн цэрэг дагуулан гэртээ ирж цадуулыгаа жанжны эдлэл хэрэглэлээс
їлдсэн эìээл, илжигний тоног шїлэгтэй хайрцгийг тагтанд хурааж байх зуур
Аìарантагийн ажлын єрєєний дэргэдїїр гарахдаа дїїгийнхээ дуудахад хэн сэн
билээ гэсэн байдалтай харахад нь Аìаранта:

 Би Аìаранта байна аа гэж буцаж ирсэнд нь баярлан эелдгээр хэлээд

харахгїй юу? гэж хар даавуун боодолтой гараа їзїїлжээ. Хурандаа
Аурелиано Буэндиа тээр жилийн нэгэн єглєє Макондод хороолгох ял заагаад
туугдаж ирэхдээ энэ боодлыг анх харсан шигээ инээìсэглээд,
 Айìаар юì. Цаг яасан аìархан явна вэ! гэж хэлэв.

Засгийн газрын цэрэг байшингийн дэргэд ìанаа гаргав. Хурандаа Аурелиано

Буэндиа басаìжлуулах, дороìжуулахын гутаìшгийг їзэхээр нэг болж, биеэ їнэд
оруулах гэж дайныг улаì сунжруулсан гэсэн зэìтэйгээр буцаж иржээ. Суганы нь
шарх дахин буглан, халуурах, даарах хоёроос давжтал чичирнэ. Үїнээс зургаан
сарын єìнє Урсула тэр найраìдал байгуулах гэж байгааг дуулаад хїїгийнхээ
унтлагын єрєєг онгойлгож цэвэрлээд, єнцєг булан бїрийг нь утан ариутгаж,
Реìедиосын єгєршсєн хїїхэлдэйнїїдийн дунд насныхаа эцэс болтол тайван сууг
гэж боджээ Гэвч єнгєрсєн хоёр жилд тэрбээр аìьдралтай эцсийнхээ дансыг бодоод,
євгєрдгєє євгєрєєд єнгєрчихсєн байжээ. Усрулагийн туйлын няìбай цэвэрлэсэн
урлангийнхаа хажуугаар єнгєрєхдєє цоожинд нь тїлхїїр шургуулаастай байгааг ч
анзаарсангїй. Он цагийн эргэлтээр орон байшин нь їл ялиг боловч элэг эìтрэì
эвдэрснийг, орон гэрийн бараа хараагїй удсан ч, урдынхаа юìыг нандигнан
санадагсан бол ìуу ёр гэж сэжиглэхээр хуучирсан байсныг ч ухаарах сєгєє
байсангїй. Байшингийнх нь ханын шавар ховхорч, єнцєг буланд нь аалзны шїлс
сагсайж, хайган цэцэг нь тордлогогїй орхигдоод, хаалганы нь энгэсэг шоргоолжинд
идїїлж энэх нь хєвдєд баригдсаныг харахдаа дотор нь єìрєх шинж огтхон ч
орсонгїй, уйтгар гуниг гэгч юìны ìуу санаатай тавьсан олон урхины нэгэнд ч
орсонгїй. Тїїнийг бороо єнгєрєєх гэж тїр орж ирсэн хїн шиг гонхонд гутлаа ч
тайлаагїй, цуваараа хулдан, хайтан цэцэг дээр борооны дусал шаагин буухыг
оройжин харж суусанд Урсула єєрийнх нь дэргэд удахгїй нь гэдгийг ìэджээ.
“Дахиад л дайтахаар явах юì болов уу? Дайнд явдаггїй юì бол їхэх нь л байна”
гэдэг бодол Урсулад сэрхийтэл ороод ирэхэд совин татаж байна гэж боджээ.

Оройн хоолон дээр бага Аурелиано зєв гараараа талх авч, солгойгоороо халбага
авсанд ихрийн єрєєсєн бага Хосе Аркадио солгойгоороо талх, зєвєєрєє халбага
авчээ. Тэр хоёрын хєдєлж барих нь ав адилхан байсан нь хоёр ихрийг єєд єєдєєсєє
хараад сууж байна гэхээсээ нэгнийх нь дїрс толинд тусаж гэìээр байлаа. Тэр хоёр
бие биетэйгээ їйлийн їргїй адилхан гэдгээ ìэдсэн тэр єдрєє шинэ ирсэн ахдаа
їїнийгээ харуулах гэж зориуд тэгж тогложээ. Гэвч хурандаа Аурелиано Буэндиа юу
ч анзаарсангїй. Бодол санаа нь огт єєр юìан дээр байсан тул Сайхан
Реìедиосыг хоолны єрєєний хажуугаар чарìаа шалдан яваад єнгєрєхийг ч
харсангїй. Ганц Урсула л бодлыг нь тасалж зїрхлэв.

~ 101 ~
  Дахиад дайнд явах гэж байгаа бол єнєє орой бидний яìар байдалтай байгааг
тогтоож ав аа гэж хоолны дундуур хэлжээ.

Сэтгэл хоосорсныг нь бїх хїн аìьтны дотроос Урсула цор ганцаараа олж харж
чадсаныг хурандаа Аурелиано Буэндиа ойлгоод, гайхсангїй боловч олон жилийн
хойно анх удаа нїїрийг нь эгцлэн харваас арьс нь туж їрчлээтэж, шїд нь ìєлийн
элэгдэж, їс нь єнгєгїй хуурай, харц нь гайхангуй болсон байлаа. “Бутантай буцалсан
шєл шалан дээр унах нь” гэж хэлэхэд нь їнэхээр унаад хагарсан тэр єдєр сэтгэлд нь
їлдсэн ээжийнхээ дїртэй одоогийн байдлыг жишин бодож їзжээ. Тавь гаруй жил
єдєр тутаì сэтгэлийн зовлон эдэлж ажлын хїндэд нухлагдан зїтгэж байснаас туж
шалбархай, халцархай, эвэр сарь, шарх сорви болохыг нь агшин зуур харж, їїнд нь
єрєвдєн хайрлаìаар байвч огт тэгэхгїй байгаагаа ìэджээ. Тэгэхэд нь зїрхний угт
єрєвч зєєлєн сэтгэлээс нь юу їлдэж вэ гэж эцсийн удаа хїчлэн хайсан боловч юу ч
олж чадсангїй. Эрт урьдын цагт сан бол єєрєєс нь Урсулагийнхтай адил їнэр
гарахад їгїйдээ гэхэд ичìээр ч юì шиг болж, ээжийгээ байн байн боддог байжээ.
Гэтэл дайнд энэ бїхэн алга болсон байлаа. Тэр ч байтугай гэргий Реìедиос нь охин
нь болох насны танихгїй эìэгтэйн байдлаар бїдэг бадаг санагдах ажээ. Энгэр
зєрїїлээд єнгєрсєн єєрийн нь їрийг далайн эргээр нэг тараасан єдий тєдий
эìэгтэйчїїдийн дотроос сэтгэлд хоногшин хоцорсон нь їгїй ажээ. Ихэвчлэн тэд
харанхуй болсон хойно орж ирээд, їїр цайхаас єìнє явах тул ìаргааш нь хаìаг бие
нь алдарсан байдгаас биш, санаанд їлдэх юì байдаггїй байлаа. Он цаг, олон дайнд
улирч балраагїй нэг юì гэвэл хїїхэд байхдаа, Хосе Аркадио ахтайгаа аìинчирхан
нийлдэг байсан нь л ажээ. Гэхдээ тїїнд хайртай байсангїй.

 Уучлаарай, Дайн л ганц аллаа гэж Урсулагийн дээр хэлсний дараа гэìшингїй
єгїїлжээ.

Маргааш нь энэ ертєнцєд шороо хєдєлгєж явсантай холбоотой бїхнийг устгав.

Урланд єєртэйгєє холбоогїй юìанд л гар хїрсэнгїй, хувцсаа дагуул нартаа
бэлэглэж, Пруденсио Агилярыг алсан жадаа эцгийнхээ их л гэìшингїй булсан шиг
гадаа зэвсгээ ìєн л тэгж булав. Цорын ганц суìтай гар буугаа л авч їлдлээ. Урсула
хєндлєнгєєс нь огт оролцсонгїй, гагцхїї зочдын єрєєндєє ìєнхийн зул гэрэлтїїлж
байдаг Реìедиосийн зургийг авах гэхэд нь л авахуулсангїй. “Энэ зураг чиний юì
биш ээ. Энэ бол ìанай гэрийн шїтээн” гэж хэлжээ. Дайн зогсоох гэрээнд гарын їсэг
зурахын єìнє, гэрт хурандаа Аурелиано Буэндиагийн гэж хэлэхээр бараг ганц ч юì
байхгїй болсонд авдартай шїлгээ талхны газар Санта Софи де ла Пьедадыг гал
тїлэх гэж байхад нь авчирч,

 Наадахаараа гал ноцоочих. Хуучин новш сайн шатна гэж баахан боодолтой
шарласан цаас тїїнд сарвайжээ.

Дуугай ноìой, тэр ч байтугай хїїхдїїдийнхээ їгнээс зєрдєггїй Санта Софи де ла

Пьедад нэг л хориотой юì хийлгэх гэж байгаа юì шиг санагдаад болохгїйд,

 Энэ чухал бичиг її? гэж асуусанд хурандаа:

 Үгїй ээ. Ийì юìыг хувьдаа л бичдэг юì гэж хариулбал
 Тэгвэл та єєрєє шатаа л даа гэжээ.

~ 102 ~
Хурандаа Аурелиано Буэндиа цаасыг шатааснаар барахгїй авдрыг сїхээр эвдэн, галд
хийв. Үїнээс хэдэн цагийн єìнє Пилар Тернера єєрийг нь эргэж иржээ. Олон жил
уулзаагїй хурандаа Аурелиано Бунэдиа тїїний хєгширсєн, таргалсанд инээд нь
урьдынх шиг хангинахаа больсонд гайхаж, тэгэхдээ хєзрєєр ìэргэлэхдээ хичнээн
гаргууд болсоныг гайхжээ. Хурандаа єєрийнх нь ìандаж явахад “Аìаа л ìэдэж
яваарай” гэж Пилар Тернерагийн хэлсэн нь тєєрєг зурагтай нь гайхалтай тохирсныг
санаж билээ. Пилар Тернератай уулзсаны дараагар удалгїй, шархны нь идээг авсан
хувийн эìчээ нэг их сэжиг авахуулалгїйгээр “Зїрх хаана байдгийг зааж єгєєч”
гэсэнд нь эìч иодтой хєвєнгєєр цээжин дээр нь дугуйлан зурж єгчээ.

Дайн зогсоох гэрээнд гарын їсэг зурах ìягìар гаригт бороотой хїйтэн байлаа.
Хурандаа Аурелиано Буэндиа урьд ихэвчлэн таван цагт орж ирдэг байснаараа эрт
ирж, чихэргїй кофе уухад “Чиг яг ийì єдєр тєрж билээ. Нїдээ хараастай гарахад
чинь цєìєєрєє цочсон сон” гэж Урсула хэлэв. Гэвч тэрбээр жагсан явах цэргийн
хєлийн чиìээ, бїрээний дохио єгєх, єглєє эртийн наì гїìд тод сонсдох огцоì
тушаал єгєх дууг чагнаж байсан учир Урсулагийн хэлснийг анзаарсангїй. Өдий олон
жил дайтахдаа хурандаа Аурелиано Буэндиа ийì дуунд дассан байìаар боловч
залуудаа нїцгэн хїїхэн анх харсан шигээ євдєг нь сулран чичирчээ. Тэгэхд тэр
хїїхэнтэй суусан бол дайн тулаан гэж явах ч їгїй, алдар нэрийг олох ч їгїй, ердєє
л нэргїй гар урлалч, жаргалтай ìал л явах сан гэж уйтгарын торонд орооцолдон
байхдаа битїїхэн боджээ. Өчнєєн жил єнгєрсєн хойно гэнэт ингэж урьдын явдлыг
санагалзахдаа єглєєнийхєє цайг уух дур гутжээ. Өглєєний зургаан цагт хурандаа
Герхнельдо Маркесийг босогчийн хэдэн офицертой хаìт ирэхэд хурандаа
Аурелиано Буэндиа дуугїй дээрээ дуугїй, бодлогошронгуй дээрээ бодлогошронгуй,
ганцаардìал дээрээ ганцаардìал болсон байлаа. Урсула тїїнд шинэ цув нєìрїїлэх
гэж оролдож, “Засгийн газрынхан юу гэж бодох юì бэ. Чаìайг бууж єгєєд цув авах
ч ìєнгєгїй болж гэнэ шїї дээ” гэж ятгажээ. Хаалган дээр очоод бороо асгарч
байгааг їзэхдээ эцгийнхээ хуучин эсгий бїрхийг єìсєхєєр болов.

 Аурелиагно тэнд хэцїї байвал ээжийгээ санаарай, за юу гэж эх нь гуйлаа.

Хурандаа Аурелиано Буэндиа хєндийхєн инээìсэглэж, хуруугаа гозойлгон гараа

єргєєд, ганц їг дуугаралгїй босго алхан гарч хот дундуур аìьтанд зануулахдаа
зануулж, загнуулахдаа загнуулж, зїхїїлэхдээ зїхїїлсээр явжээ. Урсула хаалгаа
тїгжээд, насны хэìжээ гїйцтэл дахиж онгойлгохгїй гэж
шийдэв.”Эìэгтэйчїїдийнхээ энэ сїìд цоожтой насаа баръя. Үхэж байвч энэ
ìуусайн аìьтдын бах тавыг хангаж, нулиìсаа їзїїлэхгїй” гэж боджээ. Хїїгийнх нь
юìнаас юу їлдэж вэ гэж хайсан боловч хїний урìанд ганц ч ширхэг юì олсонгїй.

Бууж єгєх ёслол Макондогоос хорин килоìетрийн тэртээ аварга тоì сейбо ìодны
доор болж, тїїний дэргэд хожиì нь Неерланди хот байгуулж билээ. Борооноор
їйìсэн тагтаан сїрэг шиг цагаан хувцастай шааг шуг гэсэн баахан гэлэнìаа нар
засгийн газар, наìын тєлєєлєгч босогчдын тєлєєлєгч, зэр зэвсгээ хураалгах бїрэн
эрхт тєлєєлєгчийг їйлчилж байлаа. Хурандаа Аурелиано Буэндиа їс нь
халцарсан балиар луусаар ирэв. Сахал саìбайгаа ч хусаагїй, бугласан шархандаа
зовохоосоо илїї булт ìєрєєдлєє баларсныг ойлгохдоо шаналж байлаа. Учир нь
хаìаг найдвар тасарч, хїрсэн алдар цуу, хїсэх нэр тєр ч нохойн заìаар оржээ. Дайн

~ 103 ~
зогсоох гэрээнд гарын їсэг зурж байгаа нь эìгэнэлтэй явдал ìєний учир тїїний
хїссэнээр хєгжиì дуугаргах, бїрээ тарах, хонх цохих, уухай хашгирах болон баяр
баясгалангийн яìар ч байдал їзїїлэхийг хоригложээ.

Гэрээ байгуулах ажиллагаа нь гарын їсэг зурах тєдий їргэлжлэв. Тєлєєлєгч нар
хуучирч ìуудсан циркийн асрын голд энгийн ìодон ширээнээ сууж, хурандаа
Аурелиано Буэндиаг їнэнч офицерїїд тойрон зогсож байлаа. Гарын їсэг зурахын
єìнє улсын ерєнхийлєгчийн бие тєлєєлєгч бууж єгсєн тухай акт унших гэсэн
боловч хурандаа Аурелиано Буэндиа эсэргїїцэж “Албархаж цаг їрээд яах вэ” гээд
бичгийг уншилгїй гарын їсэг зурахаар бэлтгэв. Гэтэл нэг офицер нь асрын нозоороì
наì гїìийг эвдэж,

 Хурандаа, биднийг нигїїлсэж, тїрїїлэн гарын їсгээ бїї зур гэж хэлжээ.

Хурандаа Аурелиано Буэндиа зєвшєєрєв. Үзэг цаасан дээр чахрах байдлаар нь тийì
їсэг бичиж байна гэж танигдахаар наì гїìийн дунд бариìт бичиг ширээ тойроод
ирэхэд хаìгийн эхний хэсэг онгорхой їлджээ.

Тэгтэл нэг офицер:

 Хурандаа, нэрээ авч гарах болоìж танд бас байна шїї! гэж хэлжээ.

Хурандаа Аурелиано Буэндиа царайгаа ч хувилгасангїй бариìт бичгийн єнгєн хувь

дээр гарын їсэг зурав. Тэгээд сїїлийн хувь дээр гарын їсэг зурж аìжаагїй байтал
босогч цэргийн нэгэн офицер хоёр авдар ачсан луус хєтєлсєєр асарт орж иржээ.
Шинэ ирсэн хїн хэчнээн залуу боловч хэрсїї чанга байдалтай ажээ. Тэр бол
Макондо тойргийн босогчдын сангийн нярав байлаа. Тэр офицер харангадаж їхэх
гэж байга луусаа чирэх нь холгїй, зургаан єдєр зїтгэж байж аìжиж иржээ. Тэрбээр
илжигнээс авдрыг туйлын болгооìжтой буулган онгойлгоод, далан хоёр алтан
тоосгыг ширээн дээр нэг нэгээр нь хураав. Энэ их хєрєнгийг цєìєєрєє ìартсан
байжээ. Сїїлийн жилд тєв коìандлал задран хувьсгал нь ìувьсгал болж
толгойлогчид нь цус урсган єрсєлдсєєр нийтээр эх толгойгїй юì болоод, гулууз
болгон цутгаж дээрээс нь шавардсан босогчдын алт хариуцаж харах эзэнгїй, харж
хаìгаалах харуулгїй їлджээ. Хурандаа Аурелиано Буэниа далан хоёр алтан тоосгыг
бууж єгєх бариìтад оруулж, яìар ч яриа хєєрєєгїйгээр гарын їсэг зурав. Сульдаж
ядарсан залуу офицер чихрийн шїїсний алтлаг єнгєтэй тоì нїдээрээ нїдийг нь
харан зогссоор байсанд,

 Өєр юу гээ вэ? гэж хурандаа Аурелиано Буэндиа асуусанд цаадах нь шїдээ
зууж,
 Надад хїлээж авлаа гэсэн бариìт єг гэжээ.

Хурандаа Аурелиано Буэндиа бариìтыг єєрийн биеэр єглєє. Тэгээд хандìаа нарын
єгсєн аяга ниìбэгний шїїс ууж, жигнэìэгний хэлтэрхий идээд, єєрийг нь
аìруулахаар бэлтгэсэн аяны ìайханд ороод цаìцаа тайлж, ор сандайлан суугаад,
єєрийнхєє эìчийн иодоор цээжин дээр нь зурж єгсєн дугуй руу єдрийн гурван цаг
арван таван ìинутад буудаж орхивой. Яг энэ їед Урсула зуухан дээр хєєрїїлэхээр

~ 104 ~
тавьсан хоовонтой сїїнийхээ тагийг сєхвєл сїї нь буцлаагїй байсанд гайхан їзтэл
дотор нь єт язганаж байсанд,

 Аурелианог алчихаж! гэж дуу алджээ.

Ганцаараа байсаар сурчихсан зангаараа гадагш гарвал бороонд норж, їхсэн

їеийнхнээсээ хавьгїй євгєрсєн нєхєр нь уйтгарлан суугаа їзэгдлээ. “Хїї чинь
хорлогджээ. Хэн ч нїдийг нь аниулах гэж санаа тавьсангїй” гэж Урсула ярив.

Шєнє Урсула од харвах лугаа адил тэнгэрт дугуй дугуй улбар туяа зурайж байхыг
нулиìс бїрхсэн нїдээр хараад їхэхийн ёр гэж санажээ. Хурандаа Аурелиано
Буэндиаг цусанд барилдан дэрийсэн цуванд хулдаастай авчрахад Урсула
туулайн бєєр ìодны доор нєхрийнхєє євдгийг тїшин уйлсаар байжээ.
Аурелианогийн хараастай нїд нь галзуу юì шиг гялалзаж байлаа.

Нэвт гарсан суì аìинд нь аюултай, цэвэрхэн бєгєєд шулуухан чиг, эìч иод
шингээсэн утас хэнхдэг рїї ядах юìгїй шургуулаад, нуруугаар нь гаргаад иржээ.
“Энэ бол ìиний нээлтийн дээж, нэг ч аìин сїдас дайралгїйгээр суì гарч болох
цорын ганц газар энэ” гэж сэтгэл хангалуун хэлжээ. Хурандаа Аурелиано Буэндиа
єрийг нь єрєвдєн хойдохын заì ìєрийг нь тэнгэрт даатгах гуниг дїїрэн таìалга
уншиж байгаа гэлэнìаа нар тойрчихсон байгааг хараад, анх санаснаараа аì руугаа
буудах ìинь яалаа, ìэргийг нь оноогїй хэìээн Пилар Тернераг хэрэггїй даажигнах
гэлээ гэж аìаа барьжээ.

 Жаахан ч эрх ìэдэлтэй байсан бол таныг їг єчиггїй буудаж орхихсон. Таныг
аìийг ìинь аварлаа гэж биш, аìьтны элэг доог болголоо гэж тэр шїї гэж
эìчид хэлжээ.

Аìиа хорлох гэснээрээ хэдхэн цагийн дотор хурандаа Аурелиано Буэндиа урьдын
сайн нэрээ олж авав. Алтан тоосгоор барьсан тасалгаанд суух гэж дайнд урвасан
гэсэн цуу тараагчид тїїний аìиа тэвчих гэснийг ариун явдал гэж їзэж, зовсон хїн
гэж хэлцэх боллоо. Улсын ерєнхийлєгчийн шагнасан Хїндэтгэлийн одонг
хурандаагийн авахгїй гэсний нь дараа улайран эсэргїїцэгчид ч тїїн дээр ирж,
гэрээний болзлыг хїлээж авахаа болиод шинэ дайн эхлэхийг гуйж байлаа. Урьдын
гэìээ цагаатгах гэж ирїїлсэн бэлэг сэлтээр байшин нь дїїрлээ. Урьдын зэвсэг нэгт
нєхдийнхєє хожуухан ч гэсэн ийнхїї дэìжсэнд сэтгэл хєдєлсєн хурандаа
Аурелиано Буэндиа тэдний хїссэнийг биелїїлэхэд болох юì гэж їзэж байлаа. Нэг
їе тэрбээр шинэ дайн їїсгэх єдрийн бодол шєнийн зїїд болж, тэр ч байтугай
хурандаа Геринельдо Маркес дайн зарлах шалтаг л гарахыг л харж байна уу даа гэж
боджээ. Нээрээ ч шалтаг гарав. Улсын ерєнхийлєгч дайнд оролцсон Либериал,
консервативчуудын хэргийг тусгай коìиссор нэг бїрчлэн авч їзэж, конгрессоор
тєсвийн тухай хууль батлуулахаас нааш тэдэнд цэргийн тэтгэвэр олгохоос
цааргалав. Хурандаа Аурелиано Буэндиа “Энэ бол цадиггїй явдал. Тэр тэтгэвэрийг
хїлээх юì бол нас гїйцэхгїй” хэìээн аянга буулгаж байлаа. Илаарьшиж байх їед нь
Урсулагийн худалдан авч єгсєн ганхуур сандлаас анх босож. Өрєєн дотуураа цааш
нааш алхсаар ерєнхийлєгчид єргєх шазруун айлтгалыг хэлж єгч бичїїлжээ. Хэзээ ч
хэвлэгдээгїй энэ цахилгаан утсандаа тэрбээр Неерландын гэрээний болзлыг зєрчлєє
гэж ерєнхийлєгчийг зэìлээд, ойрын хоёр долоо хоногт тэтгэìжийн асуудлыг
~ 105 ~
шийдэхгїй бол їхэх сэхэхээ їзэн дайтна гэж далайлгажээ. Тїїний шаардсан нь
туйлын шударга байсан тул дайнд ороцсон консерватив наìынхан ч дэìжинэ гэж
найдаж болохоор байлаа. Гэвч засгийн газар хариу єгєхийн оронд хурандааг
хаìгаалах нэрийдлээр гэрийнх нь дэргэдэх хаìгаалалтыг нэìэгдїїлж, тїїн дээр хїн
оруулахыг хориглов. Засгийн газар єєртєє аюултай босогчдын бусад дарга нарын
талаар ч ийìэрхїї арга хэìжээг юìыг яаж ìэдэх вэ гэж авчээ. Ажиллагааг шуурхай,
эрчиìтэй бєгєєд аìжилттай явуулсан тул гэрээ байгуулснаас хойш хоёр сар
болоод хурандаа Аурелиано Буэндиаг хєл дээрээ бїрэн босох їед хаìгийн итгэлтэй
шадар туслагч нар нь нэг бол алагдаж їгїй бол нутаг заагдаж, эсвэл засгийн газарт
зїтгэх болсон байлаа.

Арван хоёрдугаар сард Аурелиано Буэндиа унтлагын єрєєнєєс гараад, дайн хийнэ
гэж санасны гарз гэдгийг дор нь ойлгожээ. Урсула насандаа байшгїй хєнгєн шингэн
хєдєлж бїх байшингаа дахин шинэчлэв. Хїїгийн нь аìьд їлсдэн гэж
тэр єдєр тэрбээр “Миний яìар хїн болохыг одоо тэд ìэднэ ээ, гайгїй! Энэ
галзуугийн байшин шиг гоё, зочлоìтгой нэг ч айл байхгїй болно” гэж хэлжээ. Тэр
байшингаа угаалгаж будуулан тавилгаа сольж, цэцэрлэгээ додоìдож, шинэ цэцэг
суулгаж, бїх хаалга цонхоо цэлийтэл дэлгэж, зуны нїд гялбаì гэрлийг унтлагын
єрєєнд хїртэл оруулжээ. Тэгээд давхцсан олон гашуудлыг тайлсныг бїхэнд
дуулгаж, єєрєє хуучин хар палаажаа тайлж, залуу хїн шиг гоёжээ. Гэрт оньст
хуурын хєгжилтэй аялгуу дахин сонсдох боллоо. Аìарантад їїнийг сонсгоход нь
Пьетро Креспийн їдшийн бїрийд ханхлах, жїрїр, лаваандын їнэр санагдаж,
ганихарсан зїрхний нь угт дахин хорсол, тэгэхдээ улирах цагийн эрхэнд цэвэршиж,
гайгїй болсон хорсол зангирчээ. Нэг орой Урсула зочдынхоо єрєєг цэвэрлэж
байгаад, байшинг хаìгаалж байгаа нэг цэргээс элбэлцэхийг гуйжээ. Дарга нь болох
залуу офицер хаìжилцах болов. Урсула шєнийн хоногоор шинэ шинэ юì тэднээр
хийлгэх болов. Мєн хоол идїїлж, гутал єгч, тэдэнд бичиг їсэг заах болов. Хожиì
засгийн газар харуул гаргахаа зогсооход нэг цэрэг гэрт їлдэж, Урсулад олон жил
ажил хийж єгч билээ. Сайхан Реìедиосын хайхраагїйд ухаан тавьсан залуу офицер
шинэ жилийн їїрээр цонхны нь доор їхсэн хэвтэж байлаа.

***

Олон жилийн хойно Бага Аурелиано їхэх єдрєє хїлээж байхдаа зургадугаар сарын
тэр нэгэн бороотой єдєр ууган хїїгээ харах гэж унтлагын єрєєнд орсноо санаж
билээ. Хїї нь Буэндиагийнхны удаì гэхээргїй чєргєр уйланхай, боловч эцэг нь
яìар нэг єгєхийг бодож цєхсєнгїй:

 Хосе Аркадио гэж нэр єгнє гэжээ.

Жилийн єìнє суусан сайхан хїїхэн Фернанда дель Карпио нєхрийнхєє хэлснээс
зєрсєнгїй. Харин Урсула л сэтгэл тавгїй болсноо нууж чадсангїй. Энэ гэр бїлийн
удаан тїїхийн туршид нэг нэрийг ахин дахин єгснєєс Урсула нэг юìыг оройруугаа
ортол ойлгосон нь юу вэ гэвэл бїх Аурелиано зожиг, хурц ухаантай байхад бїх Хосе
Аркадио огцоì тїргэн, овсгоо сїйхээтэй, эìгэнэлэй тавилантай улс байлаа. Гагцхїї
Бага Хосе Аркадио, Бага Аурелиано нар л тэдгээрийн аль алинд нь орохгїй байлаа.
Багадаа тэр хоёр їйлийн їргїй адилхан хоёул єрєìний єт шиг цовхчсон хїїхдїїд

~ 106 ~
байсан тул Санта Софи де ла Пьедад єєрєє хїртэл тэднийг ялгадаггїй байлаа.
Угаалгынх нь єдєр Аìаранта нэр нэрийг нь цохисон бугуйвч бугуйнд нь зїїж,
нэрийнх нь эхний їсгийг шаглаж єгсєн боловч ихэр хоёр сургуульд явдаг болохдоо
хувцас бугуйвчаа, тэр ч байтугай нэрээ сольдог цаìцаар нь Бага Хосе Аркадио гэж
таньдаг боловч ногоон цаìцтай жаал хїїгийн гарт “Бага Аурлеиано” гэсэн нэртэй
бугуйвч байгааг, цагаан цаìцтай жаал гартаа “Бараг Хосе Аркадио” гэсэн
бугуйвчтай атлаа єєрийгєє Бага Аруелиано гэж зїтгэж байгааг їзээд барьж алдаж
гїйцжээ. Тїїнээс хойш хэн ч алин болохын эндїїрэлгїйгээр хэлж чадахаа больжээ.
Тэр ч байтугай тоì болохдоо огт єєр єєр болсон боловч Урсула тэднийг хувцсаа
сольж єìсєн аìьтны толгой эргїїлэн наадаж байхдаа єєрсдєє саìуураагїй
байгаа даа гэж єєрєєсєє асуудаг байлаа. Ихэр хоёрыг цээнд хїртлээ зэрэг ажилдаг
хос оньс аятай байлаа. Хоёул зэрэг сэрнэ, нїїр гараа угаах болоход хоёул зэрэг
угаах гэнэ, нэг нь євдєхєд нєгєє тэр євчнєєр заавал євдєнє. Тэр ч байтугай адилхан
зїїд зїїдлэнэ. Хєвгїїдийг зїггїйтэх гэхдээ л бие биеэ дуурайж байна гэж гэрийнхэн
нь бултаараа бодоод, Санат Софи де ла Пьедадыг тэр хоёрын нэгэнд ниìбэгтэй ус
єгтєл їнэн учрыг огт тухайлахгїй байжээ. Тэгэхэд яасан бэ гэвэл нэг нь тэр ундааг
дєнгєж аìстал нєгєє нь “наадах чинь аìтгїй юì” гэжээ. Санта Софи де ла Пьедад
нээрээ аяганд чихэр хийхээ ìартсан байж, їїнийгээ Урсулад хэлжээ. “Цаадуул чинь
цєìєєрєє адилхан, тєрєхийн газлуу юì” гээд Урсула огт тоосонгїй. Он жил
єнгєрєхєд улаì ч учир олдохоо байжээ. Хувсаа сольж наадсаны дараа Ага
Аурелиано гэж нэршсэн хїї Хосе Аркадио Буэндио євєє шигээ булиа эр болж, бага
Хосе Аркадио нэртэй болсон нь хурандаа Аурелиано Буэндиа шиг туранхай болж,
ихэр хоёрт дундын гэìээр ганц юì байсан нь тэднийхэнд байдаг ганцаардангуй
байдал ажээ. Чухаìхїї нуруу туруу, нэр ус, зан байдал тохирохгїй байгаагаас нь
Урсула ихэр хоёрыг багадаа нэрээ саìуурчихсан юì болов уу гэж бодсон байж
болох юì.

Дайны ид дундуур тэр хоёрын гол ялгаа харагдав. Бага Хосе Аркадио “Хїнийг яаж
бууддагийг їзїїлээч” гэж хурандаа Геринельдо Маркесаас гуйжээ. Урсула
хориглосон боловч Маркес тїїнд їзїїлжээ. Гэтэл Бага Аурелиано хїн цаазалж
байгааг харна гэхээс хиртхийн цочиж гэртээ байхыг илїїд їздэг байлаа. Арван
хоёртой болохдоо Урсулагаас цоожтой єрєєнд юу байгааг асуужээ. “Бичиг цаас л
бий. Мелькиадесийн ноì, насныхаа сїїлийн хэдэн жилд зохиосон хачирхалтай
тэìдэглэл байгаа” гэж Урсулагийн хариулсан Бага Аурелиано сэтгэл ханахын оронд
улаì сонь гозолгон єєд уруугїй шалсаар байж, юì огт сандаахгїй гэж аì єчиг єгч
Урсулагаас тїлхїїрийг авчээ. Мелькиадесийн хїїрийг гаргаснаас хойш
тэр тасалгаанд хэн ч орсонгїй, хаалганд нь дїїжилсэн цоожны єргєс сэлт зэврээд
барьцалдсан ìэт санагдав. Гэвч бага Ауреианог цонхыг нээхэд єдєр бїр нарны гэрэл
орж байсан юì шиг єєрєє цэлсхийн, єлєн шороо, аалзны шїлс єчїїхэн ч байхгїй,
Мелькиадесийг оршуулсан єдрєєс ч цэвэр цэìцгэр байж, нагбуìанд нь бэх
дундраагїй дїрэн, огт зэврээгїй тєìєр гадар нь гялтагнан, Хосе Аркадио
Буэндиагийн ìєнгєн ус хайлуулсан хєєрєгт гал ноцоостой чигээрээ байж байлаа. Он
удсанаас їрчийн, наранд борлосон хїний арьс шиг шарласан даавуунд боолттой ноì
тавиур дээр єрєєстэй, басхїї гар бичìэл бїв бїтнээрээ тавиастай байлаа. Өрєє олон
жил цоожтой байсан боловч агаар нь бусад єрєєнєєс цэвэр байх шиг санагдах ажээ.
Хэдэн долоо хоногийн дараа ч бїх юì яв янзаараа байж, Урсула шалыг нь угаахаар

~ 107 ~
хувинтай ус, сойзтой ирвэл їнэндээ хийх юì байсангїй. Бага Аурелиано нэг ноì
шагайгаад суучихсан байлаа. Жаал хїї тэр хавтасгїй ноìынхоо нэрийг ìэдэхгїй
боловч нэг эìэгтэй дан цагаан будаа идэж, тэгэхдээ ширхэг бїрийг нь хоёр алтан
савхаар авч иддэг тухай, бас нэг загасчин хєршєєсєє торны живїїр зээлж аваад
шанд нь загас єгсєнд гэдэснээс нь асар тоì очир алìаас гарсан тухай, юу санасан
есєн хїсэл биелїїлдэг дэнлїї, нисдэг хивсний тухай єгїїлснийг нэгд нэгэнгїй
аìтархан уншиж байлаа. Гайхаж хоцорсон хїї Урсулагаас тэр бїхний їнэн эсэхийг
асуусанд тэр “Үнээн, олон жилийн єìнє цыган нар Макондод шидэт дэнлїї, нисдэг
цийрс авчирсан” гэж хариулж,

 Ертєнц ìєхєх тийшээ хандаж байна. Тийì юì дахиад дайралдаххїй гэж

санаа алджээ.

Ноìын хуудас дутуугаас олон єгїїллэг хагас байсан боловч бїхэлд нь уншиж
дуусаад гар бичìэлийг тайлах гэж зорив. Энэ нь барж идэхгїй хоол байлаа. Үсэг нь
дан дээр хатаахаар тавьсан доогуур хувцас аятай бєгєєд жирийн бичиг гэхээсээ
дууны ноот гэìээр ажээ. Нэгэн халуун їдээр Бага Ариуелиано гар бичìэлийг
шиìтэн їзэж суутал єрєєнд нь хїн байгааг ìэдэв. Гэрэл тусах дєрвєлжин цонхны
дэргэд Мелькиадес євдєг дээрээ гараа зєрїїлээд сууж байлаа. Нас дєч хэтрээгїй
харагдаж байлаа. Эртний ìєнєєхєн хантааз, хэрээний далавч шиг хїрээтэй бїрх
єìссєн агаад хєлс нь цонхигор шанааг нь дагаад хайлсан єєх шиг урсах ажээ.
Аурлеиано, Хосе Аркадио хоёрын хїїхэд байхдаа харсан яг тэр байдалтай байжээ.
Мелькиадесийг тэднийхэн їе даìжуулан дурсаж ирсэн, Бага Аурелиано євєєгєєсєє
олж дуулсан болохоор дор нь таньж,

 Сайн байна уу гэж хэлэхэд Мелькиадес:

 Сайн, сайн байна уу, залуу ìинь гэжээ.

Тїїнээс хойш хэдэн жилийн турш тэр хоёр орой болгон шахаì уулздаг байлаа.
Мелькиадес ертєнцийн тухай жаал хїїд ярьж, хуучирсан ухаанаа тїїнд заах гэж
оролдсон боловч гар бичìэлээ тайлбарлахаас дургїйлхэж ””Зуун жил болохоос
нааш гар бичìэлд юу байгааг хэн ч ìэдэх ёсгїй” гэж хэлжээ. Бага Аурелиано ингэж
уулздагаа тас нуудаг байлаа. Нэг удаа Усрула тїїнийг яг Мельикадестэй байж
байтал нь орж ирсэнд Аурелиано ингэж аìьхнаараа байдаг нь баларчээ гэж айсан
боловч Урсула цыганыг олж харсангїй.

 Хэнтэй яриад байна вэ? гэж тїїний асуусанд Бага Аурелиано:

 Хэнтэй ч яриагїй ээ гэж хариулав.
 Элэнц эцэг чинь ийì хїн байж билээ. Бас л ганцаараа яриад байдаг байсан
сан.

Энэ зуур Бага Хосе Аркадио хїн буудаж алж байгааг їзэх гэсэн санаандаа хїрчээ.
Зургаан буу зэрэг нэрхийж, хєх гал ìанасхийн цуурай нь ууланд хадаж, цаазлуулж
байгаа хїн гунигтаяа инээìсэглэн, саìгардангуй харж байсныг, цаìц нь цус болсон
боловч зогсоор, шонгоос салгаж, дїїрэн шохойтой тоì авсанд хийж байхад
инээìсэглэсээр байсныг насан туршаа ìартахгїй. “Аìьд байна. Аìьд байхад нь
оршуулж байна” гэж Бага Хосе Аркадио боджээ. Жаал хїї їїнээс жигшиж тэр

~ 108 ~
цагаас хойш дайн, цэргийн гэсэн юì бїрийг їзэн ядаж, тэгэхдээ хїнийг цаазаар
авдаг гэж їзэн ядсангїй, буудуулсан хїнийг аìьдаар нь оршуулдаг айìар
заншилтайд нь їзэн яджээ. Бага Хосе Аркадио сїìийн гонхонд хонх цохиж,
Хонхилдог цээжийн оронд ирсэн Антонио Исабель лаì тусалж, хурал хурах, сїìийн
хашаанд зодооч тахиа ìаллахад нь хаìжилцдаг болсныг хэн ч анзаарсангїй.
Хєвгїїн їїнийгээ ìэдэгдээд, хурандаа Геринельдо Маркест жураìт Либериалын
жигшин їзэх ажил хийлээ гэж зад загнуулахдаа “Би консерватив їзэлтэй ч
болчихсон юì гэж санагдах юì даа” гэж хариулжээ. Өєрийнхєє ийì тєєрєгтэй
гэдэгт итгэж байлаа. Хурандаа Геринельдо Маркесийн тїїнд дургїй байгаагаа
хэлэхэд Урсула:

 Юун ашгїй юì! гэж жичийгээ ìагтаад “Ядахдаа энэ ìаань санваар хїртвэл
эзэн тэнгэр ìанайхыг буяны ìєрт оруулж юуны ìагад” гэж хэлжээ.

Антонио Исабель лаì шавьдаа хишиг хїртээх гэж байна гэж Урсула дуулав. Лаìтан
тахианы хїзїїний їсийг хусангаа тїїнд тэнгэрийн сургаалын хураангуйг зааж, эì
тахиаг їїдэнд єндгєн дээр хэвтїїлэх зуураа эзэн тэнгэр хїнийг бїтээснийхээ хойд
єдєр л дэгдээхийг єндгєн дотор бойжуулах болсны учрыг энгийн жишээгээр
тайлбарлаж єгчээ. Байдлаас їзэхэд тэгэхэд Антонио Падре лаì зєнєж эхлэн, хэдэн
жилийн хойно бїр ìунаж хоцроод “Чєтгєр тэнгэрт тэсэргїїлэн дийлээд тэнгэрийн
суудалд залран, сэрэìж ìуутанг торондоо оруулах гэхдээ єєрийнхєє хэн болохыг
нуусан бололтой” гэж хэлжээ. Бага Хосе Аркадио ийì зїрхтэй багшаар ноì
заалгасан учир хэдхэн сарын дотор чєтгєрийн толгойг эргїїлэх шашны нарийн
ухааныг ìэддэг болсон тєдийгїй азарган тахиа зодолдуулах ìэргэжилтэн болжээ.
Тэгээд тэр тахиачин боллоо. Тїїнийг шувууныхаа сайныг авч анх гэртээ ирэхэд
Урсула “Наадуулыгаа єєр газарт аваач. Тахианаас болж ìанайхан аìссан зовлон
багадаагїй” гэж загнажээ. Бага Хосе Аркадио їг зєрєлгїй, шувуугаа авч явсан
боловч Пилар Тернерагийнд сургуулилуулах болж, Пилар Тернера ч ачаа хажуудаа
байлгах гэхдээ дураар нь тавьжээ. Удалгїй Бага Хосе Аркадио тахианы зодоонд
Антонио Исабель лаìын зааж єгсєн заль ìэхийг овсгоотой хэрэглэж, шувуугаа олон
болгоход тєдийгїй, эр хїнийхээ хэрэгцээг хангахад хїрэлцэхээр их ìєнгє олох
болов. Тэр їед Урсула, Бага Хосе Аркадиог ихрийн нь єрєєсєнтэй нь жишиж, яг
адилхан байсан хоёр хїїхэд ийì єєр єєр болчих гэж байх уу гэж гайхаш тасарч
байлаа. Гэвч хєгшин тїїнийг эргэцїїлэн удтал тархиа гашилгах хэрэг гарсангїй,
учир нь тєдхєн бага Аурелиано залхуу, задгай болж эхлэв. Мелькиадесийн єрєєнд
ноì бясалгаж байхдаа хурандаа Аурелиано Буэндиагийн залуугийнх шиг зожиг,
дотроо юì бодсон хїн байлаа. Гэвч Неерландын гэрээ байгуулахын єìнєхєн нэгэн
санаадгїй явдлаас болж, тэрбээр аглагийн єрєєнєєсєє гарч аìьдралтай нїїр тулгарч
билээ. Найраг баян хуурын хонжворт сугалааны пиу худалдаж байсан залуу хїїхэн
тїїнтэй гэнэт таниìхайран ìэндэлжээ. Өєрийг нь ихрийн нь єрєєсєнтэй урьд
ихээхэн андуурдаг байсан тул тїїнд нэг их гайхсангїй. Бїсгїй єєрийнх нь сэтгэлийг
татах гэж уйлагнаж байхад ч, дагуулаад єрєєндєє авчирахад ч эндїїрснийг нь
хэлээгїй билээ. Анх ингэж уулзсанаас хойш хїїхэн тїїнд учиргїй дасаж, баян
хуурыг тїїгээр авахуулах гэж, тэр ч байтугай пиуг тїїнд тааруулжээ. Хоёр долоо
хоноод Бага Аурелиано нэг хїн гэж хїїхний андууран єєртэй нь болоод ихрийн нь
єрєєсєнтэй ээлжлэн нийлж байгааг ìэдэхдээ учраа ололцох гэсэнгїй, харин ч

~ 109 ~
їнэнийг тас нууж байлаа. Мелькиадесийн єрєєгєєр шагайхаа болив. Гашуудал
тайлаагїй байсны улìаас гэрт хєгжиì дуугарахыг хориглосны дээр Хїìїїн
Франсискогийн шийрийг хатаагч хэрìэл хєгжиìчдийн зэìсэг хэìээн найраг баян
хуурыг їзэж байсан Урсулагийн їглэхийг ч хайхрахгїй баян хуураа сонсголоороо
дарж сурах гэж гадаа єнжих болжээ. Тэгж, тэгж Бага Аурелиано сайн хуурч болж,
эхнэр хїїхэдтэй болсон хойноо ч хєгжìєє тоглож, Макондод хаìгийн хїндтэй
хїний нэгэн болжээ.

Хоёр сар шахаì тэрбээр нєгєє эìэгтэйг ахтайгаа хувааж хэрэглэжээ. Бага Хосе
Аркадиог ìєрдєн ажиглаж, хийх гэж байсан юìыг нь сандааж, шєнє нь тїїнийг
дундын хїїхэн дээр очихгїй нь гэж ìэдэж аваад єєрєє тууж хїрдэг байлаа. Нэг
єглєє ìэдвэл торгон єìд єìссєн байлаа. Хоёр хоноод угаагуурын єрєєнд ахтайгаа
тааралдвал цаадах нь хананд нїїрээ наачихсан, хаìаг бие нь хєлєрчихсєн, цус
нулиìс болчихсон байж байв. Тэгэхэд Бага Аурелиано учрыг ойлголоо. Нєгєє
хїїхэн ìуу євчин халдаалаа гэж хєєснийг улайж, Пилар Тернера єєрийг нь эдгээх
гэж оролдож байгааг хэлжээ. Бага Аурелиано халуун ìарганцуугаар сэìхэн угааж,
шээс хїргэдэг янз бїрийн эì ууж, гурван сар далдуур зовсны эцэст сая хоёул
эдгэрчээ. Бага Хосе Аркадио хїїхэнтэй дахиад учирсангїй. Бага Аурелиано гуйж
гувшсаар байж, уучлуулаад тїїнтэй їхэн їхтэлээ явжээ. Тэр хїїхнийг Петра Котес
гэдэг байлаа. Тэрбээр дайны їеэр сугалааны орлогоор аìь зуудаг санаìсаргїй суусан
нєхрєє дагаж Макондод ирээд тїїнийг їхэхэд нь ажлыг нь залгуулан хийжээ.
Ирвэснийх шиг шар нїдтэй учир ширїїн дїртэй харагдах боловч єгєєìєр уужиì
сэтгэлтэй, аìрагийн ажилд аргагїй дїйтэй, цэвэрч няìбай, залуухан эрлийз хїїхэн
байлаа. “Бага Хосе Аркадио зодооч тахиа їржїїлж, Бага Аурелиано нууц
аìрагийнда зад найрлан найраг баян хуур дарж байна” гэж Урсула дуулахдаа ичиж
зовсондоо золтой л галзуурсангїй. Хоёр ихэр эднийхний аль ìууг дуурайсан
ìєртлєє ганц ч єєдтэйг авсангїй. Үїнээс хойш тїїнээс цааш эдний удаì
судрынханд Аурелиано, Хосе Аркадио гэсэн нэр єгєхгїй гэж Урсула шийджээ. Гэвч
Бага Аурелианогийн ууган хїїг тєрєхєд эцгийнх нь хїссэнээс зєрж зїрхэлсэнгїй.

 За яах вэ, тэгье, гэхдээ би єєрєє наад хїїг чинь єсгєнє гэж Урсула хэлжээ.

Урсула нас сїдэр зуу хїрч, нїд нь бараг юì їзэхээ больсон боловч бие хєнгєн, зан
тогтуун, ухаан саруулхан хэвээрээ байлаа. Тэр хїїг гал голоìтыг нь балласан дайн
дажин, зодооч тахиа, завхай хїїхэн, солиот бодол гэсэн дєрвєн хорыг ìэдэхгїй, уг
удìынхаа нэрийг дахин єргєх сайн хїн болгон єсгєж єєрєєс нь єєр хэн ч чадахгїй
гэж итгэж байлаа. “Үїнийг лаì болгоно оо. Тэнгэр таалж насыг ìинь уртасгадаг л
юì бол пап лаì болгохдоо болгоно” гэж сїртэй нь аргагїй аìлажээ. Урсулагийн
ингэж хэлэхэд унтлагын єрєєнд байгсад тєдийгїй бусад єрєєгєєр дїїрэн цулаад
байсан бага Аурелианогийн шуугиант найз нар хїртэл хєхрєлджээ. Дайн нэгэнт
ìартагдаж, аливаа ìуу ìуухайг хадгалж їлддэг санааны ìухарт л хоцорсон байснаа
шаìпан дарсны бєглєє пїс пїсхийн ìултрах їед л гэнэт сэтгэлд харван орж иржээ.

 Лаì болох хїїгийн тєлєє гэж Бага Аурелиано дуу алдав.

Зочид нэгэн дуугаар ерєєлийг давтав. Дараа нь гэрийн эзний баян хуур хангинаж,
пуужин агаарт хєєрч, зон олонд зориулж захисан баярын бєìбєр пижигнэлээ. Үїр

~ 110 ~
цайхад шаìпани дарсанд шал согтсон зочид зургаан тугал ìуу хийж, ìахыг нь гадаа
байгаа улсыг идэг гэж явуулжээ. Гэрийнхэн їїнд огт ондууцсангїй. Бага
Аурелиано гэрийнхээ хаìаг ажлыг ìэдэх болсноос хойш ингэж найрлах нь ерийн юì
болж, тэр ч байтугай хутагт лаì тєрсєн шиг ийì хїндтэй шалтгаан байхгїй байхад ч
найрладаг болжээ. Огт хїч санаа тавиагїй байхад хэдэн жилийн дотор ìал шувуу нь
ер бусын їржиж, Аурелиано тэр хавьдаа хаìгийн баян хїний нэг болсон нь гагцхїї
аìны хишиг гэхээс єєр аргагїй. Гїї гурван ихэр унага гаргаж, тахиа єдєрт хоёр
єндєглєж, гахай арьсаа язартал таргалж байсанд хїн аìьтан їїнийг нь илбэ жилбэ
гэхээс єєрєєр тайлбарлаж чадахгїй байлаа. “Мєнгєє хадгал аа. Дандаа ийì азтай
байна гэж байхгїй!” гэж гооìой жичдээ Урсулаа яншдаг байлаа. Гэвч Бага
Аурелиано їгийг нь їл тооно. Нєхдєє дайлан хэдий чинээ олон шаìпан дарсны
бєглєє ìултлах тусаì аз хийìорь нь єєрт нь бус, гагцхїї шиì ертєнцийг сэргээх
чадалтай Петра Котесийн аìрагийн сэтгэлд байна гэдгийг тєдий чинээ итгэх болж
байлаа. Чухаìхїї їїний хїчинд л хєлжиж байгаа гэдэгт бат итгэн, Петра Котейг
ìалынхаа ойролцоо байлгаж, Фернанда хїїхэнтэй гэрлэж, їр хїїхэдэй болсон
хойноо ч гэргийнхээ зєвшєєрснєєр нууц аìрагтайгаа уулзсаар байжээ. Тэрбээр євєг
дээдэс шигээ чийрэг, тоì боловч тэднийг бодвол хєхїїн баясгалантай, хаìгийн
сэтгэлийг татсан эр болж, тэгээд ч ìалаа ìаллах зав бараг байдаггїй байлаа. Петра
Котесийг аваад ìалынхаа хашаанд очих, хоёул бэлчээрээр ìорьтой явахад л тїїний
таìгатай ìал, бїр заìгїй їрждэг байлаа.

Бага Аурелиано Петра Котес хоёрын насны уртад сайн сайхан бїхэн гэнэт ирж
байсан шиг энэ их эд баялаг тэнгэрээс унан даржээ. Дайн дуусан дуустал Петра
Котес сугалааныхаа орлогоор аìь зууж, Бага Аруелиано Урсулагийн хурааснаас
хэд гурван юì салгачих санаатай сугалаа єєрєє ч хийдэг байлаа. Хоёр аìраг дэндїї
хєнгєìсєг, эртхэн орондоо орж єглєє болтол загас наадуулан эрхлэхээс єєрийг
ìэдэхгїйг, тэр ч байтагуй шашнаас цээрлэсэн їед ч уул ажлаа хийж л байдаг байлаа.
“Чи энэ хїїхнээс нэг болно оо, гайгїй! Толгой чинь эргэсэн нь багадаад одоо
гэдсээрээ хатгуулж ойчих гэж байгаа юì. Тэгээд гэдсэн дээр чинь хїйтэн бах тавих
хэрэг гарна даа” гэж жичийнхээ їлгэн салган юì хєлєє чирэн ирж байгааг хараад
загнадаг байлаа. Бага Хосе Аркадио єєрийг нь хэн орлосныг их ээ хожуу ìэдээд
дїїгийнхээ, хїїхний юунд нь болсныг ойлгосонгїй. Тїїний санаж байгаагаар бол
Петра Котес унтахад тєдий л сайнгїй, янаглах барихыг огт ìэддэггїй ердийн нэг
хїїхэн байсан. Гэвч Бага Аурелиано Урсулагийн їглэн дуулахыг ч ихрийнхээ
єрєєсний элэглэн дооглохыг ч хайхрахгїй, Петрагийн байшингийн хєлсийг тєлєєд
байхуйц ìєнгєтэй ажил олох сон, нэг шєнє тэр байшиндаа тїїндээ тэврїїлээд
хаìтдаа їхчих юì сан гэдгээс єєр юì бодохгїй байлаа. Хурандаа Аурелиано
Буэндиа насны эцэст аìар сайхандаа жаргахын хїслэн болж урлангаа дахин нээхэд
Бага Аурелиано алтан загас урлахыг унацтай ажил хэìээн боджээ. Хаìгаас уйдсан
хїний ёсоор хурандааг ухаанд багтаìгїй тэвчээр гаргаж хатуу гулууз ìеталлыг
боловсруулан аажìаар алтан хайрс болгож байгааг ажиглаж цухалхан тасалгаанд нь
олон цагаар байдаг болжээ. Бага Аурелианод ажил туйлын хїнд, Петра Котесийг
ìєрєєдєх нь туйлын их бєгєєд хэцїї байсан тул гурван долоо хоноод урлангаас алга
болжээ. Яг тэр їеэр, сугалааны хонжворт тавиулах гэж хэдэн чандага аìраг
бїсгїйдээ авчирч єгчээ. Гэтэл чандага нь учиргїй тїргэн тєрж їржээд, Петра Котес
пиугаа арайхийж аìжиж зарж байлаа. Эхлээд Бага Аурелиано їржих гэдэг заìаа

~ 111 ~
алдаж байгааг анзаарсангїй. Гэвч хотынхон сугалаагаар чандага хожно гэхээс
дургїй нь хїрдэг болсны хойно тэд нэг шєнє хашаанд бєєн шуугиан гарахад
сэржээ.

“Бїї ай, чандага байна” гэж Петра Котес хэлэв. Гэвч гадаа їргэлж тїжигнээд тэр
хоёрыг унтуулахгїй зовоожээ. Өглєє нь Бага Аурелиано хаалга нээгээд їзвэл
хашаанд чандага пиг дїїрч, єглєєний туяанд їс нь хєхрєн солонгорч байв. Петра
Котес солиотой юì шиг тачигнатал хєхєрч Бага Аурелиано даажигнах хорхойгоо
барьж чадалгїй,

 Наадуул чинь дєнгєж урьд шєнє гарсан нь гэж хэлсэнд Бага Аурелиано
 Яìар айìаар юì бэ! Үнээг ингэх гээд їзвэл яасан юì бэ? гэж дуу алдав.

Удалгїй Петра Котес хашаагаа дундлах гэж чандагаа їнээгээр арилжиж, їнээ нь
хоёр сар болоод гурван ихэр гаргажээ. Үїнээс хаìаг юì эхлэв. Нїд ирìэхийн зуурт
Бага Аурелиано бэлчээр, сїргийн эзэн болж, агтны жїчээ, гахайн хороогоо арай ядан
тоìсгож аìжиж байлаа. Энэ нь зїїд шиг санагдаж, Аурелиано їїнийг бодохоос
инээд нь хїрч, баярласан хэрээ бархирах гэгчийн їлгэрээр орж “Үнээнїїд ìинь
тугаллаад бай, нас гэдэг ахархан” гэж хашгирч байлаа. Жичийгээ аль нэгэн хар
хэрэгт орооцолдоогїй байгаа, аìьтны ìал зїгээр байлгахгїй хулгай зэлгий хийдэг
болоогїй байгаа гэж Урсула айж, барж ядсандаа шаìпан дарсаар толгойгоо
хєєсєртєл угаан зугаацаж байгааг харах бїрийдээ дэндїї балгаж байна гэж толгой
тїрийгїй загнадаг байлаа. Урсулагийн ийнхїї эрїїдэхэд Бага Аурелиано залхаж,
гїйцээд, нэг їїрээр халаìцуухан буцаж ирэхдээ хайрцагтай ìєнгє, лааз цавуу, багс
авч, Хїìїїн Франсискогийн хуучны дууг хангинатал дуулсаар байшингийнхаа
ханыг нэг песогийн29 дэвсгэрээр гадна дотногїй євч нааж орхижээ. Оньст хуур
авчирсан цагаас хойш яìагт цагаанаар буддаг байсан хуучин цагийн байшин лалын
сїìийн сэжиглэìээр байдалтай болов. Урсула ба гэрийнхэн нь дургїйлхэн
загнаж гудаìжинд шавсан хїн аìьтан хайран ìєнгийг яйран болгон баярхаж байгааг
нь їзэн хєгжилдєж байхад Бага Аурелиано байшингийнхаа нїїрэн талаас аваад гал
зуух хїртэл, тэр байтугай угаалгын єрєєг ч ìарталгїй наагаад їлдсэн
ìєнгийг гадагш цацаад,

 Одоо ìєнгє гэж надад їглэхээ болио биз гэж хэлжээ.

Нээрээ ч тэглээ. Урсула удирдан ìєнгийг наалдсан шавартай нь хаìт хуулан авч
байшинг дахин цагаанаар будав. “Эзэн тэнгэр ìинь, энэ хотыг анх байгуулж байх
їеийнх шиг биднийг ядуу болгож хайрла, їрэлгэн байсны тєлєєсийг хойд насанд
бидэнд бїї эдлїїлж хайрла” гэж Урсула ìєргєж байлаа. Гэвч тїїний ингэж гуйн
ìєргєснийг огт ондоогоор ойлгож байлаа. Нэгтийн дэвсгэрийг хуулж байсан нэг
ажилчин дайны сїїлээр хэний ч юì авчирсан хутагт Иосифийн тоì гєлтгєнє
бариìлыг санаандгїй дайрчихсанд бариìал унаж, хага їсэрсэнд їзвэл дотроо
хєндий, тэр хєндийд алтан зоос пиг чихсэн байжээ. Энэ хутагтын энд яагаад
ирчихсэнийг санах гэж бєєн юì болжээ. “Энїїнийг гурван хїн даìжилж ирсэн юì.
Бороо єнгєртєл энд байлгая” гэж гуйхаар нь “Хїний заìд саад болохооргїй буланд

29
- Песо - Колуìбийн ìєнгєний нэг.

~ 112 ~
тавьчих” гэсэнд, тийш нь эвтэйхэн тавьж харагдсан юì. Сїїлд нь хэн ч авна гэж
ирээгїй, тэндээ л байж байгаа нь энэ” гэж Аìаранта ярив.

Сїїлийн їед Урсула бариìлын єìнє зул єргєж сєхрєн ìєргєдєг болсон нь хутагтад
ìєргєсєн бус хоёр зуун килограìì шахуу алтанд ìєргєсєн болж таарч, ийнхїї
єєрєє ìэдэлгїй буруу ноìын юì хийж байснаа хожуухан ìэдээд бїр ч гутарчээ.
Бєєн овоолоостой ìєнгийг шалнаас цуглуулж аваад гурван шуудайд хийж, їл таних
гурван хїн эрт орой хэзээ нэгэн цагт ирж авах байх гэж нууцхан газар булжээ.
Олоон жилийн хойно эрїї євдєг нийлэн ядарч байхдаа Урсула гэртээ орж ирсэн
явуулын улсын ярианд оролцож ”Хутагт Иосифийн бариìлыг бороо єнгєртєл энд
байлгахаар орхисон улс биш биз? гэж шалгаадаг зантай болж билээ.

Урсулагийн сэтгэлийг зовоосон элбэг дэлбэг байдал тэр їед ердийн юì байлаа.
Макондо їлгэрт гардаг шиг аìар сайхандаа жаргаж байлаа. Хуучцуулын шавар,
хулсаар барьсан байшингийн оронд нар хаах ìодон саìбар бїхий цонх, їд дундын
бїгчиì халууныг сэрїї татуулан дарах цеìентэн шалтай тоосгон барилга бослоо.
Хосе Аркадио Буэндиагийн урьд байгуулсан суурингаас их юì їзсэн тоост бїйлсийн
ìод, тунгалаг уст гол хоёр їлдэж, Бага Хосе Аркадио голын гулдралыг цэвэрлэж,
голоор хєлєг онгоц явуулах санаа їїсгэх їед чулуу засдаг хїìїїс галбын їеийн
аìьтны єндєг шиг чулууг нь галзуу юì шиг бутлан їйрїїлж хаяжээ. Үхэр чулуу
олонтой, боргио харгиа ихтэй тул Макондогоос далай хїртэл хєлєг онгоц явуулна
гэдэг бол Хосе Аркадио Буэндиагийн зєгнєлтэй тэнцэх солиотой санаа байлаа. Гэвч
Бага Аркадио тєслєє гїйцэлдїїлнэ гэж санаанд ороìгїй ìуйхарлан зїтгэжээ.
Үїнээс єìнє тэр элдэв хэтийдсэн юìыг ургуулан бодож байсан нь огт їгїй. Петра
Котсетэй тїр явж байсныг нь тооцохгїй бол эìэгтэй хїнтэй хавьтаж явсангїй.
Урсула энэ жичийгээ Буэндиагийнхны удìын дотроос хаìгийн дорой нь тахиа
зодолдуулах наадаìд ч шалгарч чадахгїй хїн гэж боддог байлаа. Гэвч нэг удаа
хурандаа Аурелиано Буэндиа дайтаж явахдаа далайгаас арван хоёр килоìетр зайтай
газарт хайрдан хоцорсон испанийн нэгэн хєлгийн сэг харлан байхыг биеэр їзсэнээ
ярьжээ. Энэ явдлыг зохиìол зїйл гэж эртнээс нааш їзэж ирсэн боловч Бага Хосе
Аркадио огт єєрєєр ойлгожээ. Тэгээд тахиагаа їнэ хаялцуулан зараад ìєнгєєр
нь ажилчид хєлсєлж, багаж худалдан авч, чулуу булталж суваг татаж, усан
доорхийг цэвэрлэж, тэр ч байтугай боргиог тэгшилж, урьд хожид їзэгдээгїй ажил
хийж гарчээ. “Үїнийг би андахгїй. Цаг хугацаа гэдэг нэг л тойргоор эргэж байдаг
шиг байна, бид чинь эхэлсэн цэгтээ эргээд ирлээ шїї дээ” гэж Урсула їглэв. Бага
Хосе Аркадио голыг хєлєг онгоц явж болохоор боллоо гэж бодохдоо Бага
Аурелианод сэдсэнээ нэгд нэгэнгїй ярьж, тїїнд орох ìєнгийг аваад удтал алга
болов. Ихрийнхээ єрєєснєєс ìєнгє салгаж їрэн таран хийх гэхдээ хєлєг худалдаж
авна гэж заль зохиосон байна гэж Макондогийнхон шивэр авир хийх болж байтал
хот руу нэг жигтэй хачин хєлєг ирж явна хэìээн цуурхах боллоо. Хосе Аркадио
Буэндиагийн учир нажиргїй їїсгэлийг аль хэдийнээ ìартсан Макондогийнхон гол
руу гїйлдэн очиж, Макондогийн дэргэд зогссон анхны бєгєєд сїїлчийн хєлєг эрэг
рїї дєтлєн айсуйг хараад нїдэндээ ч итгэсэнгїй. Энэ нь ердєє л бальсан30 гуалин
холбосон сал бєгєєд эрэг дагаж яваа хорин эì тоì тєìєр татлагаар чирч, хошуун
дээр Бага Хосе Аркадио баярласандаа нїдээ гялалзуулан зогсож, тэр тєвєгтэй ажлыг
30
- Халуун орны ìод. Орч

~ 113 ~
удирдаж байлаа. Тэрбээр францын сайхан дууч эìс авчирчээ. Тэд содон єнгєтэй
шїхрийн доор цоонох нарнаас хоргодож ганган сайхан ìєрєндєє торгон алчуур
тохож, нїїрэндээ оо энгэсэг тавьж, їсэндээ аìьд цэцэг хатгаж, гартаа алтан бугуйвч
гялалзуулан зїїж, шїдэндээ очир алìас гялтгануулан шигтгэжээ. Бальсан сал бол
Бага Хосе Аркадиогийн урсгал сєрєн Макондод авчирч чадсан цорын ганц хєвдєг
хэрэгсэл байсан хэдий боловч бодож їїсгэснээ бїтэхгїй болсон гэж хїлээхгїй харин
ч хийснээ байгалийн хїчнийг хїний зориг ялсны аугаа их бэлгэдэл гэж тунхаглаж
байлаа. Бага Хосе Аркадио ганц улаан ìєнгє їлдээлгїй тооцоогоо хийгээд дахиад л
толгой єєд татахгїй зодооч тахиа ìаллах болов. Тэр бїтэлгїй санаачилгаас їлдсэн
юì гэвэл Макондод францын дууч эìсийн бий болгосон шинэ аìьсгал бєгєєд тэд
аìраглан янаглах улаìжлалт аргыг гайхаìшигт урлагаараа єєрчилж, нийгìийн сайн
сайхны тєлєє нїд цавчилгїй зїтгэснээр Катариногийн хуучирсан хїрээлэнг газартай
тэгшилж, ìухар гудаìжийг хятад дэнлїїтэй, гунигт аялгуу бїхий бадралт баг
бишгїїртэй шуугиант яарìагийн байдалтай болгожээ. Чухаìхїї франц дууч эìс л
Макондогийнхныг тэр аяар нь гурван єдєр ухаангїй болгож, Бага Аурелианог
Фернандо дель Карпиотай танилцуулсан билээ.

Богд наадìын дагинаар сайхан Реìедиос уригджээ. Жич охиныхоо сэтгэл

догдлуулаì їзэсгэлэн гоог харахдаа сїрддэг Урсула тийнхїї дагина болгоно гэхэд
саад хийж чадсангїй. Энэ їеийг хїртэл Сайхан Реìедиосыг зєвхєн Аìарантатай
л гадаа гаргадаг, сїìийн ìєргєлд явахад нь хїртэл нїїрийг нь гивлїїрээр бїтээлгэж
явуулдаг байлаа. Огт сїжиг бишрэлгїй ìєртлєє лаìын хувцас єìсчихєєд
Катариногийн хїрээлэнд шїтээнийг дороìжлон байхдаа сийхгїй хїìїїс ч хєндий
даяар їлгэрийн дагина шиг хєєрхєн гэж бахархах, сїрдэх зэрэгцэн цуурхдаг Сайхан
Реìедиосын царайг хальт болтугай ч харах гэж сїìд очдог байлаа. Тэр сониуч
хїìїїс тїїний царайг хартал нэлээд хугацаа єнгєрсєн бєгєєд харсан олон хїн аìар
тайван унтаж чадахаа больдог тул уг нь хараагїй нь ч дээр байх байсан билээ.
Тэдний аль эртнээс ìєрєєдсєнийг гїйцэлдїїлж єгсєн явуулын нэгэн тайж єєрєє
аìар заяа їзэхээ байж, хїнээ алдан гуйлгачин болоод, хэдэн жилийн дараа тєìєр заì
дээр унтаж хоцроод шєнийн галт тэргэнд дайруулан тас татуулж билээ. Тїїнийг анх
сїìд ногоон тансран косчооìтой, хатгаìаллаж оёсон хантаазтай орж ирэхэд их
холоос, ìагадгїй єєр орноос Сайхан Реìедиосын илбийн чадалд татагдан наашаа
зорьж иржээ гэж цєìєєрєє ойлгожээ. Тэр залуу эр царайлаг бєгєєд гоолиг, биеэ авч
явах байдал тавйан бєгєєд ёс тєртэй нь, тїїний хажууд Пьетро Креспи ч арван сараа
гїйцээгээгїй санагдах бєгєєд олон эìэгтэйчїїд, гивлїїр зїїлгїїштэй хїн чинь л
энэ байна даа гэж жєтєєрхєнгїй инээìсэглэн шивэр авир хийж байлаа. Макондод
таньдаг хїн тїїнд байсангїй. Няì гаригийн їїрээр їлгэрийн хаан хїї шиг ìєнгєн
дєрєєтэй, хилэн тохоштой ìорь унан ирж, ìєргєлийн дараа хотоос явчихдаг байлаа.

Тїїнийг сїìд орж ирэнгїїт л хїìїїс ажиглаж, Сайхан Реìедиос тэр хоёрын
хооронд хэн нь хэнийгээ вэ гэдгээ дуугїй їзэх ирїїл тулалдаан, хайрлан дурлах
тєдийгїй хагацан їхэж дуусах гайтай єрсєлдєєн эхэлжээ гэж цєìєєрєє боджээ.
Зургаа дахь няì гаригт тайж шар сарнай барин орж ирээд аанай л зогсоогоороо
хурал хурахыг сонсоод дуусангуут нь Сайхан Реìедиосыг тосон очиж, сарнайг
барив. Бїсгїй ийì бэлэг єгєхийг хїлээж байсан ìэт сурìаг гэгч нь аваад, агшин
зуур гивлїїрээ сєхєн їл таних хїний єєдєєс инээìсэглэжээ. Бїсгїйн хийсэн юì

~ 114 ~
гэвэл ердєє л энэ байлаа. Гэвч энэ нь залуугийн хувьд гай болж яг энэ їеэр тїїний
дэргэд байсан хїìїїсийн хувьд ìартагдашгїй юì болжээ.

Тїїнээс хойш тайж Реìедиосын цонхон дор найрал хєгжиì авчран єглєє болтол
тоглуулах нь цєєнгїй болов. Тэднийхний дотроос Бага Аурелиано тэр залууг цор
ганцаараа єрєвдєж, тэгж зїтгэхийг нь болиулахыг оролдож “Хайран цагийн гарз даа.
Энэ айлын хїїхнїїд илжигнээс ч зєрїїд гэж ìэд!” хэìээн нэг шєнє хэлжээ. Тэгээд
тэр їл таних залууд їерхье гэж гуйж, шаìпан дарсанд сэлэхийг уриалж,
Буэндиагийнхны эìэгтэйчїїд чулуун зїрхтэй гэж хэлж ядаад дийлсэнгїй. Шєнє
болгон хєгжиì хангинаад байхад тэсэх аргагїй болсон хурандаа Аурелиано Буэндиа
тайжийг гар буугаар гунигийг нь эìчилж єгнє гэж сїрдїїлжээ. Гэвч дурласан
залууг хэн ч бодсоноос нь няцааж чадсангїй. Тэгээд хээнцэр сайхан залуу
цєхрєлийн туйлд хїрээд хєєрхийлєлтэй ноорхой аìьтан болжээ. Тїїнийг хаанахын
хэн гэдгийг хэн ч ìэдээгїй боловч “Алс хол байдаг эх нутагтаа эрх яìбаасаа
татгалзаад эд хєрєнгєє орхиод ирсэн юì гэнэ” гэсэн цуу гарчээ. Тэр хэрїїлч,
архичин, зодооч аìьтан болж, Катариногийн хїрээлэнд яìагт хоног тєєрїїлдэг
болжээ. Эìгэнэлт явдлынх нь хаìгийн гачлантай нь гэвэл хаан хїї шиг нїдээ
бїлтэртэл гоёчихоод сїìд анх ирэхэд нь ч тїїнийг Сайхан Реìедиос тоогоогїй ажээ.
Реìедиос зїгээр нэг аальгїйдэхдээ бус, тэр хїний ер бусын аашилсан нь зугаатай
санагдсанаас шар сарнайг авч, єєрийнхєє царайг їзїїлэх гэсэндээ бус, тїїний
царайг сайн харж авах гэсэндээ гивлїїрээ ялихгїй сєхжээ.

Үнэнийг хэлэхэд Сайхан Реìедиос огт єєр ертєнцийн хїн байлаа. Тэр хорь хїрсэн
боловч уншиж ч, бичиж ч, халбага сэрээ барьж ч чадахгїй, гэр дотуураа чарìаан
нїцгэн явдаг, элдэв ёс тєрийг уулаас їзэн яддаг байлаа. Харуулын дарга залуу
офицерыг єєрт нь сэтгэлтэй болсноо хэлэхэд тїїний хєнгєìсгийг гайхаад л
єнгєрчээ. “Үгїй ìєн тэнэг аìьтан аа! Надаас болж їхэх гэж байна гэнэ. Би яìар
тїїнийг тэгээд аль гэсэн юì уу?” гэжээ. Офицерыг цонхон доор їнэхээр їхсэн
байхад Сайхан Реìедиос хэлж байснаа баталж,

 Харахгїй юу. Усан тэнэг аìьтан байсан байна гэжээ.

Далдыг хардаг чадалтайдаа эд юìсын уг чанарыг олж хараад єнгєний, гадна талыг
орхидог гэж бодìоор байлаа. Үгїйдээ гэхэд хурандаа Аурелиано Буэндиа тэгж їзнэ.
Сайхан Реìедиосыг бїгдээрээ ухаан дутуутай гэдэг байхад, Аурелиано Буэндиа л
ухаан сэргэлэн гэдэг байлаа. “Тїїнийг харахад хорин жил дайн болоогїй юì шиг”
гэж тэр хэлэхдээ дуртай. Урсула ч бас тэнгэр тэднийд ийì ариухан охин заяасанд
баярлавч, жич охиныхоо їзэсгэлэн гоод зовж, сайн юì биш, чєтгєр хорлох гэхдээ
ийì болгож гэж бодож байлаа. Ийìээс Урсула Сайхан Реìедиосыг аìьтнаас хол
байлгаж, эхийнхээ хэвлийд байхдаа ìуу юì халдахааргїй болсныг нь ìэдэхгїй,
хорвоогийн ìуу зуршлаас хаìгаалах гэж хичээж байлаа. Урсула жич охиноо багт
наадаì гэж нэрлэдэг чєтгєрийн шєнийн худалдааны хєєрхєн хїїхнїїдийн дагина
болгоно гэж санах ч дургїй байв. Гэвч бар болж тоглох гэсэн хїсэлдээ хєтлєгдсєн
Бага Аурелиано, Антонио Исабелийг очиж, “Багт наадаìд бол буруу ноìтны баяр
биш, католик шашны нандигнан сахисан ардын заншил” гэж Урсулад хэлж єгєєч
гэж ятгажээ. Нээрээ ч лаìын ярианд итгэсэн эìгэн хэчнээн дургїй байлаа ч гэсэн
сайхан Реìедиост титэì єìсїїлэхийг зєвшєєрчээ.

~ 115 ~
Реìедиос Буэндиа баярын дагина болох нь гэсэн яриа хэдхэн цагийн дотор ойр
орчиìд тарж, бїсгїйн ер бусын гоо їзэсгэлэнтэй тухай огт дуулаагїй байсан
хаìгийн бєглїї газарт ч хїрч, Буэндиагийнхны нэрийг саìууны бэлгэ тэìдэг гэж
їздэг байсан хїìїїсийг тїгшїїлжээ. Тэгж тїгшсэн нь дэìий байжээ. Тэр їед
хаìгийн гэì хоргїй хэн байна вэ, нэрлэ гэвэл євгєрч, цєхєрч гїйцсэн, ард тїìний
аìьдралтай яìар ч холбоогїй болсон хурандаа Аурелиано Буэндиаг л нэрлэж болох
байлаа. Буэндиа урландаа зожгорон сууж, гагцхїї алтан загасаа худалдаж л гадаад
ертєнцтэй харилцдаг байлаа. Дайн зогсоох гэрээ байгуулсны дараа гэрийг нь
хаìгаалж байсан цэргїїдийн нэг алтан загасыг нь хєндийн хот, сууринд аваачиж
худалдаад, тэндээс алтан зоос ачсан, шинэ сонин дуулсан буцаж ирдэг байлаа.
Консервативчуудын зарсгийн газар Либериалуудаар дэìжїїлэн хуулийг єєрчилж,
ерєнхийлєгч бїрийг засгийн эрхэнд зуун жил байхаар болгосон гэнэ, ариун хутагт
хаìбатай гэрээнд31 арайхийн гарын їсэг зурсан гэнэ, Роìоос хаìба лаìтан ирсэн нь
євч алìаас эрдэнэ болсон титэìтэй, цул алтан сэнтийтэй байсан гэнэ, Либериал сайд
нар єìнє нь євдєг сєхєрч, бєлзгийг нь їнсэж байгаад зургаа авахуулсан гэнэ, бага
зїїсэн їл ìэдэгдэх улс нийслэлд тоглож байсан испанийн жїжигчийн хулгай хийж,
ìаргааш єглєє нь улсын ерєнхийлєчгийн зуны єргєєнд чарìаа шалдан бїжиглэж
байсан гэнэ гэж дуулснаа ярьж єгдєг байлаа. “Надад улс тєрийн бодлого бїї ярь.
Загасаа л зарж байвал барав” гэж хурандаа хэлжээ. Хурандаа улс орны байр байдлын
талаар огт сонсохыг хїсэхгїй, урлангийнхаа ìухар сахиж, алтан загас гїйлгэж байна
гэдгийг Урсула дуулахдаа инээжээ. Загасаа алтан зоосоор арилжаад, энэ зоосоороо
дахин загас хийх зэргээр нэг хийснээ ингэж арван гурав дахин загас хийх зэргээр
нэгхийснээ ингэж арвангурав дахих нь яìар хэрэгтэйг хэчнээн хар ухаантай ч нэг л
ойлгож єгєхгїй байлаа. Ийнхїї орчиж эргэхийг таслахгїйн тулд худалдааныхаа
хэрээр их ажиллах хэрэгтэй. Үнэндээ гэхэд хурандаа Аурелиано Буэндиад худалдаа
хийх нь бус, ажил хийх нь гол байжээ. Хайрсыг хоногт суулгаж, нїдний нь оронд
бадìааргийн хэлтэрхий шигтгэж, залаìгайг нь єнгєлж, сїїлийг нь тааруулахдаа
ганц тїїндээ улайраад дайтан тулж явснаа тїїнээс болж гутарч гонсойж байснаа
санах огтхон ч завгїй болдог байжээ. Онч, ур орох инжааны ажилд биеэ огоорон
зїтгэснээс хурандаа Аурелиано Буэндиа дайны бїх жилд єтлєснєєсєє лїї энэхэн
хугацаанд єтєлж, удаан сууснаас нуруу нь бєгтийж, чиìхлїїр ажлаас нїд нь
ìуудсан боловч сэтгэл санаа тєвширчээ. Засгийн газар насан туршийн тэтгэвэр
олгоно гэж аìласан боловч уг асуудал гацчихаад байгаа учир Либериал, консерватив
нийлсэн хэсэг ахìад зїтгэлтэн туслахыг гуйж ирэхэд хурандаа “Наадхаа ìарт аа.
Олгохгїй юìыг олгох байхгэж насан туршаа тарчлахгїй гэсэндээ тэтгэвэр авахгїй
гэснийг ìинь та нар ìэдэж байгаа газар” гэжээ. Эхний їед хурандаа Геринельдо
Маркес оройдоо тїїн дээр ирж, хоёул байшингийн хаалганы гадаа сууж, хууч
хєєрдєг байлаа. Гэвч Аìаранта їс нь улаì халзран, учиргїй овор суусан ядрангуй
энэ хїнийг харахдаа элдэв юì бодон тэсэж байхын аргагїй болох учир ìєрєєрєє
байтал нь тэгэхээс тэгэх гэж хяìсалзаж хялбалзсаар, цаадах нь онцгой юì болбол л
єдрийн од шиг їзэгддэг болж, тэгсээр удалгїй саа тусаад огт ирэхээ больжээ.
Олноос оорцог, олон таван їггїй, орон гэртээ шинэ аìьсгал орж байгааг
хайхардаггїй хурандаа Аурелиано Буэндиа насны ìухарт санаа аìар байя гэвэл

31
- Аль нэг улсын засгийн газар, Ватикан хоёрын байгуулдаг гэрээ. Үїнд тєр, тухайн орон байгаа
католиг шашин хоёрын харилцааг тодорхойлдог. Энд Либериалиудын урваìтгайг харуулжээ

~ 116 ~
ганцаараа л байхаас сайхан юìгїй гэж улìаар ойлгожээ. Шєнє нойр сэрвэлзэх учир
тїрхэн зуур духийснээ єглєєний тавагн цагт босож, гал зууханд орж, аяга хар
кофегоо аанай л уугаад, єдєржин урландаа тїгжин ажиллаж, єдрийн дєрвєн цагт
гаран, тагтан дотуур ìухар сандал чирсээр цог ìэт улайрах сарнайн бутыг ч, шингэх
гэж байгаа нарны цацраг туяаг ч, їдшийн наì гїìд тогоонд ус пур пур буцлахыг
сонсон байхад яìар уйтгартай байдаг вэ тийì арилшгїй гунигт автсан Аìарантагийн
ихэìсэг дїрийг ч огт анзаарахгїй явж єнгєрєєд, хаалганыхаа гадаа шуìуул
хєдєлтєл суудаг байлаа. Нэгэн удаа хажуугаар нь єнгєрч яваа хїн тїїнд зориглон
хандаж,

 Хурандаа юу хийж байна даа? гэж асуусанд,

 Австай хїїрийг ìинь хэзээ їїгээр авч гардаг бол гээд хїлээгээд сууж байна
даа гэжээ.

Тийнхїї Сайхан Реìедиосыг баярт дагинаар оролцуулах гэж байгаагаас болж

хурандаа Аурелиано Буэндиагийн нэрийн аìнаас ховхлохгїй хэлцэх босонд зариì
хїìїїс сэтгэл тїгшсэн нь яìар ч ул їндэсгїй байлаа. Гэвч олон хїн єєр бодолтой
байв. Макондогийнхон айхавтар гай зовлон учрах гэж байна хэìээн санаанд
оролгїй, хотын талбайд баяр баясгалан тєгєлдєр дїїрчээ. Багт наадìын галзуу ìэт
хєгжил цэнгээ туйлдаа хїрч, бар болж тоглох гэсэн санаандаа хїрч шавай нь
ханасан Бага Аурелиано хоолойгоо сєєтєл зогсоо жолоогїй архирсаар бужигнах
буì, тїжигнэх тїìийн дунд явж байтал хєндийн заìаар багт наадìын хувцастай
баахан улс гарч иржээ. Тэнд саная гэвч санаанд багтìааргїй хєєрхєн
хїїхнийг алтадсан жуузан дээр даìнан авч явлаа. Макондогийн аìгалан иргэд
ìаргад титэì, їен хэвнэгтэй нїд гялбаì хїїхнийг сайн харж авах гэж тїр багаа
авчээ. Тэрбээр ёстой хатан хааны эрх дархтай дээд тєрєлт болохоос гялтгануур,
хочргор цаасаар гоёсон гаднаа гяланцаг аìьтан биш санагдаж байлаа. Олны дотор
гярхай улс цєєнгїй байж їїнийг явуулга гэж сэжиглэж байсан боловч Бага
Аурелиано тийнхїї їйìэхийг дор нь зогсоож, шинээр ирсэн улсыг хїнндэт зочид
хэìээн зарлаж, Солоìон хаан шиг ìэргэн шийд гаргаж, Сайхан Реìедиос нэр
зээлдсэн дагина хоёрыг нэгэн суудалд суулгавай. Бядан явагчийн32 хувцастай тэр улс
шєнє дєл болтол нийтийн баяр хєєрт оролцоод, тэр ч байтугай гайхалтай, сайхан
цаасан буу тавьж, гараìгай гоё уран дасгал їзїїлэн, баяр ёслолд нэìэр хандив
єргєсєн учир цыганы аль эрт ìартагдсан урлагийг цєìєєр санахад хїрчээ. Гэвч
хєгжилдєєний ид їед бїх юì балрав.

 Либериал наì ìандтугай! Хурандаа Аурелиано Буэндиа ìандтугай! Гэж нэг

нь хашгирав.

Бууны аìнаас гал ìанас ìанасхийн цаасан бууны гал бїдгэрч, айн хашгирах
чиìээнд хєгжìийн ая дарагдаж, баяр хєєр ìаань їйìээн сандраан болоод явчихлаа.
Олоон жиийн хойно нэр зээлдэгч дагины бараа бологчид нь їнэндээ жинхэнэ
цэргийн суìан байж, бядан явагчийнхаа цагаан нєìрєгийн дотор байлдааны буу

32
- Бядан явагч - Аравийн хойгийн нїїдэлчин, хагас нїїдэлчид. “Бедиун” гэсэн араб їг ìанай хэлэнд
орж ирэхдээ бядан болж сунжран гадаад їг гэдэг нь ìэдэгдэхгїй болжээ. Манайхан гадаад їгийг
орчуулахгїй авах болбол чухаìхїї ингэж авиан зїйдээ тохируулан авах ёстой гэдэг нь харагдаж
байна. Орч.

~ 117 ~
нуусан байсан гэж ард олон ярилцаж байлаа. Засгийн газар ингэж ярилцаж багааг
онц хуулиар няцааж, цус урсгасан энэ явдлын учрыг олно гэж аìлажээ. Гэвч їнэн
учрыг хэн ч олсонгїй. “Дагины бараа бологчид яìар ч хэрэггїй байхад даргынхаа
тушаалаар байлдааны байдлаар жагсаж, бєєгнєрсєн олныг хайр найргїй бууджээ”
гэсэн цуу дийлжээ. Хотод наì тайван байхал тогтож, хуураìч бядан явагч нэг ч
байхгїй болоход талбай дээр таван алиа салбадай, дєрвєн ховжилìаа, арван зургаан
хєзрийн ноён, гурван хєгжиìчин, францын хоёр пэр33 японы гурван хатан хаан гэсэн
алагдаж, шархтсан хїìїїс їлдсэн байлаа. Улс аìьтны ìэгдэн сандарч, їйìэн
бужигнаж байх хооронд Бага Хосе Аркадио Реìедиосыг аюулгїй газар нууж, Бага
Аурелиано палааж нь урагдаж, їен нєìрєг нь цус нєж болчихсон нэр зээлдэгч
дагиныг тэвэрсээр гэртээ авчирч билээ. Тїїнийг Фернанда дель Карпиа гэдэг ажээ.
Тус орны таван ìянган хаìгийн сайхан хїїхнїїдийн дотроос хаìгийн гоо сайхан
гэж сонгон авч, Мадагаскарын хатан хаан болгоно гэж аìлан Макондод авчирсан юì
санжээ. Урсула тїїнийг тєрсєн охин шигээ асрав. Хотынхон бїсгїйг буруушаахын
оронд тїний гэнэхнийг єрєвдєх болжээ. Талбай дээр аìьтныг хядсанаас хойш хагас
жилийн дараа шархтнууд эдгэрч, ах дїїсийн булшин дээрх сїїлийн цэцэг гандахад
Бага Аурелиано Фернанда дель Карпиогийн эцэгтэйгээ суудаг холын хотод
очиж тїїнийг Макондод авчраад чилийсэн хорин єдєр нижгэр хуриì хийжээ.

Хоёр сар болов уу їгїй юу хоёр залуу эгээ л салж сарнисангїй. Учир нь бага
Аурелиано Петра Котест тал засаж, Мадагаскарын хатан хааны гоёлын хувцастай
зургийг нь авчээ. Үїнийг Фернанда ìэдэнгїїтээ хаìаг инжээ авдрандаа хийж аваад
хэнтэй ч салах ёс хийлгїйгээр Макондогоос яваад єгчээ. Бага Аурелиано эхнэрээ
хєндийн заìд гїйцэж очоод ёстой далан таваар бууж єгєн, “Дахиад тэгэхгїй” гэж
удтал гуйж гувшиж байìааж нь буцааж авчраад, нууц аìрагаасаа дахин хєндийрєв.

Өєрийнхєє хїчтэйд итгэсэн Петра Котес ер санаа зовсонгїй. Петра Котесийн хїчинд
л тэр эр хїн болсонгїй, элдэв бїтэх бїтэхгїй юì ìєрєєдсєн балчир аìьтан байхад
нь Мелькиадесийн єрєєнєєс гаргаж, энэ ертєнцєд байрыг нь олгож єгсєн хїн хэн
бэ гэвэл Петар Котес. Тэр тєрєлхийн битїїлэг, зожиг, тэрїїхэндээ юì санаашраад
суучихдаг байснаа огт єєр сэргэлэн, нийцтэй, цагаан цайлган зантай, аìьдралын
баяр баясгалантай, наргиж цэнгэх дуртай, юìанд гар татдаггїй болсон нь аль ч
талаараа Петра Котесийн багаасаа ìєрєєддєг байсан тийì эр хїний байдалтай
болсон нь Петра Котесийн л ач. Тэгтэл хархїї нь гэрлэлээ. Бїсгїй хїїхэд болгон
эрт орой нэгэн цагт гэрлэдэг газар. Бага Аурелиано гэрлэх гэж байгаагаа тїїнд
хэлэхээс зїрх алдсаар уджээ. Тэгэхдээ бїр хїїхэд шиг аашилж, Петра
Котесийг єєрєє хєндийрєх байх гэж горилон зїв зїгээр байхад нь єє хайж,
єєнтєглєн гоìорхох болов. Нэг удаа Бага Аурелиано аìраг бїсгїйгээ оргїй юìаар
єєлж байтал цаадах нь урхинд нь орсонгїй.

 Чи єнєє дагинатай суух гээд л ингээд байна гэж аìыг нь таглачихжээ.

Бага Аурелиано ичихдээ уурласан дїрэì їзїїлж, єєрийгєє хїнд ойлгогдохгїй

їйлтэй толгой, ингэж дороìжлуулж байхдаа таарсан аìьтан гэж гоìдоллоод нууц
аìрагийндаа очихыг больжээ. Петра Котес огтхон ч сандарч сїйд ìайд болсонгїй,

33
- Франц, Английн дээд язгууртны цол. Орч.

~ 118 ~
аìар ч байгаа араатан аятай тайван байж, хєгжìийн аялгуу, бїрээний дуу, нижгэр
хуриìын чиìээ шуугианыг чагнахдаа тэр бїхнийг Бага Аурелианогийн аанай л нэг
дїрсгїйтэж байгаагийн дайтай бодож, шал тоохгїй байжээ. Өєрийг нь єрєвдєж, їг
хэлсэн хїний єєдєєс их л аìгалан инээìсэглэж, “Санаабїї зов оо. Миний єìнє
дагинас ч шонгїй” гэж хэлдэг байв. Хаяад явчихсан аìрагийнхаа єìнє шившсэн зул
асаа гэж хєрш эìэгтэйнхээ хэлэхэд,

 Тїїнийг эргїїлж авчрах цорын ганц зул нь бєхєєгїй ìандаж байна гэж
итгэлтэй бєгєєд учиртайхан хэлжээ.

Яг тїїнийг бодож байсанчилан, Бага Аурелиано бал сар єнгєрєнгїїт тэднийд иржээ.
Тэрбээр салдагїй хэдэн найзаа хэрìэл гэрэл зурагчинтай дагуулан ирж
Фернандагийн багт наадаìд ирэхдээ гоёж ирсэн палааж, цус болсон їен нєìрєгийг
авчирчээ. Хєгжилдан найрлаж байхаад Бага Аурелиано, Петра Котесийг дагина
болгон хувцаслаж, “Мадагаскарын цорын ганц насан туршийн эзэгтэй” гэж зарлаж,
зургийг нь авахуулан найз нартаа єгчээ. Петра Котес энэ наадаìд дуртай
оролцсоноор барахгїй єєртэй нь эвлэрэх ийì арга бодож олсноос їзэхэд их л ядарч
дээ гэж дотроо єрєвдєж билээ. Оройн долоон цагт Петра Котес дагиныхаа хувцастай
бїхлээрээ Бага Аурелианог євєртєє оруулав. Бага Аурелиано гэрлээд хоёр сар ч
болоогїй байсан боловч энгэр зєрїїлэх ажил нь тийì сайн бус байгааг Петра Котес
дорхноо ìэдээд єшєєгєє авч чадсандаа ганц бах нь ханаж байлаа. Гэвч їїнээс хойш
хоёр хонож байтал Бага Аурелиано, биеэр ирж зїрхэлсэнгїй бололтой хїн явуулж,
хоёр тийшээ болох талаар тохиролцъё гэж хэлїїлсэнд Петра Котес аìрагийнхаа
гаднаа ёсыг бариìталж, єєрийгєє гаргуунд гаргах гэж байгааг ìэдэж, санаснаас
удаан хїлээх хэрэг гарах нь гэж ойлгожээ. Ингэлээ гээд Петра Котес сэтгэлээр
унасангїй. Бага Аурелианогийн хїссэнийг хїлцэнгїй дагасанд цєìєєрєє тїїнийг
єрєвдєлтэй хєєрхий бїсгїй гэж боддог нь батажжээ. Хайртай хїнээс нь їлдсэн юì
гэвэл хос чийдìэл шаахай л байлаа. Тїїнийг їхэхдээ єìсєж їхнэ гэж Бага
Аурелиано хэлдэг байжээ. Петра Котес шаахайг даавуунд єрєєн, авдрандаа хийгээд
цєхрєлгїй хїлээхээр сэтгэл шулуудаж,

 Нэг цагт ирэхдээ л ирнэ, їгїй дээ гэхэд энэ шаахайгаа єìсєх гэж ирнэ хэìээн
боджээ.

Их л удаан хїлээх байх гэж бодсон нь харин тэгсэнгїй. Үнэнийг хэлэхэд, Бага
Аурелиано чийдìэл шаахайгаа єìсєх хэрэг гарахаас хавьгїй єìнє Петра
Котест эргэж очих нь гэдгээ хуриìынхаа шєнє ìэджээ. Учир нь Фернанда ёстой
эрэгнээс гарсан юì шиг хїн байлаа. Тэрбээр далайгаас ìянган килоìетрийн тэртээ
орших баргар хотод тєрж єссєн ажээ. Хий юìны гїйдэлтэй шєнє хаадын
сїнсийг тээн аваачих сїйхийн дугуй тэр хотын чулуун гудаìжаар тїрчигнэн одох
нь сонсогддог байлаа. Орой бїрийн зургаан цагт хотын гучин хоёр хонхноос
бэлэвсрэлийн уйтгарт аялгуу дуурьсана. Колоничлолын їед барьсан, булшны
хавтангаар єнгєлсєн хуучны байшинд хэзээ ч нар їл орно. Хашаан дахь ìайлсны
орой, цэцэрлэг дэх чийг даасан тубероз цэцгийн гудаì, унтлагын єрєєний онгож
гандсан хєшгийг харахад хїїрийн газар л ийì наì гїì байдаг гэж санагдана.
Фернанда тоìоо болтлоо хажуугийнхаа байшинд гарах тєгєлдєр хуурын
гунигт эгшгээс єєр юì огт сонсоогїй ажээ. Тэнд нэгэн хїн жил тутаì, єдєр тутаì

~ 119 ~
сайн дураараа їдийнхээ аìралтыг алдан алдан хєгжиìддєг байлаа. Цонхны бараìнас
бужигнах гэрэлд царай нь шар ногоон туяатай харагдах євчтэй эхийнхээ хажууд
сууж, нэгэн хэвээр зогсолтгїй дуугарах уйтгарт аялгууг чагнаж, єєрийг нь энд
бэлэвсрэлийн цэцэг сїлжин ìахаа идэж байхад энэ хєгжиì тэртээ тэнд, холын хол
газарт дуугарч байх юì даа гэж бодож суудаг байлаа. Өвчнєє дахин хєдлєхєд хар
хєлс нь дааварласан эх нь удаì угсааныхныгаа урьдын цагт цалгиж явсныг ярьж
єгдєг байлаа. Фернанда бїїр жаахандаа нэгэн саруулхан шєнє євч цагаан хувцастай
сайхан хїїхнийг цэцэрлэг дотуур нь гарч бунхан руу очихыг харжээ. Сайхь хий юì
єєртэй нь їйлийн їргїй адилхан ìэт санагдаж, хорин жилийн хойно єєрєє ингэж
яваа ìэт бодогдон сэтгэл нь хачин догдолжээ. “Чиний элэнц эх, хатан хаан байхгїй
юу. Цэцэрлэгт губероз цэцэг огтолж байгаад їнэрт нь хордоод єєд болчихсон юì”
гэж эх нь бїгшїїлэн ханиалгахын чєлєєнд хэлжээ. Олон жилийн хойно Фернанда
єєрийгєє элэнц эхтэйгээ адилхан гэж бодох болж нээрээ багад нь элэнц эх нь
їзэгдсэн юì болов уу гэж эргэлзвэл ээж нь охиноо, яагаад итгэхгїй байгаа юì” гэж
загнан

 Манай эд хєрєнгє барагдашгїй, хїч чадал шавхагдашгїй. Чи хатан хаан

болохдоо л болно гэж хэлжээ.

Тэднийд ìєнгєн хэрэгсэл тавьсан, ниìгэн бїтээлгээр бїтээсэн урт ширээн

дээр голдуу ганц жигнэìэг, аяга устай хольсон шоколад тавьж єгдєг байсан боловч
эхийнхээ їгэнд итгэжээ. Тїїний эцэг дон Фернанда єєрт нь инж худалдан авч єгєх
гэж байшингаа барьцаанд єгєхєд хїрч байсан хэдий боловч бїсгїй хуриìаа хїртэл
доìогт хаант улсыг ìєрєєдсєєр байжээ. Гэнэндээ ч ингэж санааширсангїй,
єєрийгєє тоìд бодсондоо ч тэгж ìєрєєдсєнгїй. Бїсгїйг ердєє л тэгж хїìїїжїїлсэн
байжээ. Фернанда ухаан орсон цагаасаа л ìэдхийнх овгийн сїлдтэй алтан хєтєвчинд
ìєр їздэг байжээ. Арван хоёртой болохдоо сїìийн сургуульд орохоор гэрийнхээ
босгыг алхан гарч, нуìт хєнгєн тэргэнд суусан атал хїрэх газар нь
хоёрхон хорооллын цаана байжээ. Шинэ хїїхэд єєрсдєєс нь хєндий, єндєр
тїшлэгтэй сандал дээр сууж, завсарлагаанаар ч нийлэхгїй байсанд ангийн нь охид
гайхаж байтал гэлэнìаа нар энэ таануустай адилгїй. Хатан хаан болох хїн байгаа
юì” гэж учрыг тайлж єгчээ. Тэгэхэд Фернанда тэдний насандаа харсан хаìгийн
хєєрхєн, хаìгийн тєвшин даруухан бїсгїй байсан учир найз нар нь тїїнд
їнэìшжээ. Найìан жил єнгєрєхєд латинаар шїлэг бичиж, даруулт хуураар тоглож,
харцуултай шонхроор авхийх тухай, тэргїїн хаìбатай нотлохуйн ухааны34 тайх
ярьж, гадаадын эрх баригчидтай тєрийн хэрэг пап лаìтай, шашны хэргийг ярьж
сураад тєрсєн гэртээ эргэн ирж, бэлэвсрэлийн цэцэг сїлжих ажилдаа дахин оржээ.
Ирэхэд нь гэр нь ханхай хоосон болчихсон байлаа. Сургуулийн ìєнгє тєлєх хэтэгтэй
байсан болохоор хаìаг юìаа цувуулж худалдаад хаìгийн хэрэгтэй тавилга цэцэглэг
дэн, хоол цайны ìєнгєн хэрэгслийг л авч їлджээ. Халуун хуìхаа нь дааìжирсаар эх
нь їхжээ. Өвч хар хувцас єìсєж, бариу цардìал захтай цаìц єìсєж, цагийнхаа
алтан оосрыг цээжээрээ хєндлєн уясан эцэг нь даваа гариг бїрд хоол унд авах
ìєнгєн зоос охиндоо єгєєд долоо хоногт сїлжсэн бэлэвсрэлийн цэцгийг нь авч одно.
Өдрийн ихэнхэд єрєєндєє тїгжин сууж, хааяа нэг гадагш гарахдаа заавал зургаан

34
- Нотлохуй ухаан буюу аполгетика нь христосын шашны тєгєлдєр бєгєєд їнэнийг нотлох
зорилгоор шашны судлал. Орч.

~ 120 ~
цагаас єìнє эргэн ирж охинтойгоо хаìт ìєргєл хийнэ. Фернанда хэнтэй ч їерхэж
байсангїй. Улс орон нь дайн дажны хєлд сїйдэж байна гэж хэзээ ч ер сонссонгїй.

Тєгєлдєр хуурын єдєр бїрийн дасгалыг сонсохоо хэзээ ч алгасаж байсангїй. Хатан
хаан болох горь тасарч эхэлж байтал гол халаганы тїншїїрийг яаруухан хоёр цохих
нь гэнэт дуулджээ. Фернанда халага нээж єгвєл бєхєлзєж дохилзсон, хацар дээрээ
сорвитой, энгэр дээрээ алтан одонтой, сїртэй цэргийн хїн орж ирээд, эцэгтэй нь
єрєєнд нь тїгжээд суучихав. Хоёр цаг болоод эцэг нь єрєєнд орж ирээд ”Юìаа зэх.
Чи хол юìанд явах боллоо гэжээ. Тийнхїї фернандаг Макондод авчирчээ. Энд
аìьдралын хїнд лантуу бїхий л жингээрээ ганцхан буухдаа эцэг эхийнх нь их л
овжноор єєрєєс нь нууж байсан бодит їнэнийг хайр найргїй илчилжээ. Гэртээ
буцаж ирээд, хаалгаа тїгжиж аван, хачин ìуухай дороìжлуулсандаа багтарч, сэтгэлд
нь суусан сэвийг арилгах санаатай дон Фернандогийн гуйж гувшиж, учирлан
їглэхийг ч хайхрахгїй удтал уйлж билээ. Тэгээд їхэн їхтлээ унтлагынхаа єрєєнєєс
цухуйхгїй гэж сэтгэл шулуудаад байтал хойноос нь Бага Аурелиано иржээ. Бєєдий
болсондоо ондууцан хилэгнэсэн Фернанда хэн болохоо ìэдїїлэхгїй гэж худал
хэлсэн болохоор тїїний ирсэн нь сэтгэлд багтаìгїй аз байлаа. Бага Аурелиано їл
таних бїсгїйн эрэлд ìордохдоо уулынхны аялгаар ярьдгар, оршуулгын
цэцэг сїлждэг гэсэн гарцаагїй батай хоёр тэìдгийг ìэдэж байжээ. Тэрбээр эцэж
алжахыг тоохгїй эржээ. Тэгэхдээ Хосе Аркадио Буэндиагийн Макондог байгуулах
гэж уул давсан шиг эрэìгий зоригтой хурандаа Аурелиано Буэндиагийн явуургїй
дайн хийсэн шиг бардаì оìогтой, Урсулагийн гал голоìтныхоо тєлєє зїтгэсэн шиг
нєр хичээнгїй эржээ. Хаана оршуулгын цэцэг сїлждэгийг сураглахад “Аль
сайныг нь ав” гээд айл айл руу дагуулж явдаг байлаа. Орчлонд тєрсєн хаìгийн
хєєрхєн хїїхэн хаа суудгийг асуухад эх болгон єрийнхєє охин руу тїїнийг авч
очдог байлаа. Будангуйн ìананд будилж, ìартхуйн орноор ìунгинаж цєхрєнгїйн
далайд уìбаж явлаа. Бодсон юì цуурай болон дуурсдаг, уйтгарлаж гуньхарахад хий
їзэгддэг шар цєлийг гаталжээ. Олон хоног їзїїргїй эрэлд хатсаны эцэст їл ìэдэх
нэгэн хотод ирвэл гучин хоёр хонх нь гашуудал зарлах ìэт уйтгартай жингэнэх ажээ.
Энэ хотыг ч, эдгээр хонхыг ч, уìрын шорвог салхинд идэгдсэн туургыг нь ч, єìхєрч
харласан ìодон тагтыг нь ч, борооны усанд угаагдан арилах шахсан “Бэлэвсрэлийн
цэцэг худалдана” гэсэн бичээстэй энэ хорвоогийн хаìгийн уйтгартай хаягийг нь ч
огт їзэж хараагїй, ер сонсож дуулаагїй боловч яг ìєн байна гэж дор нь таньжээ.
Энэ агшнаас Фернанда ширээт эхээрээ хаìгаалуулан тєрсєн гэрээ бїрìєсєн орхисон
тэр хїйтэн єглєє хїртэл тун бага хугацаа єнгєрч, гэлэнìаа нар инжийн хувцсыг нь
аì ìєлтєс оёж, цэцэглэг дэн, ìєнгєн хэрэгсэл, алтан хєтєвч, хоёр зуун жил гэр
бїлийнх нь сїйрч ирэхэд хуриìталсан гадаа хэвтэхэд гараар эргїїлэìгїй баахан хог
новшийг арахийн авдарлаж аìжжээ. Дон Фернандо охиноо хїргэж єгєхєєс
татгалзаж, єр ширээ дарчихаад хожиì очно гэж аìлан, охиноо адислаад, дахин
єрєєндєє орон тїгжиж, тэндээсээ гашуудлын тэìдэг, овгийн сїлдтэй товчхон
захидал охиндоо явуулах болж энэ захидал нь эцэг охин хоёрыг оюуны хувьд
анх холбож єгчээ. Фернандагийн хувьд тэндээс ìордсон єдєр нь жинхэнэ ёсоор
тєрсєн єдєр болсон байхад Бага Аурелианогийн хувьд аз жаргалыг бараг олоод
эргїїлэн алдсан єдєр боллоо.

~ 121 ~
Фернанда шарìал цэцгэн хээтэй гоё хуанли авч ирсэн бєгєєд їїнд ноìын багш нь
хурьцлыг тэвчих єдрийг улаан бэхээр тэìдэглэж єгсєн байжээ. Зовлонг тэвчих долоо
хоног35, хориотой няì гариг, сар бїрийн эхний баасан гариг, ìєргєлийн єдєр, ìацаг
болон цээр єдєр тїїнчлэн бие эвгїйрхэх їед хурьцах хориотой гэх зэргээр хуанлийн
єдрїїдийг улан тоонолж тэìдгээр ярайтал дарсны дотор хориогїй дєчин хоёрхон
єдєр байгааг нь олж їзэхэд бэрхтэй байжээ. яваандаа энэ хорио цээр байхгїй болно
гэдэгт эргэлзэхгїй байсан Бага Аурелиано хуриìыг тогтоосон цагаас нь сунжруулав.
Шаìпан дарс, бренди шарзны суларсан лонх заìаа алдаж байшинд багтахаа байх тул
їргэлж хогчинд явуулах болсондоо залхсан, їїний зэрэгцээгээр ханилж байгаа хоёр
тусдаа сєєлжин унтаж байхад дуу хєгжиì тасрахгїй, ìал нядлах зогсохгїй байгаад
сониучирхсан Урсула єєрийнхєє хуучин явдлыг санахдаа Фернандагаас “Хаìгаалах
єìд єìссєн юì биш биз?” гэж асуугаад “Тэгвэл хэзээ нэгэн цагт хотынхны доог
болж, ìуу юì болж ìагадгїй!” хэìээн сануулжээ. Гэвч Фернанда хуриìнаас хойш
хоёр долоо хоног єнгєрєхийг зїгээр л хїлээж байна, тэр цаг болоход нєхєртэйгєє
хавьтана гэж хэлжээ. Цээрийн хугацаа дуусахад Фернанда їнэхээр нїглээ
наìанчлахын їїднээс онгон биеэ эвдїїлэхээр бэлдэж, унтлагынхаа єрєєний хаалтыг
нээсэнд Бага Аурелииано орвол энэ дэлхийд хосгїй хєєрхєн хїїхэн хэвтэж, нїд нь
їргэсэн согооных шиг бєлтєлзєж, дэрэн дээр бутран байх урт їс нь элгэн хїрэн
єнгєєр гялтганан байлаа. Фернандаг урт ханцуй, газар шїїрсэн урт
хорìойтой цагаан цаìц єìссєний хэвлийн тус газар тоì гэгчийн цоорхой чадìагай
иìхэрдэн гаргасныг тэр даруйдаа анзаарсангїй болно. Тэгээд харахдаа инээдээ
барьж чадалгїй

 Насандаа би олон юì їзсэн дээ, энїїн шиг тусгїй юì їзсэнгїй. Би чинь

гэлэнìаатай суучихсан юì байна шїї дээ гэж дуун алджээ.

Сар болоход эхнэрээрээ цагаан цаìцыг нь тайлуулж чадалгїй, Петра Котесийн

зургийг хатан хааны хувцастай авах гэж очсон нь тэр юì санжээ. Хожиì нь
Фернанда гуйлгаж байìааж нь буцаж ирээд, эвлэрэн сэтгэл хєєрсєндєє цаìцаа
тайлж нєхрийнхєє сэтгэлийг аìраасан боловч гучин хоёр хонхтой хот руу єєрийг нь
эрж очихдоо тїїний ìєрєєдєж байсан шиг сэтгэлийг нь аìарлиулж чадсангїй билээ.
Бага Аурелиано тїїнтэй сууснаар гагцхїї ураì хугарахын зовлон хурааснаас
цаашгїй. Ууган хїїгээ тєрєхийн єìнєхєн нэг шєнє Фернанда нєхрєє єєрєєс нь
урван, Петра Котес руу сэì яваад байх болсныг ìэджээ.

 Тийìээ, їнэн. Малаа єсгєх гэсэндээ тэгсэн юì гэж тэр биеэ гаргуунд нь
хаячихсан хїний байдалтай дуугарчээ.

Фернанда нєхрийнхєє хачин тайлбарт итгэтлээ нэлээд удсан боловч тийì гэдгийг
хаашаа ч гарахгїй нотлоод єгєхийн цагт тїїнээс явдаг хїїхнийхээ євєрт їзэхгїй
гэсэн аì л авч. Ийнхїї сургуул хэн хэндээ саад болохгїй аж тєрєх боллоо.
Аурелиано хоёр хїїхэндээ уриалагхан, найрсаг, Петра Котес дийлж гарсандаа бах нь
ханаж байхад Фернанда тэдний явдлыг ìэдээгїй царай гаргадаг байлаа.

35
- Евангелийн доìог ёсоор Христосын цовдлуулж зовж байсан долоо хоног Улаан єндєгний баярын
єìнєх долоо хоног. Орч.

~ 122 ~
Фернанда нєхєртэйгєє учраа ололцсон боловч, бусад Буэндиа нартай хэл аìаа
ололцож дєнгєсєнгїй. Шєнє нь эр эìийн ажил хийсэн бол єглєє нь заавал єìсдєг
хар ноосон дээлийг хаяулах гэж Урсула гуйгаад цєхчихжээ. Энэ дээлийг єìсєхєд
айлынхан нь шивэр авир хийгээд байдаг болсон байлаа. Бас Урсула Фернандаг
угаагуурт нїїр гараа угаадаг, жорлонд бие засдаг болгож барсангїй, алтан хєтєвчєє
загас хийлгэхээр хурандаа Аурелианод зарчих гэж ятгаад дийлсэнгїй. Аìаранта
Фернандагийн їг хазгай дууддаг, юìыг цээрлэн нэрлэдэгт нь тэсгэлгїй эгдїїцэн,
тїїнтэй дан ойлгоìжгїй їгээр ярьдаг байв.

 Онфа изфи техте ктофо вофорофититфи носфо отфос овфоственнофогофо

дерьфеìафа гэж Аìаранта гэнэт гэнэт хэлчихдэг байлаа.

Нэг удаа Фернанда илт тохуурхаж байгаад нь уурлаж юу гээч яриад байгааг нь
асуусанд Аìарант цээрлэж хуарлах юìгїй,

 Чаìайг бєгс, их ìацаг хоёрыг ялгадаггїй аìьтан гэж байна гэжээ.

Тїїнээс хойш тэр хоёр дуугарахыг больжээ. Тун их хэрэг гарвал зурвас бичилцэх ч
юì уу хїнээр даìжуулж ярилцдаг болов. Фернанда нєхрийнхєє гэрийнхэнд илэрхий
нїд їзїїрлэгдэж байсан хэдий боловч євєг дээдсийнхээ сайхан ёсонд
Буэндиагийнхныг заншлуулах гээд зїтгэсээр байлаа. Хэн дуртай нь хїссэн цагтаа
гал зууханд хоол унд идэж уудгийг болиулж, хооллох єрєєнєє цав цагаан
бїтээлгээр бїтээж, цэцэглэг дэн ìєнгєн хэрэгсэл тавьсан тоì ширээнд хатуу
тогтоосон цагт бїгдийг суулгадаг болов. Хоол идэхийг Урсула єдєр тутìын
аìьдралын хаìгийн тєвєггїй ажлын нэг гэж боддог байтал тїїнийг нь баяр ёслолын
дэг їїсэж, олон таван їггїй бага Хосе Аркадио хїртэл дургїйлхжээ. Гэсэн хэдий
боловч тэр шинэ дэг нь оройн хоолны єìнє уншлага унших шинэ журìын адил
дийлж, энэ нь хєршнийнх нь анхаарлыг татаж, удалгїй Буэндиагийнхан бусад усан
нїдэт, цусан зїрхтний адил хооллодоггїй, хоол идэхдээ хурал хурж байдаг болсон
гэнэ гэсэн цуу гарчээ. Уулаас эцэг эхийнхээ сїсэг бишрэлийг авсан Фернанда яс
тогтоосон жаягийг юì болгонд хатуу барих гэх тул улаìжлалыг бариìталдагтаа бус
сэтгэлээ гэнэт хєєрєхєд л сїжигтэй болдог Урсулатай хїртэл зєрчилдєхєд хїрч
байлаа. Усрулаг ìэдрэхїйн таван эрхтэнтэйгээ байхад тїїний тогтоосон хуучин ёс
заншлыг гэрт бас ч гэж бариìталж, юìыг зоригтой зоригтой шийдэхэд гэрийнхэн нь
їгнээс нь гардаггїй байсан боловч юì харахаа больж, насанд дарагдаад, ажил тєрєлд
ер оролцохоо болиод ирэхийн цагт Фернандагийн тогтоосон жураì чангарч,
ганцаараа л тэднийхний хувь заяаг шийдэж байдаг болжээ. Фернанда нарийн боов,
ìєсєн чихэр хийхийг зохисгїй ажил гэж їзэж, тїїнийг дор нь болиулав. Урьд нь
їїр цїїрээс аваад їдэш орой болтол дэлгээстэй байдаг хаалгыг эхлээд наранд
унтлагын єрєє халаад байна гэдгээр шалтаглан їдийн аìралтын їеэр хааж, сїїлд нь
бїр онгойлгохыг болив. Макондог байгуулсанаас хойш тотгон дээр єлгєєстэй
байсан арц, тариа хоёрыг авч хаяад оронд нь Христоын зїрхтэй ховд хийжээ.
Хурандаа Аурелиано Буэндиа ингэж шинэчилж байгааг ажиглаад яах гэж ингэж
байгааг нь ойлгожээ. “Бид чинь язгууртан болж байна. Энэ янзаар бол бид дахин
консервативчуудын эсрэг дайн хийж, тэгэхдээ зєвхєн тэдний оронд хааныг ширээнд
залах гэж л тулалдах болох нь” гэж эсэргїїцжээ. Фернанда тїїнтэй хавиргалдалгїй
эвтэйхэн бултаад байв. Цаанаа бол хурандаагийн дураараа байдагт, тогтоож байгаа

~ 123 ~
хатуу журìыг нь дагахгїй байгаад тун дургїй байлаа. Өглєєний таван цагт аяга кофе
уудаг, урландаа новширхуу байдаг, цоортол єìссєн цуваа тайлдаггїй, їдэш гэрийн
гадаа сууж заншсан зэрэгт нь ондууцна. Гэвч Фернанда энэ гэрийн ганхаж
хоцорсон энэ баганатай эвлэрэхээс єєр араггїй байсан бєгєєд учир нь хурандаа бол
насанд дарагдаж, ураì, хугараад ноìхорсон зэрлэг араатан, “Өтєлснєєс биш їхсэн
биш” гээд нэг догширвол сїйд хийж ìэдэх аìьтан гэж ìэдэж байлаа. Нєхрийгєє
ууган хїїдээ элэнц эцгийнхээ нэрийг єгнє гэхэд тэднийд ирээд дєнгєж жил болж
байсандаа баригдаад зєрж зїрхлээгїй билээ. Анхны охиноо тєрєхєд Фернанда
эхийнхээ нэрээр “Рената” гэнэ гэж шууд зїтгэв. Урсула нярай охинд Реìедиосын
нэрийг єгнє гэж дайрав. Бага Аурелиано дунд нь эвийг нь олох гэж гїйж, цаад хоёр
нь ширїїн ìаргасны эцэст охиныг Рената гэж нэрлэхээр болсон боловч, эцгийнх нь
тєрєл садан, хотынхон Реìедиос гэдэг нэрийг товчлон Меìе гэж дуудах болжээ.

Шинэхэндээ Фернанда эцэг эхээ дурсдаггїй байсан боловч хуучраад ирэхдээ

эцгийгээ хосгїй хїн болгон дїрслэх болов. Хоолны їед эцгийгээ орчлонгийн явдлыг
огоорсон, аажìаар ариун хутаг болж байгаа онгцой хїн болгон ярина. Хадаì эцгийг
нь ийнхїї хэрээс хэтэртэл ìагтан ìандуулж байгаад гайхсандаа Аурелиано тэсэж
чадалгїй даажигнасан їг эхнэрийнхээ хойгуур тарааж бусад нь тїїнийг єлгєж авна.
Гэрийнхнийгээ эвсэг байлгах гэж ìахардаг, тэдний эв тїнжин ìуутай байгаад
далдуур шаналж явдаг Урсула хїртэл бяцхан ачийгаа “Гэгээн хутагтын зээ, хатан
хаан, ìалын хулгайч хоёр хїї учир папын сэнтийд сууна” гэж нэг удаа хэлж
орхижээ. Сэì нийлэгчид хэчнээн элэг доог хийвч Бага Аурелианогийн хїїхдїїд
нагац аавыгаа тэнгэрийг бишрэн шїлэглэсэн захидал, Христосын ìэндэлсэн єдрєєр
хаалгаар арайхийн багтаж ордог тоì хайрцагтай бэлэг явуулдаг доìогт хїн гэж
бодож заншжээ. Дон Фернандо овгийн эдлэнгээсээ їлдсэнийг ач нартаа явуулдаг
байлаа. Тїїгээр нь хїїхдийн єрєєнд босоо хїний дайтай богдсын дїртэй
шїтээн бїтээж тэдгээр богдост шилэн нїд хийсэн нь аìьд юì шиги сїрдìээр болж
чадаìгай оёсон цэìбэн баринтаг єìсгєсєн нь Макондогийнхны єìсєж байсан
хувцсаас хаìгийн сайн нь байлаа. Эзэд ноёдын эртний баргар лавирангийн
оршуулгын сїрлэг зїйлс Буэндиагийн гэрэлт байшинд бага багаар нь шилжлээ. “Гэр
бїлийн оршуулгын газрын юìыг бидэнд тэр аяар нь явуулжээ. Унжгар уд36 бунхны
хавтан хоёр л дутаж байх шив” гэж Бага Аурелиано нэг удаа хэлжээ. Хайрцагт
тоглочихìоор юì ер байдаггїй боловч хїїхдїїд арван хоёрдугаар сар гарахыг бїтэн
жил тэсэж ядан хїлээдэг, учир нь хуучны, санаанд ороìгїй эдлэл гарч ирэхэд нэгэн
хэвийн аìьдрал нь єєр болох шиг болдог байжээ. Бяцхан Хосе Аркадиог тєрснєє
хойш Христосын ìэндэлсэн єдєр арав дахиа гарч тїїнийг шашны сургуульд
явуулах гэж байтал туйлын бєхєлж хадсан, чийг авахуулахгїй гэж завсар заалхайг
нь давирхайдсан євєєгийн лужир тоì авдар урьдынхаасаа нэлээд эрт ирсэн нь, “Дээд
тєрєлт хатагтай донья Фернанда дель Карпио де Буэндиад” гэж гот їсгээр хаягласан
байжээ. Фернандаг унтлагын єрєнд захидлыг уншиж байх хооронд багачуул
хайрцгийг ухасхийн онгойлгож гарав. Бага Аурелиано урьдынх шиг тэдэнд
хаìжилцаж байлаа. Хэдїїлээ давирхайг нь ховхолж, хадаасыг нь сугалж, дээрээс
чигжсэн ìодны їртсийг гаргавал доороос нь зэс шургаар шурагдсан урт авдар
гарлаа. Бага Аурелиано найìан шургийг найìууланг нь авч тугалган тагийг

36
- Унжгар удыг гашуудлын бэлгэдэл гэдэг. Орч.

~ 124 ~
сєхєнїїтээ дуу алдаад хїїхдїїдээ хойш нь тїлхэж арайхийн аìжив. Авдранд тас
хар хувцастай, энгэртээ залгалìай зїїсэн дон Фернандогийн шарил байж байлаа.

Ренатаг тєрснєєс хойш асар удаагїй байтал Неерландын хэлэлцээрийн

ээлжит ойгоор хурандаа Аурелиано Буэндиагийн ойг тэìдэглэх заавар гэнэт гарчээ.
Ийì шийдвэр албан ёсны бодлоготой авцалдахгїй байсан учир хурандаа шуудхан
эсэргїїцэж, ой тэìдэглїїлэхгїй гэв. “Би “ой” гэдэг їгийг одоо л дуулж байна. Энэ
нь юу ч гэсэн їг байлаа гэсэн илт дороìжилж байгаа хэрэг” гэж хэлжээ. Инжааны
давчхан урланд зїсэн бїрийн элч тєлєєлєгч шавах болов. Энэ удаа урьдынхаас
хавьгїй хєгшин, хавьгїй сїрлэг хар хувцастай єìгєєлєгчид дахин ирсэн нь урьдын
цагт тїїнийг ялаа батгана шиг шавж байсан хїìїїс байжээ. Тэднийг харахдаа
дайныг ìухардуулах гэж тэднийд ирж байсныг санаж, эрээгїйгээр ìагтахад нь
тэвчиж чадсангїй. “Зїгээр байлгаж їз” гэж шаардаад, тэдний ìэтгээд байгаа
шиг їндэсний эрх чєлєєний тэìцэгч лут аìтаног биш урьд байгуулсан гавьяа зїтгэл
юу ч їгїй, алтан загасныхаа дунд хэнээр ч єргїїлж тэтгїїлэхгїй зєнгєєрєє байж
байгаад нїд анья гэсэн энгийн ìуу дархан гэж хэлжээ. “Улсын ерєнхийлєгч
Макондод болох ёслол дээр биеэр хїрэлцэн ирж, Хїндэтгэлийн одон гардуулах гэж
байна” гэж дуулахдаа бїр ч эгдїїцжээ. Хурандаа Аурелиано Буэндиа
“Ерєнхийлєгчийн засгийн газрын бузар булай, ёсон бус явуулга їйлдэж байгаагийн
шийтгэл болж бус, хорхойд хоргїй ìєрєєрєє нэгэн євгєнийг хїндэтгэхгїй
байгаагийн шийтгэл болгож ерєнхийлєгчийн духанд суì зоох хожуухан боловч
сайхан завшааныг тэсэж ядан хїлээх болно” гэж ерєнхийлєгчид нэгд нэгэнгїй
улаìжлахыг тушаажээ. Хурандаа Аурелиано Буэниа їїнийгээ их
заналтай хэлсэн тул улсын ерєнхийлєгч яг явах гэж байснаа болиод одонг бие
тєлєєлєгчєєр илгээжээ. Хурандаа Геринельдо Маркес тал талаасаа шахаж
шаардуулсар байнгын хэвтрээ орхиж хуучин зэвсэг нэгт нєхрєє ятгах гэж иржээ.
Хуучин анд Геринельдо Маркесийгээ даìнуурга дээр, тоì тоì дэрэн дунд сууж
дєрвєн хїнээр даìнуулан иэрхийг хараад залуу наснаасаа ялахдаа хаìт ялж,
ялагдахдаа хаìт ялагдаж явсан хуучин нєхєр нь нєхрийн сэтгэлийг бодож ирж дээ
гэдэгт огтхон ч эргэлзсэнгїй. Гэвч ирсэн їнэн учрыг ìэдэхдээ даìнуургыг хурандаа
Маркестэй хаìт урлангаас гарахыг тушаав.

 Чаìайг буудсан бол чаìд их л тус хїргэх байж дээ гэдгийг даанч хожуу
ойлголоо гэж Аурелиано Маркест хэлжээ.

Ийнхїї ойд Буэндиагийнхнаас хэн ч очсонгїй. Ой багт наадìын долоо хоногтой огт
санаандгїй таарсан боловч засгийн газар улаì л элэг доог хийх гэж зориуд ингэж
тааруулж байна гэсэн бодол хурандаа Аурелано Буэндиагийн сэтгэлээс гарахгїй
байв. Хїн огт шагайдаггїй урландаа суугаад цэргийн хєгжиì хангинах, ёслолын
буудлага инжгэнэх, тэдний гудаìжийг єєрийн нь нэрэìжит болгож їг хэлэхийг
чагнаж байлаа. Хурандаа яаж ч чадахгїй байгаадаа хор нь хєдлєн уйлж,
консервативчуудтай цусан далай, ìахан овоо болтол дайтаж, їнсэн товрого хийх
залуугийн чадалгїй болсондоо ялагдсанаас хойш анх удаа гутарчээ. Ёслолын цуурай
наìжаагїй шахаì байтал урлангийн хаалгыг Урсула тогшсонд хурандаа:

 Надад сїї саад бол. Би юì хийж байна гэвэл,

~ 125 ~
  Хаалга нээ. Ёслолтой яìар ч хаìаагїй юì гэх Урсулагийн дуу тайван бєгєєд
энгийн дуулджээ.

Тэгэхэд оньсыг ìултлан, хаалгыг нэвээл гудаìд тєрх, єнгє єєр єєр боловч дэлхийн
бєìбєрцгийн аль ч єнгцєгт байсан їл андуурагдах адил царайтай арван долоон залуу
зогсож байлаа. Эд бол хурандаагийн хїїхдїїд байжээ. Тэднїїс бие биеэ танихгїй,
хоорондоо хэлэлцэж тохирсон юìгїй, гагцхїї ой хийх сургаар далайн
эргийн хаìгийн алсын нутгаас иржээ. Тэд эцгийнхээ нэрийг бахархал болгон авч,
эхээрээ овогложээ. Урсулаг баярлуулан, Фернандаг уурлуулан гурав хоног байхдаа
гэр дэхийг тэìээ туйлчихсан юì шиг хєл, толгойг нь алдуулж дєнгєв. Аìаранта
хуучин бичиг хараа онгичин байìааж нь тэдний тєрсєн, адисласан єдрийг
Урсулагийн тэìдэглэсэн дэвтрийг олж нэр нэрийн ард хаягийг нь бичиж авлаа. Энэ
нэрсийг уншихад дайны бїх хорин жилийг нэхэн санаж болох байлаа. Тэр нэгэн
єглєє Макондогоос бослогын сургаар хорин нэгэн хїнийг тэргїїлэн явснаас сїїлд
гэртээ цусанд дарайсан цувтай буцаж ирсэн хїртэл хурандаагийн шєнийн бїх аяныг
дурдан сэргээж болох байлаа. Бага Аурелиано садан нараа ирснийг шаìпан дарсаар
ìялааж, хєгжиì дуу болсон нижгэр найр далиì їсэргэн хийж энэ найрыг
хурандаагийн ойгоор зохиосон багт наадìын хожиìдсон ч гэсэн хариу гэж тооцвой.
Гийчид гэрийн бїх ваарын тэн хагасыг хиар буулгаж, бухын хєнжил дээр зогсоон
сэвэх гэж хєєцєлдєн сарнайн бїх бутыг сїйтгэж, бїх тахиаг буудаж, Аìарнатагаар
Пьетро Креспийн гунигт бїжиг хийлгэж, Реìедиост єìд єìсїїлж, сургаагны оройд
єлгєсєн юì авахуулах гэж авируулж, хоолны єрєєнд гахайд тос тїрхэн оруулж
Фернандаг дайруулсан боловч тэгж зїггїйтэж байгааг нь хэн ч зэìлэсэнгїй, тэдний
тэгж эх толгойг алдуулан бужигнуулсан нь харин ч анагаах чадалтай байжээ.
Хурандаа Аурелиано Буэндиа эхлээд хєвгїїдээ баахан сэжиглэж, тэр ч байтугай
зариìыг нь єєрийнхєє хїїхэд ìєн эсэхэд эргэлзэж байсан боловч тэдний тэгж
аашилсанд уйтгар нь гаран зугаацаж, явахад нь нэг нэг алтан загас єгчээ. Зожиг Бага
Аркадио хаяла нараа тахиа зодолдуулах тэìцээнд урьж, Аурелиано нарын олон нь
тахиачдын элдэв булхайг анддаггїй, Антонио Исабель лаìын булхайцыг доор нь
барьсан учир тэр нь эгээ л золгїй юì болж тарсангїй. Бага Аурелиано садангийн энэ
олон улс наргин цэнгэнхэд хэчнээн сайхан далиì єгч байгааг хараад, гэрээр ажил
хийлгэхээр шийджээ. Гэвч тэгж хїсэхэд нь ихээхэн хєдєлгєєнтэй, євєг шигээ юìыг
шижиж сонсжиж явдаг асар тоì эрлийз Гунигт Аурелиано л ганцаараа зєвшєєрчээ.
Жаргал эрэн дэлхийн талыг тойрч їзсэн учир хаан суух нь тїїнд ялгаагїй байлаа.
Бусад нь эхнэр хїїхэдтэй хараахан болоогїй боловч нэгэнт заìаа сонгосон гэж
бодож байжээ. Тэд цєìєєрєє чадаìгай гар урлалчин, гэрийн эзэн, тєвшин улс
байжээ. Лхагва гариг буюу их ìацгийн эхний єдєр хурандаагийн хїїхдїїдийг тарж
явахаас єìнє Аìарната тэдэнд жанч єìсгєж, сїìд аваачив. Тэднийг ìєргєлийн
дуганд орвол Антонио Исабель лаìтан духан дээр нь загалìай зурж єгєхєд37 тэд
бишрэхээсээ илїї тоглооì хийж байлаа. Буцаж ирээд хаìгийн отгон нь загалìайгаа
арилгах гэсэнд арилсангїй, ах нарынх нь духан дээрх тэìдэг ч бас арилшгїй болжээ.
Савантай усаар угааж, їрїїлээр їрж, сїїлд нь уушгин чулуу, цайруулдаг уусìал
хїртэл хэрэглэсэн боловч загалìайг арилгаж чадсангїй. Гэтэл Аìарнта хийгээд сїìд

37
- Католик шашинтны “їнсэн лхагва” гэж нэрлэдэг ìацгийн эхний єдєр. Лаì ìєргєлчдийн духанд
їнсээр загалìай зурдаг. Орч.

~ 126 ~
очсон бусад хїìїїсийнх нь аìархан арилчихжээ. Урсула ах дїї нартай салах ёс
гїйцэтгэхдээ “Бїр ч сайн юì боллоо. Одоо та нарыг хэн ч андуурахгїй” гэж хэлжээ.
Тэд найрал хєгжиìчдєєр удирдуулан, агаарт пуужин буудсаар бєєнєєрєє гарахад
Буэндиагийн удаì угсаа олон зуун жил тасрахгїй нь гэсэн бодол хотынхонд тєрж
билээ. Гунигт Аурелиано солиот зохион бїтээгч Хосе Аркадио Буэндиагийн
ìєрєєдєж байсан ìєсний їйлдвэрийг хотын захад байгуулав.

Гунигт Аурелиано Макондод ирснээсээ хойш сарын дараа бїгдийн танил хїндтэй
хїн болсныхоо хойно эх, нєхєрт гараагїй дїїдээ (хурандаагийн охин биш юì
санжээ) суучихаар байр эрэн явсаар тайлбайн єнцєгт байгаа эзэнгїй байрын навсайж
ìуудсан тоì байшинг сонирхов. Байшингийн эзэнг асуувал одоо эзэн байхгїй. Урьд
нь сууж байсан юì, їхэхийнхээ єìнєх хэдэн жилд жижигхэн хийìэл цэцэгтэй бїрх,
будангуй саарал єнгєтэй шагайвч єìсєн шуудангийн конторт очиж, хаìбад захиа
явуулахаар талбай дээгїїр гарч явахыг хоёрхон харсан гэж хэлжээ. Тэр бэлэвсэн
эхнэрийн цорын ганц дотны хїн нь хатуу сэтгэлтэй зарц авгай байсан нь гэртээ
орж ирсэн нохой ìуур болон бусад яìар ч аìьтныг алж гудаìжинд хїїрийг нь хаяж,
тэр нь бээгээд хотоор нэг їìхий саìхай болдог байсан гэж бас дуулав. Тїїний
хаясан сїїлийн аìьтны сэг наранд борц бослноос хойш єчнєєн удаж, гэрийн
эгзэгтэй, зарц эìэгтэй хоёрыг дайн дуусахаас бїр єìнє їхэж їрэгдээд, хахир євєл,
хїчит шуурга болоогїй тулдаа байшин нь байж байгаа юì гэж цєìєєрєє боддог
байжээ. Хаалганы нь нугасыг зэв идчихсэн учир гагцхїї хэрж гїйсэн аалзын
шїлсэнд л торон тогтоож байх ìэт санагдаж, цонхны нь жааз чийгэнд хєєж, гонхны
нь хагарч барзайсан цеìентэн шалын завсар заалхайгаар євс, хээрийн цэцэг ургаж,
гїрвэл хийгэд элдэв хорхой гавьж гїйлдэж байгааг харахад энд наана хэлэхэд тавин
жил хїн сууж байсан шинжгїй. Уулын дагуу Гунигт Аурелиано эзэнгїйн ийì олон
баталгаа байхгїй байлаа ч гэсэн байшинд яваад орчих байлаа. Тэрбээр голын
хаалгыг ìєрєєрєє тїлхэн орвол єìхєрч илжирсэн ìод нь бутран унасанд тоос
ìанаран, ìорин шоргоолжны банзанд їїрээ засахдаа зєєж ирсэн шороо бужигнаад
явчихав. Гунигт Аурелиано тоос дарагдахыг хїлээзнэн, босгон дээр зогсож, тоос
наìдахад зочдын єрєєний голд єнгєрсєн зууны хийцтэй хувцас єìссєн туранхай
эхнэр зогсож байгааг харжээ. Нїцгэн толгой дээр нь хэдэн шар євс сєрвийж, бас
ч гэж сайхнаараа байгаа тоì нїдний гал бєхєж, ганцаардсаар хатаж хоцорсон царай
нь їрчийж хорчийхоороо нэг болжээ.

Нєгєє ертєнцєєс босоод ирсэн юì уу гэìээр энэ хїнийг харахдаа балìагдан

цочирдсон Гунигт Аурелиано арайхийн сэхээ авч їзвэл, тэр хуучин цагийн
байлдааны гар буу єєдєєс нь шагайж байсанд,

 Өршєєгєєрэй гэж арайхийн дуугарчээ.

Авгай хуучин новш дїїрэн хєглєрсєн тасалгааны голд хєдлєлгїй зогсоод,

тэвхийсэн ìєртэй, духан дээрээ їнсэн загалìай зурагтай энэ аварга эрийг
анхааралтай сонжин харахад, тоос ìанан дунд хоёр аìтай буу їїрч, чандага холбон
барьсан байх шиг болж, урьдын адил будантан їзэгдсэнд,

 Тэнгэр ìинь! Болиоч. Одоо санаанд ийì юì бїї оруулж таìлаач гэж
сєєнгєтєн дуу алдвал Гунигт Аурелиано:

~ 127 ~
  Би байшин хєлслєх гэсэн юì гэж хэлжээ.

Тэгэхэд авга буугаа єргєж, гар огтхон чичрэхгїйгээр цохонд нь їнсэн загалìай руу
нь онилон заìгийг нь шийдэìгий татаж,

 Яв гэжээ.

Үдэш нь хоолон дээр Гунигт Аурелиано єдрийн явдлыг ярихад, їїнийг дуулан
сэтгэл ихэд гутсан Урсула нулиìс ìэлìэрїїлж: “Ээ тэнгэр ìинь. Хєєрхий ìинь
аìьд ìэнд юì сан уу!” гэж толгойгоо їхтгээн дуу алдав.

Он жил улирч, дайн дажин болж, гай зовлон нїїрлээд тэрбээр Ребекаг онхи ìартаж
орхисон байлаа. Ребекаг аìьд гэдгийг ìэдсээр байсан цорын ганц хїн бол нас
хєгшрєвч нэхэл хатуу хэвээрээ Аìаранта байлаа. Тэрбээр зїрхээ хїйт оргиход єнчин
дэрэн дээр єглєє сээхдээ ч, унжсан ìээì, хонхойсон гэдсээ савандаж, эìгэдийн
хувцас хийдэг цагаан ёрог даавуугаар хийсэн банзал, цаìц єìсєж байхдаа ч, хир
хилэнцээ наìанчилж байгаагийн тэìдэг болсон гарынхаа хар боодлыг сольж байхдаа
ч Ребекаг л боддог байлаа. Унтаж байсан ч, сэрїїн байсан ч, хаìгийн сайхан їед ч,
хаìгийн гутарсан цагт ч, хэдийд ч Аìаранта Ребекаг бодож, ганцаар байсаар,
дуртгал нь цэгцэрч, уйтгар гуниг тєрїїлдэг элдэв хангайн хог новш аìьдралаар
зїрхэнд нь хурсан байснаа арилж їгїй болоод хаìгийн гашуун дуртгал нь товойн
їлдэж, хэзээ ч ìартагдахааргїй болжээ. Ребека гэж хїн байдгийг Сайхан Реìедиос
Аìарантагаас дуулжээ. Тэр ìуудсан байшингийн хажуугаар гарах тоолондоо
Аìранта єрсєлдєгчийнхєє нэртэй холбоотой эвгїй, ичгїїртэй явдлыг ярьж,
ингэснээрээ Реìедиосыг тїїнд єєртэйгєє адил хорсдог болгон, їхсэнийхээ ч хойно
хорслоо бусдад їлдээх гэж оролдсон боловч тэр нь нэìэргїй болсон бєгєєд учир нь
Сайхан Реìедиос аливаа тэчьяадал, ялангуяа бусдын хорсол тэчьяадлыг тоодоггїй
байлаа. Урсула Аìарантатай огт адилгїй сэтгэл євєрлєж, Ребекагийн тухай
сэтгэлдээ огт ìуу юì їлдээсэнгїй, хїїдийд хар хар хийсэн эцэг эхийнхээ ястай хаìт
анх авч ирсэн байдлаар нь санаж Буэндиагийнхны гэгдэж явдах эрхгїй шившигт
юì хийснийг нь ìартаж орхижээ. Бага Аурелиао Ребекаг гэртээ авчрах харж асрах
нь зїйтэй юì” гэсэн боловч Ребека їгэнд нь оролгїй, єєрийнхєєрєє зїтгэсэн тул
сайхан санаа нь бїтсэнгїй болно. Өчнєєн жил зовж, ядуу зїдїї байсан болохоор
ганцаараа байхын аìтанд жаргасан нэр зїїж тух тав алдахыг хїсэхгїй байлаа.

Хоёрдугаар сард Макондод духандаа їнсэн загалìай зурагтай Аурелиано

Буэндиагийн арван зургаан хєвгїїнийг дахин ирэхэд, Гунигт Аурелиано наргиж
цэнгэж байхдаа тэдэнд Ребекагийн тухай дуулгаж, тэд хэдхэн цагийн дотор байшинг
нь хуучин хэвд нь оруулж хаалга, цонхны жаазыг сольж, хананд нь тулгуур хийж,
нїїрэн талыг нь баясгалантай гэгээн єнгєєр удаж, гонхны шалыг дахин цеìентлээд
байшингийн дотор талыг засах гэсэн боловч зєвшєєрїїлж чадсангїй. Ребека
хаалганд ч ойртож ирсэнгїй. Ах дїї нарыг засвараа пижгэнїїлээд дуусахад єртєг
хєлсийг нь бодоод, єєртэй нь цуг байсаар байгаа зарц эìгэн Архенидагаар атга зоос
явуулсан нь сїїлийн дайны їеэс гїйлгээнээс гарсан зоос байлаа. Гэвч Ребека
тїїнийг зарагддаг гэж бодсоор ажээ. Тэгэхэд л энэ ертєнцєєс хэнчээн хол тасарсныг
нь бїгдээрээ ухаарч, улаан гол нь торж байгаа цагт энэ хорионоос нь гаргаж
чадахгїй нь гэдгийг ойлгожээ.

~ 128 ~
Хурандаа Аурелианогийн хєвгїїд хоёр дахиа ирэхэд тэдний нэг Арвай Аурелиано
Макондод хоцорч, Гунигт Аурелианотой хаìт ажиллаж эхлэв. Арвай Аурелиано
адислуулахаар тэднийд авчирсан хурандаагийн анхны хїїхдийн нэг бєгєєд гартаа
дайралдсан хэврэг бїх юìыг ирсэн доороо хэìхчиж хаясан учир Урсула Аìаранта
хоёр тїїнийг ìаш сайн санаж байлаа. Эхлээд дээшээ авирах гэж эрìэлздэг байснаа
яваандаа больж, одоо дунд зэргийн нуруутай, цагаан бурхантаж цоохор болсон
нїїртэй хїн болсон боловч хїрснээ эвдэх гайхалтай хїч нь хэвээрэ їлджээ. Өчнєєн
тєчнєєн таваг хадгалж, тэр ч байтугай хїрээгїй байтал хагалчих тул Фернанда їнэт
хэрэглэлээ хагалуулж дуусахаас єìнє цайран таваг яаран худалдан авч єгсєн боловч
тэр нь ч удалгїй хонхойж ёнхойсон байлаа. Арвай Аурелиано ийì анагаагдашгїй
гэìтэйдээ єєрєє хїртэл аргаа бардаг боловч эхэлж харангуут л итгэл тєрєх
цагаан санаатай, гайхìаар ажилсаг тул хайрыг булаана. Арвайн Аурелиано ахархан
хугацаанд ìєсний їйлдвэрлэлийг ихэд нэìэгдїїлж нутгийн зах дээр гїйхээ больсон
учир Гунигт Аурелиано бараагаа хєндийн бусад сууринд борлуулах талаар бодох
хэрэг гарав. Тэгээд нэг санаа тєрснєє хэрэгжїїлсэн нь фабрикийн їйлдвэрлэлийг
шинэчлэн сайжруулахад тєдийгїй Макондод бусад газартай холбоо тогтооход
шийдвэрлэх їїрэгтэй болов.

 Тєìєр заì тавих хэрэгтэй гэж Гунигт Аурелиано хэлжээ.

Макондод “тєìєр заì” гэдэг їг анх сонсогдсон нь тэр байлаа. Тухайн їед Хосе
Аркадио Буэндиагийн гэрлийн дайн хийх удирдаìждаа хавсаргасан байсан
бїдїївчтэй яг адилхан зураг Гунигт Аурелиано зураад ширээндээрээ тавьсныг
Урсула харахдаа цаг гэдэг орчин эргэж байдаг юì биш байгаа гэсэн сэжиг нь
батажжээ. Гэвч Аурелиано євгєєсєє огт ондоо нь гэвэл нойр хоол алдсангїй, ìангуу
юì шиг гєлийж хэнийг ч зовоосонгїй, харин ч хїний санаанд ороìгїй элдэв тєсєл
гаргаж, тїїнийгээ ойрын їед биелїїлнэ гэдэгт хатуу итгэж, орох єртєг, хийх
хугацаатай холбогдсон бїх тооцоог чадаìгай зохиож, эргэлзэж тээнэгэлзэх, цєхєрч
гутрахын зовлонгуй бодсоноо биелїїлж байлаа.

Бага Аурелиано хуранда Аурелиано Буэндиатай адилгїй, харин юìанд огт

хаширдаггїйгээрээ элэнц эцэгтэйгээ адил байж, ихрийнхээ єрєєсний хєлєг онгоц
явуулах гэсэн їргїй ажилд ìєнгє гаргахаасаа гар татаагїй шигээ Гунигт
Аурелианогийн тєìєр заì тавих тєсєлд гар татсангїй. Гунигт Аурелиано хуанлийг
хараад “Борооны улирлын дараа эргэж ирнэ” гээд лхагвад явчихжээ. Тїїнээс хойш
тїїний сураг тасрав. Арвай Аурелиано фабрикийн илїїдэлд дарагдаж
гїйцэхдээ усны оронд жиìсний шїїсээр ìєс гаргах гэж туршин, ìєхєєлдєс
їйлдвэрлэх аргыг огт санаìсаргїйеэ олоод борооны їе дуусаж зун єнгєрсєн боловч
ахаасаа чиìээ сураг байхгїйд їйлдвэрийг нэгэнт єєрийнхєє болсон гэж бодож
байлаа. Гэвч євлийн эхээр, єдєр дулаарсан цагаар голд цагаан хэрэглэл угааж
байсан нэг эìэгтэй их л айчихсан, тєв гудаìжаар чарлан гїйж,

 Тэнд нэг айìаар юì явж байна. Дугуйтай гал зуух шиг юì, араасаа бїхэл
бїтэн хот чирч явна гэж ярьжээ.

Тэгтэл ч айìаар чанга шийхтнах шуухитнах, аахилах уухилах чиìээ

Макондог доргиулав. Хэдэн долоо хоногийн єìнє хэсэг ажилчин, заì тєìєр тавьж

~ 129 ~
байгааг олон хїн харсан боловч тоосонгїй, цыганууд л дахин эргэж ирээд аль
дивангарынх шигээ шїгэл, хэнгэргээ дуугаргаж иерусалиìын суутнуудын бїтээсэн
яìар гээчийг нь бїї ìэд балай шингэнийг дээд зэргийн чанартай гэж ìагтан илбэ
жилбэ їзїїлэх гэж байгаа биз бодоцгоожээ. Гэвч Макондогийнхон чанга гэгч
шийхтнах, уухилах дуунаас сандрахад болихдоо гудаìжинд бужигнан гарч їзвэл
Гунигт Аурелиано цэцгээр алаглуулан чиìсэн бух тэрэгнээс баяр хїргэн гараа
даллаж явахыг харжээ. Эхний удаа тийнхїї найìан сар хожиìдож ирсэн тэрхїї
гэìгїй байрын шар галт тэрэг Макондод єчнєєн эргэлзээтэй, эргэлзээгїй зїйл,
єчнєєн сайн ìуу, єчнєєн єєрчлєлт, гаìшиг зовлон, уй гашуу авчрах учиртай байжээ.

***

Макондогийнхон тоо тоìшгїй гайхаìшигт нээлтэд алìайрч, гайхаад гайхаад

барахгїй байлаа. Гунигт Аурелианогийн галт тэргээр хоёр дахиа явахдаа авчирсан
ìашины гаргаж байгаа цийлгэр цахилгаан гэрлийг тэд хараад шєнє нь їл унтана. Уг
ìашины ”тїг тїг” гэх дуунд их удаж, багагїй чарìайж байж дасжээ. Тэд дэгжиж
байгаа худалдаачин дон Бруно Креспи арслангийн аì хэлбэртэй касс бїхий
хїрээлэнд їзїїлсэн хєдєлдєг зурагт дургїйцэж, нэг кинонд їхээд оршуулж,
їзэгчдийн хойноос нь єчнєєн гашуудсан баатар нєгєє кинонд эв эргїїл, сав саруул
байгаагаар барахгїй бїр араб болчихсон явж байгааг їзэхдээ ондууцжээ.
Баатруудынхаа эрээн бараан хувь заяаг хуваалцах гэж хоёр сентаво тєлсєн олон
урьд хожид їзээгїй дороìжлолыг тэвчиж чадсангїй, хаìаг сандлыг нь яйчин
хаяжээ. Дон Бруно Креспийн шаардсанаар вангийн тїшìэл “Кино бичїїр гэдэг бол
байхгїй юìыг байгаа юì шиг харуулдаг багаж учир їзэгчид тэгж сїйд болох
хэрэггїй” гэсэн тусгай хууль гарган тайлбарласанд олон нь цыганд дахиад
ìуухай залилуулаа гэж шийдээд єєрсдийн зовлон багадаагїй байхад зохиоìол
хїìїїсийн зохиоìол зовлонгийн тєлєє уйлахаа болъё гэцгээгээд сїїдэр ший їзэх
больжээ. Хуучирсан бадралт баг бишгїїрийн оронд франц хєгжилтэй дууч эìсийн
авчирсан, нутгийн найрал хєгжиìчдийн орлогыг ихээхэн багасгасан эгшигт
айхцгийг ч ингэж їзэх болов. Эхний їед хотлоороо сониучирхан хориотой
гудаìжнаа очигчид олширч, тэр ч байтугай зариì хїндтэй хатагтай нар эрэгтэй
хїний хувцас єìсєєд учир битїїлэг шинэ хєгжìийг ойроос їзэх гэж очиж байна
гэлцэх болов. Гэвч эгшигт хайрцгийг дэргэдээс нь гайгїй сайн хараад энэ нь дууч
эìсийн баталсан, бїх нийтийн бодсон шиг шидэт тээрэì биш ердєє нэг ìуу оньст
тоглооì байна, тїїний эгшиг, найрал хєгжìийн сэтгэл хєдєлгєì,
аìьдралын їнэнийг харуулсан хїнлэг аяны хаана нь ч хїрэхгїй юì байна гэж їзжээ.
Үїнд туйлын их ураì хугарчээ. Удалгїй эгшигт хайрцаг дэлгэрч, айл бїхэн эгшигт
хайрцагтай болсон боловч тоìчуул єєрсдєє зугаацах гэж тїїнийг авсангїй, багачуул
хїїхдээ зугаацуулах гэж авсан нь цаадуул нь тэр зугаатай ìашины гэдэс
дотрыг гарган шавиагаа ханатал тоглож байх болов. Гэвч хотын ìэр сэр хїн
харицлах утас тєìєр заìын ертєєн дээр тавьсныг їзэхдээ эргїїлдэг урт бариултайд
нь эхлээд бїдїїндїїхэн эгшигт хайрцаг юì уу гэж бодсон боловч тїїгээр ярьж
їзээд їнэхээр ярьж болж байсанд юунд ч итгэхээ байсан улс хїртэл сэрдхийжээ.
Макондогийнхны хэчнээн болтол гайхаж чадахыг эзэн тэнгэр шалгахаар шийдэж,
нэг бахдалыг нь тєрїїлж, нэг урìыг нь хугалж, нэг тээнэгэлзїїлж, нэг їнэìшїїлэх
зэргээр янз бїр болгосоор байсан учир їнэн, худал хоёр хэдий хэр зайтайг хэн ч

~ 130 ~
хэлж чадахааргїй болсон шиг санагдаж байлаа. Ийнхїї биетэй, биегїй хоёр толгой
эргэì хутгалдаж, туулайн бєєрийн доор байсан Хосе Аркадио Буэниагийн сїнс
гэгээн цагаан єдєр байшин дотуур туйлгїй бачиìдан тэнїїчлэх болов. Тєìєр заì
албан ёсоор нээгдэж, галт тэрэг тогтìол ирэх болж, ширээ сандал тавьсан, харилцах
утас зоосон, пиу зарах жижиг цонх гаргасан єртєєний даруухан ìодон байшин
баригдсаны дараагаар хаìгийн энгийн ажил эрхэлдэг хаìгийн энгийн хїìїїс гэж
Макондогийн гудаìжнаа єєрсдийгєє нэрлэвч циркийн жїжигчид гэвэл илїї онох
бїстэй бїсгїй улс їзэгдэх боллоо. Хотынхон цыгануудад ìэхлэгдсээр хаширчихсан
учир тэр хэрìэл илбэчид гудаìжаар явж шїгэлтэй хоовон, ìацгийн долоо дахь єдєр
сїнс аврахын тулд ìацаг барих ёсны ноìыг авахуулах гэж оролдон, тїїнийгээ бїтнэ
гэж горьдохын зовлон байсан боловч шалаад салахгїйд нь залхаад авахын тїїс
болсон хїìїїс болон олдохгїйд ìундахгїй алìай аìьтдын хїчээр их л хєлжиж
аìжжээ. Эдгээр луйварчингуудтай хаìт нэг лхагва гаригт ìалийтал инээсэн, балтгар
наìхан ìистер Герберт Макондод ìорилж, дараа нь Буэндиагийнд їдийн хоол
идэхээр иржээ. Тэр ìорь унахад єìсдєг єìд, тїрий, илчїї дуулга єìсєж, ган
хїрээтэй шил зїїсэн нь шилний цаанаас нїд нь ìолор аятай гялалзана.

Гадилын нэг хонгорцог тэр чигээр нь идтэл тїїнийг хэн ч анзаарсангїй. Бага
Аурелиано ìистер Герберттэй “Отель Хакоба”-д испани хэлээр хазгай ìурий “Сул
єрєє байхгїй байна” гэж ондууцан їглэж байхад нь санаìсаргїй дайралдаад,
явуулын улсыг авчирдгаараа авчирсан нь тэр байжээ. Мистер Герберт уяатай хэдэн
хєєрдєг бєìбєлєгтэй яваа бєгєєд эдгээрээр бєìбєрцгийн талыг тойрч, их орлого
олж байсан гэх боловч Макондогийнхноос тїїгээр нь хєєрєх хїн олдсонгїй. Учир
нь уяатай хийт бєìбєлєг гэдэг бол цыганы нисдэг цийрсээр нисэж їзсэн тэдний
хувьд алхаì ухарсан хэрэг байлаа. Мистер Герберт долоо хоноод тїрїїчийн галт
тэргээр явахаас аргагїй болжээ.

Ихэвчлэн їдийн хоолон дээр єгдєг судалтай гадил жиìсний хонгорцгийг ширээн
дээр тавихад тэр нэг ширхгийг тасалж аваад тєдий л аìтархсан янзгїй иджээ. Гэвч
дараа дараагаар аван, аì хаìхилгїй ярьж, санаас сайн зажилж, таìсаг хїний
аìтархах байдлаар эхний хонгорцгийг идэж бараад, хоёр дахийг гуйжээ. Тэгснээ
дандаа биедээ авч явдаг багажны хайрцагнаас гэртэй нарийн багаж гаргаж ирэн,
очир алìаас худалдан авч байгаа хїн шиг нэг гадилыг гярхай нь арагїй шинжиж,
тусгай суìчаар зїсэж їзэн, эìийн сангийн жинлїїрээр жигнэж, зэвсгийн дархны
хэìжїїрээр хэìжиж їзэв. Дараа нь хайрцагнаасаа єєр жижиг бїрэн багаж гаргаж
ирээд, агаарын халуун, чийг, гэрлийн байдлыг тодорхойлов. Энэ ёсорхуу ажиллагаа
их л зугаатай байсан учир тэнд байгсад хоолоо тайван идэж чадахгїй, ìистер
Гербертийг ийì тийì байна гэж тодорхой юì хэлэх байх гэж хїлээсэн боловч
ойлгочихоор тойìтой юì ер хэлсэнгїй. Сїїлд нь ìистер Герберт хотын
орчиì шїїрэн ховоо, сагс барьчихсан, эрвээхий хєєцєлдєж байгаа нь харагджээ.
Дараагийн лхагва гаригт хэсэг инженер, агроноìич, ус шинжээч, газар хэìжээч ирж,
ìистер Гербертийн эрвээхий барьж байсан газрыг хэдэн долоо хоног шинжжээ.
Хойхон нь сеньор Жек Браун шар галт тэрэгний сїїлд залгаастай, ìєнгєєр чиìж,
хаìба хилэнгээр гадарласан буйдан ортой, цэнхэр шилэн дээвэртэй вогооноор иржээ.
Өєр нэг вогооноор хар хувцастай ихэìсэг хуулийнхан, урьдын цагт хурандаа
Аурелиано Буэндиаг хаа л бол дагаж явдаг байсан ìєнєєхєн єìгєєлєгчид ирж, ноён

~ 131 ~
Брауныг тойрон бужигнасанд уяат агаарын бєìбєлєгтэй, єнгийн эрээвхийтэй ìистер
Герберт, дугуйтан бунхан, герìан зуудаг нохойтой сеньор Брауны нэгэн адил тэр
агроноìич, ус шинжээч, газар хэìжээч нар нэг л дайныг ёрлож байх шиг ард олны
совин татаж байжээ. Гэвч эргэцїїлэн бодохын зав болсонгїй, сэжигч
Макондогийнхныг юу болж байгааг ухаарч аìжаагїй байтал, чєтгєр алгад гэж,
хотод нь ниìгэн тєìрєєр дээвэрлэсэн ìодон саравч дїїрч, тэдгээрт харийн хїìїїс
суух боллоо. Тэр хїìїїсийн зариì нь ногоонд, зариì нь задгай чиргїїлд, нєгєє
зариì нь тэр ч байтугай вогооны дээвэр дэр сууж дэлхийн дєрвєн зїг найìан
зовхисоос галт тэргээр наашаа цувж байлаа. Удалгїй гринго38 торгон палааж, тоì
хив бїрх єìссєн хїїхнїїдээ авчирч, тєìєр заìын нєгєє талд бас нэг хот байгуулж,
гудаìжаар нь далдуу ìод суулгаж, байшингийнхаа цонхонд тєìєр тор хадаж
гонхондоо цагаан ширээ тавьж, адартаа асар тоì далавчтай сэнс дїїжилж, тогос
бєднє зугаалах єргєн ногоон нуга байгуулав. Асар тоì, цахилгаанжуулсан тахианы
хонуурь аятай энэ бїх хорооллоо єндєр тєìєр тороор хїрээлж, зуны сэрїїхэн сард
єглєєгїїр тэр торон дээр хараацай пиг сууж нїїгэлтэн хар юì харагдах бїлгээ.
Макондод харийнхан юу эрж байна вэ, нээрээ тэд ивээн тэтгэгчид ìєн її гэдгийг
хэн ч тухайлж ìэдэхгїй байтал нїїж ирэгсэд бїх юìны хєл толгойг алдуулж
орхилоо. Цыгануудын заìбараа алдуулдаг нь эдний дэргэд юу ч биш, тїр зуурын,
тэгээд бас ойлгоìжтой байдаг байжээ. Урьдын цагт хурìаст тэнгэрийн бошгыг л
дагадаг шидтэний хїчээр тэд борооны цагийг єєрчилж, тариа боловсрох їеийг
богиносгож, голыг урсаж байсан голдрилаас нь гарган цагаан чулуу, хїйтэн усыг нь
хотын нєгєє їзїїр рїї, оршуулгын газрын цаагуур аваачлаа. Чухаìхїї тэгэхэд л
Хосе Аркадиогийн булшны гандсан тоосгон дээгїїр тєìєр бетон цутгаж, тїїний
яснаас гарч байгаа дарийн їнэрийг голын усанд шингээхгїйг хичээжээ. Хїїхнээ
авчраагїй харийнханд зориулж шунал тачаал ихтэй франц дууч эìсийн гудаìжийг
тєìєр тортой хотоос ч тоì хот болгож, балар эртний їед ч ìэддэг байсан
толгой эргїїлэх бїхий л уран аргад суралцсан, унжгар хїний урìыг сэргээх, зїрхгїй
хїний зоригийг чангалах, шунахай хїний хїслийг гїйцээх, даруу хїний онгодыг
бадраах, оìогтой хїний хулхийг буулгах, даяанч хїнийг дахиж хїìїїжїїлэхээс
сийхгїй олноос онцгой янхан завхуулж хїїхнїїд ачсан галт тэрэг нэгэн сайн лхагва
гаригт ирлээ. Араб ìухлагуудын оронд нээгдсэн гадаад барааны дэлгїїрийн гэрэл
гялалзах Туркийн гудаìжнаа адал явдлын эрэлчингїїд, бяìба гаригийн шєнє бєєн
бєєнєєрєє язганалдаж, ìєрийтэй тоглооìын ширээний хажууд, буудлагын газрын
дэргэд, заяаг ìэргэлдэг, зїїдийг таадаг нарийн гудаìжинд, шарсан ìах ундаа
єрсєн ширээний тушаа хєшилдєн хєлхєлдєх агаад няì гаригийн єглєє энэ ширээ
хааяа нэг согтоод тэрийн уначихсан хїìїїс, олонхдоо бол шєнийн зодооны їеэр
суìанд оногдож, нударгалуулж, хутгалуулж, лонхонд цохиулж їхсэн
хїìїїсийн хїїрэн дунд далай доторх арал аятай ёрдойн байдаг байлаа. Макондод
ирж байгаа улс аìьтан гэж заìаа алдаж, хэнээс ч болох болохгїйг асуулгїйгээр аль
дайралдсан цулгуй газар єєртєє байшин баригсдын тавилга, авдар сав, барилгын
хэрэглэгдэхїїн хаа л бол ìєрт хєглєрєєд, эвсэл хос хоёр гэгээн цагаан єдєр бїгдийн
нїдэн дээр буйлсийн ìодонд дїїжилсэн орон дээр хурьцал їйлдэж байгаа нїд
халтираì юì дайралдаад эхний їед гудаìжаар явахын аргагїй байлаа. Антилийн
арлын ноìхон негрїїд л цорын ганц наìуухан хороолол байгуулж, хотын захад

38
- Гринго - Латин Аìерикт аìерикчуудыг ингэж ìуучлан нэрлэжээ. Орч.

~ 132 ~
ìодон байшин ивээстэйгээр гудаìжлуулан бgрьж, їдэш нь цэцэрлэгтээ суугаад
хэний ч ойлгохгїй этгээд хэлээрээ гунигт таìлага аялдаг байлаа. Мистер Гербертийг
айлчилсанаас хойш найìхан сар єнгєрєхєд єчнєєн юì єєрчлєгдєж, Маконогийн
хуучцуул хотоо танихгїй шахаì болжээ.

 Ёстой учир нь олдохгїй юìыг бид єєрсдєє л хийчихлээ дээ. Нэг ìуу грингог
гадилаар дайллаа гэж тэр гэж хурандаа Аурелиано Буэндиа хэлдэг байлаа.

Бага Аурелиано хар ìянган гадаадынхныг харахдаа ганц бах нь ханаж байв. Удалгїй
гэрээр нь танихгїй улс, энд тэндхийн засаршгїй наргиачингууд дїїрч хашаанд шинэ
унтлагын єрєє барьж, хоолныхоо єрєєг єргєтгєж, хуучин ширээгээ арван
зургаан хїн суух шинэ ширээгээр сольж, шинэ сав суулга, ширээний
хэрэгсэл худалдаж авсан хэдий боловч тэднийг хэдэн ээлжээр хооллох хэрэг гарч
байлаа. Фернанда хэчнээн дургїй гэлээ ч заìбараагїй зочдыг арга буюу хатан хаан
шиг дайлж, цаадуул нь тагтанд шавар шавхай чирч авчран, шууд цэцэрлэгт
шээж, їдийн аìралтын їеэр дайралдсан газраа сийрсээ дэвсэж, хїїхнїїдийн
ичингїйрэх, эрчїїлийн таагїйхэн ìушийхыг ч тоохгїй толгойдоо орсон юìыг
чалчина. Аìаранта энэ хар бор аìьтдын хєлд дарагдаж байгаад эгдїїцэн, хуучных
шигээ дахин гал тогоонд хоол ундаа идэж уух болов. Хурандаа Аурелиано Буэндиа
урландаа ìэндийг нь ìэдэхээр орж ирэгсдийн олонх нь єєрийг нь таашаасандаа
буюу хїндэлсэндээ бус, тїїхэн дурсгал, ховор эрдэнийн дайтай бодон шохоорхож
яваа гэдгийг сайн ìэдээд хаалгаа тїгжих болж, гадаа хаалган дээрээ хааяа л нэг
гарах боллоо. Гагцхїї Урсула хєлєє арайхийж даан, хана тїшин тэìтэрч явах
болсон боловч галт тэрэг ирэх бїрийн єìнє хїїхэд шиг баярлан, “Мах, загас бэлд.
Гадаадынхан юу ч идэх гэж ìагад, бїх л тєрлийн юì хий” гэж Санта Софи де ла
Пьедадын тайван захиргаанд очихын ìєрєєс болсон дєрвєн тогооч хїїхэнд хэлдэг
байлаа. Галт тэрэг єдрийн дїн халуунаар ирнэ. Үдийн хоолноор байшинд зах дээр
байгаа юì шиг дїнгэнэж, хєлс нь гоожсон хооллогсод гар султай эздийгээ ч
танихгїй бєєнєєрєє шуугилдан орж ирээд, ширээний хаìгийн олигтой газар нь олж,
тогоо дїїрэн ìах хатаасан тарвас, ногоо, тавагтай цагаан будааг бие биетэйгээ
ìєргєлдєн зєєж, бїтэн торх жиìсний ундааг худаг шиг шанагаар аягална. Хєл
толгой нь олдохгїй юì болж, Фернанда олон хїн хоолоо дахихад цєхрєнгєє барж,
алìай хооллогч гэрийг нь гуанзтай андууран, тооцоо хийхийг шаардахад захын
найìаачин эхнэрийн бїдїїн їгээр сэтгэлдээ байгааг уудалчихìаар болдог байлаа.
Мистер Гербертийн ирснээс хойш жил гаруйхан єнгєрсєн боловч гринго нар Хосе
Аркадио Буэндиагийн нєхдийнхєє хаìт их нээлт хийх заìыг эрж байхдаа туулж
єнгєрсєн тэр илбэдїїлсэн газар гадил суулгах гэж байгаа ганц зїйл л ìэдэгджээ.
Хурандаа Аурелианогийн духандаа їнсэн загалìай зураастай хоёр хїї хот руу
цутгах галт уулын хайлìаг шиг асар их урсгалд хаìагдан ирээд, ирэн учраа
тайлбарлахдаа:

 Бїгдээрээ л ирээд байхаар нь бид ирлээ гэж хэлсэн нь тэнд ирсэн бїх хїний
учрыг хэлчих шиг болжээ.

Гадилын хєл їйìээнд автаагїй цорын ганц хїн бол Сайхан Реìедиос байлаа. Бїсгїй
орь залуу чигээрээ ингээд тогтчих шиг болж, єдєр ирэх тутаì элдвээр ёсорхохыг
їзэж чадахгїй, овлож живлэх, їл итгэх аливаа явдлыг улаì огоорч, эгэл

~ 133 ~
жирийн байдлаар єєрийгєє л болгож байхыг жаргал гэж їзэж байлаа. Эìэгтэйчїїд
яагаад цээживч, банзал єìсєж биеэ зовоож байдгийг ойлгохгїй, углаад єìсчихдєг
элбэгдїїхэн хувцас бїдїїн зоргоор оёж єìсєєд, хувцастай боловч нїцгэн байгаа юì
шиг байхаар яаж байх вэ гэдгийг хялбархан шийджээ. Тїїний бодлоор бол гэрт
нїцгэн байх нь хаìгийн тохироìжтой гэж бодож байлаа. Хонгоо шїїрсэн урт сайхан
їсээ жаахан тайрч, гэзэг болгон сїлжээч, саì хатгаж, тууз зангидаач гэж
їгэлцгээгээд аìар заяа їзїїлэхгїй тул їсээ бїр авахуулаад, їсээрээ хутагт нарын
бариìалд хийìэл халиìаг хийжээ. Энгийн байх гэж зєнгєєрєє эрìэлздэг нь хаìгийн
гайхалтай нэг юì байсан нь юу вэ гэвэл, тэрбээр єєрийн биед эвтэйг бодоод хийц
загварыг хайхрахгїй болох тусаì, єєрийнхєє зєнгєєр байхыг бодоод ёсорхож
барихыг орхих тусаì улаì сэтгэл булааì їзэсгэлэн гоо болж, эрчїїлтэй харьцах нь
улаì нїїрэìгий болж байжээ. Хурандаа Аурелиано Буэндиагийн хєвгїїдийн анх
Макондод ирэхэд жич охины нь яс ìахны тасархай гэдгийг санахдаа Урсула аль эрт
ìартсан айдас нь тєрсєнд цочиж “Гайгїй ìэдээтэй бай! Эдний хэнээс ч гэсэн хїїхэд
олбол гахай сїїлтэй гарна шїї” гэж Сайхан Реìедиост захижээ. Сайхан Реìедиос
хуланц эхийнхээ їгийг тєдий л тоосонгїй, удалгїй эрэгтэй хїний хувцас єìсєєд,
шонгийн оройд єлгєсєн юì авчирч авах гэж элсэн дээр хєрвєєхєд энэ тэсвэрлэшгїй
юìыг харахдаа сэтгэл бїр хяìарсан арван долоон їеэл нь золтой л аì ìурийсангїй.
Ийìээс Урсула тэднийг ирэхэд хэнийг ч гэрт хонуулдаггїй. Макондод суудаг дєрєв
нь зайдуухан газар байр хєлсєлж авчээ. Сайхан Реìедиос Урсулагийн ингэж
болгооìжилж байгааг дуулсан бол элэг нь хєшиж їхэх байсан биз ээ. Алтан
дэлхийгээс халин хальтлаа бїсгїй эр хїний аìгаланг алдагдуулж байх тавилантайгаа
ìэдсэнгїй. Урсулагийн хорьсоор байтал хоолны єрєєнд орж, тийнхїї орж ирэх
тоолонд нь харийнхан цочирдон сандардаг байлаа. Сайхан Реìедиосын єìссєн
бїдїїн хувцасны дотуур юу ч байхгїй гэдэг нь нїднээ дэндїї илхэн тусна. Үсийг нь
авчихсан бєв бєєрєнхий толгойгоо хєдєлгєх нь єдєж сєдсєн хэрэг биш, ялихгїй
сэрїїцэх гэж гуяа ичиж зовох юìгїй ил гаргадаг, хоол идчихэээд хуруугаа бах нь
ханасан янзтай долоодог нь ч ìуугаар уруу татах гэсэн хэрэг биш байлаа.

Буэндиагийнхнаас хэн нь ч ìэдээгїй байсан нэг зїйлийг гадаадынхан дорхноо олж

ìэдсэн нь юу вэ гэвэл Сайхан Реìедиосоос сэтгэл тїгшээн бие сульдаасан нэг уур
гараад байдаг, тэр нь тїїнийг гараад явчихсан хойно хэдэн цагийн турш агаарт
байсаар байдаг байлаа. Дурлахын зовлон їзсэн, даян дэлхийгээр тэнэж, энгэр
зєрїїлэхийн аìтыг таньсан эрчїїл “Сайхан Реìедиосын тєрєлхийн
їнэрийг їнэртээд сэтгэл хєдєлдєг шиг тэгж хэзээ ч хєдлєж байгаагїй” гэж аì алдаж
байлаа. Хайтан цэцэгтэй гонхонд, зочдын єрєєнд, гэрийн аль ч буланд тэд Сайхан
Реìедиоын байсан газрыг алдалгїй зааж, байснаас нь хойш хэдэн цаг єнгєрснийг
хэлж чаддаг байлаа. Тэрбээр хэн ч андуурахын аргагїй содон їнэр агаарт
їлдээж, тэр їнэр гэрийн бусад їнэртэй хэдийн нийлэн гэрийнхэнд нь дасал
болчихсон боловч харийнханд тун содон байжээ. Ийìээс залуу офицер дурласнаас
болж яагаад їхсэн, хол нутгаас ирсэн тайж яагаад сэтгэлээр унасныг тэд л зєвхєн
ойлгож байлаа. Сайхан Реìедиос хаа л бол хаа бїсдын сэтгэлийг їйìрїїлж эрчїїлд
баларлаа гэсэн аргалшгїй сэрэл тєрїїлдгээ єєрєє ìэдэхгїй, тэдэнтэй илэн далангїй
харьцаж, энгийн ялдаì аашаараа ганц ìєсєн алдаг байлаа. Урсула жич охиноо
бусдын нїдний хор оруулахгїй гэж Аìарантатай хаìт гал зууханд хоол иддэг
болгоход цаадах нь элдэв ёс жураì сахих гэхгїй чєлєєтэй болсондоо харин ч

~ 134 ~
баярлажээ. Үнэнийг хэлэхэд, хэзээ хаана хоол идэх нь хаìаагїй, хоолыг тогтсон цагт
идэлгїй, идìээр болсон їедээ л идэхийг урьтал болгодог байжээ. Зариìдаа
єглєєний гурван цагт жаахан єл дарчихаад орой болтол єдєржин унтчих, хэдэн
сараар єдєр шєнєє солин байснаа гэрт тогтоосон ёсондоо огтын
санаìсаргїйгээр эргэж ордог байлаа. Гэвч єглєєний арван нэгэн цагт орноос бослоо
ч чарìаа нїцгэлээд хоёр цаг угаалгын єрєєнд тїгжиж, хилэнцэт хорхой алан, нойроо
сэргээн. Тэгээд усан сангаас тарвасны хальсан саваар ус утган биен дээрээсээ
асгадаг байлаа. Ингэхдээ их л удаж, їїнийхээ хажуугаар олон ёс гїйцэтгэх учир
Реìедиосыг ìуухан ìэддэг хїн бол єєрийнхєє л биеийг шохоорхож суудаг юì уу
даа гэж бодохоор байдаг байлаа. Гэвч угтаа бол энэхїї нууц зан їйлд сэрэл хєдєлгєх
юì огт байсангїй, гагцхїї юì идìээр болтлоо цаг нєгцєєж байгаа нь тэр ажээ. Нэг
удаа тїїнийг дєнгєж биеэ угааж эхэлтэл нэгэн харийн хїн дээврийн ваарыг ховхлон
зайлуулаад, нїцгэн байхыг нь харахдаа аìьсгаа авч чадахгїй болжээ. Бїсгїй ваарны
цоорхойгоор тїїний аргаа барсан янзтай байгааг харахдаа ичсэнгїй, харин сэтгэл
тїгшиж,

 Мэдээтэй, унуужин! гэж дуу алдсанд тэр хїн:

 Таныг л харах гэсэн юì гэж шуухитнасанд бїсгїй:
 Уухай, тийì бий. За яах вэ, дээвэр илжирсэн, болгооìжтой л байгаарай гэж
хариулжээ!

Харин хїний нїїрэнд гайхах, шаналах байдал хосолж, гайхалтай зэрэглээ

сарничих вий гэж айхдаа тачаалаа хєдлєхийг арайхийн барьж байх ìэт санагдаж
байлаа. Реìедиос тїїнийг дээвэр цєìєрчих болуужин гэж айн зовж байна даа гэж
бодоод хїнийг ийì аюулгїй байдалд удаан байлгаад яах вэ гэж ердийнхєєсєє
хурдхан биеэ угаах гэж хичээв. Бїсгїй дээрээсээ ус асгаж байхдаа, “Дээвэр ийì
болсон нь тун тоогїй, бороонд илжирсэн навчин дотроос цоохойгоор угаалгын
єрєєнд хилэнцэт хорхой орж ирэх байх” гэж ярьсанд ийнхїї шулганахыг нь харийн
хїн єєртєє талтай байгааг нуухдаа тэгж байна гэж санаад, тїїнийг биеэ савандаж
эхлэхэд азаа туршаад їзэх хорхойгоо дарж чадахгїй,

 Таныг савандаад єгєх її? гэж шивнэвэл бїсгїй,

 Сайхан сэтгэл гаргасанд гялайлаа, єєрийн ìинь хоёр гар болоод байна аа гэж
хариуланд,
 Үгїй ядахда нурууг чинь савандаад єгье л дєє гэж гуйжээ.

Бїсгїйг биеэ арчиж байх зуур харийн хїн нїдэндээ нулиìс ìэлтэлзїїлэн, єєртэйгєє
суугаач гэж гуйжээ. Усанд орж байгаа хїїхэн харах гэж хоолоо бараг
ìартчихаад бїтэн цаг алдаж байгаа эр аìьтантай хэзээ ч суухгїй гэж бїсгїй їнэн
сэтгэлээсээ хэлжээ. Тэгээд харийн хїн олны сэжиглэж байсан шиг Реìедиосыг
хувцсаа нїцгэн биен дээрээ їнэхээр єìсєхийг нїдээр їзэж, халуун тєìєрєєр їїрд
таìгалуулсан юì шиг болж, тэсэж чадалгїй, хоёр ваар суга татаад угаалгын єрєє рїї
буух гэжээ.

 Наана чинь их єндєр, та їхэвзэй! гэж бїсгїй айн дуу алдав.

~ 135 ~
Өìхєрсєн дээвэр уулын чулуу нурах аятай пижгэнэн унасанд сайхь эр айсандаа
ганцхан чарлаад, цеìентэн шалан дээр тархиа хага унан, дорхноо аìьсгаа хураав.
Хоолны єрєєнд байсан харийнхэн тэр шуугианаар гїйн ирээд, хїїрийг яаран
зайлуулахдаа тїїний тархинаас Реìедиосын хачирхаì їнэр сэнхийж байгааг ìэдэв.
Энэ їнэр талийгаачийн биенд бат шингэснээр барахгїй гавлынх нь хагарахайнаас
цус бус, ìєнєєхєн учир битїїлэг їнэр бїхий заар шїїрч байлаа. Реìедиосын
їнэр эрчїїдийг їхсэн хойно нь ч тарчлааж, ясыг нь їйрч алга болтол байсаар байх
нь гэдгийг бултаараа ойлгожээ. Гэвч тэр айìшигт явдлыг Реìедиосоос болж їхсэн
тїрїїчийн хоёр хїний їхэлтэй хэн ч холбож бодсонгїй. Бас нэг хїний їхэлтэй хэн ч
холбож бодсонгїй. Бас нэг хїн їхсэний сїїлд л гадаадынхан, Макондогийн олон
хуучуул “Реìедиос Буэндиа хайрын илч тїгээхээсээ илїї їхлийн хєнєєлт уур
тїгээдэг” гэсэн яриаг доìог гэж їзэхээ больжээ. Хэдэн сарын дараа Сайхан
Реìедиосыг їерхдэг бїсгїйчїїлтэйгээ гадилын тариалан їзэхээр явсан эр нэг єдєр
уг явган ярианы їнэнд їнэìшихээс аргагїй болж билээ. Макондогийнхон эцэс
тєгсгєлгїй гудаìлан тарьсан, чийг ханхалсан гадил ìодны хоорондуур явахыг
ихээхэн чаìин зугаалга гэж їзэх болжээ. Тэнд хачин наì гїì бєгєєд нэр наì гїìийг
єєр газраас энд авчраад тавьчихсан юì шиг, хэн ч ашиглаагїй учир эвдрээгїй
онгоноороо байгаа юì шиг санагдана. Зариìдаа алхìын цаана хэлсэн їг дуулдахгїй
ìєртлєє зариìдаа тариалангийн нєгєє захад хэлсэн їг тов тодхон дуулддаг байлаа.
Макондогийн бїсгїйчїїл энэ хачин байдлыг нь ашиглан наадаж, бие биеэ
даажигнах, айлгах зэргээр тоглоод їдэш нь їїнийгээ балай зїїд аятай дурсан ярьдаг
байлаа. Гадилын цэцэрлэгт гудаìж хачин наì гїì гэж Макондод ихэд зард гарсан
учир гэìгїй зугаацахад нь Урсула Реìедиосыг хориглож чадсангїй, бїрх ìалгай
болон єìсвєл зохих бїх юìаа єìсєж яваарай гэж захиад тариалан руу явуулжээ.
Охид тарианлангийн гортигт ортол агаарт їхлийн їнэр сэнхийгээд явчихжээ. Усны
шуудуу татаж байсан эрчїїл нэгэн илбийн хїчинд автан, їл їзэгдэх аюултай
тулгарах ìэт болж, зариì нь енгэнэтэл уйлìаар болоод тэсгэлгїй уйлчихжээ.
Реìедиос болон тїїний сїнс нь зайлах шахсан найз нараа єєрсдийг нь дайрахад
бэлхэн улангассан бєєн харчуулаас хажуугийн байшинд аì ìєлтєс нуугдав. Жаахан
байж байтал дєрвєн Аурелиано ирж тэднийг хоргодсон газраас нь гаргаж авав.
Үнсэн загалìайг нь їзэхдээ хїìїїс язгуурын тэìдэг, аюулыг зайлуулах сахиус гэж
бишрэн айжээ. Нэг ажилчин їйìээнийг далиìдуулан Реìедиосын гэдэснээс базаад
авсан нь їлгэлэвээс бїргэд ангалын ирìэгээс зуурдагтай адил болжээ. Энэ тухай
Реìедиос хэнд ч хэлсэнгїй. Хурц гэрэл агшин зуур нїдийг нь гялбуулах ìэт болж,
дээрэлхсэн этгээд тийш эргэн їзвэл зїрх шиìшрэì цєхрєнгїй харж байгааг нь
їзэхдээ єрєвдєх сэтгэл тєржээ. Үдэд нь Туркийн гудаìжинд энэ ажилчин тэгж
хїрснээ ид хав болгон ярьж, биеэ их азтай гэж сайрхаж байтлаа хэдэн хувь болоод
адуунд цээжээ хэìх єшиглїїлэн, хэсэг харийнхан їхэж байгаа хїн дээр очвол цаадах
нь заì дээр цусандаа хахаж цацан аìь тэìцэн татвалзаж байлаа.

Сайхан Реìедио їхэл тарих увьдастай гэсэн таавар дєрвєнтєє гарцаагїй нотлогдлоо.
Сайрхах дуртай эрчїїлээс ìэр сэр хїн ийì хєєрхєн хїїхэнтэй нэг шєнє єнгєрєєвєл
їхсэн ч хаìаагїй гэж ярих боловч хэрэг дээрээ хэн ч тэгж чадсангїй. Хайр дурал
гэдэг хїн їїсэхтэй хаìт бий болсон хаìгийн эгийн сэтгэлтэй л байсан бол хэн ч
Сайхан Реìедиосын сэтгэлийг эзэìдэж чадаад тїїнд ойртоход учрах ауюлд автахгїй
байх байсан боловч чухаìхїї ийì сэтгэлтэй болох гэж хэний ч толгойд орсонгїй.

~ 136 ~
Урсула жич охиноо анхаарахаа бїрìєсєн болив. Урьд нь охиныг олны тєлєє аврах
гэж найдсаар байхдаа ар гэрийн жирийн ажилд дуртай болгох гэж оролдож байлаа.
“Эрчїїдэд чиний бодож байгаагаас илїї их юì хэрэгтэй. Чиний бодож байгаас
гадна хоол бэлдэх, шал шїїрдэх, аар саар юìанд санаа зовох гэж бас байна” гэж их
л учиртай хэлдэг байлаа. Тачаалаа хангачихаад Реìедиосын ухаанд багтаìгїй цалгар
назгайг ганц єдєр ч атугай тэвчих эр хїн ертєнцєд байхгїй гэдгийг Урсула баттай
ìэдэж байсан учир жич охиндоо гэр бїлийн жаргал эдлїїлэх гэснээрээ биеэ хуурч
байна гэдгээ ìэдэж байлаа. Отгон Хосе Аркадио тєрж, тїїнийг пап лаì болгох гэж
хатуу шийдээд жич охиныхоо хойноос санаа тавихыг арга буюу больжээ. Тэгээд заяа
нь ìэдтїгэй, бєєрєнхий хорвоод юу эс болохыг тэр гэх вэ, хар толгойдоо булуу
хураах бодь аìьтан дайралдана биз хэìээн боджээ. Аìаранта Реìедиосыг гэрийн
ажилд сургах гэж оролдохоо Урсулагаас єìнє больсон юì санж. Бїр урьд нь ажлын
єрєєнд зээнцэр нь їгїйдээ гэхэд оёдлын ìашины гэр эргїїлэхэд ч дургїйлхдэгийг
Аìаранта їзэхдээ ердєє л тэнэг юì байна гэж боджээ. Аìаранта “Чаìайг сугалааны
хонжворт тавивал таарна” гэж хэлдэг байлаа. Хожиì нь Урсула Реìедиосыг “Сїìд
очихдоо нїїрээ гивлїїрээр хааж бай” гэхэд Аìаранта ингэж битїїлбэл анхаарал
татаж, туйлын сониуч нэг эр гарч ирээд сайхан бїсгїйн зїрхэнд байгаа эìзэг газрыг
тэвчээртэй эрж болзошгїй гэж горьджээ. Гэтэл бїсгїй, хїн тайжыг ч аль ч талаараа
дагуулаìгїй санагдсан хархїїг халгаасангїйд Аìаранта горь тасарчээ. Фернанда
Реìедиосыг ойлгоё гэж ч бодсонгїй. Цуст багт наадìын їеэр тїїнийг дагины
хувцастай анх хараад эгэлгїй аìьтан байна гэж санажээ. Гэвч Реìедиосыг хоолоо
хуруугаараа этэн идэж, ганц ухаалаг їгийн хариугїйд Буэндиагийнхнаас ухаан
дутуучуул нь урт насалдагт хараìсжээ. Хуранаа Аурелиано Буэндиа Реìедиосыг
єєртэйгєє уулзаж учирч явсан хїìїїсийн дотроос хаìгийн ухаалаг хїн гэж итгэдэг,
хэлдэг, хїнийг даажигнах чадлаа гарган ìинут бїр нотолдог боловч тєрєл тєрєгсєд
нь бїсгїйг зєнд нь орхижээ. Сайхан Реìедиос ийнхїї ганцаардахуйн цєлєєр огтхон
ч зовж зїдрэлгїй тэнїїчилж, ер хар дарж зїїдэлдэггїй тайван нойрссоор, яìар ч
хуваарьгїй хооллосоор, огт дурсах санах юìгїй удтал дугїй явсаар аажиìдаа насанд
хїрч байлаа. Гуравдугаар сарын тэр нэгэн єдєр хїртэл ийì байлаа. Тэр єдєр
Фернанда цэцэрлэгт татсан хэцнээс цагаан даавууг авч эвхэх гэж бїсгїй сївтэй
бїхнийг элбэлцїїлэхээр дууджээ. Тэд ажлаа эхэлж аìжаагїй байтал Аìаранта
Реìедиосын царай нь цайгаад, тэр ч байтугай шингэрээд явчих шиг болохыг
ажиглаад,

 Яав бие чинь ìуу байна уу? гэж асуув.

Цагаан даавууны нєгєє сэжїїрээс барьж байсан Сайхан Реìедиос:

 Үгїй ээ, харин ч хэзээ ч ийì сайн байгаагїй гэж шаналангуй инээìсэглэв.

Реìедиос дєнгєж ингэж хэлтэл гялтганасан урьхан салхи гарч, Фернандагийн гараас
цагаан даавууг алдуулж, агаарт энгэрээр нь дэлгэжээ. Аìарантагийн банзлын тор їл
ìэдэг хийсэх шиг болох тэрхэн агшинд Сайхан Реìедиос унахгїйн тул цагаан
даавууны булангаас зууран дээш хєєрч эхлэв. Бараг таг сохорсон ч гэсэн ухаан
саруулхан хэвээр байгаа Урсула л энэ дийлдэшгїй салхи яìар салхи болохыг ìэдэж,
гялалзсан урсгалынх нь аяар цагаан даавууг тавин харвал Сайхан Реìедиос
дэрвэлзэх цасан цагаан даавуун дунд салах ёс гїйцэтгэн гар даллан далласаар

~ 137 ~
хєєрєн одож, цох нисэж, ìандирваа цэцэглэх агаарын давхрааг орхиод, єдрийн
дєрвєн цаг ч болоогїй байсан агаарыг нэвтлэн гараад, ой дуртгалын хаìгийн єндєрт
нисэгч шувуухайн ч гїйцэхээргїй алсын тэр агаарт їїрд заìхран алга боловай.

Бїсгїй явж явж, хатан зєгийн хаашаа ч зайлахгїй їйлээ дагаж, харин гэрийнхэн нь
тїїний нэрийг бодон тэнгэрт хєєрсєн гэсэн їлгэрз охиож байна гэж харийнхан
боджээ. Жєтєєрхєж їхэх дєхсєн Фернанда ид шидэд яваандаа итгэх болж сїїлд нь
цагаан даавууг ìинь эргїїлж єгєєч гэж эзэн тэнгэрийн чихийг удтал халууцуулжээ.
Макондогийн хуучцуулын олонх нь ид шидтэнд итгэж, зул єргєж, хойдхын ерєєл
унших боллоо. Хурандаа Аурелиано Буэндиагийн бїх хєвгїїдийг зэрлэгээр хядсан
тухай ìэдээ хотод тарж улс аìьтныг хиртхийгэн айлгаагїйсэн бол тэр гайхалтай
явдлын тухай их л удаан ярилцах байсан биз ээ. Хїїхдїїд нь эìгэнэлтэйгээр їрэгдэх
нь гэж совин татаад байсан боловч тэр зєн бариì тавиì болоогїй байлаа. Хєрєєчин
Аурелиано Аркайяа Ауреиано хоёрыг харийнхны дїйвээнээр ирж, Макондод сууя
гэхэд эцэг нь хэрэггїй гэж хорьжээ. Харанхуй болоход л гудаìжаар явах аргагїй
болсон хотод тэдний юу хийхийг ойлгохгїй байлаа. Гэвч бага Аурелианогоор
дэìжїїлсэн Арвай Аурелиано, Гунигт Аурелиано хоёр їйлдвэр дээрээ тэдэнд ажил
єгчээ. Хурандаа Аурелиано хэдийгээр яагаад байгаа нь тодорхойгїй боловч
тэдний тэгж шийдсэнийг нэг л сайшаахгїй байлаа. Макондод їзэгдсэн анхны ìашин
буюу бїхээгийг нь буулгадаг, хотын нохдыг хуцтал чарладаг дохиотой ягаан
ìашинд ноён Брауныг сууж явааг хуучин дайчин харахдаа энэ гриног
хїìїїс зусардан билбїїрдэж байгаад эгдїїцэн, буу їїрэн, эхнэр хїїхдээ орхин,
дайнд ìордож байсан тэр їеэс хойш эрчїїдийн зан нэг л єєрчлєгдсєнийг ойлгожээ.
Неерландын гэрээнээс хойш хотын ядарсан ноìой консервативчуудын дотроо
шилэгдсэн, яìар ч санаачилга гаргах эрхгїй хотын дарга нар зїсэн шїїгч нар
Макондод эрх барьж байлаа. Хурандаа Аурелиано Буэндиа дан ìодон бороохойгоор
зэвсэглэсэн хєл нїцгэн цагдаа нарыг хажуугаараа єнгєрч явахыг харахдаа
“Увайгїйчїїдийн захиргаа гэдэг энэ. Бид єчнєєн дайтахдаа байшингаа
хєхєєр буудалхгїй гэж л байлдсан хэрэг байж” гэж хэлдэг байлаа. Гадилын коìпани
байгуулагдахад нутгийн тїшìэдийн орыг зоргоороо туйлдаг харийнхан авч, ноён
Браун єндєр тушаалынхаа эрх яìбыг тааваар эдлэг, халуунд халалгїй шурìууланд
хатгуулалгїй, ер нь хотод суудаг хїìїїсийн їзэж байдаг зовлон зїдгїїрийг бїї
аìсаг гэж тэднийг цахилгаанжуулсан хонуурьт суулгажээ. Урьдын цагдаа нарын
орыг ìачете барьсан хєлсний алуурчид эзлэв. Хурандаа Аурелиано Буэндиа урланаа
тїгжин суугаад, эдгээр єєрчлєлтийг эргэцїїлж, хийсэн дайныхаа эцсийг їзээгїй нь
засахын аргагїй алдаа байсныг ганцаараа зожгорон суусан урт удаан жилд анх
удаагаа баттай ойлгон зїрх шиìширчээ. Яг энэ їеэр бїгдийн аль эрт ìартчихсан
хурандаа Магнифико Висбалийн ах долоон настай ачийнхаа хаìт талбайн нэг
ìухлагт ниìбэгийн ундаа уух гэж очжээ. Жаал хїї санаìсаргїй хажуудаа байсан
цагдаагийн бага даргын дїрэìт хувцсан дээр ундаагаа асгачихсанд тэр зэрлэг этгээд
хурц ìачетегаар жаал хїїг тас тас татаад, ачаа єìєєрсєн євгєний толгойг ганцхан
цавчаад хаячихжээ. Өвгєний толгойгїй биеийг хэдэн эрчїїлд гэр рїї нь даìжлан
хїргэж, нэгэн эìэгтэй толгойг їснээс нь барин явж байгааг болон хїїхдийн цогцсыг
ус болсон хїїдийд хийсэн байхыг хот даяараа харжээ.

~ 138 ~
Хурандаа Аурелиано Буэниа їїнийг їзэхдээ нїглээ наìанчилж суухаа болив.
Галзуу нохойд хазуулсны учир цэрэгт бууны бєгсєєр цохиулж їхсэн эìэгтэйн
хїїрийн дэргэд залуудаа уур оìог шатаж байсан шигээ дахин уур хилэн бадарчээ.
Тэрбээр гудаìжинд їгэнд дурлан бєєгнєрч зогсоо улсыг харж, єєрийгєє хязгааргїй
їзэн ядсанаас дахин сэргэсэн аянга ìэт дуугаар цээжиндээ багтахгїй оволзох
жигшил хорслоо гаргаж

 За байзаарай, удахгїй би хєвгїїддээ буу єгєєд, энэ ìуусайн гринго нарыг

цааш харуулуулъяа, гайгїй! гэж занажээ.

Дараагийн долоо хоногт їл їзэгдэх этгээдїїд эрэг хавийн газраар хурандаагийн

арван долоон хєвгїїнийг чандага аятай авлав. Тэгэхдээ тэдний їнсэн загалìайн
голыг яг онохыг хичээх ажээ. Гунигт Аурелианог ээжийнхээ гэрээс оройн долоон
цагт гартал харанхуйд буу тасхийж, суì яг цохонд нь туссан байлаа. Арвай
Аурелиано голдуу хонодог їйлдвэртээ орон дээрээ їхсэн байхыг їзвэл хєìсєгний
нь хооронд ìєс хагалдаг тєìрийг ишинд нь тултал шаасан байлаа. Хєрєєчин
Аурелиано сэтгэлт бїсгїйгээ киноноос гэрт нь хїргэж єгєєд, Туркийн хурц
гэрэлтэй гудаìжаар харьж явтал алуурчин тїїнийг гар буугаар буудаж, буцалж
байгаа тогоотой тосонд унажээ. Алуурчин нь бєєн улсын дунд олдсонгїй. Үїнээс
таван ìинутындараа Аркайя Аурелианогийн нэгэн эìэгтэйтэй байж байтал єрєєний
їїдийг хїн тогшиж “Бушуулаарай, ах дїї нарыг чинь алж байна” гэж хашгирчээ.
Эìэгтэйн сїїлд ярих нь: “Аркайя Аурелиано орноос суга їсрэн босоод, хаалга
нээтэл хаалганы цаанаас ìаузераар тархийг нь хага бууджээ”. “Үхэл нїїрлэсэн энэ
шєнє гэрт дєрвєн бїрлээчийн хойноос ноì уншихаар бэлтгэж байхад Фернанда
нєхрєє хотоор эргэн ухаангїй харайлгажээ. Гэтэл хурандаагийн нэртэй бїхнийг
хядаж байгаа юì байна гэж Петра Котес бодоод тїїнийг хувцасныхаа шїїгээнд
нуучихсан байжээ. Үл їзэгдэх дайсан духандаа їнсэн загалìай зураастай ах дїї нарт
л хилэгнэсэн болох нь авсан цахилгаан утаснаас тодорхой болсон тул Петре Котес,
Бага Аурелианог тэндээс дєрєв хонуулаад гаргажээ. Аìаранта зээ нарынхаа нэрийг
бичсэн дэвтрийг олж аваад цахилгаан утас ирэхийн тоогоор нэрийг нь дарсаар
байтал хаìгийн ууган нь нэр їлдсэн байлаа. Бор арьстай, гэрэлтсэн ногоон нїдтэй
тэр хїнийг гэрийнхэн сайн санаж байлаа. Тїїнийг Аìраг Аурелиано гэдэг, салбар
уулсын хєндийд байдаг сууринд ìужаан хийдэг байлаа. Тїїнийг алуулсан тухай
ìэдээ ирэх байх гэж Бага Аурелиано дэìий л хоёр долоо хоног хїлээгээд, юу ч
ìэдээгїй сууж байх гэж бодон аìь насанд нь аюул учраад байгааг дуулгахаар элч
ìордуулжээ. Элч аìраг Аурелиног аюулаас ìултарсан гэсэн ìэдээтэй эргэж иржээ.
Ах дїї нарыг хядсан шєнє хоёр хїн ирж, гар бууныхаа бїх суìыг тїїнд зориулсан
боловч духан дэрэх загалìайг нь онож чадсангїй. Аìраг Аурелиано хашаа даван
зугтаж, єєрт нь ìод зардаг индианчуудтай найз байсны хїчээр жиì бїрийг андахгїй
тул ууланд нуугдаж аìжжээ.Тїїний сураг тэгээд тасарчээ.

Хурандаа Аурелиано Буэндиагийн хувьд энэ нь хар єдєр байлаа. Улсын

ерєнхийлєгч утас ирїїлэн эìгэнэл илэрхийлж, талийгаачдыг ìагтан, хэргийг нарийн
нягтална гэж аìлажээ. Ерєнхийлєгчийн тушаалаар хотын зєвлєлийн дарга оршуулах
ёслолд дєрвєн цэцэг авчран, аван дээр тавих гэхэд хурандаа тїїнийг гудаìжинд
хєєж гаргажээ. Оршуулгын дараагаар, улсын ерєнхийлєгчийн нэр дээр хатуу їгтэй
цахилгаан бичиж, шуудангийн конторт биеэр аваачиж єгсєн боловч холбоочин
~ 139 ~
даìжуулахаас татгалзав. Тэгэхэд нь тїїндээ туйлын зэвїїрхсэн гїїлбэр нэìээд,
дугтуйд хийж, шуудангаар явуулав. Тэрбээр уй гашууд автсангїй, харин уур хилэн
нь чинээндээ тулж, яаж ч чадахгїй байгаадаа арга нь барагдаж байлаа. Гэргийнхээ
бие барахад ч, дайны їеэр анд нєхдийнхєє аль сайныг нь аìь эрстэхэд ч олонтаа
ингэсэн билээ. Тэр ч байтугай Антонио Исабель лаìыг алуурчдын хаìсаатан,
дайсны танихад аìархан байлгах гэж хїїхдїїдийн нь духанд арилахгїй загалìай
санаатайгаар зурсан гэж зарлажээ. Ухаан ялихгїй орон гаран болсон, сэнтийнээс ноì
айлдахдаа Ариун судрыг гуйвуулан тайлбарлаж ìєргєлчдийг айлгах болсон єтєл
євгєн лаì ìацгийн эхний єдєрт зориулсан їнс зуурдаг цєгцєє аван тэднийд ирж, энэ
їнсээрээ гэрийнхнийг зурж, усаар аìархан угааддагийг батлаж гэжээ. Гэвч золгїй
явдал хїìїїсийн зїрхийг авчихсан тул Фернанда хїртэл зуруулахыг зєвшєєрсєнгїй
бєгєєд Буэндиагийнхнаас ìацгийн анхын єдєр ìєргєлийн сїìд євдєг сєхєрч
байхыг хэн ч тїїнээс хойш харангїй болно.

Цаг явсаар байсан боловч хурандаа Аурелиано Буэндиа тайвширч чадахгїй байлаа.
Алтан загасаа дархлахаа болиод албан хїчээр л юì идэж, цуваа шалан дээгїїр
чирэн, дотроо бугсан бухиìдсаар зїїдэн євчтэй юì шиг тэр дотуураа холхино.
Гурван сар єнгєрєхєд їс нь бїр цайж, урьд живэр сахлын нь їзїїр сєрвийн байдаг
байсан бол одоо налбайн унших болсон боловч нїд нь тєрєхдєє бїгдийг айлгасан
шигээ, урьдын цагт сандал хєдєлгєдєг байсан шигээ адтай гялалзах боллоо. Тэрбээр
цээжиндээ тїйìэр шатахад тэсэж чадахгїй, хоосон алдарт хїрэх аюулт заìаар
залуу зандан цагт нь єєрийг нь хєтєлж байсан тэрхїї зєн совинг сэргээх гэж дэìий л
оролдов. Тэрбээр хэн нь ч, юу нь ч єчїїхэн тєдий дотно санагдахаа больсон энэхїї
хар элгийн гэрт тєєрсєєр ìєхєж байлаа. Дайны єìнєх їеийн ул ìєр юу їлдэж вэ гэж
нэг удаа Мелькиадесийн єрєєнд орвол хог тоос, олон жил эзгїй байснаас овоорсон
новшноос єєр юì байсангїй. Эртнээс нааш хїн нээгээгїй ноìын хавтас, чийгэнд
цохиулан хєвсийсєн хатуу цаас зэвхий цагаан хєгцєнд идэгдэж, хаìгийн цэвэрхэн,
тунгалаг агаартай байдаг єрєєнд ялзарсан дуртгалын тэсвэрлэшгїй їнэр ханх тавьж
байлаа. Өєр нэг удаа Урсулаг туулайн бєєр ìодон доор талийгаач нєхрийнхєє
євдгєнд толгойгоо наан уйлж суухыг харжээ. Тэнхээт євгєнийг тавин жилийн салхи
шуурганд бєхийсєн байхыг харах хувь гэрийнхний нь дотроос ганц хурандаа
Аурелиано Буэндиад ногдоогїй билээ. “Эцэгтэйгээ ìэндлээч” гэж Урсула хэлжээ.
Хурандаа ìодны дэргэд тїр саатахдаа хоосон болсон энэ газрыг харахад яìар ч
сэтгэл тєрєхгїй байгаагаа бас дахин ìэджээ.

 Өнєєдєр юу ярьж байна дааа? гэж хурандаагийн асуусанд Урсула:

 Уйтай байна аа. Чаìайг удахгїй їхэх нь гэж боджээ гэж хариулбал хурандаа:
 Хїн їхэх ёстой болохоороо їхдэггїй, чадах цагтаа л їхдэг юì гэж аавд
хэлээрэй гэж инээìсэглэжээ.

Талийгаач эцгийнх нь ингэж ёрлосон нь хурандаа Аурелиано Буэндиагийн цээжинд

улалзан байсан бардаì оìгийн нурìыг дєнгєж хутгаснаас цаашгїй боловч тэрбээр
тэр цогийн тїр дїрсхийснийг урьдын хїч тэнхээ гэнэт ундран ирлээ гэж эндїїрчээ.
Тэгээд хутагт ээжээрээ хэлїїлэх гэж хоргоожээ. Хашир хїн гэж хаширсан хїнийг
хэлнэ гэгчээр Урсула “Тїїнийг хэзээ ч чаìд хэлэхгїй ээ. Мєнгєний эзэн нь ирээд л
гаргаж авна биз” гээд огт хавьтуулсангїй. Хоìхой сувдаг сэтгэлгїй байсан хїн

~ 140 ~
ìєнгє олох гэж єдрийн бодол, шєнийн зїїд болж, тэгэхдээ єдєр тутìын хэрэгцээнд
хэрэглэх хэдэн зоос бус, тойìгїй их ìєнгє олох гэх болсон учрыг хэн ч олохгїй
байлаа. Хэдий хэр их ìєнгє хэрэгтэй байгааг нь дєнгєж дуулахдаа Бага Аурелиано
ìэл гайхаж хоцорчээ. Хуучин наìын нєхєд нь хурандаагийн ìєнгє гуйснаас хойш
уулзалгїй зугтах болов. Яг энэ їед тэрвээр “Либериалиуд єглєєний ìєргєлд очдог,
консервативчуул їдшийн ìєргєлд очдогоороо л ганц ялгаатай юì байна” гэж
хэлжээ. Гэвч хурандаа байдгаараа ìэрийж улс аìьтнаас єєд уруугїй шалж, нэр
тєрєє ч бїр гаргуунд нь гарган улайран чарìайж улангасан зїтгэсээр газар бїрээр
орж байìааж нь найìан сарын дотор Урсулагийн нууснаас их ìєнгє цуглуулж
чадав. Тэгээд євчтэй хурандаа Геринельдо Маркес дээр очиж, даяар олныг хаìарсан
шинэ дайн їїсгэхэд туслахыг гуйжээ.

Хурандаа Геринельдо Маркес саад баригдан оронд хадагдсан боловч нэг хэсэгтээ
бослогын зэвэрсэн хєшїїргийг хєдєлгєж чадах цорын ганц хїн їнэхээр байсан юì.
Неерландын гэрээний дараа хурандаа Аурелиано Буэндиаг алтан загасаар сэтгэлээ
зогоож байх зуур хурандаа Геринлельдо Маркес эцсээ хїртэл їнэнч байсан
босогчдын офицеруудтай холбоо барьж байлаа. Тэдэнтэй хаìт тэрбээр єдєр бїр
басаìжуулан айлтгал, итгэл бичиж, “Маргааш ирээрэй”, “Одоо удахгїй”, “Та
бїхний хэргийг зохих ёсоор анхааралтай судалж байна” гэх хариуг элтэл сонссон
юì. Энэ нь нэг ёсондоо дайн байлаа. Тэгэхдээ энэ бол ялагдах учиртай дайн, ахìад,
зїтгэлтэнгїїдэд насан туршийн тэтгэвэр єгнє гэж аìлаад, хэзээ ч олгоогїй “та
нарыг хїндлэгч” “та бїхний дуулгавартай зарц” гэж єєрийгєє нэрлэгчдийн эсрэг
дайн байлаа. Дайнаасаа дажин гэгчээр хорин жил їргэлжилсэн цуст дайнд, тэр
хїìїїс їргэлж луу уншиж энэхїї дайнаас бага хохирсон билээ. Аìь насанд нь
гурвантаа халдахад аìьд їлдэж, тавантаа шархтаад їхэлгїй тэсэж, тоо тоìшгїй хїнд
туладаанаас эсэн ìэнд гарч байсан хурандаа Геринельдо Маркес нэг насаараа
хїлээхийн хэцїїг давалгїй, хєгшрєх гэдэг эцсийн бїрэн ялагдлаа хїлээгээд, шалан
дээр цонхоор туссан нарын дєрвєлжин гэрлийг харан, ганхуур сандал дээрээ
Аìарантаг бодсоор сууж байдаг болжээ. Хаìтран зїтгэгчтэйгээ дахин уулзсангїй,
тэднээс хэд нь улсын ээлжит ерєнхийлєгчийн хаìт зургаа авахуулсан нь сонинд
нийтлэгдсэн байхыг л ганц їзжээ. Хурандаа Геринельдо Маркес тэр ерєнхийлєгчийн
нэрийг ìэдэхгїй байлаа. Дайчид асны нїїрэнд уур хилэн тодхон илэрчээ.
Ерєнхийлєгч єєрийн дїртэй тэìдгийг энгэртээ зїїж яв гэж тэдэнд бэлэглээд, цус
нєж, тоос шороо болсон нэг тугийг їхэхдээ авсаа бїтээгээрэй гэж тэдэнд эргїїлэн
єгчээ. Хаìгийн тэтгэìж авбал зохих ахìадууд олны хайрлах хишгийн хар буланд
тэтгэвэр хэзээ тогтоохыг єнєє болтол хїлээж, зариì нь єлбєрєн, бадарсан
хилэнгийнхээ хїчээр бусад нь аìьдрач, хаìгийн ìуу нэртэйгээр аажìаар єтлєн
єнгєрч байлаа. Ийìэс хурандаа Аурелиано Буэндиаг їхэх сэхэхээ їзэх хайр найргїй
дайны галыг, гадаадын булаан эзлэгчдээр дэìжїїлсэн єìхєрч гїйцсэн шившигт
дэглэìийг газрын хєрснєєс арчин хаях дайны тїйìрийг шатаая гэж ирэхэд хурандаа
Геринельдо Маркес єрєвдєх сэтгэлээ барьж чадсангїй.

 Ай Аурелиано ìинь, чаìайг хєгширсэн гэж би ìэдэж байсан, бодсоноос

хавьгїй хєгширснийг одоо л ойлголоо гээд санаа алджээ.

***

~ 141 ~
Сїїлийн хэдэн жилийн хєл їйìээн дунд Урсула Хосе Аркадиог пап лаìын сэнтийд
суулгахаар бэлтгэх зав олж чадахгїй байсаар байтал шашны сургуульд явуулах
хугацаа нэгэнт тулж, алдсанаа сандран ìэгдэн нєхєх хэрэг гарав. Хосе Аркадиогийн
охин дїї, хатуу Фернанда, гутруу Аìаранта хоёрын хаìжин єсгєсєн Меìе бараг энэ
їед хийдийн сургуульд орж, даруулт хуур тоглож сурах насанд хїрчээ. Лаì болох
унжгар хїїгийн сэтгэлийг хатуужуулахад хэрэглэж байгаа аргаа тєдий л тустай биш
санагдахад Урсула эргэлзэн зовж, їїний бурууг насанд дарагдсандаа єгєхгїй, бас ч
гэж гэгээтэй байгаа болохоор нїдээ хаасан хар їїлэнд ч єгєхгїй, єєрийн яг тэр гээд
хэлчихэж чадахгїй байгаа нэг л зїйлээс, цагийн ханшийг ìуутгаж байна гэж єєрийн
бїїр тїїрхэн тєсєєлж байгаа нэг л зїйлээс хаìаг юì болж байна гэж їзэж байлаа.
Өдєр тутаì хийдэг нь бїтэж єгєхєє больсонд бухиìдан, “цаг урьдынхаасаа огт
єìнєє болжээ” гэж їглэдэг байлаа. Урсула урьд хїїхдээ яасан єсєж єгдєггїй юì бэ
гэж боддог байжээ. Одоо болохноо, ууган хїї Хоес Аркадио нь цыган дагаад
явчихаас єìнє хэчнээн их хугацаа єнгєрч вэ, биеэ зєгий шиг эрээлчихсэн, хэл яриа
нь зурхайчийнх шиг ойлгодохгїй болчихсон ирэхээс урьд хэчнээн юì болж вэ,
Аìаранта, Аркадио хоёр индиан хэлийг ìартаж, испаниар ярьдаг болтол гэрт нь
хэчнээн юì болж вэ, хєєрхий Хосе Аркадио Буэндиа туулайн бєєр ìодны доор
хэчнээн єдєр, хэчнээн шєнє суув, тїїний їхэхэд хэчнээн удаан уй гашуу болов,
хурандаа Аурелиног гэрт їхлїїт авч иртэл хэчнээн шар ìахтайгаа хатав! Тєчнєєн
удаан дайтаж, тєчнєєн зовлон зїдгїїр їзсэн ìєртлєє Аурелиано тэгэхэд тавь ч
хїрээгїй байж шїї. Урьд нь Урсула бїтэн єдєржин ìєсєн чихэртэй зууралдаад
хажуугаар нь хїїхдэдээ нїд тавиад, харцаар нь тосон туулга єгєх цаг болжээ гэдгийг
ìэдэж болоод байдаг сан. Гэтэл одоо єглєєнєєс орой болтол Хосе Аркадиог
харахаас єєр огт хийх юìгїй байтлаа цаг ìуудсаны харгаагаар нэг ч ажил гараас
гаргаж аìжихгїй байлаа. Үнэндээ гэвэл Урсула хэдэн настайгаа ч ìэдэхээ болиод,
єєрийгєє хєгширсєн гэж бодохгїй байтлаа цаг ìуудсаны харгаагаар нэг ч ажил
гараас гаргаж аìжихгїй байлаа. Үнэндээ гэвэл Урсула хэдэн настайгаа ч ìэдэхээ
болиод, єєрийгєє хєгширсєн гэж бодохгїй, хаа л бол чихэлдэж, юì юìанд хошуу
дїрж, “Хутагт Иосифын бариìлыг бороо єнгєртєл байлгах гэж орхиогїй биз?”
хэìээн гадаадынхныг їргэлж шалгаан тэдэнд ад болж байлаа. Хэдийд Урсулагийн
хараа ìуудаж эхэлснийг хэн ч сайн хэлж чадахгїй байлаа. Тїїнийг їхэхийн єìнєх
хэдэн жилд хэвтэрт орсон хойно нь ч хїìїїс насны доройтол болж гэж бодож
байснаас биш таг сохорсон гэж ìэдсэнгїй. Урсула нїдээ ìуудаж байгааг Хосе
Аркадиог тєрєхийн єìнє ìэджээ. Эхлээд євчин хїрч гэж бодоод толгойн ясны шєл
сэìхэн ууж, зєгийн бал нїдэндээ дусаасан боловч харанхуй ìанан нїдийг нь улаì
бїрхэж байгаад удалгїй итгэжээ. Тийнхїї цахилгаан гэрэл гэж юу болохыг тєдий л
ìэдэхгїй хоцров. Учир нь Макондоод анхны цахилгаан дэнлїї тавихад Урсула
бїдэгхэн туяа татлаа гэхээс цаашгїй болсон байв. Сохорч байгаагаа ганц ч хїнд
хэлсэнгїй, хэлбэл єєрийнхєє хэнд ч хэрэггїй аìьтан болсноо нийтэд ìэдэгдэнэ
гэсэн їг байлаа. Урсула хїнд ìэдэгдэлгїйгээр юìсын хоорондох зай, хїìїїсийн
хоолойг ìахран тогтоож, гэрэлт ертєнцийг нїдээрээ харахгїй болохын цагт
ойгоороо харах гэж бэлджээ. Сїїлд нь їнэр гэнэт сайн ялгах болсон нь тус болж,
харанхуйд юìны бараа, єнгийг бодвол їнэр хавьгїй тод ìэдэгдэж, шившигтэй
илчлэгдэхээс аврагдав. Урсулагийн хувьд орчлон хав харанхуй болсон боловч зїї
сївлэж, товчны нїх эìхэрдэж, сїї хєєрснийг дор нь ìэддэг байлаа. Яìар газар яìар
юì байгааг андахгїй санаж байсан тул зариìдаа єєрєє сохорсноо ч ìартаж орхидог
~ 142 ~
байлаа. Нэг удаа Фернанда хуриìын бєлзгєє алга болчихлоо гэж гэрээрээ нэг орь
дуу болонд Урсула хїїхдийн унтлагын єрєєний жижиг тавиур дээрээс олж єгчээ.
Үнэндээ нэг сїрхий юì байсангїй. Гэрийнхнээ гэр дотуур цааш нааш холхиж байхад
Урсула гэнэдэж баригдахгуйн тулд бїтэн їлдсэн ìэдрэхїйн дєрвєн эрхтэнээрээ
тэдний хєдєлж явахыг ажиглаж, хїн бїр єєрєє ìэдэлгїй нэг л заìаараа явж, нэг л
ижил хєдєлгєєн хийж, бараг нэг л цагт нэг л ижил їг хэлдгийг удалгїй ìэджээ.
Тэгэхлээр юì гээнэ гэдэг тэр сурсан журìаа зєрчсєн хэрэг. Ийìээс Урсула
Фернандагийн їглэн дуулахыг сонсохдоо, тэр єдєр тїїний сурснаасаа єєр юì юу
хийлээ гэж бодоод Меìе шєнє нь бясаанд хазуулсан учир хїїхдийн орны сийрсийг
салхинд тавьсныг санажээ. Фернандаг тэгж байхад хїїхдїїд дэргэд нь байсан учир
тэдний хїрэхгїй цорын ганц газар болох тавиур дээр бєлзгєє тавьсан байж таарна
гэж боджээ. Фернанда болохоор бєлзгєє явдаг газраараа л хайж, чухаìхїї сурсан
зандаа баригдаад хаясан юìаа олж чадахгїй байгаагаа ìэдэхгїй байжээ.

Хосе Аркадиог сургаж хїìїїжїїлж байсныхаа хїчинд Урсула гэрийнхээ юìыг

яльгїй єєрчлєгдєхийг андахгїй ìэдэж байлаа. Ухаа нь Аìаранта унтлагын єрєєнд
хутагтуудын бариìалд хувцас єìсгєж байна гэж дуулахдаа жаал хїїд єнгє ялгаж
сургаж байгаа дїр їзїїлж,

 За их сахиулсан Рафаилийн хувцас яìар єнгєтэй байна, хариулаарай гэнэ.

Тийнхїї Урсула жаал хїїгээс хэрэгтэй юìаа ìэдэж авна. Тїїнийг шашны
сургуульд явахаас бїр єìнє Урсула хутагт нарын баринтгийн даавууг тэìтэрч їзээд
л єнгийг нь ìэдэж сурчээ. Зариìдаа огт санаандгїй юì болно. Нэг удаа Урсула
хайтан цэцэгт гонхонд юì хатгаìаллан суусан Аìарантаг очиж ìєргєжээ.

 Тэнгэр ìинь, ìєрєє харж яваач гэж Аìаранта ондууцсанд Урсула:

 Чи л байхгїй юу, суудаг гараа суухгїй гэж хариулжээ.

Урсула єєрийнхєє зєв гэдэгт бат итгэж байв. Hэсэг бодож байгаад жилийн улирал
солигдохын хэрээр нар тэнгэрт байраа аажìаар ìэдэгдэхгїй єєрчилдєг, гонхонд
суугчид єєрсдєє ìэдэлгїй суудлаа ялихгїй хєдєлгєн єєрчилдєг байна гэж урьд нь
хэний ч толгойд ороогїй юìыг гэнэт нээн олжээ. Тїїнээс хойш Урсула
Аìарантагийн хаана сууж байгааг алдалгїй ìэдэхийн тулд тэр єдрєє хэдэн болохыг
зєвхєн санаж байх хэрэгтэй болов. Урсулагийн гар єдєр ирэх тутаì улаì салгалах
болж, хєл нь тугалга цутгачихсан юì шиг даагдахаа больсон боловч атигар жаахан
бие нь хаа л бол нїдэнд єртєж байдаг байлаа. Урсула ар гэрийн бїх ажлыг ганцаараа
їїрч байсан їеийнх шигээ шалаìгай хэвээрээ байлаа. Насан зїг болсон хойноо
нарны гэрэл їзэхгїй ганцаардан байхдаа гэрийнхээ дотор болж байгаа єчїїхэн
тєдий явдлын учрыг туйлын гярхай тайлах болж, урьд борви бохисхийлгїй зїтгэж
байснаас олж їзээгїй байсан юìаа анх тодоос тод їзжээ. Хосе Аркадиог сургуульд
оруулахаар бэлтгэж байх їеэр Буэндиагийн гэр бїлийн бїхий л аìьдралыг нэгд
нэгэнгїй эргїїлэн бодож їзээд, їр ач нарынхаа тухай огт єєр бодолтой болжээ.
Хурандаа Аурелиано Буэндиа Урсулагийн урьд бодож явсан шиг дайнд хатуу
сэтгэлтэй болоод гэрийнхнийгээ гэхээ байсан бус, ерєєсєє л эхнэр Реìедиостдоо ч,
нэг шєнє энгэр зєрїїлээд єнгєрсєн олон хїїхэндээ ч ялангуяа хєвгїїддээ хайргїй
болжээ гэж Урсула итгэв. Хурандаа Аурелиано Буэндиа бїх хїний боддог шиг

~ 143 ~
идеализì бариìталдагдаа ч єдий тєдий дайн хийсэнгїй, булт хїний боддог шиг
ядарч залхсандаа ч баттай ялалтаас татгалзсангїй, харин жинхэнэ хилэнцэт ихэрхїї
зантай байсан ганцхан л шалтгаанаар ялахдаа ялж, ялагдахдаа ялагдаж явжээ гэдгийг
Урсула гадарлажээ. Аìинаас илїї хайрладаг энэ хїї нь тєрєлхєєсєє хайрлах
чадваргїй байжээ гэж дїгнэжээ. Уйлах нь их л єрєвдìєєр ìєртлєє тодхон байж,
хажууд унтаж байсан Хосе Аркадио Буэндиа сэрчихээд, зєнч хїн болох нь гэж
бэлгэшээн баярлажээ. Бусад улс тїїнийг далдыг хардаг хїн болох нь гэлцэж байв.
Урсула єєрєє болохоор хэвлийд дуугарна гэдэг айìшигтай гахай сїїлтэй гарахын
эхний ёр гэж гэнэт сэжиглэн цочоод, уìайд нь алаад єгєєч гэж тэнгэрт гуйн
ìєргєжээ. Гэвч хэвлийд байхдаа хїїхдийн уйлсан нь зєнч, вивангардичийн
бэлгэтэйн тэìдэг бус, хайр сэтгэл байхгїйн гарцаагїй шинж гэж Урсула хєгширсєн
хойноо ухаарахдаа ойлгож, їїнийгээ байн байн ярьдаг байлаа. Хїїгээ ингэж єєрєєр
цэгнэх болсноос, хїїгээ єрєвч сэтгэлтэй болгож би л чадсангїй гэж ихэд єрєвджээ.
Урсула Аìарантагийн цэвдэг сэтгэлтэйгээс айж, тїїний цаагуураа шаналж явдагт нь
зовдог байлаа. Гэтэл Аìаранта нь ялдаì зєєлєн сэтгэлтэй эìэгтэй хїний охь ìанлай
байсан гэж одоо эхэд нь санагдаж, Пьетро Креспийг зїй бусаар зовоосон нь бусад
хїний бодсон шиг єс авах гэж улайрсных бус, хурандаа Геринельдо Маркесийг
удтал таìлан аìьдралыг сїйтгэсэн нь бусад улсын їзсэн шиг хорлонт, шаралхуу,
арилшгїй гутралынх ч биш гэж бодогдох болжээ. Үнэндээ бол аль алин нь
хязгааргїй их хайр, туйлын айìхай зан хоёрын їхэх сэхэхээ їзсэн тэìцлийн уршиг
байж, энэ тэìцэлд Аìарантагийн энэлсэн зїрхийг зогсоо зайгїй тарчлааж байсан
ухаангїй айдас дийлжээ.

Тэр їед Урсула Ребекагийн нэрийг улаì олон дуудаж сэтгэдээ дїрийг нь
урьдынхаараа хайрлан дурсаж, хожиìдсон гэìшил, гэнэтийн бахархал тєрснєєс
улаì ч санаж, ангир уургийг нь шиìээгїй, газрын шороо, ханын шохой идэж єссєн,
Буэндиагийн яс ìахны тасархай биш, булшинд нь ч яс нь харжигнан дуугарсаар
байсан їл таних улсын їр Ребека, сэтгэл яаруу, євєр халуун Ребека л тэндээс цор
ганцаараа хатан зоригтой, їр удìынхандаа байгаасай гэж ìєрєєдєж байсан хатан
зоригтой байсныг ойлгожээ.

Урсула хана тэìтрэн явахдаа

 Ребека ìинь, чаìд би ìєн ч ìєсгїй аашилж байжээ гэж бувтнадаг байлаа.

Урсулаг сахиулсан Гаврийл ìэт зєв гараа урагш сунган явах бослноос хойш дэìийрч
байна гэж бїгдээрээ бодох болов. Гэвч энэхїї дэìийрлийн ìананг далдыг харах
нарны гэрэл гэнэт гийгїїлдгийг Фернанда ажиглажээ. Урсула сїїлийн жилд гэрт
хэчнээн ìєнгє зарсныг тїгдрэлгїй хэлж чаддаг байлаа. Гал зууханд эх нь бутанд
шєл хутгаж байгаад, їгийг нь хїн чагнаж байгаа гэж ìэдэлгїй “Анх ирсэн
цыгануудаас худалдаж аваад, Хосе Аркадиог дэлхийг жаран тав тойрохоос єìнє алга
болсон эрдэнэ шишийн тээрэì одоо болтол Пилар Тернерагийнд байгаа юì байна”
гэж гэнэт хэлэхэд нь Аìаранта ìєн тэгж боджээ. Нас ìєн л зуу хїрсэн ч эрїїл
чийрэг, хєнгєн шингэн хэвээрээ, урьд тагтаа шувуу їргэтэл инээдэг байсан бол одоо
хїїхэд айхаар балхайж бїдїїрсэн Пилар Тернера Урсулагийн хэлснийг гайхсангїй,
єтгєс настны їл саарах саруул ухаан зариìдаа хєзрєєс ìэргэн байдаг байна гэдэгт
итгэж эхэлжээ.

~ 144 ~
Гэсэн хэдий боловч Урсула, Хосе Аркадиог хєлийг нь дєрєєнд хїргэж аìжихгїйгээ
ìэдээд сэтгэлээр унав. Зєнгєєрєє тод хардаг байсан юìаа нїдээрээ олж харах гэж
оролдоод алдаж эндэх боллоо. Нэг єглєє жаал хїїгийн толгойд сїрчиг гэж
эндїїрээд бэх хийчихжээ. Юì юìанд оролцох гэж ìахран зїтгэсээр дараа дараагаар
алдан будилж, улаì улаì сэтгэл гансрах болсныг ìэдэж, єєрийг нь улаì бїр хїлж
байсан харанхуйн торноос гарах гэж дэìий л оролдож байлаа. Ингэж будлиу болсон
нь нас єтєлсєн, нїд балайрсныг анх давж гарсны шинж биш, харин цагийн дэс
алдагдсаны уршиг гэж гэнэт тїїний толгойд зурсхийжээ. Турк худалдаачин
перкааль даавуу хэìжиж єгєхдєє залилдаг шиг эзэн тэнгэр сар жилийг холь
хутгахаас єìнє бїх юì шал ондоо байжээ гэж тэр бодно. Одоо бол хїїхдїїд тїргэн
єсдєг болсноор барахгїй хїìїїсийн чанар урьдынхаас ìуудсан ажээ. Сайхан
Реìедиос бие сэтгэлээрээ тэнгэрт хальж аìжаагїй шахаì байхад нїнжиггїй
Фернанда “Цагаан даавууг ìинь яахлаараа аваад явчихдаг байна?!” гэж энд тэнд
очиж янших болов. Арван зургаан Аурелианогийн шарил булшиндаа хєрч аìжаагїй
байхад Бага Аурелиано бєєн архичин гэртээ дахин авчирч, дуу хуур, архи дарс
болж, христос шажинтан бус, золбин ноход їхсэн аятай аашилжээ. Эрїїл биеэ
євчтэй болтол зїтгэж, єчнєєн чихэр хийж зарж байìааж нь босгосон энэ галзуугийн
байшин ìуу ìуухайн уурхай болох учиртай байжээ. Урсула, Хосе Аркадиогийн
хайрцагт нь юìыг нь хийж байхдаа болохгїй бїтэхгїй бїхнийг дурсан санаж,
“Авсанд орж шороонд булуулсан нь дээргїй юї” гэж єєртєє хэлж, “Хїнийг тєìрєєс
бїтсэн, єчнєєн их зовлон даадаг гэж їнэхээр боддог уу?” гэж эзэн тэнгэрээс
айìшиггїйеэ лавлаж, тийнхїї асуун лавлахдаа улаì будлин орооцолдож байв.
Харийнхан шиг толгойдоо орсон бїхнийг хэлж авах, ганцхан хороì, богинохон
агшинд нэг сайн агсаì тавих юìсан гэж бодовч насан туршаа єєрийгєє гаргуунд
гаргасаар ирсэн болохоор яршигшаадаг байснаа одоо нэг л нэг зад агсаìнаìаар
болж, ганц удаа ч гэсэн юуг ч тоохыг байж, аìьтны аяар явсан бїх л зуунд
цээжиндээ хуриìталсан ìуу їг бїрийг нэгìєсєн гаргаìаар болно.

 Аа бузар цус! гэж Урсула хашгирав.

Хайрцагт хувцас хийж байсан Аìаранта ээжийгээ хилэнцэт хорхойд хатгуулчихлаа

гэж бодоод,

 Хаана байна гэж сандран асуусанд

 Юу? гэжээ.
 Хилэнцэт хорхой гэж Аìарантагийн хэлэхэд Урсула зїрхэн тус хуруугаараа
хатгаж,
 Энд гэж хэлжээ.

Нэгэн пїрэв гаригт Хосе Аркадио шашны сургуульд ìордов. Хосе Аркадиог явах
їедээ алжаангуй, тєвлєрєнгїй, єєрийн нь сургаснаар ганц ч нулиìс унагалгїй, зэс
товчтой, захандаа цардìал эрвээхийтэй ногоон хилэн косчоìтой, халууцан
бїгчиìдэн байснаар Урсула тєсєєлж, тэр л байдлаар нь їргэлж санах болно. Хосе
Аркадиог явсан хойно Урсулагийн гэрт олоход аìар байх гэж толгойд нь хийдэг
байсан сїрчгийн їнэр єрєєнд їлджээ. Хїїг гаргаж єгєх хоолон дээр байхад
гэрийнхэн нь сэтгэл хєдєлснєє нуух гэж хєгжилдєн хєєрєлдєж Антонио Исабель
лаìын шог юì ярихад их л хєєрєнгїй тосож авч байлаа. Мєнгєєр бєгжиж,

~ 145 ~
хилэнгээр бїрсэн хайрцгийг авч гарахад гэрээс авс аваад гарч байгаа юì шиг
санагджээ. Хурандаа Аурелиано Буэндиа їдэлцэхээс татгалзаж,

 Энэ л бидэнд дутаж гэнэ. Ариун пап гуайтан! гэж аìандаа гївтнэжээ.

Гурван сарын дараа Бага Аурелиано, Фернанда хоёр Меìег сїìийн сургуульд
аваачиж єгєєд, даруулт хуур авчирч, оньст хуурын оронд тавив. Яг энэ їеэр
Аìаранта хулдас39 шидэж эхлэв. Гадилын дон наìдав. Макондогийн уугуул иргэд
харийнханд тїрэгдсэн боловч урьдын багаахан орлогоо арайхийн хадгалан їлдээд
хєлєг онгоц живэхэд аìьд гарсан ìэт баярлажээ. Буэндиагийнх зочдыг урьж
хооллодог хэвээрээ байлаа. Хэдэн жилийн дараа гадилын коìпани байхгїй болсон
хойно урьдын тайван аìьдрал сэргэж билээ. Гэвч Фернанда хаìаг юìыг ìэддэг
бослон учир урьдын зочирхог улаìжлал їндсээрээ єєрчлєгдєжээ. Урсула харанхуйн
оронд цєлєгдєж, Аìаранта оршуулгын хулдас толгой єєд татахгїй оёж, хаан ширээ
горилогч асан хїїхэн хэлж барих хїнгїй болон дуртай хїндээ хоол єгєєд дургїйдээ
єгєхгїй, эцэг эхийнхээ сургасан хатуу хэì хэìжээг тэдэнд тулгах болжээ.
Буэндиагийн гэр Фернандагийн чанга гарт орон, харийнхны аìархан олсон хєрєнгєє
хаìаа наìаагїй їрэн аран хийж байгаад ìэл гайхсан хотынхны дотор
хуучирсан дадал зуршлын тулгуур болж байлаа. Фернанда гадилын коìпанитай
холбоогїй хїнийг л шударга тєвшин хїн гэж їзэж байлаа. Тэр ч байтугай
нєхрийнхєє ихрийн єрєєсєн Бага Хосе Аркадиог гадилын хуìхаагийн эхний їеэр
гайхаìшигтай сайхан зодооч тахиагаа зараад, тариалан дээр харгалзагчаар ороход
нь ад шоо їзэх болж,

 Энэ харийнхны халдвараас ангижраагїй цагт тїїнийг їїдээрээ шагайлгахгїй

гэж хэлжээ.

Гэртээ байхад тэсвэрлэхийн аргагїй болсон тул Бага Аурелиано Петра Котесийнд
тааваараа байх болов. Эхлээд эхнэрийн ажлыг хєнгєлєх нэрийдлээр найр наадìаа
тэднийд хийх болов. Дараа нь ìал їр тєлєє ìуутай боллоо гэдэг шалтаг заан їхрийн
хороо, адууны жїчээг тийш нь зєєв. Эцэст нь нууц аìрагийнд сэрїїхэн юì гэж
хэргээ явуулдаг жижиг контороо тийш нь нїїлгэв. Фернанда нэг ìэдвэл нєхєртэй
нэр хэìээснээс цаашгїй болсон байлаа. Бага Аурелиано гэртээ бараг хоол идэхгїй
шєнийн бор хоногт л нэг їзэгдэнэ. Энэ нь гадаа ёсыг бодсон хэрэг бєгєєд їїнийг нь
цєìєєрєє ìэдэж байв. Нэг удаа гэнэ алдаж, Петра Котесийн євєрт єглєє
болгочихсон байлаа. Одоо ч бєєн хэрэг ìандлаа гэж бодож байсан чинь эхнэр нь
єчїїхэн ч зэìлэсэнгїй, тэр ч байтугай гоìдсондоо хєнгєхєн санаа ч алдсангїй
боловч тэр єдєртєє нууц аìрагийн руу нь хоёр авдартай хувцсыг нь явуулсан
байлаа. Тэгэхдээ гэгээн цагаан єдєр явуулж, хотын гудаìжны голоор, хотынхны
нїдэн дээр авч яв гэж тушааж, заìаа алдсан нєхрєє ийì гутаìшгийг тэвчилгїй,
байдгийнхаа баруун хаяанд толгойгоо унжуулаад буцаж ирэхгїй хаашаа гарах вэ гэж
санажээ. Фернанда ийì баатарлаг зориг гаргаснаараа нєхрийнх нь зан,
Макондогийнхны араншин эцэг эх хоёрынх нь зантай огт хавьтахгїйг ìуухан ìэддэг
нь харагдав. Хоёр авдрыг харсан бїхэн тэр гурвын явдлыг нэгд нэгэнгїй
ìэддэг байсан учир ёстой юì ёсоороо л дууслаа гэж бодож байжээ. Аурелиано

39
- Үхэгсдийг оршуулахад єìсгєдєг хувцас Оросоор “саван” гэдэг.

~ 146 ~
болохоор дураараа болж авсныгаа гурван хоног найрлан ìялаажээ. Нєхрийнхєє гай
дээр гаìшиг нэìж Фернанда урт хар хувцас єìсєж, хэрэглэгдэхээ больсон зїїлт
зїїж, илїїц бардаì байдалтай байснаараа их л овортой харагдаж байхад жинхэнэ
торгоор хийсэн содон палааж єìссєн нууц аìраг нь алдсан юìаа эргїїлж авлаа гэж
ойлгоснос нїд нь баяраар гийж, дахин залуужин гялалзаж байлаа. Бага Аурелиано
Петра Котест дахин биеэ зориулж, ихрийнх нь єрєєсєнтэй андууран єєртэй нь
унтаж, ах дїї хоёртой зэрэг явж байхдаа хоёрын дайтай хайрлаж чаддаг хїнийг
тэнгэрээс заяаж, урьд єìнє байгаагїй аз дайрлаа гэж бодож байсан урьдын цагийнх
шиг нь залуугийн цогоор биеэ зориулж байлаа. Дахин сэргэсэн тачаал ханах
гэж байхгїй, ширээнд сууж байснаа бие биенийхээ нїдийг гэнэт хараад, їг ч
дуугаралгїй, хувингийнхаа тагийг таглачихаад, янаглан аìраглаж л байвал єлсєж
їхсэн ч хаìаагїй болж унтлагын єрєє рїї ордог байлаа. Бага Аурелиано францын
дууч эìс рїї сэì їсэрч байхдаа харснаасаа санаа авч, Петра Котест хаìба лаìынх
шиг лавиртай ор авч єгч, цонхонд нь хаìба хилэн хєшиг зїїж, уулын болроор
хийсэн асар тоì толиор унтлагын єрєєний тааз, туургийг бїрхжээ. Тэгээд
урьдынхаасаа ч илїї наргианч, ойворгон болжээ. Өдєр бїр єглєєний арван нэгэн
цагт галт тэргээр тїїнд хайрцагтай, шаìпан дарс, бренди шарз ирнэ. Өртєєнєєс
буцах заìдаа Бага Аурелиано нугийн ч бай, явлуулын ч бай, таньдаг ч бай,
таньдаггїй ч бай энэ тэр гэх юìгїй дайралдсан хїн толгойтой бїхнийг дагуулан
авчирдаг, энэ нь їлгэрлэвээс гэнэт эхлэн куìбиаìбад40 хїн бїр татагдан ордгийн
адил ажээ. Тэр ч байтугай їл ойлгогдох хэлээрээ ярьдаг бултаìхай ноён Брауныг
хїртэл дохиж зангаж байгаад авчирч Петра Котесийнд цаадах нь ìал болтлоо хэд
хэд ууж, тэр ч байтугай хаа л бол салахгїй дагуулж явдаг герìаны зууìхай нохойгоо
техасын дууны аянд нэг удаа бїжиглїїлж, єєрєє найраг баян хуурын эгшгийг даган
арайхийн аялсан болж байлаа.

 Үнээнїїд ìинь, тугаллаад бай, тугаллаад бай, нас гэдэг ахархан гэж Бага
Аурелиано сайхан зангаа хєдлєхєєр хашгирна.

Тэрбээр хэзээ ч тэр їеийнх шиг сайхан байсангїй, хэзээ ч їїнийг їїнээс илїї
хайрлаж байсангїй, хэзээ ч ìал нь ийì тойìгїй єсєж байсангїй. Буцаад ирэхэд
булаг шиг оргилох, дайраад ирэхэд далай шиг цалгих найранд зориулж єчнєєн тугал,
гахай, тахиа нядалсан нь хашаан доторх газар цусанд бялдан харласан байж билээ.
Яс, гэдэс дотрыг зогсоо зайгїй хаяж, хоолны їлдэгдлийг асгаж, энэ бїхнийг цаг
тутаì л шатааж байхгїй бол ìахчин шувуу зочдын нїдийг ухчих гээд байдаг байлаа.
Бага Аурелиано хоолонд ìаш сайн, тэр ч байтугай Хосе Аркадиогийн дэлхий
тойроод буцаж ирсний дараа идэж байсантай ч зїйрлэхгїй сайн учир аìархан
таргалж, царай нь хїрэнтэж ягааран ìалийж, яст ìэлхийн хоншоортой тєсєєтэй
болжээ. Бага Аурелианогийн идэìхий, ер бусын їрэлгэн, ижилгїй зочлоìтгойн
тухай цуу хєндийгєєс халин дуурсаж, хаìгийн зартай ховдгуудын анхаарлыг татжээ.
Пьера Потесийнд болж байгаа юì идэх балай тэìцээнд оролцохоор цуутай цуутай
хэнхгїїд эрэг орчìын бїх газраас Макондод ирж байлаа. Бага Ауреиано, Каìила
Сагастуìе гэгчийг ирсэн тэр гайт бяìба гариг хїртэл хэнийг ч єìнєє оруулахгїй
байлаа. Тэр Каìила Сагастуìе гэгч бол улс орон даяар “ìэгж” гэсэн учиртай хочийг
олж зард гарсан, эрт їеийн хїн чулуу шиг болсон, хїн, аìьтан хоёр нь бараг
40
- Куìбиаìба - колуìби ардын бїжиг.

~ 147 ~
ìэдэгдэхээ больсон эìэгтэй билээ. Тэìцээн ìягìар гаригийн єглєє болтол
їргэлжлэв. Эхний хоногт Бага Аурелиано нэг тугалын ìахыг тєìс, саяа, шарсан
галын хачиртай эд бад хийгээд, бїтэн хагас хайрцаг шаìпан дарс цєлєєд дийлнэ
гэдэгтээ бат итгэлтэй байв. Хэнэггїй єрсєлдєгчєєсєє єєрийгєє бадрангуй, сэргэлэн
гэж санаж байлаа. Мэгжийн идэх нь илїї ìэргэжсэн байдалтай ч гэрт дїрсэн есєн
жорын аìьтдан тїїнд нь тєдий л баясан хєхихгїй байлаа. Бага Аурелиано ялах гэж
улайгаад ичиж зовохыг ч ìартаж, ìахыг шїдээрээ зулшгааж байхад Мэгж ìэс
засалчийн эрдэìтэй юì гэхээр хэсэг хэсэг болгон огтлоод, яаралгїйхэн, тэр ч
байтугай нэлээд аìтархан идэж байлаа. Тэрбээр аварга тоì, айхтар тарган, айìаар
лагс боловч их л эелдэг ялдаì ажээ. Царай хосгїй хєєрхєн, гар булцгар булбарай,
байдал єєрийн эрхгїй дур булааì учир орж ирэхэд нь Аурелиано хоолны ширээн
дээр бус, орон дотор хїчээ соривол таарах байж гэж аìандаа дуугарчээ. Мэгж
тугалын утсан бїтэн ìах цааш харуулахдаа хаìгийн дээд зэргийн ёс журìыг огтхон
ч гажуудуулсангїйг Бага Аурелиано харахдаа цадахыг ìэддэггїй, сайхан ааштай
сэтгэл булааì энэ аìьтан угтаа бол бїсгїйчїїдийн дээд нь байна гэж їнэнээсээ
хэлжээ. Тэгээд ч эндїїрсэнгїй. Тїїнийг ирэхээс єìнє “хоìхой ёл” гэж цуу тарсан
нь їндэсгїй байжээ. Улсын цуурхдаг шиг тэрбээр шарын ìахыг ч хэрчигч биш,
грекийн циркийн сахалт хїїхэн ч биш байж харин дууны сургуулийн захирал байсан
юì санж. Гэрийн хїндтэй эх болсон хойноо хїїхдээ сайн хооллох, тэгэхдээ хорхойг
нь зориуд хїргэх бус, сэтгэлийг нь туйлын тайван болгох байдлаар сайн хооллох
арга олох гэхдээ их идэхийг сурчээ. Сэтгэл тайван хїн ядартлаа тасралтгїй хоол
идэж чадна гэсэн онолыг тэр практикаар шалгажээ. Тийнхїї сургууль, гал голоìтоо
орхин ирэхдээ спортын нэр алдарт шунасангїй, заìбараагїй иддэг гэж улс орон
даяар алдаршсан хїнтэй тэìцэлдэж їзэх гэсэн ёс суртахууны
шалтгааныг бариìталжээ. Каìила Бага Аурелианог харангуутаа л идэж барахгїйдээ
бус, илїї зангаасаа болж дийлдэх хїн байна гэж ойлгожээ. Үнэхрээр ч, эхний шєнє
єнгєрєхєд Каìила юу ч болсон шинжгїй байхад Бага Аурелиано их нээж, дэìий
чалчсанаас таìир алдрангуй байв. Хоёул дєрвєн цаг унтлаа. Дараа нь тавин зїржээр
хийсэн шїїс, найìан литр кофе ууж, гучин тїїхий єндєр соржээ. Хоёр дахь єдрийн
єглєє олон цаг сэрїїн байсны дараа хоёр гахай, гадилын бїтэн хонгорцог, дєрвєн
авдар шаìпан дарс цохиод, Мэгж Бага Аурелианог єєрийнх нь аргыг єєрєє ìэдэлгїй
олж, тэгэхдээ єєрєєс нь ялгаатай нь гэвэл хар аяндаа л олчихов уу гэж сэжиглэжээ.
Ингэснээр учраа нь тїїний бодсоноос хавьгїй аюултай болов. Гэтэл Петра Котесийг
ширээн дээр хоёр шарсан цацагт хяруул тавихад Бага Аурелиано тархинд цус
харвахын даваан дээр очсон байлаа.

 Идэж барахааргїй байвал орхи. Хоёул хайнцсан болъё гэж Мэгж тїїнд чин
сэтгэлээсээ хэлжээ.

Өрсєлдєгч нь залгих тоолондоо їхэл рїї явж байхад тїїний хоолойгоор яаж ч юì
давах билээ. Гэвч Аурелиано тэгж хэлэхэд нь басаж байна гэж бодоод цацагт
хяруулыг явуулж орхисонд иддэг иддэг гэхэд тэр нь дэндээд ухаан алдав. Мєлжсєн
ястай тавган дээр нїїрээрээ даран унаад, аìнаас нь галзуу нохойнх шиг хєєс сахарч,
хоолой нь хоржигноод явчихжээ. Дотор нь харанхуйлж байхад єндєр цаìхгийн чанх
орой дээрээс ёроолгїй ангал ру нисгэчих ìэт санагдаж ингэж доош ниссээр яваад яг
газарт хїрэхэд л їхэх гэсэн бодол сїїлийн удаа тїр ухаан ороход нь гялсхийж,

~ 148 ~
  Наìайг Фернанда дээр аваач гэж дєнгєж хэлж аìжжээ.

Тїїнийг гэрт нь хїргэж єгсєн найз нар нь нууц аìрагийн орон дээр їхэхгїй гэж
эхнэртээ єгсєн аìандаа хїрч байна гэж боджээ. Петра Котес авсанд орохдоо Бага
Аурелианогийн єìсєнє гэсэн чийìдэл шаахайг цэвэрлэж, хэнээр явуулдаг юì билээ
гэж хїн хайж байтал аìьд ìэнд гарлаа гэж дуулжээ. Долоо хоноод бие илаарьшиж,
хоёр долоо хоноод їхээд боссоноо тэìдэглэн урьд хожид їзэгдээгїй их найр хийжээ.
Тэрбээр Петра Котесийнд суусан хэвээр байсан боловч єдєр бїр Фернандаг эргэж,
зариìдаа гэрийнхэнтэйгээ хаìт хоол идэж байсан нь зариì зїйрлэвээс їйлийн їрээр
бїх юìны байр солигдож тэр нууц аìрагийнхаа нєхєр, эхнэрийнхээ нууц аìраг
болсон ìэт болжээ.

Фернанда жаал санаа аìрав. Хаягдсан эхнэр тэсэхийн аргагїй уйтгарт єдрїїдэд
ганцаардаж, їдээр хєгжиì тоглоìж, хїїхдїїдээсээ ирсэн захидлаа уншиж л цаг
барж байлаа. Сард хоёр удаа Хосе Аркадио, Меìе хоёрт их л урт захидал бичих
боловч тїїнд нь ганц ч їнэн юì байдаггїй байлаа. Фернанда єєрийн золгїй явдлыг
хїїхдїїдээсээ нууж байв. Энэ гэрийн уйтгар гунигийг чадаìгай нууж байлаа. Наран
хайтан цэцэг гийгїїлж, гудаìжнаас гэнэ гэнэ баярын хєгжил шуугиан цуурайтавч,
їд дунд нохой гаслаì халуун болсон хэвээр боловч хадìынх нь гэр эцэг эхийнх
нь дїнсгэр гэртээ єдєр ирэх тусаì адалихан болж байлаа. Фернанда гурван аìьд сїг,
Хосе Аркадио Буэндиа гэсэн нэг їхсэн сїгийн дунд ганцаардан явна. Хосе Аркадио
Буэндиагийн сїнс зочдын єрєєний харанхуй буланд суугаад тїїний хєгжиì
тоглохыг нь их анхааран чагнана. Урьдын хурандаа Аурелиано Буэндиа ёстой ил сїг
болжээ. Найдваргїй шинэ дайн їїсгэх гэж Гернельдо Маркесийг ятгахаар сїїлийн
удаа гарснаас хойш гэрийн ìухар сахиж, туулайн бєєрийн хажууд бие засах гэж л
урлангаасаа цухуйх болов. Гурван долоо хоноод нэг ирдэг їсчингээс ондоо хїн єєр
дээрээ їл оруулна. Өдєрт Урсулагийн аваачиж єгснийг иднэ. Алтан загасаа урьдынх
шигээ хичээнгїйлэн урласаар боловч тїїнийг нь гоёл болгож бус тїїхийн дургсал
болгон авч байгааг ìэдэхдээ худалдахаа болив. Нэг удаа гадаа тїїдэг
асааж, хуриìын єдрєєс хойш унтлагын нь єрєєг чиìэглэж байсан Реìедиосын
хїїхэлдэйг шатаасанд гярхай Урсула хїїгийнхээ хийж байгааг ìэдсэн боловч
болиулж чадсангїй.

 Чи чулуу шиг зїрхтэй юì гэсэнд цаадах нь:

 Юун зїрх, тасалгаанд хив их байхад гэж хариулжээ.

Аìаранта оршуулгын хулдсаа нэхсээр байлаа. Меìе Аìарантад захиа бичиж, тэр ч
байтугай бэлэг явуулдаг, Хосе Аркадио нэрийг нь ч дурсах дургїй байдгийн учрыг
Фернанда ойлгохгїй байлаа. Фернанда энэ тухай Аìарантагаас Урсулагаар
асуулгасанд Аìраната “Тэд їїнийг ìэдэхгїй байсаар їхнэ” гэж хариулжээ.
Аìарантагийн ингэж хариулсан нь тайлагдашгїй оньсого болон Фернандагийн
сэтгэлд хадагджээ. Өндєр, цэх, ихэìсэг Аìаранта, хєєс шиг хєвсгєр, цас шиг цагаан
банзал дандаа єìсдєг, нас явж сэтгэлийн шаналалд австаар байвч оìог бардаì зангаа
тавиагїй. Аìаранта духан дээрээ єєрийн їнсэн загалìай буюу онгон хальстайгаа
байгаагийн загалìайг авч явнаì билээ. Тэрбээр їнэхээр тийì тэìдэгтэй бєгєєд
гагцхїї тэр тэìдэг нь гарт нь хар боодлын доор байлаа. Аìаранта боодлыг шєнє ч
їл авах бєгєєд єєрєє угааж индїїнэ. Аìаранта бїхий л насаараа хулдас бэлджээ.

~ 149 ~
Өдєр нь нэхсэнээ шєнє нь задалдаг, тэгэхдээ ганцаардаж зовохгїйн тулд бус, харин
ганцаараа байхын тулд ингэдэг бололтой.

Нєхрєє явсны дараа Фернанда Меìег аìралтаараа гэртээ ирээд, эцгийгээ байхгїй
байгааг ìэдчих вий гэж яс хавтайж байлаа. Бага Аурелианогийн ухаан алдаж
унаснаас хойш тэгж айхаа больжээ. Меìег ирэх їеэр тэр хоёр Аурелианог жураìт
эцэг, дуулгавартай хань хэвээрээ байна гэж охинд итгїїлэхээр їл бараì гэрийн
уйтгар гунигийг ìэдїїлэхгїй байхаар тохиролцжээ. Жил бїр хоёр сар Бага
Аурелиано їлгэр жишээ хань болон тоглож, баяр наадаì хийн, зочдыг зайрìаг
жигнэìэгээр дайлж, баясгалантай сэргэлэн Меìе хєгжиì тоглон, цугласан улсыг
зугаацуулдаг байлаа. Тэгэхэд л Меìе эхийнхээ занг тун бага дуурайсан нь харагдлаа.
Меìе Аìаранта биеэрээ байлаа. Гэвч Аìаранта ба бусад бїх хїнээс єєр нь гэвэл
Меìе энэ гэр бїлийнхний ганцаарддаг хувь тавилангаар хараахан ороогїй, хавь
орчныхондоо ìаш сэтгэл дїїрэн, тэр ч байтугай єдрийн хоёр цагт зочдын єрєєнд
орж, хєгжиìдєх дасгалаа заавал хийдэг байлаа. Гэртээ байхдаа дуртай, харихад нь
залуучууд єєрийг нь баярлан шуугин угтдагийг жилжингээ ìєрєєддєг, эцэг шигээ
наргиж цэнгэх, хэнийг ч хєл алдан зочлохоос буцахгїй зантай нь ив илт ажээ. Гурав
дахь удаагийн аìралтаар Меìе хэнээас ч асуулгїй, хэнд ч урьдчилж хэлэлгїйгээр
дєрвєн гэлэìаа, ангийнхаа жаран найìан охидыг ìанайд долоо хоног бай гээд
дагуулаад ирэхэд нь эцгийнхээ ìуу занг дуурайсны анхны тэìдэг ìэдэгдэн билээ.

 Яасан гайтай юì бэ! Энэ хїїхэд эцэг шигээ ухаангїй юì гэж Фернанда
уйлагнажээ.

Хєх дїрэìт палаажтай охидыг унтуулах ор, дїїжин ор айлынхнаасаа гуйж,

есєн ээлжээр хоол идїїлж, угаалгын єрєєний хуваарь гаргаж, єдєржин гэр дотуур
цааш нааш холхиулахгїйн тулд дєчин ìухар сандал тїр хэрэглэх хэрэг гарлаа. Ёстой
нэг баларч гїйцэж байлаа. Шааг шууг хийсэн тэр олон охидын сїїлч дєнгєж
єглєєний хоол идэж дуусахад эхний ээлж нь єдрийн хоол идэх болж, дараа нь оройн
хоол идэх болдог учир долоо хоноход сурагчид дєнгєж гадилын тариалан л їзэж
аìжжээ. Шєнє болоход гэлэнìаа нар шавь нараа оронд нь хєєж оруулах гэж їйлээ
їздэг, тэднийг яаж ч хичээлээ гэсэн сургуулийн уйтгарт сїїлд дуу дуулсан эцэхээ
ìэддэггїй охид бєєнєєрєє гадаа заавал їлдчихсэн байдаг байлаа. Нэг удаа тэд бус
болох гээд дандаа ус болж явдаг Урсулаг эгээ л дайраад унагаачихсангїй. Нєгєє нэг
удаа хурандаа Аурелиано охидын дэргэд туулайн бєєр ìодны доор шээчихсэнээс
болж гэлэнìаа нар баахан хэл аì хийв. Аìаранта шєлєнд давс хийж байгаад нэг
гэлэнìааг гал зууханд орж ирэн “Тогоонд юун цагаан нунтаг хийв?” гэж їгэнд
дурлахад нь,

 Хїнцэл гэж хариулаад бас бєєн хэрэг ìандуулжээ.

Ирсэн їдшээ охид унтахын єìнє бие засах гэж жорлонд оочирлоод, сїїлийнх нь
шєнийн нэг цагийн орчиì тїїнд оржээ. Тэгэхэд нь Фернанда далан хоёр хєтєвч авч
єгсєн боловч шєнє оочирлодгийг нь болиулаад єглєє зогсдог болгосноос цаашгїй.
Учир нь їїр цайхаас аваад жорлонгийн хажууд охид хєтєвчєє угаах гэж шилээ
харан жагсах болов. Зариì сурагч салхинд цохиулж, зариì нь шуìжууланд
хатгуулан, хазуулсан газар нь їсэрхийлэн хавдсан боловч олонхи нь хїнд сорилтыг

~ 150 ~
хатан зоригоор давж, єдрийн хаìгийн халуун цагт ч цэцэрлэгээр аргалж байгаад
гїйлддэг байлаа. Зочдыг явсан хойно їзвэл бїх цэцэг няц гишгэгдсэн, тавилга сэлт
хэìхэрсэн, хана туурга сараачигдаж зурчигдсан нь залбирч, эвдэрч хэìхэрсэн юì ч
яаìай гэж боджээ. Ор, сандлыг эздэд нь эргїїлж єгєєд, далан хоёр хєтєвчийг
Мелькиадесийн єрєєнд єржээ. Урьдын сайн цагт энэ гэрийн оюуны бїх аìьдрал
болж байгаад орхигдсон тасалгаа тїїнээс хойш “хєтєвчийн тасалгаа” гэгдэх болжээ.
Хурандаа Аурелиано Буэндиагийн бодлоор бол энэ нь яг оносон нэр бєгєєд
Мелькиадесийн єрєє тоосонд дарагддаггїй, эвдэрч ìууддагїйд гэр хотлоороо
гайхдаг боловч хурандаа бол тїїнийг хогийн газар гэж боддог байжээ. Яìар ч
байлаа гэсэн хурандаа хэнийх нь зєв болохыг ер сонирхдог янзгїй. Фернандаг
хажуугаар нь хєтєвч зєєн єдєржин гїйж юì хийлгэхгїй байсанд л тасалгаанд юу
хадгалагдах болсныг ìэдсэн ажээ.

Тэр їед Бага Хосе Аркадио дахин ирэв. Тэрбээр хэнтэй ч ìэндлэлгїй, шулуухан
явсаар гудìын нєгєє їзїїр хїрч урланд ороод хурандаатай юу ч юì аìинчлан
ярилцжээ. Урсула тїїнийг харахгїй байсан боловч харгалзагч нарын єìсдєг савхин
гутлын дуугарах чиìээгээр таниад, гэрийнхнээсээ, ихрийнхээ єрєєснєєс тїїний
хэчнээн холдон хєндийрсєнд, хїїхэд байхдаа хувцсаа солин аìьтны толгой эргїїлэн
тоглож байсан хоёр одоо огт тєсгїй болсонд гайхаж байлаа. Бага Хосе Аркадио
єндєр, туранхай бєгєєд ихэìсэг, сарациных41 шиг бодлогошронгуй, гунигтай бор
царай нь нэг л баргар сїїдэртэй байлаа. Тэрбээр эцгийн талынхныг дуурайхаасаа эх
Санте Софи де ла Пьедадыг илїї дуурайсан бєгєєд Урсула ìанайхан гэж ярихдаа
нэрийг нь орхичихоод, тїїндээ єєрийгєє зэìлэдэг байлаа. Бага Хосе Аркадио дахин
гэртээ ирж, хурандаа ажлаа орхин тїїнтэй урландаа уулзаж байгааг Урсула ìэдэхдээ
урьдын явдлыг нэхэн санаж, Бага Хосе Аркадио бага байхдаа ихрийнхээ єрєєсєнтэй
байраа сольж гэсэн сэжиг нь батжиж нєгєєх нь биш чухаìхїї энэ л Аурелиано гэж
нэртэй болох ёстой байх хэìээн боджээ. Тїїний яаж аìь зуудгийг хэн ч нарийн їл
ìэднэ. Нэг їе “Малгай тавивал ìанайх, ìаргааш явбал хїнийх” гэгчээр явж, Пилар
Тернерагийнд зодоо ч тахиа їржїїлж, зариìдаа тэнд хонож, франц дууч эìсийн
унтлагын єрєєнд бараг бусад бїх хоногийг тєєрїїлдэг байлаа. Хїсэж сонирхсон,
хичээж эрìэлзсэн юì байхгїй, аìьдралын давалгаанд туугдан хєвж явдаг,
Урсулагийн одны айìгийн тєєрч тэнэсэн нэгэн од байлаа.

Үнэнийг хэлэхэд, Бага Хосе Аркадио хурандаа Геринельдо Маркесийн хїн яаж
бууддагийг їзїїлэх гэж бус, буудуулж байгаа хїний гунигтайхан бєгєєд
тохуутайхан инээìсэглэхийг насан туршаа санаж яваг гэж єєрийг нь хуаранд
аваачсан тэр нэгэн єглєєнєєс хойш тэдний хїн биш болж, єєр бусдынх нь байж
нэгэнт чадахгїй болжээ. Аль эртнээс буюу хїїхэд байхаас сэтгэлд їлдсэн цорын
ганц юì гэвэл энэ л байлаа. Диван галбын їеийн хантааз, хэрээний далавч шиг
хєвєєтэй бїрх єìссєн євгєн тэнгэр гялалзсан харагдах дєрвєлжин цонхын дэргэд
хачин сонин юì ярьж байсныг бас санадаг байлаа. Гэвч хэдий їед ингэж байлаа
гэдгийг Бага Хосе Аркадио ìэддэггїй. Тэр євгєн сэтгэлд нь сэв ч суулгаагїй, сайн
юìанд ч сургаагїй, дїр нь бїїр тїїрхэн л їлдсэн байдаг бол хїн буудахыг їзсэн нь
бїх аìьдралынх нь заìыг тодруулж єгсєн ажээ. Нас ахихын хэрээр энэ дїр цагийн
урсгалаар ойртох ìэт сэтгэлд нь тов тодхон санагдах болжээ. Урсула, Бага Хосе
41
- Сарацин - Эртний Аравийн нїїдэлчин овог. Орч.

~ 151 ~
Аркадиогоор хурандаа Аурелиано Буэндиаг хар нїхнээс нь гаргуулах гэж їзээд
алдав. “Цаадхыгаа кинонд явъя гээ. Кинонд дургїй нь дургїйл л дээ, гэхдээ эрїїл
агаарт гараг” гэж гуйжээ. Гэвч Бага Хосе Аркадио тїїний гуйсныг хурандаагийн
адил чихний харжуугаар єнгєрсїїлснийг, тэр хоёр хоёулаа яг адилхан яìар ч юì
сонирхдоггїйг Урсула асар удалгїй анзаарчээ. Урланд хаалгаа тїгжээд єчнєєн
цагаар юу ярьдгийг Урсула ìэдэхгїй. Гэвч эд бол тэднийхний доор ойролцоо юì
бодож санаж явдаг хоёрхон хїн гэдгийг Урсула ойлгож байлаа.

Үнэнийг хэлэхэд, Бага Хосе Аркадио Урсулагийн гуйсныг бїтээе гэж бодсон нь
биелїїлж чадахгїй байв. Сурагч охидын хєлд дарагдсан нь хурандаагийн тэвчээрийг
баржээ. Тэрбээр хив хорхойн аìтат зууш болсон Реìедиосын хїїхэлдэйг аль хэдийн
їгїй хийсэн боловч унтлагын єрєєнд хив хорхой бас л их байна гэдгээр шалтаглан
урландаа дїїжин ор єлгєж, бие засах гэж л гадаа гарах боллоо. Урсула хурандаатай
хаìгийн энгийн яриа ч їїсгэж чаддаггїй байв. Хїїгийнхээ урланд орохдоо, тавагтай
хоол руу ч харахгїй, ширээний нєгєє булан тийш тїлхэж орхиод, шєл нь царцаж
байна уу, ìах нь хєрч байн уу гэж санаа зовохгїй, алтан загасаа л засаж янзалсаар
суух болно гэдгийг ìэддэг байлаа. Насны наран хэвийсэн хойноо дайн хийхэд нь
хурандаа Геринельдо Маркесийн туслахаас татгалзсанаас хойш улаì ч догширчээ.
Улаì зожиг, улаì тїгжигдìэл болж, гэрийнхэн нь тїїнийг їхсэнээс єєрцгїй бодох
болов. Аравдугаар сарын арван нэгэнд хажуугаараа єнгєрч явсан цирк довжоон дээр
гарч харахаас єìнє хурандааг хїнлэг сэтгэл гаргаж байхыг хэн ч анзаарсангїй. Энэ
нь хурандаа Аурелиано Буэндиагийн хувьд сїїлийн хэдэн жилийн бусад бїх єдрєєс
ялгарах юìгїй єдєр байлаа. Өглєєний таван цагт хашаанд бах,
хїїрэлзэгэнэ дуугарахд сэржээ. Бяìбад эхэлсэн бороо аанай л шивэрч байлаа.
Цэцэрлэгийн ìодны навчинд борооны шижгэнэн шивнэхийг сонсдоггїй юì аа гэхэд
ясаа хїйт оргиход бороо орж байна гэдгийг тэртэй тэргїй ìэдэх сэн билээ. Хурандаа
Аурелиано Буэндиа аанай л ноосон цув, ìаш хуучны загвартай “готын дотуур єìд”
гэж єєрєє нэрлэсэн урт бїдїїн даавуун дотоож єìссєн байлаа. Усанд орох гэж
байсан учир єìдєє єìссєн боловч товчилсонгїй, цаìцныхаа заханд дандаа хийдэг
алтан чагтаа хийсэнгїй. Дараа нь цуваа толгой дээгїїрээ юїндэн шиг нєìрєєд,
налìийн унжсан сахлаа дээш иìэрснээ гадаа бие засахаар гарчээ. Нар гарах
болоогїй, Хосе Аркадио Буэндиа бороонд илжирсэн далдуу ìодны навчин саравчин
доороо унтсаар байлаа. Хурандаа аанай л эцгийгээ харсангїй, хий сїг шаахай дээрээ
халуу оргитол шээхэд сэрж, хїїдээ їл ойлгогдох нэг юì хэлсэн боловч цаадах нь
дуулангїй. Хурандаа хїйтэн чийгтэйд даарсандаа бус, аравдугаар сарын ìананд
сэтгэл нь нэг л тавгїй байсандаа дараа усанд оръё гэж шийджээ. Урлан руугаа орох
гэж явтал Санта Софи де ла Пьедад зуух галлаж утааны їнэр гарсанд, галзууханд
орон гїцтэй кофе буцлахаар аяга чихэргїй кофе авъя гэж санажээ. Санта Софи де ла
Пьедад єглєє бїр асуудаг шигээ “Өнєєдєр хэдэн бэ? Яìар гариг вэ?” гэж асуусанд
“Аравдугаар сарын арван нэгний ìягìар гариг” гэж хариулжээ. Байгаа їгїйг нь урьд
ч сайн ìэддэггїй байсан, одоо ч сайн ìэдэхгїй байгаа эìэгтэй єìнє нь зогсож, царай
нь тайван, галын гэрэлд шаргалтан байхыг хараад, нэг удаа дайны ид дундуур, ìєн л
аравдугаар сарын арван нэгэнд харжуудаа унтаж байгаа хїїхнийг їхчихэж гэдгийг
аìьтны зєнгєєр ìэдээд сэрснээ санажээ. Тэр хїїхэн їнэхээр їхчихсэн байж билээ.
Сайхь хїїхэн “Өнєєдєр хэдэн бэ?” гэж уг явдал болохоос цагийн єìнє асууж
байсан учир тэр єдрийг тогтоожээ. Гэвч їїнийг санахдаа ч Аурелиано Буэндиа

~ 152 ~
совингоо огт байхгїй болсныг їл анзаарчээ. Гїцтэй кофе буцалтал зїгээр суухаар
гэж тэр эìэгтэйг бодож, тэгэхдээ уйтгар тєрж сїйд болох болов уу гэж айсангїй. Хав
харанхуйд бїдэчсээр євєрт нь орж ирсэн болохоор эìэгтэйн нэрийг ч яаж ìэдэх вэ,
царайг нь ч яаж харах вэ дээ. Өдий тєдий хїїхэн яг л ийì заìаар єєр дээр нь ирж
байсан болохоор хурандаа чухаìхїї тэр эìэгтэй анхны янаглалын элчинд ухаан
жолоо алдаж, нулиìсандаа золтой л живчихэлгїй, “Үхэн їхтлээ чаìайг хайрлана гэж
їхэхээсээ цагийн єìнє аì тангараг тавьж байсныг санасангїй. Урландаа эргэж ирээд
энэ эìэгтэйг ч, єєр эìэгтэйг ч бодсонгїй, тєìєр лаазанд хадгалж байсан алтан
загасаа тоолох гэж гэрэл асаав. Загас нь арван долоо болсон байлаа. Загасаа зарахаа
больсноос хойш єдєрт хоёр загас хийгээд, хорин тав хїрэхтэй нь хаìт сєрєг нь
хєєрєгтєє хайлуулж, дахин ажлаа эхэлдэг байлаа. Өглєєжин юу ч бодолгїй
ажиллаж, ажилдаа улайраад арван цагт бороо ширїїссэнийг ч анзаарсангїй,
урлангийн хажуугаар нэг нь “Гэр туж ус болох нь, хаалгаа хаагаарай!” гэж хашгиран
єнгєрєхийг ч ìэдсэнгїй. Урсулаг хоол авч орон, гэрэл унтраатал єєрийгєє ч ìартаж
орхисон байлаа.

 Яìар их бороо орж байна аа! гэж Урсулагийн хэлэхэд,

 Аравдугаар сар хойно арга байж уу гэж хариулжээ.

Ингэж хэлэхдээ энэ єдрийн анхныхаа алтан загасанд бадìаараг нїд шигтгэж байсан
тул дээш ч харсангїй. Гагцхїї ажлаа дуусгаж загасаа лаазтай бусад загас руу
нийлїїлээд сая шєлєє уухаар суужээ. Дараа нь сонгинотой жигнэсэн ìах, цагаан
будаа, ìєн тавган дээр байсан шарсан гадилыг их л удаан иджээ. Сайн ìуу яìар ч
їед хоолонд нэг л адил байдаг байв. Хоолны дараа аìарìаар болов. Шинжлэх
ухааны їндэстэй гэìээр ìухар сїжгээс болоод хоолоо шингэтэл хоёр цаг ер
ажил хийдэггїй, ноì уншдаггїй, усанд ордоггїй, хурьцал їйлддэггїй билээ. Ингэх
хэрэгтэй гэж сїсэглэн итгэснээс хурандаа Аурелиано Буэндиа хэд хэдэн удаа цэргээ
цус харвах аюулд оруулах вий гэхдээ хоолны дараа байлдааны ажиллагаа эхлэхийг
хойшлуулж байлаа. Тэрбээр орон дээрээ хэвтэж, тонгоргоор чихээ ухаж
байгаад дорхноо унтчихав. Өєрєє цагаан ханатай хоосон байшинд орж байна, энэ
босгоор алхаж байгаа анхны хїн болох учир их л зовж байна гэж зїїдэлжээ. Урьд
шєнє, ер нь сїїлийн хэдэн жил олонтаа яг ингэж зїїдэлж байгааг зїїдэн дундаа
санаж, сэрэхдээ їїнийг санахаа больчихдог, яагаад гэвэл эргэж зїїдлэгддэг зїїд
зєвхєн зїїдэнд л дахин санагддаг юì байна гэж ойлгожээ. Үнэхээр ìинутын дараа
їсчин урлангийн хаалга тогшиход хурандаа нїдээ нээн, санаìсаргїй дугхийж, юу ч
зїїдэлж аìжсангїй гэсэн бат бодолтой сэрээд.

 Өнєєдєртєє хэрэггїй. Баасанд ир! гэж їсчинд хэлжээ.

Гурван єдєр хусаагїй тул бууралтаж яваа сахал нь ургасан боловч энэ удаа больё,
баасанд тэртэй тэргїй їсээ авахуулах тул нэг ìєсєн авахуулъя гэж боджээ. Өдєр
тухгїй унтсаны дараа хаìаг биений нь хїйтэн хєлс чийхарч, суганы нь шархны
сорви шархиран євдєв. Бороо зогссон боловч нар гараагїй байлаа. Хурандаа
Аурелиано Буэндиаг чанга хэхрэхэд, шєлний исгэлэн аìт тагнайд нь аìтагдсан нь
цуваа нєìрєєд, жорлон яв гэж бие ìахбод шаардаж байгаагийн дохио байлаа. Тэнд
гаргадгаа гаргаснаас хойш нэлээн саатсанаа, одоо очиж ажлаа хийх цаг болж гэдгийг
зуршлаараа ойлгов. Өнєєдєр чинь ìягìар, гадилын коìпани ажилчдадаа цалин

~ 153 ~
тавьж байгаа учир Бага Хосе Аркадио ирсэнгїй гэж жорлонд сууж байхдаа боджээ.
Тэгж бодож байснаа нэг ìэдэхэд дайны тухай бодож хэлсэн байлаа. Сїїлийн їед нэг
юì бодоход л дайны тухай бодол руу орчихсон байдаг болжээ. Хурандаа Геринельдо
Маркес “Духандаа цагаан сартай ìорь олж єгнє” гэж нэг аìлаад дахиад тэр тухай
дурсаагїйг санав. Дараа нь дайны хэсэг бусаг явдлыг санаж, урьдын явдлаа ингэж
бодоход баяр ч тєрсєнгїй, учир нь дайны тухай нэгэнт бодохгїй байж чадахгїй
байсан болохоор сэтгэл хєєрч зоволгїйгээр тайван бодож сурсан юì санжээ. Урлан
руугаа явж байхдаа агаар хуурай болсныг анзаарч, усанд орох гэсэн боловч угаалгын
єрєєнд Аìаранта орчихсон байв. Тэгээд хоёр дахь загасаа хийж эхэллээ. Сїїлийг нь
хийж байтал гэнэт нар тэнгэрийн хаяанаа эрчээрээ тэìїїлэн гарч ирээд, эргэн
тойрны бїх юì загасчны хуучин завь адил чахраад явчих шиг санагдав. Гурван
єдрийн бороонд угаагдсан агаарт нисдэг шоргоол дїїрчээ. Нэг ìэдвэл шээс нь
учиргїй хїрсэн байсан боловч загасаа эвлїїлж дуустал тэсэв. Дєрвєн цаг арван
ìинутад гадаа гартал зэс бїрээний холоос цангинах, тоì бєìбєрийн сїртэй
нижгэнэх, хїїхэд багачуудын баясан хашгиралдах дуу чихийг нь дэлсэхэд олон
жилийн хойно анх удаа уйтгар тєрж, эцгийнхээ ìєс їзїїлэхээр єєрийг нь цыганууд
дээр авч очсон тэр гайхаìшигт єдєр дахин санаанд нь оров. Санта Софи де ла
Пьедад гал зууханд хйиж байснаа охиод гудаìжинд гїйн гарч,

 Энэ чинь цирк байна! гэж хашгирчээ.

Хурандаа Аурелиано Буэндиа туулайн бєєр ìод руу явах оронд бас гудаìжинд гарч,
гудаìжаар явж байгаа жагсаалыг харж байгаа бєєн улсын дунд оров. Зааны нуруун
дээр алтан хувцас єìссєн эìэгтэй явж байлаа. Ганц бєхтэй хєєрхийлєлтэй тэìээ явж
байлаа. Голланд бїсгїйн байдлаар хувцасласан баавгай хєгжìийн аяар хєдлєн
халбагаар тєìпєн нїдэж явлаа. Тэднийг єнгєрсєн хойно нарны гэрэл туссан хоосон
газар, нисэлдэх шорголж яая даа байз гэсэн байдалтай хэдэн алìай аìьтнаас єєр юу
ч їлдсэнгїй, дахиад л хєєрхийлєлтэйеэ ганцаардан хоцорвой. Тэгэхэд циркийг
бодсоор туулайн бєєр тийш явж, шээж байхдаа тїїнийг бодох гэсэн боловч сэтгэлд
нь орж єгєхєє болив. Тэгээд хїзїїгээ нугжийлгэн, духаараа туулайн бєєр ìєргєн таг
боллоо. Гэрийнхэн нь болсон явдлыг хойд єдєр ìэджээ. Арван нэгэн цагт Санта
Софи де ла Пьедад арын хашаанд хог хаях гэж гарахдаа туулайн бєєр рїї харцага
нисэлдэж байгааг їзжээ.

***

Меìегийн сїїлийн аìралт хурандаа Аурелиано Буэндиагийн їхсэн

гашуудлын єдєртэй давхцав. Хаалга цонхоо бин битїї хаасан гэрт баяртай ìанатай
байлаа. Юì ярихад шивнэн ярьж, хоол идэхдээ чив чиìээгїй идэж, єдєрт гурван
удаа уншлага уншиж, єдрийн аìралтийн їеэр хийдэг хєгжìийн дасгал оршуулгын
хєгжиì аятай сонсдож байлаа. Фернанда хурандааг цаагуураа їзэж чаддаггїй байсан
боловч їхсэн дайсныхаа дурсгалыг засгийн газрын ёслол тєгєлдєр хїндэтгэсэнд
цочирдон гайхаж тийì хатуу бэлэвсрэл зарлажээ. Бага Аурелиано
охиныхоо аìралтаар урьдынхаараа гэртээ хонож, Фернанда хууль ёсны ханийн эрхээ
сэргээх талаар жаал зугаа юì хийсэн бололтой бєгєєд учир нь Меìег жил болоод
ирэхэд охин дїї нь дєнгєж гарсан байлаа. Эхийнх нь хїссэнээс зєрж, тэр охинд
Аìаранта Урсула гэж нэр єгчээ.

~ 154 ~
Меìе сургуулиа дїїргэлээ. Сургууль тєгссєнийг нь тохиолдуулан хийсэн баяраар
тїїнийг арван долдугаар зууны їеийн ардын аяыг гялаллзтал тоглосны дараа
“Даруулт хуурчийн ìэргэжил олголоо” гэсэн диплоìыг санал нэгтэй баталжээ. Мєн
тэр баяраар гашуудал тайлсан билээ. Меìегийн гайхалтай хувирч чаддаг нь уран
чадвараасаа илїї зочдод гайхагдаж байлаа. Хєнгєìсєг, тэрч байтугай яльгїй
нялхаìсуу зантайг харвал ултай суурьтай юì хийж чадахгїй гэж бодогдìоор боловч
хєгжìєє бариад суухаараа тєрєл аржилсан юì шиг болж, бїрнээ насанд хїрсэн
хїний буурьтай болчихдог байлаа. Үнэнийг хэлэхэд, Меìе хєгжиìд онцгой дур
авьяасгїй боловч эхийнхээ їгнээс зєрж чадахгїй, даруулт хуураар дээд зэргээр сайн
тоглож сурах гэж биеэ албаджээ. Тэрбээр єєр яìар ч ажлыг тэгж биеэ албадан байж
сурч чадах байлаа. Бага байхынхаа Фернандагийн хахир чангад, бїх юìыг бусдын
єìнєєс шийдэж байдагт залхаж, эхийн хатуу гараас гарч байвал тїїнээс хэцїї
хїтїїг їзсэн ч яах вэ гэж боддог болжээ. Сургууль тєгссєн ёслол дээр бїсгїй
готоор42 дарìалдаж, гоё їсгээр бичсэн їнэìлэхтэй болсноороо дуулгавартайдаа
тєдийгїй яс аìар байх гэсэндээ авсан їїргээсээ чєлєєлєгдлєє гэж санаж, одоо л нэг
зєрїїд Фернанда ìузейд л тавивал таарах бослон эд байна гэж гэлэнìаа нарын
шоолсон хєгжìийг дахин тоглуулах гэхгїй байх гэж боджээ. Ингэж тооцоолсон нь
эндїї болжээ гэж эхний хэдэн жилд санагджээ. Яагаад гэвэл хотынхны тэн хагас
нь гэр бїлийн дайллага, буян хийх концерт, сургуулийн їдэшлэг, эх оронч ёслол
дээр тїїний даруулт хуурын эгшгэнд нойроо авч аìжсан боловч Фернанда охиныхоо
авьяас билгийг їнэлж чадах хїн гэж їзсэн шинэ хїн бїрийг гэртээ урьсаар байлаа.
Гагцхїї Аìаранта бие барж, гэрийнхэн дахин бэлэвсрэлийн ёс їйлдэхэд Меìе
хєгжìєє цоожлоод эхийгээ хэдийд, хэнээс болж тїлхїїр алга болж вэ гэж
ìєшгєж ìєрдєнє гэж айлгїйгээр тїлхїїрийг нэг шїїгээнд нуужээ. Тэр хїртэл
бїсгїй тухайн їедээ сургууль хийж байсан шигээ авъяасаа олонд тэвчээртэйгээр
їзїїлсээр байлаа. Ингэснээрээ ч дураар байх болоìж олж авч байлаа. Фернанда
охиныхоо їг дуулаìтгайд сэтгэл дїїрэн, олон нийтээр ур чадварыг бахдан хэлэлцэж
байгаад оìог бардаì байсан учир гэртээ найз охидоо бєєнєєр нь авчрах, гадилын
тариалангаар зугаалах, Антонио Исабель лаìбугайн сайшаасан киног бол Бага
Аурелианотой буюу итгэж болох хатагтай нартай їзэхээр явахыг нь хориглодоггїй
байлаа. Наргиж цэнгэж байхад нь Меìегийн жигнхэнэ сонирхол тодорно. Бїсгїй дэг
жураì, сахилга бат гэхээр їстэй толгой нь арзайдаг, шуугиант найр наадаì гэхээр
нїд нь сэргэдэг, найз бїсгїйчїїлтэйгээ тэр энїїнд дурласан, энэ тэрїїнд дурласан
гэж хошуу худалдацгааж, таìхи татаж сурах гэж оролдож, эрчїїдийг тийì ийì гэж
хэл аìаа билїїдэн хэдэн цагаар нэг далдхан газар суухдаа дуртай байлаа. Нэг удаа
гурван лонх нишингийн роì архи уучихаад, хувцсаа тайчин, чиний бие ìинийхээс
тийì байна, ìинийх чинийхээс тийì байна гэх зэргээр зїйрлїїлэн хэìжиж гарчээ.
Меìе тэр їдшийг хэзээ ч ìартахгїй. Аìуу соёлжны їндэс зажилсаар хоолны єрєєнд
орвол Фернанда, Аìаранта хоёр хар цагаан дуугїй хооллон сууж байсанд ширээнээ
очиж суухад тэр хоёрын хэн нь ч тїїний нэг л хачин байгааг ìэдсэнгїй. Үїний єìнє
Меìе найз бїсгїйнхээ унтлагын єрєєнд нулиìсаа гартал инээж, сїнсээ зайлтал
уйлан хоёр цаг їйìрээд, урьд сїìийн сургуулиас оргоìоор, “Тэр даруулт хуураараа
єєртєє л бургуй тавь” гэж хэлìээр хэìээр байвч зїрх хїрдэггїй байснаа сая дотроо
уужрахад гэнэт бєєн зориг оржээ. Ширээний эхэнд сууж ìєнхийн рашаан ìэт

42
- Гот їсэг - єнцєгтэй дарìал їсэг.

~ 155 ~
дотрыг нь аятайхан болгох тахианы шєл идэж байхад нь Фернанда Аìаранта хоёрын
їнэн дїр дурайтал харагджээ. Тэдний засдаг зантай, ìулгуу ухаантай, дээгїїр сэвэх
солиот бодолтойг нь улаан нїїрэн дээр нь хэлээд тавьчихìаар болсноо арайхийн
аìаа татжээ. Хоёр дахь аìралтынхаа їеэр Меìе эхийнхээ занг сайн ìэддэгийн
хувьд, эцгээ ёсыг бодсондоо гэртээ байдгийг дуулаад, тїїний талд орж билээ.
Хожиì нь Петра Котесийн тухай єєртєє тєсєєлєєд эцгийнхээ нууц аìрагийг эхээ
дуртайяа болгохсон гэж бодож билээ. Меìе энэ бодож байгаагаа ил гаргаад хэлчих
юì бол яìар хэрэг ìандах бол гэж согтуу ухаанаараа баясан бодоод, дотроо инээд
нь хїрч байсанд Фернанда ажиглаад,

 Чи яав? гэж асуувал Меìе:

 Зїгээр. Та хоёрт хэчнээн хайртайгаа сая л ìэдлээ гэж хариулжээ.

Аìаранта энэ їгэнд їзэн ядах єнгє илэрхий сонсогдсонд хиртхийн айжээ. Гэтэл
Фернанда сэтгэл уяраад, шєнє дунд Меìег толгой нь ангалзан, бєєлжиж эхлэхэд
золтой л галзуурсангїй. Фернанда охиндоо бїтэн шил тосон туулга уулгаж, гэдсэн
дээр нь халуун жин, толгойд нь хїйтэн жин тавьж, этгээд байрын шинэ франц
эìчийн хоёр цаг їзсэний эцэст эìэгтэй хїний жирийн євчин байна гэсэн бїрхэг
онош тавин цагаан хоол идїїл гэснээр цагаан хоол єгч таван єдєр гэрээс
гаргасангїй. Меìе зїрх їхэж, сэтгэлээр унаж, ингэж шалдаа буусан учир
хїлээхээс єєр ìэх байсангїй. Таг сохорсон боловч тэнхлїїн, гярхай хэвээрээ
Урсула л хар ухаанаараа онош тавьж: “Миний бодоход, согтуу хїнийг л тэгж
эìчилдэг сэн дээ” гэж єєртєє хэлжээ. Гэвч дорхноо энэ бодлоо орхиж, тэр ч
байтугай єєрийгєє гооìойдож байна гэж зэìлэжээ. Бага Аурелиано Меìегийн
гутранги байгааг їзэхэд гэìших сэтгэл тєрж, охиноо хойшид харж хандаж явна
гэсэн аì єгчээ. Тийнхїї эцэг охин хоёрын хооронд халуун дотно харьцаа їїсэж, эцэг
нь архидан цэнгэж, ганцаардан зовохоос тїр холдоход, охин нь ээжтэйгээ
гарцаагїй тїнжин хагардаг дээр тулаад байсан нь хойшилж хаширтал харж
цагдахаас ангижрав. Тэр їед Бага Аурелиано Меìетай їдэш цуг байвал болох нь тэр
гээд хэнтэй ч уулзахыг больж, тїїнтэй кинонд явах юì уу, цирк їзэж,
завтай цагийнхаа ихэнхийг охиндоо зориулах болов. Сїїлийн хэдэн жилд Бага
Аурелиано заìбараагїй таргалж, єєрєє гутлаа їдэж, урьдынх шиг хїссэнээ хийж
чадахгїй болсондоо зан нь их хувирчээ. Охинтойгоо хаìт байх болсноор урьдынх
шигээ хєгжилтэй болж, тїїний дэргэд байхад сэтгэл нэг л єег байснаар архи
дарстай нєхєрлєдєг нь аажìаар багасав. Меìе хаврын яргуй шиг цэцэглэж байлаа.
Аìаранта нэг их хєєрхєн байгаагїй шиг Меìе бас тийì хєєрхєн биш боловч нїдэнд
дулаахан, эгэл даруухан, харангуут л сэтгэл татах увдистай байлаа. Тїїний орчин
їеийн байдалтай нь хуучирсан бєєрєнхий їзэлтэй, хахир зангаа нууж чаддаггїй
Фернандагийн хувьд дороìжлол болдог боловч Бага Аурелиано тїїнийг нь
сайшааж, элдвээр єєгшїїлдэг байлаа. Бага Аурелиано охиноо хутагт нарын айìтгай
харцнаас багын айдаг байсан унтлагынх нь єрєєнєєс гаргаж, шинэ єрєє засаж єгєєд,
хаан ширээ шиг ор, тоì гоёлын ширээ тавьж, хилэн хєшиг хийж, ингэснээрээ Петра
Котесийн байрыг яг дуурайлгаж байгаагаа анзаарсангїй. Бїр ч гар султай байж,
хэчнээн ìєнгє єгч байгаагаа ч тооцоолдоггїй, Меìе єєрєє л халааснаас нь авдаг
байлаа. Бага Аурелиано гадилын коìпанийн дэлгїїрээс авч болох эìэгтэй хїний гоо
сайхны бїх шинэ зїйлийг охиндоо авч єгчээ. Меìегийн унтлагын єрєєнєє хуìс

~ 156 ~
єнгєлдєг зїлгїїр, їс эргїїлдэг хайч, шїд єнгє оруулдаг, гоо сайхны шинэ зїйл, єнгє
зїс сайхан болгох хэрэгсэл єдий тєдийгєєрєє дїїрчээ. Фернанда энэ тасалгаанд
орох бїрийдээ охины нь гар нїїрийн хэрэгсэл хийдэг шигээ франц дууч эìсийнхтэй
адил гэж бодохдоо эгдїї нь хїрдэг байлаа. Тэр їед Фернанда ярдаг зантай, сул
биетэй Аìаранта Урсулатай ноцолдоод, їл їзэгдэх оточтой сэтгэл догдлуулсан
захидлаар харилцаад завгїй байжээ. Ийìээс эцэг охин хоёрын сїжирхээд байгааг
ìэдэхдээ Меìег Петро Котесийнд хэзээ ч аваачихгїй гэсэн аì Бага Аурелианогоос
аваад л зогсжээ. Ингэж болгооìжилсон нь илїїц байлаа. Учир нь аав охин хоёрын
дотно байгаад Петро Котес ураì хугарч, Меìегийн тухай сонсохыг ч хїсэхгїй
байжээ. Бага Аурелианогийн нууц аìраг урьд нь айгаагїйгээрээ айж, Меìе хїсэх юì
бол їхтлээ хайрлуулж явахаар боллоо гэж бодож байсан янаг хїнийг нь холдуулж,
Фернандагин чадаагїйг чадна гэж зєнгєєрєє ìэдэж байлаа. Бага Аурелиано нууцхан
арìагийнхаа ууртай ширэв татахыг анх їзэж, хорон їгээр дайрахыг сонсож, нєгєє
авдрыг нь гэрт нь буцаах вий гэж жаахан эìээх болов. Гэвч їїндээ ч арай тулсангїй.
Петра Котесийн аìрагаа судалсан шиг хэн ч эрэгтэй хїнийг тэгж судлаагїй.
Аìьдралаа элдвээр засаж залруулж, єєрчилж барьж тєвєг удахад Бага
Ауреиано туйлаас дургїй тул авдрыг нь буцаахгїйгээ Петра Котес ìэдэж байлаа.
Ийìээс Петра Котес авдрыг нь гэртээ байлгаад, хайртыгаа урдаа барьдаг ганц
аргаараа охиноос нь булааж авах гэж їзэв. Тэрбээр дэìий хїчин сїйтгэжээ. Меìе
эцгийнхээ хэрэгт оролцох гээгїй, хэрвээ оролцдог юì аа гэхэд Петра Котест л
ашигтай байх байв. Меìед хїн хорлох зав ч байсангїй. Өдєр бїр гэлэнìаа нарын
зааснаар унтлагынхаа єрєєг цэвэрлэж, ор дэрээ хураана. Өглєє нь гонхонд хувцсаа
янзалж, нэг бол юì хатгаìаллаж, їгїй бол Аìарантагийн хучин гар ìашинаар юì
оёж байдаг билээ. Үдийн хоолны дараа бусад нь хоёр цаг унтаж байхад тэрбээр
даруулт хуураа дарах сургууль хийгээд, ингэж биеэ гаргуунд гаргаснаар Фернандаг
тайтгаруулж байгаагаа ìэддэг байлаа. Мєн ийì л бодлоор сїìийн зах, сургуулийн
баяраар концерт тоглоно. Гэвч урилга ирэх нь улаì цєєрсєєр байлаа. Орой нь энгийн
нэг палааж, їдээстэй єндєр єсгийтэй гутал єìсєж аваад, эцэгтэйгээ нэг тийшээ
явахгїй бол їерхдэг охидтойгоо оройн хоол идэхээр явдаг байв. Гэвч Бага
Аурелиано дандаа шахаì охин дээрээ ирж, кинонд дагуулан явна.

Меìегийн найз гэвэл гурван аìерик бїсгїй байлаа. Тэр гурав цахилгаанжуулсан
хонууриасаа алдууран гарч, Макондогийн охидтой їерхэх болжээ. Тэдний нэг нь
Патриц Браун байлаа. Бага Аурелиангийн дайлж зочилсонд баярласан ноён Браун
Меìег гэртээ оруулж, бяìба гаригийн бїжигт урьжээ. Энэ бїжиг дээр л гринго
уугуул нутгийнхантай харилцдаг байлаа. Фернанда Меìегийн уригдсаныг дуулахдаа
Аìаранта Урсула, їл їзэгдэх оточ нарын тухай бїр ìартаж орхиод, орилж чарлаж,
уйлж хайлж сїйд болжээ. “Чи бодоод їз, хурандаа булшиндаа юу бодож байгаа
бол!” гэж тэр Меìед хэлжээ. Фернанда, Урсулагаар дэìжїїлэх гэж ч їзэв. Гэвч
Фернандагийн бодсоноор болсонгїй, ганцхан, шїтээнээсээ няцалгїй, протестант
шашинд орохгїй л бол бїжигт очих, їе тэнгийн аìерик бїсгїйчїїлтэйгээ найзлахад
буруу нь юу байх вэ гэж сохор эìгэн хэлжээ. Хуланц ээжийнхээ хэлсэн санааг
ойлгож, тїїнээс хойш бїжигт очсоныхоо ìаргааш заавал эрт босоод сїìд очдог
болов. Фернанда байрыг харсхийж байтал Меìе даруулт хуур дарахыг нь
аìерикчууд сонсъё гэж байна хэìээн хэлж, тїїнийг татгалзах аргагїй болгов.
Хєгжìийг гэрээс зєєн, ноён Брауныд аваачлаа. Тэднийд залуу хєгжиìчинд їнэн

~ 157 ~
зїрхнээсээ алга ташиж, чин сэтгэлээсээ баяр хїргэж, тїїнээс хойш бїжигт тєдийгїй
няì гаригт усан санд орох, долоо хоногт нэг удаа їдийн хоолонд урих болов. Меìе
ìэргэжлийн усчин шиг сэлж, одон бєìбєг тоглож, виргиний гахайн утсан ìахыг
залаат шошгойн хаìт идэж сурчээ. Бїжиг хийж, усанд сэлж, теннис тоглосоор єєрєє
ìэдэлгїй англи хэл сурчээ. Бага Аурелиано охиныхоо аìжилтад баярлаж, хэрìэл
худалдаачнаас олон єнгєтэй хавчуулгатай зургаан боть англи нэвтэрхий толь авч
єгсєнд Меìе чєлєє заваараа унших болов. Энэ ноìыг уншсанаар бїсгїй найз
нартайгаа нийлэх, хайр сэтгэлийн тухай чалчихаа больсон нь, уншиж гэгээрэх
гэсэндээ ч бус, ердєє л хот нийтээрээ ìэддэг юìыг далан долоо ярьж байх яìар ч
хїсэлгїй болсондоо тэгжээ. Өєрийн согтсон нь хїїхдийн саваагїй зангийнх гэж
бодогдох болж, тэр нь их л инээдтэй санагдаж, эцэгтээ хэлбэл цаадах нь бїр ч
хєгжиж “Эх чинь ìэдсэн бол доо!..” гэж элгээ хєштєл инээн хэлжээ. Охин нь нууцаа
итгэж хэлэх тоолонд нь ингэж хэлдэг байлаа. “Хїнд сэтгэлтэй болбол тїїнийгээ
нууж хаалгїй хэлнэ” гэсэн аì охиноосоо авч, аìралтаараа эцэг эх дээрээ ирэн нэгэн
хонгор їстэй аìерик залуу аятайхан санагдсаныг Меìе ч удалгїй эцэгтээ хэлжээ.
“Үгїй ìєн золиг оо! Эх чинь ìэдвэл дээ!..” гэж бага Аурелиано инээжээ. Гэвч залуу
эр нутагтаа буцаад їхсэн аìьд нь ìэдэгдэхгїй боллоо гэж Меìе эцэгтээ хожиì нь
дуулгажээ. Меìе хэрсїї ухаанаараа эцэг эх хоёрынхоо эвтэй найртай байхад
тусалсан боловч Бага Аурелиано яваандаа дахин Петро Котесийнх руу шогших
болов. Наргиж цэнгэхэд бие сэтгэл нь урьдынх шигээ нэг их хєгжихєє больсон
боловч наргиж цэнгэх, гутлын їдээсээр хїлж тогтоосон товчтой найраг баян хуураа
хайрцагнаас гаргах далиìыг алдаггїй байлаа. Гэртээ Аìаранта хулдсаа
хатгаìалласаар, Урсула хєгширч харанхуй орчлонд улаì лав орж, туулайн бєєр
ìодон доор байгаа Хосе Аркадио Буэндиагийн хий биеэс єєр юìыг олж харахаа
больжээ. Фернанда эрх ìэдлээ лавшруулж байлаа. Хїїдээ сар бїр захидал явуулж,
байдлыг бїх їнэнээр нь бичиж, гагцхїї їл їзэгддэх оточ нартай захидлаар
харилцдаг тухай, тэд бїдїїн гэдэсний хоргїй хавдар тусаж гэж оношлоод сэтгэлээр
засан ховсолж эìчлэх гэж байгаа тухай л нуужээ. Аìьдралын хатуу хїтїїд
нухлагдсан Буэндиагийнхан одоо л нэг аìар заяа їзэж, он удаан жил тєвшин жаргах
нь дээ гэìээр байтал Аìаранта гэнэт їхэж дахин бєєн явдал болов. Тїїнийг їхнэ
гэж хэн ч санаагїй байлаа. Аìаранта хєгширсєн, хїн аìьтантай нийлэхээ байсан
боловч нуруу цэх, тэнхлїїн царайтай, тєìєр шиг биетэй хэвээрээ санагдаж байлаа.
Хурандаа Геринельдо Маркесийг єєрєєсєє бїрìєсєн холдуулснаасаа хойш єрєєгєє
тїгжиж байгаад, дотроо онгойтол уйлж авсан бєгєєд, юу бодож байсныг нь хэн ч
ìэдсэнгїй болно. Аìаранта унтлагынхаа єрєєнєєс гарч ирэхдээ нэгэнт бїх нулиìсаа
барсан байлаа. Сайхан Реìедиосын тэнгэрт халихад ч, бїх Аурелианог алагдахад ч,
ертєнцєд хаìгийн хайртай хїн болох хурандаа Аурелиано Буэндиаг їхэхэд ч
уйлсангїй. Тїїнд тийì хайртай байснаа хїїрийг нь туулайн бєєр ìодны
доороос олоход л сая ойлгожээ. Аìаранта їхдэлийг єргєлцєн оруулж, цэргийн
хувцсыг нь єìсгєж, їсийг нь саìнаж, сахлыг нь авч, ид алдраа ìандуулж явахдаа
єєрийнх нь иìэрдэг байснаас илїї живрийг нь иìрэн сєрвийлгєжээ. Цєìєєрєє
хєдєєлїїлэх ёсыг сайн ìэддэгт нь дассан болохоор хэн ч тїїнийг ахдаа хайртайдаа
тэгж байна гэж бодсонгїй. Аìаранта католик шашны аìьдралтай холбоотойг нь
ойлгохгїй, їхэлтэй холбоотойг нь ìэддэг, католицизìыг шашин бус, нутаглуулах
дэг ёс ìэтээр їздэг гэж Фернанда зэвїїцэн ярьдаг байв. Гэвч Аìаранта бодолдоо
даргадаад, католик шашныг єìєєрсєн ороо бусгаа їгийг нь сонсдоггїй байв.
~ 158 ~
Хєгширсєн боловч сэтгэлийн шаналгаа нь ìартагдсангїй. Он удаж хал їзсэн боловч
хаширсангїй. Пьетро Креспийн вальсын аялгуу дуугарахад залуугийнх шигээ л
уйлìаар болдог байлаа. Хатуу цаас нь чийгэнд ялзарч гэж шалтаглан бортогтой
аягыг хєл дээр єєрийн гараар хаясан боловч сэтгэлд нь эдгээр нь эргэлдсээр, хуурын
дохиурыг хєдєлгєсєєр байх ìэт болсоор байлаа. Нэг їе зовлонгоос єєр юì єєрєєс
нь хойш їлдэхгїйд зовж, нєгєє їе їїндээ байж чадахгїй болтлоо бухиìдан,
хуруугаа зїїгээр хатгаж, дурлалын анхилаì їнэрт, єтєнд идїїлсэн цэцэг єєртэй нь
хаìт їхэх нь гэж бодохоос бїр ч тарчлан, галзууран алддаг байлаа. Хурандаа
Аурелиано Буэндиа дайныг бодохгїй байж чаддаггїйчлэн Аìаранта Ребекаг
бодохгїй байж чаддаггїй байлаа. Гэвч ах нь тайван бодож чаддаг байхад Аìаранта
бодохдоо байж яддаг байв. Аìаранта Ребекагаас єìнє їхїїлж бїї гэсгээгээрэй гэж
тэнгэр бурхнаас гуйж олон жил ìєргєжээ. Өрсєлдєгч асныхаа байшингийн
хажуугаар гарахдаа улаì эвдэрснийг нь харах бїрийдээ, гуйж ìєргєснийг нь
тэнгэр болгоожээ гэж баярладаг байв. Нэг удаа гонхонд юì оёж суутал нь яг энд
сууж, яг ийì байдалтай, яг ийì гэрэлтэй байхад Ребекаг їхлээ гэж єєрт нь хэлэх нь
байна гэсэн гїн итгэл гэнэт тєржээ. Тїїнээс хойш Аìаранта захидал хїлээдэг шиг
тэрхїї ìэдээг хїлээх болж, зїгээр суувал цаг єнгєрєхгїй, ихэд чилээх бадйалтай
тул, тэр ч байтугай товчийг ханзлаад дахин хаддаг байлаа. Аìаранта гоёìсог
хулдсаа Ребекад зориулан оёж байна гэдэгт гэрийнхнээс нь хэн нь ч эргэлзэхгїй
байлаа. Ребека їрчгэр арьстай, толгойдоо хэдэн шар їстэй сїг болж хувирсан
байсныг Гунигт Аурелианогоос сонсохдоо тїїний ярьсан тэр сїг єєрийн нь
сэтгэлдээ бодож байсантай яг таарсан учир огт гайхсангїй билээ. Ребекагийн
хїїрийг засаад, нїїрний сэвийг парафины тосоор шаваад, хутагт нарыг їсээр
хийìэл їс хийж, хїїрийг сайхан бэлтгээд ёрог хулдсанд ороож, гадна талыг нь
яìаан хилэнгээр бїрж, улаан торгоор доторлосон авсанд хийж, олон хїн дагуулан
явж, тїїнийг єтний идэш болгоно гэж шийджээ. Аìаранта тэсгэлгїйеэ хорсон, тэгнэ
ингэнэ гэж бодож байхдаа Ребекад хайртай байсан ч ингэх байсан гэж гэнэт толгойд
нь оржээ. Аìаранта ингэж бодохдоо цочсон боловч санаагаар унасангїй, бодсоноо
улаì нарийвчлан боловсруулж, удалгїй оршуулах ёслолын жинхэнэ ìэргэжилтэн
болжээ. Тэр айìаар юìыг тєлєвлєхдєє тэнгэрт хэчнээн ìєргєвч Ребекагаас тїрїїлж
їхэж болзошгїй гэдгийг дутуу боджээ. Гэтэл яг тэглээ. Цагаа болохоор Аìаранта
санаснаар болсонгїй гэж гудайсангїй, харин ч эрлэг хэдэн жилийн єìнєєс
насны хэìжээ болж байгааг нь ìэдэгдэн энэрэл їзїїлсэнд бїр санаа аìарчээ. Меìег
сїìийн сургуульд явуулсны дараахан нэгэн халуун їдээр Аìаранта эрлэгийн элчийг
хажууд нь юì оёж суухыг дор нь таниад ахиулан харвал нэг их айìаар юìгїй,
Урсулад тусалж, байх їедээ Пилар Тернера ийì байсан болов уу гэìээр цэнхэр
палаажтай, урт їстэй, ялихгїй хуучны ìаягийн нэг эìэгтэй байлаа. Фернанда
гонхонд эрлэгийн элчтэй хэд хэд дайралдахдаа тїїнийг яг л хїн шиг бариì тавиì
байсаар байтал, тэр ч байтугай нэг удаа Аìарнатагаас “Зїї сївлээд єгєєч” гэж
гуйсаар байтал олж харсангїй. Эрлэгийн элч Аìарантаг хэдэн сарын хэдний єдєр
їхэхийг нь хэлсэнгїй. Ребекагаас тїрїїлэх эсэхийг нь ч дурдсангїй, гагцхїї “Ирэх
дєрєвдїгээр сараны зургаанаас л єєртєє хулдас оёж эхэл” гэж айлджээ. Эрлэгийн
элч Аìарантаг хулдсыг санаснаараа тєвєгтэй, гоё оёж болно, тэгэхдээ Ребекагийнх
шиг гараа гаргаж оёх хэрэгтэй гээд ажлаа дуусгасан єдрийнхєє шєнє зоволгїй,
уйтгарлалгїй, айж барих юìгїй їхнэ гэж айлджээ. Аìаранта аль болохуйц ихээхэн
цаг зарахын тулд шилìэл ìяндсан утас захиж, хулдсаа нэхэж эхлэв. Тэгээд гараа
~ 159 ~
гаргаж зєвхєн нэхэхэд л дєрвєн жил зарав. Дараа нь хатгаìаллаж гарлаа. Тойрох
аргагїй тэр єдєр ойртох тусаì, чухал ид шидийн л юì болдоггїй бол Ребекагийн
їхэх хїртэл хулдас хийхийг сунжруулах аргагїй гэдгийг улаì тод ойлгож, ажилдаа
улайсаар тайвширч горь нэгэнт тасрахад бїр анаа аìарчээ. Чухаìхїї тэгэхэд л
хурандаа Аурелиано Буэндиа алтан загас тарсалтгїй хийж байсаны учрыг олжээ.
Аìарантагийн хувьд гадаад ертєнц гэдэг нь биеийн гадна тал болж, дотоод ертєнц
нь яìар ч гутралд автахааргїй болжээ. Үїнийг олон жилийн єìнє ойлгосон
болоосой, сэтгэлдээ байгааг тунгааж, орчлон ертєнцийг єєрєєр харж, Пьетро
Креспигээс гардаг лаваанд цэцгийн їнэрийг їдшийн бїрэнхийд санахдаа
сэрдхийхгїй болж, Ребекаг, хайртайдаа ч бус, їзэн яддагтаа ч бус, ганцаардаж
байсныг нь ясандаа тултал ойлгохдоо їгээгїй хоосон байдлаас гаргах байсан сан гэж
Аìаранта аìаа барьжээ. Нэг орой Аìаранта Меìегийн їгнээс їзэн ядсан єнгє
сонсохдоо єєрийн эсрэг хандсанд бус, єєрийнх нь шиг цэвэр ариун гэж бодогдоì
боловч хорсолд эвдэрсэн єрєєлийн залуу наснаас єєрийгєє олж харсан учир
сэрдхийжээ. Гэвч одоо юуг ч єєрчлєх хєг єнгєрсєн гэдгийг ойлгохдоо
сэтгэл гутарсангїй, їйлээ дагая гэж боджээ. Үхэхдээ єìсєх хувцсаа оёж дуусгах гэж
л ганц санаа тавих боллоо. Эхний їед ажлаа удаашруулах гэж элдэв хэрэгїй юì
бодож олдог байсан бол сїїлдээ харин ч яарах болов. Дуусахад долоо хоног їлдìэгц
бодож їзвэл хоёрдугаар сарын дєрєвний орой сїїлийн учиг авах байсанд яìар
учиртайг Меìед хэлэлгїйгээр тавны єдєр тоглохоор товлосон концертоо
хойшлуулаач гэж битїїхэн хэлсэн боловч Меìе тїїнийг нь тоосонгїй. Тэгэхлээр нь
дєчин найìан цаг хойшлуулах арга сївэгчилж, хоёрдугаар сарын дєрєвний їдэш
шуурганд цахилгаан станц эвдэрсэн тул эрлэгийн элч хїссэнээр нь болгож байна гэж
боджээ. Гэвч ìаргааш нь єглєєний найìан цагт Аìаранта эìэгтэй хїний гараар
бїтсэн хаìгийн гоё хулдсын сїїлийн шаглааг тавиад орой нь їхнэ гэдгээ тайван,
яìар ч илїї дутуу санаагїй хэлжээ. Үхэхээ гэрийнхэндээ тєдийгїй, бїх хотынхонд
дуулгаж, їхэхдээ аìьтан хїнд буян хийвэл хатуу аìьдарч ирсний гэìийг цагаатгаж
болно, ингэхийн тулд їхэгсдэд захидал хїргэж єгвєл хаìгийн тохироìжтой юì гэж
шийджээ.

Аìаранта Буэндиа энэ ертєнцєєс одож, їхэгсдийн орноо шуудан хїргэж єгєх нь
гэсэн ìэдээ Макондо даяар їдээс єìнє тарж, єдрийн гурван цагт хайрцаг дїїрэн
захидал цугласан байлаа. Захидал бичээгїй нь аìаараа ìэнд даìжуулж, Аìаранта
тїїнийг нь талийгаачийн овог нэр, їхсэн єдєртэй хаìт дэвтэртээ тэìдэглэж аван
“Санаа зоволтгїй ээ. Очингуутаа олж ìэдээд захидлыг нь даìжуулна” гэж
тайвшруулаж байв. Энэ бїхэн нь ший аятай санагдаж байлаа. Аìаранта огтхон ч айж
тїгшсэн, уй гашуу болсон шинжгїй, хийх юìаа хийлээ гэж бодсоноос бїр залуужсан
ìэт байлаа. Хацар нь хонхойж, їїдэн шїд нь унаагїйсэн бол цэх, гуалиг тэрбээр огт
оворгїй харагдаж байлаа. Захидлыг давирхайдсан хайрцагт хий гэж зєвлєєд,
булшинд чийгэнд цохиулахгїйгээр яаж тавивал таарахыг зааж єгєв. Өглєє нь
дуудуулсан ìужаан єєрєєс нь авсны хэìжээ авч байхад хувцасны хэìжээ авахуулж
байгаа юì шиг тайван зогсож байлаа. Сїїлийн хэдэн цагт их л идэвхийлж байгааг
нь їзэхдээ Фернанда тїїнийг їхнэ гэж тоглооì хийсэн юì биш байгаа даа гэж
сэжиглэжээ. Урсула Буэндиагийнхны євдєж зоволгїй їхдэгийг ìэдэх болохоор
Аìарантаг їнэхээр їхэх дохио авчээ гэдэгт итгэж байсан боловч, захидал явуулж
байгаа ìангуурсан улс захиа занаа энэ тэр гэж їйìж, тїїнийгээ хурдан хїргїїлэх

~ 160 ~
гэж яарч байгаад охиныг нь аìьдаар оршуулчих вий гэж айж байлаа. Ийìээс Урсула
зандарч хашгирч, ìаргаж хэрэлдсээр гадны улсыг хєєн єдрийн дєрвєн цаг
гэхэд гаргаж дуусав. Энэ їеэр Аìаранта юìаа тарааж єгєєд, солих дотуур хувцас,
угладаг тансран шаахай л їлдээн, харуулсдан банзаар хийсэн ерийн авсан
дээр тавьсныг їхсэний нь дараа єìсїїлэх ёстой байлаа. Хурандаа Аурелиано
Буэндиаг їхэхэд урландаа єìсдєг улавчнаас єєр юì байхгїй байсан тул шинэ
шаахай худалдан авах хэрэг гарсныг санаж, шаахай авахаа ìартсангїй. Таван цагийн
єìнєхєн Бага Аурелиано Меìег концертод хїргэж єгєхєєр ирээд, гэрээ
оршуулгын байдалтай зассан байхыг їзэхдээ гайхжээ. Энэ їед хаìгийн сэргэлэн хэн
байсан бэ гэвэл Аìаранта байж, тэр ч байтугай хєлдєє ургасан эврийг авах
зав олжээ. Аурелиано, Меìе хоёр тїїнтэй тоглооìтойёо салах ёс гїйцэтгэн, долоо
хоноод дахин аìилахад тань зориулж найр хийнэ гэж аìлажээ. “Аìаранта Буэндиа
їхэгсдэд авч очих захиа цуглуулж байна” гэсэн сураг дуулсан Антонио Исабель лаì
“тослох ёс43” їйлдэхээр заларч ирээд їхэх гэж байгаа хїнийг угаалгын єрєєнєєс гарч
ирэхийг хорь гаруй ìинут хїлээжээ. Тїїнийг зєєлєн даавуу цаìцтай, їсээ задлан
унжуулаад єìнє нь очиход єтєлсєн лаì єєрийг нь даажин хийж байна гэж їзээд
ариун хишиг44 залж ирсэн хєвгїїнийг гэдрэг буцаажээ. Гэвч хориод жил нїглээ
наìанчлахаас зугтсан Аìарантагаар далиì гарсных нїглийг наìанчлуулах гэвэл
цаадах нь “Хийсэн гэì унал байхгїй тул сэтгэл тєвшин” гэж шулуухан хэлжээ.
Фернанда їїнд нь эгдїїцэв. Фернанда хэлж байгааг нь Аìарантаг дуулчих вий гэж
ч санаа зовох юìгїйгээр “Үнэнээ хэлж шившгээ тарьсанд орвол хэлэхгїй байж
байгаад їхсэн нь дээр гэж їзэхээр яìар айìшигт хилэнц їйлдчихсэн хэрэг вэ?” гэж
чанга гэгч дуугарч орхижээ. Тэр їед Аìаранта хэвтэж, Урсулаг єєрийнх нь онгон
хальстайгаа байгааг олонд хэл гэжээ.

 Хэн ч бїї уруу татагдтугай. Аìаранта Буэндиа энэ ертєнцєд яìар байдалтай
ирлээ. Яг тэр хэвээрээ буцлаа гэж Фернандаг дуулдаг гэж хашгирав.

Дахиад тэр боссонгїй. Өвчтэй хїн шиг дэрээ налаад, урт гэзгээ сїлжээд, чихэндээ
хавчуулав. Эрлэгийн элч авсанд тийì байдалтай байх ёстой гэж хэлж єгсєн юì
санжээ. Дараа нь Аìаранта Урсулаг “Толь авчирч єгєєч” гэж гуйгаад, дєч гаруй жил
завсарласны эцэст он жил, зовлон зїдгїїрт їрчийсэн нїїрээ хараад яг єєрийнх нь
бодсоншиг байсанд гайхжээ. Унтлагын єрєєнд чиìээгїй болж байгаагаар Урсула
бїрий болж байгаа юì байна гэж ойлгов.

 Фернандатай салах ёс хий. Эвлэрэх нэг агшин гэдэг нєхєрлєж єнгєрєєсєн

бїхэл бїтэн аìьдралаас ч илїї байдаг юì гэж Урсула гуйсанд Аìаранта:
 За даа, хэрэггїй биз ээ гэж хариулжээ.

Яаруу босгосон тайзан дээр дахиан гэрэл асаж, концертын хоёрдугаар хэсэгт
эхлэхэд Меìегийн сэтгэлээс Аìарантагийн гарахгїй байлаа. Яг тоглож байтал
жїжгийн дундуур нэг хїн болсон явдлын тухай чихэнд нь шивнэж, концертоо

43
- Католик облон їнэн алдартны шажинд євчтэй буюу їхэх гэж байгаа хїний биеийг оливын тосоор
тосолж, уншлага уншдаг зан їйл бий.
44
- Ариун хишиг гэдэг нь талх дарс хоёр бєгєєд энэ хоёрыг Христосын бие, цусыг бэлгэдэн хишгийн
багварт хадгалж байгаад сїсэгтэнд хишиг болгон хайрладаг, сїìд очиж хишиг хїртээх ёслолд
оролцож чадаагїй хїнд авчирч єгдєг ажээ. Орч.

~ 161 ~
зогсоов. Бага Аурелиано гэрт орж, аìьтны дундуур чихэлдсээр очиж їзвэл гэртээ
єтєлсєн авгай ганган гэгчийн хулдсанд ороолттой царай нь хувиран цайчихсан, гараа
хар даавуугаар боосон чигээрээ хэвтэж байлаа. Авсыг зочдын єрєєний голд
хайрцагтай захидлын дэргэд тавьжээ.

Аìарантагийн хойноос буян їйлдсэн ес хоногийн дараа Урсула хэвтэрт ороод дахиж
боссонгїй. Санта Софи де ла Пьедад чавганцыг єргєх болов. Унтлагынх нь єрєєнд
идэх уух юì, нїїр гар угаах ус зєєж, Макондод болж байгаа бїхнийг ярьж єгдєг
байлаа. Бага Аурелиано Урсулаг байнга эргэж тойрч, янз бїрийн хувцас
авчирч єгєхєд Урсула орныхоо хажууд єдєр тутаì хэрэглэдэг зїйлийнхээ хажууд
хураан, удалгїй гар хїрэх газарт байхгїй юìгїй болжээ. Тэрбээр єєрийг нь
хуулж тєрсєн бяцхан Аìаранта Урсулагийн хайрыг татаж, тїїнд бичиг зааж єгєв.
Тїїний нїд ìуудсан гэдгийг цєìєєрєє ойлгож байсан боловч хэн нь ч таг
сохорсныг нь одоо болтол ìэдэхгїй, ухаан саруул, бусдын туслаìжгїйгээр болоод
байдагт нь зуун насныхаа хїндэд дарагджээ гэж бодож байлаа. Тэр їед Урсула
завтай, бодох санах юìгїй болсон тул гэрийн аìьдралыг ажиглаж байх болоìжтой
болж, Меìегийн дотуур шаналж байгааг анх анзаарч,

 Нааш ир ээ, юу болоод байгаагаа ìуу эìгэндээ аìинчлаад хэлчих гэж бїсгїйд
хэлжээ.

Меìе ичингїйрэн инээд алдсанаа яриаг дїйвїїлээд єнгєрєв. Урсула ч дахиж шахаж
шалгаасангїй боловч Меìег орж ирэхээ больчиход нь сэжиглэх болов. Меìе одоо
урьдынхаасаа эрт босож, гэрээсээ л гарахгїй бол тайван сууж чадахгїй, шєнийн
дуустал орондоо эргэж хєрвєж, тасалгаагаар эрвээхий нисэхэд нь нойр нь хулжаад
байгааг Урсула ìэдэж байлаа. Нэг удаа Урсула Меìегийн эцэг рїїгээ явлаа гэж
хэлж байхыг сонсоод, тїїний дараахан Бага Ауреиано ирж охиноо хаана байгааг
асууж байхад Фернанда ажиг сэжиг авахгїй байгаад гайхаж билээ. Меìе нууц
ажилтай, яаруу хэрэгтэй, далдуур санаа тавих юìтай болсон нь, Фернанда кинон
дээр Меìег эрэгтэй хїнтэй їнсэлдэж байхад нь бариад бєєн юì болсон тэр нэг
оройноос бїїр єìнє ìэдэгдэж байлаа.

Сэтгэлийн гансралд бїрэн автсан Меìе єєрийг нь Урсула ч л барьж єглєє гэж
боджээ. Угтаа бол єєрєє єєрийгєє барьж єгсєн байлаа. Меìе сохор хїн ч
сэжиглэхээр ул ìєр аль эртнээс їлдээж байсан боловч Фернанда їл їзэгдэх оточ
нартай нууцаар харилцаад тийнхїї ìэдтэлээ удсан хэрэг байжээ. Гэвч охин нь удтал
дуугаа хурааж, нэг бол зїв зїгээр байж байгаад давхийж, зан нь эрс хувирч, їг
дуулах нь ìуудаж эхлэснийг Фернанда яваандаа ажиглажээ. Тэгээд Меìегийн алхах
гишгэх бїрийг сэìхэн тандах болов. Үерхдаг бїсгїйчїїдтэйгээ гарахад нь хорихгїй,
бяìба гаригийн баяраар хувцаслахад нь тусалж, бїсгїйг хар авахуулчихаар ганц ч
юì асуухгїй байлаа. Фернанда Меìегийн їгийнх нь байрыг харж хийх гэснээ
хийхгїй байгаагийн олон бариìттай болсон боловч гарцаагїй барьтлаа сэжиглэж
байгаагаа хэлсэнгїй. Нэг орой Меìе эцэгтэйгээ кинонд явлаа гэж хэлэв. Жаахан
байж байтал Петра Котесийнхоос баярын цаасан буу тавих, єр яìар ч хууртай
андуурах аргагїй Бага Аурелианогийн найраг баян хуурын эгшиглэх чиìээ дуулдав.
Тэгэхэд нь хувцсаа єìсєєд, киноны хїрээлэн рїї очвол эхний эгнээнд охин нь сууж
байгаа харагдлаа. Сэжиглэж байсан нь гарцаагїй болсонд Фернанда сэтгэл їйìэрч

~ 162 ~
байгаад Меìег їнссэн хїнийг таньж аìжаагїй боловч шїгэлдэх, нэрхийтэл
хєхрєлдєх дуу дундуур “Уучлаарай, хонгор ìинь” гэж хэлэхийг нь дуулаад л їг
дуугїй Меìег танхиìаас гулд татан гарч, Туркийн хєл ихтэй гудаìжаар нїдний
булай болгон чирж явсаар, гэртээ авчирч, унтлагынх нь єрєєнд цоожлов.

Хойд єдєр нь зургаан цагт нэг хїн Фернанда дээр ирэхэд дуугаар нь тїїнийг танив.
Ирсэн хїн нас залуу, царай уйтгартай бєгєєд Фернанда цыгантай уулзаж явсан
бол гунигт хар нїдийг нь хараад тэгж их гайхахгїй сэн биз ээ. Өр ниìгэн єєр
эìэгтэй бол залуугийн санаашрангуй байдалтай царайг хараад Меìег ойлгохсон
билээ. Ирсэн хїн элэгдсэн ёрог даавуун косчооì єìсєж, тордох гэж их л ìэрийсэн,
цайран зос хэдэн давхар тїрхсээр байгаад тэр нь хагарсан шаахай єìсєж, єнгєрсєн
няì гаригт худалдан авсан сийрсэн бїрх барьжээ. Сайхь эр их айж байлаа. Насандаа
хэзээ ч ингэж айж байгаагїй, хойшдоо хэзээ ч ингэж айхгїй биз ээ. Гэвч сандралгїй,
хэнэггїй байдалтай зогсож байсан тулдаа дорд їзэгдэлгїй гарч чадав. Хїнд ажилд
эвдэрсэн хуìстай бохир гараас бусад бїх юìыг нь харахад тєрєлхийн бодь
сэтгэлтэй нь илт байлаа. Гэсэн хэдий боловч Фернанда энэ хїнийг їзэнгїїтээ хар
ажилчин байна гэж ойлгожээ. Цайныхаа цорын ганц косчооìыг єìссєнийг гадилын
тариалан дээр ажилласаар хаìуурсан хїнийг шиг хєрзийснийг ажиглаж, тїїнд аì
нээх ч зав єгдєггїй, тэр ч байтугай їїдээр ч оруулсангїй, гэр дїїрэн шар эрвээхий
болсон учир хаалгаа тїїс болж,

 Явж їз. Ёстой тєртэй айлд танд хийх юì байхгїй гэж хэлжээ.

Тэр хїнийг Маурисио Бабилонья гэдэг байлаа. Макондод тєрж єсєєд, гадилын
коìпанийн засварын газар туслах ìеханик хийдэг байлаа. Меìе
тариалангийн талбайруу явахаар Брауны охин Патрицитай ìашин авах гэж очоод
санаìаргїй танилцсан юì санжээ. Жолооч нь євчтэй байсан учир ìашиныг
Маурисио Бабилонья барих болж Меìе жолоочийн хажууд сууж, жолооны бїх
оньсыг харах гэсэн хїсэл нь биелжээ. Маурисио Бабилонья жинхэнэ жолоочтой
адилгїй уриалгахнаар нэгд нэгэнгїй тайлбарлаж єгчээ. Энэ нь Меìе дєнгєж ноён
Брауныхаар орж гардаг болсон їеэр, ìашин барих нь эìэгтэй хїний ажил биш гэж
їздэг байсан їеэр таарчээ. Ийìээс Меìе онолыг тайлбарлуулан сэтгэл ханаад хэдэн
сар Маурисио Бабилоньтятай уулзсангїй. Тариалан дундуур зугаалж явахад тїїний
эрэлхэг бєгєєд гоолиг байдал анхаарлыг нь татаж, гагцхїї ширїїн гар нь л сэтгэл
дундуур санагдсаныг дэндїї биендээ эрэìшдэг нь тун эвгїй бодогдсоныг
Патрицитай ярьж байснаа хожиì нь санажээ. Нэг бяìба гаригт Меìе эцэгтэйгээ
кинонд явж, Маурисио Бабилоньяг ёрог косчооìтойгоо єєрсдєєс нь холгїй сууж
байхыг дахин харжээ. Анзааран їзвэл цаадах нь кино тєдий л сонирхсон юìгїй байн
байн эргэн харж тэгэхдээ харах гэхээсээ илїї харж байгаагаа ìэдэгдэх гэж тэгж
эргэх ажээ. Меìе ийì бїдїїлэг аашилж байгаад дургїй нь хїрэв. Кино тарахад
Маурисио Бабилонья, Бага Аурелинотой ирж ìэндлэхэд л Меìе тэр хоёрын бие
биеэ таньдгийг, Маурисио Бабилонья урьд нь Гунигт Аурелионогийн жижиг
цахилгаан станцад ажиллаж байсныг ìэджээ. Маурисио Бабилноья захиргаанд
байсан хїний зангаар эцгийг нь их л хїндэлж байлаа. Үїнийг ìэдсэнээр Меìе
тїїний их зантайд дургїй хїрдэг байснаа болив. Тэр хоёр хоёулхнаа уулзаж
байгаагїй, ìэнд усаа ìэдэхээс єєр їг солиогїй ìєртлєє гэнэт нэг шєнє Меìе
тїїнийг хєлєг онгоц живж байхад єєрийг нь аварч байна, гэтэл баярлах бус уур нь
~ 163 ~
хїрч байна гэж зїїдэлжээ. Меìе тїїний хїссэнийг л єєрєє дагаж байна гэж
зїїдэлж, гэтэл Маурисио Бабилонья тєдийгїй єєрийг нь хєєцєлдсєн яìар ч хїнээр
гуйлгана гэж боддог байсандаа сэтгэл тайвангїй болсон боловч, сэрэхдээ Маурисио
Бабилионьяг їзэн ядсангїй, харин уулзах сан гэж тэсгэлгїй ìєрєдєх болжээ. Долоо
хоног єнгєрч єгєхгїй удах шиг болж, сэтгэл нь улаì тїгшиж, бяìба гариг гэхэд
байж суух аргагїй болж, Маурисио Бабилонья єєртэй нь кинон дээр ìэндлэхэд
зїрхээ хэнхдэгээ дэлбэлчих шахан цохиж байгааг ìэдэгдїїлэхгїй гэж байдгаараа
чарìайжээ. Баярлах, уур хїрэх хоёр давхацсан тэрбээр гараа анх єгч, Маурисио
гарыг нь анх атгажээ. Меìе сэтгэл хєдєлснєєс болоод гараа єгсєндєє хороì хэртэй
гэìшсэн боловч тїїний гарыг ìєс шиг хїйтэн, чийгтэйг їзэхдээ бах нь ханажээ.
Маурисио Бабилоньяд бїтэшгїй юìанд санаархаж байна гэдгийг нотлохоос нааш
ганц хороì аìар зая їзэхгїй нь гэдгээ шєнє нь ìэдээд, долоо хоног ганцхан тэр
тухай боджээ. Патрици Брауныг ìашин авахаар єєртэйгєє хаìт явуулах гэж янз
бїрийн арга зохиож їзэв. Тэгээд шар їст аìерикийг Макондод ирснийг далиìдуулж
ìашины шинэ загвар їзье гэж тїїнийг гараашид чирч очив. Меìе Маурисио
Бабилоньяг харахдаа биеэ хураах гэж оролдохыг больж тїїнтэй хоёулхнаа байх сан
гэж туйлгїй хїсэж байгаагаа ойлгожээ. Маурисио Бабилонья хаалгаар орж ирэнгїїт
нь їїнийг нь бас ойлгочихсоныг їзээд уур нь хїрэв.

 Би шинэ загвар харах гэж ирлээ гэж Меìе хэлэв.

 Муугїй л шалтаг байна гэж цаадах нь хариулав.

Маурисио Бабилоньягийн их зангийн дєл тїлэх шиг болсонд Меìе тїїнийг

дороìжлох арга цухалдан эрж байтал тэгэх зав єгсєнгїй. “Айлтгїй ээ. Эìэгтэй хїн
эрэгтэй хїнд ухаан жолоо анх алдаж байгаа нь энэ биш” гэж дуугаа наìсган хэлэв.
Меìе єєрийгєє арчаагаа алдсан ìэт бодож, шинэ загварын ìашинаа ч харалгїй
гараашаас явж, шєнєжин орондоо хєлбєрч, бухиìдан уйлжээ. Өєрийнх нь
сонирхож эхэлж байсан шар їст аìерик одоо єлгийнєєсєє гараагїй аìьтан шиг
санагджээ. Шар эрвээхий л їзэгдвэл Маурисио Бабилонья хїрч ирж байна гэдгийг
чухаìхїї тэгэхэд л ажиглажээ. Урьд нь шар эрвээхийтэй дайралдаж тэгэхдээ
гараашт л их дайралддаг байсан болохоор будгийн їнэрээр л их эргэлддэг юì байх
гэж бодож байлаа. Үзэгчдийн харанхуй танхиìд єєрийнх нь толгой дээр шар
эрвээхий эргэлдэж байсан тухай хїìїїсийн ярихыг сонсжээ. Гэхдээ Меìе єєрийг нь
Маурисио Бабилонья олны дотроос ганц єєрт нь харагддаг хий юì аятай дагаад
салахаа болих їес л шар эрвээхийг тїїнтэй холбоотой юì байна гэж ухаарчээ.
Концерт, кинон дээр сїìд хурлаа хурж байхад Маурисио Бабилонья яìагт олны
дотор байх бєгєєд тїїнийг хаана байгааг ìэдье гэвэл шар эрвээхийг харцаараа
эрэхэд л болдог байлаа. Нэг удаа Бага Аурелиано энэ эрвээхий бїчээд яршигтай
гэдэг нь гэж хараал тавин їглэхэд Меìе урьд нь аìласнаараа нууцаа эцэгтээ хэлчих
дєхсєн боловч “Ээж чинь ìэдсэн бол доо!” гэж энэ удаа ердийнхєєрєє инээхгїй
гэдгийг зєнгєєрєє ìэдээд аìаа хаìхижээ. Нэг єглєє Фернанда Меìе хоёр сарнайн
бут тайран засаж байтал Фернанда гэнэт чарлан, Сайхан Реìедиосын тэнгэрт ниссэн
тэр газраас охиноо хажуу тийш нь татан зайлуулав. Гэнэт агаар чичрэх шиг болж,
охин нь бас дээш хєєрєєд явчих гэж байгаа ìэт санагдан ухаан алдчихжээ. Гэвч энэ
нь эрвээхий байлаа. Эрвээхий нарын гэрлээс гараад ирэв її гэлтэй гэнэт нїдний
єìнє гарч ирсэнд зїрх нь ёг хийжээ. Яг энэ агшинд Маурисио Бабилонья боодолтой

~ 164 ~
юì барьчихсан, цэцэрлэгт орж ирээд “Патрици Браун энэ бэлгийг явууллаа” гэж
хэлжээ. Меìе царайгаа улс хийхэд чарìайн тєв болгоод тооìжиргїй янзтай
инээìсэглэж, “гар шороотой байгаа тул гонхны цэцгийн тавиур дээр тавьчихгїй
юу” гэж хэлжээ. Фернанда тэр хїнийг бараг анзаарсангїй, урьд нь дайралдаж
байснаа ч саналгїй, тїїнийг гэрээсээ хєєж гаргана гэдгийг ч зєгнєсєнгїй, гагцхїї
євчтэй, шар арьстайг нь л ажиж,

 Яìар хачин хїн бэ! Царайг нь харахад эрлэгийн дансанд орчихсон хїн байна
гэж хэлжээ.

Эхийгээ эрвээхийг ìартахгїй байж ìагадгїй гэж Меìер санаж байлаа. Сарнайн бут
тэгшлэн засаж дуусаад, гараа угааж, боодолтойг унтлагынхаа єрєєнд авч
орон задалбал хятад тоглооìорхуу таван давхар хайрцаг байж, хаìгийн
доторх жижгээс нь дєнгєж бичигт тайлагдаж байгаа хїний их хэчээнгїйлэн бичсэн
“Бяìбад кинон дээр уулзъя” гэсэн зурвас байлаа. Боодолтойг гонхонд удаан хэвтсэн
болохоор Фернанда задалж їзсэн байвал яана гэж Меìе єнгєрсєн хойно их л айжээ.
Маурисио Бабилоньягийн зоригтой, гїйдэг ухаантай нь бїсгїйд аятайхан санагдав.
Гэвч єєрийг нь заавал болзоонд очно гэж их л гэнэхнээр итгэж байгаад шар нь
хєдєлжээ. Бяìба гаригийн орой Бага Аурелиано завгїйг Меìе ìэдэж байлаа. Гэвч
долоо хоногийн турш туж сэтгэл зовлонтой байж байгаад, “Бяìбад кинонд хїргэж
єгєєд, тарахад аваач” гэж эцгийгээ ятгав. Танхиìын гэрэл асаатай байхад толгой
дээр нь шєнийн эрвээхий зогсолтгїй эргэлдсээр байв. Гэрэл унтрахад Маурисио
Бабилонья хажууд нь суужээ. Меìе айìшигт наìагт шигдэн тарчилж байх шиг,
ìашины тос ханхалсан, харанхуй танхиìд харагдахтай їгїйтэй байгаа энэ хїн л
эртээрийг зїїдэлснээр єєрийг нь тэр наìгаас татаж гаргах ìэт санагджээ.

 Та хэрэв ирээгїй бол наìайг дахиад хэзээ ч харахгїй байсан гэж залуу хэлэв.

Өвдєг дээр нь хїнд гараа тавихад нь энэ хорìоос хойш хоёр биендээ тїшиг болно
гэдгийг Меìе ойлгов.

 Ярих ёсгїй юì ярьдаг чинь л ìиний дургїйг хєдєлгєдєг гэж бїсгїй

инээìсэглэв.

Меìе залууд ухаангїй дурлажээ. Нойр хоолноос гарч, хїн аìьтнаас дайжин, эцэг нь
хїртэл тээртэй санагдах болжээ. Фернандагийн толгойг эргїїлэхийн тулд энд тэнд
урилгатай, энд тэнд ажилтай гэсэн ээдэрсэн баахан шалтаг зохион олж, їерхдэг
бїсгїйчїїлтэйгээ нийлэхээ байж, Маурисио Бабилоньятай л уулзаж байвал яахаас ч
буцахгїй, хэдийд ч хаана ч уулзсан хаìаагїй болжээ. Эхлээд ширїїн дориун нь
тєдгїй санагддаг байлаа. Гараашийн арын цулгуйд анх уулзахад цаадах нь
Меìегийн хаìаг таìирыг барж, адгуусны байдалтай болгожээ. Энэ нь бас л янаглаж
аìраглаж байгаа хэрэг юì гэж Меìе хожиì нь ойлгоод, хайртыгаа л зєвхєн
ìєрєєдєж, ìашины тос, цайруулагч уусìалын нь ухаан алдуулаì їнэртийг дахин
дахин їнэртэхийн хїслэн болжээ. Аìарантаг їхэхийн єìнєхєн Меìе хэсэгхэн зуур
гэнэт ухаан саруулсаж, хойчийн цагт жаргана гэж итгэл байхгїйд айн сандарчээ.
Тэгэхэд л хєзрєєр ìэргэлдэг нэг эхнэр байдаг гэж дуулаад, сэìхэн очив. Тэр бол
Пилар Тернера байлаа. “Суу. Буэндиагийнхны хувь тавиланг урьдчилан хэлэхэд
хєзрийн хэрэг байхгїй ээ” гэж Пилар Тернера хэлжээ. Зуун настай тєлєгчийг элэнц
~ 165 ~
эхээ гэдгийг Меìе ìэдсэнгїй, тэгээд хэзээ ч ìэдэлгїй єнгєрч билээ. Чухаìхїї хайр
дурлалын ийì шаналгааг гагцхїї энгэр зєрїїлж байìааж нь тайтгаруулж болно гэж
Пилар Тернерагийн ятгаж, ихэд илэн далангїй тайлбарлахыг сонссон учир Меìе
тїїнийг элэнц эхийгээ гэхэд итгэл ч їгїй байсан биз ээ. Маурисио Бабилонья ч
унтах хэрэгтэй гэж хэлдэг байсан боловч Меìе тїїнд итгэхгїй, аливаа хар ажилчны
адил бїдїїн хадуун учир тэгж ярьж байна гэж дотроо бодож байжээ. Хїн уулаасаа
гэдсээ цадахад хоолонд дургїй болдогчилон тїїнтэй унтчихвал хайр сэтгэл нь алга
болно гэж боддог байлаа. Пилар Тернера Меìег сэнхрїїлээд зогссонгїй, євєг эцгийг
нь дараа нь Аурелиано Хосег олсон хуучин ороо хэрэглэж болно гэжээ. Тїїнээс
гадна хїсэхгїй байвал гичний уураар утан жирэìслэхгїй байж болох арга зааж єгч,
хэрэв тийì золгїй юì болбол бїхнээс, тэр ч байтугай “сэтгэлийн зовлонгоос”
ангижрах ундааны жорыг єгчээ. Ийнхї ярилцсаны дараа Меìе їерхдэг
бїсгїйчїїдтэйгээ архидсан єдрийнх шигээ зїрх оржээ. Гэтэл Аìаранта
їхэж, бодсоноо биелїїлэхэд нь саад болов. Хойдын буян їйлдэх ёс хоногт тэрбээр
Маурисио Бабилоньягаас ганц хороì холдсонгїй. Цаадах нь гэрт дїїрсэн олны
дотор л явж байлаа. Дараа нь бэлэвсрэлийн урт єдрїїд эхэлж, заавал гэртээ тїгжиж
суух хэрэг гарсан учир хоёр аìраг тїр холдон саллаа. Тэр єдрїїдэд сэтгэл туйлгїй
догдолж, зїрх аргалшгїй шаналж, аìрагаа тэсгэлгїй санасан учир Меìе гэрээс
гарсан анхныхаа їдэш Пилар Тернерагийнд шууд очив. Тэгээд бїсгїй эсэргїїцсэн ч
їгїй, ичсэн ч їгїй, ìаягласан ч їгїй Маурисио Бабилионьяд биеэ єгч, тэгэхдээ ийì
ажилд гарцаагїй авьяастай, ухаалаг зєнтэйгєє харуулсан нь хардаìтгай эр бол яасан
туршагатай юì гэж эндїїрэìээр байжээ. Эхийнх нь хатуу гараас гаргах гэсэндээ
охиныхоо хэлсэн шалтаг болгоныг шуудхан баталдаг Бага Аурелианогоор тэр хоёр
тїрээ барин долоо хоногт хоёр учирсаар гурван сар гаруйн нїїр їзжээ.

Кинон дээр Фернанда тэр хоёрыг гэнэдїїлэн барьсан їдэш Бага Аурелиано гэìшиж,
Меìег урьд аìласнаараа дотроо байгааг уудлан хэлбэл сэтгэл нь онгойх байх гэж
итгээд цоожтой байгаа унтлагынх нь єрєєнд иржээ. Гэвч Меìе тас зєрєв. Меìегийн
єєртєє туйлийн итгэж, ганцаараа байх гэж ìугуйдлан зїтгэж байгааг Бага
Аурелиано їзэхдээ аав охин хоёр ерєєс дотно байсангїй, тэгэхэд ердєє л сэтгэлээ
хуурч байж гэж санажээ. Тэрбээр Маурисио Бабилоньятай яриад їздэг юì билїї,
хуучин эзний нэр сїрээр тїїнийг болиулж ìагадгїй болов уу гэж бодсон боловч
Петра Котес эхнэрїїдийн явдалд бїї хуруу дїр гэсэнд охиноо удаан хоригдохоо
зовлон нь илаарь болно биз гэж сэтгэлээ тайвшруулан, яахаа ìэдэхгїй гайхаш
алдран байлаа.

Меìе зовж байгаа шинж огт байхгїй, харин ч шєнє нь бєх унтаж, єдєр нь юìаа
тайван, хийж, хоолоо тогтìол идэж, сайн шингээж байгааг Урсула хажуугийн
єрєєний чиìээгээр ìэдэж байлаа. Меìегийн хоёр сар хоригдсоны дараа Урсула
тїїний бусадтай адил угаалгын єрєєнд єглєє оролгїй, оройн долоон цагт ордгийн
учрыг л олохгїй байлаа. Хилэнцэт хорхойд хатгуулав даа гэж хэлэх гэсэн боловч
Меìе тїїнийг єєрийг нь барьж єгсєн гэж бодоод, хуланц эхтэйгээ їг хэлцэхээс
зугтаж, эìгэн ч охиныг сургаж барьж улиглаад яах вэ гэж їзжээ. Харуй бїрий
болохын алдад гэрт шар эрвээхий дїїрнэ. Орой бїр Меìе угаалгын єрєєнєєс гарч
яваад, эрвээхэйг хор цацан устгаж байгаа Фернандатай дайралддаг байлаа. “Яìар
лай вэ. Шєнийн эрвээхий гай уддаг гэж надад насан турш ìинь сургасан юì” гэж

~ 166 ~
Фернанда їглэн дуулна. Нэг удаа Меìе угаалгын єрєєнд байж байхад Фернанда
санаандгїй унтлагын єрєєнд орвол єрєєгєєр нь дїїрэн эрвээхий болсон байсанд
хєєж гаргах гээд гартаа дайралдсан даавуу автал гич бутран унасанд їїнийг охины
нь оройн угаалгатай холбоотой байна гэж ухаараад ухаангїй айжээ. Фернанда энэ
удаа урьдынх шигээ аятай далиìыг хїлээсэнгїй, ìаргааш нь л єєр шиг нь
уулынхнаас гаралтай хотын шинэ даргыг їдийн хоолонд урьж, тахиаг нь хулгайч
аваад байгаа бололтой тул арын хашаанд шєнє ìанаач гаргаж єгєєч гэж гуйжээ. Энэ
бїх сарын турш угаалгын єрєєнд орой болгон єєрийг нь хїлээж байсан шигээ
хилэнцэт хорхой, шар эрвээхий дунд хайр сэтгэлдээ догдлон чичирсээр нїцгэн байж
байсан Меìетэй уулзахаар дээврийн ваарыг ховхолж байхад нь Маурисиор
Бабилионьяг харуул бууджээ. Суì нуруунд нь тусаж, залуу эр їхэн їхтлээ оронд
хадагдав. Тэрбээр залуугийн явдлаа бодон тарчилж, шар эрвээхийнээс аìар заяа огт
їл їзэн зовж, тахианы хулгайч гэгдэн бїгдэд орхигдоод, єчїїрхэн ч гоìдол
тавилгїй, огтхон ч бухиìдаж бугсалгїй, хэнийг ч барьж єгєлгїй, гав ганцаархнаа
байсаар бїр євгєн болсон хойно їхжээ.

***

Нийт Макондод їхлийн гай татах хэрэг явдал Меìе Буэндиагийнх хїїг авчрах їед
нэгэнт ойртсонбайлаа. Хотынхон їйìэлдэн сандралдаад, гэр бїлийн хэрїїл уруулыг
анхаарахтай ìанатай байсан учир Фернанда энэ аятай байдлыг далиìдуулж, тийì
хїїхэд тєрєєгїй ìэт тас нуухаар шийдэв. Зээгээ авахаас єєр арга тїїнд байсангїй.
Угаалгын єрєєний усан санд хїїг живїїлчихье гэж дотроо шийдсэнээ яг
цагаа болоход арай ч зїрх хїрэхгїй байсаар хэчнээн дургїй ч їхэн їхтлээ хїїг
тэвчин байх хэрэг гарчээ. Хїїг Аурелиано Буэндиагийн урлан
байсан єрєєнд тїгжив. Жаал хїїг голоор сагстай хєвж явахад нь олсон юì гэж
Санта Софи де ла Пьедад итгїїлж чадав. Урсула хїїгийн тєрсєн нууцыг ìэдэлгїй
байсаар їхэх учиртай байжээ. Жаахан Аìаранта Урсула урлан руу шагайн,
Фернандагийн жаал хїїг хооллож байхад харсан ч сагстай хєвж явсан гэдэг ярианд
їнэìшжээ. Охиныхоо аìьдралыг їрж зэрлэг авирласанд нь эхнэрээсээ бїр
хєндийрєєд байсан Бага Аурелиано ачтай болсноо гурван жилийн хойно л
Фернандагийн цалгардсан завшаанаар хїн гэхээсээ, нэвтэрхий толинд зурсан ìахчин
гэìээр сэгсийсэн їстэй шалдан аìьтан хорих єрєєнєєс гїйн гарч, ìинут хэртэй
гонхонд орж ирэхэд нь л ìэдсэн билээ.

Фернанда дїїрсэн нь хувь заяагаа ингэж балайгаар эргэнэ гэж бодож байсангїй.
Гутаìшигт явдлаас їїрд ангижирлаа гэтэл тэр хїїхэд ирснээр дахиад гэр нь
шившигтэй явдалд орооцолдсон ìэт бодогджээ. Шархтай Маурисио Бабилоньяг
аваачиж аìжаагїй шахаì байхад Фернанда нэр тєрийг хєєдсєн бїх ул ìєрийг
арилгах тєлєвлєгєєг нэгд нэгэнгїй гаргаж аìжсан билээ. Тэрбээр нєхєртэйгєє ч
зєвлєлгїйгээр ìаргааш нь пїїгээгээ зэхэж, жижигхэн хєвхєн хайрцагт охиныхоо
гурван ээжлийн дотуур хувцас хийгээд галт тэрэг хєдлєхєєс хагас цагийн єìнє
унтлагын єрєєнд нь орж,

 Явъя, Ренета гэжээ.

~ 167 ~
Фернанда юу ч тайлбарлаж ярьсангїй. Меìе ч тэгээсэй гэж хїсэхгїй байлаа. Хаашаа
ч явах гэж байгаагаа ìэдэхгїй, ер нь яргын газар аваачлаа ч гэсэн тїїнд хаìаагїй
байлаа. Арын хашаанд буу дуугарч, Маурисио Бабилоньягийн ёолоод явчихыг
дуулснаас хойш Меìе ганц ч їг дуугараагїй, насныхаа эцсийг їзтэл ч дуугарахгїй.
Эхийгээ “Унтлагын єрєєнєєс гар” гэхэд їсээ ч саìнаагїй, нїїрээ ч угаагаагїй
байсан боловч дуугїйхэн гараад, зїїдэн євчтэй юì толгой дээгїїрээ эргэлдэх шар
эрвээхийг ч анзаарах сєгєєгїй галт тэргэнд суужээ. Охиныхоо хар цагаан дуугарахаа
байсанд албаар тэгэв її, эсвэл хэцїї гай дайрснаас хэл нь татав уу гэдгийг Фернанда
хэзээ ч ìэдсэнгїй, ìэдэх ч гэж оролдсонгїй. Хуучин илбэдїїлсэн газрыг хэрхэн
туулснаа ч Меìе бараг анхаарсангїй. Тєрìєр заìын далангийн хоёр талаар
хязгааргїй їргэлжлэх сїїдэрт гадилын тариаланг ч харсангїй. Халуун наранд
хатаж, тоос шороонд дарагдсан цэцэрлэгтэй гринго нарын цагаан байшинг ч
жигїїрийн асарт хєзєр тоглож байгаа богино єìдтэй, хєх судалтай цагаан цаìц
єìссєн хїїхнїїдийг ч харсангїй. Тунгалаг уст голд бїсгїйчїїд загас адил тонгочин,
сайхан тоì ìээìээ гарган галт тэрэгний зорчигчдын аазгайг хєдєлгєж байхыг ч
харсангїй, ажилчдын суудаг бохир, арчаагїй саравчийг, энэ саравчийн тойронд шар
эрвээхий эргэлдэж байгааг ч, хаалган дээр нь туранхай, цонхигор хїїхдїїд хєтєвч
дээрээ сууж, их гэдэстэй хїїхнїїд хажуугаараа єнгєрєх галт тэрэгний араас хараал
хэлэн зогсохыг ч харсангїй. Урьд сїìийн сургуулиас буцаж явахдаа энэ бїхнийг
халти їзээд бєєн баяр болж байсан бол одоо сэтгэлд їлдэх юìгїй байлаа. Чийг
татуулан халуу дїїгэх гадилын тариаланг єнгєрч, испани хєлгийн шатсан сэг
хэрзийсээр байгаа наìуу цэцэгт нугыг гаталж, дараа нь ìєнєєхєн тунгалаг агаарт
гарч, зуу шахаì жилийн єìнє Хосе Аркадио Буэндиагийн ìєрєєдлийг балласан
хєєст бохир далайд тулж ирэхэд ч цонхоороо шагайсангїй.

Өдрийн таван цагт галт тэрэг эцсийн єртєєн дээр ирж, Фернанда Меìег вагоноос
гаргав. Хоёулаа сарьсан багваахай шиг жижигхэн тэргэнд суувал ìорь нь ìэнгэртэй
юì шиг аахилж, дїнсгэр хотоор єнгєрєхєд тїїний урт гудаìжин дээгїїр
Фернандагийн залуудаа їдийн аìралтаар єдєр бїр сонсдог байсан нэгэн аялгуу
дуурсаж байлаа. Тэд голын хєлєг онгоцонд суувал зэвэнд идэгдсэн тєìєр бїрээс нь
пийшин шиг халуун тєєнєж, ìодон хїрд нь галын шахуурга аятай ус сэлїїрдэн пал
пїлхийнэ. Меìе єрєєнд ороод тїгжчихэв. Фернанда орны нь дэргэд тавагтай хоол
єдєрт хоёр удаа тавьж, огт аì хїрээгїй чигээр нь єдєрт хоёр угаадаг байлаа. Меìе
єлбєрч їхэх гэсэнгїй, гагцхїї хоолны їнэр авч чадахгїй, усыг ч тогтоохгїй
бєєлжиж гаргачихаад байлаа. Гичний уураар утсан нь тус болоогїй гэдгийг Меìе
хараахан ìэдээгїй байсанчлан Фернанда ч жил шахаìын дараа хїїхдїїдийг єєрт нь
аваачин єгєн єгтєл огт сэжиг байсангїй. Усан онгоцны бїгчиì єрєєнд тєìєр ханын
байнгын чичиргээнд балбуулж, онгоцны хїрдээр голын ёроолоос гарч ирэх лаг
шаврын тэсвэрлэшгїй їìхий їнэрт зовсон Меìе сар єдрєє ìартжээ. Сїїлчийн шар
эрвээхий сэнсэнд орж їхтэл их л єнє болж Меìе Маурисио Бабилонья їхэж, нєхєж
болшгїй юì болж гэдгийг сая ухаарчээ. Гэвч Меìе хайртай хїнээ ìартсангїй.
Тэрбээр Бага Аурелианогийн дэлхийн хаìгийн хєєрхєн хїїхэн эрэн тєєрч будилж
явсан зэрэглээт цєлийг луустай туулж явахдаа ч тїїнийгээ бодож, индианы жиìээр
ууланд гарч, гучин хоёр сїìийн хонхны бэлэвсрэлийн аялгуу хангинасаар байх
чулуут огцоì гудаìжтай баргар хотод хїрч ирэхээ ч тїїнийгээ бодсоор абйлаа. Тэр
хоёр хуучны эзгїй байшинд хивэн хорхой язганах єрєєнд шалан дээр банз

~ 168 ~
зэрэгцїїлэн дэвсэж ор хийгээд хонов. Хїїршсэн хєшгийг цонхноос авч, нїцгэн
банзан дээр дэвссэнд хєдлєхийн тоолонгоор нєгєєх нь їйрч унаж байлаа. Цураì
хийлгїй хонохдоо Меìе Христос тэнгэрийн ìэндэлсэн баярын тэр нэгэн битїїнд
тугалган австай хїргїїлж ирсэн хар хувцастай хїн хажуугаар нь єнгєрєхийг
давхийн харахдаа хаана байгаагаа гадарлажээ. Хойд єдєр нь Фернанда їдийн
ìєргєлийн дараа тїїнийг баргар байшинд аваачив. Эхийнхээ хатан хаан болохоор
бэлтгэж байшинг таньж, аян нь энд дуусаж байгааг ойлгов. Фернанда контоорт нэг
хїнтэй ярьж байх хооронд Меìе испанийн хаìба нарын тосон будгийн эртний
хєрєг єлгєсєн хїлээн авах єрєєнд хїлээж, хар цэцэгтэй хив палааж, цєлийн ìєсєнд
ìаажийсан єндєр єсгийтєєс єєр хувцасгїй учир дааран чичирч байлаа. Өрєєний
голд цонхоор тусах шар гэрэлд зогсоод Маурисио Бабилоньяг бодож байтал дотроос
ìаш хєєрхєн гэлэнìаа гурван ээлжийн дотуур хувцастай хєвхєн хайрцгийг нь барин
гарч ирээд явуут гараа сунган,

 Ренета, явъя гэжээ.

Меìе тїїний гараас барьж, дув дуугїй хєтлєгдєн одвой. Фернанда охиноо эцсийн
удаа харвал цаадах нь сїìийн хэрэìний саяхан хаагдсан тєìєр торон хаалганы цаана
гэлэнìаагийн алхааг гїйцэх гэж шогшиж байлаа. Меìе Маурисио Бабилоньяг,
ìашины тосны їнэр, шар эрвээхий дагуулыг нь бодож, хожиì хойно наìрын нэгэн
єглєє Краковын баргар эìнэлэгт хїний нэрээр, ганц ч їг дуугаралгїй аìьсгаа
хураатлаа насан туршдаа бодсоор байх болно.

Фернанда зэвсэгт цагдаа нараар хаìгаалуулсан галт тэргээ Макондод эргэж ирэв.
Тїїний аялан явж байхад зорчигчдын царай тїгшїїртэй, хот тосгоны гудаìжаар
цэрэг цуух дїїрэн, нэг л лут юв болох тєлєвтэй байсанд чухаì яìар учиртайг
ойлгосонгїй. Макондод ирсэн хойноо л Бага Хосе Аркадио гадилын коìпанийн
ажилчдыг ажил хая гэж хатгаж шїтгэж байгааг дуулжээ. “Энэ л бидэнд дутаж гэнэ.
Манайд анархист гарч ирж” гэж Фернанда боджээ. Хоёр долоо хоногийн дараа ажил
хаялт эхэлж, уршигтай юì болох байх гэж бїгдээрээ болгооìжилж байсан боловч
тэгсэнгїй. Ажилчид гадилыг няì гаригт тайрч ачихаас татгалзаж, шаардаж байгаа нь
гарцаагїй зєв болж, Антонио Исабель лаì хїртэл тїїнийг тэнгэрийн бошигт нийцэж
байна хэìээн сайшаажээ. Энэ болон дараачийн хэдэн сард гарсан ажил хаялт ялсан
нь урьд хотыг франц дууч эìсээр л дїїргэж чадах хїн гэж зард гарсан байсан Бага
Хосе Аркадиогийн єчїїхэн биеийг алдаршуулжээ. Бага Хосе Аркадио хєлєг
онгоцны утгагїй аялал зохион байгуулах гэхдээ зодооч тахиагаа гэнэт зарчихсан
шигээ гадилын коìпанийн харгалзагчийн тушаалыг орхиод ажилчдын талд оржээ.
Тєдий л удалгїй Бага Хосе Аркадиог нийгìийн хэв журìын эсрэг олон улсын хийж
байгаа хуйвалдааны тагнуул тєлєєлєгч гэж зарлав. Айìар цуу дэгдэж байсан тэр
долоо хоногийн нэгэн шєнє Бага Хосе Аркадио нууц хурлаас буцах заìдаа нэгэн їл
ìэдэгдэх хїнд дєрєв буудуулсан боловч азаар аìьд гарав. Дараа дараачийн сарын
байдал ìаш тїгшїїртэй байсан учир Урсула хїртэл гэгээ їл їзэх ертєнцдєє тїїнийг
ìэдэж, хїї Аурелианогийнхоо їрлэн эìээр халаасаа дїїргэж явсан тэр гайт
їеийг їзэх шиг болжээ. Урсула Бага Хосе Аркадиотой уулзаж, їзсэнээ тїїнд хэлж
єгєх гэсэн боловч аìинд нь халдсан шєнєєс хойш ихрийнх нь єрєєсєнг хаана
байгааг хэн ч ìэдэхгїй байна гэж Бага Аурелионо хэлжээ.

~ 169 ~
  Яг л Аурелиано. Ертєнцийн бїх юì орчин эргэж байдаг юì уу даа гэж
Урсула дуу алджээ.

Фернанда тэр їеийн їйìээн сандраанаас хєндий байлаа. Охиных нь хувь

заяаг єєртэй нь ярилгїйгээр дураараа шийдсэнд эгдїїцсэн нєхєтэйгєє зад
хэрэлдсэнээс хойш хїн хартай уулзахыг больжээ. Охиноо сїìээс гаргаж авна, хэрэг
болбол цагдаагийн туслаìж авна гэж Бага Аурелианогийн сїрдїїлэхэд Фернанда
Меìег сайн дураараа сахил хїртсэн гэсэн бичиг їзїїлжээ. Угтаа бол Меìе тєìєр
торны дотор орсон хойноо, гэрээс нь аваад явахад эсэргїїцээгїй шигээ яавал яаг
гэсэн байдлаар нэрээ тавьсан юì санжээ. Бага Аурелиано Маурисио Бабрилоньяг
тахиа хулуух гэж гэрт нь очсон гэдэгт итгээгїй шигээ эхнэрийнхээ їзїїлсэн баталгаа
бичиг дотроо їнэìшихгїй байсан боловч нэгэнт л тийì юì бол одоо яах вэ гэж
бодоод биеэ зовоолгїйгээр Петра Котесийн суганд хоргодон, дахин галзуурсан ìэт
цэнгэж, зад найрлах болов. Фернанда бїх хотыг хаìарсан тїгшїїрийг тоохгїй,
Урсулагийн усан аìлаж байгааг хайхрахгїй бодож боловсруулснаа улаì нягтлан
бататгаж байлаа. Тэрбээр санваартны ìяндаг удахгїй авах гэж байсан Хосе
Аркадиод дэлгэрэнгїй захидал бичиж, дїї Рената нь шар хуìхаа тусан, єєд болсон
гэж дуулгажээ. Дараа нь Аìаранта Урсулаг Санта Софи де ла Пьедадаар харуулаад,
Меìегийн золгїй явдлаас болж, їл їзэгдэх оточ нарай харилцаа тасарсан байснаа
сэргээв. Юуны єìнє тэрбээр зайнаас ìэс засал хийх эцсийн єдрийг товлов. Гэвч їл
їзэгдэх оточ нар Макондод заìбараагїй явдал дуусаагїй байхад ìэс засал хийх нь
болгооìжгїй хэрэг гэж хариулжээ. Фернанда хїлээх тэвчээр хїрэхгїй, хэрэг явдлын
учрыг сайн ìэдэхгїй учир “Хотод яìар ч їйìээн саìуун байхгїй, хадаì дїїгий
нь тэнэг явдлаас хаìаг хэрэг болж байгаа юì, тэр л тахиа зодолдуулж, хєлєг онгоц
голоор явуулна гэж ìангуурч байсан шигээ одоо їйдвэрчний эвлэл гэж
дэìийрч байгаа юì” гэж дараагийнхаа захидалд бичжээ. Тэднийг тохиролцож
аìжаагїй байтал нэгэн халуун лхагва гаригт сагс барьсан чавгнац хаалгыг нь
тогшжээ. Санта Софи де ла Пьедад хаалгыг нээж єгєєд, нэг хїн бэлэг явуулж гэж
санан, гоё гэгчийн торон алчуураар бїтээсэн тэр сагсыг авах гэтэл чавганц “хатагтай
Фернанда дель Карпио де Буэндиад ìаш нууцаар сагсыг єг гэж зарлиг болсон” гээд
єгсєнгїй. Сагсанд Меìегийн хїї байжээ. Фернандагийн ноìын багш асан лаì жаал
хїїг тєрєєд хоёр сар болж байгаа, эх нь аì нээж єєрийн хїслийг айлтгаагїйн учир
євгийнх нь нэрээр Аурелиано гэж нэрлэлээ гэж захидалдаа бичсэн байлаа. Фернанда
хувь тавилан єєрєєр нь ингэж даажин хийж байгаад дотор нь арзганаж байсан
боловч гэлэнìаагаас їїнийг нууж чадав.

 Голоор сагстай хєвж явахад нь оллоо гэж хэлье хэìээн Фернанда

инээìсэглэв.
 Хїн итгэхгїй дээ гэж гэлэнìаа дуугарав.
 Ариун сударт айлдсан байхад нь їїнд бїгд итгэдэг байхад яагаад надад
итгэхгїй байдаг билээ гэж Фернанда зєржээ.

Гэлэнìаа буцах галт тэрэг хїлээж тэднийд їдийн хоол идэж, сїìд зарлиг болсноор
хїїхдийн тухай ганц дурсаагїй боловч Фернанда єєрийнх нь гутаìшгийг їл таашаах
гэрч хажууд нь байгаад дотор нь багтарч, ìуу ìэдээ хїргэж ирсэн элчийг дїїжилж
алдаг дундад эртний заншил хуучирсанд хараìсаж билээ. Тэгэхэд л Фернанда

~ 170 ~
гэлэнìааг явангуут жаалыг усан санд живїїлж орхиё гэж шийдсэн боловч зїрх нь
арай хїрсэнгїй, эзэн тэнгэр хязгааргїй хишгээ хайрлаж, энэ дарааснаас салгахыг
тэвчээртэй хїлээхээр болжээ.

Жаал Аурелианог ойтой болж байтал Макондогийн байнгын тїгшїїртэй байдал

гэнэт туйлдаа хїртэл дааìжирлаа. Нууц байдалд ороод байсан Бага Хосе Аркадио
болон їйлдвэрчний эвлэлийн бусад удирдагчид долоо хоногийн шувтаргаар гэнэт
хотод їзэгдэж, гадилын коìпаний бїсэн дэх суурингуудад жагсаал зохион
байгуулав. Цагдаа нар хэв жураì зєрчих эсэхий л харзнасхийж байлаа. Гэвч даваа
гаригийн шєнє їйлдвэрчний эвлэлийн удирдагчдыг орноос нь чирэн босгож, гар
хєлд нь тавин жингийн гав дєнгє зїїгээд ìужийн гол хотын гянданд явуулав.
Тэдний дотор Бага Хосе Аркадио, Макондод нутаг заагдан сууж байсан, єєрийн
загалìай зїїлгэсэн эцэг Артеìио Крусийн45 баатарлаг гавъяаг биеэр їзсэн гэж
ярьдаг, ìексикийн хувьсгалд оролцож явсан хурандаа Лоренсо Гавилан баригджээ.
Гэвч засгийн газар, гадилын коìпани хоёр баривчлагдагсдын хоолны ìєнгийг хэн
тєлєхийг тохиролцож чадаагїй учир тэднийг гурван сар бололгїй дахин суллав. Энэ
удаа ажилчид хїнсний бїтээгдэхїїн чанар ìуутай, ажлын нєхцєл тэсвэрлэхийн
аргагїй хїнд хїчир байгаад дургїйцэж байгаагаа илэрхийлжээ. Тїїнээс гадна
ажилчид цалинг жинхэнэ ìєнгєєр тавихгїй, коìпани дэлгїїрээс вергиний гахайн
утсан ìахнаас єєр юì авах аргагїй цаасан ìєнгєєр єгч байна гэж гоìдол тавьж
байлаа. Цаасан ìєнгєний систеìнийг илчиллээ гэж Бага Хосе Аркадиог гянданд
хорьжээ. Коìпани энэ систеìд дулдуйдаж худалдааны флотын зардлыг хяìдруулж
байгаа юì, учир нь жиìс ачсан хєлєг буцахдаа, дэлгїїрийн бараа ачиж ирж байна,
энэ ачаа байхгїй бол гадил ачдаг усан бооìт хїртэл Шинэ Орлеанаас хоосон явах
байсан гэдгийг Хосе Аркадио тайлбарлажээ. Ажилчид бас ахуйн нєхцєл, эìнэлгийн
їйлчилгээний талаар сэтгэл дундуур байлаа. Коìпанийн эìч нар євчтєнийг
їздэггїй, эìнэлгийн єìнє зїгээр л оочирлуулан зогсоогоод, эìнэлгийн сувилагч
євчтєний хуìхаатаж уу, загтаж уу, тїгжрээ болж уу гэдгийг харгалзалгїйгээр
зэсийн байвангийн єнгєтэй їрлийг хэлэн дээр нь тавьж єгнє. Эìчилгээг ёстой
хавтгайруулж байсан учир хїїхдїїд оочирт хэд дахин зогсоод їрлийг залгихын
оронд гэртээ аваачин лотоо тоглохдоо хасааны оронд хэрэглэдэг байлаа. Ажилчид
нурж унах гэж байгаа саравчинд багтаж ядан суудаг. Инженерїїд тэдэнд бие засах
газар барьж єгч хїч зарсангїй, сууринд тавин хїн тутаìд нэг явуулын жорлонг
Христосын ìэндэлсэн єдрєєр тавьж, удаан эдлэхийн тулд энэ тєхєєрєìжийг яаж
ашиглахыг нийтэд їзїїлжээ. Урьдын цагт хурандаа Аурелиано Буэндиаг шавж
байсан хар сїртїїгтэй зєнєсєн єìгєєлєгчид, одоо гадилын коìпаний эрх ашгийг
хаìгаалж, ажилчдын бїх шаардлагыг илбэ жилбэтэй л дїйцэхїйц овсгоотойгоор
няцааж байлаа. Ажилчид айлтгал бичиг зохиож, бїх нийтээр санал нэгтэй сайшаан,
гадилын коìпанийн сонорт албан ёоор хїргэтэл нэлээд хугацаа оров. Ноён Браун
айлтгал бичгийн тухай сонсìогцоо шилэн дээвэртэй ганган вогооноо галт тэрэгний
араас зїїгээд пїїсийн хаìгийн тоì тєлєлєгчдийн хаìт Маркондогоос алга болж
єгєв. Гэвч дараагийн бяìбад ажилчид тэдний нэгийг нас хїйд нїцгэн хїїхэнтэй
хэвтэж байхад нь олж аван, айлтгал бичгийн хуулбарт гарын їсэг зуруулж чадав.
Тэр хїїхэн тїїнийг євєртєє оруулан аргалж байхаар зєвшєєрсєн юì санж. Гэсэн

45
- Мексикийн зохиолч Карлос Фунтесийн “Артеìио Крусийн їхэл” гоìаны баатар.

~ 171 ~
хэдий боловч уйтгартай хуульчид гадилын коìпанитай энэ хїний огт холбоогїй
болохыг шїїхэд нотолж, гаргасан нотолгоондоо улс аìьтныг эргэлзэх вий гэхдээ нэр
зээлдэгч хэìээн гяндан хорьжээ. Хожиì нь ажиличд гуравдугаар зэргийн вогооноор
нууж аялж явсан ноён Брауныг барьж аваад айлтгал бичгийн єєр нэг хувь дээр гарын
їсэг зуруулав. Маргааш нь тэр шїїхэд очихдоо тас хар їстэй болчихсон, испаниар
ус цас шиг ярьж байлаа. Тэр бол Макондод тєрсєн, ìєн тэнд Дагоберто Фонсека нэр
авсан, эìийн євс худалдаалдаг гэìгїй иргэн болохоос гадилын коìпанийн ерєнхий
захирал, Алабаìа ìуж улсын Пратвилл хотын иргэн ноён Жек Браун биш гэж
єìгєєлєгчид нотолжээ. Удалгїй, ноён Браунд хїрэх гэж ажичлдын дахин
оролдсоны дараагаар хуулийнхан тїїний їхсэн тухай ìагадалгааны хувилбарыг
олон нийтийн газарт єлгєснийг їзвэл зургадугаар сарын есєнд Чикаго хотноо гал
унтраах ìашинд дайруулж їхсэнийг элчин консул болон элчин сайдын яаìны
зєвлєхїїдийн баталсан тухай єгїїлсэн байлаа. Ажилчид орон нутгийн эрхтэн
дархтны энэ будлиан булхайгаас залхан тєвєгшєєгєєд, шїїхийн дээд
байгууллагад годìлоо ìэдїїлэв. Гадилын коìпани хїìїїсийг тїр ажил л їе їе
хєлсєлдєг, хэзээ ч байнгын ажилчин авч байгаагїй бєгєєд авч байхгїй учир
ажилчдын шаардлага хуульд огт нийцэхгїй гэж хуулийг завхруулагчид нь ìэтгэжээ.
Тийнхїї виргиний гайхан утсан ìах, ид шидийн чадалтай їрэл, Христосын
ìэндэлсэн єдрєєр байгуулсан жорлонгийн тухай яриаг зохиоìол хэìээн няцааж,
ажилчид гэж байгаагїй гэж шїїхийн шийдвэрээр тогтоон, газар бїрд ёслол
тєгєлдєр тунхаглажээ.

Хїчтэй ажил хаялт эхлэв. Гадилын тариалан дээр ажил зогсож, жиìс ìодондоо
ялзран зуун хорин хайрцаг чирсэн галт тэрэг тєìєр заìын ìухар салаан дээр
хєдєлгєєнгїй зогсож байлаа. Хот суурингаар ажилгїйчїїд дїїрлээ. Туркийн
гудаìжинд дуусах гэж байхгїй бяìба гариг эхэлж, “Отель Хакоба” -гийн
биллиардын танхиìд тоглооìчингууд ээлжээ хїлээн єнжин хонон шахцалдах болов.
“Арìи нийгìийн хэв журìыг сэргээх тушаал авч гэнэ” гэсэн зар тарсан єдєр Бага
Хосе Аркадио яг тэнд байж байлаа. Хэдийгээр тэр адыг ìэдэх совингїй боловч энэ
ìэдээг дуулахдаа хурандаа Геринельдо Маркес хїн буудаж алахыг єєрт нь
харуулсан тэр нэгэн єглєєнєєс хойш хїлээсэн їхлийн дохио ирэх нь энэ гэж
боджээ. Гэвч ìуу совин татлаа гээд уулын тэвчээртэй байдлаа алдсангїй. Тэр
шааригийг цохиураар цохин, санаснаараа хэд хэдэн шаариг зэрэг оруулав. Хэсэг
зуур болтол бєìбєрийн пижгэнэх, бїрээний янгинах, гудаìжнаа хїìїїс їйìэн
хашгnралдах дуу гарахад Бага Хосе Аркадио шаариг цохих тєдийгїй, хїнийг
цаазаар аваачиж байгааг харсан єдрєєс хойш єєрєє єєртэйгєє дуугїй
тоглосон тоглооì дууслаа гэдгийг ухаарав. Тэгэхэд гадаа гарч їзвээс тэнд
гурван хороо бєìбєрийн дуугаар хєл нийлїїлэн алхаж, тйинхїї алхахад нь газар
доргиж байлаа. Энэхїї олон толгойт лууны їìхий їнэр наран гийсэн їдийн агаарт
шингэв. Цэргїїд тагдгар пагдгар бєгєєд бїдїїн хадуун ажээ. Тэднээс ìорины хєлс,
наранд дэлгэсэн тїїхий ширний їнэр ханхалж, уулынхан шиг хийх гэснээ олон
їггїй, огт буцахгїй хийх зоригтой нь ìэдэгдэж байлаа. Бага Хосе Аркадиогийн
дэргэдїїр бїтэн цаг явж єнгєрєхєд нь хэдхэн салаа л тойроод л яваад байгаа ìэт
бодогджээ. Учир нь бїгдээрээ ихэр юì шиг ав адилхан, бїгдээрээ дашìаг зїїж,
хїнд їїргэвч їїрсэн, жадыг нь тэнийлгэсэн гутаìшигт буу ìєрлєсєн, бїгдээрээ
тушаалыг сохроор дагах ìангуу байдалтай, нэр тєрєє бодон яахаас ч сийхгїй

~ 172 ~
царайтай ажээ. Урсула уйтгарт хэвтрээсээ тэдний алхааг сонсоод, хуруугаа
загалìайлан гараа єргєжээ. Санта Софие де а Пьедад индїїдэж эхлээд байсан эрээн
бїтээлэг дээрээ тонгойн агшин зуур таг болж, Бага Хосе Аркадио хїїгээ бодож
байхад, цаадах нь “Отель Хакоба” -ийн їїдэнд сїїлийн цэрэг хажуугаар нь хэрхэн
єнгєрч байгааг хэнэггїй харж зогслоо.

Байлдааны цагийн хуулиар цэргїїд ìаргаанд зууч болох ёстой байтал хоёр талыг
эвлэрїїлэх гэж єчїїхэн ч оролдсонгїй. Цэргїїд Макондо дундуур гарч сїр хїчээ
їзїїлээд буу зэвсгээ ацлан тавиад гадилыг хураан, галт тэргийг ìухар заìаас гарган
ачаалж гарав. Саяхан болтол тайван хїлээж байсан ажилчид зєвхєн ìачетегаар
зэвсэглэж ойд гарч урвагчидтай тэìцэв. Тэд коìпанийн байшин, дэлгїїрийг галдаж,
одоо пулеìётоор галлан заìаа цэвэрлэх болсон галт тэрэгний хєдєлгєєнийг
саатуулахын тулд тєìєр заìын даланг нурааж, харилцах утасны болон цахилгаан
ìэдээний шугаìыг тасалж байлаа. Услах сувгийн ус цусанд будагдлаа.
Цахилгаанжуулсан хонуурьтаа энх тунх, эсэн ìэнд сууж байсан ноён Брауныг гэр
орныхны нь хаìт, нутгийнхны нь гэр бїлийнхны хаìт цэргээр хаìгаалуулан
Макондогоос гаргаж, аюулгїй газарт аваачжээ. Хэрэг явдал дааìжран, хїч
тэнцвэргїй, цус асгаруулсан иргэний дайн болох осолтой болж иртэл эрх баригчид
Макондод бїгдээрээ цуглахыг ажилчдад уриалав. “Мужийн иргэний ба цэргийн
тэргїїн ирэх баасан гаригт хотод ирж, ìєргєлдєєний учрыг олно” гэж уриалгад
заасан байлаа.

Бага Хосе Аркадио баасан гаригт єглєєнєєс аваад єртєє рїї цувсан олны дотор
байлаа. Урьдын єдєр нь тэрбээр їйлдвэрчний эвлэлийн удирдагчдын зєвлєлгєєнд
оролцож, зєвлєлгєєнєєс хурандаа Гавилан тэр хоёрт ард олны дотор явж, байдлыг
харгалзан тэдний їйл ажиллагааг чиглїїлэхийг даалгажээ. Баг Хосе Аркадио сэтгэл
тогтохгїй, нэг л хачин байлаа. Цэргїїд галт тэрэгний буудлын талбайн эргэн
тойронд пулеìёт зоож, тєìєр торон хашаатай гадилын коìпанийн хоыг их буугаар
хаìгаалсан гэдгийг ìэдсэнээс хойш аìанд нь їргэлж шорвог гашуун аìт
аìтлагдсаар байжээ. Өдрийн арван хоёр цагт ажилчин, эìэгтэй, хїїхэд
нийлсэн гурван ìянга гаруй хїн хожиìдож байгаа галт тэрэг хїлээн, єртєєний
єìнєх цулгуйд дїїрээд, цэргїїдийн пулеìёт зоон хаасан хажуугийн гудаìжинд
бєєгнєрч байлаа. Эхний їед энэ нь баярын зугаалга болж байгаа юì шиг санагдаж
байлаа. Олон тїìэн Туркийн гудаìжнаас шарсан ìахтай лангуу, ундаатай бїхээгийг
тоохгїй хєхиїн сэргэлэн байцгаалаа. Гурван цаг дєрхєж байтал албаны хїìїїсийн
суусан галт тэрэг ìаргаашнаас нааш ирэхгїй нь гэсэн сураг гарав. Алжааж ядарсан
олон ураì хугаран санаа алджээ. Нэг ахлах дэслэгч хурсан олонруу аìыг нь
харуулан дєрвєн пулеìёт зоосон єртєєний барилгын дээвэр дээр гарч бїгдийг
чиìээгїй бай гэж уриаллаа. Дєрєв, долоо хэрийн насны хоёр хїїхэдтэй, тарган авгай
Бага Хосе Аркадиогийн дэргэд зогсож байв. Тэр эìэгтэй багыгаа гар дээрээ аваад,
Бага Хосе Аркадиог танихгїй ìєртлєє тоìыгоо єргєж тэнд юу ярьж байгааг
чангнуулаач гэж гуйжээ. Бага Хосе Аркадио жаал хїїг ìєрєн дээрээ суулгав. Олон
жилийн хойно тэр жаал їзсэнээ, ìужийн тэргїїний дєрєвдїгээр хуулийг чанга яригч
хоолойгоор ахлах дэслэгч хэрхэн дуудан сонсгосныг бїгдэд ярьж, їїнийг нь хэн ч
їл итгэнэ. Тэр зааварт генерал Кортес Варгас, тїїний нарийн бичгийн дарга хошууч
Энрие Гарсиа Исара гарын їсэг зурж, тїїний наян їгтэй гурван зїйлд ажил хаягсдыг

~ 173 ~
“бїлэг дээрэìчин” гэж нэрлэж, тэднийг суì хайрлалгїй буудах онц эрхийг
цэргїїдэд олгосон байлаа.

Зааврыг уншиж дуусахад хурсан олон дургїйцэн нижгэнэв. Тэгтэл дээвэр дээрх
дэслэгчийн оронд ахìад гарч ирээд чанга яригч хоолойгоо савлан, юì ярих гэж
байна гэж дохилоо. Олон чиìээгїй болов.

 Ноёд, хатагтай нар аа, та бїхэнд тарахад таван ìинутын хугацаа єгье гэж
ахìад аяархан, удаан бєгєєд ядрангуй хэлэв.

Исгэрч шїгэлдэх, аìандаа дїнгэнэх, хашгирч бархирах чиìээ цаг тоолж эхэлснийг
зарлан бїрээний дууг дарав. Хэн ч байрнааса хєдєлсєнгїй.

 Таван ìинут єнгєрлєє. Дахиад нэг ìинут болбол гал нээх болно гэж ахìад
ìєнєєхєн аялгаараа хэлэв.

Хїйтэн хєлс нь чийхарсан Бага Хоес Аркадио жаал хїїг ìєрнєєсєє буулгаж эхэд нь
єгєв. “Энэ шаарнууд л эхэлж буудна даа” гэж эìэгтэй шивнэв. Бага Хосе Аркадио
юì хариулж аìжаагїй байтал хурандаа Гавилан нєгєє эìэгтэйн хэлсэн їгийг цуурай
шиг чангаар паргин давтаж байх нь дуулдав. Бага Хосе Аркадио байдал тїгшїїртэй
болж, гайхìаар наì гїì болсонд ìансууран, эрлэгийн элчийн нїд цавчилгїй ширтэн
байгаад ìэлэрсэн энэ олныг байрнаас нь хєдєлгєх хїч байхгїй гэдэгт бат итгэж,
єлìий дээрээ єндийн, энэ яваа насандаа анх удаа дуугаа єндєрлєн єìнєє зогсогчдын
толгой дээгїїр,

 Новшнууд! Өнєєдєр оодровч ìаргааш єєдлєхгїй ээ! гэж хашгирлаа.

Бага Хосе Аркадиог дєнгєж хэлж дуустал айìаар бус, харин їгїй байлгїй дээ гэìээр
юì боллоо. Ахìадыг гал нээх тушаал єгìєгц арван дєрвєн пулеìёт
дорхноо нижгэнэв. Гэвч энэ бїхэн жїжигт гардаг шиг л санагдаж байлаа. Пулеìёт
хахаж цацан тачигнаж, галаар галзуурсан ìэт тургивч шавааралдан зогсох олон
ганхийх дуу гарсангїй, тэр ч байтугай ганц ч удаа шїїрс алдсангїй, гэнэт бїгдээрээ
чулуу болоод суìанд даагдахаа больсон юì уу гэìээр божээ. Гэнэт єртєєний зїгээс
аìь тавьж байгаа хїний “А-а-а-а, ээж ээ!” гэж чарлах дуу ìэнэрсэн байдлыг
сарниулав. Галт уул нїргэлэн дэлбэрэх, їерийн ус хїрхрэн буух, газар хїчтэй хєдлєх
гурав зэрэгцэх аятай, хурсан олон голоосоо тїрхрэн хєдєлж, агшин зуурын дотор
талбай даяараа пижигэнэв. Бага Хосе Аркадио жаал хїїгийн гараас дєнгєж шїїрэн
автал эх нь нєгєє хїїхэдтэйгээ пархийн зугтаах олонд хаìагдав.

Бага Хосе Аркадио єєрийг нь єргєєд, айж сандарсан олны дунд шахагдан, хєл нь
газарт хїрэхгїй хєвєх ìэт талбайн хажуугийн гудаìжинд хэрхэн хаìуулан орсныг
жаал хїї олон жилийн хойно ярьж, айлынхан нь тїїнийг зєнєсєн євгєн гэж шоолох
болно. Энэ гудаìж руу орсон бєєн улс єнцєг рїї дєхєж явтал тэнд зоолттой байсан
пулеìёт хэрхэн гал нээхийг хїìїїсийн дээр єргєгдсєн жаал хїї харжээ. Хэд хэдэн
хїн:

 Хэвтээрэй! Хэвтээрэй! гэж зэрэг хашгирав.

~ 174 ~
Урьд эгнээнд явсагдсад пулеìётын галд хяргуулан ойчив. Аìьд їлдэгсэд газар
унахын хооронд тайлбай руу эргэн хуйларчээ. Айж сандарсан хїìїїс луугийн
сїїлэнд ширвїїлэх ìэт бєєнєєрєє нєгєє тийшээ хуйлрахад пулеìёт зогсоо зайгїй
тачигнаж, нєгєє гудаìжнаас бас нэг луугийн сїїлэнд цохиулагсад єєдєєс нь
хуйлран ирлээ. Улс аìьтан хашигдсан ìал аятай тїгжигдэж, усны асар тоì
эргїїлгэнд орон татагдах ìэт захаасаа пулеìентын галын хайчинд хяргуулан гол
руугаа хурайлдан тэìїїлж байлаа. Нэгэн эìэгтэй цулгуйн голд сєхрєн суугаад
загалìайлан залбирч, яагаад ч юì суìанд оногдохгїй байгаа нь жаал хїїд харагдав.
Бага Хосе Аркадио нїїр цусанд будагдан газар унахдаа жаал хїїг яг тийш нь
чулуудаж аìжтал асар тоì хїн давалгаан тэр цулгуйг, сєхєрсєн эхнэрийг, халуу
дїїгсэн єндєр цэлìэг тэнгэрийг, Урсула Игуараны аìьтны дїрстэй ìєсєн чихэр
єчнєєнийг зарсан энэ хилэнцэт ертєнцийг арчин хаявай.

Хосе Аркадиог ухаан орвол эргэн тойрон хав харанхуй, єєрєє дээшээ хараад хэвтэж
байлаа. Учиргїй урт, анир чиìээгїй галт тэргэнд явж байга болотой, толгойных
нь цус барьцалдан хатаж, хаìаг бие нь шархиран євдєж байв. Нойр нь хїрч байна
гэж жигтэйхэн. Айдас хїйдэс, бузар булайгаас хол, аюул осолгїй газар хэдэн цаг
унтаад авъя гэж бодоод євчин багатай хажуугаараа эргэхдээ л хїїрэн дээр хэвтэж
байгаагаа ìэдэв. Хїїрийг вагонд пиг чихэж, дундуур нь явах гудаì їлээжээ.
Аìьтныг яргалснаас хойш хэдэн цаг єнгєрсєн бололтой, учир нь хїїр наìрын
гєлтгєнє шиг хїйтэн бєгєєд тэìтрээд їзэхэд царцсан хєєс ìэт болжээ. Хїїрийг энд
авчрагсад гадилын хонгорцгийг хураадаг шиг эгнїїлэн хураах завтай байжээ. Энэ
хар дарсан зїїднээс зайлах гэж Бага Хосе Аркадио вагоон даìжин галт тэрэгний
толгойн зїг ìєлхєж явахдаа унтаа тосгоны дэргэдїїр галт тэрэгний єнгєрєхєд
банзны завсраар гялсхийн гэрэлд гологдол гадил аятай далайд хийхээр авч яваа,
їхсэн эрэгтэй, їхсэн эìэгтэй, їхсэн хїїхдийг харж байлаа. Тэрбээр хоёрхныг
таньснаас нэг нь сэрїїн ундаа зардаг эìэгтэй, нєгєє нь хурандаа Гавилан байсан
бєгєєд хурандаа гараа ìексик ìєнгєн горхитой бїсээр ороосон нь сандран їйìсэн
олны дунд тїїгээрээ єєртєє заì гаргах гэсэн бололтой. Бага Хоес Аркадио хаìгийн
эхний вагон хїрээд харанхуй руу їсэрч, галт тэрэг єнгєртєл шуудуунд хэвтэв. Энэ
тїїний їзсэн цуваан дотроос хаìгийн урт нь байлаа. Эх тїїний їзсэн цуваан
дотроос хаìгийн голд нь бас нэг толгой хавчуулжээ. Ачааны хоёр зуугаад вагоон
байлаа. Галт тэргэнд яìар ч гэрэл байсангїй, тэр ч байтугай улаан, ногоон
дохионы дэнлїї ч байхгїй, заì тєìєр дээгїїр чиìээгїйхэн гулссаар байлаа.
Вагооны орой дээр пулеìёттой цэргийн бараа харлан харагдана.

Шєнє дундын алдад аадар цутгав. Бага Хосе Аркадио хаана галт тэрэгнээс їсэрснээ
ìэдэхгїй байсан боловч галт тэрэгний явсан зїгийн эсрэг явбал Макондод очно гэж
ойлгож байлаа. Гурван цаг гаруй явтал їїрийн їнэгэн харанхуйд хотын захын
байшин харагдав. Бороонд шалба норж, толгой нь заадсаараа салчих шахан
ангалзана. Кофены їнэрээр нэг айлын гал зуухны єрєєнд орж явчихвал хїїхэд
тэвэрсэн эìэгтэй зуухан дээрээ тонгойн зогсож байлаа.

 Сайн байна уу. Би Бага Хосе Аркадио Буэндиа байна гэж тэнхэл алдран
хэлжээ.

~ 175 ~
Тэрбээр аìьд гэдгээ ìэдїїлэх гэж нэрээ бїтнээр нь їсэглэн хэлэв. Ингэсэн нь ч сайн
болов. Учир нь тэр эìэгтэй цус нєжинд хутгалдсан, эрлэгийн дансанд орсон
байдалтай, баргар эцэнхий хїнийг хаалган дээрээ зогсож байгааг харахдаа хий юì
байна гэж боджээ. Тэр Бага Хосе Аркадиог таньдаг байлаа. Хувцсыг нь
галын дэргэд хаттал нєìрєх хєнжил авчирч єгєв. Шархаа угааг гэж ус халааж єгєв.
Азаар зєвхєн арьс нь л хэгзэрсэн байжээ. Толгой боох цэвэр цагаан даавуу авчирч
єгєв. Буэндиагийнхан чихэргїй кофе уудаг гэж дуулсан тул аяга чихэргїй цай
авчирч єгєєд, хувцсыг нь галын дэргэд єлгєв.

Бага Хосе Аркадио кофег ууж бартлаа ганц їг дуугарсангїй.

 Тэнд лав, гурван ìянга байсан байх аа гэж тэр шивнэв.

 Юу тэр вэ?
 Алагдсан улс аа. Өртєєн дээр цугларагсад цєìєєрєє байх аа гэж тайлбарлав.

Тэр эìэгтэй Бага Хосе Аркадиог єрєвдєнгїй харав. “Энд хїн аìьтан їхээгїй шїї
дээ. Танай садангийн хурандаа Аурелиано Буэндиагийн їзэс хойш Макондод юу ч
болоогїй” гэж тэр хэлэв. Гэртээ харьтлаа Бага Хосе Аркадио гурван айлаар ороход
“Үхсэн хїн байхгїй” гэж нєгєє л хэлдгийг єєрт нь хэлжээ. Галт тэрэгний буудлын
дэргэдэх талбайгаар дарйвал шарсан ìахны ширээг давхарлан хураасан нь бараалан
харагдаж, хїн ярагласны ул ìєр байхгїй байлаа. Бороо зїсрэн орох тул гудаìж
хоосон, хаалга цонхоо бин битїї хаасан байшингуудад аìьтай голтой юì
байгаагийн шинж алга байлаа. Өглєєний ìєргєлд дуудах хонхны дуу л тэнд хїн
аìьтан бий гэдгийн цорын ганц баталгаа болж байлаа. Бага Хосе Аркадио хурандаа
Гавиланы хаалгыг тогшвол єєрийн нь олон харсан жирэìсэн хїїхэн “Явчихсаан,
нутаг буцсан” гэж айсан янзтай хэлээд, хаалгаа тасхийтэл хааж орхив.
Цахилгаанжуулсан хонуурийн гол хаалга дээр нутгийн хоёр цагдаа зогсож, цув,
хулдаасан юїдэн єìссєн нь бороонд цохиулах чулуун бариìал аятай харагдана.
Захын нарийн гудаìжинд Антилийн арлын негрїїд хоолой нийлїїлэн таìалга татаж
байлаа. Бага Хосе Аркадио хашаа давж, гэрийнхээ гал зууханд оров. Санта Софи де
ла Пьедад “Фернандад бїї харагдаараай. Босож байгаа шїї” гэж шивнэв. Санта
Софи де ла Пьедад нэг л нууц хэлэлцээг биелїїлж байгаа ìэт хїїгээ “хєтєвчийн
єрєєнд” оруулж, Мелькиадесийн сал унах шахсан эвхдэг орыг тавьж єгєєд, єдрийн
хоёр цагт Фернандаг унтахаар хэвтэхэд цонхоор таваг хоол єгчээ.

Бага Аурелиано бороонд дайрагдаад гэртээ унтсан учир єдрийн гурван цаг гэхэд
тэнгэр онгойхыг хїлээн сууж байлаа. Санта Софи де ла Пьедад дїїгийн нь ирснийг
сэì дуулгавал тэр Мелькиадесийн єрєєнд оров. Бага Аурелиано ч талбай
дээр ажилчдыг хядсан гэдэгт ч галт тэргээр тэдний хїїрийг ачин далай руу аваачсан
айìаар явдалд ч їнэìшсэнгїй. Ажилчид єртєєнєєс явах тушаалыг дагаж, гэр гэртээ
тайван тарсан гэсэн засгийн газрын онц ìэдэгдлийг єчигдєр орой нь Макондод
дуудан сонсгосон байлаа. Үйлдвэрчний эвлэлийн удирдагчид дээд зэргийн эх оронч
їзэл гаргаж, шаардлагаа эìнэлгийн їйлчилгээг сайжруулах, саравчны дэргэд бие
засах газар байгуулах гэсэн хоёр зїйл болгон цєєрїїлсэн гэж бас уг ìэдэгдэлд ард
тїìний сонорт толилуулсан байлаа. Бага Аурелиано хожиì нь ìэдвэл, цэргийн
эрхтнїїд ажилчдын хэргийг зохицуулаад, энэ тухай ноён Браунд яаран дуулгавал
тэрбээр шинэ шаардлагыг биелїїлэхээр зєвшєєрснєєр барахгїй коìпанийн

~ 176 ~
хєрєнгєєр гурван єдрийн ардын зугаалга зохиож, найраìдал байгуулсныг ёслон
тэìдэглэх санал тавьжээ. Гэвч цэргийнхнийг хэдний єдєр хэлэлцээрт гарын їсэг
зурах вэ гэж асуухад тэр цонхоор гилбээ гялалзах тэнгэрийг харснаа тєдийд гэхийн
аргагїй дохиод,

 Тэнгэр ч ìєн ìуухай аашилж байна даа. Борооны їед бид ажилладаггїй гэж
хэлжээ.

Гурван сар бороо ороогїй, гантай байлаа. Ноён Браун ингэж шийдсэнээ дєнгєж
хэлтэл гадилын тариалангийн бїсэд аадар цутгаж, Бага Хосе Аркадио Макондо орох
заìдаа тэр бороонд дайралдсан нь тэр байжээ. Азарган бороо їїнээс хойш долоо
хоноход ч орсоор л байлаа. Засгийн газар єєрийн ìэдэлд байдаг ìэдээллийн бїх
хэрэгслээр їхсэн їрэгдсэн хїн байхгїй, ажилчид сэтгэл дїїрэн гэр гэртээ очсон,
гадилын коìпани бороо арилтал ажлаа зогсоосон гэдгийг албан ёсоор ìянгантаа
давтаж, ард иргэдэд тїìэнтээ урилгалсаар хїн бїрийг тийì бодолтой болгож чаджээ.
Зїсэрсэн их аадар сїйд хийж, яаралтай арга хэìжээ авах хэрэг гарч юуны ìагад
хэìээн байлдааны цагийн байдлыг халаагїй боловч цэгийг хуаранд нь татав. Өдєр нь
цэргїїд єìднийхээ шууìгийг євдгєє хїртэл шуун уруйн ус бургилан урсах
гудаìжаар тэнэн, хїїхэдтэй цаасан онгоц хєвїїлэн тоглоно. Шєнє нь хєл хорих
цаг эхлэнгїїт бууныхаа бєгсєєр айлын хаалгыг хэìх цохин, сэжигтэй этгээдийг
орноос нь чирэн босгоод, эргэж ирэхээргїй газарт авч оддог байлаа. Цэргийнхэн
гэìт хэрэгтэн, алаач, хядаач, дєрєвдїгээр зааврыг зєрчигчдийг эрэн хайж, алж
устгасаар байгаа боловч баривчлагдсан улсын хувь заяа юу болсныг ìэдэх гэж
горилон суìангийн даргын єрєєнд дїїрсэн тєрєл садныханд нь хїртэл болсон
явдлыг їгїйсгэж, суìангийн дарга “Та бїхэн ердєє л зїїдэлж, Макондод тийì юì
болж байгаагїй, хэзээ ч болохгїй. Үїн шиг азтай хот хаана байна” гэж ìэтгэдэг
байлаа. Тийнхїї їйлдвэрчний эвлэлийн бїх удирдагчдыг устгав.

Ганц Бага Хосе Аркадио л аìьд їлдэв. Хоёрдугаар сард нэг шєнє гэрийн хаалгыг
начигнатал нїдэв. Бууны бєгсєєр балбаж байгааг нь ягаад ч эндїїрэх аргагїй
байлаа. Бороонд ээрэгдээд гарч чадахгїй байсан бага Аурелиано хаалгаа нээвэл
норсон цувтай зургаан цэрэг офицерийн хаìт зогсож байлаа. Тэд ганц ч їг
дуугаралгїй, гэр дотуур явж зочдын єрєєнєєс агуулах хїртэл бїх єрєє, бїх шїїгээг
нэгд нэгэнїй нэгжив. Урсула єрєєнд нь гэрэл асаахад сэрээд, нэгжлэг хийж байхад
аìьсгал даран хэвтэж, хуруугаараа загалìай дїрслэн, цэргїїдийн яваа зїгт
чиглїїлээд байлаа. Санта Софи де ла Пьедад Мелькиадесийн єрєєнд унтаж байгаа
Бага Хоес Аркадиог сэрээж аìжсан боловч зугтаж аìжихгїй болсон нь илт байлаа.
Санта Софи де ла Пьедад дахин хаалгыг тїгжихэд Бага Хосе Аркадио цаìц, гутлаа
єìсєєд тэдний орж ирэхийг хїлээн орон дээрээ суув. Энэ їед тэд урланг нэгжиж
байлаа. Офицер дїїжлээстэй цоожийг тайлахыг тушаагаад, дэнлїїнийхээ гэрлийг
хурднаа тойруулан тусгаж, ажлын ширээ, хїчилтэй цозгор байж байгааг хараад энд
хїн суудаггїй юì байна гэдгийг ойлгов бололтой. Гэсэн хэдий боловч Бага
Аурелианогоос “Өєрєє уран дархан хийдэг її?” гэж цохиж асуусанд цаадах нь энд
хурандаа Аурелиано Буэндиагийн урлан байсныг тайлбарлав. “Тийì байж!” гэж
офицер хэлээд дэнлїїгээ асааж, сайтар нэгжихийг тушаавал цэргїїд цозгор
шилний доор тєìєр лаазанд хайлуулаагїй хэвтэж байсан арван найìан алтан загасыг
гаргаж ирэв. Офицер тэдгээрийг ширээн дээр асгаад, нэг нэгээр нь авч нарийвчлан
~ 177 ~
їзсэнээ нэлээд зєєлєрч “Та бїхнийг дургїйлхэхгїй бол нэгийг авъя. Тухайн їедээ
эдгээр нь саìуун дэгдээгчдийн таних тэìдэг байсан. Одоо нандин дурсгал болжээ”
гэв. Тэр цэл залуу, бараг хїїхдээрээ гэìээр боловч их л эрэìшингїй ажээ. Тїїнд
сэтгэл татìаар нэг л байгаа нь сая л ìэдэгдэв. Бага Аурелиано нэг загасыг тїїнд
бэлэг болгосонд офицерын царай хїїхдийнх шиг гийж, загасыг халаасандаа хийгээд,
бусдыг лааз руу буцаан шидээд байранд нь тавив.

 Ийì бэлгийг їнэлж баршгїй. Хурандаа Аурелиано Буэндиа ìанай хаìгийн

аугаа хїìїїсийн нэг байсан юì гэж хэлэв.

Гэвч ийнхїї хїнлэг їг хэлж уярлаа гээд сурсан зангаа тавьсангїй. Мелькиадесийн
єрєєний хаалганы дэргэд Санта Софи де ла Пьедад эцсийнхээ ìэхийг хийж, “Энд
хїн суухаа больсоор зуун жил болж байна” гэж хэлсэн боловч офицер єрєєг
онгойлгуулж дэнлїїгээ гїйлгэн тусгавал Бага Аурелиано, санта Софи де ла Пьедад
хоёр Хосе Аркадиогийн нїїрэн дээгїїр гэрэл гялсхийгээд єнгєрєхєд бєлтгєнєсєн
нїдийг нь хараад, нэг тїгшїїр єнгєрєхєд, ондоо нэг тїгшїїр эхэлж байна,
хїлцэнгїй л байхаас єєр аврал байхгїй гэдгийг ойлгожээ. Гэвч офицер дэнлїїгээрээ
тасалгааг їргэлжлїїлэн гэрэлтїїлж, шїїгээнд давхарлан єрсєн далан хоёр
хєтєвчийг олж хартлаа юу ч сонирхсон шинжгїй байлаа. Тэгээд л гэрэл асаав. Бага
Хосе Аркадио урь урьдынхаасаа сїрлэг тєгєлдєр болчихсон, бодлогошрон орны
ирìэг сандайлан сууж, босохоор бэлдэж байлаа. Тїїний цаана дэлгэж онгичсон
ноì, хуулиастай бичиг бїхий тавиур, бэх нь дїїрэн хэвээрээ байгаа нагбуìтай
цэвэрхэн хураасан ажлын ширээ харагдана. Бага Аурелианогийн багынх нь л
санахынх агаар цэвэрхэн, тунгалаг, юì нь аанай л тоос тогтдоггїй, эвдэрч
хуучирдаггїй хэвээрээ байлаа. Үїнийг ганц хурандаа Аурелиано Буэндиа л
анзаардаггїй байсан сан. Гэвч офицер хєтєвчийг л анхаарч,

 Аì бїл хэдїїл билээ? гэж асуув.

 Тавуул.

Офицер хачирхав бололтой. Тэгснээ Бага Аурелиано, Санта Софи де ла Пьедад

хоёрын Бага Хосе Аркадио ч офицерын єєрийг нь харж байгаа ìєртлєє харахгїй
байгааг ойлгов. Офицер гэрэл унтраагаад хаалга хаав. Цэргїїдтэйгээ ярьж эхлэхэд
нь залуу офицер Мелькиадсеийн єрєєг хурандаа Аурелиано Буэндиагийн хардаг шиг
харсныг Бага Аурелиано ìэдэв.

 Энд їнэхээр зуун жил аìьд аìьтан ороогїй юì байна. Аягїй бол ìогойтой ч
байж ìэднэ гэж цэрэгтээ хэлжээ.

Хаалга хаагдахад Бага Хосе Аркадио єєрийнх нь хувьд дайн дууссаныг ìэдлээ.
Үїнээс олон жилийн єìнє хурандаа Аурелиано Буэндиа дайны бишрїїлэн таах
хїчтэйг тїїнд ярьж, єєрийнхєє аìьдралаас єдий тєдий жишээ дурдан хэлснээ
батлах гэж оролдож байж билээ. Тэгэхэд Бага Хосе Аркадио итгэсээн. Гэвч энэ шєнє
офицер єєрийг нь харахгїй ширтэж байхад сїїлийн хэдэн сарын тїгшїїр,
гяндангийн бузар булай, єртєєн дээрх їйìээн сандрал, хїїр ачсан галт тэрэг зэргийг
санаад, хурандаа Аурелиано Буэндиа ердєє нэг бол овтой аìьтан, їгїй бол тэнэг
аìьтан байж гэж боджээ. Дайнд яадгийг ганцхан їгээр “айдаг” гээд хэлчихийн оронд
далан долоон їг хэлэхийн хэрэг юу байв. Тэрбээр Мелькиадесийн єрєєнєє увдист
~ 178 ~
гэрэл, борооны шаагих чиìээгээр хаìгаалагдаж, єєрийнхєє їзэгдэхгїйд сэтгэл
аìарч, насан туршаа тайван байж їзээгїйгээ їзжээ. Аìьдаар ìинь оршуулчих вий
гэж ганц хиртхийдэг байлаа. Өєрт нь хоол зєєдєг Санта Софи де ла Пьедад їїнийг
хэлсэнд нь аль болох урт насалж, хїїгээ аìьдаар нь оршуулаагїй гэдгийг биеэр
шалгахын тулд чадах бїхнээ хийнэ гэж аìлажээ. Ийнхїї Бага Хосе Аркадио айх
юìгїй болж аваад, Мелькиадесийн бичгийг судалж, ойлгохгїй болох тусìаа улаì
шаìдаж байлаа. Борооны шаагихад дасаж, хоёр сар болоод чиìээ гэж ялгахаа
болиод, Санта Софи де ла Пьедадыг орж ирэхэд л хїний бараа харж, хоолыг цонхны
тавцан дээр тавиад гаднаас цоожлохыг гуйдаг байлаа. Гэрийн бїх хїн, тэр ч
байтугай Фернанда Бага Хосе Аркадиог ìартаж орхижээ. Фернанда нєхрийн нь
ихрийн єрєєснийг офицер тасалгаанд олж харсангїй гэдгийг дуулснаас хойш гэртээ
байхад дургїйцэхийг больжээ. Бага Хосе Аркадиог хорионд орсноос хойш хагас
жилийн дараа цэрэг Макондогоос явахад Бага Аурелиано бороо арилтал хїнтэй
чалчихсан гэхээс хэл аì нь загатнаж, тасалгааны цоожийг аван ортол єнєє олон
хєтєвчнєєс їìхий саìхай ханх тавьж байлаа. Хєтєвчийг зохих юìанд нь хэрэглээд
шалан дээгїїр тавилсан байлаа. Толгой халзарсан Бага Хосе Аркадиìо тасалгаанд
ханхлах ой гутаì їнэрийг огт тоохгїй, їл олйгогдох бичгийн ахин дахин уншиж
байлаа. Тїїнээс сахиусан тэнгэрийнх шиг гэрэл цацарч байлаа. Хаалга нээгдэх
чиìээнээр толгойгоо єргєж харснаа дахин тонгойход нь бага Аурелиано, элэнц
эцгийнхээ засрашгїй тєєргєєр орсныг харцнаас нь ганц хараад л ìэдвэй.

 Гурван ìянга гаруй хїн байсан. Буудал дээр цугласан бїх хїн тэнд яах
аргагїй байсан даа гэж цаадах нь дуугарав.

***

Бороо дєрвєн жил, арван нэгэн сар, хоёр єдєр оров. Зариìдаа овоо наìдìаар
болоход Макондогийнхон одоо л тэнгэрийн ìуухай арилах нь гэж гоёлын хувцсаа
єìсєж, илаарь болж байгаа хїн шиг туниагїйхэн инээìсэглэх боловч тэгж тїр
аìсхийсний дараа бїр ч ширїїн ордогт удалгїй дасжээ. Аянгын дуу їргэлжлэн
нїргэлж тэнгэр нурчих ìэт болж, уìраас хавсарга тавин, байшингийн дээврийг хуу
татаж, хана туургыг нурааж, сїїлийн гадилыг орвонгоор нь суга татаж байлаа.
Урсулагийн сэтгэлд байн байн ордог нойргїй болсон тэр їеийнх шиг энэ гаìшгийг
дагалдаад уйтгааг гаргах ерєндєг аяндаа олдож байлаа. Бага Аурелиано зїгээр
суухтай хаìгийн шаргуу тэìцэж байлаа. Тэрбээр ялихгїй ажлаар гэртээ ирээд ноён
Брауны зад удаж урьсан бороонд дайрагдсан байлаа. Фернанда ханын шїїгээнээс
эвдэрсэн шїхэр олоод аваад яв гэхэд нь Бага Аурелиано “Хэрэггїй, бороо
єнгєртєл энд байя” гэж хэлжээ. Хатуу аì тангараг єгєєгїй хэдий боловч хэлсэндээ
хїрэхээр хатуу шийджээ. Дотуур хувцас нь Петра Котесийнд їлдсэн учир гурав
хоноод л бїх хувцсаа тайлан, дан дотуур єìдтэйгєє їлдээд хувцсаа угаалгадаг
байлаа. Уйдахгїйн тул гэрийнхээ эвдэрч хэìхэрснийг засаж гарав. Хаалганыхаа
нугасыг засаж, цоожоо тосолж тїгжээг шурагдаж, оньсыг тэнийлгэжээ. Хэдэн
сарын турш тэрбээр бїїр Хосе Аркадио Буэндиагийн їед цыгануудын ìартсан
бололтой хайрцагтай багаж сугавчлан гэр дотуур тонголзон явах нь харагддаг
байлаа. Биеийн ажил хийгээд тэр юì уу, тойìгїй уйдсандаа ч тэр юì уу, эсэхїл арга
буюу хоолоо хассанаас тэр юì уу гэдэс нь хєхїїртэй дарс дундрах шиг шуугдаж,
асар тоì яст ìэлхийн ìалигар хоншоор шиг царай нь хїрэн улаан єнгєє алдаж,
~ 179 ~
давхар эрїї нь арилан, эцэстээ тэрбээр гутлаа єєрєє їдэж чадахаар болтлоо туржээ.
Фернанда тїїний хаалганы оньсыг хичээнгїйлэн засаж, ханын цагийг задалж байааг
харахдаа, хурандаа Аурелиано Буэндиа алтан загас хийдэг шиг, Аìаранта товч
хадаж, хулдас оёдог шиг, Бага Хосе Аркадиогийн эртний бичиг уншдаг шиг,
Урсулагийн урьдынхаа юìыг л дурдаж байдаг шиг нэг юìаа далан долоо дахих
євчин тусаагїй байгаа даа гэж боджээ. Гэтэл тийìгїй байлаа. Гагцхїї бороонд бїх
юì эх адгаа алдаж, тэр ч байтугай хэрэггїй оньсыг гурав хоноод л тосолж байхгїй
бол арааны нь хооронд цэцэг ургаж, хоргойн саа зэвэнд баригдаж, чийг болсон
цагаан даавууг шар хєгц бїрхэж байлаа. Агаар чийгэнд туйлын нэвчсэн учир загас
нээлттэй хаалгаар орж ирэн, тасалгаан дотуур хєвсєєр цонхоор гараад явчихаж
болохоор болжээ. Нэг єглєє Урсула сэрвэл хаìаг бие нь суларсан байсанд
удахгїй ойчихын дохио гэж бодоод “Даìнуурга дээр тавиад Антонио Исабель лаìд
хїргэж єгєєч” гэж гуйсанд Санта Софи де ла Пьедад їзвэл эìгэний нуруунд нь
хануур хорхой туж шигдсэн байлаа. Цус бэлцийтэл сорж тоìорсон хорхойг галаар
тїлэхийг тїлж, тїїхийг нь тїїлээ. Шуудуу татан, усыг гэрээс урсгаж, єрєє
тасалгаанаас бах, эìгэн хуìсыг цэвэрлэсний дараагаар л сая шалыг арчиж, орны
хєлд ивсэн тоосгыг авч, шаахайтай явж болохоор боллоо. Бага Аурелиано шальтай
шальгїй єчнєєн тєчнєєн ажилд дарагдаад хєгширч байгаагаа анзаарсангїй, нэг
орой ганхуур сандал сууж, їдшийн шар гэгээг халиан, Петра Котесийг сэтгэл огт
хєдлєх юìгїй бодон сууж байгаад гэнэт єтєлж байгаагаа ìэджээ. Нас бие гїйцэх
тусаì улаì аятайхан болоод байгаа Фернандагийн хїйтэн євєрт ороход саад болох
юì байхгїй ìэт санагдавч бороонд бїх хїсэл нь ага болоод, нэг их цадчихаад одоо
яасан ч яах вэ гэж тайвширсан хїний байдалтай болжээ. Урьдын цагт сан бол бїтэн
жил їргэлжилж байгаа ийì борооноор яаж пижгэнїїлэх байсан бол гэж бодохдоо
инээìсэглэжээ. Макондод єєрєє хаìгийн тїрїїнд гєлìєн тєìєр авчирч билээ.
Гадилын коìпани гєлìєн тєìрєєр дээвэр хийхийг ìоод болгохоос бїр урьд шїї
дээ. Тэрбээр Петра Котесийн унтлагын єрєєг дээвэрлэх гэж, дээвэр нїдэх борооны
чиìээ аìрагийг нь ойрхон байнагэсэн сэтгэл тєрїїлдэг учир тэр тєìрийг олж ирж
билээ. Гэвч залуугийн галзуурч, євчигнєж явснаа санахдаа ч сэтгэл хєдлєхгїй,
хаìгийн сїїлийн удаа наргихдаа сэтгэлийн хєдєлгєєний бїх нєєцийг барчихаад,
ингэсэн биш урьд баярлаж цэнгэж явсандаа хараìсаж гэìших юìгїйгээр бодох
гайхалтай чадвар олж авсан ìэт байлаа. Бороо орсон биш тайван сууж, чєлєєтэй
эргэцїїлэх завтай болжээ, хайрцагтай тосны сав, єрлєбєєр ноцолдсон биш хийж
чадах байгаад хийгээгїй тустай ажлыг хийх ìинь яалаа гэж хожиìдсон хойно
гэìших болжээ гэж зэрвэс харахад санагдаж байсан боловч тийìгїй, урьдынхыгаа
санасандаа ч, хал їзэж халуун чулуу долоосондоо ч тийì гэр аìьтай болсонгїй ээ,
Бороонд хоригдоод л тийì болж, Мелькиадесийн єрєєнд нисдэг хивс, бїхэл бїтэн
онгоцыг багтай нь залгидаг аварга халиìны тухай шидэт їлгэр уншиж байсан нялх
багын явдлаа санахдаа тийì болжээ. Тэр нэгэн єдєр Фернанда сэрэìж алдсанаас
жаахан Аурелиано гонхонд гарч ирсэнд Бага Аурелиано жаал хїїг ачаа гэж дор нь
танилаа. Тэгээд хїїгийн їсийг тайрч, хувцас єìсгєж, хїнээс бишїїрхэхийг
болиулбал тєвгєр шанаа, гайхангуй харц, ганцаардангуй байдал гээд удаì дагасан
шинжийг авч тєрсєн хууль ёсны Аурелиано Буэндиа гэдэгт удалгїй хэн ч
эргэлзэхгїй болов. Тїїнээс хойш Фернандо тайвшрав. Тэрбээр бардаì зангаа татах
гэж эртнээс бодсон боловч чухаì яахаа ìэдэхгїй, ийì байдлаас гарах болоìжийн
бїх аргыг бодсон боловч аль нь ч сэтгэлд таарсангїй. Бага Аурелиано санаандгїй
~ 180 ~
гарч ирсэн ачаа євгє эцгийн бодь сэтгэлээр єєд татан явахыг ìэдсэн бол тэрбээр
тэгж элдэвлэж, тэгж нууж хаахгїй байсан, яс ìахныхаа тасархайг їхїїлэх гэхээ аль
ноднингийн болих байсан билээ. Нялхын шїд нь унаж, ясан шїд нь ургаж байсан
Аìаранта Урсулагийн хувьд зээ дїї нь борооны залхуут їед зугаагаа гаргадаг аìьд
тоглооì байлаа. Меìегийн хуучин унтлагын єрєєнд бїгдийг ìартаж орхисон англи
нэвтэрхий толь хэвтэж байсныг Бага Аурелиано санажээ. Хїїхдїїддээ зургаас нь
їзїїлж, эхлээд аìьтны дїрс, дараа нь газрын зураг, алсын орны байгалийн байдал,
алдартай хїìїїсийн хєргийг їзїїлжээ. Бага Аурелиано англи хэл ìэдэхгїй учир
хаìгийн нэртэй хот, хаìгийн алдартай тїїхэн зїтгэлтнийг арай хийн таньж байсан
тул хїїхдийн ìухар шалаанаас гарах гэж єєрєє нэр олж єгч, єєрєє доìог зохиох
хэрэг гарчээ.

Фернандо нєхрийгєє тэнгэр зохирìогц явдаг хїїхэн рїїгээ явчихна гэж итгэж байв.
Борооны эхний хэдэн сард тэрбээр нєхрєє єєрийнх нь євєрт орох гэх вий гэж айж,
тэгвэл ичгїїртэйгээр їнэнээ хїлээх, Аìаранта Урсулаг гарснаас хойш эр эìийн
ажил хийх чадваргїй болсноо ярих хэрэг гарах байлаа. Ингэж айсандаа їл їзэгдэх
оточ нартай байн байн захидал бичилцэж байсан боловч шуудан явахаа болиход
харилцаа нь байсхийгээд тасардаг байлаа. Борооны эхний хэдэн сард их салхинд
тєìєр заìын хэд хэдэн осол гарч, Фернандо їл їзэгдэх отчийн нэг захидлаас єєрийн
нь захиа очоогїйг ойлгожээ. Хожиì нь їл їзэгдэх оточ нартайгаа холбоо бїрэн
тасрахад Фернандо цуст багт наадìын їеэр нєхрийнхєє єìсєж байсан барын багийг
єìсєєд, гадилын коìпанийн эìч нарт хїний нэрээр очиж їзїїлдэг юì билїї гэж
їнэнхээсээ бодох болжээ. Гэвч їерээр учирсан сїйрлийн тухай шинэ сонин ирж
дуулгадаг нэг хїїхнээс коìпанийг эìнэлгээ бороогїй нутагт нїїлгэсэн гэж ìэджээ.
Тэгэхэд Фернандогийн горь тасарчээ. Тэр їйлээ дагаж, бороо наìдаж, шуудан дахин
явтал хїлээхээр шийдэж, адуу илжиг аятай євс иддэг этгээд хїн, Макондод їлдсэн
ганц франц эìчийн гарт орсноос їхсэн нь дээр гэж санаж байсан учир нууц євчнєє
гэрийн аргаар эìчлэх боллоо. Тэрбээр аврах жорыг олоод ìэдчих юуны ìагад гэж
бодоод Урсулад ойртжээ. Гэвч юìыг нуудаг этгээд зангаасаа болоод, шалтгааныг
дагалдал болгож, дотоод їзэгдлийг гадаадаар сольж, цус алдаж байгааг халуурч
байгаа болгон тайлбарлахад хїрэв. Ийì байдлаар хэлбэл євчин нь ичгїїр багатай
ìэт санагдаж, Урсула євчнийг нь савны бус, гэдэснийх байна гэж зїйтэй бодож,
хлорт ìєнгєн ус уухыг зєвлєжээ. Ичих гэдэг євчин тусаагїй яìар ч эìэгтэйн
шившигтэй гэж огтхон ч їзэхээргїй энэ эìгэг тусаагїйсэн бол, захидал нь алга
болоогїйсэн бол Фернандо насан туршаа бороонд ээрэгдсэн ìэт аж тєрж ирсэн учир
уул азарган бороог бол тоохгїй байх байлаа. Тэрбээр хоолны хуваарийг ч
єєрчилсєнгїй, хуучин нэг ч зуршлаа тавьсангїй. Хоол идэж байгаа хїìїїс хєлєє
норгочих гээд байх тул ширээний хєлд туйпуу ивж, сандлаа зузаан банзан дээр
донхойлгон тавих болсон боловч Фернандо голланд даавуун бїтээлгээр ширээгээ
бїтээж, хятад хоолны хэрэгсэл тавьж, оройн хоолны єìнє цэцэглэг тосгуурьт лаа
асааж, байгалийн гаìшиг учирлаа гээд нэгэнт тогтсон улаìжлалыг эвдэж болохгїй
гэж бат итгэж байлаа. Гэрийнхнээс хэн нь ч гудаìжинд їл гарна. Фернандо
чаддагсан бол бороо эхлэхээс аль єìнє бїх їїд хаалгыг їїрд хаах байсан бєгєєд
учир нь цоожлохын тулд л хаалга хийх болсон, гудаìжинд болж байгаа явдлыг
сонирхоно гэдэг янхан хїїхний л хийх ажил гэж їзэж байлаа. Гэсэн хэдий боловч
тэрбээр хурандаа Геринельдо Маркесийн шарилыг байшингийн дэргэдїїр авч явна

~ 181 ~
гэж дуулаад цонх тийш хаìгийн тїрїїнд ухасхийгээд, дутуу онгойлгосон цонхоор
харсан зїйлдээ ураì нь гутаж, хэдэн сар єнгєрсєн хойно ч яах гэж тэгж гїйж очиж
харлаа хэìээн хараìссаар байж билээ.

Тїїн шиг хєєрхийлэлтэй оршуулгыг їзсэнгїй. Авсыг энгийн їхэр тэргэнд ачиж,
дээр нь салбаганасан гадилын навчин халхавч хийсэн ажээ. Бороо зогсолтгїй асгарч,
тэрэгний дугуй шаварт шигдэн, халхавч нурчихгїй тогтож байгаа нь хачин. Авсыг
бїтээсэн туг, дарийн утаа, хїний цус болсон, хаìгийн гавьяатай ахìад зїтгэлтний ч
їзэн яддаг туган дээгїїр борооны гашуун ус нижигнэн бууж байлаа. Авсан дээр
Аìарантагийн юì оёдог єрєєнд орохдоо Геринельдо Маркесийн зочны єрєєнд,
єлгїїр дээр орхидог байсан зэс, торгон цацагтай сэлìийг тавьжээ. Неерландын
гэрээнээс хойш аìьд їлдсэн хэдэн ахìад зїтгэлтэн єìднийхєє шууìгийг шуучихсан,
зариì нь тэр ч байтугай хєл нїцгэлчихсэн, шавар шавхай шал падхийлгэн, нэг гартаа
нишингийн саваа, нєгєєдєє бороонд угаагдсан цаасан цэцэг барин авсны араас
дагаж явлаа. Хий сїг жагсаж яваа ìэт хурандаа Аурелиано Буэндиагийн нэртэй
хэвээр байгаа гудаìжаар явж, хурандаагийн байшин тийш тушаал авсан юì шиг
зэрэг толгойгоо эргїїлэн харснаа булан тойрон, талбай руу орж, хаì хуì янзалсан
оршуулгын тэрэг шаварт шигдсэн учир аìьтан гуйж шавраас гаргуулах хэрэг гарав.
Урсула єєрийг нь єргєєд хаалган дээр аваачаад єгєєч гэж Санта Софи де ла
Пьедадаас гуйлаа. Жагсаалыг их л анхааралтай ширтэж, сайн ерєєлт сахиулсан лугаа
адил сунгасан гараа энхэл донхолд бэлэвсрэлийн тэрэгний яйжиг жайжиг хийхийн
аяар хєдєлгєхийг нь їзсэн хэн ч тїїнийг юì хардаг гэдэгт эргэлзсэнгїй.

 Хагацъя, Геринальдо хїї ìинь. Адистат ерєєлийг ìинь ìанайханд айлтгаж,

тэнгэр цэлìэнгїїт уулзана гэж байна гэж хэлээрэй гэж Урсула хашгирав.

Бага Аурелиано элэнц эхийгээ орон дээр нь буцааж хэвтїїлэхдээ юу хэлэх гэснийг
нь єнєє л эрээгїй байдлаараа асуужээ.

 Яг їнэнээ л хэлж байна. Бороо арилìагц би явна аа гэж Урсула хэллээ.

Гудаìжаар дїїрэн шавар шавхай болсонд Бага Аурелиано сэтгэл тїгшжээ. Малдаа
єнгєрсєн хойно их л санаа зовж, бэржээнх нєìрєєд Петра Котесийнх руу явав.
Петра Котес хашаандаа бїсэлхийгээрээ татсан усан дотор зогсож, їхсэн адууг
хєдєлгєх гэж оролдож байлаа. Бага Аурелиано ìодон гадас авч хєшїїргэдэн туслав.
Хєєж цїндийсэн хїїр данхагнан хєдєлснєє шингэн шавхайн урсгалаар хєвєн одов.
Бороо орж эхэлснээс хойш Петра Котес хашаагаа їхсэн ìалын сэгээс л цэвэрлэх
ажилтай болжээ. Эхний долоо хоногт Бага Аурелианод зурвас илгээж, шалавхан арга
сївэгчлээч гэж гуйсан боловч цаадах нь “Яарах юу байх вэ, нэг их болохоо
больчихсон юì алга байна, бороо арилангуут нэг юì бодно” гэж хариулжээ. Петра
Котес бэлчээр усанд автаж, ìал ууланд хулжин гарч, тэнд идэх юì байхгїй, хар хулд
бариулж, халдварт євчнєєр хиарч байна гэж хэлїїлсэнд Бага Аурелиано “Санаа
зоволтгїй ээ. Малтай болохдоо л болно, ганц тэнгэр цэлìээсэй” гэж хариулжээ.
Петра Котесийн харсаар байтал нь ìал нь єч тєчнєєнєєрєє їхэж, шавхайд цацаж
їхэж байгаа ìалаа арай л гэж ìєчєєр нь салгаж аìжиж байлаа. Макондогийн
хаìгийн их, хаìгийн найдвартай гэгдэж байсан хєрєнгийг нь їер сїйтгэж байгааг
яаж ч чадахгїй харж, одоо тїїнээс нь гагцхїї бээсэн сэгний їнэр їлджээ. Бага

~ 182 ~
Аурелианог юу болж байгааг їзэхээр арайхиж нэг юì ирвэл нурж унасан агтны
жїчээнд ганц эцэнхий луус, ганц ìорины зовлого л байлаа. Петра Котес байдаг
хїнээ харахдаа гайхсан ч їгїй, баярласан ч їгїй, уурласан ч їгїй, гагцхїї ёжтойхон
инээìсэглэж,

Тавтай ìорино уу! гэж хэлжээ. Тэрбээр хєгширч, ìуухай тураад, зэрлэг араатны нїд
шиг шар нїд нь дан усан бороо харсаар байгаад уйтгар гуниг шингэж, їйлээрээ
болохоос гэсэн байдалтай болжээ. Бага Аурелиано тэднийд гурван сар болсон нь
тєрсєн голоìтдоо байснаас тухтайдаа тэгсэнгїй, нэг хэсэгтээ бодлоо цэгцэлж
чадахгїй, дахин бэржээнх нєìєрч зїрхлэхгїй байсан учраас тэгжээ. Гэртээ хэлдэг
байсан шигээ тэрбээр “Хаашаа яарах вэ. Тэнгэр ìєдхєн цэлìэх биз” гэж хэлжээ.
Эхний долоо хоногт тэрвээр Петра Котесын улирах цаг, усан бороонд ихэд хувирсан
царайнд дасаж, улìаар урьдынхаараа харах болж, урьдын газлуурч явснаа, тїїнтэй
хавьтахад ìал нь учиргїй їрждэг байсныг санаж хоёр дахь долоо хоногийн нэг
шєнє, нэг талаар хуял хєдєлж, нєгєє талаар ìал єсгєх шунал хєдлєн, хїїхнийг
їнсэж їнгэлэн сэрээсэнд цаадах нь “Зїгээр унтаа. Балайтаж байх цаг биш” гэж
бувтнажээ. Бага Аурелионо адрын толинд єєрийгєє харж, Петра Котесийн хєх судас
гїрийж хэрзийн харзайсан нурууг хараад хїїхний зєв, цаг єєрчлєгдєєгїй, харин
єєрсдєє аìраглах янаглах ажлаас гарснаа ойлгожээ.

Бага Аурелиано авдраа чирсээр авааль гэргийдээ буцаж ирж, тэгэхдээ Урсула
тєдийгїй Макондогийнхон бїгдээрээ бороо зогсìогц їхэхээ хїлээж байгаа гэсэн
итгэлтэйгээр эргэж иржээ. Гудаìжаар явж байхдаа байшинд хїìїїс гєлийж хоцрон,
элгээ тэврэн сууж, эрхшээл, эрэìбэд орохыг їл ìэдэх їргэлжилсэн цаг хэрхэн
урсаж байгааг бїхий л бие сэтгэлээр ìэдэрч, бороо л харж суухаас єєр ажилгїй
учир цаг хугацааг жил, сар єдєр цаг гэж хуваах хэрэггїйг ойлгожээ. Хїїхдїїд нь
Бага Аурелианог бєєн баяр хєєр болон тосож, Аурелиано ч паржигнах болсон
найрал баян хуураа даран тэднийг зугаацуулах боллоо. Гэвч Буэндиагийнхний
залуу їе нэвтэрхий толийн зураг їзэхийг илїї таалж, дахин Меìегийн унтлагын
єрєєнд цуглах болоод Бага Аурелиано юìыг ихэл ургуулан боддог болохоороо
агаарын бєìбєгийн їїлэн дунд хоноглох аятайхан газар хайн яваа нисдэг заан гэж
хэлж єгчээ. Өєр нэг хуудаснаа ìорьтой хїний зураг байсанд Бага Аурелиано
зургийг нэгд нэггїй судалж їзээд хичнээн хачин хувцастай ч гэсэн нэг л танил юì
шиг болохоор нь хурандаа Аурелиано Буэндиа байна гэж дїгнэжээ. Зургаа
Фернандад їзїїлбэл, ìорьтой хїн хурандаатай тєдийгїй, ер нь Буэндиагийнхтай
адилхан юì гэдгийг хїлээжээ. Угтаа, тэр нь татар дайсны зураг байлаа. Тийнхїї
Бага Аурелиано эхнэрийнхээ зургаан килограì давсалсан ìах, шуудай цагаан
будаанаас єєр юì гэрт байхгїй болсныг хэлэн хэлтэл родосын хєшєєнєєс єгсїїлээд
ìогой ховслогчийг хїртэл бурж, цагийг санаа зовох юìгїй нєгцєєж байлаа.

 Чи тэгээд надаар яалгах гэсэн юì? гэж тїїний асуухад

 Би ìэдэхгїй, энэ бол эрэгтэй хїний л ажил гэж Фернандро хэлжээ.
 За яах вэ, бороо наìжихаар нэг юì бодъё гэж Бага Аурелиано хариулав.

Үдийн хоолон дээр їìх ìах, атга цагаан будаа єгєх болон боловч тэрбээр ар гэрийн
ажилд санаа тавихаасаа нэвтэрхий толио л илїї сонирхосон хэвээрээ байлаа. “Одоо
яах ч аргагїй Бороо ìєнх орно гэж байхгїй” гэж ярина. Агуулахаа хїнсээр

~ 183 ~
дїїргэхэд санаа тавихаа хойшлуулахын хэрээр Фернандо улаì ондууцаж, нэг їгэлж
ирснээ больсхийгээд байдаг байснаа сїїлдээ зогсоо зайгїй янших болж, єглєєгїїр
дуу нь зїйрлэвээс гитарын бїдїїн утас нэгэн хэвээр дїнгэнэх аятай байснаа орой
тийшээгээ улаì чангарч, улаì хурц хєг аялгуутай болох боллоо. Бага Аурелиано
эхлээд энэ ìигуйн концертыг тоохгїй байсан боловч ìаргааш нь єглєєний хоолны
дараа тэр дїгэнэн борооны чиìээнээс ч чихэнд чийртэй, чанга тод болж ирлээ.

Фернанда гэр дотуур холхин їглэсэн нь: Хааны хатны байдлаар хїìїїжсэн байтлаа
энэ галзуугийн байшинд ирээд шивэгчин боллоо, хїн нуруу бєгцийтєл зїтгэж,
тангараг андайн хїчинд л тогтож байдаг энэ гэрийг авч явах гэж їїр цїїрээс аваад
їдэш орой болтол угааж арчиж, цэвэрлэж цэгцэлж, засаж сэлбэж байхад тэнгэрийн
хишиг хэзээ єєрєє аìанд ороод ирэх нь вэ гэж аìаа ангайгаад орон дээрээ алхайж
хэвтэж байдаг ийì анхиагїй, шашин ноìгїй, завхай зайдан унтахаар хэвтэхэд нїд
ìинь элс орчихсон юì шиг аргах юì. “Сайн байна уу, Фернанда, сайн унтав уу?,
Фернанда” гэж хэн ч хэзээ ч хэлэхгїй. “Яагаалд царай чинь цонхигор байна, яагаад
нїд чинь хєхєрчихсєн босож ирж байна? гэж хэн ч хїний ураì байна, асуухгїй,
танайхаар хэзээ ч хайрлуулахгїй, гэхдээ наìайг газрын гай, тогооны алчуур гэж
їздэг, олдохгїйд ìундахгїй аìьтан гэж боддог энэ гэрийнхнээс харж хандана
байгаа гэж горьдохгїй, їхсэн хойноо, танайхан дандаа л наìайг далдуур ад їзэж,
наìайг засдаг зантай, хоёр нїїртэй хуураìч зальхай энэ тэр гэж есєн єнгєєр хэлдэг,
тэр ч байтугай Аìаранта, тэнгэрийн бодь хутгийг олох байтугай, наìайг “хоногыг их
ìацгаас ялгагдаггїй гэж аìьтанд зарлаж байсан. Яìар ч ìуухай юì хэлдэг юì,
тэнгэр ìинь, тэгэхэд нь би тэнгэрийн бошгийг дагаад тэвчээд л єнгєрїїлсэн, одоо
бол чадахгїй ээ, адгийн ìуу Бага Хосе Аркадио гэрт банзалтай качаког оруулснаас
голоìт ìаань цайлаа гэсэн, боддог бол бодоод їз, банзалтай качако, эзэн тэнгэр
ìинь, нїглийг ìинь єршєєгєєрэй би хїний хэлснийг хэлж байгаа юì шїї, гичий
гаралтай качако, ажилчдыг алуулахаар засгийн газрын явуулсан качако гээд байгаа
юì даа даанч гоìдìоор, герцог Альбагийн загалìай зїїлгэсэн наìайг, ерєнхийлєгч
нарын гэргийн атаархаж байсан язгуур сайтай хатагтай, арван нэгэн испани нэрээр
гарсын їсэг зурах эрхтэй цэвэр тайж, сурвалжит хїїхэн, зулбасуудын энэ хотын
оронцогт арван зургаан хїний ширээг сандрангїй засаж чадах цорын ганц цасан
нїдэт цусан зїрхт наìайг тэгж хэлж байгаа юì даа, эр нєхрийн нэр їзїїлсэнээс
цаашгїй, тэлээгїй банзал хїртэл элэг хатан хєхєрч ийì олон халбага сэрээ, ийì олон
хутга, цайны халбага ажран хєлиєд л хэрэг болдог юì уу гэхээс сайн їйлт христос
шашинтанд хэрэг байхгїй гэж байгаа юì даа, цагаан дарсыг хэдийд єгєх яìар гараар
єгєх, яìар жїнзэнд хийхийг хэн ìэдэх вэ, би л ганцаараа ìэднэ, гэтэл хєдєєний
бїдїїлэг Аìаранта, тэнгэрт сїнс нь очих болтугай, цагаан дарсыг єдєр, улааныг
їдэш єгдєг гэдэг байсан, би энэ хавьдаа л ганцаараа шєнийн алтан хєтєвчинд ìєр
хардаг гэж сайрхаж болно, гэтэл ìуу хорлонтой, далд санаатай хурандаа Аурелиано
Буэндиа, тэнгэрийн бодь хутгийг олох болтугай, наìайг яагаад ийì эрх яìбатай
болсон юì, удвал цэцгээр баадаг болоод тэр її гэж тохуурхаж байгаа юì даа,
бодоод їз, яг л ингэж хэлсэн дээ, тєрїїлсэн охин Рената ìинь наìайг унтлагын
єрєєнд єтгєн ìєр харж байгааг їзээд хєтєвч нь сїлд ìулд болсон їнэхээр алтан юì
даа, гагцхїї дотор гаргасан юì, ердийн, хаìгийн энгийн, тэр ч байтугай бїр долоон
доор качакогийн баас юì гэж байсан, їнэн юì їнэнээрээ, єєрийн ìинь охин тэр шїї
дээ, бодоод їз, эндхийн бусад нь ч дээрэìдэх юìгїй, таасран таар шуудайнууд,

~ 184 ~
гэвч нєхрийн оронцог чаìаас ядахдаа єчїїхэн ч атугай наìайг хїндэлдэг болоосой
гэж харалгїй яах вэ, яагаад гэвэл чи юу ч гэлээ гэсэн тэнгэрийн єìнє, улс аìьтан
єìнє богтолж авсан нєхєр ìинь, єєрийнхєє хїслээр, тэнгэрийн зарилгаар ихээхэн
їїрэг хїлээсэн єìєєрєх ёстой хїн ìинь, дутагдаж гачигдахыг ìэдэхгїй, бодож санах
юìгїй сууж, оршуулгын цэцгийн эрих цаг нєгцєєн хэлхэж байхад ìинь эцэг эхийн
ìинь гэрээс чи л лав авч ирсэн, гэтэл загалìай зїїлгэсэн эцэг ìаань єєрєє нэрээ
тавьж, бєлзгєєрєє лацадсан захидал ирїїлж, загалìай зєрїїлж бариулан гэрээс
ìинь аìьсгалах аргагїй бїгчиì энэ халуун таìд авчирчихаад, ìацгийн їед сахил
цээрийг ч ìахиж аìжаагїй байтал хар авдар, хахир хуур хоёрын чирээд тэр ìуу
єєдєє барсан янхан, арчаагаа алсдан банзалтайгаа ёс тэрсгїїлэн аìьдрах гээд яваад
єгч байгаа юì даа. Яìар гэгч олхиогїй аìьтан, яìар гээч єєдгїй адгуус болох нь
бєгсийг нь харахад л андашгїй, аìнаас нь багтаад ийн їг гарчихлаа, яадаг юì цус,
залуу гїїнийх шиг тоì бєгсєє хєдєлгєж байгааг нь харахад ил, гэтэл би бол хааны
ордонд ч гахайн байранд ч, ширээний ард ч орон дотроо ч хїїхний дайтай хїїхэн,
тэнгэрээс айдаг ёсыг барьдаг, їйлээ дагадаг тєрєлхийн язгуурт хїїхэн, ìэдээж, би
бузар ìуухай юì хийнэ гэж гонж, нєгєє ìуу бол тийì юì хийхдээ л хийнэ, яахаас ч
буцахгїй, франц дууч эìсээс ч тїìэнтээ дор, шудрага бус аìьдаръя їїдэндээ улаан
дэнлїї єлгєдєг боловч тэр хавьд дээр, нєхрийн оронцог болсон чи ìуу хатагтай
Ренато Аргато, ноён Фернандо дель Карпио хоёрын охиныг ингэж ìуухай чадах л
дутаж гэнэ. Гэтэл Фернандо дель Карпио гэдэг чинь хутагт хїн, їнэнхїї сїсэгтэн,
“Ариун авчсан” одонт хїн, эх эцэг хоёр ìаань булшинд орохдоо ялзардаггїй, арьс нь
їхсэн хойноо ч шинэхэн бэрийн пїїсїї палааж шиг цэвэрхэн, толигор, нїд нь аìьд
бєгєєд ìаргад эрдэнэ шиг тунгалаг байсан гэтэл нь Аурелиано їгийг нь тасалж,

 Энэ ч худлаа, хїїрийг нь авчираад таггїй їнэр ханхалж байсан гэжээ.

Тэрбээр Фернандогийн алдаж хэлхийг анан бїтэн єдєржин тэвчээртэй чагнажээ.

Фернандо хариу хэлэснгїй, гагцхїї дуугаа наìсгав. Энэ їдэш оройн хоолон дээр
Фернандогийн улигнан бавтанах нь галзуурìаар болж, борооны чиìээг ч дарлаа.
Бага Аурелиано толгой унжуулан сууж, яльтай юì идсэнїй. Унтлагынхаа єрєє рїї
эртхэн оров. Маргааш нь єглєєний хоолон дээр Фернандо салганатал чичирч,
шєнєжин цураì хийгээгїй байдалтай байсан боловч урьд дарлуулж байсандаа
шаналж тарчлахаа больсон бололтой. Гэвч Бага Аурелианог чанасан єндєг єгєєч гэж
гуйхад Фернандо єндєг єнгєрсєн долоо хоногш дууссаныг зїгээр нэг хэлсэнгїй,
ìуусайн эрчїїл болжìорын элэг аваад ир гэж ичихгїй шаардана гээч гэж ирээд л
їìхий їгээр дайрч гарчээ. Бага Аурелиано урьдынхаараа хїїхдїїдээ цуглуулж,
нэвтэрхий толийн зураг зурах їзэх гэсэн боловч Фернандо єрєєг нь фэвэрлэж байгаа
дїр їзїїлж ичих нїїрэндээ илэг наасан аìьтанд нэвтэрхий толинд хурандаа
Аурелиано Буэндиаг зурсан байна гэж юì ìэдэхгїй балчир хїїхдийн толгойг
эргїїлж байх даа гэж зориуд чихэнд хонх уясаар байлаа. Аурелиано гонхонд суутал
Фернандо хажууд нь очиж, даажигнан тохуурхаж, хэдгэнэ шиг салахгїй дїнгэнэн
хажууд нь эргэлдэж, гэрт чулуунаас єєр идэх юìгїй болтол ìанай лут хар хїн ч
персийн султан шиг бороо хараад л суух болно. Залхуу, хоолны сав, єєдгїй аìьтан
арга байж уу дээ, бїсгїй хїний хїчийг завшиж сурчихсан, халиìын тухай їлгэрээр
ìаллаад байж болох Илны авгайтай гэрлэсэн гэж бодож дээ хэìээн эрїїдэж гарлаа.

~ 185 ~
Бага Аурелиано гэргийнхээ эрїїний шєл уулгахыг хоёр цаг гаруй дїлий юì шиг
тархинд нь дуулиатна. Үдэш болтол тэвчээд, тэснэ тэснэ гэхэд яаж тэсэх вэ гэгчээр

 Христос тэнгэрийг бодож аìиа хаìхиач гэж гайхжээ. Фернандо хариуд нь

харин ч дуугаа єндєрлєж “Тэгнэ вйи! Миний їгэнд дургїй чинь хїрч байгаа
бол тонилохгїй юу гэж хэлжээ. Тэгэхэл л Бага Аурианогийн уур нь дэлбэрэв.

Тэрбээр суниах гэж байгаа ìэт алгуурхан босож, тавиур дээрээс ваартай хайтан ойì,
хахуун цэцгийг шїїрэн авч нэг нэгээр нь шалан дээр чулуудав. Фернандо улангасан
їглэхдээ хїний хорыг ийì айìаар хєдєлгєнє гэж єнєє болтол санаагїй тул айж,
“эвлэрье” хэìээвч оройтсон байлаа. Бага Аурелиано нэгэнт цагаандаа гарч
шийдчихсэн хїний байдалтай шилэн хоргыг хагалаад, дотроос нь сав суулгыг аван,
аяга, таваг, хундага шал руу шидэж гарлаа. Тэгэхдээ тун тайван байж, урьд
гэрийнхээ хананд ìєнгє нааж байсан шигээ тун няìбай, туйлын нухацтай, ìахруу
байдалтайгаар богеìийн болор, гараар хээлсэн цэцгийн вааранд сарнай ачсан завинд
суугаад бїсгїйчїїлийн зураг, алтан жаазтай толь гээд зочдын єрєєнєєс авахуулаад
агуулах хїртэл бїх єрєєнд байгаа хагалж болох бїхнийг хана руу чулуудан хагалж
байлаа. Гал зууханд байсан тоì шавар доìбо хаìгийн сїїлд гарт нь тааралджээ.
Доìбо бєìбєг дэлбэрэх ìэт чиìээ гарган тїìэн хэсэг болон хагарав. Дараа нь Бага
Аурелиано гараа угааж, бэржээнх нєìєрч аваад гарч явснаа шєнє дундын алдад
давсалсан хатуу ìах, шуудайтай цагаан будаа, эрдэнэ шиш, хаìарт цох, гадилын
хэдэн хорчгор хонгорцогтой буцаж ирэв. Тїїнээс хойш гэрт идэх уух юìаар
дутсангїй.

Аìаранта Урсула, жаахан Аурелиано нар тэр бороот хэдэн жилийг энэ яваа
насныхаа хаìгийн жаргалтай їе гэж дурсан санаж байжээ. Фернандогийн хорьсоор
байтал хашаан дотуур шавар дундуур, шал палхийтэл гїйлдэж барьж аван, хєл
толгойг нь тасалж, эрвээхэйний далавчнаас авсан тоосонцрыг санта Софи де ла
Пьедадаас нуун тогоонд хийж шєлєнд хор хольж байна гэж тоглодог байлаа. Тэд
Урсулаг тоглооì болгохдоо хаìгийн дуртай байв. Эìгэнийг хуучирсан тоì
хїїхэлдэй аятай їзэж, байшингийн єнцєг булан руу чирч эрээн ìяраан даавуу зїїж,
нїїэрнд нь хєє тїрхэж, бахны нїд ухдаг шигээ цэцэрлэгийн хайчаар эгээл нїдийг
нь сох хатгасангїй. Эìгэнийг дэìийрч эхлэхээр тэд онцгой баясдаг байлаа. Борооны
гурав дахь жил Урсулагийн ой ухаан їнэхээр орон гаран болсон бололтой, єнєє
ìаргаашийг ялгахаа байж, єнєєдрийн юìыг аль дивангарт болсон юìтай хольж
хутган, зуу гаруй жилийн єìнє єнгєрсєн элэнц ээж Петронила Игуарандаа їхлээ
гэж бїтэн гурван єдєр тайтгаруулах янзгїй уйлжээ. Тархинд нь бїх юì хутгалдаж
орхиод, жаахан Аурелианог ìєс їзэхээр явж байсан насандаа байгаа хурандаа хїїгээ
гэж андуурч, шашны сургуульд байгаа Хосе Аркадиог цыган дагаад явчихсан ууган
хїїтэйгээ эндїїрнэ. Урсула гэр орныхоо тухай дандаа уйìрах тул хїїхдїїд нь огт
ондоо ондоо їед аìьдарч байнаа олон жилийн єìнє їхсэн тєрєл садангын нь тэр тєн
дээр ирлээ, энэ утан дээр ирлээ гэж їйìїїлдэг байлаа. Үсээ їнсээр будуулж, нїдээ
улаан даавуугаар боолгосон боловч Аìаранта Урсула, Аурелиано хоёрын їнэхээр
хараад ярьж байгаа юì шиг бариì тавиì ярих тєрєл тєрєгсдийнхєє дунд сууж байх
нь эìгэнд сайхан байдаг байлаа. Өєрийнх нь тєрєхєєс єìнє болсон явдлын тухай
элэнц хуланц нартайгаа хуучилж тэдний ярьж байгааг ихэд сонирхож тэдний
їхсэнээс хойш байсан тєрєд садныхаа їхэхэд тэдэнтэй хаìт гашуудан байлаа.
~ 186 ~
Урсула дайны їеэр босоо хїний дайтай хутагт Иостифийн гєлтгєнє бариìлыг
авчраад “Бороо єнгєртєл байлгаач” гэж гуйсан хїн хэн байсныг олж ìэдэх гэж ихэд
улайрч байгааг хїїхдїїд нь дорхноо анзаарчээ. Тэгэхэд нь л Бага Аурелиано нуусан
газрыг нь ганц Урсула ìэдэх эрдэнэсийг санаад, хичнээн цохиж асуугаад, аì
алдуулах гэж оролдоод бїтсэнгїй, Урсула хэчнээн дэìийрч солиорч байлаа ч гэсэн
нууцаа хэнд ч хэлэхгїй байх ухаанаа хадгалж, нуусан газраа хэлж єгєхгїй байхаар
бат шийджээ. Бага Аурелиано хуучин архины нэг найзаа эрдэнэсийн эзэн болгох
гэж їзсэн боловч, Урсула их л нарийн шалган байцааж, єдий тєдий гэнэ сэрэггїй юì
асуугаад тїїнийг суулгаж орхижээ

Урсулаг нууцаа хэлэлгїй байсаар їхэх нь гэж итгэсэн Бага Аруелиано хашаа болон
арын хашаанд ус гадагш урсгах суваг татах нэрийдлээр газар ухдаг ажилчдыг
хєлсєлж, тєìєр саваагаар газрыг нэлэнхїйд нь хатгаж тєнхєж, болоìжийн гэсэн бїх
ìеталл эрэгчээр тэìтэрч хийх зэргээр гурван сар эцтэлээ эрээд алт гэчихсээр юì
олсонгїй. Тэгхээр газар ухагчдыг хєлслєєд болдоггїй юì бол хєзрєєр ìэргэлїїлээд
олдог гэж шийдээд Пилар Тернерагаас туслахыг гуйсанд цаадахи нь гагцхїї Урсула
хєзрийг гараараа сєхсєн цагт л ìэргэ ононо гэж хэлжээ. Гэсэн ч тєлєгч авгай
эрдэнэс бийг нотлоод, зэс утсаар аìыг нь боосон гурван зотон хїїдий долоон ìянга
хоёр зуун арван дєрвєн алтан зоос байгааг нарийвчлан хэлж, тїїнийг хааш хаашаа
зуун хорин хоёр ìетр тойрогт булсны тєв нь Урсулагийн ор байна хэìээн хэлж
єгчээ. Гэхдээ бороо арилахаас нааш, бороо арилсны дараа гурвантаа зургадугаар сар
гарч, наìайг энэ ìарбын наранд хатахаас нааш эрдэнэс олдохгїй гэж Пилар Тернера
сануулан хэлжээ. Энэ ìэдээ дэлгэрэнгїй боловч туйлын бїрхэг, хий їзэгдлийн тухай
цуутай тун адилхан байсныг Бага Аурелиано эрэгцїїлээд, дєнгєж найìдугаар сар
гарч, ìэргийн хугацаа болтол наана хаяхад гурван жил їлдэж байсан боловч эрлээ
їргэлжлїїлэхээр шийдэв. Урсулагийн орноос арын хашаа хїртэл яг зуун хорин хоёр
ìетр байсанд Бага Аурелиано туйлгїй гайхан хажуугаар нь бас ìэгджээ. Фернанда,
Бага Аурелианогийн єрєє тасалгааг хэìжиж байгааг харж, газар ухагчдад “сувгийг
нэг ìетр гїнзгийл” гэж байгааг дуулаад тїїнийг дїї шигээ солиорчихоогїй байгаа
гэж айжээ. Эдэнц эцэг нь аугаа их нээлт хийх гэж байсан шиг эрдэнийн євчин тусаж
їлдсэн жаахан єєхєє гээж ихрийн єрєєсєнтэйгєє урьдынх шигээ дахин адил болж,
Бага Хосе Аркадиотой эцэнхий, дохиогоороо тєдийгїй хайнга харж зожиг
байдлаараа адилхан болжээ. Хїїхэдтэй ноололдохоо болив. Хаìаг бие нь туж шавар
болчихсон тэрбээр хэзээ ч хаìаагїй, гал зуухны нэг буланд хоолооо босоогоороо
хаì хуì идсэн болж Санта Софи дела Пьедадын юì асуухад хариу хэлсэн болоод л
ажилдаа орно. Бага Аурелианог ингэж улайран ажиллахын чинээ санаагїй Фернандо
тїїний ийнхїї ìахарч байгааг ажилсагдаа ингэж байгааг, хєлжиж авъя гэж їхтлээ
улайрч байгааг, нэг зїтгэхээрээ л бїтээж байж салдагаа ингэж бие гаргуунд гаргаж
байна гэж бодоод тїїгийгхєдєлгєх гэж шарыг ìалтаж, хорон їгээр дайрч байснаа
санахдаа зовох шиг болж байлаа. Гэвч Бага Аурелиано тэгж нялууран эвлэрч байх
завгїй байлаа. Илжирсэн ìєчир, ялзарсан цэцэгтэй балчиг дунд хоолойгоороо ус
татуулан зогсож, цэцэрлэгийг ухаж дуусаад, ар, єврийн хашааг ìалтаж бараад, дорно
сэжїїрийн гонхны суурийг доогуур нь гїн сэндийлжээ. Нэг шєнє гэрийнхэн газар
доргин тар няр хийхэд цочин сэрээд газар хєдєлж байна уу гэж бодтол їзвээс
байшингийн гурван єрєєний шал цєìєрєєд, гохны шалнаа Фернандагийн єрєєг
хїрсэн асар тоì ангал гарсан байлаа. Гэвч їїний хойно ч Бага Аруелиано эрлээ

~ 187 ~
орхисонгїй. Сїїлчийн найдвар тасарч, гагцхїї хєзрийнхєє ìэргээр бариìжаалаад
єєр ìэхгїй болсон боловч ганхсан суурийг бєхєлж ангалыг шохойн уусìалаар
бєглєж аваад єрнє этгээд газар ухаж гарав. Энд ìалтаж ажлаа дуусаагїй байхад нь
дараа оны зургадугаар сарын хоёрдугаар долоо хоног гарч, бороо наìдах тєлєвтэй
болж эхэллээ. Үїл сарниж тэнгэр хариугїй зохирох янз оров. Үнэхээр ч тэглээ.
Баасан гаригт єдрийн хоёр цагт тэнэгхэн, ээлтэй наран ертєнцийг гийгїїлж, тоосго
шиг улаан, шїрїїн, ус шиг цэвэрхэн, тунгалагхан байлаа. Энэ єдрєєс хойш чилийсэн
арван жил бороо орсонгїй.

Макондо балгас болжээ. Гудаìж байсан газар наìаг болж, энд тэнд шавар, заìаг
дотроос єнцгийн цахилдагт баригдсан эвдэрхий тавилга, салын араг яс цухуйх нь
ирсэн шигээ санд ìэнд зугтсан харийхны сїїлчийн дурсгал гэлтэй. Гадилын дон
тусах їеэр яаран барьсан байшин эзгїйрчээ. Гадилын коìпани бїр хєрєнгє зєєрєє
зєєн аваачиж, тєìєр дотрон хашаатай жижигхэн хотын бууцан дээр овоолоостой хог
л їлдсэн байлаа. Үдэшдээ санаа аìар хєзєр тоглон суудаг байсан сэрїїн асартай
ìодон байшингууд хэдэн жилийн хойно Макондог газрын хєрснєєс арчих тэр
шуурганы угтал болсон салхинд хийсэн арилсан ìэт алга болжээ. Алаг нїдэн
цэцгээр хэрэгдсэн хєнгєн тэргэн дотор Патрици Брауны ìартаж орхисон бээлийгээр
энд хїн урьд сууж байжээ гэж хаìгийг залгисан хар хавсарганы дараа ìэдвэл ìэдэж
болох байлаа. Хотыг анх байгуулах їеэр Хосе Аркадио Буэндиагийн шинжилж,
хожиì нь гадилын тариалан цэцэглэж байсан илбэдїїлсэн газар одоо цул наìаг
болж, дотор нь єìрхєрсєн ìоддын ёзоор ёрдойж, ил болсон тэнгэрийн хаяанаа
хэдэн жилийн турш далай чиìээгїйхэн хєєсрєн байж билээ. Бага Аурелиано эхний
няì гаригт хуурай хувцас єìсєєд, хот юу болсныг харах гэж гарахдаа хиртхийн
цочжээ. Бороонд тэсэж їлдсэн хїìїїс нарны бараа арайхиж харан баярлан суугааг
їзвэл цєì гадилын дайрлага дайрахаас єìнє Макондод суурьшигсад байлаа. Арьс нь
заìаг шиг ногоовтор хэвээрээ, борооны жилд агуулахын їнэр орсон нь сайн гараагїй
байсан боловч тєрсєн хотынхоо эзэд дахиад боллоо гэж бодохоос баярын ìишээл
нїїрэнд нь тодорчээ. Туркийн сайхан гудаìж дахин урьдынх шигээ боллоо.
Зуузайгїй шаахай угласан, зузаан ìеталл ээìэг зїїсэн арабууд дэвэн дэлхийгээр
хэрсээр Макондод ирээд элсний бараа тотиор арилжин байсаар ìянган жилийн
хэрìэл аìьдарлаа орхин найдвартай хоргодох оронтой болсон билээ. Борооны їед
їїргийн хайрцаг дээр дэлгэсэн бараа, тутран унаж, хаалган дотор тавьсан бараа
хєгцєрч, лангуу тавиур ìорин шоргоолжинд идїїлж, хана туурга нь чийгэнд
цохиулсан байхад гурав дахь їеийн арабууд элэнц хуланц, євєг эцэг нар шигээ
дуугардаггїй, догдолж сандардаггїй, цагийн урсгалд далидардаггїй, байгалийн
гаìшигт ч дийлэгдэхгїй, нойр хулжих євчин дайрсны дараагаар ч хурандаа
Аурелиано Буэндиагийн гучин гурван дайны сїїлээр ч аìьд байсан шигээ, ìагадгїй
їхсэн байсан шигээ нєгєє л байрандаа, нєгєє л янзаараа сууцгааж байлаа.
Тоглооìын ширээ, шарсан ìахны ширээний эвдэрхий, бай буудах газрын їдэнхий,
зїїдний учир тайлж, хойчын явдлыг ìэрэглэдэг байсан гудаìжны нуранхай дунд
арабууд санаа сэтгэлээр унаагїй байгаад Бага Аурелиано гайхахын ихээр гайхаж,
ìєнєєхєн эрээгїй зангаараа “Шуурганы їеэр яìар далдын хїч урьсны хїчинд
живэлгїй гарав, чєтгєр алгад гэж, яаж усанд цацаж їхэлгїй їлдэв?” гэж тэндээс
асууж, айл айлаас очиж шалгаахад цаадуул нь хаа нь л бол хаана цєìєєрєє л
зальтайхан инээìсэглэж, цєìєєрєє л санаашрангуй ширтэж , цєìєєрєє л:

~ 188 ~
  Бид хєвж явсны хїчинд л гарлаа гэж нэг л хариу хэлж байлаа.

Хотын бусад бїх улсын дотроос ганц Петра Котес л арабууд шиг зїрхтэй байжээ.
Харсаар байтал нь їхрийн хороо, адууны жїчээний хана нурж байсан боловч
сэтгэлээр унасангїй гэр доторхио цэвэр цэìцгэр байлгаж байлаа. Сїїлийн жил Бага
Аурелианог ир гэж удаа дараа зурвас явуулсан боловч “хэзээ тэднийд эргэж очихыг
хэлж єєрєє ч ìэдэхгїй байна, гэвч хэзээ ч очлоо гэсэн хїїдий дїїрэн алт авч очоод
унтлагын єрєєнд дэвсээд єгнє” гэж хариулж байлаа. Петра Котес, гашуун тєєргєє
давахад нь туслах хїч эрэн сэтгэлээ шинжээд, тэндээс хорсол, байдаг хїнийхээ їрсэн
бороо хурын сїйтгэсэн хєрєнгийг дахин сэргээнэ гэж аì тангараг тавьжээ. Ингэж
сэтгэл шулууджээ. Бага Аурелианог сїїлийн зурвасыг авснаас хойш найìан сар
болоод ирэхэд царай нь зэвхийрч, їс нь сэгсийж, арьс нь хаìуунд идїїлчихсэн
эзэгтэй тасархай цаасан дээр тоо бичин, сугалааны билет хийх гэж оролдож байжээ.
Бага Аурелиано гэж тув туранхай, тун ёсорхуу юì єìнє нь ìэл гайхаж, дуугїй
зогссонд насан туршаа дэр нийлїїлсэн хайртай хїнээ биш, ихрийн єрєєсєнг нь харж
байгаа ìэт Петра Котест санагджээ.

 Чи чинь галзуурав уу? Чи юу хожих гээ вэ? яс уу? гэж Бага Аурелиано
асуужээ.

Тэгэхэд Петро Котес тїїнийг унтлагынхаа єрєєг шагайж їз гэсэнд, їзвэл тэнд луус
нь байжээ. Луус нь эзэн авгай шигээ арьс яс болсон байсан ч эзэн авгай шигээ
шийдэìгий, эрэìгий ажээ. Петро Котес тїїнийг хорслоор тэтгэж, євс ч їгїй, эрдэнэ
шиш ч їгїй, тєìс ч їгїй болоход унтлагынхаа єрєєнд оуулж, перкаль даавуу, перс
хивс, яìаан хилэн хєнжил, хаìба хилэн хєшиг, алтан саа хаìгаìаллаж, торгон цацаг
унжуулсан хаìба лаìын орны бїтээлгээр тэжээсэн ажээ.

***

Урсула бороо зогсонгуут їхнэ гэж хэлсэндээ хїрэх гэж ихээхэн чарìайх хэрэг гарав.
Борооны їед ухаан бараг орохгїй байсан бол найìдугаар сараас халуун салхи їлээж,
сарнайн бутыг хатааж, бїх балгадыг чулуу болгож, Макондогийн зуун наст
бїйлсний сод байшингийн зэвэрсэн дээврийг халуун тоосоор їїрд дарснаас хойш їе
їе ухаан нь саруулсах болов. Урсула гурван жил хїїхдийн наадаì болж байснаа
ìэдээд єєрийгєє єрєвдєн уйлжээ. Тэрбээр нїїрнийхээ шаврыг угааж, биеэр нь
дїїрэн зїїсэн эрээн даавуу, хатсан гїрвэл, бах, эрих, сувсыг авч хаяад Аìарантаг
їхсэнээс хойш анх удаа орноосоо єєрєє бусдын дэìгїйгээр, гэрийнхээ аìьдралд
оролцоход бэлхэн босож ирлээ. Мохошгїй зїрхээрээ пад харанхуй зїгээ олж байлаа.
Эìгэний итгэлгїйхэн хєдєлж байгааг анзаарч, толгойн тус газраа архангель богд
шиг єргєсєн тэнхэлгїй болсныг нь єрєвдєхєєс биш ердєє юì харахаа больсон гэж
огт санахгїй байлаа. Гэв ч Урсула нїдгїй боловч байшингаа анх єргєтгєхєєс эхлээд
хичээнгїйлэн тордож байсан цэцгийн ìандал нь усанд урсан, Бага Аурелианод
ухуулсан байшингийнийнхаа хана туурга цуурч хагарсан, тавилга юì нь ганхаж
холхисон гандаж онгосон, хаалга цонх нь нугаснаасаа салж унасан, гэрт нь урьд
байгаагїйгээр уруу хїэцэнгїй, уй гашуутай болсон гэдгийг харж байлаа. Ханхай
хоосон унтлагын єрєєгєєр тэìтчин явж дотуур нь хувцасын шїїгээнд хивэн хорхой
байнга бужигнан, ìод ìэрж байгааг шоргоолжны зогсолтгїй шажигнах, борооны

~ 189 ~
хэдэн жилд їржсэн асар тоì улаан шоргоолж байшингийн суурь хєндийлєн
шижигнэхийг сонсож байлаа. Нэг удаа хувцас хунар хийсэн авдрынхаа тагийг
сєхвєл єєдєєс нь бараг бїх юìыг нь идчихсэн жооì бєєн бєєнєєрєє гїйлдэн гарч
ирсэн тул Санта Софи дела Пьедадыг дуудах хэрэг гарч билээ.

“Харах эзэнгїй юì шиг ингэж байж яаж болох вэ. Энэ аìьтад сїїлдээ биднийг ч
барих болно” гэж хэлжээ. Үїнээс хойш Урсула борви бохисхийхийг болив. Хар нїд
хуу татаад л бїх улсыг, тэр ч байтугай хїїхдїїдийг дуудаж, бїтэн їлдсэн хувцас,
хэрэглэж болохоор цагаан хэрэглэл наранд эврээхээр болгож, элдэв хор цацан жооì
хєєж, хаалга цонхны жаазанд ìорин шоргоолжны гаргасан нїхийг бєглєж, тїїхий
шохойгоор шоргоолжийг нїхэнд нь алаад. Хаìгийг сэргээх гэж донтохдоо онхи
ìартагдсан єрєєнд ч хїрч, Хосе Аркадио Бууэндиагийн эрдэнийн рилу шаìдан эрж
тархиа гашилгаж байсан єрєєний хог, аалзны шїлсийг цэвэрлэж, цэргїїдийн хєл
толгойг нь алдуулсан урланг янзалж, хаìгийн сїїлд Мелькиадесийн єрєє яìар
янзтай байгааг їзэх гэж тїлхїїрийг нь авах гэлээ. Өєрийг нь їхлээ гэж яг ìэдсэнээс
хойш хэнийг ч бїї оруулаарай гэж Бага Хосе Аркадиагийн захисныг Санта Софи
дела Пьедад гїйцэтгэж, Урсулаг оруулахгїй санаатай элдвээр аргаж, худал хэлж
їзсэн боловч эìгэн байшингийн хаìгийн хїн хїрдэггїй ìухарт шавьжийг устгахаар
хатуу шийдэн зїтгээд, Санта Софи дела Пьедадын арга сааìыг даван, гурван єдрийн
дараа сайхь єрєєг онгойлгож дєнгєв. Хаалгыг нээхэд їìхий саìхай ханх тавин,
Урсула золтой л ухаан алдсангїй, хаалганы энгэсэгнээс зуурч тогтохдоо энэ
тасалгаанд Меìегийн сургуулийн найз охидод авсан далайн хоёр хєтєвч байдаг,
ìєнхїї бороо эхэлж байх нэг шєнє цэргїїд гэрийг нь туушид нь нэгжин Бага Хосе
Аркадиог эрээд олоогїйг санажээ.

 Тэнгэр ìинь! Чаìайг заìбараатай болгох гэж хэчээн ìахаа идлээ, гэтэл чи энд
гахай шиг балиартаад сууж байдаг хэìээн яг л нїдээрээ харж байгаа юì шиг
хэлжээ.

Бага Хосе Аркадио эртний бичгийн учрыг олсоор л суужээ. Нїїрийг нь халхлан
унжсан адууны дэл шиг ширэлдсэн їсэн дундаас ногоон хєгс суусан шїд, гєлийсєн
нїд л харагдана. Элэнц эхийнхээ дууг таниад толгойгоо їїд рїїгээ эргїїлж,
инээìсэглэж аядсанаа , Урсулагийн эрт урьд хэлж байсан їгийг єєрєє ìэдэлгїй
давтан.

 Та юу гэ бодоо вэ? Цаг ч талийж одож шїї дээ гэжээ .

 Тийì нь ч тийì , гэхдээ л …

Хурандаа Аурелиано Буэндиа цаазлуулах ялтны єрєєнд байхдаа єєрт нь яг ингэж

хариулж байсныг Урсула санаад, єєрийнх нь сїїлийн їед болох болсон шиг цаг
яваад єнгєрдєггїй, хариун дугуй тойргоор явж байгаа юì шиг эргэж буцаад байдаг
юì байна гэж бодохдоо цочисхийжээ. Гэвч Урсула энэ удаа ч бууж єгсєнгїй. Бага
Хосе Аркадиог нялх хїїхэд аятай зад загнаж, нїїр гарыг нь угаалгаж сахал
саìбаагий нь авахуулж, гэрээ єєд татахад нь хаìжилц гэжээ. Биеэ сайн дураараа
хорьсон тэр хїн явж явж яс аìар, сэтгэл тайван байх болсноо єрєєнєєсєє гарна
гэхээс хиртхийн айжээ. “Эндээс наìайг хэнбугай нь ч гаргахгїй, хїїр ачсан хоёр
зуун вогоон орой бїр Макондогоос далай руу явж байсан ч харж чадахгїй. Өртєєн

~ 190 ~
дээр байсан гурван ìянга дєрвєн зуун найìан хїн бїгд тэнд байгаа” гэж бархирч
гарав. Хосе Аркадиог єєрийн нь тєєрєн будилж яваа харанхуй ертєнцєєс ч илїї пад
харанхуйд тєєрч, элэнц эцгийнх шигээ тїгжигдìэл, ганцаардìал ертєнцєд орсныг
Урсула сая л ойлгожээ. Тэгээд Бага Хосе Аркадиог зоргоор нь орхисон боловч
хаалганд нь єлгєєтэй цоожийг авч, єдєр бїр єрєєг нь цэвэрлэж, хєтєвчнєєс нэгийг л
їлдээгээд бусдыг нь хаяж, элэнц эцгийг нь туулайн бєєр ìодны дор єчнєєн жил
байлгасны адил тэр аглагчийг цэвэр заìбараатай байлга гэж айлджээ. Эхлээд
Фернанда эìгэнийг зєнєчихєєд ингэж хєдєлж байна гэж бодоод дургїй байгаагаа
арайл ил гаргаж чадахгїй болж байв. Гэтэл Роìоос Хосе Аркадио явуулсан захидал
нь энэ їеэр ирж таарсныг їзвэл насны сахил хїртэхийн урьдтай Макондогоор орох
бодолтой байгаагаа бичсэн байлаа. Фернандо энэ сайхан сураг дуулаад ìагнай
тэнийж, єєрєє єглєєнєєс їдэш болтол гэрээ янзалж, цэцгээ єдєрт дєрєв усалж,
хїїгээ ирэхэд тєрсєн гэрийг нь аль болохоор єнгєтэй єєдтэй байлгах гэж зїтгэв.
Тэрбээр їл їзэгдэгч оточ нартай дахин захидлаар харилцах болж, савтай ойì, хайтан
цэцэг тэргїїтнийг Бага Аурелиано уурын ìунхагаар бїгдийг нь устгасан гэж
Урсулаг ìэдэхээс бїр єìнє гонхонд дахин тавьжээ. Дараа нь Фернандо хоолны
ìєнгєн хэрэглэлээ зараад шавар сав, цайран таваг, шанага, цайран хэрэглэл
худалдаж авснаас хойш хоёр Энэтхэгийн коìпанийн шаазан сав, богеìийн болор
хадгалж байсан ханын шїїгээ нь тун хєєхийлєлтэй харагдах болжээ. Гэвч Урсулад
энэ нь дутуу санагдаж байв. “Цонх хаалгаа нээ. Мах, загас шар, хаìгийн тоì яст
ìэлхий худалдаж ав, гадаадынхан ирж л байг, ор дэвсгэрээ хаана ч хаìаагїй засааж
л байг, сарнай дээрээс шээж л байг, гэдэснийхээ хэрээр чихэж л байг, хэхэрч л байг,
чалчиж л байг, ìангар тоì гутлаа тайлалгїй тасалгаагаар тэнэж л байг, шавар
шавхай чирч л байг, тэд санаандаа орсон болгоныг хийж байг, тэгж л гэìээ нь бид
сїйрэхгїй байж чадна” гэж хашгирч байлаа. Гэвч Урсула бїтэшгїй юìанд
санаархжээ. Тэр даанч хєгширч, хорвоогийн тоосыг даанч удаан хєдєлгєж, ìєсєн
чихэр хийж худалдаж байсан їеийнх шигээ гялалзуулж чадахаа нэгэнт больж їр сад
нь тїїний аìьдрахын хїчийг авч тєрсєнгїй. Фернандо загнаад хаалгыг нээлгэхгїй
байлаа. Петра Котесийнх руу авдраа дахин чирч очсон Бага Аурелианогийн олж
байгаа ìєнгєєр гэрийнхэн нь ìєчиг тачигхан аìь зуух болов. Илжгээ сугалаанд
тавьж хожсон ìєнгєєр Бага Аурелиано Петра Котес хоёр шинэ ìал худалдаж аваад,
сугалааны бїдїїлэгдїїхэн ажил эрхлэх болов. Бага Аурелиано тасархай цаасаа
сонирхон татахаар їнэìшилтэй болгох гэж айл айлаар явдаг байлаа. Олонх
нь тїїний сугалааг баярлаж авахнаасаа єрєвдєєд авч байгааг ажигладаггїй бололтой
байв. Гэвч хаìгийн єрєвч худалдан авагч ч гэсэн хорин ìєнгєєр гахай, гучин хоёр
ìєнгєєр тугал авчихая гэж горьдохгїй яах вэ. Тэд тэгж горьдсондоо ìягìар
гаригийн орой Петр Котесийн хашаанд бєєгнєрєн цуглаж, аз ìэдэг гэж сонгож авсан
жаал рїї хэдийд азтай дугаарыг татан гаргаж ирэх бол хэìээн хїлээн зогсдог байлаа.
Тэгж цугларсаар сїїлдээ долоо хоногийн яарìаг гаргах болж, їдэш болìогц ширээн
дээр жигнэсэн ìах дэлгэж, лангуун дээр ундаа єрж, аз дайрсан хїн нэгнийхээ
хєгжиìчин урьж, архи гаргах юì бол хожсон ìалаа нийтийн тогоонд нийлїїлж,
ийнхїї Бага Аурелиано єєрийн эрхгїй дахин найраг баян хуураа барьж,
хэнхгїїдийн даруухан тэìцээнд дахин оролцох болов. Урьдын хотод баясгалантай
найрыг бодвол єрєвдєлтэй энэ цэнгээнд оролцох болсон Бага Аурелиано гол
хєгжєєгч, бїжигч байсан їеийн нь эрч хїч, юìыг бодож сэтгэх их чадвар алга
болсныг ойлгожэ. Тийì ээ, тэр єєр болж Мэгжтэй їзэлцэж байх їед зуун хорин кл
~ 191 ~
татаж байсан бол одоо жин нь далан найì болтлоо хасагджээ. Архинд бэлцийн
хєєгєєд яст ìэлхий шаìшгар хоншоор шиг болсон цайлгандуу царай нь барайж,
гїрвэлийн хоншоортой илїї адил болжээ. Энэ царайнаас сэтгэлээр унаж, сульдаж
ядарсан байдал їл сална. Гэвч Петра Котес Бага Аурелианод хэзээ ч одоогийнх шиг
ийì хайртай байсангїй. Тїїнийг єрєвдєж байгаагаа, хоёул хоосон ядуу боллоо
шїї дээ гэж бодсоноо ч хайр гэж андуурсан байж болох юì. Ганхаж хоцорсон
хуучин индрэн орон дээрээ урьд загас наадуулж байдаг байсан бол одоо аìинчлан
ярилцан суудаг болов. Тэдний хєдлєх бїрийг давтдаг байсан толио зараад сугалааны
хонжворт тавих ìал худалдаж авчээ. Хуял хєдєлгєдєг перкаль даавуу, хилэн
хєжлийг нь луус хивчихсэн учир одоо урьдын нууц аìрагууд нойрноос гарсан хоёр
хєгшин байдлаар шєнє дєл болтол сэрїїн сууж, таìираа баран оволзож байдаг
цагаараа олсон ìєнгє тоолж байдаг болов. Зариìдаа эхний тахиа дуугартал сууж
ìєнгєє хуваан, їїнийг Фернандо, тїїнийг Аìаранта Урсулад шагайвч авахад,
їїнийг заìбараа алдсан їеэс хойш палаажаа солиогїй Санта Софи дела Пьедад,
тїїнийг Урсулаг їхвэл авс авахад, їїнийг гурван сар болоод л фунт нь нэг
сентавогоор нэìэгдэж байгаа кофе авахад, тїїнийг єдєр бїр аìт ìуухай болж
байгаа ёотон авахад їїнийг борооны їеэс хойш хатаагїй байгаа тїлээ тэрїїнийг,
сугалааны билет хийх цаас, єнгийн бэх авахад, бїх билет худалдчихаад байтал
тугал бооìтож арьсыг нь азаар бїтэн авсан учир їїнийг дєрєвдїгээр сарын
сугалааны билетийн їнэнд буцааж єгєхєд гэх зэргээр ìєнгє зоосоо хэдэн хэсэг
бєєгнїїлэн хуваана. Тэд єглєгийг харìын сэтгэлгїй хувааж, хаìгийн сайнаа л
Фернандод барьдаг, гэìшиж, зовдогтоо ч биш, нигїїлсэх сэтгэлтэйдээ ч биш,
Фернандог аятайхан сайхан байлгавал єєрсдєє хаìаагїй гэж боддогтоо тэгдэг
байлаа. Үнэнийг хэлэхэд, хоёулаа охинтой болохсон гэж хэчнээн хїсэвч їрийн
хутаггїй байсандаа Фернандог тэр заяагаагїй охиноо гэж боддог байжээ. Фернандод
голлан даавуун бїтээлэг авч єгєх гэж гурав хоног дан эрдэнэ шишийн бэрээсээ
идэж ч байлаа. Гэвч тэр хоёр яаж ч їхэн хатан зїтгэлээ гээд, хэчнээн ìєнгє оллоо
гээд, яìар ч нарийн арга сэдлээ гээд нэìэргїй, аìь зуухад хїргэх гэж хуруу хуìсаа
тайрсаар байтал ивээгч тэнгэр нь хїлээж чадалгїй унтаж хоцордог байлаа. Мєнгє
хїрнэ гэж ер байхгїй, нойро хулжаан зовж, энэ орчлон чинь юу болов, яагаад ìал
урьдынх шигээ їржихээ болив, яагаад ìєнгє зарж аìжаагїй байхад л ханшгїй болж
байна, багц ìєнгє бодох юìгїй шатаад куìбиаìба бїжиж байсан хїìїїс одоо
“зургаан тахианы хонжвортой сугалаанд орж арван хоёр ìуу сентаво тєлєєч” гэж
гуйхад “Гэгээн цагаа єдєр дээрэì хийлээ” гэж яагаад хашгирч байна гэж доор
доороо бодолхийлдэг байлаа. Бїтлийн бїрээ хазайсны учир нь хїрээлэн байгаа
ертєнцєд байгаа бус, Петра Котесийн битїїлэг зїрхний нууцлагдсан буланд л
байна, їерийн їеэр тэнд л нэг юì хєдєлж, тїїнээс болоод ìал тєлєхєє болилоо,
ìєнгє тєгрєг гарын салаагаар ус шиг алдагдах боллоо гэж Бага Аурелиано боддог
боловч ил гаргаж хэлдэггїй байлаа. Энэ нууцыг нь ìэдэх санаатай дурлалт
хїїхнийхээ сэтгэлийг лав єнгийн харж, ашиг хонжоо эрсэн биш хайр сэтгэлийг
олж, хохìой сэтгэлээр Петра Котесийн тачаалыг хєдєлгєх гэсэн биш єєрєє тїїнд
дурлачихлаа. Петра Котес болохоор Бага Аурелиано єєрийг нь улаì энхрийлэн
хайрлаж байгааг ìэдэх тусаì тїїнд улаì янаг хайртай болж, насныхаа наìар ирсэн
хойно “Ядуу хїн хайрлаж чаддаг”гэсэн зїйр їгэнд хїїхэд шиг гэнэхэн итгэх болжээ.
Одоо тэр хоёр далай шиг бялхасан найр хийн галзуурч, багтаж ядсан эд хєрєнгєєр
туйлж хэрээс хэтэрхий ужид саìуун аашилж байснаа ичих, хараìсах хослуулан
~ 192 ~
дурсаж, даанч их їнээр хоёулаа ганаардахын диваажинг олж авлаа гэж гэìшдэг
байлаа. Өчнєєн жил їр хїїхэдтэй бололгїй нууцаар ханилсаны дараа бие биендээ
халуун хайртай болсон тэр хоёр хоолны ширээний ард орон дээрхээс илїї бие биеэ
хайрлаж болно гэдгийг ìэдээд ìэдэхийн аргагїй юì ид шидээр нээж олсон юì шиг
баясаж, хэчнээн ядарч сульдан нас ахисан боловч чандага шиг цовхчиж, нохой шиг
хэìхэлдэн жаргах болжээ.

Сугалаанаас олдог ìєнгє арвижихгїй байлаа. Эхний їед Бага Аурелиано ìалын
худалдаачин байх їеийн хуучин контороо долоо хоногт гурван удаа тїгжиж аваад
сугалаанд яìар хонжвор байгааг харгалзан улаан їнээ, ногоон гахай буюу хэдэн
цэнхэр тахиаг нэлээд тєсєєтэй зуран Петра Котесийн ажлаа нэрлэснээр “Эзэн
тэнгэрийн сугалаа” гэж хичнээгїйлэн дарìалдан бичдэг байжээ. Зариìдаа долоо
хоногт хоёр ìянган гаруй сугалаа зурах тул сїїлдээ бїр ядарч, сугалааны нэр,
аìьтны дїрс, дугаар бїхий таìга захиалжээ. Тїїнээс хойш, єнгийн бэхэнд таìгаа
хїргээд л дарах ажилтай болжээ. Бага Аурелиано їхэхийнхээ єìнє хэдэн жилийн
сугалааныхаа дугаарыг оньсгоор сольж, хонжворыг оньсого таасан хїнтэй хуваах
бодол тєрсєн боловч энэ нь тун тєвєггїйн дээр аìьтан хїн элдвээр сэжиглэх тул
тэгэх гэж хоёр їзээд аргагїйн больжээ.

Үїрийн гэгээнээс їдшийн бїрий болтол Бага Аурелиано сугалаагаа нэр хїндтэй
болгох гэж хєєцєлдєх тул хїїхдээ эргэх зав арайхийж гаргадаг байлаа. Фернанда
жилд зургаахан эìэгтэй хїїхэд авдаг хувийн сургуульд Аìаранта Урсулаг оруулсан
боловч жаахан Аурелианог хотын сургуульд орохыг зєвшєєрсєнгїй. Тїїнийг гэр
дотуур чєлєєтэй явуулж байгааг хаìгийн их юì гэж бодож байлаа. Үїний дээр
сургууль, католик ёсоор гэрлэсэн эх эцэг хоёроос тєрсєн хууль ёсны хїїхэд авдаг
байв. Аурелианог хийж ирсэн сагснаас угжтай хаìт уясан тєрсний гэрчилгээний
хїїхдийг “орхидос” гэж бичсэн байлаа. Тийнхїї Аурелиано Санта Софи дела
Пьедад ба (ухаан саруусах їед нь) Урсула хоёрын асраìжинд цоожтой сууж хоёр
эìгэний яриаг сонсож, гэрийн дєрвєн ханаар хязгаарлагдсан явцуу ертєнцийг ухаарч
байлаа. Тэрбээр эелдэг ихэрхїї хїїхэд болж, юìны учрыг байнга шалгаан
тоìчуулыг уцаарлуулдаг боловч, тэр насандаа далдыг хардаг билгийн нїдгїй, харин
ч хайнгадуу хардаг тэр ч байтугай байн байн анивчадгаараа хурандаагаас єєр байлаа.
Аìаранта Урсулаг сургуульд сурч байхад Аурелиано цэцэрлэгт єт ухаж, хорхой
таìладаг байлаа. Нэг удаа хайрцагт хорхой дїїргээд Урсулагийн оронд хаях гэж
байхад нь Фернанда барьж аваад Меìегийн унтлагын єрєєнд цоожилсонд,
уйдахдаа нэвтэрхий толийн зураг їзэж суутал нь Урсула багц халгай барьчихсан
єрєєгєєр тэнэж, ханыг цэвэр усаар цавдан яваад тїїнийг ìєргєчихєв. Жаал хїїтэй
олон даралдсан ч гэлээ хэн болохыг нь асуужээ.

 Би Аурелиано Буэндиа байна гэж цаадах нь хэлжээ.

 Тийì байна. Чи уран дарханы ажил хийх нас чинь болжээ гэж Урсула
хариулжээ.

Тїїнийг дахиад хїїгээ гэж андуурч, борооны дараа їлээх болсон халуун салхи
дєнгєж наìдìагц Урсулагийн ухаан тїр зуур саруулссанаа дахин балартах боллоо.
Өрєєндєє ороход нь Петронила Игуаран єргєн банзал єìсєж, дээдсийн хїрээлэнд
бараалхах їедээ нєìєрдєг єлбєн халдсан тоì алчуураа нєìєрчихсєн сууж, саа

~ 193 ~
туссан Транкилина ìари Миниата Алакоке Буэндиа тогосын єдєн дэвїїрээр дэвэн,
ганхуур сандал дээр сууж, Урсулагийн элэнц эцэг хааны торгон цэргийн дїрэìт
хувцастай Аурелиано Аркадио Буэндиа, уншингуут солнын авгалдайн їхрээс унаад
їхчихдэг тарни зохиосон тїїний эцэг Аурелиано Игуаран, сїсэг ихтэй ээж, гахай
сїїлтэй тєрсєн їеэл ах нь Хосе Аркадио Буэндиа, талийгаач хїїхдїїд нь цєìєєрєє
цуглачихсан, ханын дагуу тавьсан сандал дээр зочилж ирээгїй, хойдын буян їйлдэн
сахих гэж ирсэн юì шиг сууж байдаг байлаа. Тэрбээр тэдэнтэй ураìтай гэгч нь
хєєрєлдєж орон, цагийн яìар ч холбоогїй їйл явдлын тухай єгїїлж, сургуулиас
ирсэн Аìаранта Урсула, нэвтэрхий толиос уйдсан Аурелиано хоёрыг унтлагын
єрєєнд ороход орон дээрээ суучихсан ганцаараа дїнгэр дїнгэр ярьж, урьдын явдлаа
энд тэнд нь оруулан дурсаж байлаа. Нэг удаа гэнэт “Гал гарлаа” гэж айìаар ìуухай
чарлаж, гэрийнхээ барьц алдуулсан бєгєєд угтаа бол дєрвєн настай байхдаа агтны
жїчээ шатахыг харснаа санасан байжээ. Тэрбээр їхэхийнхээ єìнє хоёр гурван удаа
ухаан тїр цэлìэснээсээ бусад бїх цагт єнгєрснийг одоотой холин будилж тухайн
їедээ ìэдэрч байсан юìаа ярьж байна уу, эсвэл урьдын юìаа дурсаж байна уу гэдэг
нь огт ìэдэгдэхгїй байлаа. Урсула аìьд байхдаа л борц аятай хатангиршиж, їхэхийн
єìнєхєн хэдэн сар бие нь шєнийн хувцсанд ороод олдохгїй болсон їрчгэр хар
чавга шиг, дандаа сарвайж явдаг гар нь бичний савар шиг болжээ. Урсула хэдэн
єдрєєр огт хєдлєхгїй болчих тул Санта Софи дела Пьедад аìьд байна уу гэж
сэгсчиж їзэн , євдєг дээрээ суулгаад чихэртэй ус уу гэж халбагадаж єгдєг байлаа.
Урсула нялх хїїхэд шиг болж, Аìаранта Урсула , Аурелиано хоёр унтлагын єрєєн
дотуур єргєн явж, жаал Христосоос хэр зэрэг тоìыг нь їзэх гэж шїтээн дээр тавьж
нэг орой агуулахын шїїгээнд нуучихсан нь эгээ л харханд идїїлчихсэнгїй гарчээ.
Бургаасын няì гаригт1 Фернандаг хурал хурахыг сонсож байх хооронд хоёул
унтлагын єрєєнд орж Урсулаг толгой, шилбэнээс нь татаж,

 Хєєхрий хуланц ээж ìинь їхлээ дээ гэж Аìаранта Урсула хэлжээ

Урсула давхийж

 Би аìьд байна гэжээ.

 Харахгїй юу, аìьсгалахгїй байна гэж Аìаранта Урсула инээд барьж ядан
хэлэв.
 Би ярьж байна шїї! гэж Урсула хашгирав.
 Ярихгїй л байна шїї дээ. Хїрэлзгэнэ шиг їхчихсэн гэж Аурелиано хэлэв.

Тэгэхэд нь Урсула аргагїйн їнэнд гїйцэгдэж “Тэнгэр ìинь! Үхэх гэдэг энэ юì
байлгїй” гэж аярахан дуу алджээ. Тэрбээр яìар ч холбоогїй, урт уншлага хоёр єдєр
аялгуулан уншиж, ìягìар гаригт тэнгэр бурхныг нэг дуудах, “Улаан шоргоолжийг
хядахгїй бол байшин нурж унана”, “Реìедиосын зургийн єìнєх зулыг бїї
бєхєєгєєрэй”, “Нэг ч Буэндиа хаìаатнаасаа эхнэр авч болохгїй, тэгвэл гахай
сїїлтэй хїїхэд тєрнє” гэж гэрээсээ нэг айлдах зэргээр їг солиотой болж ирлээ.
Бага Аурелиано тїїний дэìийрч байгааг далиìдуулан алт хаана булсныг нь
хэлїїлээд авах гэж їзсэн боловч санасны гарз болжээ.”Энэ нь ирэхэд тэнгэр бурхан
оюуныг нь нээгдїїлж, тэр єєрєє эрдэнэсийг олно” гэж Урсула хэлжээ. Тэр хэдэн
єдєр, сарнай цэцгээс агийн їнэр гарч, тарвасан тавагнаас асгасан шошийн їр шалан
дээр далайн одны яг зєв дїрс їїсгэж, нэг шєнє ягаан гэрэлтэй зээрэнцэг тэнгэрээр

~ 194 ~
нисэж єнгєрсєн зэрэг їл ойлгогдох їзэгдэл байгальд ажиглагдсан учир Урсула хэзээ
ìєдгїй їхнэ гэж Санта Софе де ла Пьедад итгэж байлаа.

Тэрбээр зовлонг тэвчих долоо хоногийн пїрэв гаригт єглєє эрт аìьсгал хураав.
Гадилын коìпанийн їед Урсула хаìаатан саднаараа туслуулж байгаад нас сїїдэр
хэд хїрснээ тогтоох гэж оролдон, зуун арван таваас доошгїй, зуун хорин хоёроос
илїїгїй байна гэж тоолжээ. Аурелиано хийж ирсэн сагснаас яльгїй тоìхон авсанд
хийж оршуулав. Нутаглуулах ёслолд хїн цєєн ирсэн нь нэгтээгїїр олон нь Урсулаг
ìартаж, нєгєєтэйгїїр нохой гаслаì халуун байсных ажээ. Үдээр шувууд суì
шиг нисїїт ирж хана ìєргєх буюу цонхны тєìєр торыг цоо татаад унтлагын єрєєнд
їхэж байлаа.

Эхлээд шувууг тахлаар їхэж байна уу гэж боджээ. Эзэгтэй нар їхсэн шувууг
/Ялангуяа їдийн аìралтаар их їхэж байв/ тасалгаанаас шїїрдэн таìаа цайж,
шувууны хїїрийг бїтэн тэргээр аячин голд хийж байлаа. Христосын саруул няì
гаригт нас сїїдэр зуу хїрсэн Антони Исабель лаì шувууны тахлыг Хэрìэл Жїїд
илгээсэн байна гэж сэнтийсэн айлджээ. Гэгээн лаìхай урьд шєнє нь тїїнийг єєрийн
ìэлìийгээр халиасан гэнэ. Тэрбээр тїїнийг ухнатай нєгцсєн чаралба эхнэрийн
зулбасга, таìын аìьтан гэж, аìьсгалахад нь агаар улайсаж, їзэгдэхэд нь
эìэгтэйчїїдийн хэвлийд олдсон хїїхэд адгийн шаар болно гэж айлджээ. Дацангийн
лаì хєгшрєєд ìунаж хоцорсон гэж хот нийтээрээ ìэдэх тул галав юїлнэ гэх нь
холгїй тэр яриаг їнэìшсэн хїн ховор. Гэвч лхавга гаригт єглєє эрт нэг эìэгтэй
орь дуу тавин айлынхныгаа босгожээ. Хоёр хєлтэй, салаа туурайтай їл ìэдэх аìьтны
ìєр олсон юìсанжээ. Мєр тов тодхон байсан учир лаìын ярьсан ìангас шиг аìаар
аìьтны ìєр байна гэж харсан бїхэн эргэлзэхгїй байлаа. Тэгээд айл болгон гадаанаа
занга тавив. Хэсэг хугацаа єнгєрєхєд учир битїїлэг тэр аìьтан баригджээ. Урсулаг
їхсэнээс хойш хоёр долоо хонож байтал шєнє дунд Бага Аурелиано , Петра Котес
хоёр, бухан бяруугаа ìєєрєх шиг дотор арзасхийж уйлах дуу хажуугийн хашаанд
гарахад сэржээ. Юу болсныг гарч харвал бєєн харцуул хуурай навчаар бїтээсэн
нїхний ёроолд зоосон хурц їзїїртэй гадаснаас чєтгєрийг салгаж авч байв. Чєтгєр
нэгэнт ìєєрєхєє больсон байлаа. Арван хэдтэй хїїхдийн дайны биетэй боловч гунан
бухын жинтэй тїїний шархнаас нь наалданги ногоон цус шїїрэн байлаа. Бие нь
хувалз шигдсэн бїдїїн їсээр бїрхэгдэж, даг дайр болсон бєгєєд тїїний зариì
эрхтэн нь хїнийхтэй тєсєєтэйгээр лаìын їзсэн таìын аìьтнаас ялгаатай байлаа.
Тодруулан хэлбэл, алагдсан аìьтан хїнтэй ч бас тєсєєгїй, эìгэгт баригдсан
сахиулсантай тєсєєтэй, цэвэрхэн, нарийхан гартай, асар тоì будангуйрсан нїдтэй,
даландаа хоёр ìухар эвэртэй нь тїлээчинд сїхээр цавчуулсан бололтой хоёр
хїчирхэг далины ор ажээ. Хїїрийг олонд їзїїлэх гэж буйлсийн ìодноос хєлєєр нь
дїїжилж, бээж эхлэхтэй нь хаìт тїїдэг асаан шатааж орхив. Учир нь тїїнийг усанд
їйвэл зохих аìьтан юì уу, оршуулбал зохилтой христос шашинтан юìуу гэдгийг
таних аргагїй байлаа. Үнэхээр тїїнээс болж шувуу їхэж байв уу гэдгийг ìэдэж
чадалгїй єнгєрєв. Харин эрд шинээр гарсан нэг ч бїсгїйн олсон хїїхэд адгийн шаар
байсангїй, дїїгэì халуун ч буурсангїй.

Жилийн эцсээр Ребека єєд болов. Тїїний їнэнч зарц Архенида эзэгтэйнхээ гурван
эвдэж єгєєч гэж эрх баригчдаас гїйжээ. Хаалгыг хэìхэн орвол їлдэнд халцарсан
толгойтой Ребека єнчин орон дээрээ эìгэн хуìс шиг эвхэрчихсэн, эрхий хуруугаа
~ 195 ~
їìхчихсэн хэвтэж байлаа. Бага Аурелиано оршуулах ажлыг гардаж, байшинг нь
засаад зарчих гэж санасан боловч ер нь цаанаасаа засал авахаа нэгэнт єнгєрсєн
байж, хана туургыг нь будаад тавихад будаг нь эргэн холцорч ховхроод, шалны нь
завсрыг чигжээд орхиход хогийн ургаìал гарч ирээд, тулгуур ìодыг засааж
янзалахад дорхноо ороонго євсєнд баригдан єìхрєєд болж єгсєнгїй.

Бороо зогссоны дараа Макондогийн аж аìьдрал ийìэрхїї байдалтай байлаа. Хєдєлж

ядан їлбийсэн хїìїїс ìартах гэдэг євчинд арчаагїй баригдаж, урьдын хїìїїс ìарт
ìартсаар улсын ерєнхийлєгчийн элч Неерландын гэрээний ойгоор хурандаа
Аурелиано Буэндиагийн єчнєєн удаан цааргалаад аваагїй одонг заавал гардуулах
даалгавартайгаар Макондод ирж, баатруудын їр садыг хаа байгааг ìэддэг хїнийг
олох гэж оройжин тэнэхэд тэдэнд зааж єгч ìэдэхээ больсон байж билээ. Бага
Аурелианог одонг шижир алтаар хийсэн гэж бодоод аван алдсан боловч зохисгїй
хэрэг гэж Петра Котесийн хорьсонд ч, ерєнхийлєгчийн тєлєєлєгчийн найрал
хєгжìийн хєлсєлж, гардуулах ёслол дээр хэлэх їгээ бэлдчихсэн байтал нь авахаас
татгалзжээ. Яг энэ їеэр Макондод Мелькиандесийн эрдìийг євлєсєн сїїлчийн
цыганууд ирж, хотыг орхигдож, хїн аìьтан нь гадаад ертєнцєєс бїр тасарсныг
їзээд, айл айлаар соронзот тєìєр барин явж, “Вавилионы ìэргэдийн сїїлийн їеийн
бїтээл” хэìээн тїїнийг тайлбарлаж, асар тоì галт шилээр нарны илчийг дахин
хураасанд тавиур дээрээс тєìпєн ховх , їсэрч тогоо соронзон гїр рїї татагдан
давхиж байгааг ìангайн харах ухаантан, цыган эìэгтэй хийìэл шїдээ аìнаасаа
аван байранд нь эргїїлэн хийж байгааг їзэх гэж тавин сентова тєлєхєд бэлхэн
сониуч аìьтад ìундахгїй байжээ. Хоосорсон єртєєн дээр хэдэн шар вогоон чирсэн
сараìпай галт тэрэг хувь хэртэй зогсох агаад урьдын хєл хєдєлгєєнєєс, ноён Брауны
шилэн оройтон, яìбаны вогооноо зїїдэг зорчигч дїїрэн галт тэрэгнээс, оройн турш
єртєєн дээр дараа дараагаар ирдэг тус бїрдээ зуун хорин вогоонтой урт цуваанаас
їлдсэн юì гэвэл энэ л байлаа. Шувууны хачин тахлын тухай, хэрìэл Жїїдийг гайд
гаргасан тухай ìэдээг газар дээр нь шалгахаар ирсэн шїїхийн тїшìэлїїдэд
Антанио Исабель лаìыг хїїхэдтэй нуугдаж тоглож байхад нь тааралдаад,
ìэдээлснийг нь зєнєєд хий юì їзсэн байна гэж їзэн, лаìыг галзуугийн эìнэлэгт
хїргїїлжээ. Хэдэн єдрийн дараа хотод шинэ їеийн загалìайтан Аугусто Анхель
лаì ирлээ. Зориг зїрх гэж чулуу тэрбээр сїсэгтэн олны сїнсийг сэрїїн байлгах гэж
янз бїрийн хонх єдєрт хэд хэд гардан дэлдэж, айл айлаар орон нойрìоглогчдыг
сэрээн эргэл ìєргєлд оч гэж ятгалаа. Гэвч жил болоогїй байхад Аугуста Анхель
дийлдсэнээ арга буюу хїлээж, агаар, улайдан, тоосонд оршиж, хаа л бол шургалан,
хэнийг л бол хєгшрєєх залуугийн эзэн, їдийн шатааì халуун цаг, їдийн хоолонд
заавал єгдєг бєєрєнхий ìахан хуургаар эрхэì хутагт єєрийг нь нозооруулан
унтуулдаг нойрын эзнийг давж чадахгїйгээ ìэджээ.

Урсулаг їхсэн дараа, гэр орон нь дахин єєд нар харахыг больж шийдэìгий, зоригтой
бїсгїй Аìаранта Урсула хїртэл тїїнийг єєд татаж чадсангїй. Олоон жилийн
хойно ìухар сїжиггїй, хєгжил наргиантай, хоёр хєлєєрєє газарт бат гишгэсэн,
орчин їеийн хїїхэн болчихсон тэрбээр эвдэж сїйтгэх эзэнг айлган хєєх гэж хаалга
цонхоо цэлийтэл нээн хаашаа цэцэрлэгээ тордон додоìдож, гэгээн цагаан єдєр
цалан дээгїїр гїйлдэх болсон улаан шоргоолжийг хядан устгаж, Буэндиагийн орон
гэрийн зочлоìтгой байдал алга болсныг сэргээх гэж оролдоод, оролдсны гарз

~ 196 ~
болгожээ. Фернанда зожгорон суух дуртай байсан нь Урсулагийн зуу наслахдаа
зїтгэж бїтээх заìд нь давагдашгїй бооìт болжээ. Фернанда гангийн улаан салхи
зогсоход хаалгаа нээгээгїйгээр барахїй эцэг эх хоёрынхоо гэрээсийг даган єєрийгєє
аìьдаар нь оршуулах гэж цонхоо ìодоор загалìай болгон дарж хадахыг тушаажээ.
Үл їзэгдэх оточ нарын их л їнэ тєлєн харилцаж байсан нь огт талаар єнгєрєв.
Олонтаа хойшлуулсаны эцэст Фернада товлосон єдєр цагт толгойгоо уìар зїг
харуулан, дан цагаан даавуу нєìрєн орон дээрээ хэвтлээ. Шєнийн нэг цагт хїйтэн
нойтон алчуур нїїрэн дээр нь тавьж байгааг ìэджээ. Тїїнгийг сэрэхэд цонхоор нар
тусаж, гэдсэн дээр нь цавинаас нь аваад єрцийн нь хїрсэн ìуухай дугуй сорви
улайжээ. Гэвч ìэс заслын дараах зохих аìралтын хугацаа дуусаагїй байтал
Фернанда їл їдэгдэгч оточ нараас аягїй захидал авчээ. Тэр захидалд єгїїлсэн нь,
зургаан цагийн турш нарийн шинжилгээ хийж їзэхэд удаа дараа тодорхой бичээд
байсан шинж тэìдгийг їїсгэх дотоод яìар ч согог байхгїй байна гэжээ. Юìыг
їнэнээр нь хэлдэггїй ìуу зантайгийнх нь гор дахин гарчээ. Алсаас ìэс засал
хийгчид сав нь шаарсныг л ганц олж, ìэс засал хийлгїйгээр даруулгаар засаж болно
гэсэн байлаа. Ураì хугарсан Фернанда бїр нарийн тайлбарлуулах гэсэн боловч їл
їзэгдэх оточ нар тїїний захианы хариуг ирїїлсэнгїй. “Даруулга” гэсэн їгийг
ойлгохгїйдээ ихэд гутарсан тэрбээр ичихээ болиод франц эìчээс асуух гэсэн боловч
тэр эìч гурван сарын єìнє саравчны шувуун нуруунаас боож їхээд, ард олны
дургїйцсээр байтал дайны нэг зїтгэлтэн, хурандаа Аурелиано Буэндиагийн зэвсэг
нэгт хуучин анд тїїнийг оршуулгын газар нутаглуулсныг ìэдэв. Тэгэхэд нь
Фернанда хїї Хосе Аркадиодоо итгэн бичиж, хїї нь Роìоос хэд хэдэн даруулгыг
яаж хэрэглэдэг зааврын хаìт явуулсан байлаа. Фернанда зааврыг цээжлээд,
євчнийхээ шинжийг ìэдэгдїїлэхгїй гэж зааврыг жорлонд хийжээ. Ингэж
болгооìжлох нь илїїц байсан бєгєєд учир нь гэрт їлдсэн хэд Феранадаг ер
хайрхахаа больсон байлаа. Санта Софи де ла Пьедад хєгшрєн тэрїїхэндээ л
тєвхнєж, гэрийнхэнд тарчигхан хоол хийж єгєєд бусад цагт нь Бага Хосе Аркадиог л
харж хандаж байх болов. Сайхан Реìедиосын гоо їзэсгэлэнг зариì талаар дуурайсан
Аìаранта Урсула, Урсулаг зовоож цагаа їрдэг байснаа одоо хийчээл хийж цагийг
єнгєрєєх болжээ. Охин нь хосгїй ухаантайн шинж бїрдэж, туйлын нягт хичээнгїй
байдал тодорсонд аав нь урьд Меìег тийì болох нь гэж найдаж байсан шигээ тїїнд
дотроо найдлага тавих боллоо. Тэрбээр бїр гадилын коìпанийн їед тогтсон
заншлаар тїїнийг Брюссельд явуулж боловсролыг нь гїйцээнэ гэж аìлаад ингэж
ìєрєєдєхдєє їерт сїйрсэн газрын дахин ашиглах гэж оролдсон авай. Яваандаа
Фернанда бїр хєрєєд хїний хїн шиг болж байсан учир Бага Аурелиано гэрийн бараа
ховорхон харж, Аìаранта Урсулагаа л гэж хааяа їзэгддэг байлаа. Фернанда
хєгшрєхдєє сэтгэл зєєлєрч ад шоо їзсэн ачийг нь олны дунд оруулах байх, тэнд
тїїний уг гарлыг ухаж тєнхєх хэн байх вэ гэж Бага Аурелиано итгэж байлаа. Гэвч
Аурелиано ганц биеэр зожгорон суухыг эрхэìлээд гэрийнхээ босгоноос цаашихыг
таньж ìэдэх гэж єчїїхэн ч хїсхэгїй байдаг шиг болов. Мелькиадесийн єрєєг
Урсулагийн онгойлгосноос хойш Аурелиано хаалган тушаа нь эргэлдэж, завсраар нь
шагайх болж, нэг л ìэдэхэд Бага Хосе Аркадио тэр хоёр бие биеийг найршааж
нєхєрлєж аìжсан байлаа. Бага Аурелиано тэр хоёрын нєхєрлєх болсныг олон долоо
хоногийн хойно, єртєєнд болсон цуст яргаллын тухай жаал хїїгийн ярихад л сая
ìэджээ. Гадилын коìпани Макондрогоос явсан нь хэрэггїй юì боллоо, тїїнийг
явснаас хойш л хот ìєхєх заì руугаа орлоо гэж нэг нь хараìстал жаахан Аурелиано
~ 197 ~
тїїнтэй ìаргаж хэлэх гэснээ хэлчихэж чаддаг цээнд хїрсэн хїний байдалтай
хэвлїїхэн їг хэлжээ. “Макондо бол их ирээдїйтэй цэцэглэж байсан хот байсан юì,
гэтэл гадилын коìпани зєв заìыг нь алдуулан, завхруулж, юу ч їгїй болтол тонон
дээрэìдсэн, энэ коìпаний инженерїїд ажилчдад буулт хийхгїй гэдгээ зад удсан”
гэж хэлсэн нь бїх нийтийн бодон дассанаас єєр байлаа. Жаал хїї тун ухаалаг ярьж
байснаараа ноìч ìэргэн Есусыг дороìжлон элэглэж байх ìэт Фернандад санагджээ.
Цэргїїд єртєєн дээр цугласан гурван ìянга гаруй ажилчдыг хэрхэн пулеìётоор
буудсан, хїїрийг хэрхэн хоёр зуун вагон ачиж, далайд хаясан зэргийг ìаш нарийн,
їнэìшихїйц ярьжээ. Галт тэрэгний буудлын дэргэдэх талбайд юу ч болоогїй гэдэг
албан ёсны ìэдээнд олонх хїний адил итгэдэг Фернанда жаал хїїг хурандаа
Аурелиано Буэндиагийн анархи санаа бодлыг авч хэìээн бодоод ихэд аягїйрхэж,
тїїнийг “Дуугаа аяд” гэж зандарчээ. Гэтэл Бага Аурелиано ихрийнхээ єрєєсний
ярьсныг їнэн гэж батлажээ. Бїгдээрээ солиотой гэж боддог байсан Бага Хосе
Аркадио хэрэг дээрээ гэрийнхнэээс хаìгийн ухаантай нь байлаа. Тэрбээр жаахан
Аурелианог бичиг їсэгт тайлж, эртний бичгийг судлах сонирхолтой болгож,
гадилын коìпани Макондод яìар уршиг тарьсан тухай хувийн бодлыг тїїнд
итгїїлжээ. Энэ нь тїїхчдийн бичсэн, сурах бичигт тайлбарласан худал ìэдээтэй
ìашид зєрж, олон жилийн хойно Аурелиано аìьдралын заìд ороод їїнийгээ ярихад
цєìєєрєє зохиоìол юì гэж їзэх болно. Халуун салхи ч тоос шороо ч, тєєнєх халуун
ч їл нэвтрэх буйд єрєєнд, тэр хоёр єєрсдийг нь тєрєхєєс хаìаагїй урьд цонх руу
нураагаа харуулан суугаад ертєнцийн тухай ярьж байсан хэрээний далавч шиг
хїрээтэй бїрх єìссєн євгєний хий дїрийг санадаг байлаа. Энэ тасалгаанд їргэлж
гуравдугаар сар, їргэлж даваа гариг байдгийг хоёул зэрэг ажиглаад, Хосе Аркадио
Буэндиаг солиорсон гэж гэрийнхэн нь яасан эндїїрч байж вэ, гэтэл тэр бол цаг
хугацаа урагшлахдаа бас л саад тотгортой тулгардаг, осол сїйрэлд ордог, ийìээс
цагийн хэсэг нь тасраад, урагш давхин одсон урсгалын хєдєлгєєнгїй хувь болон
нэгэн тасалгаанд тээглэн хоцордог їнэнийг ухаарсан цорын ганц саруул ухаантай
хїн байжээ гэдгийг ойлгожээ. Тїїнээс гадна Бага Хосе Аркадио эртний бичээсийн
нууц тэìдгийг ангилж тэдгээрээр хїснэгт зохиож чаджээ. Эдгээр нь дєчин долоогоос
тавин гурван їсэгтэй цагаан толгойтой тохирч, тус тусад нь бичвэл дан дээр хатаах
гээд тавьсан дотуур хувцас шиг санагдаж байгааг їзэв. Аурелиано англи нэвтэрхий
тольд тийìэрхїї юì їзìэн шиг санаад, харьцуулж їзэхээр авчирвал хїснэгт їнэхээр
тохирч байлаа.

Бага Аурелиано оньсоготой сугалаа хийх гэж оролдож байх їеэр нь єглєє бїр
хоолойд нь бєєн юì хадуучих шиг нэг л бачуухан байх болжээ. Цаг ìуудсанаас
болж зїгээр л чилээрхэж байгаа хэрэг гэж Петра Котес їзээд жил гаруй єглєє бїр
багс барьж байгаад тагнайг зєгийн бал, цагаан луувангийн шїїсээр арчиж єгчээ.
Хоолойн хавдар тоìорч, аìьсгалахад улаì хэцїї болоход Бага Аурелиано Пилар
Тернера дээр очиж, “Яìар нэг эìийн євч ìэдэхгїй биз?” гэж асуужээ.

Гэвч нууц хас хїйн эзэгтэйн хариуцлагатай тушаалд байсаар зуу насалсан дайчин
эìэг эх нь анагаах ухааныг урьдын адил ìухар сїжиг гэж їзэж, хєзрєєсєє
зєвлєгєє авсан ажээ. Гилбэрийн боолын илдэнд хоолой нь шархалсан цэцгийн ноён
гарсанд ìэрэгч эхнэр Феранадаг нєхрєє гэртээ эргїїлж авчрах гэж зургийг нь
сїлбээр зїїгээр хатгах хуучирсан арга хэрэглээд илбийн ухааныг тєдий л ìэдэхгїйн

~ 198 ~
тул дотор хавдар їїсгэчихэж гэж їзлээ. Бага Аурелиано гэр бїлийн цоìогт бїв
бїтэн байж байгаа хуриìын гэрэл зурагнаас єєр гэрэл зураг єєрт нь байсныг
санахгїй тул эхнэрээсээ нуун гэрээ тужид нь нэгжээд, хоргоны ёроолд ер бусын
бодолтой зургаан даруулга байгааг олжээ. Энэ гоё бохогт илбэ жилбэтэй холбоотой
байж ìагадгїй гэж бодон, нэгийг нь сэì нь євєртлєєд, Пилар Тернерад їзїїлэхээр
аваачна. Тэр ч уул учир битїїлэг зїйлээр яадаг, яìар учиртай болохыг хэлж
ìэдэхгїй байсан боловч ихэд сэжиглэж бїгдийг нь авчруулаад хашаанд гал тїлж
байгаад шатааж орхив. Фернандогийн хийсэн хараалыг хариулахын тулд Бага
Аруерелиано єндєг дарсан тахиа авч, дээрээс нь шээгээд, туулайн бєєр ìодны доор
аìьдаар нь бул гэжээ. Бага Аурелиано єєрийгєє эдгэнэ гэсэн бат итгэлтэйгээр
заасныг нь гїйцэтгэж, ухсан газраа хуурай навчаар дєнгєж дарж гїйцтэл хоолой
нь онгойх шиг болжээ. Фернандо даруулгаа алга болсныг їл їзэгдэх оточ нарын
л єшєєгєєр оёж, хїїгийнхээ ирїїлсэн шинэ даруулгыг тэр халаасандаа хийж явах
болжээ.

Тахиаг булснаас хойш зургаан сар болоод Бага Аурелиано шєнє дунд бїшгїїлэн
ханиалгаж сэрвэл асар тоì дигюваранз хоолойд нь орчихоод бахь ìэт хавчуураараа
урж зулгааж байх шиг болжээ. Хэчнээн шидэт буì шатаалаа гээд, хэчнээн ч
шившсэн, тахиа дээр шээлээ гээд нэìэргїй, їхэх цаг болжээ, цорын ганц гарцаагїй
бєгєєд гунигт їнэн энэ байна гэдэг нь чухаìхїї тэр цагт тодорхой боллоо. Тэр
бодсоноо хэнд ч хэлсэнгїй. Аìаранта Урсулаг Брюссельд явуулж аìжилгїй їхчихэж
ìагадгїй, гэж айхдаа тэрбээр насандаа байгаагїйгээр ìэрийн, долоо хоногт нэг
сугалаа хийхийн оронд гурвыг хийх болов. Үїр тэìдэгрээгїй байхад босож, хот
тойрон харайлгаж, сугалааг худалдах гэж оролдон, їхэж байгаа хїний зовлон
гунигийг эдлэн хаìгийн алслагдсан, ядуу хорооллоор явж, “Эзэн тэнгэр энэ байна.
Зуун жилд ганцхан ìорилж ирнэ, энэ завшааныг бїї алдагтїн” хэìээн дуудан явна.
Тэрбээр эелдэг, хєгжєєнтэй, яриа хєєрєєтэй харагдах гэж хичнээн, єрєвдìєєр
чарìайвч хєлстэй, цонхигор царайг нь хальт харахад ер хорвоогийн тоос удаан
хєдєлгєхгїй нь илт байна. Зариìлаа хїний нїднээс далд цулгуй газар тїр ч атугай
суудаг байлаа. Эгшигт хайрцагны дэргэд санаа алдан суугаа ганц бие эìэгтэйн
толгойг тоì хонжвороо эргїїлж ìагадгїй гэж горьдон дахиад л шєнє орой болсон
хойно наргиантай хорооллоор явдаг байлаа. “Энэ дугаар дєрвєн сар оногдоогїй юì.
Үїнийг алдаж болохгїй, нас гэдэг та нарын бодож байгаагаас богнихон” гэж
сугалаагаа їзїїлэн хэлдэг байлаа. Сїїл сїїлдээ тэрбээр бїр нэр хїндээ алдан,
дороìжлуулах болж, тїїнийг “Дон Аурелиано ” гэхээ болиод, “Дон эзэн тэнгэр”
гэж нїїрэн дээр нь ч зовохгїй дуудах болжээ. Дуу нь сулран улаì паргиж, сїїлдээ
нохойн архирахтай адил болсон боловч Бага Аурелиано Петра Котесийн хашаанд
хонжвор тараан олны сонирхлыг татаж дєнгєєд байлаа. Гэвч хоолой нь улаì гарахаа
больж, улаì євчин орж, ìєдхєн тэсхийн аргагїй болох тєлєвтэй тэрбээр сугалааны
хонжвор гахай, яìаа хэчнээн тавиад охиноо Брюссель оруулж чадахгїй нь гэж
баттай ойлгов. Тэгтэл їерт халцгайрсан газрыг хонжворт тавья хєрєнгєтэй хїн бол
тїїнийг боловсруулаад авч болно гэсэн їлгэрийн юì шиг санаа тєржээ. Энэ санаа
їнэхээр хорхой хїрìээр байсан тул хотын дарга єєрєє сугалааны тухай онцгой
зарлиг гаргаж, сугалааг ширхгийг нь зуун песогоор худалдсанд бэнчин хїрэхгїйчїїд
хїртэл хаìжиж дэìжиж авснаар долоо хоноогїй байхад сугалаа зарагдаж дуусжээ.
Хонжворын тохироог гаргасны дараа хишигтэйнїїд нь урьд цагийн шуугиант

~ 199 ~
найрыг зариì талаар санадуулсан тоì баяр хийж, тїїн дээр Бага Аурелиано хїìїїст
Францискогийн дууны ìартагдсан аяыг найралт баян хуураараа сїїлийн удаа дарсан
боловч дууг єєрєє дуулж чадсангїй билээ.

Хоёр сар болоод Аìаранта Урсула Брюссель явав. Бага Аурелиано ер бусын
сугалаанаас олсон ìєнгийг цєìийг нь тєдийгїй сїїлийн хэдэн сард хэìнэж байсан
бїхнээ, тэрчлэн оньст хуур, даруулт хуур, эд їзэгдэх болсон янз бїрийн хуучин
тавилгаа зарж олсон багаахан ìєнгєє охиндоо хуу єгчээ. Тїїний тооцоолсоноор энэ
ìєнгє сурах бїх жилд нь хїрэх боловч буцах заìын зардалд хїрэх эсэх нь
тодорхойгїй байлаа. Брюссель нїгэлт Парист тун ойрхон гэж бодохоос бухиìдан
Фернандо охиныгоо явуулахгїй гэж зїтгэсэн боловч гэлэнìаа нарын санхїїжїїлж
байдаг залуу католик бїсгїйчїїд дотуур байртай сургуульд Анхель лаì зуучилсан
захидал бичиж, Аìаранта Урусла тэнд сууя гэж аìласан хойно сая тайвширчээ.

Тїїнээс гадна лаì, Толеда очоод Брюссель орох надвартай хїн дагуулж явуулъя
гэж аì алджээ. Энэ талаар бєєн захидал ìахидал болж байх хооронд Бага Аурелиано
Петра Котесаар элбэлцїїлэн Аìаранта Урсулагийн юìыг тєхєєрч байлаа.
Фернандогийн инжийг урьд хадгалж байсан нэг авдранд юì хуìыг нь хийж зэхсэн
тэр їдэш гэхэд оюутан болох ёстой бїсгїй Атлантын гадаад далайг туулахдаа яìар
плааж, яìар тансран шагайвчтай байх вэ, эрэг дээр буухдаа єìсєх зэс товчтой
цэìбэн пальто торгон савхин шаахайг нь хаана хийсэн байна гэдгийг цээжилж,
алхаж орохдоо усанд ойчихгїйн тулд хаана нь гишгэхийг заалгаж, гэлэнìаа нараас
алхаì ч холддохгїй байх ёстойг ìэдэж, юì идэх л гэж єрєєнєєс гарч болох, задгай
далайд эр эì яìар ч хїний юì асуухад яагаад ч хариу хэлэхгїй байх учиртайг
ойлгож авлаа. Тэр далайн євчнєєс хаìгаалах, гараар бичиж єгсєн шуурга хорих
зургаан тарнитай дэвтэр авлаа. Фернандо ìєнгийг нь хийх бэржээнхэн бїс оёж
єгєєд, шєнє унтахдаа ч, тайлахгїй байхаар тааруулж єгчээ. Цайруулагч уусìалаар
угааж, спиртээр ариутгасан алтан хєтєвч Фернандо охиндоо бэлэглэх гэсэн боловч
Аìаранта Урсула сургуулийнх нь охид элэглэх байх гэж айж байна гээд бэлгийг нь
авсангїй. Хэдэн сарын дараа Бага Аурелиано їхлээ хїлээж хэвтэхдээ охиноо
сїїлчийн удаа яìархуу байдалтай харснаа дурсан санана. Аìаранта Урсула
хоёрдугаар зэргийн вогооны цонхны тоос болсон шилийг буулган Фернандагийн
захисныг сонсох гэж дэìий л хийìэл алаг нїдэн цэцгийн баглаатай цайвар ягаан
торгон палааж, наìхан єсгийтэй хальстай торгон савхин шагайвч, дугуй бохотхон
татуургатай торгон ойìс єìссєн байлаа. Тэрбээр наì нуруутай, задгай тавьсан урт
їстэй, торìолзсон нїдтэй агаад тїїний насанд Урсула яг ингэж хардаг байсан билээ.
Салах ес хийхдээ уйлаагїй боловч инээхгїй байгаагаас нь элэнц ээжийнхээ сэтгэл
чангатайг дуурайсан нь харагдана. Галт тэрэг хурдаа авахын хэрээр Бага Аурелиано
алхаагаа нэìэн, Фернандаг бїдэрч унах вий гэж сугадан вогоонтой зэрэгцэн явав,
охин нь їнсэж байгаа дїр їзїїлэн хурууныхаа їзїїрээр дохихыг хараад арайхийн
гараа даллаж аìжжээ. Эр эì хоёр газар тэнгэрийн савслаганд галт тэрэгний
жижигэрсээр хар цэг болон далдрахыг харсаар цонох халуун наранд хєдлєлгїй
зогсож байсан нь хуриìнаасаа хойш анх удаа тэгж сугадалцан зогссон нь тэр
байжээ.

Найìдугаар сарын есєнд Брюссельд анхны захидал ирэхээс єìнє Бага Хосе Аркодио
жаахан Аурелианотой ярилцаж байснаа гэв гэнэт яасан нь ìэдэгдэхгїй,
~ 200 ~
  Гурван ìянган гаруй хїн байсан, бїгдийг нь далайд хаясан гэдгийг їїрд
санаж яв! гэж хэлжээ.

Тэгээд бичээсээ духаараа дэрлэн унаж, хараастайгаа їхлээ. Мєн энэ агшинд
Фернандогийн орон дээр хоолойг нь урах дигюранзын тєìєр хавчуурыг ихрийн нь
єрєєсєн хийсэн урт бєгєєд зовлонт тэìцэл дуусаж байлаа. Үїнээс долоо хоногийн
єìнє Бага Аурелиано дуу нь гарахгїй, аìьсгал нь байхгїй, арьс яс болчихсон, аялдаг
авдар, авах танаггїй найраг баян хуураа аваад гэртээ буцаж ирсэн нь гэргийнхээ
дэргэд їхнэ гэж хэлсэн аìандаа хїрэх гэсэн хэрэг ажээ. Петра Котес дотуур хувцсаа
эìхлэхэд нь тусалж, ганц нулиìс унагалгїй, салах ёс хийсэн боловч авсанд єìсєх
ёстой чийдìэл шаахайг нь авдранд хийхийг ìартаж орхисон байлаа. Тэрбээр Бага
Аурелианог єнгєрлєє гэж дуулахдаа хар хуцвас єìсєєд, шаахайг нь сонинд цуглаад,
“Шарилыг їзье” оруулаач! гэж Фернандог гуйжээ.

 Чи ìиний оронд єєрийгєє тавиад їзээч, Би тун хайртай байсандаа л ингэж

ìуугаа їзїїлж явна, бодож хайрлаач гэж Петро Котес гуйжээ.
 Далдуур явалддаг байсан хїїхэн хэчнээн ìуугаа їзїїллээ гээд юу шальдаг
юì. Өєртэйгээ унтаж байсан тэр олон юìныхаа нэгийг їхэхийг хїлээ. Тэгээд
тїїндээ наад шаахайгаа єìсїїл гэж Фернанда хариулжээ.

Санта Софи дела Пьедад хїїгээ аìьдаар нь оршуулаагїйг ìагадлах гэхдээ толгойг
нь балиусаар цавчин салгаж аìандаа хїрчээ. Ах дїї хоёрын хїїрийг адидхан
авсанд хийсэнд бїгд їзвээс їхсэн хойноо хїїхэд байхынх шигээ ав адилхан болсон
байжээ. Бага Аурелианогийн архины найз нар “Үнээ ìинь тугалаад бай, нас гэдэг
богинохон” хэìээгээд цэцгийн эрих авсан дээр нь тавьсанд Фернанда дороìжилж
байна хэìээн ондууцаж цэцгийг угаадсаны нїхэнд хаяулжээ. Гэрээс авсыг єргєж
гарсан гунигтай согтуунууд тавлаж байгаад Бага Хосе Аркадиог хийхээр ухсан
нїхэнд Бага Аурелианогийн хїїр, Бага Аурелианог хийхээр ухсан нїхэнд Бага Хосе
Аркиодогийн хїїрийг солиод оршуулчихжээ.

Аруелиано Мелькиадесийн єрєєнд он удаан байлаа. Тэрбээр элэгдэж гїйцсэн ноìын

уран зєгнєлт доìог, саат Герìан лаìын сургаалын товч, шулìын судлалын ухааны
тухай тэìдэглэсэн, рилї бїтээх арга, Нострадаìусын “Эрин зуун”, тахлын тухай
тїїний шинжилгээг цээжээр ìэдэх болж, єєрийнхєє їеийг ìэдэхгїй ìєртлєє дундад
эртний їеийн хїний шинжлэх ухааны нэн чухал ìэдлэгтэй болж арван хэдэн настай
золголоо. Санта Софи дела Пьедад тасалгаанд нь хэдийд ч орлоо гэсэн Аурелиано
ноì л уншаад сууж байдаг байв. Өглєє эрт аяга чихэргїй кофе, єдєр дунд чанасан
цагаан будаа, шарсан гадилын хэдэн хэлтэрхийтэй тїїнд аваачиж єгнє. Бага
Аурелианог їхсэнээс хойш тэлдний иддэг юì гэвэл тэр л болжээ. Санта Софи дела
Пьедад жаахан Аурелианогийн їсийг тайрч, бєєсийг нь тїїж, орхигдсон авдарнаасаа
олж цуглуулсан хуучин хувцас, дотуур єìд цаìцыг засан оёж єглєє. Тїїний
сахалтай болоход хурандаа Аурелиано Буэндиагийн сахлын хутга, шилэн аягыг
авчирч єгчээ. Меìегийн хїї хурандаатай єєрийн нь тєрсєн хїїхдээс илїї адилхан,
тэр байтугай Аурелиано Хосегоос ч илїї адил агаад ялангуяа тєвгєр шанаа нь
ихэìсэгдїї жиìбэгэр уруул нь бїр адилхан байлаа. Тухайн їедээ Мелькиадесийн
єрєєнд Бага Аурелиано єєрєє єєртэйгєє яриад байх шиг Урсулад санагддаг байсан
бол Аурелиано бас тэгээд байх шиг Санта Софи дела Пьедадад бодогдож байлаа.

~ 201 ~
Үнэндээ бол Аурелиано Мелькиадестай ярьдаг байжээ. Ихэр хоёрыг їхсэний дараа
нэгэн халуун їдээр гэрэлтэх цонхны наана хэрээний далавч шиг хїрээтэй бїрх
ìалгай єìссєн баргар царайтай євгєн харагдсан нь Аурелианогийн ой тоонд бїр
тєрєхєєс нь єìнє байж байсан тэр євгєний бїдэг бадаг дїр байлаа. Тэр їед
Аурелиано эртний бичээсийн цагаан толгойг ангилж дуусаад байлаа. Ийìээс
Мельктадесийн яìар хэлээр энэ тэìдэглэлийг бичсэнийг олж ìэдсэн эсэхийг асуухад
тэрбээр:

 Саìгарди хэлээр гэж тїгдрэлгїй хариулжээ.

 Мелькиадес энэ єрєєнд олон ирэхийн хэрэггїй болсноо хэлэв.

Гэвч тэрбээр сайх бичсэнийг зуун жил болох агшин хїртлэх хэдэн жилд Аурелиано
саìгарди хэлийг судлаад, уг бичээсийг утгыг тайлж чадах нь гэж ìэдэн, бїр їхэх
ордондоо тайван одно. Гол руу гардаг нарийн гудаìжинд, гадилын коìпанийн їед
заяаг ìэргэлж, зїїдийг тайлж байсан газарт нэгэн католик хїн ноìын ìухлаг
гаргадаг, тэнд Samakrit primer46 бий, тїїнийг даруй олж авахгїй бол зургаан жил
болоход хивэн хорхойд идїїлчих юì гэдгийг Аурелиано Мелькиандесийн ярианаас
ìэджээ. Өдий урт наслахдаа Санта Софи дела Пьедад сэтгэл хєдлєнє барина гэдгийг
їзээгїй ìєртлєє, ноìын тавиурын хоёрдугаар эгнээний баруун буланд
“Чєлєєлєгдсєн Иерусалиì”, Мильтоны найраглал хоёрын хооронд байгаа ноìыг
авчирч єгєєч гэж Аурелиано гуйхад туйлын гайхах гэдгийг анх удаа їзжээ. Санта
Софи дела Пьедад бичиг ìэдэхгїй тул тэр бїх хэлснийг тогтоож аваад, урланд
нуугаастай арван долоон алтан загасны нэгийг худалдан зохих ìєнгє олж авчээ.
Цэргїїд гэрийг нэгжсэнээс хойш алтан загасны хаана байгааг Аурелиано тэр
хоёроос єєр хїн ìэдэхгїй байлаа.

Аурелиано саìгардгийг сайн сурч, Мелькиадес улаì цєєн їзэгдэж, улаì бїр холдож,
їд дундын нїд гялбааì нарны гэрэлд аажìаар заìхарч байлаа. Өвгєнийг сїїлчийн
удаа ирэхэд нь Аурелиано олж харсангїй, гагцхїї хажууд нь їзэгдэхгїй їхсэн юì
шиг” гэж сонсогдохын тєдий шивнэхийг л сонсжээ. Тэр єдрєєс хойш тоос, халуун,
ìорин шоргоолж, улаан шоргоолж, ноì, бичээсийг тїїнд байгаа билгийнх нь хаìт
идэх учиртай хивэн хорхой тасалгаанд саадгїй орж ирэх боллоо.

Тэднийх хїнсээр дутахгїй байв. Бага Аурелианог нас барсны дараа тахиìдуу бус
бичээстэй цэцгийн эрих авчирсан нэг найз нь талийгчаас зээлсэн ìєнгєє єгье гэж
Фернандад хэлжээ. Үїнээс хойш лвхага гариг бїрд сагстай идэш ууш авчирч єгдєг
болжээ. Сагсан дотор байгаа юì нь долоо хоног єлхєн хїрдэг байлаа. Энэ бїх идэх
юìыг Петра Котес явуулаад байна гэдгийг хэн ч сэжиглэсэнгїй. Петра Котес
гуйлгачинд хишиг хїртээж байгаа юì шиг инэгж юì явууснаар єєрийгєє
дороìжилсон этгээдээс хариугаа ганц сайн авч байна гэж итгэжээ. Петра Котесийн
цээжинд зангирсан хорсол бодсоноос нь хурдан наìжсан боловч эхлээд бардаì
зандайтаа, дараа нь єрєвдсєндєє хїнсийг нь бэлэвсэн эхнэрт нь явуулсаар байлаа.
Хожиì нь Петра Котес сугалаа зарж хїч хїрэхээ болиод, сугалааг сонирхох хїнгїй
болоход нь єєрєє єлсєж байсан ч Фернандад хоол явуулж, єрсєлдєгч тэр хїїхнээ

46
- Саìгарди хэлний цагаан толгой.

~ 202 ~
оршуулж байхыг биеэр їзэн їзтэлээ сайн дураараа тэр журìаа барьсаар байж
билээ.

Аì бїл цєєрснєєр Санта Софи дела Пьедадын тавь гаруй жил їїрсэн ар гэрийнх нь
хїнд ажил хєнгєрìєєр санагдаж байлаа. Тэнгэрлэг сайхан сэтгэлтэй Сайхан
Реìедиос, ихэрхэгдїї байрын битїїлэг зантай Бага Хосе Аркадиог энэ айлд заяаж
єгсєн дуу шуугїй зожиг энэ эìэгтэйн гоìдоллон їглэж байхыг хэн ч сонссонгїй.
Тэрбээр энэ насыг ганц биеэр, ган хийлгїй туулахдаа хїїхэд шуухад єсєж, цаадуул
нь тїїний їр ач гэдгээ бараг санадаг ч їгїй байлаа. Аурелианог тєрсєн хїї шигээ
бєєцийлєхдєє жичээ гэж огт сэжиглэхгїй явав. Өєр айлсан бол тїїнийг агуулахын
шалан дээрх цийрсэн дээр харх шєнєжин ноцолдох чиìээн дунд хэзээ ч унтуулахгїй
байсан биз ээ. Нэг шєнє нэг юì харанхуйгаас хараад байх шиг болсонд айн сэрвэл
хорь ìогой гэдсэн дээгїїр нь ìєлхєн гараад эргэн харж байсныг хэнд ч хэлээгїй
билээ. Үїнийг Урсулад хэлсэн бол ороо тавиад єгєхийг нь ìэдэж байлаа. Гэвч тэр
їед хїнээр анхааруулах гэвэл гонхонд чанга чарлавал яадаг байсан гэхээс биш, тийì
юì анхаарах сєгєєтэй хїн байсангїй. Яагаад гэвэл дайн болж, дайны хажуугаар
дажин болж, єєрєє сєгтєє унатлаа талх барьж хїїхэд шуухад ìаллаж, ойр дотныхоо
хїнийг бодох зав гардаггїй байлаа. Санта Софи дела Пьедадыг санаж байдаг цорын
ганц хїн бол тїїнийг ганц ч хараагїй Петра Котес байлаа. Петра Котес хэдийд ч,
Бага Аурелианотой сугалаагаар олсон жаахныгаа шєнєжин хуваах гэж зїдэрч
байхдаа ч Санта Софи дела Пьедадыг ìєнхийн зараа гэж їзэх болж, хэн болохыг
єчнєєн хэлїїлсэн боловч санаанд нь нэг л багтаж єгєхгїй нєхрийнхєє ээж, хадаì
эхээ байна гэж арайхийн тогтоодог боловч дорхноо ìартаж орхидог байлаа. Санта
Софи дела Пьедад зарагдаж байгаадаа тєдий тєвєгшєєдєггїй бололтой байв. Харин
ч орь залуугаасаа аìьдарсан асар тоì байшинг цэвэрлэж цэìцийлгэж, ялангуяа
гадилын коìпанийн їед айлын голоìт гэхээсээ цэргийн хуаран гэìээр болоход нь ч
гэсэн єєд татсаар тасалгаан дотуур холхин єнцєг булан бїрийг єнгийн шагайж байх
дуртай юì уу гэìээр байдаг билээ. Гэвч Урсулаг їхсэний дараа, Санта Софи дела
Пьедад хэчнээн хїнд байìгїй шалбалзуур, хэчнээн хачирхаìаар гайхìаар ажилсаг
байвч аргагїй хїч хїрэхээ больж эхэлжээ. Нас хєгширч тэнхээ доройтсоноос ч
тэгэхгїй, ерєєсєє байшин нь цаг єнгєрєх тусаì ìуудаж байснаас тэгжээ.
Байшингийн хананд зєєлєн хєвд ургаж, хашаанд ургаìалд идїїлсэн шил адил
хагарч цуурсан газраар нь зуу гаруй жилийн єìнє Мелькиадесийн хийìэл эрїї
хийдэг шилэн аяганаас Урсулагийн олсон шар цэцэг цухуйжээ. Санта Софи дела
Пьедад байгалийн ганирсан хїчийг сєрєх цаг ч їгїй, хїч ч їгїй болоод, унтлагын
єрєєнїїдээс єдєржингєє гїрвэлийг їргээх боловч цаадуул нь шєнє буцаж ирнэ.
Нэгэн єглєє їзвэл улаан шоргоолж байшингийн суурийг сэндийлж дуусаад,
цэцэрлэгийг єнгєрч, хатаж хоцрон шороон єнгєтэй болсон хайтан цэцэг бїхий
гонхоор дайрч гэрт орж ирсэн байлаа Санта Софи дела Пьедад эхлээд тэднийг зїгээр
л шїїрдээд хаячих гэж оролдоод, дараа нь хор цацаж, сїїлд нь тїїхий шохой
хэрэглэж їзсэн боловч огт болсонгїй, ìаргааш нь л бєєнєєрєє гарч ирсэн язганаж
байдаг балаа. Фернанда хїїхдїїддээ захидал бичихээс єєр юì хийдэггїй болохоор
гэр орноо эргэж сэхэхгїйгээр доройтож байгааг ухаарахгїй, Санта Софи дела Пьедад
хєсрийн євсийг гал зууханд оруулахгїй гэж їзэлцэж, хэлхэн цаг болоод л хэрэх
аалзны шїлсийг хананаас унагаж, ìод идэх шоргоолжийг нїхнээс нь хаìан гаргах
зэргээр цор ганцаараа їзэлцэж байлаа. Гэвч єлєн тоос, аалзны шїлс орж, цэвэр

~ 203 ~
байлгах гэж байдгаараа чарìайгаад байхад нь тасалгаа хурандаа Аурелиано Буэндиа,
залуу офицер хоёрын їзсэн тэр бохир, єєдгїй байдалтай болсоор байгааг харахад
аргагїй дйилдсэнээ ìэджээ. Тэгэхэд нь гоёлд єìсдєг элэгдсэн палааж, Урсулагийн
хуучин шаахай, Аìаранта Урсулагийн бэлэглэсэн энгийн ойìсыг єìсєж солих хоёр
гурван дотуур хувцсаа хувсаа баадагнаж боогоод Аурелианод:

 Одоо бие хїршгїй нь ээ. Энэ гэр ядарсан надад дэндїї ахдаж байна гэж
хэлжээ.

Хаашаа явах гэж байгааг нь Аурелианогийн асуухад хойчийнхоо тухай огт

тєсєєлєхгїй байна уу гэлтэй гараа сарвайжээ. Гэсэн хэдий боловч насныхаа сїїлд
Риоачад байдаг їеэл дїїгээ барааддаг юì уу гэж хэлжээ. Гэвч їїнд їнэìших аргагїй
байв. Эцэг эхээ нас барснаас хойш Сата Софи дела Пьедад Макондод хэнтэй ч
харилцаж чадсангїй, тєрєл садантай ч гэж дурсаж байсангїй. Санта Софи дела
Пьедад ганц песо хорин таван сентавогоос єєр юìгїй байсан тул Аурелиано арван
дєрвєн алтан загасыг тїїнд єгчээ. Насны хїндэд дарагдан бєгцийж єнгєрч, гадаа
гараад явган хаалганы нїхээр гараа оруулан, оньсыг буулгаж байжээ. Тїїнээс хойш
Аурелиано тэр эìгэнтэй уулзсангїй ч їгїй, тїїний тухай сураг сонссон ч їгїй билээ.

Санта Софи дела Пьедад явсныг дуулаад Фернанда єдєржин аì хаìхилгїй бувтанаж
бїх авдар сав, хорго шїїгээгээ уудалж, бїх юìаа бїртгэж їзээд хадаì эхийгээ юу ч
авч яваагїйд сая итгэжээ. Дараа нь насандаа анх удаа гал ноцоох гэж оролдоод
хуруугаа тїлж “Кофе яаж чанадгийг їзїїлж тус болооч” гэж Аурелианогоос гуйжээ.
Яваандаа залуу эр тогоо барих болов. Фернанда єглєє босоод, ширээн дээр хоол
байж байхыг авч идээд унтлагынхаа єрєєнд орж, зууханд нурìан дээр жигнээд
орхисон хоолыг авах гэж їдээр нэг їзэгдэж, тарчигхан хоолоо хоолны єрєєнд
аваачин, таван хоосон сандалтай ёрог даавуугаар бїтээсэн ширээний эхэнд цэцэрлэг
дэнгийн дунд сууж иднэ. Аурелиано Фернандо хоёр гэрт хоёулахнаа їлдсэн боловч
хувь хувиа борлуулах ажээ. Тэр хоёр тус тусын унтлагын єрєєг л цэвэрлэх тул
аалзны шїлс бусад єрєєг аажìаар хэрж, сарнайн бутыг торж, хана туургыг бїрхэж,
шувуу нурууг зузаан давхрагаар хучлаа. Яг энэ їед Фернандо гэрийн бугтай болж
гэж боджээ. Өдєр тутаì гар доор хэрэглэгдэж байдаг юìс нь хєл орсон юì шиг
болжээ. Хайчаа орон дээрээ яах аргагїй тавьсан байхад л ор дэрээ урвуулж хєрвїїлж
бїтэн цаг эрээд, дєрвєн єдєр ороогїйг бодоход гал зуухны тавиур дээрээс олжээ.
Шургуулганаас гэнэт сэрээ нь алга болчихоод ìаргааш нь зургаа нь шїтээн дээр,
гурав нь угаагуурт байж байлаа. Юì нь тїїнтэй нуугдаж тоглох ìэт болж, ялангуяа
захидал бичих гээд суух їед нь энэ наадаì бїр уурыг нь бардаг байлаа. Дєнгєж ич
этгээд тавьсан бэхийн сав нь солгой этгээдэд оччихно, бичгийн хавтас нь ширээн
дээрээс бїр алга болоод гурав хонож байтал дэрэн дороос нь гарч, Хосе Аркодиод
бичсэн захидлын хуудас Аìаранта Урсулад явуулах захидлын дугтуйд орж, дугтуйг
сольчих вий гэж їргэлж зовж, хэд хэд ингээд солигдсоноос хойш дахиад тэгэх вий
гэж яс хавталзаж байх боллоо. Нэг удаа їзэг нь алга болчихжээ. Хагас сарын дараа
шуудан хїргэгч авчирч єгсєн байна. Халааснаасаа олоод айл айлаар орохдоо эзнийг
нь хайж ийнхїї уджээ. Эхлээд юì нь ингэж алга болоод байгаа нь даруулгаа алга
болсноо адил їл їзэгдэх оточ нарын хийгээд байгаа ажил гэж санаад тайван байлгаж
їзээч! гэж захиа бичиж эхэлсэн боловч нэг яаруу ажил гарсанд захидлаа дутуу
орхиж гараад єрєєндєє эргэж ирвэл нєгєєх нь алга болж, єєрєє ч тийì захидал
~ 204 ~
бичих гэж байснаа ìартаж орхижээ. Нэг хэсэг Аурелианог сэжиглэв. Тэгээд тїїнийг
ìєшгєж, заìд нь янз бїрийн юì хаяж аваад нууж байхад нь бариад авдаг хэрэг
хэìээн анах бол болсон боловч цаадах нь Мелькиадесийн єрєє, гал зуух, жорлонгоос
єєр газар ордоггїй, тэгээд ч ийì юì хийхгїй хїн байна гэдэгт удалгїй итгэжээ.

Тийнхїї Фернанда гэрийн бугийг л ингээд байна гэж санаад, бїх юìаа байх ёстой
газарт нь уяж бэхэлж байхаар шийджээ. Хайчаа орны толгойноос, їзгийн сав,
бичгийн хавтсаа ширээний хєлнєєс уяж, бэхийн саваа ихэвчлэн цаас тавьдаг
газрынхаа баруун талд ширээнийхээ тавцанд наажээ. Гэвч одоо л нэг боллоо гэж
бодсон нь болсонгїй, учир нь юì оёж байгаад хоёр гурван цаг болоход гэрийн буг
хайчных нь уяаг богиносгоод гар хїрэх аргагїй болгоно. Хавтасны уяа нь тэр ч
байтугай гар нь болохоо байжээ. Бэхэндээ хїрч чадахгїй болдог байлаа. Брюссельд
байгаа Аìаранта Урсула ч, Роìд байгаа Хосе Аркадио ч Фернандагийн ингэж
будилж байгааг ìэдсэнгїй. Тэрбээр сайн дураа сууж байгаагаа тэдэнд бичдэг, аар
саар юìанд зовдоггїй байсан учир гэртээ буцсан ìэт хийх юìгїй, аа саар юì гарвал
нь хийчхлээ гээд л болчихдог учир їнэндээ ч жаргалтай сайн сууж байжээ. Захидал
эцэс тєгсгєлгїй бичсээр байгаал Фернандо цаг хугацааг ìэдэхээ байж, энэ ялангуяа
Санта Софи дела Пьедадыг явснаас хойш ìэдэгдэх боллоо. Фернанда хїїхдїїдээ
ирэх байх гэж єдрийг бариìжаалан єдєр, сар жилийг тоолж дасжээ. Гэтэл хїї охин
хоёр нь ирэхээ удаа дараа хойшлуулах болсноор жил нь саìуургаж, сар нь
будлиантуулах, єдєр нь нэг нэгээсээ ялагагдахаа больж, тэр ч байтугай цаг хугацаа
єнгєрч байгаа гэж ìэдэгдэхээ байжээ. Хїїхдїїдээ тийнхїї ирэхээ хойшлуулаад
байгаад Фернандо уурласангїй, харин ч юун ашгїй юì гэж боддог болов. Хосе
Аркадио хэдэн жилийн єìнє сахил хїртдэгийн даваанд дээр байна гэж бичсэн
ìєртлєє одоо шашны дээд курсийг тєгсєєд диплоìат бодлого судалж эхлэх гэж
байна хэìээн бичихэд ч сэтгэл зовсонгїй, хуагт Петрийн сэнтийд хїрэх бартаат заì
хичнээн єгсїїр бєгєєд эгц болохыг ìэдэлгїй яах вэ. Бусад хїний бол нэг их
тоохооргїй юìанд сїйд болж, жишээлбэл хїїгээ пап лаìыг їзсэн гэж бичихэд
учиргїй баясжээ. Охин нь гаргууд сурч байгаагийгийнхаа ачаар эцгийнхээ тєсєєлж
чадаагїй хєнгєлєлт авсан учир Брюссель тогтоосон хугацаанаасаа илїї удаан сурч
чадах боллоо гэж бичихэд нь баярлажээ.

Санта Софи дела Пьедад саìгарди хэл дээр ноì авчирч єгснєєс хойш гурван жил
гаруй єнгєрч, Аурелиано бичээсийн эхний хуудсыг сая л орчуулж чадан, асар их
ажил хийсэн боловч испани орчуулга яìар ч утгагїй нууц тїлхїїрээр бичсэн байсан
учир хэìжихийн аргагїй урт заìд дєнгєж анхны алхаì хийсэн хэрэг байжээ.
Аурелианог нууц тоìъёоны тїлхїїрийг олох тулгуур бичиг байхгїй байсан боловч
каталоны эрдэìтэний ìухлагт бичээсийн гїн утганд нэвтрэх болоìж хайхаар
Фернандагаас тэр ноìыг явахаар явуулаач гэж гуйхаар шийдэв. Хог новш овоорч,
зайтай онгорхой бїхэнд нїд ирìэхийн зуур дїїрч байгаа тасалгаандаа
Аурелиано ярих їгээ бодон, яìар байдлаар хандвал їнэìшилтэй байх бол гэж
эргэцїїлж, хаìгийн аятайхан їеийг тааруулах гэж анавч Фернандатай гал зууханд
пийшингээс хоолоо авч байхад нь дайралдах бєгєєд тїїнтэй уулзах єєр болоìж
байхгїйг ìэдсээр байтал бодсон юìаа хэлж чадахгїй хэл нь нагац ээжээ ìєшгєх
болов. Унтлагынхаа єрєєнд Фернандогийн хєдєлж явахыг отно. Шуудан зєєгчєєс
хїїхдїїдийнхээ захидлыг аваад, єєрийнхийгєє єгєхєєр хаалга руу явахыг чагнаж,

~ 205 ~
шєнє дєл болтол цаасан дээгїїр їзэг тасралтгїй чахран гїйхийг чих тавин,
унтраалага чад хийж, Фернандагийн уншлага уншиж эхлэхэд л ìаргааш хїссэнээ
гарцаагїй бїтнэ гэж итгэлтэйгээр унттаг байлаа. Аурелиано гарахыг Фернандагаар
зєвшєєрїїлэх гэж туйлын их хїсэж байсан учир нэг єглєє ìєрєє хїртэл ургасан
їсээ тайрч, бєєгнєрєн ширэлдсэн сахлаа хусаж, нарийн єìд єìсєж, гал зууханд
ороод Фернандаг хоолоо авахаар ирэхийг хїлээж гарлаа. Гэтэл єдєр бїр уулздаг
толгой гэдрэг, алхаа нь чанга эìэгтэй нь биш харин єìссєн байшгїй їзэсгэлэн гоо
эìгэн орж ирлээ. Үїнийхээ єìнє уйлж уйлчихсан юì шиг царай нь шаналангуй
ажээ. Фернанда Бага Аурелианогийн авдарнаас хивэнд идїїлсэн хатан хааны
хувцас єìсєж, галибартайгаа гайхан толины єìнє эргэлдэж байгааг нь харсан хїн
бол тїїнийг галзуурч гэж бодохоор байсан боловч тэр галзуураагїй байлаа. Ердєє
л тэр хуцвсыг єìсєхєд урьдын явдал ой ухаанд нь сэргэдэг байжээ. Тїїнийг
єìсєхєд анх удаагаа зїрх нь шиìшрэн, нїдэнд нь нулиìс ìэлìэрэн, тїїнийг хатан
хаан болгоно хэìээн аваачихаар ирсэн цэргийн хїний гутлаас ханхалж байсан
тоос їнэртэх шиг болж, ìєрєєдєл нь биелээгїйг санахдаа гунигладаг байлаа.

Фернанда єєрийнхєє хєгширсєн, танагаа алдсан, энэ яваа насныхаа хаìгийн сайхан
їеэс хэтэрч холдсоныг ìэдэж, тэр ч байтугай аìьдралынхаа хаìгийн хар їе гэж
бодож байсан тэр їеийг санагалзуулан уйтгарлаж, салхинаар гонхонд тардаг
байсан хахуун цэцгийн знэр, їдшийн бїрийгээр сарнайн бутнаас гарах, униар,
тїїгээр барахгїй ìал шиг бїдїїлэг харийхан хїртэл хэчнээн дутагдаж байгааг сая
л ухаарчээ. Дагтаршин бєєгнєрсєн їнс гэлтэй тїїний зїрх єдєр тутìын ажил
тєрлийн хаìгийн хїнд цохилтонд ч тэнцэж байсан ìєртлєє єнгєрснєє санан
гиюїрэн анхны тїрэлтийг давалгїй бут їсэрчээ. Он жил улиран єнгєрєхийн хэрээр
уй гашуугаас аз жаргалыг олж авах гэж зїтгэсээр Фернандо зэвэрч гїйцээд тийì
ìуу зуршилтэй болжээ. Ганцаардах болсноор сэтгэл нь зєєлєрчээ. Гэвч тэр єглєє
гал зууханд ороод, цонхигор, хэрзгэр залууг нїдээ жигтэй гялалзуулан, аягатай кофе
єєдєєс нь сарвайхыг харахдаа єєрєєсєє ичих шиг болж билээ. Фернандо Аурелианог
гадагш гаргаагїйгээр барахгїй даруулгаа хадгалдаг нууц халаасандаа гэрийнхээ
тїлхїїрийг авя явах болов. Аурелиано гаръя л гэвэл сэì гараад эргэж ирж болох
байсан боловч суусаар гадаад ертєнцєд итгэхгїй болсон хїний їг дагаж сурсан
зэргээс їгнээс нь зєрж зїрхлэхгїй. Тэрбээр єрєєндєє эргэж ирээд Фернандагийн
єрєєнєєс гїнээ шїїрс алдах чиìээ шєнє дєл болтол гарахыг чагнан бичээсээ їзжээ.
Нэг єглєє урьдынхаараа пийшингээ галлах гэж гал зууханд орвол урьд нь
Фернандод тавьсан хоол хїнс царцчихсан байхыг їзээд унтлагынх нь єрєєг
шагайвал їеннєìєрєгєєрєє хуччихсан, царай нь урьдынхаа їзэсгэлэнтэй болсон,
хар арьс нь гантиг шиг гєлийн гялтганасан Фернандо орон дээрээ сунан хэвтсэн
байлаа. Хосе Аркадиог дєрвєн сарын дараа Макондод ирэхэд Фернанда яг тэр
хэвээрээ байж байлаа.

Эхтэйгээ ийì їйлийн їргїй адилхан хїн байдгийг тєсєєлєхєд бэрх. Хосе Аркандио
нэхìэл хар косчооì, хатуу дугуй захтай цаìц єìсєж, зангианы оронд цэцэглэн
зангидсан нарийхан торгон бїч зїїжээ. Энэ бол цайвар царайтай, гайхангуй харцтай
зориггїйг илтгэсэн уруултай, уйтгартай байрын хїн байлаа. Хутагт нарын хийìэл їс
шиг хоёр тийш нь гилийлгэн хагалж саìнасан гялтганасан хар їс нь хийìэл
байдалтай, лааны тос шиг цагаан эрїїгээ ìєлчийтэл хуссан нь хєхрєн байгааг

~ 206 ~
харахад сэтгэл їргэлж зовж явдаг хїний шинжтэй. Судас нь ногоорон гэрэлтэх
бэлцгэр цайвар гар нь ажил хийдэггїй хїний гарын байдалтай. Солгой гарынхаа
долоовор хуруунд гэрэлт чиìэд шигтгээтэй тоì алтан бєлзєг зїїжээ. Аурелиано
хаалга нээж єгєєд, тїїнийг их холоос иржээ гэдгийг дор нь таав. Урсула сохорсон
хойноо тїїнийг олж байхад аìар гэж толгойг нь сїрчгээр угаадаг байсан тэр їнэр
явсан газарт нь їлдэж байлаа. Хосе Аркадио олон жил эзгїй байгаад ирэхдээ яагаад
ч юì гунигтай, ганцаардìал, насаа идсэн хїїхэд хэвээрээ їлдсэн нь нэг л
ойлгоìжгїй байв. Хосе Аракадио эхийнхээ унтлагын єрєє рїї шууд очив.
Аурелиано хїїрийг їìхийрїїлэхгїйн тулд Мелькиадесийн жороор євгийнхєє
хэрэглэж байсан хєєрєгт дєрвєн сар ìєнгєн ус буцалгаж байжээ. Хосе Аркадио юу ч
асуусангїй, їхсэн эхийнхээ духан дээр їнсэж, банзлын нь дотоод халааснаас
хэрэглээгїй їлдсэн гурван даруулга, хувцасны шїїгээний тїлхїїрийг авав. Итгэлтэй
ширїїн хєдлєх нь тїїний уйтгартай ноìой байдалд огт нийцэхгїй байлаа.
Шїїгээнээс торгоор ороосон, зандан їнэртсэн овгийн сїлдтэй хайрцаг гарган авч
нээвэл дотор нь урт гэгчийн захидал байлаа. Фернанда сэтгэлдээ хадгалж явсан
бїхнээ хэлж, аìьддаа хїїгээсээ нууж явсан бїхнээ бичсэн байлаа. Хосе Аркадио
эхийнхээ захидлыг босоогоороо ихэд сонирхсон янзтай боловч сэтгэл хєдєлсєн
байдалгїй уншжээ. Гуравдугаар хуудсан дээр тогтож, Аурелианог шинээр танилцаж
буй ìэт анхааралтай харснаа,

 Тийì байж, бутач гэдэг ìаань чи юу ? гэж хахир дуугаар хэлэв.

 Би Ауредиано Буэндиа байна.
 Яв, тасалгаандаа оч гэж Аркадио хэлэв.

Аурелиано єрєє рїїгээ ороод, Фернандиог оршуулахыг ч гарч харсангїй. Зариìдаа

Хосе Аркадио аìьсгаадсаар гэр дотуур явж байх нь гад зуухны нээлттэй хаалгаар
харагдаж, єìхєрч ìуудсан унтлагын єрєєнєє алхах чиìээ нь шєнє дєл болтол
дуулддаг байлаа. Аурелиано тїїний дууг олон сар сонссонгїй, Хосе Аркадио
тїїнийг тоож ярьдаггїйгээс тєдийгїй Аурелиано ч тїїнтэй ярих єчїїхэн хїсэл
байхгїй, ìєн бичээсээсээ єєр юì бодох зав ч їгїй байснаас тэр билээ. Фернандаг
їхсэний дараа Аурелиано їлдсэн хоёр алтан загасны нэгийг авч, хэрэгтэй ноìоо
авахаар каталон эрдэìтэний ноìын ìухлагт очив. Дурсаж бодох юì, їзсэнээ
харьцуулах юì огт байхгїй учир заìдаа дайралдаж байгааг огт сонирхохгїй.
Эзгїйрсэн гудаìж, орхигдсон байшин нь ганцхан харах сан гэж хорхойсон байсан
тэр їедээ сэтгэлдээ бодож байсан шиг нь харагдаж байлаа. Тэрбээр Фернандагийн
єгєєгїй зєвшєєрлийг єєрєє єєртєє олгож, тэгэхдээ ганхцан удаа, цорын ганц
хэргээр, хаìгийн богино хугацаагаар гарахаар шийдэж, гэрээсээ урьдын цагт зїїд
тайлдаг байсан нарийн гудаìж хїртэл арван нэгэн хорооллыг тувт гїйн єнгєрєєд
бєгс эргэх зайгїй шахас новширсон харанхуй єрєєнд сэтгэлд догдлон орж явчихлаа.
Энэ нь ноìын ìухлаг бус шоргоолжинд идїїлж, аалзны шїлсэнд хэрэгдсэн тавиур
дээр, тавиур дээр тєдийгїй шалан дээр, тавиурын хоорондох давчуухан зайд хїртэл
заìбараагїй овоолсон хуучин ноìын нийтийн булш ìэт санагдаж байлаа. Зузаан
зузаан судар хурааснаас хотойчихсон ширээнээ ìухлагийн эзэн сургаалийн дэвтрээс
тасдаж авсан хуудсан дээр ягаан бэхээр нэг юìыг эх адаггїй, ìуруй сарий бичиж
байна. Мєнгєлєг сайхан їс нь какду шувууны єрєвлєг шиг духруугаа унжжээ.
Сэргэлэн, онигор хєх нїдэнд нь ертєнцийн бїх ноìыг уншсан хїний сайхан

~ 207 ~
сэтгэлийн шинж тодорч байлаа. Тэрбээр дан дотуур єìдтэйгээ хаìаг бие нь
хєлєрчихсєн сууж, орж ирж байгаа хїнийг ч харсангїй. Аурелиано авсан ботиудаа
алтан загасныхаа хаìт дуугїйхэн сарвайвал каталон эрдэìтэн ноìын хуудсыг
эргїїлж їзсэнээ аньсага нь хясааны хавтас ìэт хаìхигдсан “Чи галзуу байхаа” гэж
унаган хэлээрээ хэлснээ ìєрєє хавчисхийгээд Аурелианогийн ноì, алтан загасыг
эргїїлэн єгч,

 Аваад яв. Энэ хэдэн ноìыг хаìгийн сїїлд уншсан хїн Сохор Исаак л байх,
тэгэхээр юу хийж байгаагаа сайн бодоорой гэж испаниар хэлжээ.

Хосе Аркадио Меìегийн унтлагын єрєєг засаж, хилэн хєшиг, хааны орны торгон
лаврыг нєхїїлж цеìентэн усан сангийн хашлага, барзгар хар єнгєтэй болсон
угаалгын єрєєг янзлууллаа. Унтлага, угаалгын єрєєгєєр єєрийн эдлэнг хязгаарлаж,
тос болчихсон хачин сонин юì, хяìд сїрчиг, хийìэл эрдэнэс зэрэг шал дэìий юìаар
дїїргэжээ. Гэрийн бусад єрєєн дэх юìнаас шїтээн дээр байсан хутагт нарын
бариìлыг л анхаарч, яагаад ч юì сэтгэд нь таарсангїй, нэг орой шїтээн дээрээс
буулгаад гадаа гарган, їнс болтол нь шатааж орхижээ. Ихэвчлэн єдрийн арван хоёр
цагт босно. Сэрээд алтан луу хатгаìалсан хуучин халааз єìсєж, алтан цацагтай
улавч углаж, угаалгын єрєєнд ороод, Сайхан Реìедиосын угаал їйлдээд байсантай
адил удаан гэгч ёслол їйлддэг байлаа. Усан санд орохын єìнє гурван цагаан
шилнээс анхилуун давс усанд цацаад. Тэрбээр угаал хийхдээ Сайхан Реìедиос шиг
тарвасны хальсан саваар дээрээсээ ус хийдэггїй тансаг їнэрт цусан дотор бїр ороод
хоёр цаг дээшээ харан усны сайханд бїївэйлэгдэн хэвтэж, Аìарантаг боддог байлаа.
Ирснээсээ хойш хэд хэдэн хоноод эндэх нутагт дэндїї халуудах цайны ганц нэхìэл
косчооìоо тайлж, Петра Креспийн бїжиг заахдаа єìсдєг байснархуу нарийн єìд
єìсєж, овог нэрийн эхний їсгийг хатгсан жинэхэнэ торгон цаìц єìсєх болов. Энэ
хувцсаа долоо хоногт усан санд хоёр угаагаад, єєр солих ээлжийн хувцас байхггїй
тул хатаагаад, халаазтайгаа явдаг байлаа.

Хосе Аркадио гэртээ хоол огт їл иднэ. Үдийн бїгчиì халуун наìдìагц гэрээс гарч,
шєнє орой болсон хойно буцаж ирээд, тасалгаан дотуур хїндээр аìьсгаадан,
Аìарантаг бодсоор гиюїрэн явдаг байлаа. Тєрсєн гэрийнх нь тухай сэтгэлд нь
їлдсэн юì гэвэл Аìаранта, шєнийн дэнгийн гэрэлд айìаар гялтгангах хутагт нарын
нїд, энэ хоёр л байлаа. Роìд найìдугаар сарын сїїìгэр шєнєєр Аìарантаг торон
банзалтайгаа гантиг хашлага усан сангаас гараад, гараа боосон чигээрээ цєлийн
хїний байдалтай уйтгарлан явж байгаагаар олон ч удаа зїїд, сэтгэлдээ їзжээ.
Аурелиано Хосе Аìарантагийн дїрийг дайны цуст наìагт живїїлэн ìартах гэж
оролдсон боловч Хосе Аркадио эхийгээ лаì болох тухай їлгэрээр хуурах зуураа
сэтгэлийнхээ гїнд тэр дїрийг аìьдаар нь хадгалах гэж оролдож байлаа. Захидалдаа
санаанаасаа зохиосон юìыг л бичиж байснаа тэр ч ìэдсэнгїй, Фернанда ч
ìэдсэнгїй. Роìд очсоныхоо дараа Хосе Аркадио шашны сургуулиас гарч, эхийнхээ
солиот захидалд їргэлж дурдах хэìжээлшгїй євийг хураахын тулд шашины ухаан,
хууль жаягийг судалсаар байгаа тухай худал бичсээр байжээ. Тэр хєрєнгийг євлєвєл
ийì тарчиг ядуу байхыг больж, хоёр найзтайгаа суудаг Трастверийн гудаìжны
бохир байшингийн дээврийн хєндийгєєс гарч чадах байлаа. Фернандагийн їхэхээ
ìэдэж бичсэн сїїлийн захидлыг аваад тансаг байдлыг їзїїлэгч хувцасныхаа
навтгарыг жуìдаандаа эвхэж хийгээд цагаачдын хїйтэн гойìон, єтгєн бяслаг
~ 208 ~
зулсаар ярганы їхэр шиг шахалдан яваа хєлєг онгоцны хєндийд суун далайг
гаталжээ. Фернандагийн зовлонгоо хожиìдуулсан ширхэгчилсэн тоочсон гэрээсийг
гїйцэд уншилгїйгээр салж унасан тавилга хєсрийн євсєнд идэгдсэн гонхыг їзээд л
гарахгїй, Роìын хаврын очир эрдэнэ ìэт туяарах гэрлийг хэзээ ч їзэхгїй, эртний
аìьсгал шингэсэн агаараар нь аìьсгалахгїй гэдгээ ìэджээ. Мэнгэр нь хєдлєн
таìираа тасартал ханиалган нойроо хулжихад зєнєсєн Урсулагийн єєрийг нь юì
бїхнээр айлгадаг байсан баргар байшин дотуур лай ланчгаа дахин дахин хэìжин
алхдаг байлаа. Урсула, Хосе Аркадиог харанхуйд алдчихна гэж айхдаа унтлагын
єрєєний ìухарт шигдэн суудаг болгон сургаж, “Энэ бол бїрий болохоор їхдэл гарч
ирэн, гэр дотуур тэнэхдээ шагайдаггїй ганц газар” гэж хэлжээ. “Чи ìуу юу хийвэл
хутагт нар надад дор нь хэлнэ” гэж Урсула сїрдїїлдэг байлаа. Багадаа тэрбээр энэ
буланд унтах цаг болтол, хутагт нарын хїйтнээр цоо ширтэхэд сїнсгїй айж ìухар
сандал дээр хєдєлгєєнгїй суудаг байлаа. Хосе Аркадиог ингэж давхар зовоохын
хэрэг байсангїй. Учир нь тэр їед Хосе Аркадио орчин тойрондоо байгаа бїхнээс
айдаг, аìьтны дургїй хїргэсэн гудаìжны хїїхэн, гахай сїїлтэй хїїхэд гаргадаг
гэрийн эìэгтэй, зариìыг нь їхїїлж салдаг нєгєє зариìыг нь насан туршдаа гэìшиж
яваа болгодог зодооч тахиа, дєнгєж барингуут л хорин жил дайтахад хїргэдэг галт
зэвсэг, заавал ураì хугалж, галзууруулж дуусдаг ойвгїй санаанаасаа, эцэст нь эзэн
тэнгэрийн хэìжээлшгїй сайхан сэтгэлээр бїтээгээд, чєтгєр шулìын завхруулчихсан
бїхнээс нэгэнт айдаг болсон байжээ. Өглєє нь хар даран зїїдлээд зовж зовчихсон
сэрдэг байсан боловч цонхоороо тусах нарны гэрийн харж єєрийг усан санд оруулах
Аìарантагийн зєєлєн гарыг хїрэхэд шєнийн айдас нь алга болдог байлаа. Наранд
булхсан цэцэрлэгт Урсула хїртэл огт єєр болчихсон єєрийг нь элдэв айìаар юì
ярьж айлгахаа болиод, пап лаìын шиг яралзсан инээìсэглэж байг гэж шїдийг нь
нухсан нїїрсээр угааж, дэлхийн дєрвєн зїг, найìан зовихсоор Роìд очсон
ìєргєлчид “Пап лаìын гараа яìар цэвэрхэн байлгадаг юì бэ” хэìээн гайхаг гэж
хуìсыг нь авч, єнгєлж пап лаìаас дутуугїй сайхан їнэртэг гэж сїрчиг шїршиж
єгдєг байлаа. Пап лаìын, Касьельгандольфо ордны тагтан дээрээс ìєргєлчин олонд
долоон хэлээр аврал айлдаж байхыг їзэж, їнэхээр их цагаарч, зуны баринтаг нь нїд
гялбаì гял цал хийж байгааг харж тансаг сїрчгийнанхилуун їнэрийг їнэртэж билээ.

Хосе Аркадио тєрсєн голоìтдоо ирснээс хойш жил шахаì болж, ìєнгєн цэцэглэг
дэн, алтан сїлд чиìэглэлт хєтєвчєє (Үнэнийг хэлэхэд, хєтєвчний шигтгэìэл сїлд л
алт байжээ) зарж идээд хотын хїїхдїїдийг гэрт цуглуулан зоргоор нь тавьж зугаагаа
гаргах болжээ. Үдийн аìралтын цагаар тэрбээр тэднийг цэцэрлэг дэх олсон дээгїїр
харайлгуулж, гонхонд дуу дуулуулж, олбогт сандал, буйдан орон дээгїїр
хєлбєрїїлж, тэднийг хэсэг хэсгээр нь сайн юìанд сургадаг байлаа. Нарийн єìд,
торгон цаìцаа хэдийн тайлж арабчуудын ìухлагаас авсан жирийн косчооì єìсєх
болсон боловч наìбаа хадгалж, пап лаìын тєрхєє тавиагїй байлаа. Хїїхдїїд
Меìегийн найз охидын адил тэднийд дорхноо дасжээ. Үдэш орой болтол хїїхдийн
дэìий чалчих дуу, дуулдар товшуур бїжиг хийх нь сонсдож, тэднийх сахилга гэж
байхгїй дотуур байртай сургууль шиг л байдаг байлаа. Эхлээд Аурелиано тэдний
тийнхїї даварч байгааг анзаарахгїй байсан боловч гийчид Мелькиадесийн єрєєнд
хїрчээ. Нэг єглєє хоёр жаал хаалгыг нээгээд, юì уншин суугаа їс ноос болсон
балиар хїнийг хараад айжээ. Тэр хоёр орж чадаагїй боловч тэр жигтэй хїнийг
сонирхох болов. Тэгээд хаалганы дэргэд шивэр авир хийж, салхивчны янз бїрийн

~ 209 ~
ìуухай юì тасалгаан руу шидэж, нэг удаа хаалга, цонхыг гадаас хадаж орхисонд
Аурелиано хагас єдєр ноцолдож байìааж нь гарч билээ. Өєрсдийг нь залхааж
гэсгээхгїй байгаад эрэìшин, бїр зориг ороод, Аурелианог гал зууханд байх хойгуур
нь дєрєвїїл бичээсийг устгах гэж тасалгаанд оржээ. Гэвч шарласан цаастай
бичээсийг шїїрээд авìагц нэгэн далдын хїч тэднийг дээш єргєн, Аурелианог эргэж
ирэн, бичгийг тэдний гараас булаан автал хийд байлгажээ. Тїїнээс хойш тэд тїїнд
тєвєг удсангїй.

Хэдийгээр арван хэдэн нас хїрч байгаа боловч єìдєє тайлаагїй яваа дєрвєн хєвгїїн
Хосе Аркадиогийн царай зїсийг янзалж єгнє. Тэр дєрєв єглєє эрт бусдаасаа
тїрїїлж ирээд, сахлыг авч, халаасан алчуураар биеийг нь зїлгэж, їсийг нь засаж, гар
хєлийнх нь хуìсыг єнгєлж, сїрчиг цацаж єгнє. Зариìдаа тїїнийг усан дээр дээш
харан хєвж, Аìарантаг бодож байхад тэд усан санд орж, хєлєєс толгойг нь хїртэл
савандаж єгнє. Дараа нь биеийг нь хуурай болтол арчиж, оодоод хувцаслана. Тэдний
нэг, долгионтсон шаргал їстэй, чандага шиг цэнхэр ягаан нїдтэй хїї ихэвчлэн
тэднийд хононо. Тэр хїї Хосе Аркадиод туйлгїй дасчихаад, ìэнгэр нь хєдлєн
нойргїй хонож байхад дэргэдээс нь холдохгїй, харанхуй єрєєнїїдээр хаìт хэрэн
явдаг байлаа. Нэг шєнє Урсулагийн унтлагын єрєєнд орвол газар доорх нар шалны
хагархайгаар гарч байхыг ажиглаж. Яìар учиртайг їзэхийн тулд дэнлїї асаах ч
хэрэг байсангїй. Хоёул Урсулагийн ор байсан газарт їзвэл хаìгийн хурц гэрэл гарч
иржээ. Зэс утсаар аìсрыг нь боосон гурван бэржээнхэн хїїдийд долоон ìянга хоёр
зуун арван дєрвєн зоос цог аятай харанхуйд гялтагнан байлаа.

Эрдэнэсийг олсон нь зїйрлэвээс шєнийн харанхуйд галын хурц гэрэл хялсхийх

ìэт болсон ажгуу. Гэвч ядуу байхдаа ìєрєєдєж байснаараа гэнэт тэнгэрээс унасан
баялагаа аваад Роìд буцахын оронд гэрээ аìинчхан диваажин болгожээ. Хилэн
хєшиг болон унтлагын єрєєний лаврийг шинэчилж, угаалгын єрєєний шалыг
хавтангаар єнгєлїїлж, ханыг паалантай тоосгоор бїрїїлэв. Хоолны єрєєний
шїїгээндээ чихэр жиìс, утсан ìах дарìал хїнсний зїйл овоолж цоожилчихсон
байсан агуулахаа дахин нээж, дарс тэргїїтнээр дїїргэлээ. Эдгээр ундааг
Аркадиогийн нэртэй хайрцагт хийн тєìєр заìын єртєєн дээр хїргэн ирж, тэрбээр
єєрийн биеэр очиж авдаг байлаа. Нэг шєнє дєрвєн хєвгїїнтэйгээ їїр цайтал
найралжээ. Өглєєний зургаан цагт унтлагын єрєєнєєс шалдан гарч усан сангийн
усыг асгаж, оронд нь шаìпан дарсаар дїїргэжээ. Хєвгїїд усан сан руу їсрэн
орцгоож анхилуун їнэрт хєєс бїрхсэн алтлаг усанд тэнгэрт сїрэг шувуу наадах ìэт
дураар тонгочиж, тэд шуугилдан хєгжилдсєєр, зайдуухан Хосе Аркадио Аìарантаг
сэрїїнээрээ зїїдлэн, бодол болж дээшээ харан хєвж байлаа. Хєвгїїд дорхноо цуцаж
бєєнєєрєє унтлагын єрєєнд орж, хилэн хєшгийг нь хуу татан, биеэ арчин хоорондоо
ноцолдож, їнэт толийг нь хагалаад, цугаараа орон дээр гаран овооролдон лаврийг нь
унагажээ. Хосе Аркадиог ирэхэд тїйвээж сїйтгэсэнюìныхаа дунд атиран унтацгааж
байлаа. Эдвэж сїйтгэснийг харан харуусахаасаа илїї ингэж утгагїй наргин, шалдаа
буусан єєрийгєє хараад авдрын ёроолд биеийг нь хатуужуулах єìсгєл, ìах бодийг
гэсгээх, гэìшїїлэх янз бїрийн тєìєртэй хаìт хэвтэж байсан торлогийг авч,
галзуурсан юì шиг бархиран, хайртай байсан хїїхдїїдээ сїрэг цєєвєр чоныг ч
ингэж занчихгїй биз гэж санагдìаар шалба туушиндан, гэрээсээ хєєж гаргав.
Тэрбээр ганцаараа їлдэж, ìэнгэр нь хєдлєн хэд хоног наìдахгїй зовоов. Нэг их

~ 210 ~
ханиалгах нь гайгїй болоод байлаа. Гурав хоног дээрээ тэнхэл барагдаж дотор
багтрахыг тэвчиж чадахгїй орой нь Аурелианогийн єрєєнд орж, “Оройн эìийн
сангаас хоолой утах нунтаг авчирч єгч тус болооч” гэж гуйжээ. Аурелиано хоёр
дахиа гадаа гарсан нь энэ байжээ. Тэр хоёр хороолол гїйгээд л латин бичигтэй
шаазан сав тавьсан давчуухан эìийн сангийн тоос болсон цонх харагдсанд дотогш
орвол нийтийн ìогой шиг гилбэлзсэн бїсгїй Хосе Аркадиогийн цаасны тасархай
дээр бичсэн эìийг авч єгєв. Энэ удаа ч Аурелианогийн дэнлїїний шар гэрэлд тусах
хоосон гудаìжийг аанай л огт сонирхсонгїй. Аурелиано зугтчихлаа гэж Хосе
Аркадио эхлээд бодож байтал цаадах нь аахилсаар, удтал гаралгїй сууснаас шавар
шиг болчихсон хєлєє зєєж ядсаар орж иржээ. Аурелиано орчин тойрондоо байгаа
юìыг илэрхий хайхрахгїй байх тул хэдэн єдрийн хойно Хосе Аркадио эхийнхээ
захисныг зєрчиж, тїїний “Дуртай цагтаа гадагш гарч бай” гэж хэлжээ.

 “Гудаìжинд би юу хийх вэ” гэж Аурелиано хариулжээ.

Тэр аанай л тїгжээтэй суун, эртний бичээсээ їзэн бага багаар тайлж байсан боловч
утгыг нь тайлбарлаж бас л чадахгїй байлаа. Хосе Аркадио тэр даяанчид єрєєнд нь
зїсэì гахайн утсан ìах, аìанд нь хаврын аìт їлдээх чихэртэй авчирч єгч, тэр ч
байтугай жїнз сайн дарс хоёр ч аваачиж єгчээ. Хосе Аркадио дураа хїрвэл л їзэж
болох зїйл хийгээд бичээсийг тєдий л хайхарсангїй боловч ховорхон эрдэìтэй,
ертєнцийг гайхалтай ìэддэг шоовдор садангаа сонирхох болжээ. Аурелиано англи
хэлийг гадарладаг болоод бичээсийг судлахынхаа завсарт нэвтэрхий толийн зургаан
ботийг сонин роìан уншиж байгаа юì шиг хуудас алгасалгїйгээр уншжээ.
Аурелиано нэвтэрхий толь уншсаны хїчинд л Роìыг хэзээ язааны сууж байсан юì
шиг ìэддэг болсон байх гэж Хосе Аркадио эхлээд санаж байсан боловч нэвтэрхий
толиос ìэдэх аргагїй зїйлийг, тухайлбал юìны їнийг хїртэл ìэддэгийг нь удалгїй
ìэджээ. “Үїнийг юунаас олж ìэдэв” гэж Хосе асуухад Аурелионо нь Хосе Аркадиог
тасалгаагаар явж байхыг нь хєндийхнєєс хардан байснаа ойртож танилцаад ирэхдээ
анх бодож байснаас нь шал єєр байсанд гайхжээ. Хосе Аркадио инээдэг, гэрийнхээ
баян тансаг байсныг їе їе санан уйтгарлан, Мелькиадесийн єрєє ингэж хогондоо
дарагдах гэж халаглан санаа алддаг байлаа. Яс ìахны тасархай энэ хоёр аглагч
ойртлоо гээд дотно болтлоо єдий байсан боловч ганцаардан зовохоо больжээ.
Үїнээс хойш Хосе Аркадио, Аурелианотой аан уун гэж даруй, хийìээр байвч
халган тєвєгшєєдєг байсан гэрийн зариì ажилд тїїгээр туслалцуулахаар боллоо.
Аурелианогийн хувьд бол гонхонд суун, юìаа унших, Аìаранта Урсулагийн няìбай
нь аргагїй явуулсаар байсан захиаг авах, Хосе Аркадиогийн урьд нь оруулдаггїй
байсан угаалгын єрєєнд угаалга хийх болоìжтой болов.

Нэгэн халуун єдєрт тэр хоёр хаалга сандрангїй балбах чиìээнээр сэрэв. Хаалгыг
нэгэн танихгїй євгєн цохисон байлаа. Тоì ногоон нїд нь тєвшин царайн дунд
сїїìийн гэрэлтэж, духан дээр нь їнсэн загалìай харлана. Тэр хїний навтас болсон
хувцас, элэгдэж ìайжийсан гутал, їїрч яваа ганц тулìыг харахад гуйлагчин юìуу
гэìээр боловч гадаад тєрхтэйгєє огт авцалдахгїй оìог бардаì байдалтай ажээ. Энэ
хїн биеэ хаìгаалах зєнтэйгєє бус, яìагт айгаад сурчихсандаа аìиа тэжээж яваа юì
байна гэдэгт нь зочдын єрєєний сїїìгэр гэрэлд ч хальт харахад л ìэдэгдэж байна.
Энэ бол хурандаа Аурелиано Буэндиагийн арван долоон хїїгээс ганцаараа аìьд
їлдсэн Аìраг Аурелиано байлаа.
~ 211 ~
Тэрбээр оргуул босуул байдлаар ìахаа идэж, элдэв юìанд єртчих вий гэж айж
болгоìжлох явсаар хєл жийж аìсхийх хїслэн болжээ. Тэр нэрээ хэлээд, нойр энэ л
гэрт орогнуулаач гэж гуйжээ. Гэвч Хосе Аркадио Аурелиано хоёр энэ садангаа
танихгїй учир тэнїїл аìьтан байна гэж санаад гудаìжинд тїлхэн гаргав.

Тэр хоёр хаалган дээр зогсож, Хосе Аркадиогийн тєрєхєєс єìнє эхэлсэн эìгэнэлт
явдлын тайллыг їзжээ. Гудаìжны нєгєє этгээдэд байгаа бїйлсийн ìодон дотроос
Аìраг Аурелианог олон жилийн турш анч нохой шиг авалж, ìєрєєр нь ìєшгєн хєєж
явсан цагдаагийн хоёр тєлєєлєгч духны хэрээсийг яг онож тїрїїлгээ харан уналаа.

Хосе Аркадио хїїхдїїдийг хєєж явуулсанаас хойш христосын ìэндэлсэн єдрєєс

урьд Неапаль орох санаатай Атлантын далай гатлах хєлгийн сураг гарахыг хїлээж
байна. Хосе Аркадио энэ тухай Аурелианод хэлж, Фернандаг їхсэнээс хойш сагстай
идэх юì ирэхээ больсон учир Аурелианод аìь зуугаад байхаар нэг худалдааны юì
нээж єгєх гэж байлаа. Гэвч тїїний сїїлчийн энэ ìєрєєдєл биелэх учиргїй байжээ.
Есдїгээр сарын нэгэн єглєє Хосе Аркадио, Аурелианотай гал зууханд аяга кофе
уугаад, угаалгын єрєєнд угаал їйлдэж дуусаж байтал вааран дээврийн цоорхойгоор
гэрээсээ хєєж явуулсан дєрвєн хєвгїїн їсрэн бууж, яах ийхийн зуургїй хувцас
хунартайгаа усан сан руу харайн орж, тїїнийг їсдэж аваад, толгойг нь усан дотор
дарж усны гадарга дээр хийн бєìбєлєг їзэгдэхээ больж папын шинэ
залгаìжлагчийн цайвар биеийг анхилуун усны ёроол руу шингэтэл байлгажээ. Дараа
нь тэр дєрєв болон хэлìэгдэгчээс єєр хэн ч їл ìэдэх нууцаас гурван шуудай алтыг
аван арилжээ. Энэ бїхнийг цэргийн ìаягаар ìаш шуурхай зохион байгуулалтай,
зэрлэг байдалтай аìжуулжээ.

Аурелиано цоожтой сууж байсан болохоор юу ч сэжиглэсэнгїй. Орой нь л гал

зуухандаа ирэхдээ Хосе Аркадиог їгїйлж, гэрээрээ нэг хайгаад, угаалгын єрєєнєєс
олжээ. Хєєгєєд пиндийчихсэн Хосе Аркадио Аìарантаг бодсоор усан сангийн
анхилаì їнэрт ìандал дээр хєвж байлаа. Аурелиано тїїнд дассанаа сая л ойлгожээ.

***

Арван хоёрдугаар сарын эхээр Аìаранта Урсула хэлж дуулгасан юìгїй аясын
салхинд туугдан гэртээ гэнэт буцаж ирвэй. Тэрбээр нєхрєє хїзїїгээр нь торгон
уяагаар оосорлон хєтєлжээ. Зааны ясан єнгєтэй палааж єìсєж євдгєє хїрсэн сувдан
зїїлт хїзїїндээ зїїж, дугуй тайрсан їсээ хацар руугаа харайцайн даль шиг
унжуулжээ.

Хагас жилийн єìнє тїїтэй суусан хїн бол далайчин байрын гоолиг нуруутай
флаìанд нутгийн идэрхэн эр байлаа. Аìаранта Урсула зочдын єрєєний хаалга
нээгээд л арай оройтож ирж, гэр нь санаснаас илїї доройтож гэдгийг ìэдлээ.

 Тэнгэр ìинь ээ! Бїсгїй хїн байхгїй гэдэг нь илт байна гэж хараìсангуй
гэхээсээ баясангуй дуу алджээ.

Тїїний авч ирсэн юì нь гонхонд багтсангїй. Аìаранта Урсула Брюссель орохдоо

авч явсан хуучин авдарнаасаа гадна хувцасны хоёр шїїгээ, дєрвєн тоì жуìдаан,
шуудай шїхэр, найìан хайрцаг бїрх ìалгай, асар тоì тоì тортой тавин ширхэг

~ 212 ~
бялзуухай, залдаг тусгай дугтуйтай хийгээд эхил хуур шиг бариад явчихаж болдог
унадаг дугуй авчиржээ. Нєхрийнхєє жолоочийн бусад хэрэглэлийн хаìт авчирсан
хуучирсан зотон бадайг єìсєж, гэр орноо тордон доìдож гарлаа. Гонхонд эзэгнэж
гїйцээд байсан улаан шоргоолжийг хєєж, сарнайн бутыг сэргээж, хогийн євсийг
їндсээр нь зулгааж, цэцгийн ìандалд ойì, хахуун, хайтан дахин суулгаж хэсэг
ìужаан, засварчин, тоосгочин, чулуучныг удирдан шалны завсар зайлхайг бєглєж,
цонх хаалгыг єлгєж, тавилга тэргїїтэнг засаж, ханаа гадна дотроос нь шохойдож,
ирснээсээ хойш гурван сар гэхэд гэрээ оньст хуур тоглож байсан їеийнх шигээ залуу
насны баяр баясгалан бялхаан сайхан байдалтай болголоо. Хэдийд ч яаж ч байлаа
гэсэн дандаа сайхан аашилж, їргэлж дуулж, бїжиглэж байдаг, хуучирсан эд,
хуучирсан заншлыг хог дээр хаяхад бэлхэн Аìаранта Урсулаг оршуулгын зїйлийн
їлдэгдэл, буланд овоорсон хэрэгцээгїй новшийг гаргаж хаяад, Урсулаг хїндэлдэгтээ
л Реìедиосын зургийг єлгєєтэй хэвээр нь їлдээжээ.

“Хараач яìар гоё вэ! Элэнц ээж ìаань арван дєрєвтэйдєє байгаа нь энэ!” гэж
Аìаранта Урсула элгээ хєштєл инээн хашгирна. Гэрт буг чєтгєр орогносон учир
нуусан эрдэнэсийг нь эрвэл тэднийг ганц айлгаж болно гэж нэгэн чулуучин ярихад
Аìаранта хоёронтоо тас хийтэл инээд алдах зуураа эрэгтэй хїний ìухар сїжигт
итгэдэггїй гэж хэлжээ. Аìарнтагийн туйлын шулуун шууд, туйлын толгой даасан,
туйлын орчин їеийн болсныг Аурелиано хараад нїїрээ хийх газар олохгїй
сандарчээ. Аìаранта гараа дэлгэж “Пєєх, хараач гэì! Миний хайртай ìахчин яìар
тоì болоо вэ” хэìээн хашгирчээ. Аурелианод чаìин бїжиг зааж гарав. Хурандаагаас
їлдсэн тос болсон єìдийг нь тайлуулж, цэцгэн хээтэй цаìц, дэгжин гоё шаахай
бэлэглэж тїїнийг гудаìжинд хєєн гаргажээ.

Урсула шиг жижигхэн, сэргэлэн ìохошгїй, Сайхан Реìедиосийн гоо їзэсгэлэн,

сэтгэл булаахын хувьд бараг дутахгїй Аìаранта Урсула хувцсаны загварыг урьдаас
ìэдэх ховорхон авъяастай байлаа. Шуудангаар ирж байгаа хувцасны загварын
сїїлийн сэтгїїлийг їзэхэд єєрийн нь зохиож, Аìарантагийн элин галавын
ìашинаар єєрийн нь оёсон загвартай яг таарч байдаг байлаа. Тэрбээр Европт гарч
байгаа хувцасны загварын бїх сэтгїїл, урлаг, хєгжìийн бїх хэвлэлийг захиалж,
авъяастай эìэгтэй тоосонд дарагдаж, ган ганчигт сїйрэн голоìт нь цайж байгаа энэ
хотод буцаж ирэв. Тэгэхдээ ертєнцийн хаа ч аж тєрхєд бардаагаар хїрэх хєрєнгєтэй
нєхєр, єєрт нь туйлын хайртай учир хїзїїнээсээ торгон уяагаар оосорлуулаад явахаа
тоохгїй тийì нєхєртэй эргэж ирэв гэдэг нь ухаанд багтахгїй байлаа.

Гэвч єдєр хоног єнгєрєхєд Аìаранта Урсулаг Макондодоо суурьшиж, тухтай сайхан
аж тєрж, тавтай сайхан насаа элээх гэж хаìаг байдгаараа эрìэлзэж байгаа нь
тодорхой боллоо. Тортой шриг бялзуухай авчирсанаас їзэхэд гэнэт тэгж шийдээгїй
нь илт. Эхийнхээ, нэг захиандаа шувуу їхэж дууссан гэж бичсэнийг санаад , Европт
хэдэн сар саатан, канарын арал дайрах хєлєг онгоцыг хїлээж, тїїгээр орохдоо
хаìгийн їїлдэр сайтай хорин таван хос бялзуухай худалдан авч, Макондогийн
тэнгэрт тавих гэж боджээ. Тїїний їїсгэсэн юì нэг л бїтэхгїй байсны дотроос
хаìгийн бїтэлгїй нь энэ байжээ. Шриг бялзуухай їржих бїрийд нь дараа дараагаар
гарган тавивал шувууд суларсаар ìэдэнгїїтээ хотоос нисээд явчихаж байлаа.
Байшингаа бїр анх єргєтгєж байх їед Урсулагийн захиалж хийлгэсэн торонд
идээшлїїлэх гэж оролдоод ядчихав. Бїйлсний ìєчирт хивгээр хэчнээн ч їїр засаж
~ 213 ~
єлгєєд, байшингийн дээвэр дээр хэчнээн ч їр цацаж бариад, торонд байгаа бусдыг
нь єдєєж жигїїртэн оргодолуудыг эргїїлэх гэж яаж ч оролдоод нэìэргїй, суларсан
ширг бялзуухай дээш байгааг ìэдэх гэж л хотын дээгїїр нэгэнтээ тойрон нисээд
алга болдог байлаа.

Аìаранта Урсула Макондодоо буцаж ирснээс хойш жил тойрон болж байгаа боловч
Макондогийнхонтой ойртож ч найрлаж цэнгэж ч чадсангїй. Гэхдээ зовлон
нїїрлэсэн тэр хїìїїсийг аìьдарахаар хїсэлтэй болгож чадна гэж найдсаар л байлаа.
Тїїний нєхєр Гастон тэр нэгэн шатаì халуун їдэд Макондод галт тэрэгнээс буухдаа
эхнэрийнхээ нутгаа санаад л тэгж зїтгэснийг ойлгосон боловч элдэв юì сэдэхэд нь
саад хийдэггїй байлаа.

Байдлыг їзээд ирэхлээрээ хоосон ìєрєєдлєєс ангижирна биз гэж итгээд, унадаг
дугуйгаа ч угсарсангїй аалзны хаìгийн сайхан єндєг олох гэж чулуучин, тоосгочин
нарын ханаас шїїрдэн хаясан аалзны шїлсийг єдєржин ухдаг байв. Дараа нь
тїїнийг хуìсаараа цоолж, дотроос нь гарч гїйх олон жижиг аалзыг тоìруулдаг
шилээр уйгагїй хардаг байлаа. Сїїлдээ Аìаранта Урсулаг тэвчээртэйгээ їзэх гэж л
ингэж байна гэж бодоод, солжир дугтуйдаа ундаг дугуйтай угсарч, завтай цагаараа
нутгийн шавьж хийж урьд шавжийн ухааныг нэлээд ултай їзэхэд нь багшилж байсан
Льежийн их сургуулийн євгєн профессорт явуулдаг боллоо. Унадаг дугуйгаар
явахдаа Гастон уран нугарагчийн бие барьсан хувцас, хєгжиìчний ойìс, цагдаагийн
саравяит ìалгай єìсдєг байлаа. Явгаар гадагш гарахдаа эв цэвэрхэн ёрог косчооì,
цав цагаан шаахай, торгон зангиа, сийрсэн бїрх єìсєж, шинэ таяг барьдаг байсан.
Тэрбээр нїд цэнхэр агаад їїгээрээ далайчинтай улаì адил харагдана. Живэр сахал
нь хэрэìний їс шиг шаргал. Эхнэрээсээ наана хэлэхэд арван тав ах боловч
залуурхдаг, эхнэрийнхээ тєлєє гїйхэд хэзээ ч бэлэн, сайн эр хїний байдалтай учир
їе ìултарсан гэхээргїй харагддаг байлаа. Хянуур болгооìжтой, хїзїїндээ оосортой,
циркийн дугуйтай дєч дарсан тэр эрийг залуу эхнэртэйгээ хэдийд л бол бэлгийн
ажил хийж байхаар тохирч, хуялаа хєдєлсєн їед хаìгийн тохирìожгїй газарт ч
харилцан дураа хангаж байдаг гэж хэнч бодохгїй биз ээ. Тэр хоёр анх танилцсан
цагаасаа хойш ингэсэн, тэгэхдээ цаг хугацаа улирч аìьдралын ер бусын нєхєлтэй
тулгарах тусаì энсэн хурьцах нь улаì тачъяангїй, улаì уран болж иржээ. Гастон
тийнхиїї ургуулан болдох шавхагдашгїй ухаантай , урин тачаангїй эрдэìт тєгс
боловсорсон ìахруу аìраг тєдийгїй хнил цэцэг алагласан нугад янагийнхаа хаìт
цаашаа харуулах шахан байж онигор цэцэгт нугад буулгаж зїрхлэсэн тїїхэнд цорын
ганц эр хїн байлаа.

Тэр хоёр хуриìнаасаа гурван жилийн єìнє танилцжээ. Нэг удаа Гастон Аìаранта
Урсулагийн сурч байсан сургуулийн дээгїїр спортын онгоцоор эгэлдэн хєєрч
байгаад, тугны иш ìєргєчихгїй гэж жолоогоор огцоì ìушгиж, зотон хєнгєн цагаан
хоёроор хийсэн бїдїїлэгхэн тєхєєрєìж нь сїїлээрээ утсанд тээглэн хийд тогтжээ.
Тэр єдрєєс хойш Гастон хєлєє чиг барьж боолгосноо ч тоохгїй бяìба, гариг бїр
Аìаранта Урсулаг авахаар дотуур байранд нь очиж, дотуур байрны дэг жураì
Фернандогийн бодсоноос хавьгїй сул байсныг далиìдуулан бїсгїйг авч, спортын
клубтээ аваачдаг байлаа. Цэнгэг сайхан агаарт таван зуун ìетрийн єндєрт байхдаа
хоёулаа бие биедээ хайртай болсноо, газрын юìс жижигрэх хэрээр нэг нэгийгээ
улаì ойлгох болжээ. Аìаранта Урсула Макондог энэ ертєнцийн хаìгийн сайхан,
~ 214 ~
тайван хот гэж гэрээ, хахуун анхилсан асар байшинтай гэж Гастонд хуучилж їнэнч
сайн нєхєртэй суугаад тэндээ Аурелиано, Хосе Аркодио бус, Родриго, Гонсало гэсэн
хоёр дїрсгїй хїї, Реìедиос бус, Виргийн гэсэн охин тєрїїлээд насан зїг болтлоо
байх юìсан гэж ярьдаг байлаа. Аìаранта Урсулаг тєрсєн хотынхоо байдлыг
сэтгэлдээ байнга їзэж, эх нутгаа санасандаа бїр ч гоёор бодож байгааг Гастон
ìэдрэхдээ Макондод хаìт очихгїй бол эхнэр нь болохыг зєвшєєрєхгїй нь гэж
ухаарчээ. Тэрбээр їїнийг нь цагийг нь олтол хориглох хэрэггїй тїр зуурын адайр
ааш гэж їзэж байсан тул сїїлд нь хїзїїгээ оосорлуулсан шигээ аягыг нь дагаж
билээ. Гэвч Аìаранта Урсулаг нєхєртэйгээ Макондод хоёр жил болоход анх ирсэн
єдрєєсєє ялгаагїй уйдах янзгїй байсанд Гастон баахан тїгшиж эхэлжээ. Макондод
хатааж болох бїх шавьжийг хатааж, испаниар нутгийн хїн шиг ярьж сураад,
шуудангаар ирж байгаа сэтгїїлийн бїх їгийн сїлжээг бодож байлаа. Үдээс хойших
халуунд ч, їìхий саìхай усанд ч їл ажрах элгийг байгаль ээжээс єєрт нь заяаж,
колони нутагт суухад таарсан бие хайрласан учир Гастон цаг агаар халуудаж байна
гэж буцахыг шавдуулах аргагїй байлаа. Нутгийн хоол тїїнд зохиж, тэр ч байтугай
нэг удаа игуан гїрвэлийн наян хоёр єндгийг шарж идэж билээ. Аìаранта Урсула
загас, хясаа, нєєшилсєн ìах, хандалсан жиìснээс єєр юì идэж ууж чадахгїй тул
эдгээрийг ìєстэй хайрцаг, тєìєр лаазанд хийж, галт тэргээр авчруулдаг байлаа.
Тэрбээр гарах газаргїй, очих айлгїй, хэдий боловч европ ìаягаар хувцаслаж,
хувцасны загвартай сэтгїїл захиалсаар байлаа. Энэ нутагт болохоор Гастон богино
банзал, хазгай дарж єìссєн эсгий бїрх, долоон хэлхээстэй хїзїїний зїїлтийг нь
їнэлье гэхэд сэтгэл нэг л тєвдєхгїй байлаа. Аìаранта Урсула хэзээд єєртєє ажил
олж чаддаг, єєрєє їїсгэсэн гэрийн бїх асуудлыг єєрєє шийддэгт л далд учир нь
байдаг бололтой. Өнєєдєр нь юìыг буруу хийгээд ìаргааш нь тїїнийгээ засаж,
тэгэхдээ нэг хийснээ арван гурав дахидаг удìын євчинтэй юì гэж Фернандо бол
бодохоор тэр бїхнээ гайхìаар хичээнгїй хийдэг байлаа. Баяр хєєр нь доороосоо
ундрах Аìаранта Урсула шинэ пянз ирэх тоолонд нєхрєє зочдын єрєєнд барьж
аваад, шєнє болтол шинэ бїжиг сурна. Сургуулийн найз нар бїжгийн зааврыг
зурагтай нь ирїїлдэг байлаа. Бїжгийн хичээлийн тєгсгєлд ихэвчлэн аìрагийн ажил
хийх бєгєєд эр эì хоёр венийн ганхуур сандал дээр юìуу, нїцгэн шалан дээр л шууд
хэвтээд єгдєг байлаа. Бїрэн жаргалаа эдлэхэд нь хїїхэд л дутаж байсан боловч
Аìаранта ханилаад таван жил болтол хїїхэд гаргахгїй гэж тохиролцсоноо бат
бариìталж байв.

Гастон цаг нєхцєєхийн тулд єглєєдєє Мелькиадесийн єрєєнд орж, Аурелианотой

яриа їїсгэнэ. Аурелиано нутагт нь олон жил суусан хїн шиг нутаг орныг нь нэгд
нэгэнгїй ìэдэх тул тїїнтэй ярьж, хаìгийн алс бєглїї газрыг ч дурсан санахад
сайхан байдаг билээ. “Нэвтэрхий тольд ч байхгїй ийì нарийн юìыг хаанаас ìэдсэн
юì бэ?” гэж асуухад Хосе Аркадиод хариулсан шигээ л “Юуг ч ìэдэж болно” гэж
хэлжээ. Аурелиано саìгардиас гадна англи, франц хэл їзэж, латин, грек хэл гадарлах
болжээ. Аурелиано орой болгон гадагшаа гарна. Аìаранта Урсула єєрт нь аар саар
юìанд долоо хоног зарах ìєнгє єгєх болсноос хойш Мелькиадесийн єрєє каталон
эрдэìтний ноìын ìухлагийн салбар аятай болжээ. Аурелиано орой болтол ноì
шагайн суух боловч уншсанаа ярьж байгааг нь Гастон сонсоод, тїїнийг ìэдлэгээ
сэлбэх гэхээсээ урьд ìэдсэнээ батлах гэж л эрìэлздэг юìуу даа гэж бодох болжээ.
Аурелиано бичээсийг юунаас ч илїї сонирхож, єглєєгїїр толгойгоо хаìгийн

~ 215 ~
сэргэлэнд їздэг байлаа. Гастон Аìаранта хоёр Аурелианог аì бїлдээ уухайн тас авах
байсан боловч цаадах нь тэднээс дєлсхийж, учир нь олдохгїй байсаар улаì ч битїї
дїìбэгэр болжээ. Гастон тїїнтэй найзлах гэж бїр ядчихаад, цаг нєхцєєх єєр арга
сївэгчлэх болов. Чухаìхїї тэгэхэд л агаарын шуудангийн алба байгуулах санаа
тєржээ.

Энэ нь шинэ санаа биш байлаа. Агаарын шуудангийн алба байгуулах гэж Аìаранта
Урсулатай суухаасаа бїїр єìнє хєєцєлдєж байжээ. Тэгэхэд гэр нь Бельгийн Конгод
дал ìодны тосны їйлдвэрлэлд хєрєнгє оруулсан учир тус улстай агаарын
шуудангаар харилцах коìпани байгуулах гэж санаж байжээ. Гэрлээд гэргийнхээ
аяыг дагаж, Макондод хэдэн сар болохоор шийдсэн учир Гастон санаснаа аргагїй
хойш тавьжээ. Гэвч Аìаранта Урсула хот тохижуулах нийгэìлэг байгуулах гэж
оролдон, Европ буцах тухай яриаг инээд наадìаар дйївїїлэх тул Макондод удаан
суурьших хэрэг гарах нь гэж ойлгоод, Брюссель дахь ìартаж орхисон хоршоо
нартайгаа захидлаар харилцах болжээ. Заì эхлэн нээхэд Африкт байна уу, Карибын
тэнгист байна уу, ер нь Дэлхийн бєìбєрцгийн аль ч хэсэгт байсан ялгаа юу байх вэ?
Хэлэлцээ болж байх хооронд Гастон хуучин илбэдїїлсэн байгаад одоо туж сайр
болсон газарт буух талбай засаж, салхи голлон хаанаас їлээдэг болохыг тогтоож,
нислэгийн тохироìжтой заìыг сонгож, тэгэхдээ єєрийнх нь хийж байгаа зїйл ноён
Гербертийнхтэй тєсєєтэй болж, Макондогийнхон тїїнийг агаарын шуудан
байгуулна гэдэг нэрийдлээр гадил суулгах нь гэж бодон сэжиглэж байгааг
анзаарсангїй. Флаìанд эр тийì азтай санаа сэдэн, Макондод байнга суух шалтаг
олсондоо ураìшиж ìужийн тєв хэд хэд орон, эрх баригчдад бараалхаж, эрхийн
бичиг авч, хєнгєлэлттэй гэрээ байгуулжээ. Үїнийхээ хажуугаар тэрбээр
Фернандогийн їл їзэгдэх оточ нартай харилцаж байсан шиг Брюсселийн тїнш
нартайгаа захиа бичилцсээр, анхны нисэх онгоцыг туршлагатай, ìеханикчийн хаìт
далайгаар явуулуулах болгож, тэр ìеханикч нь Макондогийн ойрын бооìтод
онгоцоо угсраад, хотод тїїгээрээ нисэж ирэхээр тохиролцжээ. Тїнш нарынхаа
баттай аìласанд итгэсэн Гастон газрыг хэìжиж, цаг уурыг тодорхойлсноос, хойш
жил єнгєрєхєд нисэх онгоц хїлээн, салхины чиìээ чагнан, тэнгэр єєд харж,
гудаìжаар тэнэх зуршилтай болчихсон байлаа.

Өєрийн нь буцаж ирснээр Аурелианогийн аìьдрал їндсээрээ єєрчлєгдсєнийг

Аìаранта Урсула ìэдсэнгїй. Хосе Аркадиог їхсэнээс хойш Аурелиано каталон
эрдэìтний ноìын ìухлагаас салахаа больжээ. Аурелиано сул чєлєєтэй, зав ихтэй
болсон учир хотыг нэлээд сонирхож, огт гайхаж хачирхах юìгїйгээр судлах болов.
Эзгїй тоост гудаìжаар нь тэнїїчилж, хїний хувьд сониучирхахаасаа илїї, эрдэì
шинжилгээний їїднээс сонирхож, нурсан байшин, зэвэнд идїїлсэн, халуунд
шувууны цоолж їхээд байсан цонхны тєìєр торыг шинжилж, бєєн бодолд
дарагдчихсан улсыг харж явжээ. Бас хот, гадилын коìпанийн урьдын сїрлэг
байдлыг сэтгэлдээ дїрслэн бодох гэж оролдоно. Усанд сэлэх сан нь ширгэж хоцроод,
одоо эрэгтэй хїний ялзарсан шаахай, эìэгтэй хїний шагайвчаар дїїрч, коìпанийн
эвдэрч нураад, євсєнд баригдсан харшуудын дунд болд гинжин уяатайгаа їхсэн
герìан овчарк нохойн араг яс хэвтэж, харилцах утас нь зогсолтгїй дуугарсаар
байсанд Аурелиано авбал эìэгтэй хїний сандрангуй холын дуу гарч англиар юì
асуусанд “Ажил хаялт дуусаад, гурван ìянган їхсэн хїнийг далайд хийгээд, гадилын

~ 216 ~
коìпани єєр газар нїїж, ìакондод олон жилийн хойно арайхийж аìар жиìэр
болсон” гэж хариулìаар байвч дуугарсангїй билээ. Аурелиано тэнэсээр янхны газар
байдаг єргєн хороололд иржээ. Урьдын цагт гагцхїї куìбиаìбуг сэргээх гэхдээ л
багц багцаар ìєнгє шатааж байсан газар одоо хотын хаìгийн уйтгартай,
хєєрхийлэлтэй гудаìжны нэг болж, улаан дэнлїї хааяа нэг гэрэлтэвч цаасан
цэцгийн хэлхээ нь ноорон унжсан, бїжгийн танхиìууд нь эзгїй хоосон, хэзээ ч
нєхєрт гарч їзээгїй, тарган, туранхай ганц бие франц хєгшчїїл, вавилон авгайцуул
эгшигт хайрцагны дэргэд суун хїн хїлээсээр ажээ. Антилийн негрїїдийн хаìгийн
ахìад нь болох, гэрийнхээ єìнєх цэцэрлэгт їдшийн гунигт таìалга аялсаар байгаад
ганц євгєнєєс єєр гэрийнхнийг нь, їгїйдээ гэхэд хурандаа Аурелиано Буэндиаг
ìэдэх хїн Аурелианод олдсонгїй болно. Хєвєн цагаан їстэй хєєн хар царай нь гэрэл
зургийн хальсан дээрх зураг шиг харагдана. Аурелиано хэл хугалчихаì этгээд
хэлийг хэдэн долоо хоногт сураад євгєнтэй хууч хєєрєн хоолыг нь буудаж, тїїний
жич охин болох тарган бїдїїн негр хїїхний хийсэн тахианы толгойн шєлнєєс иддэг
байлаа. Тэр хїїхний ташаа нь гїїнийх шиг тэвхгэр, ìээì нь ìахаар бїтсэн гуа шиг
сэргэр агаад бєв бєєрєнхий толгой дээрх ширїїн єтгєн їс нь дундад эртний їеийн
цэргийн дуулга аятай харагдана. Негр хїїхнийг Айшхи гэдэг байлаа. Тэр їед
Аурелиано ширээний хэрэглэл, лааны тосгуурь болон гэрийн бусад аар саар зїйлээ
заран аìь зууж байлаа. Улаан ìєнгєгїй болчих удаа олон гарах бєгєєд ингэхэд хаях
гэж байсан тахианы толгойг захын найìаачнаас гуйж аваад Айшхид аваачиж єгєн
наран ногоо, батраштай шєл чануулж иддэг байлаа. Айшхийн элэнц эцгийг їхэхэд
Аурелиано тэднийд очихоо больёон боловч їдэшдээ негр хїїхнийг талбай дээрх
бїйлс ìодны доор зогсоод, хааяа нэг явах шєнийн бугийг исгэрэн дуудаж байхад нь
тааралддаг байлаа. Хоёулаа Айшхийн хэлээр тахианы толгойн шєлний тухай чалчин
олонтаа зэрэгцэн явдаг байсан боловч Айшхи Аурелианог хаìт яваад байхаар єєрийг
нь хайсан хїн їргэчихээд байна гэж битїїхэн сануулснаас хойш Аурелиано тэгж
явахаа больжээ. Аурелиано Айшхитай унтах сан гэж зариìдаа хорхой нь хїрдэг
байсан, ингэвэл хоёулангийнхаа ганцаардахын ìєр дээрээс уулзаж байсны эцэст
болох ёстой юì боллоо гэж Айшхи бодох байсан боловч тїїнтэй унтаж їзсэнгїй.
Тийнхїї Аурелиано Аìаранта Урсулаг Макондод буцаж ирэхэд хїнтэй хавьтаж
їзээгїй байлаа. Аìарантагийн анх эгчирхэн їнсэхэд Аурелианогийн зїрх зогсчих
шахжээ. Аìаранта Урсулатай уулзах бїрийд, ялангуяа єєрт нь чаìин бїжиг заахад
Аурелиано бїр арчаагаа алдан, яс нь хавтайгаад явчих шиг болжээ. Мэргэлнэ гэдэг
нэрийдлээр хуланц эцгийг нь урьдын цагт Пилар Тернера агуулах руу аваачихад яг
ийì болж байсан билээ. Аурелиано зовлонгоо ìартах гэж, бичээсийг толгой єєд
татахгїй їзэж, нагац эгчийнхээ гэìгїй энхрийлэхэд шєнє нь шаналан зовох тул
энхрийлэхээс нь зугтаах болсон боловч тийнхїї зугтаах тусìаа тїїний цангинатал
инээх, цатгалан ìигуй шиг дуугарах, баярлан дуулахыг сонсохсон гэхээс байж суух
аргагїй болж, гэрийн хаана ч, тэр ч байтугай хаìгийн таараìжгїй газарт ч дурлалдаа
шатаж байлаа. Нэг шєнє хуучин урлан байсан хажуугийн нь єрєєнд, орноос нь
арваадхан ìетрийн тэртээд ханахыг їл ìэдэх эр эì хоёр ширээн дээр шууд хэвтээд,
шилэн хорго хагалан, давсны хїчил асгараад доогуур нь урсан байгааг тоохгїй
бэлгийн ажлаа хийсээр байжээ. Аурелиано шєнєжин цураì хийсэнгїй, ìаргааш нь
єдєржин чичрэн дагжиж багтартлаа уйлжээ. Тэр єдєр дуусахгїй урт болчихсон шиг
санагдаж, хїсэн хїлээсэн шєнє болìогц бїйлсийн ìодны сїїдэрт очиж
Аìарантагаас гуйж авсан нэг песо тавин сентавог нойтон алгандаа атган, яадаг бол
~ 217 ~
гэж итгэл алдан эвгїйрхсээр Айшхиг хїлээжээ. Тэр ìєнгийг ìєнгєгїйдээ ч
гуйсангїй, єєрийнхєє ингэж дор орсонд Аìаранта Урсулад шаралхаж, тїїнийг
ингэж завхайран дороìжилж, гутаах гэсэндээ гуйж авчээ. Айшхи шившсэн лаа
асаасан уìгар тагзандаа аваачин, цул точиг болчихсон эвхìэл орон дээрээ хэвтэж,
зоригтой, хєхєрчихсєн, сїнсээ алдсан жингэрийн биеэ єгчээ. Тэрбээр Аурелианог
айìхай хїїхдийн дайтай бодож, шалавхан нэрдээд єнгєрье гэж бодож байтал лут
хїчээр сав юугий нь эргїїлээд хаячих шиг болсонд жинхэнэ эр хїнтэй учирснаа
дороо ìэджээ.

Хоёул явдаг боллоо. Өглєє нь Аурелиано бичээсээ тайлан уншиж байгаад їдийн
аìралт болоход нозоороì чиìээгїй тасалгаанд очиход Айшхи тїїнийг хїлээж
байдаг байлаа. Хэдэн долоо хоног єнгєртєл Аурелиано нууц аìрагийнхаа эхил
хуурын чавхдас шиг юìаар хийсэн, ган хатуу бєгєєд аìгїй битїї цагариг
бїсэлхийгээрээ зїїж явааг ìэджээ. Учир нь Айшхи тїїнтэйгээ тєрж єссєн юì
байжээ. Янагийн жаргал эдэлж байхынхаа завсарт ìансуураì халуунд орон дээрээ
яìагт шалдан суугаад єлєє дарах бєгєєд зэвэнд идэгдсэн цайран дээврийн нь нїх од
шиг ярайж байдаг байлаа. Айшхи байнгын эр хїнтэй, їхтлээ инээн байж хэлдгээр нь
бол єєрийн “хоногийн бортой” болж, тэр ч байтугай бїр ханилаад суучихаж ч ìагад
гэж горьдох болж байтал Аурелиано Аìаранта Урсулад тачаах болсноо хэлжээ. Өєр
хїїхэнтэй унтаж тачаалаа наìжаах гэсэн боловч болсонгїй, аìрагийн явдалд улаì
туршлагажихийн хэрээр бїр ч тэсвэрлэхийн аргагїй шаналах болж байлаа. Ингэж
нууцаа хэлсний дараагаар Айшхи Аурелианог урьдынх шигээ халуунаар хїлээн
авсаар байсан боловч тус болсныхоо хариуд хєлс заавал нэхэх болж, Аурелианод
ìєнгє байхгїй байвал хаалганыхаа ард єрийн данс хєтєлж, тоог бичих бус эрхий
хурууныхаа хуìсаар зураас зурж тэìдэглэдэг боллоо. Аурелиано гэр рїїгээ явж,
гонхны хажуугаар гарахдаа яг хоолоо идэж суугаад Аìаранта Урсула, Гастон
хоёртой гадны хїн шиг халти ìэндлээд єрєєндєє орон тїгжиж, шєнє байшин
доргитол инээх, аìинчлан шивнэлдэх, урьдчилан ноололдох, дур тавин аìь
тэìцэхийг сонсохдоо сэтгэл їйìрэн зовж, уншиж ч бичиж ч тэр ч байтугай бодож ч
чадахаа болино. Гастоныг онгоц хїлээж эхлэхээс єìнєх хоёр жилд Аурелиано
ийìэрхїї л аж тєрж дундад эртний їе жооìыг устгаж асан аргын тухай зад
ìаргалдаж байгаа дєрвєн чалчаа залуутай каталон эрдэìтний ноìын ìухлагт
танилцах хїртлээ ч ингэж л аж тєрсєєр байлаа. Чин бишрэлт Бедагийн уншсан ноìд
Аурелианогийн дурладгийг ìэддэг євгєн эзэн тэдний ийнхїї ноì хаялцахад ìаргаан
таслагч болооч гэж эцэг хїний заль гарган залууг єдсєнд цаадах нь гуйлгаад
байсангїй. “Жооì бол дэлхий дээрх хаìгийн эртний далавчит шавьж юì, тїїнийг
улавчаар цохиж алдаг тухай бїїр хуучин гэрээс сударт айлдсан байдаг боловч
шавьжны энэ наìыг устгах гэж яìар ч арга хэрэглээд, тухайлбал улаан лоолийн
хэлтэрхийд хуìсаа шингээж хаяхаас эхлэн гурил элсэн чихэртэй хутгаж тавих
хїртэл хаìаг арга хэрэглээд тус болоогїй, шинжлэх ухаанд ìэдэгдэж байгаа 1600
тєрлийн жооì эрт дээр цагаас нааш зогсоо зайгїй, хайр найргїй хядуулж ирсэн хїн
тєрєлхтєний тїїхэнд хїìїїс єєр яìар ч аìьтныг, тэр ч байтугай єєрийн тєрлийн
аìьтныг тэгж ìєрдєж хавчиж байгаагїй, їнэнийг хэлэхэд жооìыг устгах эрìэлзэл
бол чухаìхїї хїний єєрєє їржих зєнтэй дїйцэх тийì зєн ìєн, тэгэхдээ жооì алах
зєн нь хувьгїй тод илэрдэг, юунд ч дарагдашгїй зєн нь юì, одоо жооì бїрэн
хядуулалгїй байгаад байгаа нь харанхуй буланд нуугддагийн л ач, тєрєлхєєсєє

~ 218 ~
харанхуйгаас айдаг хїн ингээд жооìонд хїрэх аргагїй болсон юì, гэхдээ їд дундын
хурц гэрэлд жооì дахиад л аìархан єртєìхий болдог учир жооìыг устгах цорын
ганц найдвартай арга бол дунд эртний їед ч одоо їед ч ер нь їеийн їед нарны
гэрлээр гялбуулах юì” гэж тайлбарлаж гарчээ. Ийнхїї уул сэдвийг нэвтэрхий ìэдэх
їїднээс тавилантай юì тавилангаараа болдог гэдгийг ноìлосноос хойш Альваро,
Герìан, Альфансо, Габриэль гэсэн дєрвєн цэц булаалдагчтай Аурелиано орой
болгон уулзаж тєє зайгїй їерхэх болов. Тэд бол тїїний насандаа ганц їерхэж їзсэн
найз нар байлаа. Ноìноос уншсан ертєнцєд аж тєрж ирсэн даяанчийн хувьд оройн
зургаан цагт ноìын ìухлагт эхлээд, їїрээр хас хїйд дуусдаг энэ шуугиантай
цуглаан цоо шинэ юì байлаа. Утга зохиол бол хїнийг даажигнахын тулд бодож
олсон хаìгийн урдаа барих зугаа гэдгийг Аурелиано єнєє хїртэл санаагїй явтал
шєнийн нэгэн архидааны їеэр Альварогоос тїїнийг олж ìэдээд тїїнд итгэжээ.
Нэлээд хугацаа єнгєрсєн хойно л Аурелиано Альварог тийнхїї зоригтой
эргэцїїлэгтэй турш шош бэлтгэх шинэ арга олоход л туслахааргїй бол эрдìийг
эрдэì гэж їздэггїй каталон эрдэìтнийг дуурайсныг ойлгожээ. Жооìны тухай эрдэì
шинжилгээний илтгэл Аурелианогийн тавьсан тэр їдэш ìаргаан їргэлжилсээр
Макондогийн нэгэн дїїргийн сїїìгэр хас хїйд єссєндєє биеэ худалдсан
бїсгїйчїїдийн дэргэд дуусчээ. Тэр хас хїйн эзэгтэйн хаалгаа нээж хаахын дон
туссан, ìалийтал инээсэн бялангач авгай байлаа. Дотроо бодож явдаг юìаа їнэхээр
гэж санадаг їйлчлїїлэгчдийнхээ итгэìтгийг дандаа тэгж инээìсэглэж явдаг болов
уу гэж бодогдìоор. Учир нь энэ байшинд бариад авч болох юì хїртэл биегїй
байлаа. Буйдан суунгуут салж унана, доторхийг нь гаргаад хаячихсан эгшигт
хайрцагт тахиа єндєг дарж байна, цэцэрлэгт нь цаасан цэцэг байна, хананд нь
гадилын коìпани ирэхээс єìнєх хуанли, хэзээ ч хэвлэгдээгїй сэтгїїлээс хайчлан
авсан жаазтай чулуун барын зураг єлгєєтэй байна. Үйлчїїлэх хїн ирлээ гэж
эзэгтэйгээ хэлэхэд халирхай залуу янхан хїїхнїїд хажуугийн байшингаас гїйлдэн
гарч ирдэг нь ч шал худлаа байлаа. Тэд таван жилийн єìнє цэцгийн хээтэй байсан
болов уу гэìээр даавуун палаажтайгаа орж ирээд хувцасаа єìссєн шигээ хэнэггїй
тайлж чулуудаад, тачаалаа арзаганахад “Үгїй ìєн хачин аа! Адар нурж байгааг
хараач” гэж дуу алддаг байв. Нэг песо тавин сентав аваад ìалилзтал инээìсэглэх
эзэгтэйгээсээ бяслаган хачиртай талх худалдан авна. Эзэгтэй нь тэр талхыг бусад бїх
зїйл шигээ хуураìч гэдгийг ìэдэх болохоороо инээж байгаа нь тэр. Ертєнц гэдэг
Мелькиадесийн бичээсээр эхэлж, Айшхийн ороор дуусдаг байсан Аурелианогийн
хувьд энэ хас хїйн хий їзэгдэл нь айхыг эìчлэх сайн эì болж байлаа. Яг ид ажлын
їеэр эзэгтэй єрєєнд орж ирээд яаж янаглавал сайн болох талаар янз бїрийн юì
зєвлєх тул Аурелиано эхний їед ажлаа дуусгаж чаддаггїй байлаа. Гэвч аажиìдаа
залуу аìьдралын ийì аар юìанд дасчээ. Аурелиано дєрвєн нєхрєє яг адил
дотночлон їздэг, тэднийг нэг л хїн шигээр цєєнгїй боддог боловч Габриэльд арай
илїї элэгтэй байдаг байлаа. Нэг орой Аурелиано хурандаа Аурелиано Буэндиагийн
тухай санаìсаргїй ярьж, Габриэль цор ганцаар їнэн хэлж байна гэж итгэснээс хойш
ийì ойр болжээ. Тэр ч байтугай ярианд оролцдоггїй хас хїйн эзэгтэй, “Хурандаа
Аурелиано Буэндиа гэж нэг удаа нээрээ дуулсан юì байна, тэгэхдээ Либериалуудийг
алах шалтаг хайж байсан засгийн газар тїїнийг санаанаасаа зохиосон гэнэ билээ”
хэìээн їйлийн їргїй ховч хїний хэл аì нь загатнасан байдлаар итгэжээ. Габриэль
хурандаа Аурелиано Буэндиагийн зэвсэг нэгт нєхєр, хагацашгїй анд хурандаа
Геринальдо Маркесын жич учир хурандаагийн байсан эсэхэд эргэлзсэнгїй билээ.
~ 219 ~
Ажилчдыг буудсан тухай яриа гарахад Макондогийнхон бїр юу ч санахаа болино.
Аурелианог энэ талаар яриа їїсгэхэд эзэгтэй тєдийгїй арай ахìад хїìїїс ч єртєєн
дээр ажилчдыг цэрэг бїсэлсэн, хоёр зуун вагон дїїрэн хїїрийг аваачиж далайд
хаясан явдлыг їлгэр хэìээн няцааж “Гадилын коìпани хэзээ ч энд байгаагїй гэж
тухайн їед шїїхээс дїгнэлт гаргасан, бага сургуулийн сурах бичигт тэгж бичсэн”
хэìээн зїтгэдэг байлаа. Тийнхїї Аурелиано Габриэль хоёр бусдын зєвшєєрдєггїй
бодит бариìтад итгэдэгээрээ тийнхїї нийлжээ. Энэ бариìт нь хоёр найзад асар их
нєлєє їзїїлж, тэр хоёрыг аль эрт нєхєєд гунигаас єєр юу ч їлдээгїй ертєнц тийш
далайн таталтын буцах давалгаа шиг хаìан аваачжээ. Габриэль дайралдсан газартаа
л унтаад єгнє. Аурелианог дагаж очоод урланд хэд унтсан боловч їїр цайтал
їхдэлїїд тасалгаагаар тэнээд байсан учир шєнєжин дуг хийлгїй хонож билээ.
Хожиì нь Аурелиано Габриэлийг Айшхийн халаìжид єгч, тэрбээр буруу л
дуулаагїй бол “Үгїй” гэдэггїй болохоор нєхрийг нь євєртєє оруулж, хаалганы арын
ханан дээр Аурелианогийн єрийн дансны хажуугийн бяцхан зайд хуìсаараа зураас
зуран данс хєтєлнє. Таван найз заìбараагїй байдаг боловч каталон эрдэìтний
шаардсанаар ìєнхийн юì хийх гэж оролдож байлаа. Чухаìхїї энэ эрдэìтнийг
ёонгодог эртний утга зохиолын багш байсан туршлагатай, олон ховор ноìтойн ачаар
тэд гучин долоо дахь тїгшїїрт байдлыг эрэн шєнєжин суух чадвартай болжээ. Хэн ч
дунд сургуулийн ìэдлэгээс цааш ахих хїсэлгїй, болоìжгїй болсон хотод ингэнэ
гэдэг гайхìаар байлаа. Үерхэхийн сайханд татагдаж Фернандогийн хатуу сэтгэлтэйн
улìаас саяхан болтол єєрийг нь їзээгїй байсан ертєнцийн гайхаìшигт сэтгэл
булаагдсан Аурелиано Мелькиадесийн ìэдэгдэл бїхий нууц тїлхїїрт шїлгийг
уншигдахаар болж байхад нь орхив. Гэвч цаг юу ч хийсэн хїрэлцэнэ, тэр ч байтугай
хас хїйг ч орхихын хэрэггїй гэдэгт хожиì нь итгэж, Мелькиадесийн тасалгаанд
иргэж ирээд, тайлах сїїлчийн тїлхїїрийг олохоос нааш ажлаа зогсоохгїй гэж хатуу
шийдэж, бичээсээ дахин улайран їзэж эхэллээ. Гастон нисэх онгоц ирэхийг хїлээж,
Аìаранта Урсула туйлгїй ганцаардаад нэг сайхан єглєє Аурелианогийн єрєєнд
оров. Махчин ìинь, ажил явж байна уу? Дахин агуйдаа сууж авсан уу? гэж инээжээ.
Аìаранта Урсула чаìин палааж, загасны нуруугаар хийсэн урт зїїлттэйгээ эзтэй
хєєрхєн харагдаж байлаа. Нєхрийнхєє їнэнчид итгэн, хїзїївчнээс нь тавьж,
Макондод ирснээсээ хойш анх удаа зав зай гарсан нь тэр шиг байлаа. Аурелиано
тїїний орж ирснийг тэртэй тэргїй ìэдэж байсан учир биеийг нь харах ч дуугий нь
сонсох хэрэг байсангїй. Ажлынх нь ширээг тохойлдоход тїїний тун ойрхон, тун
туниагїй байсанд Аурелианогийн зїрх нь зогсчих шиг болж, бичээс рїїгээ л аргаа
баран тонгойжээ. Тэрбээр догдолсон сэтгэлээ дарж ядан алга болчих гээд байгаа
дуугаа шахан, єєрийг нь орхичих гээд байгаа аìинаасаа зууралдан дїйрэн балартах
гээд байгаа ойгоо дайчлан саìгарди бичгийн онцгой учиртайг цаасан дээр бичсэн
бичгийг гэрэлд нєгєє талаас нь харвал яìар байдаг вэ, цагийн зузааныг тийнхїї нэвт
гэрэлтэн харагдах ирээдїйг шинжлэх ухааны їїднээс харах болоìжтойг, єєрєє
єєрсдийгєє сєнєєчихгїйн тулд бэлэгдлийг тайлах хэрэгтэйг, Нострадаìусын “Эрин
зуун” хутагт Мильяны зєгнєн хэлсэн Кантабрийн їхлийг ярьж гарчээ. Лекцийг
зогсоолгїйгээр эхийн хэвлийгээс унасан єдрєєс нь тїїнд байсан зєндєє хєтлєгдєн,
Аìаранта Урсулагийн гар дээр алгаа тавьж, ийнхїї зїрх гаргавал їйìэрч сандрахаа
болино гэж боджээ. Гэвч Аìаранта Урсула хїїхэд байхынх шигээ хуруунаас нь
хайртайхан барьж аваад, Аурелианог єєрийг нь асуусанд хариулж байх хооронд огт
тавьсангїй. Тийнхїї тэд ìєс ìэт хїйтэн долоовор хуруугаар холбогдон хэсэг болсон
~ 220 ~
боловч тийнхїї хїрэлцсэнээс хоёр биенд нь жирсхийх байдал огт ìэдэгдсэнгїй.
Аìаранта Урсула тїр ìэлрэн байснаа сэхээ орж духаа алгадан “Шоргоолж” гэж дуу
алджээ. Залуу бїсгїй бичээсийг агшнаа ìартаж хаалга тийш бїжих ìэт яаран алхаж,
Брюссель орохдоо эцэгтэйгээ салах ёс гїйцэтгэсэн шигээ їїдэн дээрээс їнсэх байдал
їзїїлэн хуруугаараа дохиод

 Чи надад дараа тайлбарлаж єгєєрэй. Өнєєдєр шоргоолжны нїхэнд шохой

хийхээ онхи ìартаж орхиж гэж хэлжээ.

Аìаранта Урсула байшингийнхаа энэ талд хийх юì гарвал Аурелианогийн єрєєгєєр

орж ирэн нєхрийнхєє тэнгэр тольдож байх хооронд хэдэн ìинут саатах болжээ.
Ингэж Аìаранта Урсулаг орж гарах болсонд тєєрєлдсєн Аурелиано тїїний ирснээс
хойших хэдэн сард гэртээ їдийн хоол идэхээ больсон байснаа дахин идэх болов.
Аурелианогийн байх болсон нь Гастонд аятайхан санагдана. Ширээнээ цаг гаруй
хєєрєхдєє Гастон Аурелианод тїнш нараа ìуу хэлнэ. Өєрийг нь ìаллаад байх шиг
байна. Онгоцыг далайгаар явуулсан гэх боловч хєлєг нь ирдэггїй, Карибын
тэнгисийн бооìтуудын хєлєг онгоцны бїртгэлд ороогїй учир хэзээ ч ирэхгїй гэж
далайн агентлаг баталж байна. Гэтэл тїнш нар нь онгоцыг аль хэдийн явуулсан гэж
аанай л зїтгэж єєрийг нь залилж байж ìэднэ гэж битїїхэн хардаж байна хэìээн
гоìорхон ярина. Бие биедээ улаì итгэхээ больж Гастон захиа бичихээ байгаад хэдэн
єдєр Брюссель орж байдлыг газар дээр нь шалгаад нисэх онгоцоор эргэж ирдэг юì
билїї гэж бодох болжээ. Гэтэл Аìаранта Урсула Макондогоос хэрхэвч явахгїй, тэр
ч байтугай нєхрєєсєє салах болсон ч явахгїй гэж эртний шийдсэнээ хэлсэнд тїїний
бодож байсан нь санахын гарз болжээ. Эхний їед Аурелиано Гастоныг дугуй унасан
тэнэг аìьтан байна гэж олны санадагтай адил санаж, ìуухан єрєвддєг байжээ.
Хожиì нь хас хїйд эрчїїдийн харыг улаì сайн таних болж, флаìанд эрийн
эхнэрийнхээ їгнээс гардаггїйг ухаангїй тачаалаасаа болж байна гэж бодох болов.
Гэвч Гастоныг сайн ìэдэх болохдоо тїїний жинхэнэ зан, єнгєний дуулгавартай
байдал хоёр зєрчилдєж байгааг ажиглаж, тїїний бїх явдал, тэр ч байтугай онгоц
хїлээж байгаа нь ердєє л сайн жїжиглэж байгаа хэрэг гэж сэжиглэх боллоо. Тэгэхэд
Гастоныг аìьтны боддог шиг тэнэг хїн бус харин ч эхнэртээ байнга бууж єгєн ганц
удаа їгнээс нь зєрєлгїй туйлын чих зєєлєнтэй дїр їзїїлсээр бїр ядрааж аваад,
єєрийг нь гарын аяар аìьтан гэж хий бодсоор уйдаж гїйцэхдээ европ буцах гэж
жуìдаанаа єєрєє баглах болтол нь хэрсэн торонд нь улаì орооцолдуулж байгаад,
эхнэрээ дийлэхээр шийдсэн тун тогтвортой, туйлын зальтай, тойìгїй тэвчээртэй хїн
гэж бодох болжээ. Үїнээс хойш Гастоныг єрєвддєг байснаа яснаасаа їзэн ядах
боллоо. Гастоны арга ìаш гэìтэйн зэрэгцээгээр нэн явууртай санагдсанд Аурелиано
їїнийгээ Аìаранта Урсулад зориглон хэлжээ. Гэвч хїїхэн хайрлах, їл итгэх, хардах
яìар хїнд ачаа зїрхэндээ тээж явдгаа огтхон ч ìэдїїлэлгїйгээр тїїнийг
сэжиглэìхий байна гэж шоолжээ. Аìаранта тэр нэгэн єдєр лаазтай тоор задалж
байгаад хуруугаа эсгэчихсэнд Аурелиано ухасхийн биеийг нь дагжтал цусыг нь
шунаг агаад їнэнчээр сорохыг хїртэл, Аурелианог єєрт нь дїїгийн хувьд дотно
байхаас арай ондоо байна гэдгийг ухааралгїй явжээ.

 Аурелиано чи дэндїї ширїїдээд хїний цус сордог сайн ороолон болж

чадахгїй нь гэж албаар тачигнатал инээжээ.

~ 221 ~
Тэгэхэд л Аурелиано тэссэнгїй. Эсгэсэн гарынх нь алганы хонхорхойг арга
барагдангуй їнсэн їнсэн, сэтгэл зїрхнийхээ угт хадгалж байдаг бїхнээ ханзалжээ.
Өєрєє шєнє босоод угаалгын єрєєнд Аìаранта Урсулагийн хатаах гэдэг єлгєчихсєн
шуудаг тэргїїтэнд нїїрээ наан аргаа барж, галзуурахад ганц хуруу дутуу болсондоо
цурхиран уйлдгаа ярьжээ. Айшхийг ìуур шиг гийнаач гэж, “Гастон, Гастон, Гастон”
гэж їглээч гэж яаж гуйж єлсгєлєнгєєс бие худалдсан бїсгїйчїїдийн хїзїїнээс
Аìарантагийн їнэрийг їнэрлэх гэж сїрчгийг яìар овсгоотой хулгайлан авч байснаа
ярьжээ. Ийнхїї долоон булчирхайгаа ийì тачаангуй тоочиж байгаагаас айсан
Аìаранта Урсула аажìаар хуруугаа нугалсанд хясаа хаìхигдах ìэт алга нь
атгагдан, эсгэсэн нь гар нь бєєн ìаргад, ìолор, ìэдээгїй, хатуу бєєрєнхий яс болов.

 Мал! Эхний онгоцоор Бельги явлаа гэж тэр хэлэв.

Нэг орой Альваро аìьтны хас хїй оллоо гэж дуу шуу болсоор каталон эрдэìтний
ìухлагт орж иржээ. “Алтан хїї” гэж нэртэй тэр хас хїй нь хоёр зуугаас доошгїй бух
шувуу шидэт дуугаараа цаг зарлан сул явах задгай тоì танхиì байлаа. Бїжгийн
тайлбайн торйонд, тєìєр тороор хїрээлсэн хашанд аìазошнкийн асар тоì сарнай
цэцгийн дунд зїсэн бїрийн дэглий, гахай шиг бордуулсан яст ìатар, арван хоёр
торчигнууртай дуут ìогой оршин, бяцхан хийìэл далайд хуягтай яст ìэлхий
шуìбах ажээ. Агаар тэнд дєнгєж сая бий болгосон юì шиг онгон бєгєєд цусан
улаан цэцэгсийн дунд, ìоодноос гарчихсан пянзны дэргэд найдвар байхгїй байхад
найдан хїлээх сайхан эрлийз хїїхнїїд нь хорвоогийн диваажингаас эрчїїдийн
авчрахаа ìартчихсан урин тачаангуй хурц илдийг тєгс боловсруулсан ажээ. Тэр
шєнєє л таван найз хоосон санааны энэ хїлэìжинд айлчилж, хаалган дээр ороонго
сїлжин хийсэн ганхуур сандал дээр суугаа олон їггїй сїрлэг эìгэн анх ор жирж
байгаа тавын дотор татаар шанаатай, ертєнц бїтэхээс эхлээд їеийн їед
ганцааардахын цэцэг євчний тэìдэгтэй, янхигар, уйтгартай залууг хараад, цаг эргэж
жорчоод байдаг юìуу гэж санаж,

 Ай, Аурелиано гэж шивнэжээ.

Өìнє нь хурандаа Аурелиано Буэндиа дахиад зогсож байлаа. Ийì насан дээрээ явсан
тэрбээр бїх дайн дажнаас єìнє, алдар хїндийн боол болохоосоо єìнє, ганцаар
цєхрєн суухаасаа єìнє, тэртээ нэгэн гєлєє унтлагынх нь єрєєнд орж ирээд єєртєє
дурла гэж аìьдралынхаа анхны тушаалыг єгч байхдаа дэнлїїний гэрэлд яг л ийì
харагдаж байсан билээ. Тэр эìгэн бол Пилара Тернера байжээ. Нас сїїдэр зуун
дєчин тав хїрээд, насаа тоолох ìуу зуршлыг орхиж, хєзрєєр хойчынхоо явдлыг
ìэргэлэн будилж тєєрєх юìгїйгээр хожìын цагт яг л ингэнэ гэж алдалгїй
тогтоогоод нэг л юìыг дурсан санаж тэрїїхэндээ зожигорон суух болжээ.

Тэр шєнєєс хойш Аурелиано єєрийнхєє одоо болтол ìэдэхгїй байсан, элэнц
эхийнхээ хайр, энэрэлийг їзжээ. Сїлжìэл ганхуур садал дээрээ найган ганхсаар
Пилар Тернера дотроо Буэндиагийн угсаа хэчнээн хїчирхэг байгаад уруудан
доройтсоныг, Макондо хэнээн сїр жавхлантай байгаад буурч сїйрснийг санагалзан
суудаг байлаа. Ээн завсар Альваро ìатар їргэтэл тас тас хєхєрч, Альфонсо єнгєрсєн
долоо хоногт бух шувуу ёозгїй авирласан дєрвєн хїний нїдийг ухсан тухай цуст
тїїх зохиож, Габриэль бодлогошронгуй эрлийз хїїхний єрєєнд цаг єнгєрєєж,

~ 222 ~
цаадах нь унтсаны хєлсєнд авах ìєнгєнийхєє оронд Оринокогийн нєгєє этгээдэд
гянданд хоригдож байгаа сїйт хархїїдээ захидал бичїїлнэ. Хил давуулан хулгайн
юì зувчуулдаг тїїнд нь хилчин туулга єгєєд хєтєвчинд суулгасан чинь хєгшин
удаан жил даяанчлан суудаг энэхїї жинхэнэ, бодитой хас хїйс шиг диваажинд байх
сан гэж ìєрєєдєж байлаа. Энд салахын аргагїй сайхан байсан учир єєр газар очино
гэж бодохын ч хэрэггїй байтал тэр нэгэн їдэш Аìаранта Урсула ìєрєєдлийг нь юу
ч їгїй хийж орхиж билээ. Аурелиано сэтгэлээ онгойтол ярих юì сан гаж санааширч
нэг хїн цээжийг нь багласан хїлээсийг тайлаад єгєєсэй гэж хїсэж байсан боловч
Пилар Тернерагийн хорìойд нїїрээ наан хїч сэлбэдэг халуун нулиìс асгаруулан
уйлахаас єєр яаж ч чадсангїй билээ .Пилар Тернера хурууныхаа їзїїрээр залуугийн
їсийг нь илэн тайвшрахыг нь хїлээж, эрэгтэй хїн анх їїсэхдээ яахаараа уйлсныг
ìэдэх тул, хайр сэтгэлтэй болсноос уйлж байна гэж тїїний хэлээгїй байхад нь

 Хїї ìинь, боль! Цаадах чинь хэн бэ надад хэлчих гэж эелдгээр хэлжээ.

Аурелианог нэрийг нь хэлэнгїїт Пилар Тернера аанай л бясаглантай инээв. Гэвч

инээд нь он жилийн эргэлтээр тагтааны сєєнгєдїї, гєвтнєхтэй адил болсон ажээ.
Буэндиагийнхны тєрлийнхний зїрхний нууцыг тэр бээр тайлж байх учиртай
байжээ. Энэ гэр бїлийн тїїх гарцаагїй давтагдан эргэж байдаг, тэнхлэг нь улаì
улаì элэгдэн ìуудаагїй сэн бол хїрд нь эцэс тєгсгєлгїй эргэлдсээр байх байсан
гэдгийг Пилар Тернера хєзрийн ìэргэ, єєрийн туршлагаараа олж ìэдсэн билээ.

 Санаа зоволтгїй ээ. Цаадах чинь хаана ч байлаа гэсэн чаìайг хїлээж байгаа
гэж Пилар Тернера инээìсэглэв.

Таван цаг хагаст Аìаранта Урсула угаалгын єрєєнєєс гарав. Тэрбээр халааз нєìєрч,
їсээ алчуураар овойлгон боочихоод єрєєний нь хажуугаар гарлаа. Аурелиано
согтуу юì шиг гуйвсаар араас нь ìяраан дагаж, Аìаранта Урсулаг халаазныхаа
энгэрийг яг ярж байхад нь эр эì хоёрын унтлагын єрєєнд орж очвол Аìаранта
Урсула айхдаа энгэрээ дахин хуìиад, хаалга нь дутуу хаалттай байгаа хажуугийн
єрєє рїї заавал Гастон тэнд захидал бичиж байлаа.

 Яв гэж Аìаранта Урсула зєвхєн уруулаа хєдєлгєв.

Аурелиано инээìсэглэж, хоёр гараараа бїсэлхийгээр нь тэврэн аваад ваартай цэцэг

шиг єргєн орон дээр нь дээш нь харуулан чулуулдлаа. Аìаранта Урсулаг саад
хийхийн зуургїй Аурелиано ганцхан ширїїн угз татаад цаìцыг нь тайлан хаятал
саяхан угаасан нїцгэн бие ил гарсанд шєнийн харанхуйд тїїний тєсєєлєн бодож
байсанчлан ээн биенд ганц ч толбо, ганц ч їс, ганц ч нууц ìэнгэ байсангїйд ангал
руу хийсчихэв її гэìээр толгой нь эргээд явчихжээ. Аìаранта Урсула зэрлэг
єлєгчин аìьтан ìэт шалìаг хєдєлж, биеэ їнэнээсээ хаìгаалан тэìцлээ. Чоно
оготных шиг гилийсэн, туялзсан, анхилаì їнэрт хаìаг биеэрээ гулбалзан ìушгирч,
євдгєєрєє Аурелианогийн бєєрийг ёврох гэж оролдон, їїнийхээ зэрэгцээгээр
нїїрэнд нь хуìсаа шигтгэн ноцолдох боловч тэр хоёрын хэн ч сэдэв авахуулах нэг ч
аìьсгаа гаргасангїй нь дєрєвдїгээр сарын наìуун їдшийг нээлттэй цонхоор харж
байгаа хїний тайван аìьсгалж байгаатай л адил байлаа. Улаангалзуу ноцолдож, їхэх
сэхэхийг їзэн тэìцэлдэж байгаа ìэт байсан боловч гаднаас нь харвал тийì байж
чадсангїй, учир нь нэг нь удаан, болгооìжтой, баяртай довтолж, нєгєє нь удаан,
~ 223 ~
болгооìжтой, баяртай ìултарч, ингэж байх хоохонд нь усан баданги дахин цэцэглэж
аìжихаар хажуугийн єрєєнд Гастон нисэх онгоц ìєрєєдєж байснаа ìартахаар
байлаа. Энэ бїхнийг харахад хэрэлдсэн хоёр аìраг тунгалаг усан сангийн ёроолд
эвлэрэх гэж оролдож байна уу гэìээр ажээ. Аìаранта хаìгийн ширїїн, ёсорхуу
эсэргїїцэж байхдаа єєрсдийг нь дув дуугай байгаад байвал нєхєрт нь нэг л жигтэй
санагдаж, тэдний гаргахгїй гэж ìэрийж байгаа шуугинаас илїї сэжиг тєрїїлж
ìагадгїй гэж ухаараад ноцлодохоо больсонгїй боловч уруулаа жиìийн нээж, гэхдээ
худлаа хазсан болж, урьдынх шигээ биеэ суллах гэж ширїїн хєдлєхєє байж, удалгїй
нэг ìэдвэл хоёулаа ноцолдох ч бус, харин ноололдож, хаìгаалах нь дїрээс цаашгїй
болж, довтлох нь энхрийлэх болж хувирсан байлаа. Тэгснээ Аìаранта Урсула
наргиан болгох гэсэн шиг, нэг ìэх хийх гэсэн ìэт агшин зуур эсэргїїцэхээ нэгэнт
оройтсон байлаа. Хїїхэн гараа явуулан, тэìтэрсээр байж алуур олоод ìигуй шиг
орилохгїй байх гэж шїдээрээ арайхийн хазаж аìжжээ.

***

Пилар Тернера диваажингийнхаа їїдийг ìанасаар ороонгон ганхуур сандал дээрээ

баярын урьд шєнє їхжээ. Сїїлчийн нь захиас ёсоор бїрлээчийг австай
оршуулсангїй, бїжгийн талбайн тэхий голд ухсан асар тоì нїхэнд шууд ганхуур
сандалтай нь найìан эрэгтэй хїн олсоор буулгажээ. Нулиìсандаа цонхийсон, хар
хувцас єìссєн эрлийз хїїхнїїд илбэ жилбийн ёсыг гїйцээгээд ээìэг, хавчаар,
бєлзгєє аван нїх рїї чулуудаж, булшийг нэр, он, сар, єдєргїй чулуун хавтангаар
таглаж, хавтангийн дээр аìазонкийн сарнайн тоìоос тоì овоо босгов. Дараа нь
эрлийзїїд бїх араатан, жигїїртнийг суллаж тавиад, хаалга цонхоо тоосго, шавраар
битїїлээд, хутагт нарыг хєрєг, сэтгїїлийн єнгєтэй зураг наасан, эрдэнийн
чулуугаар баадаг, ìахчин шиг бие биеэ барьж иддэг гэж, аль эсвэл далай тэнгисээр
хэрэн тэндэг титэìлїїлсэн хєзрийн ноён байсан гэж зохион бодсон зуурдын
хархїї нарынхаа зургаар доторлосон ìодон хайрцгаа їїрээд толгой хандсан зїгтээ
таран явжээ.

Хорвоод ингээд єнгєрчээ. Каталон эрдэìтэн ноìын ìухлагаа їнэ хаялуулан

худалдаад, жинхэнэ урт хавраа санаж, Газрын дундад тэнгисийн эрэгт, тєрсєн
тосгондоо буцсанаас хойш Макондогоос їлсдэн жаахан юì, єнгєрсєн їеийн
їлдэгдэл, Пилар Тернерагийн булшнаа янхан хїїхнїїдийн хийсэн шалихгїй
эрдэнэсийн хаìт ялзарч байлаа. Өвгєнийг явчихна гэж хэн ч сансангїй. Тэрбээр
гадилын коìпани цэцэглэж байхад, тоо тоìшгїй дайны хєлєєс аìь зулбаж
Макондод ирээд, эртний янз бїрийн хэлээр гарсан анхны хэвлэлїїдийн ìухлаг
нээхээс єєр аятай юì бодож олж чадсангїй. Эсрэг талын байшинд зїїд тайлагч дээр
орох ээлжээ хїлээх зуураа цаг нєгцєєх гэж їїгээр орж ирдэг санаандгїй хїìїїс
эдгээр ноìыг хогон дээрээс олсон ìэт болгооìжгїй эргїїлж їздэг байлаа. Каталон
євгєн лангууны арын бїгчиì єрєєнд цагийнхаа тэн хагасыг єнгєрїїлж, сургуулийн
дэвтрээс тастаж авсан цаасан дээр гогцоорсон їсгээр нэг юì бичих боловч тїїний
юу бичиж байгааг хэн ч тодорхой хэлж чаддаггїй байлаа. Аурелианотой танилцах
їед євгєн, Мелькиадесийн бичээсийг санагдуулаì хоёр авдар заìбараагїй овоолсон
цаастай болсон байлаа. Явтлаа дахин нэг хайрцаг дїїргэж аìжсаныг їзэхэд
Макондод байхдаа єєр юу ч хийж байсангїй юу гэж бодогдìоор байлаа. Өвгєний
харилцдаг хїìїїс гэвэл нь ердєє дєрвєн найз байж, тэдний сургуульд сурч байхад
~ 224 ~
нь тэдэнд эрчигнїїр, цаасан шувууны барьцаатайгаар ноì єгч, хэдэн жаалыг
Сенека, Овидий нарын зохиолын аìтанд оруулжээ. Тэрбээр сонгодог зохиолчдыг
урь нэг тогооноос хаìт хоол идэж байсан юì шиг нэг их ёсорхон хїндлэхгїй, энэ тэр
хэìээн ярьж, Хутагт Августин баринтаг дотуураа арван дєрвєн жил тайлаагїй
ноосон хантааз єìсєж явсан тарнич Арнольдо де Вилланова хїїхэд байхдаа
хилэнцэт хорхойд хазуулаад бэлгийн сулралтай болчихсон зэрэг хэн ч ìэдìээргїй
олон юìыг ìэддэг байлаа. Каталон євгєн ноìыг ìашид хїндлэхийн зэрэгцээгээр
онхид ойшоодоггїй байв. Өєрийн бичээсэнд ч ийнхїї хоёрдìол хандана. Альфонсо
євгєний гар бичìэлийг испани хэлнээ орчуулах гэж бодолхийлэн каталон хэлийг
зориуд судалж, баахан хуудас халаасандаа хийж яваад, нэг шєнє єлсєхдєє биеэ
худалдсан охидтой хас хїйд байж байгаад гээж орхижээ. Тэр ер нь сонины
хайчилбар, ер бусын ìэргэжлийн удирдаìж халаасандаа чихэж явдаг байлаа.
каталон эрдэìтэн їїнийг ìэдэхдээ бєєн юì болох байх гэж Альфонсо айж байтал
“Утга зохиолд бїрнээ тохиолдож болох явдал байна гээд огт тоохгїй элгээ хєштєл
инээж байсан ìєртлєє “Гурван хайрцаг гар бичìэлийг тєрсєн тосгон руу чирж
яваад яах юì” гэж яаж ч ятгаад їг авсангїй, тэр ч байтугай “Хайргаа тусгай ачаанд
єг” гэж шаардсан тєìєр заìын шалгагчдыг бїр Карфагенд хэрэглэгдэж байсан
хараалаар толгой тїрїїгїй харааж, авдартай нь суудлын вагонд їлдээх болтол
тайвширсангїй” Хїн єєрєє нэгдїгээр зэргийн вогонд зарлаад ноìоо ачааны
вогоноор тээдэг болбол ертєнц сїйрэхийн дохио” гэж хэлээд хєдлєн хєдєлтєл ганц
їг дуугарсангїй. Бїтэн долоо хоног юì хуìаа тєхєєрчээ. Энэ нь каталон эрдэìтний
хувьд хар долоо хоног боллоо. Явах цаг ойртох тусаì євгєн санаа сэтгэлээр улаì
унаж, хийх гэж байснаа байсхийгээд ìартаж, барьсан тавьснаа ìэдэхээ больж, нэг
газар тавьсан юì нь огт єєр газар орчихсон байдаг нь нэг їе Фернандаг зовоож
байсан ìєнєєхєн гэрийнб уг тэр юìыг нь сольж тавиад байна уу гэìээр болжээ.

 Collons47 гэж хараал тавин Лондоны дацангийн хурлын хорин долдугаар жаяг
шиг гэнэ.

Герìан, Аурелиано хоёр євгєнийг бєєцийлєх болов. Тїїнд яг хїїхэд шиг санаа
тавьж, халаасанд нь зорчих пиу, шижлїїлгийн бариìт бичгийг нь тараан хийж єгч,
халаасыг нь англи сїлбээр зїїгээр даруулж, Макондогоос гараад, Барселон хїртэл
юу юу хийхийг нь нарийвчлан бичиж єгсєн боловч каталон єєрєє ìэдэлгїйгээр
єìдєє ìєнгєнийхєє хагастай хог дээр хаяж дєнгєсєн байлаа. Хайрцаг саваа хадан,
хувцас хунараа Макондод ирэхдээ авч ирсэн нєгєє жуìдаандаа хийгээд явахынхаа
єìнє євгєн хясааны тал шиг зовхио буулган, адис хїртээж байгаа юì уу даа гэж
санагдìаар дохин эх орноосоо хол байхыг тэсэж гарахад нь тусалсан овоолоостой
ноìыг зааж,

 Энэ ìуусайныг та нарт їлдээе! гэж нєхдєдєє хэлжээ.

Гурван сар болоод євгєнєєс тоì дугтуй ирсэн нь, задгай далайд завтай байхдаа
бичсэн хорин есєн захидал, авахуулсан тавин гэрэл зургийг дотор нь хийсэн байлаа.
Каталон євгєн захидлаа тэтгээгїй боловч эдгээрийг яìар дэс дараатай бичсэнийг нь
ойлгож ядах юìгїй байлаа. Хаìгийн эхнийхэд нь усан онгоцны єрєєнд хайцгийг

47
- Каталон хараал.

~ 225 ~
тавиулаагїй ачаа авагчийг далайд чулуудìаар болсон тухай, ìухар сїжигтэйдээ бус,
дутуу гэж бодсондоо арван гурав гэдэг тооноос айдаг нэг ноёны тэнэг зангийн тухай,
“Хєлєг дээрх ус хажуугийн нь талбайгаас шєнє гарах ìанжингийн їнэр шингэсэн
Лериадагийн рашааны аìттай байна” гэж эхний оройн хоолон дээр ìєрий тавиад
хожсон тухай зэрэг аян заìынхаа паянг аанай л хошигнон бичсэн байлаа. Гэвч єдєр
хоног єнгєрєх тусаì хєлєг дээрх аìьдрал сонирхолгїй болж, Макондогийн хаìгийн
саяхны, хаìгийн энгийн явдлыг ч санахдаа уйтгарлах болж, хєлєг алслан холдохын
хэрээр санаагаар унах болжээ. Өнгєрснєє тийнхїї санан уйтгарласан нь гэрэл зураг
дээрээс ч тод харагдаж байлаа. Эхний гэрэлт зураг дээр тэрбээр аравдугаар сард
ихэвчлэн хурган їїлсээр хучаастай байдаг Карибын тэнгисийн дэвсгэр дээр цав
цагаан цаìцтай, ìєнгєн сортой їстэй их л баяртай сайхан гарчээ. Сїїлийн зураг
дээр тэрбээр хар дарсан зїїдэнд їзэгддэг наìрын далайгаар тэнїїчлэн яваа нэргїй
хєлєг онгоцны тавцангийн голд хар пальто єìсєж, торгон хїзїїний зїїлт зїїж,
сэтгэлээр уначихсан байдалтай зогсож байлаа. Герìан, Аурелиано хоёр євгєний
захидалд хариу бичнэ. Эхний хэдэн сард тэрбээр дандаа захидал бичиж, урьд
Макондод байхаасаа ч ойр байгаа юì шиг найз нарт санагдаж, тїїний їгїйлэгдэн
байсан нь гайгїй болох шиг болжээ. Эхлээд тэр бїх юì хуучнаараа байна, тєрсєн
гэрт нь далайн ягаан хясаа одоо болтол байдаг байна, талхны зєєлєнд хийсэн утìал
ìай загас єнєє л аìттай хэвээрээ, тосгоны рашаан їдэшдээ анхилаì їнэр гаргасан
хэвээрээ байна гэж бичиж байлаа. Тэрбээр аанай л сургуулийн дэвтрийн хуудсан
дээр алтан бэхээр ìуруй хазгай бичиж, хїн тус бїрд тусгай хуудас зориулсан байдаг
байлаа. Гэвч каталон эрдэìтэн яваандаа єєєрєє ìэдэлгїйгээр илааршиж байгаа
хїний єєдрєг байдлаар бус, євдсєн хїний цєхрєнгїй аясаар бичих боллоо.
Макондод байхдаа євгєн зайдгай зуухан дээр тогоотой шєл буцлах, кофены їрийн
худалдаачны гудаìжнаа хашгирах, хаврын явуулын болжìорын жиргэхийг санадаг
байсан шигээ нутагтаа очоод євлийн їдэш, задгай зууханд тогоотой шєл буцлах
зуур Макондо дахь ноìын ìухлагийн ìухрын дулаахан єрєєгєє, бїйлсийн ìодны
тоост навчин дунд хангинах нарыг їдийн аìралтаар цангинах галт тэрэгний дохиог
санан уйтгарлаж байлаа. Өєд єєдєєс нь харуулан зоосон хоёр толинд туссан тусгал
шиг ээн хоёр юìыг санагалзан зовсондоо тэрбээр бодитой бус юìыг гайхан бахаддаг
байснаа больж найз нарыг Макондогоос яв, хорвоо, ертєнц, хїний сэтгэлийн талаар
сургасан бїхнийг нь ìарт, Горацийг нулиìж орхи хаана ч очлоо гэсэн урьдын їе
гэдэг бол оргїй хоосон юì, ой ухаанд гэдрэг эргэх заì байхгїй, єнгєрсєн хавар
бїхэн эргэж ирэхгїй, хаìгийн ухаангїй, бат дурлал ч зуурдын юì гэдгийг дандаа
санаж яв хэìээн зєвлєх дээрээ хїрсэн байлаа.

Альваро “Макондогоос яваарай” гэж євгєний зєвлєснийг хаìгийн тїрїїнд дагав.

Тэрбээр бїх юìаа, тэр ч байтугай хашаанд нь гинжин уяатай, хажуугаараа
єнгєрєгсдийг айлган байсан хар хулыг хїртэл зараад, очих єртєє байхгїй галт
тэрэгний байнгын пиу авчээ. Завсрын зогсоолоос явуулсан ил захидалд Альларо
вогооны цонхны цаана жирэлзэн єнгєрєх юìсыг тоочин бичсэн нь зїйрлэвээс
хєвєрсєн урт зургийг хэсэг хэсэг таслаад, тэр тасархайгаа дор дор нь ìартахуйн
хоосон руу чулуудаж байх ìэт ээ. Лиузианы хєвєнгийн тариалан дээр хий сїг ìэт
негрїїд ажиллаж, Кентуккийн хєх ногоон дээр гуурстай хїлэг бэлчиж, Аризоны
таìын бїрэнхийд грек нууц аìрагууд уулзаж, Мичиган нуурын байгалийг усан
будгаар зурж байсан улаан ноосон цаìцтай бїсгїй Альварог бийрээрээ даллаж,

~ 226 ~
тэгэхдээ галт тэрэгний буцаж ирэхгїйг эс ìэдэхийн учир салах ёс гїйцэтгэн
далласангїй, учрахын ерєєл тавин даллаж байсан гэнэ. Дараа нь Альфонсо, Герìан
хоёр “Даваа гаригт буцаж ирнэ” гээд бяìба гаригт явсан боловч сураг ажиг тасрав.
Каталон эрдэìтний явснаас хойш жил єнгєрєхєд Макондод ганц Габриэль л
їлдэж, Айìхийн осолтой єглєгийг хїртэж, францын нэгэн сэтгїїл асуултын
уралдаан зарлаж тїрїїлсэн хїнийг Парист жуулчуулах болзол гаргасан учир уг
асуултад хариулан, явах эсэхээ шийдэж ядан байлаа. Энэ сэтгїїлийг захиалдаг
Аурелиано асуултыг бєглєхєд нь тїїнд тусалж, зариìдаа гэртээ, олонхдоо
Габриэлийн нууц аìраг Мерседесийн суудаг, цор ганцаараа бїтэн їлдсэн, баìбайн
їнэр ханх тавьсан эìийн санд шаазан савнуудын дунд сууж бєглєдєг байлаа. Энэ
эìийн сан л хотод хуучнаас ганцаар їлдэж, єнгєрсєн юì дуусваргїй эвдэрсээр
хариугїй дуусах нь дээ гэхэд хэзээ ч дуусдаггїйчлэн эвдэрч дуусахгїй тэсээд
байжээ. Макондо бїр эзгїйрсэн учир Габриэль уралдаанд тїрїїлээд хоёр ээлжийн
дотуур хувцас, хос шаахай Раблегийн бїрэн ботитойгоор Парис орох болохдоо
Макондогийн єртєєн дээр галт тэргээ зогсоогооч гэж жолоочид нь дохин зангаж
байìааж нь зогсоолгон суужээ. Туркийн хуучин гудаìж энэ їед бїр орхигдож,
сїїлчийн аì даавуу олон жилийн єìнє худалдагдаад їзìэрийн ёозгїй цонхонд
толгойгїй хийìэл хїн л їлдсэн боловч ìухлагийнхаа їїдэнд сїїлийн арабууд нь
їхэхээ тайван хїлээж ìянган жилийнхээ заншлаар суусаар байжээ. Алабаìа ìуж
улсын Пратвилл хотод, арьсны єнгєєр ялгаварлахыг їл тэвчдэг, єргєст хэìх
даршилдаг алдартай нутагт Патрици Браун гадилын коìпанийн хотын тухай ач
нартаа їдэш ярьж єгєх гэж оролддог байж ìагадгїй боловч уг хот нэгэнт євс ургасан
тэгш тал болсон байлаа. Анхель лаìын орыг залгасан, нэрийг нь хэн ч ìэдэхгїй
євгєн лаì эргэлзсэнээс болж тулай, нойр хулжих євчин тусан шаналж, дїїжин орон
дээр хэвтэн, тэнгэрийн нигїїлсэхийг хїлээж байхад гїрвэл, харх тїїнтэй айлсаж,
сїìийг нь эзэìших эрхийг бие биеэс урьтаж олж авах гэж єрсєлдєж байлаа. Шувуу ч
тогтохоо байсан, байнгын халуун, тоос хоёрт аìьсгалахад ч хэцїї болсон энэ
Макондод, шоргоолжны їїсгэх дуунд цураì хийх аргагїй болсон байшиндаа
Аурелиано, Аìаранта Урсула хоёр ганцаардах, дурлахыг зэрэгцїїлсэн, дэлхийд
хаìгийн жаргалтай хїìїїс, хаìгийн жаргалтай аìьтад болжээ.

Гастон Брюссель буцжээ. Тэрбээр онгоц хїлээж бїр залхаад, нэгэн сайхан єдєр
хэрэгтэй юì, бїх захидлаа хаìж жуìдаандаа хийгээд, тїїнийхээс хавьгїй илїї
тєслийг ìужийн эрх баригчдад толилуулсан герìаны нисэх онгоц зохион
бїтээгчдийн нийгэìлэгт хєнгєлєлттэй лицензийг нь єгчихєєс єìнє онгоцоор ирнэ
гэсэн бодолтойгоор Макондогоос явжээ. Энгэр зєрїїлсэн анхны їдшээс хойш
Аурелиано Аìаранта Урсула хоёр Гастоны хааяа бєгс єндийхийг саìбаачлах болж,
ингэж учрахад туйлын осолтой, Гастон гэнэт буцаж ирэх тул дандаа шахаì дутуу
больж, оргилсон их хїслээ хазаарлахаас аргагїй болдог байлаа. Гастоныг явсанд
хоёр аìраг хоёулхнаа їлдэж аваад, ханашгїй сэтгэлээ жолоогїй тавьжээ. Энэ нь
тэднийг хэзээ ч аìар заяа їл їзїїлэгч, Фернандогийн ясыг їргэлж єндєлзїїлэгч,
ухаангїй, хєнєєлтэй тачаал байлаа. Аìаранта Урсулагийн чарлах, дур тавин орилох
дуун єдрийн хоёр цагт хоолны ширээнээ, шєнийн хоёр цагт агуулахад гарна. Өчнєєн
цаг дэìий алдсан ìаань л юунаас илїї хараìсìаар гэж Аìаранта Урсула инээнэ.
Шоргоолж цэцэрлэгийг цєлìєж, байшингийн ìодон хэсгийг идэж, улìаар гонхонг
эзэгнэж эхэлснийг харж байсан боловч тачаал хїсэлдээ ìансуураад, тэднийг

~ 227 ~
унталгын єрєєнд орж ирсэн хойно л сая устгаж эхэлжээ. Аурелиано бичээсээ орхиж,
гэрийн ìухар сахин, каталон эрдэìтний захидалд хааяа нэг хариу бичнэ. Аìрагууд
орчин тойронд юу болж байгаа, цаг хугацаа гэж юу болохыг ìэдэхээ больж, єдєр
тутìын аìьдралын хэìнэлийг алдав. Хаалга цонхоо таг хааж, хувцас хунараа
тайлаад илїї цаг идэхгїйн тул Сайхан Реìедиосын дандаа ìєрєєддєг байсан тэр
байдлаар гэр дотуураа явах болж, шалбааг дотор шалдан хэвтэж, усан сан дотор
загас наадуулж байж золтой л цацаж їхсэнгїй. Ахархан хугацаанд тэр хоёр
шоргоолжноос ч илїї юì хуìаа эвдэж, зочдын єрєєний тавилгыг хэìхэлж, хурандаа
Аурелиано Буэндиагийн аян заìын баясгалангїй аìрагийн явдлыг дажгїй тэсээд
гарсан дїїжин орыг урж, ìатраас хїїлэн доторхыг нь гаргаж шалан дээр асгасан нь,
бужигнасан хєвєн дотор багтрах шахан хєвєлзїїлж байх нь сайхан санагдсаных
ажээ. Аурелиано аìрагийн хувьд явсан єрсєлдєгчєєсєє дутахааргїй ширїїн байсан
боловч энхїї сїйрлийн диваажинд Аìаранта Урсула санаанд ороìгїй юì хийх
авьяастай, ханахыг ìэдэхгїй сэтгэлтэйгээрээ тїїнийг дагуулахгїй байлаа. Хуланц
эхийнхээ ìєсєн чихэр хийхэд ìохошгїй хїч зарж байсанчлан бїсгїй аìраглах
янаглахад яг тийì хїч гаргаж байх шиг санагдах ажээ. Аìаранта Урсула єєрийнхєє
бодож олсонд сэтгэл ханан дуулж, элгээ хєштєл инээж байхад Аурелиано дурлалдаа
дотуур автаж, дотроо їхэж байсан учир улаì дуугаа хураан бодлогошронгуй болж
байлаа.

Нэг сэхээ орохдоо Аìаранта Урсула Гастоны захидалд хариу бичнэ. Гастон хар
элгийн, хаа холын санагдаж, тїїнийг эргэж ирнэ гэж санаанд нь огт багтахгїй
байлаа. Эхийнхээ нэг захидалд Гастон бичихдээ, тїнш нар нь їнэхээр тїїнд нисэх
онгоц явуулсан боловч Брюсселийн далайн агентлаг тїїнийг нь эндїїрээд
Танганьик руу явуулж, тэнд тїїнийг нь Макондо овгийнхонд єгч орхижээ. Энэ
будлианаас болж бєєн бэрхшээл учирч нисэх онгоцыг тэндээс зєвхєн авахад л хоёр
жил орох болзошгїй байлаа. Ийìээс Аìаранта Урсула нєхрєє гэнэт хїрээд ирэх вий
гэж айхгїй байлаа. Аурелиано ч каталон эрдэìтний захидал, эìийн сангийн дуугїй
эзэгтэй Мерседесээр даìжуулан Габриэлэс авч байсан захиагаар л гадаад ертєнцтэй
холбоо барьж байлаа. Эхлээд тэд бариì тавиì харилцаж байлаа. Габриэль Парист
їлдэхийн тулд буцах пиуныхаа оронд ìєнгє аваад, Дофины гудаìжны дїнсгэр зочид
буудлын зарц нарын хаядаг хуучин сонин, хоосон лонхыг заран аìь зуух болжээ. Тэр
їед Аурелиано нєхрєє яìар байгааг сэтгэлдээ ядаж цєхєх юìгїй тєсєєлдєг байлаа.
Найзыгаа єндєр захтай ноосон цаìцтай явж, тэр цаìцаа ханар Монпарнасын эрэгт
дурлалт хосууд дїїрэхэд зєвхєн тайлж, єлсєж байгаагаа ìартах гэж єдєр нь утнаж
чанаìал єнгєт байцааны їнэр ханх тавьсан, Рокаìадурын48 нас барсан уìгар
єрєєндєє юì бичиж байгаагаар тєсєєлдєг байлаа. Гэвч Габриэлийн тухай сураг улаì
бїрхэг, каталон эрдэìтний захидал улаì алдаг оног, уйтгар гунигтай болсоор
сїїлдээ Аурелиано нь Габриэло євгєн хоёрын тухай бараг бодохоо больж Аìаранта
Урсула ч нєхрєє бас ìартаж, хоёр аìраг хїнгїй ертєнцєд їлдэж, энэ ертєнцєд єдєр
тутìын, ашид ìєнхийн цорын ганц їнэн гэвэл хайр сэтгэл л байлаа.

Тийнхїї ухаангїй жаргалын ìананд тєєрч байтал “Гастон буцаж ирнэ” гэсэн ìэдээ
цэлìэг єдєр аянга ниргэх ìэт хїрч ирлээ. Аурелиано, Аìаранта Урсула хоёр нїдээ
нээж, сэтгэл доторхоо шинжиж, зїрхэн дээрээ гараа тавин бие биеийнхээ царайг
48
- Аргентиний зохиолч Хулио Кортасарын “Анги болж тоглосон нь” роìаны баатар.

~ 228 ~
хараад, аìьдын хагацал їзсэнээс аìь насаа єгсєн нь дээр гэж їзэх болтлоо бие сэтгэл
нийлснээ ойлгожээ. Тэгэхэд Аìарнат Урсула Гастонд хайртай, уулзахын ìєрєєс бож
байдаг гэж батлахын зэрэгцээгээр гайт оноо тєєргєє дагаж Аурелианогїйгээр
аìьдрах аргагїй болсноо хїлээн, їнэн гэхэд худал, худал гэхэд їнэн захидал бичжээ.
Тэд нэлээд эìээж байсан боловч Гастон бараг эцгийн буурьтай тайван захиа ирїїлж,
эхний хоёр бїтэн хуудсанд хуял тачаал хурдан єєрчлєгддєгєєс болгооìжлохыг
зєвлєж, тєгсгєлд нь єєрийнх нь ахархан зуур ханилан байхдаа жаргалтай байсан шиг
тэднийг жаргалтай сайхан суугаарай гэсэн ерєєлийг шулуухан дэвшїїлсэн байлаа.
Аìаранта Урсула Гастоныг ингэнэ чинээ санаагїйдээ яг гаргуунд хаях гээд байхад
нь єрєє ìорийг нь эìээллээд явуулчихаж гэж бодон, биеэ ихэд дороìжлуулсанд
їзжээ. Хагас жилийн дараа Гастон онгоцоо Леопольдвильдээс арайхийн олж аваад,
Макондод єєрийн нь їлдээсэн юìан дотроос цорын ганц їнэтэй юì болох унадаг
дугуйгаа явуулна уу гэж хїссэнээс єєр юу ч бичээгїй захидал ирїїлсэнд Аìаранта
Урсула бїр ч уур нь шатжээ. Хор нь туйлгїй хєдєлсєн Аìаранта Урсулаг Аурелиано
уйгагїй аргадаж, жаргал зовлонгийн алинд ч сайн нєхєр болж чадахаа харуулах гэж
оролдож байлаа. Гастоны ìєнгє дуусìагц єдєр тутìын ажил тєрєл толгой дээр нь
буугаад ирэхэд тэр хоёр ханийн сэтгэлээр нэг нэгнээ дотночилж, тэгэхдээ нїдийг
халхалж, бїхнийг ìартаадаг тачаалыг огоорон бие биеэ энгїїн хайрлаж, аз
жаргалын сайхныг аìтлан байсан нь галзуу ìэт хурьцан байдгаас нь ер дутуугїй гоё
байжээ. Пилар Тернераг їхэх їед Аìаранта Урсула нэгэнт хєл хїнд болсон байв.

Аìаранта хїїхдээ гэдсэнд байхад загасны нуруугаар хїзїїний зїїлт хийж худалдах
гэж оролдсон боловч Мерседес л арван хоёр хэртэйг авснаас єєр авах хїн олдсонгїй.
Хэлний авьяас, нэвтэрхий толины дайтай ìэдлэг, очиж їзээгїй алс холын їйл явдал,
газар нутгийг нэгд нэгэнгїй санах ховорхон билиг нь Макондогийн сїїлийн
хїìїїсийн бїх ìєнгийг нийлїїлсэнтэй тэнцэх єртєгтэй эхнэрийн нь эрдэнэс бїхий
євийн харцаг шиг яìар ч ашиггїйг Аурелиано насандаа анх їзжээ. Тэд азаар л нэг
юì гол зогоож байлаа. Аìаранта Урсула санаа сэтгэлээр ч унасангїй, аìраглан
жаргахдаа дїрсгїйтэн наадах авяасаа ч орхисонгїй боловч хоолны дараагаар
унталгїй, элдвийг ìєрєєдєн гонхонд суудаг заншилтай болжээ. Аурелиано
дэргэдээс нь їл холдоно. Зариìдаа тэр хоёр єєд єєдєєсєє харан тийнхїї юу ч
ярихгїй, харанхуй ботол ширэлцэн сууж, алжаал тайлах агаад ийнхїї налайтал сууж
жаргахдаа начигнатал загас наадуулдаг шигээ л бие биендээ халуун хайртай байдаг
байлаа. Хойч ирээдїйдээ итгэл алдах учир, хойно єнгєрснєє санагалзах болов. Тэд
олон жилийн их борооны їеэр диваажингийн оронд байснаа санаж, хашаанд шавхай
туучин гїйлдэж, гїрвэл алаад Урсулагаас зїїж, тїїнийг аìьдаар нь оршуулж байна
гэж тоглож байсанаа дурсан, ийнхїї санахад ухаан орсон цагаасаа хойш хоёулахнаа
байхад л жаргалтай сайхан байсан тэр їнэнийг ойлгосон авай. Нэгэн їдэш Аìаранта
Урсулаг урланд орж очиход Фернанда жаахан Аурелианог голоор сагстай хєвж
явахад нь олсон єнчин хїїхэд гэж хэлжээ. Тэр хоёр энэ їгэнд итгэхїй байсан боловч
энэ л ортой байх гэхээр єєр дуулж барьсан юì байхгїй байлаа. Хоёулаа элдвээр
эрэгцїїлсэний эцэст Фернанда Аурелианогийн ээж байж таарахгїй гэдэгт итгэв.
Аìаранта Урсула Аурелианог Петра Котсеийн хїї болов уу гэж тааварлаж байсан
боловч эцгийнхээ нууц аìрагийн тухай элдэв булай хов дуулж байсан учир тэгж
бодохоос дотор нь ìуухай оргидог байв.

~ 229 ~
Өєрийгєє эхнэрийхээ дїї байх гэж зовдог Аурелиано лаìын гэрт сэì орж, чийгэнд
цохиулж, хивэнд идїїлсэн архивт єєрийнхєє уг гарлын талаар лавтай юу байна гэж
хайжээ. Тїїний олсон тєрєгсдийн хаìгийн хуучин бїртгэлд Никанор Рейн лаì
шоколадаар илбэ їзїїлэн тэнгэрийн бийг нотлох гэж оролдож байхдаа Аìаранта
Буэндиаг арван хэдэн насанд нь адисласан туаай єгїїлсэн байлаа. Сэтгэл нь хєдлєн
салганасан Аурелианог тєрлєє эрэн тєєрч байгааг тулайд баригдан зовсон євгєн лаì
хараад нэрийг нь єрєвдєнгїй асуусанд,

 Наìайг Аурелиано Буэндиа гэдэг гэжээ.

 Өє тэгвэл биеэ дэìий бїї зовоо. Олон жилийн єìнє энд тийì нэртэй гудаìж
байан юì, тэр їед улс хїїхдээ гудаìжны нэрээр нэрлэдэг заншилтай байсан
юì гэж лаì итгэлтэй нь аргагїй хэлжээ.
 Аурелиано хилэн бадарсандаа дагжтал чичирч,
 Тийì її. Тэгэхлээр та ч бас итгэхїй байгаа вий гэсэнд
 Юунд, хїїхээ! гэжээ.
 Хурандаа Аурелиано Буэндиа гучин хоёр иргэний дайн їїсгээд гучин
хоёуланд нь ялагдсанд. Цэрэг гурван ìянган ажилчинг бїслэн хааж байгаад
буудан хороож, хїїрийг нь хоёр зуун вогоонд ачин, далайд аваачиж хаясанд
гэж Аурелиано хариулав.

Лаì єрєвдсєн харцаар тїїнийг ширтээд,

 Ай хїї ìинь, одоо чи бид хоёрын байгаад итгэж байгаа ìаань л ìиний хувьд
олз гэж санаа алджээ.

Тийнхїї Аурелиано, Аìаранта Урсула хоёр Аурелианог сагстай хєвж ирсэн гэдгийг
їнэн гэж итгэсэнїй боловч, сэтгэлээ тайтгаруулах гэсэндээ тийì байгаасай гэж
боджээ. Аìаранта Урсулагийн гэдэс тоìрох тусаì тэр хоёр бие, сэтгэл улаì нэг
болж, салхи ялихгїй л їлээвэл нурж унахад бэлхэн энэ байшиндаа хоёулхнаа байж
бїр идээшсэн байлаа. Одоо тэр хоёр Фернандагийн унтлагын єрєє, гонхны хагаст л
байх болж, унтлагын єрєєнд нь байран байж аìраглаж янаглахын баяр хєєрийг
аìсаж гонхны талд нь Аурелианог эрдэìтэн каталонд хааяа нэг захидал бичих
хооронд Аìаранта Урсула тєрєх хїїхдэдээ бойтог, оройвч нэхэж байдаг болжээ.
Гэрийн бусад хэсэг нь зогсолтгїй эвдэрч сїйдсээр байлаа. Дархны урлан,
Мелькиадесийн єрєє, Санта Софи де ла Пьедадын байсан анир чиìээгїй, эзгїй
буйдхан булан балар шигїї ширгэнгэнд баригдах ìэт байшингийн алсын ìухарт
їлдэж, тийш орох зїрхтэй хїн байхгїй болжээ. Үл цадах байгальд тал талаасаа
энэрэлгїй хашигдсан тэр хоёр хахуун, хайтан цэцгээ арчилж балар эрт цагаас хїн
шоргоолж хоёрын хийж ирсэн дайнлд сїїлийн саадыг босгож, тїїхий шохой
тойруулан асгаж єєрсдийн ертєнцийг хаìгаалж байлаа. Жирэìсэн болсноос
булбарай биеийн галбир алдагдаж, їс нь урган сэгсийж, нїїрэнд нь хар хар толбо
гарч хєл гар нь хавагнасан Аìаранта Урсула нхєрєє хїзїїнээс нь оосорлон,
найдсанаар нь бололгїй нисэд явчихсан шриг бялзуухайгаар дїїрэн тор барьсаар
гэртээ эргэж ирсэн тэр єдийнх шигээ залуу харагдахаа больсон боловч санаа сэтгэл
сэргэлэн хэвээрээ байла. “Золиг алгад гэж!” Үнэхээр ìахчин шиг ингэж аìьдрах гэж
хэн саналаа!” хэìээн тэр инээнэ. Ертєнцтэй тэднийг холбож байсан сїїлчийн
шижиì Аìаранта Урсула гэдсэнд хїїхэд олоод зургаан сар болж байхад тасарлаа.
~ 230 ~
Нэг захидал ирснийг їзвэл тэр нь каталон эрдэìтнийх биш байлаа. Тэр захидлыг
Барселоноос явуулсан боловч дугтуй дээрх хаягийг албан ёсны ìэдэгдэх хуудасных
шиг хєх бэхээр хичээнгїйлэн бичсэн байлаа. Дайсны єгсєн бэлэг ìэт гэìгїй, эзэнгїй
байдалтай тэр захидлыг Аìаранта Урсула задлах гэсэнд Аурелиано гараас нь булаан
аваад,

 Уншихыг болъё. Энд бичсэнийг ìэдээд яах юì гэж хэлжээ.

Тїїнийг совин татаад байснаар каталон эрдэìтэн захидал бичихийг болилоо. Хэний
ч задалж уншаагїй хар элгийн хїний захидал Фернандагийн хуриìын бєлзгєє
ìєртєж орхион нєгєє тавиур дээр хивэнгийн хоол болон хэвтэж, дотор нь байгаа
ìуу ìэдээнийхээ галд єрєє шатан идэгдэж байхад даяанч хоёр аìраг, аìьдралыг
тєгсгєх цагийн усргал, тэднийг цєхрєх, уìартахуйн хоосон цєлд аваачих гэж дэìий
л оролдон єєрийгєє барах хєнєєлт, гарцаагїй цагийн урсгалыг сєрєн хєвж байлаа.
Аурелиано Аìаранта Урсула энэ аюулыг ухаарч сїїлийн хэдэн сард гар гараасаа
барин бие биеэ хайрлаж, ухаангїй дурлалд шатаж байхдаа ослон хїїгийнхээ арван
сарыг нь гїйцээж байлаа. Шєнє нь хоёул тэврэлдэн хэвтэхэд сарын саруулд
шоргоолжны торжигнуулахаас ч, хивлэн хорхойн шоржигнуулахаас ч, хажуугийн
єрєєнд ургах шарилжийн тодхон бєгєєд тасралтгїй сэрчгэнэхээс айхаа больдог
байлаа. Үхэгсэд яваад тэднийг ихэвчлэн сэрээчихнэ. Урсула гал голоìтоо сахих гэж
ертєнц бїтэх жаìтай хэрхэн їзэлцэж, Хосе Аркадио Буэндиа их нээлт хийх їргїй
їнэнийг хэрхэн эрж, Фернанда уншлагаа хэрхэн уншиж, хурандаа Аурелиано
Буэндиа цєхрєн гутарч, дайтан тулалдаж, алтан загас хийхээр хэрхэн ìал шиг болж
Бага Аурелиано хєгжєєнт найрын ид дундуур хэрхэн ганцаардан їхэж байгааг тэр
хоёр сонсохдоо нэг юìыг ягштал бариìталбал їхлийг дийлдэг юì байна гэж ойлгож,
єєрснєє хий сїг болсон хойноо ч, хїìїїсээс шавьжны удахгїй булаан авах гэж
байгаа тэр єчїїхэн энхжинг ирээдїйн аìьд аìьтны бусад тєрєл эргїїлэн явсны
дараа ч бие биеэ хайрласаар байх нь гэдэгт итгэн дахин баяр хєєр болдог байлаа.

Нэгэн няì гаригийн їдэш зургаан цагт Аìаранта Урсула нярайлах гэж євдєж
эхэллээ. Өлсєєд биеэ худалдсан бїсгїйчїїдийг эìнэж байсан инээìсэглэìтгий эх
баригч Аìаранта Урсулаг хоолны ширээн дээр хэвтїїлэн гэдсэн дээр нь ìордон
галзуу юì шиг цогьж, хашгируулан зовоож байтал сайхан гэгчийн эрэгтэй хїїхдийн
дуу часхийгээд явчихлаа. Тэр бол Хосе Аркадио нэртэй, тоì, биерхїї, дураараа
Буэндиагийн нэг, Аурелиано нэртэй хараастай тєрдєг, далдыг їздэг Буэндиагийн
нэг бєгєєд гал голоìтныхоо эхийг дахин тавьж, хєнєєлт согогоос нь ангижруулж,
ганцаардах тавилангаас нь Урсула нїдэндээ нулиìс гїйлгэнїїлэн харжээ. Учир нь
юу гэвэл, зуун жилийн турш тєрсєн бїх Буэндиагийн дотроос цор ганцаараа энэ
жаал жинхэнэ дурлалаас олдсон байлаа.

 Ёстой ìахчин байна. Родриго гэж нэр єгье гэж Аìаранта Урсулаг хэлбэл
нєхєр нь эсэргїїцэж,
 Үгїй ээ. Аурелиано гэж нэр єгнє. Энэ хїї гучин хоёр дайнд ялж гарна гэж
хэлжээ.

Авсан ээж нь хїїгийн хїйг огтолж, бїх биеийг нь бїрхсэн хєх єнгєрийг алчуураар
арчиж, Аурелиано дэнлїїгээр гэрэлтїїлж єгч байлаа. Жаал хїїг доош эргїїлэхэд л

~ 231 ~
хїн хїнд байдаггїй юì харагдсанд тонгойн їзвэл тэр нь гахайн сїїл байлаа.
Аурелиано, Аìаранта Урсула хоёр айж зовсонгїй. Тэд Буэндиагийн удаì угсаанд
ийì явдал гарч байсныг ìэдэхгїй, Урсулагийн айìшигт гэрээсийг дуулаагїйн дээр,
жаал хїїгийн нялхын шїдийг унах їед тайраад хаячихаж болох биз гэж авсан
ээжийн нь хэлэхэд бїр ч тайвширжээ. Тэгээд Аìаранта Урсула цус алдаж, цус нь
сад тавин, яагаад ч тогтож єгєхгїй байсан тул тїїнийг бодохтой ìанатай болжээ.
Нялх биетэй эхэд туслах гэж ородон, аалзны шїлс, їнс тавих боловч энэ нь усан
оргилуурыг хуруугаар таглах гэж ородохтой л адил ажээ. Эхний їед Аìаранта
Урсула сэргэлэн цовоо байх гэж хїчилж байлаа. Аурелианогийн гарыг барьж, єєр
шиг нь шєрìєстэй хїн їхнэ л гэж бодоогїй бол їхнэ гэж зангїй хэìээн аргадаж, эх
баригчийн сандарч хєдєлж байгааг харахдаа тачигнатал инээж байлаа. Гэвч
Аурелианогийн найдлага тасрахын хэрээр эхнэр нь чилхаа алдан харлаж, тэгсээр
хїнд нойронд дарагдав.

Даваа гаригийн їїрээр цус тогтоох тарни урьдаг авгайг авчран орны нь дэргэд
шившлэг хийлгїїлэв. Тїїний шившихэд яìар ч хїн, аìьтны цус гарцаагїй тогтдог
боловч Аìаранта Урсулагийн халуун цус хайр дурлалтай холбоогїй яìар ч арга
чаргад дийлдэхгїй байлаа. Тийнхїї аргаа барсаар байтал хорин дєрвєн цаг єнгєрч,
їдэш бодоход Аìаранта Урсула нэгэнт їхэж, цусан горхи татар татарсаар алга болж,
нїїр шєвийж, царайны нь шанлагаа арилан гєлтгєнє аятай гэрэлтэн ирж, уруулд нь
дахиад инээìсэглэл тодорлоо.

Гагцхїї тэгэхэд л Аурелиано найз нартаа хэчнээн хайртай, тэд нь тїїнд хэчнээн
їгїйлэгдэж байгааг хийгээд энэ агшинд тэдэнтэйгээ хаìт байхын тулд юугаа ч
хайрлахгїйгээ ìэджээ. Тэрбээр хїїгээ эхийнх нь бэлтгэсэн сагсанд хийгээд,
талийгаачийнхаа нїїрийг хєнжлєєр бїтээж, єнгєрсєн їе рїї хїргэх жиìийг хайн
эзгїй хотоор тэнїїчлэв. Эртнээс нааш ороогїй эìийн сангийн хаалгыг тогшвол тэр
нь ìужааны газар болчихсон байлаа. Дэнлїї барин гарч ирж хаалга нээж єгсєн
эìгэн Аурелианогийн эндїїрсэнд єрєвдєж, “Энд хэзээ ч эìийн сан байгаагїй,
Мерседес гэдэг нэртэй, сайхан хїзїїтэй талиìаарсан нїдтэй эìэгтэйг хїн болсоор
хараагїй” гэж аì шїд алдан байлаа. Тэрбээр каталон эрдэìтний ноìын хуучин
ìухлагийн їїдэнд духаа наан уйлахдаа хайртай хїнийхээ сэтгэлийг эвдэхгїй гэж
биеэ барьж байснаа їхсэн эрдэìтний хойноос одоо л гашуудан уйлж байгаагаа
ойлголоо. Тэрбээр “Алтан хїй”- гийн ханыг гараа няцартал нїдэн, бух шувуутай
хашаанаас хїїхэд шиг шохоорхон ажигладаг байсан ягаан зээрэнцэг тэнгэрээр
нисэхийг ч анзаарах сєгєєгїй Пилар Тернераг дуудаж їзлээ. Янхны газрын хаягдсан
хорооллын бїтэн їлдсэн ганц танхиìд найраг буян хуурчдын чуулга хаìбын зээ,
Хїìїїн Францискогийн нууцыг залгаìжилсан Рафаэль Эскалоны дууг хєгжиìдєж
байлаа. Эхдээ гар хїрснээс єрєєсєн гар нь хатаж ханчир болсон танхиìын эзэн
Аурелианог єєртэйгєє лонх архни хувааж уугаач гэж гуйжээ. Танхиìын эзэн гараа
ийì болсон зовлонг ярьж, Аурелиано эгчдээ бїдїїн зориг гарган дурласнаас хатаж
хоцорсон зїрхнийхээ зовлонг ярьжээ. Тэгж хоёулаа ìэлìэртэл уйлж, Аурелианогийн
зїрхний шиìшрэл тїр наìдах шиг болжээ. Гэвч Макондогийн тїїхэнд хаìгийн
сїїлчийн удаа цайж байгаа їїрийн туяаны гэрэлд гарч дахин ганцаардахдаа
талбайн голд зогсоод гараа сарвайн даян хорвоог сэрээхээс буцалгїй,

 Найз нар гэж хуншгїй аìьтад! хэìээн сэтгэлийнхээ угаас хашгирчээ.

~ 232 ~
Айшхи тїїнийг нус нулиìс, бєєлжис хаалжсан дотроос нь чирэн гаргаж, гэртээ
аваачин, юì хуìыг нь цэвэрлэж, аяга усан шєл уулгажээ. Айшхи сэтгэлийг нь
тайвшруулах гэхдээ єнєє болтол тєлєєгїй байсан энгэр тєрїїслнийх нь тоо тоìшгїй
єрийг авахаа болин дансыг нь нїїрсээр дарж, Аурелианог ганцааранг уйлуулахгїйн
тулд єєрєє уйлах гэж хаìгийн гунигтай, хаìгийн уй гашуутай юìыг зоииуд дотроо
бодож гарчээ. Үїрээр Аурелиано зовуурьтай гэгч нь дугхийгээд сэрэв. Толгой нь
хагачих шахан євдєж байгааг хаìгийн тїрїїнд ìэдэж, нїдээ нээгээд хїїхдээ
санажээ.

Сагсанд хїїхэд нь байсангїй. Аурелиано, Аìаранта Урсулаг аìь ороод хїїгээ авч
гэж бодон агшин зуур сэтгэлд нь баярын оч гялсхийв. Гэвч тэр нь хєнжлєєр
хучаастай, чулуу шиг хатуу хэвээрээ хавтэж байлаа. Гэртээ ирэхэд нь унтлагын
єрєєний хаалга онгорхой байсныг санахдаа хахуун цэцгийн єглєє гаргадаг їнэр
ханхлах гонхыг єнгєрч, тоì тогоо, цус бослон цагаан даавуу, їнстэй шавар сав,
ширээн дээр дэлгэсэн єлгийн голд хэвтэх хайч, шидìэсний дэргэд байгаа хїїхдийн
ìушгиран хатсан хїй гээд тєрсний ул ìєр хэвээрээ байгаа зочдын єрєєнд орлоо.
Аурелиано эх баригч эхнэрийг шєнє буцаж ирээд хїїхдийг авч гэж санаад, тэгж
тааварлахдаа тїр аìсхийн, бодлоо цэглэх гэж оролдов. Тэгээд Ребекагийн юì
хатгаìаллаж байхдаа суудаг байсан, Аìарантагийн Геринельдо Маркестэй дааì
тоглодог байсан, Аìаранта Урсулагийн хїїхдэдээ дотуур хувцас оёж байсан тэр
ганхуур сандал дээр лагхийтэл унаад, єнгєрсний ийì их хїнд дараìтыг сэтгэл нь
дааж гарахгїйг энэхэн агшинд тїр ухаан орохдоо ойлгожээ. Өєрийн хийгээд
єрєєлийн уй гашууны жаданд їхтэл шархалсан тэрбээр хатсан сарнайн бутыг даанч
дээ гэìээр хэрсэн аалзын шїлс, хаанаас л бол ìєлхєн гарсан хєсрийн євс,
хоёрдугаар сарын тунгалаг єглєєний тайван агаарыг гайхан ширтэж байтлаа гэнэт
хїїхдээ олж харлаа. Ертєнцийн дєрвєн зїг найìан зовхисоос цугласан шоргоолж
хїїхдийн нь хатан їрчийсэн алгын чинээ арьсыг цэцэрлэгийн чулуу дэвссэн заìаар
нїх рїїгээ хичээнгїйлэн чирч байлаа. Гайхаж, айсандаа ч бус, энэ ер бусын хороìд
Мельзкиадесийн нууц бичээсийн сїїлчийн тїлхїїрийг олж їзсэндээ ìэлìэрэн
хєшжээ. Тэрбээр уг бичээсийн єìнєх їгийг хїний ертєнцийн цаг хугацаа, орон зай
лугаа ягштал тохируулан “Энэ удìынхны эхнийх нь ìодонд хїлїїлж, эцсийнх нь
шоргоолжинд бариулна” гэж бичсэн байсныг саналаа.

Аурелиано насандаа хэзээ ч энэ єглєєнийх шиг ухаалаг байсангїй. Тэрбээр їхэгсдээ
ìартаж, тэдний хойноос гашуудахыг ч уìартаж, орчлонгийн явдалд сэтгэл
хоргодохгїйн тул Фернандагийн ìодон загалìайгаар хаалга, цонхоо дахин дарж
хадав. Тэрбээр Мелькиадесийн бичээст єєрийнх нь хувь заяаг єгїїлсэн гэдгийг
нэгэнт ìэдлээ. Уг бичээсийг тэрбээр галбын їеийн ургаìлын дундаас, шалбаагны
баагих ууран дундаас, газар дээр хїн байсны ул ìєрийг энэ тасалгаанд бїрэн
арилгасан гэрэлт шавьжны дундаас бїв бїтэн байж байхад нь олж авлаа. Тэрбээр
бичээсийг гэрэлд авч гарах тэвчээр хїрсэнгїй, тэндээ зогсоод тїїнийг испаниар
бичсэн ìэт, їд дундын нїд гялбаì хурц гэрэлд уншиж байгаа ìэт тїгдрэлгїй
чангаар тайлан дуудаж гарав. Энэ Буэндиангийнхны угийн бичиг байлаа. Тэгэхдээ
Мелькиадес тэднийхний явдлыг єдєр єдрєєр нь тоочин, тэгэхдээ зуун жилийн
явдлыг урьдаас харж бичсэн ажээ. Цыган тєрєлх саìгарди хэлээрээ бичиж, тэгш

~ 233 ~
шадтай шїлгийг Август хааны49 хувийн бичгийн тїлхїїрээр, сондгойг нь
Лакедеìоны50 цэргийн бичгийн тїлхїїрээр бичсэн байлаа. Аìаранта Урсулад
сэтгэлтэй болон аìар тайвнаа алдсан їедээ Аурелианогийн тайлж эхлээд байсан
Мелькиадесийн сїїлийн заль юу байв гэвэл євгєн їйл явдлыг хїìїїсийн дассан
ердийн цагийн дарааллаар єгїїлсэнгїй, бїтэн зуунд болсон єдєр тутìын явдлыг
цєìийг нь базаад ганцхан агшинд болсноор харуулжээ. Үїнийг олж ìэдсэндээ бїр
улайрсан Аурелиано, Мелькиадесийн урьд Аркадиод уншиж єгєх гэж оролдсон “ая
оруулсан лїндэнг” чангаар уншвал энэ нь їнэдээ Аркадиогийн буудуулахыг
урьдчилан єгїїлсэн хэсэг байжээ. Дараа нь Аурелиано бие сэтгэлээрээ тэнгэрт гарах
дэлхийн хаìгийн хєєрхєн хїїхний тєрєх тухай бэлгэдлийг олж, чадваргїй,
тогтворгїйдээ тєдийгїй цаг нь болоогїй учир бичээсийг тайлбарлаж чадахгїй хоёр
ихэр эцгийнхээ їхсэний дараа тєрєх тухай хэсгийг уншив. Аурелиано єєрийнхєє
гарлыг ìэдэх гэж яарахдаа хэд хэдэн хуудас алгасав. Яг энэ агшинд сэвэлзсэн салхи
гарчээ. Өвгєн ìягìансанжийн шивнээ, їл салах гунигийн єìнє ураì хугаран шїїрс
алдах чиìээ зэрэг єнгєрсєн їеийн дуу хоолой шингэсэн энэ салхи одоохондоо
наìуухан, дєнгєж л хєдєлж эхлээд байлаа. Сайхан хїїхнийг жаргаахгїй ìєртлєє
олж авах гэж эрэлд гаран зэрэглээн ертєнцийг хєнгєìсгєєсєє болж туулсан хуялч
євгєєсєє єєрийнхєє анхны шинж тэìдгийг яг энэ їед олж байсан учир Аурелиано
тэр салхийг анзаарсангїй. Аурелиано євгєє таниад, гарлынхаа нууц жиìээр цааш
ìєшгєн хєєсєєр угаалгын бїїдгэр єрєєнєє хилэнцэт хорхой, эрвээхийн дунд нэгэн
ажилчин эсэргїїцлэх сэтгэлээр биеэ єгсєн эìэгтэй тачаалаа хангах їед єєрийнхєє
гэдсэнд олдсон яг тэр агшинд хїрлээ. Аурелиано тэр бїхнийг уншаад ухаангїй
байсан учир дахин хуй хєдєлж, хаалга цонхыг нугаснаас нь тас савж, гонхны дорнод
хэсгийн дээврийг хуу татаж, байшингийн суурийг урвуулан хаясныг ìэдсэнгїй. Энэ
їед Аурелиано Аìранта Урсула тїїний тєрсєн эгч нь бус, нагац эгч нь байсныг, яс
ìахны ээдрээн дунд тэднийг бие биеэ олж, їр удìыг нь таслах їлгэрийн аìьтныг
гаргах хїртэл тєєрєг гэж Риочаг Фрэнсис Дрейк байлдсаныг ìэдэв. Макондод галав
юїлэх шуурганы дайтай хїчит хуй хуйлран дэгдэж байхад Аурелиано сайн ìэдэх
юìыг уншиж цаг алдахгїйн їїднээс арван нэгэн хуудас алгасаж, шидэт толинд
харах ìэт хувь заяагаа єєрєє урьдчилан їзэх гэж єнєєгийн їеийн тухай єгїїлсэн
шїлгийг тайлж гарлаа. Тэр єєрийнхєє хэдийд яаж їхэхийг ìэдэх гэж хэдэн хуудас
орхив. Гэвч сїїлийн шїлэгт хїрээгїй байхдаа энэ тасалгаанаас гарах хувьгїй
болсноо ойлгожээ. Бичээсэд бэлгэдэн бичсэнээр Аурелиано Бабилоньяг бичээсийг
тайлан уншиж дуусах яг тэр агшинд тунгалаг (буюу гандирсын) хот шуурганд
газрын хєрснєєс арчигдаж, хїний ой тойноос арилан алга болно, тїїнд бичигдсэн
зїйл хэзээ ч дахиад давтагдахгїй, учир юун хэìээвээс, зуун жил ганцаардах гэсгээл
хїртсэн хїний удаì газар дэлхийд эргэж тєрдєггїй авай хэìээсэн їїнийг ìолхи
орчуулагч ìиний бие XVI жарны улаан барс жилийн євлийн тэргїїн сарын гуравны
хар ìорь єдєр орчуулан бараад дахиж эхтэй нь тулгасаар XVII жарны улаагчин
туулай жилийн хаврын дунд сарын улаагчин їхэр єдєр нягтлан засаж дуусгавай.

***

49
- Манай эриний єìнєх 63 оноос 14 он хїртэл аìьдарч байсан Роìын эзэн хаан. Орч.
50
- Лакедеìон буюу Спарта: эртний грекийн бие даасан улсын байдалтай хот. Орч.

~ 234 ~
Колуìбийн их бичгийн хїн Габриэль Гарсиа Маркесийн арван долоон настайдаа
эхний нь єгїїлбэрийг тавиад, санааг нь хориод жил сэтгэлдээ боловсруулж, гучин
найìтайдаа сая бичиж дуусгасан “Зуун жилийн ганцаардал” роìаныг сайхан
ноìоор цаг яìагт ундаасаж байдаг эрхэì уншигч та сая уншин соёрхоод тєдийлєн
чилээгїй болов уу. Хэрэв чилсэн аваас орчуулагч ìиний ìуугаас болсон гэдгийг
хїлээгээд хїлцэл єчье. Энэ зууны хоёрдугаар хагаст дэлхийн утга зохиолын тїїхнээ
юунд ч торолгїйгээр тїрэн орж ирээд, хїн тєрєлхтєний хїртэл болж байгаа латин
аìерикийн шинэ роìаны оргил гэгдсэн энэ бїтээлийг анх уншаад аялгуу сайхан
ìонгол хэлээрээ орчуулан, єнє эртнээс ноìын далайд аялж ирсэн ìонгол
уншигчиддаа танилцуулах гэсэн єєрєєс ахадсан тоì санаа санасан ìинь энэ билээ.
Испани хэлтэй ìэргэд энэ сайхан зохиолыг эх хэлнээс нь ойд бууж, нїдэнд їзэгдэж,
сэтгэлд уянгалтал орчуулан гаргана гэдэгт єчїїхэн би эргэлзэхгїй байсан боловч
“ìаргаашийн єєхнєєс єнєєдрийн уушиг” гэгчээр уншичиддаа толилуулах гэж сэтгэл
яарахдаа тэр сипани хэлтний орчуулахыг хїлээлгїй, орос хэлнээс бєх зїрх гарган
даì орчууллаа. Тэгэхдээ зариì эргэлзсэн, гайхсан зїйлийг испани эхээс нь тольдон
їзэх ипанич нєхдєєс уйгагїй лавлан хоргоох зэргээр утгыг дїйлгэн, уран санааг нь
буулгах гэж чадах ядахын хэрээр оролдлоо. Колуìбийн утга зохиолын шїїìжлэгч
Альваро Дельгадо Колуìбийн Коììунист хэвлэл “Докуìентос Политикос” сэтгїїлд
“Жинхэнэ їндэсний ардын зохиолын хувьд энэ роìан ìанай утга зохилын тїїхэнд
анх удаагаа нийт хїн тєлєхтний соёлын їнэт зїйлсийн энд хїрлээ” гэж бахархан
бичсэн нь бий. Ийìээс энэ гайìшигт зохиол ìанай утга зохиод ч “нийт хїн
тєрєлхтний соёлын їнэт зїйлсийн энд хїрэх” тийì зохиол гарахад тїлхэц єгєєсэй
гэсэн сэтгэл давхар євєрлєснєє ялдаìд хэлье.

Маркесийн єгїїлсэн нь: “Тэр нэгэн орой роìанаа дуусгаад сандлаасаа босон хаалгаа
нээтэл єрєєнд цэнхэр ìуур орж ирлээ. Энэ ноì ìаань нэлээд хэдэн удаа хэвлэгдэх
нь дээ гэж тэгэхэд бодогдсон юì” гэжээ. Хэдийгээр тэр їлгэрийн ìуурын араас гараа
нэл цэнхэр будаг болгочихсон хїїхдїїд нь орж ирсэн боловч зохиогчийн бэлгэшээн
бодсон нь талаар бодсонгїй, “Зун жилийн ганцаардал” роìан дорхноо даян дэлхийд
алдаршиж, латин аìерикийн испани хэлт бїх оронд хэвлэгдээд зогссонгїй итали,
франц, орос, герìан, англи, болгар, руìын, фин, голланд болон бусад олон хэлээр
орчуулагдан гарчээ. 1982 онд Г. Маркес энэ ноìоороо дэлхийн утга зохиолд гарсан
хаìгийн шилдэг бїтээлд олгодог Нобелийн шагналыг хїртжээ.

Энэ роìаны єìнєх тїїхийг сєхєхєд сонин. Энэ нь зохиолчийн бага нас, бїр
урагшлуулан хєєвєл Либериал, консервативчуудын дєрвєн жилийн (1899 - 1903)
дайны тєгсєлттэй холбогдоно, Тэр їед Атлантын далайн эргээс холгїй орших
хєдєєгийн жижигхэн Аракатак хотод хурандаа Николас Маркес гэгчийн гэр бїл
суурьшжээ. Либериалуудын талд байлдаж байсан тэр хурандаа хотын нэн нєлєєтэй
хїн болж, єнєр єтгєн тэднийх хєдєєгийн хэвшин тогтсон аìьдралын улаìжлалыг
хадгалан сахигч болжээ.

Хэдэн жилийн дараа аìерикийн “Юнайтед фрут коìпани” -ийн салбар наìуухан
Аракатакт цєìрєн орж, эргэн тойрны нь газарт гадилын тариалан байгуулжээ. Тус
орны єнцєг булан бїрээс, тэр ч байтугай хилийн чанадаас ирсэн аз жаргалын
эрэлчингїїд хотоор дїїрч, ìодон саравчнаас бїтсэн бїхэл бїтэн хороолол, янхны
газар, ìєрийтэй тоглооìын газар байгуулжээ. Хотын уугуул иргэд хар элэгтэй
~ 235 ~
харийнхнаас дєлж, тэднийг “хєрìєг” хэìээн шоглон нэрлэдэг байлаа. Ийìээс
цагаачдын нэг, цахилгаан ìэдээний ажилчин Габриэль Гарсиа хурандаа Маркесийн
охинтой хайр сэтгэлтэй бололцоход хурандаагийнхан тэр хоёрыг гэрлїїлэхгїй гэж
байдгаараа зїтгэжээ. Дурлалт хос аз жаргалынхаа тєлєє тэìцэж, баясгалантай ч,
гунигтай ч олон юì їзсэнийг “Зуун жилийн ганцаардал” роìанд Меìе Буэндиа,
ажилчин Маурисио Бабилонья хоёрын дурлалаар гаргажээ. Гэвч тэр хоёрын явдал
роìан дахь шиг эìгэнэлтэй дууссангїй, харин аятай сайхнаар тєгссєн байна.
Хурандаа арга буюу бууж єгсєн боловч хоёр залууг Аракатакт байлгахгїй гэсэн
учир тэр хоёр Риоачад очиж суужээ. Охиныхоо хєл хїнд болсныг Никалас Маркес
ìэдэхдээ гэртээ авчирч, 1928 оны гуравдугаар сарын 6-нд охин нь хїї тєрїїлсэн нь
Габриеэль Гарсиа Маркес билээ. Хєнгєрснийхєє дараа эх нь Риоачад буцаж, жаал
хїї євєг, эìэг хоёрынхоо гар дээр їлдсэн байна.

Маркесийг тєрсєн жил эрх баригчдын тушаалаар Аракатакт хїìїїсийг бєєнєєр нь

хядсан айìшигт явдал болжээ. “Юнайтед фрут коìпани”-ий шаардлагаар цэргїїд
тєìєр заìын єртєєн дээр цугласан ажил хаягчдыг бїсэлж байгаад пулеìётоор
шїршжээ. Энэ талаар хотынхны дунд элдэв яриа байдгийг Маркес роìандаа
оруулсан байна.

Жаал хїїг ухаан сууж байх їед “гадилын євчин” наìдаж, тариалан орхигдож, хот
хєл татраад, сєнєсєн ìэт болжээ. Тїїний цєєхєн суугчид єнгєрснийг дурсаж,
иргэний дайны явдлыг Аракатакийн цэцэглэж байсантай, їнэн явдлыг зохиоìол
зїйлтэй хольж хутган хуучилж суудаг байжээ.

Хожиì нь Маркес ярихдаа “Манайд Петра эгчийн нас барсан бас нэг хоосон єрєє
байлаа… Оройн зургаан цагт эìээ ìаань наìайг буланд аваачиж суулгаад, “Эндээс
хєдєлж болохгїй, хєдлєх л юì бол Петра эгч чинь єрєєнєєсєє, Ласаро ах чинь
єрєєнєєсєє гарч ирнэ шїї” гэдэг байсан. Би айгаад хєдєлж ч чаадхгїй суудаг сан”
гэжээ. Багадаа тийнхїї айж сууж байснаа роìандаа Урсула Буэндиагийн ач Хосе
Аркадиогийн дїрээр гаргажээ.

Нэг удаа Габриэлийн нэг авга эгч оршуулгын хулдас нэхэж эхэлжээ. Зээгийнхээ яаж
гэж їїнийг хийж байгааг асуухад тэр эгч нь “Хїї ìинь, би їхэх гэж байгаа юì аа”
гэж тайван хариулжээ. Үнэхээр ч тэр эгч нь хулдсаа нэхэж дуусаад бие барсан байна.
Роìанд Аìаранта бас тэгдэг билээ.

Гэрийн хаìаг хїндийг їїрч байсан эìгэ эх Транкилина нь жаал хїїг хїìїїжїїлжээ.
Эцэж ядрахыг ìэддэггїй, ìаш олон їлгэр, Аракатакийн доìог ìэддэг тэрбээр
Урсула Буэндиагийн эх дїр болсон байна.

Гэвч жаалхан Габриэлийн хувьд хаìгийн дотно хїн нь євгє эцэг Николас нь байлаа.
Иргэний дайнд оролцогчдод олгоно гэж засгийн газрын аìласан тэтгэвэрийг
хїлээж насныхаа сїїлийн жилїїдийг барсан хурандаа алдарт генерал Рафаэль
Урибын удирдлагад тулалдаж явснаа, иргэний дайны аян заìд учирч байсан адал
явдлаа ачдаа уйгагїй ярьж єгдєг байжээ. Өвгє нь ганц бєхт тэìээ їзїїлэх гэж
єєрийг нь нїїдлийн цирк аваачсан нэг явдал жаал хїїгийн сэтгэлд їїрд хадагджээ.
“Зуун жилийн ганцаарал” роìаны эхний єгїїлбэрт гардаг жаал хїїгийн дїрээс
ургаж уг роìан бїтсэн гэж зохиогч єєрєє нэг удаа хэлсэн билээ.

~ 236 ~
Маркесийг найìан настай байхад нь євєг аав нь нас баржээ. Эцэг эх нь тїїнийг
Аркатакаас авч явсан байна. “Тїїнээс хойш ìиний аìьдралд яìар ч сонин юì
болоогїй” гэж хожиì нь Маркес бичсэн билээ. Хїїхэд насны нь сэтгэгдэл
зохиолчийн уран бїтээлд яаж тусгасныг їзэхэд тэгж хэлсэн нь тийì ч их хэтрїїлэг
биш шиг санагдана.

1946 онд Гарсиа Маркес Боготын их сургуулийн хуулийн ангид оржээ. 1948 онд
Либериал, консервативчуудын тэìцэл єрнєж, гудаìжны тулалдаан болж, энэ нь
олон жилийн зэвсэгт тэìцэл болж дааìжирлаа. Их сургууль хаагдлаа. Маркес
Картахенд очиж, тэндхийн их сургуульд їргэлжлїїлэн суралцах гэсэн боловч
ирээдїйн ìэргэжилдээ сонь буурсан тул сургуулиа бїрìєсєн орхижээ. Картахенд
єнгєрїїлсэн дєрвєн жил Маркесийн уран бїтээлчийн хувьд тєлєвшихєд їлэìж
їїрэг гїйцэтгэжээ. Энд сонины сурвалжлагчаар ажиллаж, дєрвєн найзтай болсон нь
Альваро Сепеда, Герìан Варгас, Альфонсо Фуэìайор гэсэн гурван залуу сэтгїїлж,
тэдний хїìїїжїїлэгч багш, ноìын ìухлагийн эзэн, каталон євгєн Раоìон Виньес
нар байлаа. Тэр хэд їдэшдээ кафед уулзаж, эцэс тєгсгєлгїй ìаргаж, нэртэй нэртэй
хїìїїсийг шоглон шоолж, ертєнцийн бїх юìыг шїїìжлэн хэлэлцдэг байжээ.

Тэр їеийн аìьдралаа роìаныхаа сїїлийн бїлэгт оруулсан байна. Тэр дєрєв дээр єєр
нэг залууг нэìсэн нь Габриэль Гарсиа Маркес єєрєє билээ. Дашраìд хэлэхэд, энэ
баатрын нууц аìраг їзэсгэлэнт Мерседес ìєн бодит хїн, ноìд гардгаар эìийн
санчийн охин байсан бєгєєд тэрбээр зохиолч Габриэль Гарсиа Маркесийн гэргий
болжээ.

Картахенд байхдаа “Хєрìєг” туужаа дуусгажээ. Энэ тууж залуу орчуулагч

Нарантуяагийн орчуулгаар “Цог” сэтгїїлд хэвлэгдсэнийг уншигч та сонирхон
уншсан нь ìэдээж. “Хєìрєг” туужаа бичиж байхдаа бодит байдлыг яруу сайхнаар
буулгасан л бол сайн роìан болно гэж бодож байлаа. Гэтэл нєхєд ìаань уул туужийг
уншаад, нийгìийн гэì согогийг илчилсэн юì даан ч байхгїй байна гэж наìайг ёстой
бут авсан” гэж зохиолч сїїлд нь бичсэн билээ.

1954 онд Боготод очиж, “Эль Эспректадор” сонин сурвалжлагчаар ажиллаж,

Колуìбийн улс тєрийн аìьдралд уìбан оров. Эрх баригч бїлгийнхэн єєрсдийн
дарангуйлал тогтоохын тулд хайр найргїй аллага хядлага їйлдэх болов.
Тэсвэрлэхийн аргагїй болсон ард тїìэн зэвсэг барин бослоо. Залуу сэтгїїлч эх
орон нэгтнийхээ зовлон зїдгїїрийг зїгээр харж суусангїй. Тэр бээр нууц байдалд
ажиллаж байсан коììунист наìтай ойртож, їйл ажиллагаанд нь оролцох болов. 1955
оны зургадугаар сард “Эль Эспектадор” тїїнийг Европ дахь сурвалжлагчаараа
тоìилсон байна. Роìд хэдэн сар байхдаа сурвалжлагчийн їїргээ гїйцэтгэхийн
зэрэгцээгээр “Кино урлагийн туршилтын тєвд” найруулагчийн курст суралцжээ.
Дараа нь Парист очоод байхад нь колуìбийн дарангуйлагч Рохас Панилья “Эль
Эспектадор” сонинг Либериал чиглэлтэй гэж хаасан тухай гунигт ìэдээ иржээ.
Тийнхїї Маркес ажилгїй болсон байна. Сонины нь газар буцахын зардлыг тїїнд
єгч явуулсан боловч тэрбээр буцсангїй, Латины хороололд хяìдхан тасалгаа
хєлслєєд, хожиì нь “Цэвїїн цаг” нэртэй болсон роìанаа бичиж эхэллээ. Бичиж
байтал нь уг роìаны хоёрдугаар зэргийн баатар буюу засгийн газрыг тэтгэвэр єгєх
байх гэж хїлээн суугаа євгєн хурандаагийн дїр товойн гарч ирсэнд роìанаа дутуу

~ 237 ~
орхиод, “Мартагдсан хурандаа” туужаа бичиж эхэлжээ. Энэ туужийн эхний
нооргийг 1956 онд дуусгасан боловч хэвлїїлэхийнхээ єìнє есєн удаа хуулан засжээ.
Зохиолч энэ ноìоо хаìгийн сайн болсон ноìынхоо нэг гэж їздэг байна. Энэ
тууждаа зохиолч ганцаардлыг нийгìийн эìгэнэлт явдал гэж харуулсан байна. 1961
онд Кубад хувьсгал ìандахад баяр хїргэж, Кубад ирэн, “Пренс Латина” агентлагийн
сурвалжлагчаар Каракас, Богота, Нью-Йоркод ажиллаж байлаа. 1966 онд “Цэвїїн
цаг” роìанаа дїїргэн хэвлїїлжээ. “Зуун жилийн ганцаардал” роìаны дараа бичсэн
“Дарангуйлагчийн наìар” роìанаа зохиолч “Нэрийг ìинь ìартагдахаас аврах ноì”
гэж їнэлсэн билээ. Зохиогч “Хєрìєг”-єєс эхлээд “Зуун жилийн ганцаардал” -аар
дараалуулаад бїхий л уран бїтээлдээ дарангуйланчийн айìшигт дїрийг гаргажээ.
Тэгэхдээ тэднийг гагцхїї гаднаас нь зурж байсан байна. Чухаìхїї
“Дарангуйлагчийн наìар” -т тїїнийг жинхэнэ дотоод талаас нь гаргаж чаджээ.
Маркес 1986 онд “Тахлын їеийн дурлал” роìанаа хэвлїїлэв. Залуудаа хайртай
байгаад, ханилан сууж чадаагїй хоёр хїн ная орчиì насандаа уулзахдаа эргэн
дурлалцаж байгаа тухай энэ роìандаа єгїїлжээ. Тэгээд энэ талаар єєрєє
тайлбарлахдаа “Би баатрууддаа насны нь їїднээс бус, зєрчил, асуудлын їїднээс
ханддаг юì. Хїний хувьд дотоод сэтгэл гол болохоос нас гол бус билээ” гэжээ.

Латин Аìерикийн шинэ роìан эн зууны хорёдугаар хагаст товойн гарч, сая сая хїн
ардын оюун санааг эзэìдэх боллоо. Куба Алехо Карпентьер, гватеìал Мигель Анхел
Астуриас, ìексик Хуан Рульфо, Карлос Фуэнтес, бразиль Жоан Гиìараэнс Роза,
парагвай Аугустой Роа Бастос, аргентин Хулиа Кортассер, перу Марио Варгас
Льосын туурвисан бїтээлїїїд даян дэлхийд алдаршив. Латин Аìерикийн орчин
їеийн роìаны гоо сайхны шинэчлэл нь тїїнийг зохиогчид эртний доìгийн
сэтгэлгээнд хандаж байгаад оршино гэж олон судлаачид їзэж байна. Тэгээд энэ
шинэ роìаныг “шидэт реализì” гэсэн нэр тоìъёогоор тодорхойлж байна. “Зуун
жилийн ганцаардал” роìаныг чухаìхїї шидэт реализìын бїтээлийн оргил гэж
їздэг. Гэтэл Маркес єєрийгєє “цэвэр реалист” тэр ч байтугай “гашуун реалист” гэж
хэлдэг билээ. “Гэхдээ хаìгийн итгэìгїй їлгэрийг, хаìгийн санаанд ороìгїй явдлыг
їнэн гэж їнэìшихээр єгїїлэхэд учир нь байгаа юì” эгж зохилч хэлсэн юì. Тийнхїї
Маркесийн “Зуун жилийн ганцардал” роìанд доìог, бодит байдал хоёр салшгїй
сїлжилджээ. Энэ библийн доìгоос авсан зїйл бий. Жишээлэхэд, роìаны эх ертєнц
анх бїтсэн тухай, тєгсгєл нь галав юїлэх тухай доìгийг санагдуулж байна. Тєрєл
садантайгаа гэрлэснээс айхавтар цээрлэлд унаж, гахай сїїлтэй хїїхэд тєрїїлж
байгаа сэдвийг єнє эртний доìгоос авчээ. Сайхан Реìедиос цагаан даавуу хєлєглєн
тэнгэрт гарч, цыган Мелькиадес їхээд босож ирнэ. Дуучин, чєтгєртэй уралдаж,
Аìаранта эрлэгийн элчийн зарлигаар хулдсаа нэхнэ. Энэ бїхэн нь ардын їлгэрийн
сэдэвтэй. Зохиолч баатруудынхаа дїрийг туульсын шинжтэй болгох далд санаагаар
ийнхїї їлгэр доìгийн сэдвийг єргєн ашиглажээ.

Маркесийн энэ роìаны зохиоìжийн ноён нуруу нь Буэндиангийн зургаан їеийнхэн,

анхны Буэндиагийн їндэслээд, сїїлчийн Буэндиатай хаìт ìєхєж байгаа Макондо
хотын тїїх юì. Нэгд їїнийг Буэндиагийнхны угийн бичиг гэж хэлж болно.
Цаашилбал энэ нь Колуìбийн хєдєє нутаг, эхлээд онгон зэлїїд байснаа євєр
хоорондын цуст тулалдаанд нэрвэгдэж, хэсэгхэн зуур гадилын коìпаний хїчинд
цэцэглээд, дахин орхигдон ìартагдсан Колуìбийн тэр нутгийн тїїх юì. Эцэст нь

~ 238 ~
энэ нь хїн тєрєлхтєний їїсэж хєгжиж ирсэн тїїх юì. Энэ л їїднээс уг роìаныг
ойлгох нь зїйтэй бололтой.

Ганцаардал нь уг роìаны їндсэн санаа юì. Энэ сэдэв “Хєрìєг”, “Мартагдсан

хурандаа” гээд олонхи зохиолд нь нэвт явж ирсэн билээ. Маркес ганцаардахыг
Буэндиагийнхны тєрєлх шинж болгон харуулжээ. Гэхдээ энэ нь аìьдралын янз
бїрийн нєхцєл байдлаас болж байна. Хурандаа Аурелиано Буэндиа нийгìийн гэж
болох шалтгаанаар ганцаардаж байхад Урсула сохорч єтєлсний улìаас Меìе,
Реебека нар дурлалаа бїтэлгїй болоход, Аркадио, сїїлчийн Хосе Аркадио нар
хїїхэд байхаасаа эвдэрснээс болж ганцаардаж байна. Пилар Тернера, Пьетро
Креспи, Санта Софи де ла Пьедад, Геринельдо Маркес зэрэг роìаны бусад баатар ч
адилхан юì. Гэсэн ч идэвхтэй тэìцэлд дуудсан яриа Маркесийн энэрэнгїй їзэлд
нэвт шингэжээ. Хїнд буюу нийгэìд учирч болох хаìгийн ìуу юì гэвэл ганцаардан
зориг ìохож, єнгєрснийг ìартаж, ìуу ìуухайд бууж єгєх явдал ìєн. Тэгвэл хїнийг
юу ч аварч чадахгїй, тїїнийг улаан шоргоолж идчих буюу энэ ертєнцєд дїїрэн
байгаа бузар булай бїхэн дорхон нь залгих болно гэдгийг Маркес харуулсан бйна.
чухаìхїї їїнд “Зуун жилийн ганцаардал” роìаны жинхэнэ ардач чанар оршино.
Ийнхїї уг роìаны талаар олон зїлйиг хэлж болно. Гэвч Габриэль Гарсиа Маркес
“Зуун жилийн ганцаардал” роìаныхаа далд санааг тайлж хэлээч гэж сурвалжлагч
нарын хїсэхэд “би їїнд хариулж чадахгїй”гээд “Миний роìаныг хїн уншаад
єєрийнхєєрєє ойлгож, баатруудыг нь єєрийнхєєрєє тєсєєлж байгаасай, энэ бол
зохиогч уншигчтай дотоод сэтгэлээрээ харилцаж байгаа хэрэг гэж би боддог” гэж
хариулсан байдаг. Уран сэтгэìж сайтай, ухаан тгєс ìанай уншигч энэхїї роìаныг
уншаад, ìєн л єєрийнхєєрєє ургуулан бодсон ìиний бие итгэж байна гэснээр
нуршуудуухан тєгсгєлийн їгээ дуусгая. !!

 ТЄГСЄВ 
~ 239 ~