PENGERTIAN DAN KONSEP KENDIRI

Manusia dibezakan menerusi dua aspek, iaitu aspek kemampuan dan aspek

personaliti. Aspek kemampuan meliputi pencapaian dalam pembelajaran,

kecerdasan dan bakat manakala aspek personaliti meliputi watak, sifat, penyesuaian

diri, minat, emosi, sikap dan motivasi. Personaliti seseorang individu mempunyai

kaitan dengan konsep kendiri kerana ciri-ciri yang dimiliki membolehkannya

dibezakan dengan orang lain. Sekiranya konsep kendiri seseorang itu positif, maka

individu tersebut akan menghasilkan personaliti yang bersesuaian dengan keperluan

persekitarannya. Hal ini disokong oleh Allport, dalam Mahmood Nizar, 2005, yang

mentakrifkan personaliti sebagai organisasi sistem psikofizik yang dinamik dalam diri

individu yang menentukan ciri-ciri tingkah laku dan penyesuaian dengan

persekitarannya. Konklusinya, personaliti merupakan hasil daripada gabungan

pelbagai sifat dan konsep kendiri seseorang.

KLASIFIKASI PERSONALITI BERDASARKAN TEORI PERSONALITI

Terdapat tiga jenis personaliti. Pertama ialah ekstrovet iaitu individu yang

menunjukkan ciri-ciri aktif, mesra, peramah, gemarkan aktiviti luar dan responsif

terhadap persekitaran. Personaliti kedua pula ialah introvet iaitu individu yang pasif,

pendiam, sensitif, suka berseorangan dan tidak sukakan cabaran. Jenis personaliti

ketiga ialah ambivet iaitu individu yang merupakan gabungan kedua-dua ciri

personaliti di atas.

(a) TEORI PSIKOANALISIS

Sigmund Freud merupakan pengasas teori ini. Beliau percaya personaliti

manusia dibentuk semenjak manusia dilahirkan sehinggalah ke umur lima tahun.

 Beliau mengasaskan konsep alam sedar dan alam tidak sedar menerusi

pengalaman dengan pesakit jiwa. Menurut Freud lagi, id, ego dan super ego

merupakan komponen personaliti yang mempengaruhi antara satu sama lain dalam

mengawal perlakuan manusia.

Id ialah dorongan biologikal dan tenaga naluri manusia yang memotivasikan

manusia atas prinsip keseronokan. Id wujud sejak dilahirkan dan merupakan punca

semua dorongan tenaga. Id tidak dapat membuat penilaian dan tidak mementingkan

logik, nilai, moral atau etika. Ego pula berkembang semasa tahun pertama kelahiran

dan merupakan eksekutif kepada personaliti manusia. Ego bertindak atas prinsip

realiti untuk memuaskan keinginan id tetapi secara rasional dan diterima

masyarakat. Super ego pula beroperasi atas prinsip kesempurnaan dengan

mengawal segala kehendak id, mempengaruhi ego dalam usaha mencari jalan

memenuhi keinginan id bersesuaian dengan cara, nilai, budaya, kepercayaan, dan

agama masyarakat.

(Rujuk Rajah 1 di bahagian lampiran 1). Merujuk Rajah 1, dapat dilihat bahawa

ego tersepit di antara kehendak id dan nilai moral super ego yang menimbulkan

kebimbangan dalam kalangan individu. Frued percaya personaliti dipengaruhi oleh

perkembangan psikoseksual individu iaitu:

(i) peringkat oral / mulut (semenjak lahir - 1 ½ tahun)

Bayi mendapat kepuasan segera pada bahagian mulut kerana bayi dikawal

oleh prinsip kenikmatan seperti menghisap, mengunyah dan menelan. Trait

personaliti yang optimistik, mesra, mudah bekerjasama timbul pada bayi yang

mendapat layanan baik. Sebaliknya bayi yang tidak mendapat kepuasan akan
 memenuhi kekurangannya apabila dewasa dengan menghisap rokok, makan dan

minum yang keterlaluan dan menjadi pesimistik dan terlalu bergantung.

(ii) Peringkat dubur (1 ½ - 3 tahun)

Penumpuan tenaga libido ditumpukan pada bahagian-bahagian otot

pembuangan najis yang melibatkan latihan tandas (‘toilet-training’). Jika latihan

tandas terlalu keras, ini akan menghasilkan personaliti anal iaitu individu yang degil,

lokek, terlalu mementingkan kekemasan dan pemilih.

(iii) Peringkat kubul (3 - 6 tahun)

Kanak-kanak mula tahu tentang jantina masing-masing. Sumber kepuasan

libido berpindah kepada organ kejantinaan. Kanak-kanak lelaki akan mengalami

Oedipus kompleks iaitu penumpuan kasih sayang pada ibu dan seolah-olah

bersaing dengan bapa. Elektra kompleks pula dialami oleh kanak-kanak perempuan,

mereka bersaing dengan ibu untuk mendapat kasih sayang bapa.

(iv) Peringkat latency (6 hingga baligh)

Semua perasaan seksual dipendam dan diletakkan di bawah aras sedar.

Kanak-kanak menumpukan pada kerja-kerja sekolah dan aktiviti lain. Mereka belajar

tentang peranan jantina dan lebih selesa berkawan dengan yang sama jantina.

Tumpuan diberikan pada usaha berdaya tindak kanak-kanak dengan

persekitarannya.

(v) Peringkat genital (selepas baligh hingga dewasa)

Kecenderungan seks semasa individu masih kanak-kanak muncul semula.

Mereka akan cuba memuaskan apa-apa yang tidak dapat dicapai pada masa kanak-
kanak seperti kepuasan seks pada zon mulut, dubur dan kubul. Frued percaya cara

didikan dan layanan semenjak kecil sangat mempengaruhi personaliti seseorang.

Ibu bapa, guru, dan masyarakat membantu perkembangan kendiri.

(b) TEORI TRAIT

Menurut Atkinson (Mahmood Nazar, 2005), trait bermaksud bentuk sifat yang

membezakan seseorang itu dengan individu lain dengan kadar yang kekal dan

konsisten. Kesimpulannya, teori trait memperihalkan personaliti seseorang

berdasarkan kepada sifat dan tingkah laku seseorang. Pakar seperti Sheldon, Allport

dan Cartell telah mempelopori teori ini dengan pendekatan masing-masing.

William Sheldon (Mahmood Nazar, 2005) mengelaskan tiga bentuk tubuh

atau somatotip dengan tiga set personaliti, iaitu endomorf, mesomorf dan ektomorf.

Teori ini menunjukkan hubungan antara resam tubuh dengan personaliti. Endomorf

ialah bentuk badan yang gemuk dan bulat. Individu ini dikatakan seorang yang

periang, suka bergaul, kuat makan, ekstrovet dan tenang. Manakala mesomorf

merupakan individu yang mempunyai susuk tubuh yang tegap, keras dan kuat.

Individu ini mempunyai personaliti yang tegas, bertenaga, agresif dan berani.

Ektomorf pula ialah individu yang kurus, tinggi dan lembut. Individu ini mempunyai

personaliti yang pendiam, tidak suka bergaul, beremosi, pemalu tapi cerdik.

Gordon Allport pula mendefinsikan personaliti sebagai satu organisasi

dinamik seseorang individu yang menentukan kebolehan penyesuaian yang unik

terhadap persekitaran. Beliau mengklasifikasikan trait manusia kepada tiga jenis

iaitu kardinal, trait pusat dan trait sekunder. Trait kardinal memperlihatkan individu

mengorganisasi keseluruhan dirinya kepada satu pengaruh yang sangat kuat dalam

dirinya. Trait pusat seperti kesabaran, kejujuran, kemurungan dan ketegasan hanya
berpengaruh terhadap beberapa situasi yang terhad dan tidak kuat pengaruhnya.

Trait sekunder pula merupakan sifat yang mengawal perlakuan manusia secara

spesifik dan tidak begitu ketara. Allport juga mengemukakan konsep personaliti

matang iaitu bagaimana seseorang itu menunjukkan mental yang stabil walau di

mana sahaja seseorang itu berada.

Raymond Cartell pula beranggapan personaliti manusia sebagai gabungan

beberapa trait khusus yang berupaya menghasilkan sifat serta tingkah laku yang

konsisten. Beliau telah menghasilkan 16 PF (Personality Factor), dan dinamakan

trait sumber iaitu sifat-sifat yang tidak dapat dilihat secara jelas tetapi boleh dikenal

pasti melalui kaedah analisis faktor, iaitu data-data diambil menerusi soal selidik,

pemerhatian dan soalan objektif. Trait-trait ini saling berhubungan untuk

menghasilkan tingkah laku yang dapat diperhatikan dan dinamakan trait permukaan

iaitu sifat yang dapat dikenal pasti daripada tingkah laku secara langsung.

(c) TEORI HUMANISTIK

Rogers (1959) menekankan pengalaman individu berperanan menentukan

personaliti seseorang yang mana melibatkan konsep kendiri seseorang. Beliau

percaya konsep kendiri yang stabil melahirkan asas motivasi yang kuat yang

mendorong individu untuk mencapai potensi diri ke arah penyempurnaan diri.

Maslow (1968) melihat manusia sebagai insan yang baik, mulia dan

mempunyai dorongan semula jadi untuk berkembang ke arah kesempurnaan. Beliau

percaya personaliti manusia ditentukan oleh keinginan dan kehendak seseorang

individu. Dalam hieraki keperluan yang disarankan oleh Maslow, (rujuk Rajah 2 di

bahagian lampiran 2) manusia mestilah memenuhi keperluan yang paling asas iaitu

keperluan fisiologi. Setelah itu, manusia akan mencari keperluan keselamatan hidup
bagi menjamin kesejahteraan hidup. Dalam memenuhi keperluan kasih sayang pula,

manusia amat memerlukan hubungan dengan orang lain bagi meningkatkan

keyakinan diri untuk mencapai hieraki yang lebih tinggi. Tahap seterusnya ialah

kehendak untuk penghargaan kendiri. Penghargaan yang lebih stabil dan sihat ialah

berasaskan penghormatan yang sepatutnya daripada orang lain dan sanjungan

yang tidak berasas. Seterusnya ialah keperluan kesempurnaan kendiri yang merujuk

pada keinginan manusia untuk kepuasan diri dan kecenderungan menjadi sempurna

dalam setiap bidang yang diceburi. Tiga keperluan yang akhir dikelaskan sebagai

hidup atau keperluan pertumbuhan motivasi. Manusia akan terus bertambah untuk

mencari lebih banyak keperluan dalam memenuhi keperluan hidup.

(d) TEORI BEHAVIOURISME

Pakar Behaviourisme yang mengkaji perkembangan personaliti manusia

membuat tiga andaian iaitu tingkah laku manusia dipelajari melalui proses perkaitan,

manusia pada asasnya akan cenderung ke arah sesuatu yang membawa kepada

keseronokan dan tingkah laku manusia pada asasnya juga ditentukan oleh

persekitaran.

Mengikut teori ini, proses pembelajaran yang melibatkan pelaziman yang

diasaskan oleh Pavlov menghasilkan kesemua tingkah laku manusia. Personaliti

pula dilihat sebagai hasil daripada latihan, ganjaran, dendaan dan pelaziman

daripada budaya dan masyarakat. Kesan daripada latihan, ganjaran, dan dendaan

yang pernah diterima lebih memberi kesan kepada pembentukan personaliti

manusia berbanding pengalaman awal. Pakar-pakar Behaviourisme percaya

interaksi manusia dengan persekitarannya menghasilkan tingkah laku manusia.

Personaliti manusia juga dipengaruhi oleh pengalaman masa lampau dan masa kini.
 Mengikut pendapat Skinner, manusia memerlukan peneguhan untuk

memperkukuh sesuatu perlakuan atau gerak balas. Skinner berpendapat personaliti

ialah tingkah laku tertentu yang ditunjukkan oleh individu ketika berinteraksi dengan

persekitarannya dan prinsip peneguhan merupakan punca yang menyebabkan

sesuatu personaliti itu kekal atau lenyap dalam diri individu.

FAKTOR-FAKTOR YANG MEMPENGARUHI PERKEMBANGAN PERSONALITI

Terdapat tujuh faktor yang mempengaruhi perkembangan personaliti.

Pertama, faktor kebakaan yang berhubung kait dengan kecerdasan dan bentuk

tubuh. Pola genetik yang wujud semasa persenyawaan mempengaruhi

perkembangan personaliti individu termasuklah faktor yang berhubung dengan

bentuk tubuh badan. Faktor kedua ialah faktor pengalaman awal individu. Setiap

individu bertindak secara tersendiri terhadap tekanan sosial yang dihadapinya dan

hal ini disokong Freud yang menekankan kepentingan awal iaitu zaman kanak-

kanak dalam perkembangan personaliti. Faktor ketiga ialah latar belakang sekolah.

Sekolah merupakan tempat bimbingan dan perbentukan personaliti. Suasana

sekolah yang kondusif serta amalan sekolah yang sihat menyumbang kepada

perkembangan personaliti yang positif dalam kalangan kanak-kanak. Faktor

keempat ialah pengaruh keluarga. Ibu bapa harus memberi kebebasan kepada

kanak-kanak supaya mereka dapat membina keyakinan diri, seterusnya ke arah

perkembangan personaliti yang positif. Faktor kelima ialah peranan media.

Maklumat yang disampaikan secara terus kepada kanak-kanak mempengaruhi

minda mereka. Jadi, ibu bapa harus menerangkan motif yang betul berkenaan

maklumat yang disampaikan. Faktor keenam ialah pemakanan. Individu digalakkan

untuk makan makanan yang berzat dan tidak menjejaskan kesihatan. Faktor terakhir

ialah pengaruh sosiobudaya. Pendidikan dan agama yang kukuh memberi kesan
kepada sikap dan personaliti individu. Gaya hidup bebas akan memberi pengaruh

negatif dan menjejaskan kehidupan individu.

IMPLIKASI PERKEMBANGAN PERSONALITI TERHADAP PENGAJARAN DAN

PEMBELAJARAN

Memahami tingkah laku murid merupakan salah satu peranan guru dalam

membentuk perkembangan personaliti. Jika guru dapat memahami murid, guru

boleh meramal dan mengenal pasti punca tingkah laku negatif murid dalam bilik

darjah selain dapat memahami konsep naluri dan keperluan individu murid. Dan

seterusnya membolehkan guru mengambil langkah-langkah tertentu untuk

memastikan kesemua keperluan murid-murid dalam bilik darjah dapat dipenuhi.

Dengan memahami tingkah laku murid, guru dapat membantu membentuk

perkembangan personaliti dalam diri murid.

Seterusnya, guru yang dapat menerima hakikat bahawa setiap individu

adalah berbeza dan unik tidak akan sewenang-wenangnya melabel kanak-kanak

yang lemah sebagai murid yang tiada masa depan kerana guru percaya yang setiap

manusia mempunyai kelebihan dan kekurangan masing-masing. Dengan memahami

hakikat ini, guru dapat memberi bimbingan kepada murid-murid agar lebih

berkeyakinan dalam menghadapi cabaran dan seterusnya membantu mereka ke

arah pembentukan personaliti yang positif.

Guru yang peka dan sensitif dengan potensi murid akan sentiasa memberi

dorongan kepada muridnya dalam menggilap potensi yang ada dalam diri mereka.

Guru akan mencungkil bakat, kecenderungan dan kecerdasan mereka melalui

ransangan dan motivasi yang sesuai berdasarkan aspek jasmani, emosi, rohani,

intelek dan sosial.

PENGERTIAN DAN KONSEP KENDIRI

Menurut Rogers (1959), kendiri merupakan satu organisasi atau aturan

persepsi yang konsisten serta hubungan dengan entiti lain seseorang itu yang

dilihatnya sebagai “aku”, “saya” atau “diri”. Konsep kendiri seseorang individu itu

akan kerap berubah kerana setiap manusia akan cuba mencapai apa-apa yang

diingininya. Namun begitu, individu akan tetap mengekalkan kualiti asal yang ada

pada dirinya. Ini bergantung pada pengalaman seseorang tentang pelbagai hal dari

zaman kanak-kanak serta persepsi keseluruhan yang ada pada individu tersebut.

Pembentukan konsep kendiri seseorang terbentuk daripada perasaan penerimaan

orang lain terhadap dirinya dan bagaimana layanan yang diperoleh daripada

keluarga, masyarakat dan persekitaran. Ini bermakna penilaian terhadap konsep

kendiri seseorang dapat dilihat berdasarkan tiga sumber iaitu kasih sayang, dan

sokongan yang diterima daripada persekitarannya, kemampuan atau keupayaan diri,

serta penerimaan keluarga dan masyarakat sekitar terhadap dirinya. Menurut

Rogers, dalam diri setiap individu terdapat diri unggul iaitu bentuk atau konsep

kendiri yang amat diingini seseorang. Diri unggul ini mempunyai elemen seperti

persepsi dan makna yang relevan pada dirinya serta sesuatu yang amat bernilai

pada dirinya. Personaliti seseorang mempunyai perkaitan kuat dengan konsep

kendiri kerana personaliti ialah ciri-ciri yang dimiliki seseorang individu yang

membolehkannya dibezakan dengan oran lain. Konsep kendiri terbahagi kepada dua

jenis, iaitu kendiri negatif dan kendiri positif. Individu yang berkendiri negatif

mempunyai ciri-ciri seperti keyakinan diri yang rendah, pasif, sukar bergaul dengan

orang lain, tidak sukakan cabaran, murung dan sering tertekan dengan tugasan

yang diberi, mudah tersinggung serta merajuk. Individu berkendiri positif pula

seorang yang optimistik dan berfikiran terbuka, mudah bergaul dengan orang lain,
mudah menyesuaikan diri dengan persekitaran, emosi yang stabil, tenang dalam

menghadapi dugaan serta berkeyakinan tinggi dalam setiap cabaran yang dihadapi.

IMPLIKASI KONSEP KENDIRI TERHADAP PENGAJARAN DAN

PEMBELAJARAN

Seorang guru yang peka dengan kebolehan dan minat murid akan

menghasilkan komunikasi yang baik dengan muridnya. Guru dapat mengetahui

dengan lebih mendalam tentang kebolehan dan minat mereka. Hal ini dapat

menyedarkan murid-murid tentang keupayaan mereka sendiri di samping dapat

meningkatkan keyakinan diri mereka apabila mengikuti proses pembelajaran di

dalam kelas. Secara tidak langsung, mereka dapat menjalin persahabatan dengan

individu di persekitarannya, berinteraksi dengan baik, mempunyai gaya percakapan,

cara bertindak dan bertingkah laku yang baik serta membentuk kendiri yang positif

dalam diri mereka.

Selain itu, pemahaman yang jelas mengenai konsep kendiri ini membolehkan

guru merancang aktiviti pembelajaran yang berpusatkan muridnya. Guru dapat

memberi peluang kepada murid-murid untuk menunjukkan kebolehan mereka dalam

bilik darjah di samping dapat membimbing murid yang agak lemah. Hal yang

demikian dapat menolong murid-murid dalam membina konsep kendiri yang baik.

Guru juga dapat membinaan konsep kendiri yang positif dalam diri murid-

murid menerusi pelaksanaan aktiviti pembelajaran di luar bilik darjah seperti gerak

kerja kokurikulum. Aktiviti-aktiviti sebegini memerlukan murid-murid berdikari,

menyelesaikan masalah, tolong-menolong dan menonjolkan sifat kepimpinan.

Kesannya, mereka akan merasakan diri mereka berkeyakinan dan berkebolehan.

 LAMPIRAN 1

Alam sedar Konflik

Alam prasedar

EGO Alam

SUPER tidak
EGO ID sedar

RAJAH 1: Tiga Struktur Personaliti menurut Perspektif Psikodinamik.

 LAMPIRAN 2

PENYEMPURNAAN KENDIRI

ESTETIKA

PENGETAHUAN

PENGHARGAAN KENDIRI

KASIH SAYANG

KESELAMATAN

FISIOLOGI

RAJAH 2: Hieraki Teori Keperluan Maslow

KEPERLUAN KEWUJUDAN:
PENYEMPURNAAN KENDIRI, ESTETIKA, PENGETAHUAN.

KEPERLUAN KEKURANGAN:
KASIH SAYANG, KESELAMATAN, FISIOLOGI.