ШУГАМАН ТЭГШИТГЭЛИЙН СИСТЕМ

БОДОХ КРАМЕРИЙН ДҮРЭМ

Лекц-3
АШИГЛАХ МАТЕРИАЛУУД

 МТ101 Математик-I хичээлийн семинарын

гарын авлага
 Эдийн засгийн дээд математик
 Дээд математик
 Шугаман тэгшитгэл
 Нэгэн төрлийн ба нэгэн төрлийн биш шугаман
тэгшитгэл
 Шугаман тэгшитгэлийн систем бодох
Крамерийн дүрэм
 Шугаман тэгшитгэлийн системийг урвуу
матрицийн аргаар бодох
ШУГАМАН ТЭГШИТГЭЛ
 a1 x1  a2 x2  a3 x3  ....  an xn  b
Хэлбэрийн тэгшитгэлийг n хувьсагчтай
шугаман тэгшитгэл гэнэ.

Үүнд: a1 , a2 , ...an , b - тогтмол тоонууд

x , x , ... x - хувьсагчид
1 2 n
a11 x1  a12 x2  a13 x3  ....  a1n xn  b1
a x  a x  a x  ....  a x  b
 21 1 22 2 23 3 2n n 2

a31 x1  a32 x2  a33 x3  ....  a3n xn  b3

......................................................

am1 x1  am 2 x2  am 3 x3  ....  amn xn  bm
 N хувьсагчтай m тэгшитгэлийн систем гэнэ.
 Үүнд: aij , bi - системийн бодит тоонууд бөгөөд
системийн aij- системийн коеффициент,
 b -i г сулгишүүн гэнэ.
 aij элемэнтүүдээс тогтсон матрицийг
системийн үндсэн матриц гэнэ.

 a11 a12  a1n 

 
 a21 a22  a2 n 
системийн
     матриц
 
a am 2  amn 
 m1
 Үндсэн матриц дээр сул гишүүдийн баганыг
нэмэхэд гарах матрицийг өргөтгөсөн матриц
гэнэ.
 a11 a12  a1n b1 
 
 a21 a22  a2 n b2 
    
 
a am 2  amn bn 
 m1
 a11 x1  a12 x2  a13 x3  ....  a1n xn  b1
a x  a x  a x  ....  a x  b
 21 1 22 2 23 3 2n n 2

a31 x1  a32 x2  a33 x3  ....  a3n xn  b3  AX  B

......................................................

am1 x1  am 2 x2  am 3 x3  ....  amn xn  bm

 a11 a12  a1n   b1   x1 

     
 a21 a22  a2 n   b2   x2 
A B  X  
     
 
    x 
a  ann  b   n
 n1 an 2  n
Үндсэн матриц Сул гишүүний Үл мэдэгдэгчийн
баганан матриц баганан матриц
 x1 , x2 , ... xn гэсэн эрэмбэлэгдсэн n тоонуудыг
тэгшитгэлийн системд орлуулахад тэгшитгэл
бүрийг үнэн байлгадаг бол эдгээрийг
системийн шийд гэнэ.
 Хэрэв систем тэгшитгэл ядаж нэг шийдтэй
байвал түүнийг нийцтэй систем, шийдгүй бол
нийцгүй систем гэнэ.
 Нийцтэй систем цор ганц шийдтэй бол түүнийг
тодорхой систем гэнэ. Хэрэв нэгээс олон
шийдтэй байвал түүнийг тодорхойгүй гэнэ.
 Системийн сул гишүүд бүгд 0 байвал түүнийг
нэгэн төрлийн систем, ядаж нэг bi тэгээс
ялгаатай бол нэгэн төрлийн биш систем гэнэ.
a11 x1  a12 x2  a13 x3  ....  a1n xn  b1
a x  a x  a x  ....  a x  b
 21 1 22 2 23 3 2n n 2 Нэгэн төрлийн биш
a31 x1  a32 x2  a33 x3  ....  a3n xn  b3 систем
.......... .......... .......... .......... .......... ....

am1 x1  am 2 x2  am3 x3  ....  amn xn  bm
a11 x1  a12 x2  a13 x3  ....  a1n xn  0
a x  a x  a x  ....  a x  0
Нэгэн  21 1 22 2 23 3 2n n

төрлийн a31 x1  a32 x2  a33 x3  ....  a3n xn  0

......................................................
систем 
am1 x1  am 2 x2  am 3 x3  ....  amn xn  0
КРАМЕРИЙН ДҮРЭМ
 N үл мэдэхтэй АХ=B тэгшитгэлийн хувьд А
нь nxn байх ба det(A)≠0 бол систем шийдтэй
байх ба шийд нь
det( A1 ) det( A2 ) det( An )
x1  , x2  ,....., xn 
det( A) det( A) det( A)
байна.
Үүнд: Ак нь А матрицийн к-р баганыг сул
гишүүдийн баганаар сольсон матриц байна.
a11 x1  a12 x2  a13 x3  ....  a1n xn  b1
a x  a x  a x  ....  a x  b
 21 1 22 2 23 3 2n n 2

a31 x1  a32 x2  a33 x3  ....  a3n xn  b3

......................................................

an1 x1  an 2 x2  an 3 x3  ....  ann xn  bn

 a11 a12  a1n   b1 a12  a1n 

   
 a21 a22  a2 n   b2 a22  a2 n 
det( A)     det( A1 )  
       
   
a  b an 2  ann 
 n1 an 2  ann   n

det( A1 ) det( Ai )
x1  xi 
 
КРАМЕРИЙН ДҮРМИЙГ ХЭРЭГЛЭХ
 Системийн үндсэн матриц нь квадрат матриц
байна.
 Системийн үндсэн матрицийн тодорхойлогч
нь 0ээс ялгаатай байна.
УРВУУ МАТРИЦИЙН АРГА
 АХ=B хэлбэрийн шугаман тэгшитгэлийн
системийг А матриц бөхөөгүй бол АХ=B
тэгшитгэлийн хоёр талыг А-1 ээр үржүүлж Х-г
олж болно.
Урвуу матрициын аргаар тэгшитгэлийг бодохдоо
1. Өгөгдсөн матрицуудын элемэнтүүдээс
зохиогдсон тодорхойлогч бодно. Det(A) олно.
2. Матрицийг хөрвүүлнэ.

3. Хөрвөсөн матрицийн элемэнт бүрийн

алгебрийн гүйцээлт олно.
4. Алгебрийн гүйцээлтүүдээс уялдсан
матрицийг зохионо.
5. Уялдсан матрицийг 1/det(A) тоогоор үржүүлж
А-1 олно. A  1  1  A *
det A
6. Урвуу матрицийг сул гишүүний баганан
матрицаар үржүүлж Х-ийг олно. A1  B  X
 НЭГЭН ТӨРЛИЙН ТЭГШИТГЭЛИЙН ШИЙДИЙН ТУХАЙ

 АХ=0 гэсэн n үл мэдэхтэй нэгэн төрлийн

шугаман тэгшитгэлүүдийн систем шийдтэй
байх зайлшгүй бөгөөд хүрэлцээтэй нөхцөл нь
А матриц үл бөхөх матриц байна.
 АХ=0 гэсэн n үл мэдэхтэй нэгэн төрлийн
шугаман тэгшитгэлүүдийн систем шийдгүй
байх зайлшгүй бөгөөд хүрэлцээтэй нөхцөл нь
А матриц бөхөх матриц байна
ДААЛГАВАР
 Лекцийг унших
 Семинарын гэрийн даалгавараас асуух зүйлээ
бэлдэж ирэх
 Жишээ бодлогыг сайн харж ойлгох