KO N S T R U KC JE–ELEMENTY–MATERIAŁY
Zwiększenie nośności stref podporowych
belkowych dźwigarów drewnianych
Prof. dr hab. inż. Romuald Orłowicz, Politechnika Szczecińska,
dr inż. Agata Lachiewicz-Złotowska, Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy, Bydgoszcz
1. Wprowadzenie
W dźwigarach belkowych w miej-
scach podparcia reakcje wywołują
naprężenia na docisk w poprzek
włókien. Wytrzymałość drewna
w poprzek włókien jest jednak bar-
dzo mała. W artykule przedstawio-
no rozkład naprężeń w strefach
podparcia oraz praktyczne sposo-
by zwiększania nośności stref pod-
porowych belek drewnianych.
2. Złożony stan naprężen w stre-
fach podparcia belek drewnianych
Drewno jako materiał anizotropowy
posiada zróżnicowane właściwości
mechaniczne względem kierunku
włókien. Najmniejszą wytrzymałość
i największą odkształcalność drew-
no wykazuje przy ściskaniu lub roz-
ciąganiu w poprzek włókien (od 4
do 50 razy mniejszą niż wzdłuż włó-
kien). Fakt ten ma istotne znacze-
nie przy projektowaniu konstrukcji
przenoszących duże siły skupio-
ne w poprzek włókien. Dotyczy
to przede wszystkim stref podporo-
wych dźwigarów belkowych zwłasz-
cza wykonanych z drewna klejone-
go o dużych rozpiętościach. Wed-
ług ustaleń normowych powierzch-
nie oparcia A tych dźwigarów okre-
śla się ze wzoru:
A = R/(kC,90 fC,90,d) (1)
gdzie:
R – reakcja podporowa,
b – szerokość przekroju dźwigara,
c – długość strefy oparcia,
fc,90,d – obliczeniowa wytrzyma-
łość drewna na ściskanie prosto-
padle do włókien,
kc,90 – współczynnik zależny od
wartości c.
PRZEG L Ą D B U D O W L A N Y 2/2008
Rys. 1. Zmiażdżenie stref podporowych belek w hali sportowej z uwagi na
niewystarczającą powierzchnię oparcia [1]
Wzór (1) został wyprowadzony
przy założeniu, że rozkład naprę-
żeń ściskających σy na powierzch-
ni oparcia belki jest równomierny.
W rzeczywistości, z uwagi na ugię-
cie belki i obrót przekrojów podpo-
rowych, w strefie docisku powsta-
je koncentracja naprężeń ściska-
jących σy, a pole docisku może
zmniejszyć się nawet o połowę
(rys. 1) [2].
Poza naprężeniami σy, w strefach
podporowych belek występują
Rys. 2. Stan naprężeń (w przekroju
y = 5 mm) belki opartej na powierzchni
10 x 10 cm na słupie stalowym [3]
A R T Y K U ŁY P R O B L E M O W E
również naprężenia σx i τxy, czyli
panuje tam złożony stan naprężeń
(rys. 2).
Naprężenia te mogą doprowadzić
do powstania rozwarstwień drew-
na, a co za tym idzie zmniejsze-
nia nośności stref podporowych
od oddziaływania sił tnących [4].
Warto nadmienić, że określona
ze wzoru (1) powierzchnia opar-
cia dźwigarów belkowych dość
często przekracza od 10 do 80%
powierzchnie oparcia podpór – gło-
wic słupów drewnianych, stalowych
lub żelbetowych. W przypadkach
tych nieuniknione jest przekroczenie
zarówno stanu granicznego nośno-
ści, jak i użytkowalności dźwigarów.
Na rysunku 3, zgodnie z pracą [3]
podano wykresy odkształceń stref
podporowych dźwigarów nad pod-
porami.
Nadmierne odkształcenia (osia-
dania) stref podporowych mogą
doprowadzić do uszkodzeń połą-
czeń opartych na dźwigarach
stropów lub dachu z sąsiadujący-
mi konstrukcjami, np. ścianami.
31

Rys. 3. Wykresy odkształceń „Δ” stref podporowych belek wywołane obciążeniem
A R T Y K U ŁY P R O B L E M O W E
R=fC,90,d·b·c w zależności od długości oparcia „c” (linie przerywane – obciążenia
doraźne, linie ciągłe – obciążenia długotrwałe)
Zmiażdżenie drewna nad podpo-
rami wywołuje również rozerwanie
jego włókien (rys. 1) oraz rozwar-
stwienie drewna, co może przy-
czynić się do znacznego obniżenia
nośności konstrukcji.
3. Sposoby zwiększnia nośności
na docisk w strefach podporo-
wych belek drewnianych
Zwiększenie powierzchni pod-
parcia dźwigarów belkowych,
np. poprzez rozbudowę głowic
słupów, nie zawsze jest możliwe
ze względów konstrukcyjnych
i technologicznych. W przypadku
tym najczęściej stosuje się bezpo-
średnie wzmocnienie stref podporo-
wych belek. Zwiększenie ich nośno-
ści na docisk w poprzek włókien
możliwe jest poprzez redystrybucję
reakcji podporowych R wzdłuż dłu-
gości strefy oparcia (poza obszar
podpory) (rys. 3) lub po wysokości
przekroju dźwigara belkowego.
W pierwszym przypadku do dol-
nej powierzchni dźwigara w sposób
tradycyjny mocuje się impregnowa-
ną podkładkę z drewna liściastego
(rys. 4a).
Można również stosować wkładki
z drewna twardego wklejane pod-
czas wykonania belek w zakładach
produkcyjnych (rys, 4b, c). Z uwagi
na różnicę odkształceń wilgotno-
ściowych w poprzek włókien drew-
na belek i wkładek, podczas eksplo-
atacji może nastąpić rozwarstwienie
ich połączenia klejowego. Aby unik-
32
KONSTRUKCJE–ELEMENTY–MATERIA ŁY
nąć tego zjawiska, wkładki należy
wykonać nie jednolite o szeroko-
ści przekroju „b”, lecz z poszcze-
gólnych elementów ze szczelina-
mi dylatacyjnymi. Według badań
doświadczalnych [3] zastosowanie
wymienionych podkładek i wkła-
dek zwiększa nośność na docisk
stref podporowych belek jedno-
przęsłowych o około 40%, nato-
miast podpór pośrednich w belkach
wieloprzęsłowych o około 140%.
Nieco większy efekt można uzyskać
za pomocą głębinowej impregnacji
Rys. 4. Zwiększenia nośności stref
podporowych belek za pomocą redy-
strybucji reakcji podporowej R poza
powierzchnią oparcia A; 1 – belka
drewniana, 2 – słup, 3 – podkładka
z twardego drewna liściastego, 4, 5
– wkładki klejone z twardego drewna
liściastego, 6 – strefa modyfikowana,
7 – teowniki wklejone w wyfrezowane
szczeliny, 8 – ceownik
PRZEGLĄD BUDOWLANY 2/2008
stref podporowych kompozycjami
polimerowymi (rys. 4d). Nasączanie
włókien drewna ciśnieniową iniek-
cją polimerową zwiększa przede
wszystkim wytrzymałość i sztyw-
ność w poprzek włókien (drewno
modyfikowane) [3]. Stosunkowo
prosto można wykonać wzmocnie-
nia stref podporowych za pomocą
kształtowników stalowych, osadzo-
nych w końcówkach belek na klej
epoksydowy i dodatkowo zamoco-
wanych łącznikami mechanicznymi
np. wkrętami (rys. 4e, f).
Redystrybucja reakcji podporowych
R po wysokości przekroju dokonuje
się za pomocą wklejanych sworzni
stalowych lub przyklejonych nakła-
dek i wkładek z drewna, sklejki oraz
tworzyw sztucznych (rys. 5). Zakłada
się, że siła R jest całkowicie przeka-
zywana na czoła tych elementów,
a dalej na drewno belek po wyso-
kość przekroju. Poza przenoszeniem
reakcji R, elementy wzmacniające
mogą również spełniać funkcję zbro-
jenia poprzecznego, zwiększającego
nośność stref podporowych na ści-
nanie w płaszczyźnie poziomej.
Na rysunku 5a podano sposób
wzmocnienia części oporowej za
pomocą wkrętów kotwionych pro-
stopadle do płaszczyzny oparcia,
a na rysunkach 5b, c, d – za pomo-
cą prętów żebrowanych wklejanych
we wstępnie nawiercone otwory lub
bruzdy wykonane na powierzch-
niach bocznych belki. Skutecznym
wzmocnieniem może być zbrojenie
kompozycją polimerową wypełnia-
jącą nawiercony na całej wysokości
przekroju otwór o średnicy od 6
do 10 cm (rys. 5e).
Podane na rysunkach 5f, g sposo-
by wzmocnienia stref podporowych
za pomocą przyklejanych nakładek,
na razie nie znalazły szerokiego
zastosowania, ponieważ zwiększa-
ją gabaryty konstrukcji i wymaga-
ją rozbudowy podpór, np. głowic
słupów. Pod tym względem bar-
dziej skuteczne są sposoby podane
na rysunkach 5h, i, k, l, m. Warto
zaznaczyć, że w połączeniach kle-
jowych nakładek i wkładek z drew-
na, poza naprężeniami roboczymi
mogą powstać dodatkowe siły ści-
KO N S T R U KC JE–ELEMENTY–MATERIAŁY
Rys. 5. Zwiększenie nośności stref
podporowych za pomocą redystry-
bucji reakcji podporowej R wzdłuż
wysokości przekroju; 1 – część pod-
porowa belki drewnianej, 2 – słup,
3 – wkręty lub gwoździe, 4 – sworz-
nie wklejane, 5 – zbrojona kompo-
zycja polimerowa, 6 – przyklejane
nakładki boczne z desek lub sklejki,
7 – przyklejane nakładki boczne z
desek, 8 – wkładki wklejane z desek lub
sklejki, 9 – wklejana wkładka klinowa,
10 – ukośne wkładki drewniane wkle-
jane w wyfrezowane bruzdy, 11 – przy-
klejane nakładki klinowe, 12 – wstaw-
ka drewniana mocowana za pomocą
klejowego złącza widełkowego
nające. Są one skutkiem blokowa-
nia swobody odkształceń wilgot-
nościowych w poprzek włókien
drewna wzmacnianej belki. Może
to doprowadzić do odspojenia
nakładek w procesie eksploatacji.
Mniej narażone na te oddziaływa-
nia są wkładki wklejone wewnątrz
przekroju (rys. 5h, i, k). Ciekawy
i skuteczny sposób wzmocnienia
stref podporowych zastosowany
w praktyce pokazano na rysunku
5m. Z czołowych części belek pod
kątem 45° odcina się trójkąt, który
po obróceniu o 90° jest ponownie
mocowany do czoła belki za pocą
klinowych połączeń klejowych.
Przy takim rozwiązaniu reakcja
oporowa jest całkowicie przekazy-
wana wzdłuż włókien, czyli w kie-
runku największej wytrzymałości
drewna.
PRZEG L Ą D B U D O W L A N Y 2/2008
Niekiedy poza nadmiernymi od-
kształceniami strefy docisku drew-
na (rys. 1, 3) jednocześnie wystę-
puje jego rozwarstwienie wzdłuż
i w poprzek włókien. Jest to zwią-
zane ze znacznym odkształce-
niem drewna w poprzek włókien
w kierunku szerokości przekroju „b”
(współczynnik Poissona dla drewna
w poprzek włókien wynosi ν ≈ 0,5).
Aby zapobiec temu mechanizmowi
niszczenia można stosować zbroje-
nie poprzeczne blokujące swobodę
odkształceń poprzecznych (rys. 6).
Zbrojenie to może być wykonane
w postaci cienkich mat z kompozy-
tów włóknistych usytuowanych po-
między sklejanymi warstwami
(deskami) podczas produkcji be-
lek. Można również zastosować
pręty o niedużej średnicy wklejane
w poprzednio nawiercone otwory
na całej szerokości przekroju belek.
Większość opisanych sposobów
wzmocnienia stref podporowych
dźwigarów belkowych nadaje się
do realizacji podczas ich wykona-
nia w zakładach produkcyjnych.
Natomiast nie każdy z wymienio-
nych sposobów jest łatwy w realizacji
podczas napraw istniejących kon-
strukcji. Jest to związane z brakiem
lub ograniczeniem dostępu do stref
podporowych, obecnością łączni-
ków mocujących belki do podpór itp.
Rys. 6. Zwiększenie nośności stref
podporowych belek na docisk w poprzek
włókien za pomocą zbrojenia poprzecz-
nego; 1 – cienkimi matami z kompozytów
włóknistych, 2 – prętami wklejanymi
Warto nadmienić, że wzmocnienie
stref podporowych niekiedy wyma-
ga odciążenia dźwigara belkowe-
go. W związku z tym do napraw
istniejących konstrukcji w praktyce
stosuje się niewiele z wymienionych
sposobów. Najbardziej skuteczne są
sworznie wklejane (rys. 5b, c, d).
Otwory do ich osadzenia można
nawiercić poprzez istniejący strop
lub dach na całą wysokość prze-
kroju belek aż do podpór. W przy-
padku słupów drewnianych, między
ich głowicami a belką muszą być
A R T Y K U ŁY P R O B L E M O W E
wstępnie umieszczone przekładki
stalowe. Po oczyszczeniu otworów
i wypełnieniu ich klejem epoksydo-
wym pręty żebrowane osadza się
do styku ich czół z głowicami słupów.
Określenie nośności tak osadzo-
nych prętów podano w normach [6].
Dość prostym i skutecznym sposo-
bem jest wzmocnienie stref podpo-
rowych za pomocą iniekcji drewna
kompozycjami polimerowymi (rys.
4d). Poza kilkakrotnym zwiększeniem
wytrzymałości drewna na ściskanie
w poprzek włókien zabieg ten zwięk-
sza jego odporność na zawilgocenia
i korozję biologiczną.
Warto nadmienić, że dokonanie wy-
boru właściwego sposobu wzmoc-
nienia stref podporowych dźwigarów
belkowych, poza analizą wytrzyma-
łościową, wymaga rozważań doty-
czących łatwości, pracochłonności
i kosztów wykonania.
BIBLIOGRAFIA
[1] Lachiewicz-Złotowska A., Orłowicz R.,
Zachowanie się stref przypodporowych dźwiga-
rów łukowych i belkowych z drewna klejonego,
Czasopismo techniczne – Budownictwo,
Z. 1-B/2007 Politechnika Krakowska
[2] Lachiewicz-Złotowska A., Wgniecenie nad pod-
porami podczas badań belek z drewna klejonego
pod wpływem obciążeń wielokrotnie powtarzal-
nych, Czasopismo techniczne – Budownictwo,
Z. 1-B/2007 Politechnika Krakowska
[3] Orłowicz R., Wytrzymałość i odkształcal-
ność konstrukcji drewnianych przy długotrwa-
łych oddziaływaniach, Leningrad 1991
[4] Sierov E., Orłowicz R., Wytrzymałość
konstrukcji drewnianych w złożonym stanie
naprężenia, Konferencja Naukowa: „Drewno
i materiały drewnopochodne w konstrukcjach
budowlanych”, Szczecin 1999
[5] PN-B-03150 Konstrukcje drewniane.
Obliczenia statyczne i projektowanie.
[6] DIN1052 Berechnung und Bemessung
von Holzbauwerken
33