1.

चंदीगढ – ७२-७३पििले पोसटींग व पििला पगार – २०० रपयांची चाट – बफात

ा न
ू पििली
िवाई सफर

‘गुडमॉिनग
ि सर’, माझया कडक सॅलयुटला िरटना सॅलयुट दे त, सकवाडन लीडर ओ पी चतुवद
े ींनी माझे
चंिदगढचया नंबर १२ िवंगचया अकाऊंटस सेकशनमधे, ‘वेलकम यंग मॅन’, असे मिणत सवागत केले व
तातकाळ लांबलांब दणकट िकलयांचा एक जड जुडगा िाती दे त मला सांिगतले, ‘आजपासून तू या
िकलया सांभाळायचयास’. माझया बरोबरचे िरपोटीगला आलेले कोसम
ा ेटस सरदारजी गुममन व िरालू
परतले अन ् मी जो कामाला िचकटलो तो िचकटलोच. सकाळची एयरमनची सेकशन िरपोटीग परे ड घेणे,
युिनफॉमा, िे अरकट, शूपॉिलश, लेट किमंग, िसक िरपोटा सवाच
ा ा अिवाल तयार करन बॉस िवंग कमांडर
एम पी नायरांना तविरत दे णे, यापासून ते रोजचया रोज िजारो रपयांचे पे व अलौनसेस, टीए कलेमस
वगैरे रोख पैसै दे णयाचे व सवात
ा शेवटी तयाचा रोजचा ििशोब नीट लागलयािशवाय सटॉग
ं रम न बंद
करणे वगैरे गुत
ं ागुंतीचया कामाला जुंपले. काम जोखमीचे, पाच नवयापैशाचा फरक दे खील शोधून काढावा
लागे. सधयासारखे कॅलकयुलेटसा, नोटांचे काऊंटींग मशीन असे नखरे तेविा नविते. पतयेक नोटांची
शंभराची पुडकी बांधून तयाला रबर बँडने पॅक करताना मला बँकेतील कॅिशयरची आठवण येई. नाणयांचया
२०-२०चया िढगांना कागदाचया सुरळयात पॅक करणे मिणजे एक िदवय काम िोते. िात काळे पडत.
कोणीिी िाताळलेलया घाणेरडया कळकट फाटकया कुबट वासाचया नोटांना वागवणे मला अतीशय
िजवावर येई. सगळा सेकशन गेला तरी पैसे टॅ ली िोईपयत
ि िाताखालचे एक-दोन एयरमन व मी
पुनिापुनिा नोटा मोजणी करणे, पेड- नॉटपेड विाऊचसच
ा ा घोळ सोडवणे, एखादाला जादा पैसे गेले आिे त
असा संशय आला तर तयाला परत बोलाऊन पैसे मोजायला लावणे आदी िकचकट व िजिकरीची कामे
मला रोजचीच झाली. मेसमधे रोज दप
ु ााारचयाजेवणाला उशीर रमवर परतलो की आधीचया रािाणाऱयांनी
िभंतीवर अित कमी वसातील ललनांचे उतान फोटो लाऊन सजवलया िोतया तयांचया रपाचा आसवाद
घेत पडू न रािायला लागे. कारण रममधे आमिी तीन जणांचया कॉटस सोडू न फक चालत दरवाजयाला
जाणयाची जागा िशललक उरे . जुलैची उमसभरी घामाची िचकिचक वाढवणारी गमी. रातीचया जेवणाला
ऑिफससा मेस रलपमाणे पांढऱया शटा पँटवर कंपलसरी टाय िोता. नसेल तर िसिनयसा परत पाठवत.
मला बारमधे रस नविता. कधी कधी मी कोक, िलमका, ऑरे ज सॉफटिडं कची चव घेत भोजनाला जात
असे. असे पििले आठवडे गेले व माझया जीवनातील पििली मंथली पे परे ड आली ३१ जुलैला. मी नवा
मिणून माझया नेकसट सीिनयर - फलाईट लेफटनंट आर सवािमनाथनने ऑिफससच
ा या पगार वाटपाचे
सोपे काम िदले. पतयेक आिधकाऱयाची पगाराची पािकटे बनवून तयार केली गेली िोती. मला फक ती
तयांचया िातात दे ऊन एिकवटनस रोलवर तयाची िमळालयाची सिी घयायची िोती. मोठयािॉल मधे
माझा्ा िाताकाली ३-४ एयरमनिी िोते. नेमकया तया िदवशी २० रपयाचया कोऱयाकरकरीत नोटािी मला
जयांचा पगाराटे पॅकेट बनवले गले नसेल तयाला दे णयासाठी वेगळया िदलया िोतया. कािी वेळ सवा
सुरळीत चालले िोते. मात नवया शेदरी रं गाचया नोटा पािून पतयंकाला तया िवयािवयाशा वाटायला
लागलया. तेवढयात एस ए ओ िवंग कमांडर नारांना एओसीनी ताबडतोब बोलावले तयांचया जवळ पीक
कॅप नविती. तेविा मला सवात
ा जवळ ऑिफससा मेस मिणून तयांनी मला रमवर िपटाळले. मी ‘बॉसची
आजा’ मिणून धावत पळत पीक कॅप आणून िदली. तया मधलया काळात तयांनी सवतः जातीने २०
रपयांचया नोटांचे-पैशाचे वयविार केले. ते कॅप घेऊन गेले. मी सव ा काम जालयावर उरलेले पैसे मोजत
राििलो. २००रपये कमी िोत िोते! तय़ा िदवशी मला पििला पगार िमळाला िोता. ४०० रपये! खूप
शोधाशोध करनिी कािी कळले नािी कसे पैसे गेले. शेवटी िखशातून २००रपये परत सेफमधे ठेवत मी
माझा पगार सेिलबेट केला! काम िकती जोखमीचे आिे . कणाधाच
ा े दल
ु क
ा झाले तर काय अवसथा िोते, ते
मी पििलया फटकयात अनुभवले.
 पुढेिी असे कािी वेळा पैसे गमवायचे पसंग आले. पण अधाा पगार गमावणयचा धसका कािी और
िोता. घरी कळाले तेविापासून आई मिणे, ‘तुझया पगाराचा िदवस आला की अजुनिी मला काळजी
वाटते’. या सगळयातून मी वेळात वेळ काढू न एम कॉमचया शेवटचया वषाच
ा ा अभयास करत असे. ते
पािून िमत मिणत, ‘बस कर यार. ऐश कर. दार पी. कसला अभयास आिण काय. चल िपकचर चलते िै ’
तेविा सेनेतील लोकांना टॅ कस माफ असे मिणून उणयापुऱया दीड रपयात बालकनीची ितिकटे आरामात
िमळत. आवडलेलया गाणयांकरता मी ”धमद
े -तनुजाचा - दो चोर” दोनदा पाििला. राती गोड सर दिी व
सटफड पराठे िा ठरलेला मेनु असे. शेवटी िमठी लससीचा बडा िगलास ओठांवरन पुढे सरकला की टाकी
फुलल!

एकदा माझी ओळख माधवनगरचया आमचया शेजारचया केळकरांचया नातेवाईक रमेश जोशीशी
झाली. तयांना एयरमन कवाटा र न िमळालयाने ते नवरा-बायको १९ सेकटरचया एका आउट िाऊसमधे
रािायचे. तया दोघांना अगतय दांडगे. ऑिफसरअसूनिी तयांचया आदराितथयात मी रं गून जायचो.
िवाईदलातफे दरवषी मनवलयाजाणाऱया गणेशचतुथीसाठी मराठी नाटकाचया तालमी तया वेळी तयांचया
घराचया अंगणात िोत असत. मला तयावेळी तालमी पिाणयात मजा वाटे . मात तयावेळी िे मािित नविते
की कािी वषान
ि ी मी िी नाटकात इतका बुडून जाईन! असेच एक-दोन मििने गेले. ७१ ची लढाई नुकतीच
सरली िोती. लोकांचा सेनेवरील िवशास ििगुिणत झाला िोता. तया सुमारास िवाईदलाचा गणपती व
मिाराष मंडळाचा गणेशउतसव एकत िोता. मराठी नाटक ठीकठाक बसवले िोते. चंिदगढसारखया पंजाबी
मुलखात सेनादलाचया गणेशपुजेची िवसजन
ा ाची लांबच लांब िमरवणूक मी पथम अनुभवत िोतो.
मोठमोठया टकवरन ५० पेका जासत गणेश मूतीची सथापना िविवध आमीचया युिनटस केलेलया
फेटे वालया तयांचया जवानांचया समावेत लेझीम ताशा िलगीचया दणदणाटात िनघालया िोतया. िजारोचया
संखयेने सथािनक लोक पामुखयाने सरदारजी बेभान िोऊन नाचत िोते! सुखना लेकमधे गणपती
बोळवताना लेकचा काठ गुलालाने व ‘गणपती बपपा मोरया’ गजन
ा ेने दणाणून गेला िोता.

एक िदवस मला बॉसनी बोलाऊन सांिगतले, ‘तुला नंबर ८ िवंग आधमपुरला ५० िदवसचया टीडीवर
जावे लागेल’. टीडी मिणजे टे पररी डयुटी - ९० िदवसापेका कमी काळासाठी दस
ु ऱया सटे शनवर कामासाठी
जाणे. झाले मी गाशा गुड
ं ाळू न बसने जालंधरवरन िोिशयारपुरचया मागाव
ा रील आधमपुरला पोिोचलो.
तेथील एका अकाऊंटस आिधकाऱयाला िॉिसपटलमधे एडिमट केले िोते. तर दस
ु ऱयाला अजट
ि सुटटीवर
पाठवले िोते. ितथे माझे बॉस िोते, ‘सकवाडन लीडर कोठारे ’. मी पोिोचलयानंतर आजारी पडलो. तेथे िोती
अित थंडी. मी नवखा असलयाचे व थंडी बाधलयाचे तयांनी ताडले. ते सवतः आपलया घरी घेउन गेले.
सवेटर व रजयांची मोठी गुंडाळी मला िमळाली. पुढे मी बरा झालो. िमत जेबी गुपा भेटला. नंतर कानपूर
व शीनगरला असताना आमिी एक रम शेअर कली.

तयांचया घरी एका मुलाचया बथा डे पाटीला तयांनी मला आवजून

ा बोलावले. मजा अशी की तयांचया
तयाच मुलाचया बरोबर मी सन ९६ -९७ मधे ितसऱयांदा शीनगरला मेसमधे एकत रािात िोतो. तो तोवर
िवाईदलात एनडीएतून भरती िोऊन फलाईग बांचमधे िवंग कमांडर रँ कवर पोिोचला िोता. तोवर तयाचे
वडील वारले िोते.

तयांनी कािी िटपस िदलया. एकदा मला मिणाले. या एयरमन लोकांवर सवस
ा वी अवलंबून रािू नये. ते
केविा तोडघशी पाडतील नेम नािी. एकदा मजा झाली मिणाले, सेफचया िकलयासाठी फार जागरक
रािावे. नेिमी लकात असू दे की िकलया एक तर सेफ उघडलेली असेल तर तया सेफलाच लटकवलेलया
िवयात. सेफ बंद केली असेल तर नेिमी तया आपलया िखशात िवयात. दस
ु रीकडे कुठे िी असता कामा
नयेत. असे मिणत मला सेफची चावी दे णयासाठी तयांनी आपलया िखशात िात घातला. शटा -पँटचे िखसे
चाचपायला चालू केले. पटकन आलोच मिणून घरी जाऊन िकलली आणून मला िदली. मग मिणाले, ‘पिा
आधीचा युिनफॉमा धुवायला टाकताना तयात िकलया तशाच रािून गेलया! अस तुझया िातून विायला
नको बर का ! ते बोलायचे इं गजीत, मात ‘बट’ मिणायची वेळ आली की िमखास ‘परं तु’ एवढाच शबद
मराठीतून मिणत. तयामुळे मजा वाटे . तयांना कािीतरी आठवून पटकन फोन डायल करायला आवडे . पण
िरं ग वाजायचया आत तयांना आपण कोणाला फोन लावणार िोतो तयाचा िवसर पडे . साठी िरं ग
वाजायला लागली की बऱयाचदा ते समोरचयाला िवचारायचे, ‘कायरे मी आता कोणाला फोन लावला
आिे ?’ आता समोरचयाला काय मािित ते कोणाला फोन करणार िोते ते! एकदा एका ऑिफसरनी पैसै
कमी पडायला लागले मिणून वैतागाने माझया टे बलावर पैशाची बॅग फेकली. तयातील नोटा-नाणी खाली
पडली. तो सीिनयर तयात सरदार. मली उमट
ा पणाने मिणायला लागला, तूच उचल. वादीवादी झाली.
कोठारे आले. नयांनी तयाला दम भरला. मिणाले, तो तर उचलणार नािीच पण आता तू बऱया बोलाने
पैसे उचलून तयाचया िातात िदले नािीस तर तुला आताचया आता सेल (जेल) मधे टाकीन. तो वरमला.
मात नंतर एका पाटीत दार िपऊन मला मागून येउन धडक िदलीन. मारायला धावला. मी तयाचया
पोटात गुदे मारन पाडला. नंतर मात तो दोसत झाला.

साधारण ऑकटोबर १९७२ चया सुमार असेल. ते एकदा मला मिणाले, ‘कायरे तुला िोिशयारपुरला
यायचे आिे का भग
ृ ु संििता पािायला’ ? तेविा मी मिणालो िोतो,‘छे , मला भिवषय पिाणयात मुळीच रस
नािी’. मात तयानंतर जवळजवळ २३ वषान
ा त
ं र नाडी भिवषयात मला िवलकण रस िनमाण
ा झालयावर
िोिशयारपुरची भग
ृ ु संििता पिायला तांबरमिून मुदाम २५००िक मी अंतर काटू न जाणयाचा योग आला
तेविा तयांचया िवचारणयाची पकषान
ा े आठवण झाली. पतयेक गोष घडायला योगय वेळ यावी लागते िे च
तयावरन िसद िोते. िे च कोठरे नंतर िवंग कमांडर बनून माझे कानपुरात कािी काळ बॉस िोते. पाटीत
तयांचया सारखे गेसफुल डानस करणारे कपल नविते. तासंतास डानस फलोअर वर ता्ांची उपिसथती असे.
तरणपणी या नाचचया बळावर तयांनी िवग नावाची पंजाबी तरणी गटवली िोती असे ते केविातरी
मिणाले िोते. कानपुरात असताना ते आमचया नाटकांचया तालमींना अधुन मधुन िजर असत. एकंदरीत
चंिदगढला परतलयावर मी बराच शिाणा झालो िोतो.

2. शीनगरचया ७३ पििलया पोसटींगची मजा – टायपेकसची कोटा ऑफ इनकवायरी – पुनम, टीटा

कौल

नंबर १२ िवंगचया मूळ कामाचया जागी परततोय तेवढयात ती घटना झाली.सकवाडन लीडर ओ पी
चतुवद
े ींचया िातून २० रपयांचया नोटांचे एक बंडल चुकून वाटले गेले. २िजाराची भरपाई मिणून आमिी
इतरांनी ४शे रपये एकत करन ते भरले. मी पुनिा िरकामया िखशाचा झालो. ‘तू तो अभी बचचा िै । ऐसे
िादसे िोते रिते िै ।’ फक मी पैसे न गमाऊन चालणार नविते. इरतांसाठीचया भरपाईत िातभार लावणे
िी तयात समािवष िोते. माझया अभयासाची कोणाला फारशी तमा नविती. थोडयाच िदवसात पुनिा
शीनगरयेथील अकाऊंटस ऑिफसरला सुटटीवर जाणयासाठी मला तयाचया जागी रवाना करणयात आले.
दोन मििनयाचा अवधी िोता. मला मी-८ नावाचया एका मोठया िे िलकॉपटरमधून जाणयाची संधी आली.
िडसेबरचा मििना, कोवळया उनिात ििवाळयाचा िनळया वुलनचया कापडाचया डे सात1 मी आत चढलो.
आत आणखी ६जण िोते. चमतकािरक नजरे ने तयांनी मला पाििले. पागल िो कया अभी कयो जा रिे िो
असा तयांचया चेिऱयावर भाव िोता. उधमपुरला2 पििला िालट झाला. कािी कणांत िवामान बदलले व
मुसळधार पावसाला सुरवात झाली. चायपानी पुनिा झाले. एटीसी (एयर टॅ िफक कंटोल) रम आमचया
िवमानाला बॅड विे दर मुळे पुढे जायला परवानगी दे ईना. आमिी अडकून पडलो. वातावरण िनवळले. पुनिा

1
ििं दी िसनेमातील िीरो याच सेिरमोिनयल डे समधे िदसतात. तर कधी कथानकाचया सोईसाठी
इं टरविलपयत
ि दे शासाठी शिीद िोऊन नाियकेला खऱया िीरोकडे आकिषत
ा करणयाला मदत करतात.
2
उधमपुर िे जममुपासून ६० िक मी दरू. सुपिसद वैशणोदे वीचया कटरा गावाजवळ. तेथे िमिलटरीचा मोठा
तळ आिे . मी आधी गेलेलया पंजाबातील जालंधर जवळील एयर फोसा सटे शन आधमपुरचयापेका िे गाव
वेगळे .
बरीच बोलाचाली झाली. आमचा पायलटच मासटर गीन कॅटॅ गरीचा िोता. मिणाला मी जाणारच. बरीच
बोलाचाली झआली व चॉपरची (िे लीकॉपटरचे लघुकरण) पाती गरगर लागली! रामबन गेले आिण
ढगांचया तांडयात भरकटायला झाले. गायरो काम करे नासा झाला. उं ची िकती तयाचा नककी अंदाज
येईना. पायलटचया अनुभवाची कसोटी िोती. बसलेलयांना घाम फुटला िोता. मी मात अनिभज िोतो.
मजेत बािे रील बफाच
ा या चादरीतून व ढगातून िदसणारी गंममत पिात िोतो. कारण आत काय चालले
आिे याची मला कलपनाच नविती! बिनिाल पास आला व गेला याचे मला भान नविते. एक दोन जण
िुशश करन बसले तेविा मला कळाले फारच बाका पसंग िोता! बिनिाल गेले व अएकदम ढग कुठे
पसार झाले कळले नािी. उमच उमच सुरची झाडे , तयावर बफाच
ा या लादीचे थर. झेलम नदीची सपाक
ा ृ ती
पाणयाची पटटी पाििली आिण कािशमरला नंदनवन का मिणतात याचा पतयय आला. अवंतीपुरचा रनवे
गेला व शंकराचाया ििलचा शेडा िदसायला लागला. नुकताच बांधून कोसळलेला दरूदशन
ा टीविीचया टॉवरचे
दशन
ा झाले. वेगाने िगरकया घेत आमिी एच असे िलििलेलया िे िलपॅडवर उतरलो. खाली पावले बफात
ा
रतली. सवान
ि ी पायलटचे शेकिँ डकरन आभार मानले. ‘बच गए’ पण ती तोडी गोष िोती. उनी
कपडयाचया आत सवाच
ि े शटा िभतीने ओले झाले िोते. असा थंडवारे , शरीराचे बोचकारे काढत िोते.
पायांची बोटे लाकूड झाली िोती. ‘सलाम सर आपका सरीनगरमे सवागत िै !’ तेवढयात एका बुटकया
आसामीचे दशन
ा झाले. तो िोता अबदल
ु ! अकाऊंटस सेकशनचा चपरासी.

सामान गोळा करत तयाने जवळच असलेलया सेकशनमधे मला नेले. तेथे गरमागरम चाय वाट
पिात िोता. सेकशनचे बाकी लोक आले. मला तातकाळ एक भारी भरकम फर असलेला ‘कोटपरका’
नावाचा ओविर कोट चढवला गेला. कािी वेळात सकवाडन लीडर राव साब आ गए. सॅलयूटचे आदानपदान
झाले. बचचा आ गया! याचा तयांचया चेिऱयावर आनंद मावत नविता. तयांची सुटटी सुर झाली िोती.
पण िरलीविर न आलयाने ते अडकून पडले िोते.

ऑिफससा मेसला जाणारी बस आली आिण आमिी तासाभराने मेसमधे पोिोचलो. ‘िाय आय एम
फलाईग ऑिफसर फॉली मेजर!’ रममेटची ओळख िोत िोती. मी गोधळू न िवचारले फलाईग ऑिफसर की
आमीतला मेजर? मग तो मिणाला, ‘माय नेम इज मेजर. आय एम ए पारसी फेलो! ’ (तेच आज २००७
पासून भरतीय िवाईदलाचे पमुख चीफ ऑफ एय़र सटाफ झाले.) !! “” “” “” “’” ‘’ * शी नगरच े
पोिसग ंट नंतर घेऊन चं दी गडच ा इतर म जकूर आ धी घया वा .
!!!!!!!!!! “ ” “ ” “ ” ???