Daniel Gàzulli

RRËFIME
ZADRIMORE
Peng dashnie
për Vendlindjen

Parathanje

Si do të ketë rast lexuesi me vërejtë, gjithë sa janë këtu, ndodhì o rrëfime

pak a shumë të herëshme zadrimore, i kam dëgjue prej të mijsh e nuk deshta
me i lanë me u bjerrë, aty edhe ndoj kujtim personal.
Janë ku urtì e ku burrnì, ku hoke të holla e ku ironi e hidhun, por gjithmonë
me një shtrat të paqtë, si asht vetë zadrimori.
Ndoshta, si pak të tjera, kjo krahinë ruejti të patjetërsueme fytyrën e vet:
shih muzikën e saj, kurrkund e përsëritëshme në mbarë Ballkan, pa kurrfarë
ndikimi oriental; shih veshjen,
sidomos të grave, e një delikatese e finese të pashoqe, një art i vërtetë, me e
pasë lakmi stilistat e sotëm; shih mbi të gjitha shpirtin e zadrimorit – mirësia e
bashkjetesa në paqë me
gjithkendin janë portreti i tij i vërtetë.
Këto rrëfime të thjeshta, peng dashnie për Vendlindjen, i mblodha ndër vite
e sot po ua kthej atyne që e meritojnë: bijëve e bijave të Sapës së lashtë e të
urtë.

Autori
 1. Mësimi i nji nane

Ngjarja kishte tronditë të madh e të vogël: Marë Vokrri e Hajmelit kishte

humbë katër djemtë në nji çast të vetëm. Ma i madhi ishte 27 vjeç, ma i vogli 16
vjeç. Ishte verë e po prashisnin misrin. Në qiell u shfaqën do re, po nuk dukej se
do të binte shi. Edhe pak, u tha ma i madhi i vllazënve të tjerë.
Papritë një rrufe dhe të katër vllaznit vdiqen, si i thonë fjalës, vetimë. E
kësaj here ishte vërtetë vetima që u mori jetën.
U mblodh i madh e i vogël, mija vetë.
Nji plak, mik i shtëpisë, i thotë Marë Vokrrit, nanës së shueme:
- Paj, njeriu nuk di çka me thanë. A ka si bahet ma keq!
- Lukë, je burrë i urtë - ia kthen nana e mjerë. – Si nuk paska ma keq? Me
m’pasë mbetë në nji punë të ligë do t’ishte edhe shumë ma keq. Zoti m’i dha e
Zoti m’i mori.

2. Shkon syzeza me korrë në arë ...

Filja po shkonte me korrë grunë krejt vetëm. Kalonte rrugës si lis me degë,
me atë buzëgaz që s’ i mungonte kurrë. Ishte, si i thonë asaj kange, “me t’
mbytë me bukuri”, gja pa
i qendisë nuk i kishte lanë Zoti. Po që me t’ lanë pa mend ishin sytë e saj të zi.
Kur i afrohej Ograjës së Kishës, i dilte gjithmonë para Zeka e i këndonte:

Shkon syzeza me korrë n’ arë.

Po i thotë djali: - Puna e mbarë.

- O Zekë, - i thotë kjo nji ditë – “puna e mbarë” thuhet te ara, jo n’ rrugë
të madhe.
“Mirë ma bani. N’ ta mbajtë, eja atje, jo me u prrallë rrugës së madhe, do
me thanë” – mendoi Zeka me vete.
E nji ditë ky Zeka drejt e te ara ku po korrte vajza.
Ban me thanë nji fjalë, e hiç. U skuq, u ba spec, e prap fjala s’ i vjen.
- A di shka, mor Zekë, - po i thotë kjo – merr njëkte drapën, se mandej të
vjen fjala vetë.
Zeka shikoi andej e këndej, mos kalonte kush e po e shihte tue korrë n’ arë
të Files, mori drapnin që i dha vajza, e filloi me korrë bri saj.
- Unë nuk kam ardhë me korrë n’ arë tande, – i thotë ky papritë - po me të
marrë me korrë ti n’ arë teme.
Filja vuni drapnin e vet në sup. E shikoi ngultas djalin e po i thotë:
- Zekë, kërko punëtore të tjera. Në u ktheftë Pema prej nizamit, ia kam
dhanë fjalën atij. Në mos u ktheftë, në këto punë nuk zihet radhë.
E ndodhi ajo që vajza pat frikë: Pema nuk u kthye ma. Si shumë të tjerë që
merrnin rrugën e Stambollit e përtej.
 Si kaloi viti, Zeka i shkoi prap te ara, po kangën s’ ia këndonte ma. Files i
ishte trembë buzëqeshja.
U shikuen sy në sy. Djali shtangu: Filja nuk i kishte sytë të zi.
Ajo e kuptoi.
- M’ i kanë shpla lotët, Zekë. Ti m’ i thajë, e sytë e mi prap do të bahen të
zi.
Edhe kur kaluen shumë vjet e u banë me një tufë fëmijë, ai prap këndonte
të njejtën kangë:

Shkon syzeza me korrë n’ arë.

Kjo, thonë, asht historia e kangës “Shkon zyzeza me korrë n’ arë”.

3. Shih një herë çka thotë Kurani

Nji xhandar turk, që rrinte në Saraje të Dajçit, hallatet përjashta për

hokubet, i kishte zanë udhën nji mbramje nji nuseje Zentajsh e u sul mbi te i
çartalluem. Nusja, sa e bukur, aq edhe trimaloshe, nuk e humbi e po i thotë
xhandarit:
- Mos më grric, se të shtrohem vetë, për hatër të Zotit, se po më len ndoj
shej.
Xhandari u ndal. Nusja bani me lirue xhamadanin, nxori prej gjiut nji thikë
të shkurtë të mprehun në të dyja anët dhe iu drejtue turkut:
- Ec e merre, Hasan beg!
Xhandarit nuk i bani syni tërr e iu sul përsëri edhe ma i çartalluem, tash
edhe për inat që i nxori thikën. Nusja u shmang me shkathësi vjedulle e në
ndrrim gati hava, thika e kapi bash në vend të keq Hasanin e shkretë. Xhandarit
gati i ra të fiktë e nusja iku me të shpejtë.
Të nesërmen e thirrën në Saraje te Kadiu me e gjykue për plagosje të
xhandarit.
Foli vetëm Kadiu pa pushue tue e sjellë bisedën me njëmijë dredha, por pa
përmendë asnjëherë Kuranin si e kishte zakon.
Nusja e Zentajve, pa prishë terezinë, i drejtohet atij:
- Shih njëherë çka thotë Kurani, Kadi efendi.
- Unë fjalët e Kuranit po them, kaurreshë e mallkueme! – i foli me inat
Kadiu.
- Edhe unë e kam këndue mbramë Kuranin, Kadi efendi, po ai nuk i
përmendë askurrkund hallatet e xhandarëve, se as Allahut vetë s’i ka shkue
mendja se xhandarët munden me shkue rrugës me hallate përjashta. E në i rafsh
hashe Kuranit për koqet e një xhandari, mëkat që je Kadi.
Kadiun e mbuluen djersët e ftohta, u ul në karrikë pa forca në trup, po ma i
kthjelltë në mend.
 - Hallall të qoftë, moj kaurreshë, - i tha – se e paske këndue vërtetë
Kuranin. E ti qafir – iu drejtue xhandarit – m’u hiq prej këtu!

4. E drejta e trashigimit

Grindjet e mëdha, deri te vrasjet, në kohë të para gjykoheshin prej

Parotës, se gjykimeve të turkut simbas Kuranit nuk u rrinte kurrkush.
Parota e Vogël përbahej prej dymbëdhjetë burrash, kurse Parota e Madhe
prej njëzet e katër burrash, simbas randësisë së grindjes.
Të gjithë u rrinin vendimeve të Protës, përveç priftit, por nga ana a saj
Parota nuk e përjashtonte aspak priftin prej gjykimit.
Një herë prifti i Grashit ishte në sherr për punë trashigimie me një fshatar.
Puna shkoi te Parota. Prifti, tue mendue se Parota do t’i jepte të drejtë atij, e
donte me mbyllë sherr me fshatarin, pranoi që grindja të gjykohej në Parotë.
Ishte fjala për nji arë që nji plakë, thonte prifti, ia kishte lanë Kishës, kurse
i nipi thonte se ia kishte lanë atij.
- Dom Ndoc, - e pyet i pari i Parotës – a e ka leçitë në Kishë Drandja se ia
len arën Kishës?
- Jo, - u gjegj prifti – po ma ka lanë mue me gojë kur e vojova.
- Fjala në çast të dekës nuk vlen, dom Ndoc. Duhej ta kishte leçitë ditën e
meshës në Kishë kur ishte me mend e me kambë. Ara i takon të nipit.
- Po nipit, ku ia ka lanë, në Kishë apo në Xhami? – u nxe dom Ndoci.
- E drejta e trashigimit nuk leçitet, dom Ndoc. Ajo asht.
Dhe Parota ia la arën nipit të Drandes.

5. Rruga për te Kisha

E pyetë nji djalë vajzën nënshatase që po mbushte uji te Kroni i

Sumjanëve, në të dalë të katundit:
- A mundesh me më diftue, kah asht rruga për te Kisha, se jam nisë për
meshë?
E shikon ngultas vajza: Jo, s’kishte t’shame, shtathedhun e i bukur si yll
drite. Ndoshta ishte pak i ri, por gjithësesi i bukur djali.
- Asht heret për meshë, - i thotë vajza tue e shigjetue me sy – Prit sa të
mbushi buljerën e po e bajmë rrugën bashkë.
- Jo, - i thot djali – ti më thuej kah asht rruga, se shkoj vetë.
Vajza u mbush me maraz e nuk iu ndej pa i thanë:
- Besa, more djalë, ban mirë e kthehesh kah ke ardhë, se ti nuk qenke as
për meshë e as për xhveshë.
Djali u hutue pak, po nuk vijoj rrugë pa e pyetë:
- Çka don me thanë njajo “xhveshë”, se nuk po e marr vesht?
 Vajza i hodhi nji grusht uji krejt pa pritë, e djali, mbasi u hop mënjanë, u
ngut të hiqte këmishën që ta shkundte disi.
- Tash, - i thotë vajza – ma hidh edhe ti nji grusht uji që ta xhvesh edhe
unë këmishën.
Po djali u skuq dhe vijoj rrugën pa folë.
Për nji çast vajzës i erdh ta gjuente me gur, po për fat te burimi s’kishte
asnji, se vështirë të kishte gabue në shej, aq u mllef në të.

6. Deka e dashamirit

Nji nënshatas, dashamir me Gegë Milotin e Dajçit, ndërroi jetë papritë.

Gega u ndodh i sëmuet ato ditë e nuk muejt me shkue në vorrim të dashamirit.
Djelmëve të këtij u mbet hatri: si mos me na ardhë Gega në vorrim të babës?
Si e mori veten, se lëngoi gjatë atë dimën, u nis e shkoi në shtëpi të
nënshatasit.
E pritën ftohtë. Gega e kuptoi, po nuk e ngacmoi bisedën para kohe.
Si i erdh gota e rakisë, filloi me fjalët e rastit:
- Kjoftë lëvdue Jezu Krishti e Zoti u dhashtë forcë.
Prit se po i kthenin përgjegje e ata hiç.
Gega mbante në dorë gotën e rakisë pa e çue te buza, tue pritë t’i kthenin
përgjegje.
Dikur njeni prej djelmve foli gati si pa qef:
- Ne, o Gegë Llesh Miloti, nuk na ka dekë kush. Vërtetë na ka dekë baba,
po ai ka tre muej që ka ndrrue jetë …
Gega e uli gotën në sofër dhe iu drejtue djelmëve të dashamirit:
- Paj pata kujtue se nuk kishit babë me e harrue kaq shpejt …

7. Gratë

Ia kishte vakthin Zekë Paloka me ba edhe qoshk për gratë. Të mblidhen në

zheg e të kuvendin njena me tjetrën, thonte, se shpirti u digjet me marrë botën
nëpër gojë.
E vërtetë, krejt në fund të shëpisë, goditi nji qoshk tri shkallë mbi oborr, të
hapun sa të duesh me thanë, sa me zanë lirshëm edhe katërdhjetë gra
njiherësh.
Mirëpo ato ma të vijshmet e banë për me hapë vekët verës, se rrihej në
fresk e punohej mirë. Po Zeka u kishte thanë se ua kishte goditë për ndejë.
E mblidheshin tri a katër bashkë, nga nji herë edhe pesë e gjashtë, e nuk
kishte të pushuem kuvendi. Puna ishte se nga nji herë e çojshin zanin shumë,
ose nuk i vejshin fre gazit, se kushedi ke ishin tue marrë nëpër gojë, e u prishnin
gjumin e zhegut burrave.
 Nji ditë, tue ndejë në qoshk të burrave me të vëllanë, tue pa si kishte plasë
kuvendi i grave, thotë ky Zeka:
- Shih, shih, pesë janë e flasin të shtatat njëherësh.
- Po a the se janë pesë? – e ngacmoi i vëllaj, se e dinte që Zeka nuk ua
kishte me të keq.
- Pesë janë, po me folë flasin të dhjetat njëherësh – vijoj përsëri Zeka tue
e dyfishue numurin e grave atje në qoshkun veror.
Mbas pak, shtoi:
- Po ani, le të flasin, se të zezat e ullinit heqin prej nesh e prej punëve. Të
ishte për mue, edhe në andërr me e pa se më ban Zoti grue, kisha me ia heqë
vetes.

8. Me kërkue shat te Gjini

Gjini, si Gjini. S’e prishte terezinë. Jetonte ma shumë me të faluna të

kojshive se me djersë të ballit.
Kishte disa vite që kishte nisë nji shtëpi dykatëshe, po gjithçka e kishte
lanë përgjysë. Derën e kishte ba, po nuk i kishte vu çivi, kapakët sa ua kishte
mbështetë dritareve, po pa mentesha, drrasat i kishte shtrue mbi trena në kat të
dytë, po ngulë me gozhda nuk i kishte.
Nji ditë vjen nji kojshi e i thotë:
- A të ndodhet nji shat, o Gjin, se kam do miq që kanë ardhë me më
ndihmue me mihë kollomoqin, se po m’i ikë koha?
- Po – i thotë Gjini pa lëvizë prej anës së oxhakut ku po hurmonte një kafe
elbi.
Tue e pa se Gjini nuk po luente vendit, i thotë prap kojshiu:
- Ku e ke?
- Shih diku aty në fund të shtëpisë – i thotë ai pa e prishë terezinë.
Shtëpija ishte nji, e pa ndame në oda, e errët, se ishte ende heret, e ai as
qiri nuk kishte ndezë, veç pak dritë që vinte prej zjarrit në të shuem. Po
hallexhiu bani me shkue kah fundi i shtëpisë ku i tha Gjini, vuni kambën mbi një
dërrasë që ishte largue prej traut, e ra në burg të bagëtive tue u vra bukur mirë.
- Çka më bane, he të vraftë Zoti! – briti atje prej burgut – Po si nuk më the
se i ke dërrasat pa gozhda?!
- Hajt, hajt, se mirë e ke! Dashke me gjetë shat te Gjini!

9. Ju Anamalasit.

Nji i Anës së Malit, Nikollë Qoka, u thonte shpesh Bregasorëve me njifarë

përçmimi:
- Ju të Bregut kështu, e ju të Bregut ashtu”.
 Nji ditë, Shani, që nuk dallohej për i fort me mend, po kalonte hypë mbi
kalë e strajcën kraheqafë. Ata që e panë, filluen me qeshë. “Po çka ban, more
Shan, pse nuk e vjerr strajcën te grremçi i shalës, a ke frikë se po lodh kalin, a?”
Po ai që po qeshte ma shumë ishte Nikoll anamalasi.
- Si nuk të randon tanë ajo strajcë, mor budallë! – i thotë ai pa e peshue
fjalën – Kush të ka mësue me e mbajtë strajcën në krah e vetë maje kali?
- Ju anamalasit – iu përgjegj i patrazuem Shani.
- Ik, more! Anamalasit janë burra me mend, jo si ti! – i tha prap ai.
- Me mend ndoshta janë, por edhe vesin e bracit e kanë. E ba me e lanë në
grremç të shalës, kur të kaloj andej për me shkue te mullini, thom se ndoj shoku
yt ia njet dorën e kam frikë se nuk e ndjej. Se e keni dorën e lehtë ju anamalasit
– foli Shani.
Nikolla kroi gurmazin e s’dijti çka me iu përgjegj “budallës”.

10. Burrnia e Ndoc Lleshit

Gjylen e kishin fejue qysh kur ishte ferishte në djep. Baba i saj dhe i të
fejuemit të saj kishin qenë bashkë në burg në kohë të Turkut, e aty i kishin
dhanë fjalën njeni tjetrit.
Vajza u rrit shtatin selvi, tanë hire e mbarësi, mos me ia gjetë shoqen në
mbarë Zadrimë.
Nji ditë, ndërsa po u jepte deleve me pi uji në lumë, i afrohet nji djalë me
nofulla të daluna përpara, i murrmë në fytyrë, krahët të gjatë e duert si kthetra
zhgabe.
- Si je, moj bareshë? – desht me i buzëqesh ai, po i doli nji ngërdheshje
me të shti frikën.
Ruena Zot, po ky, kush asht?! – foli vajza me vete. Uli pak shaminë dhe
trembi delet që të dilnin në udhë të madhe.
- Ti mos u tremb, moj nuse, moj nusja ime - u ngerdhesh ai edhe ma keq.
Gjyla u kthye dhe e shikoi në kokërr të synit. I iku ajo frika e parë, se i bini
nji dyshim.
- Kush je ti? – iu drejtue ajo.
- Unë jam fati yt, jam Gjoka – i tha ai.
I kishin thanë se i fejuemi i saj nuk ishte i bukur, po jo se ishte kështu, me
të sjell frikë. Mandej, si thonte e ama, burri duhej të ishte burrë, ç’randësi kishte
të ishte i bukur a jo. Po
ky ishte … ruena Zot, mendoi Gjyla me vete.
U kthye në shtëpi. As i hahej e as i pihej. Erdh e u dobsue, u ba gozhdë.
Pyete e ama, pyete e motra, po ajo hiç. Çka ke, moj bijë, thueja nanës? Motër,
çka të ka ndodhë, ti ma thuej mue? E ajo prap hiç.
Nji ditë prej ditësh ia la delet nji shoqeje e u nis për te shtëpia e Gjokës.
E gjet shtëpinë tue pyetë, se nuk e dinte.
 - Due me folë me Ndoc Lleshin – i tha ajo nji vajze të vogël që po trembte
nji dosë me gica.
- Babë ! O babë ! – thirri voglushja. – Po të kërkon një vajzë.
Kur doli te dera, Ndoc Lleshi shtangu. Edhe pse e kishte pa të fejuemen e
djalit gjithmonë në zgrip, se ajo i fshihej, si ishte zakon, e njofti menjiherë.
- Të pastë sjell e mira! – i tha ai vajzës i tronditun.
Vajza, edhe pse i dridheshin gjujtë, për sy e faqe nuk e dha veten.
- Kam ardhë me më falë, ose me më vra. Unë nuse në këte shtëpi nuk hyj.
Ndoc Lleshi e mblodhi veten dhe u drejtue kah qielli: - Zot, si kisha me u
koritë, tue e mbytë a tue e lanë me më turpnue? – foli ai me vete.
Nji rreze e hollë, krejt e hollë, i mori sytë. Ishte nji rreze dielli që ishte thye
në lotët e vajzës.
- Unë do të vij mik në dasëm tande – i tha Gjyles dhe e puthi në ballë. –
Do të vij vetë sonte tek yt atë e flas unë me të.
Askush nuk pat thanë se Ndoc Lleshi u korit, po ia njoftën për burrni të
pashoqe.

11. Paluca i Kashnjetit

Paluca i Kashnjetit ishte tanë urtì e kudo e thirrshin me pleqnue sherre.

Ndodhte që e thirrshin edhe në Zadrimë, e nji ditë e pyet nji troshanas:
- Kush t’i ka mësue tanë këto urtì, o Palucë?
Plaku as u mendue:
- Budallejt.
- Si, budallejt?! – çuditet tjetri.
- Po po, bash ata. Tue ndigjue budalleqet e tyne, kam mësue me i peshue
fjalët.

12. Ajo bulla

Dikur grave myslimane veshë me branavekë e ferexhe, u thojshin “bulla”.

S’di si u ka mbetë kështu.
Nji mabasor, fort i kërkuem prej turqish se kishte vra nji oficer të naltë në
Saraje të Dajçit, ishte veshë si “bullë”, se i duhej me kalue në Va të Gjadrit e
kishte frikë mos e kapnin xhandarët turq. Ishte i ri, truphollë, por jo fort i naltë,
kështuqë ashtu i veshun dukej taman si grue, pse edhe gjoksin e kishte mbushë
mirë.
Hipi në lundër me nja dy të tjerë, nji dragushali që e njihte dhe nji plak
s’dihej prej kah.
Aty kah gjysa e lumit i dragushaliu zgjati dorën kah “bulla”, e “ajo” i dha nji të
shtyme dhe e hodhi në lumë. Mandej i foli lundërtarit: “Shpejt! Shpejt!”
 Lundërtari e njofti në za, e la dragushaliun në mes ujit dhe nxori lundrën
në breg saora.
“Bulla” nxitoi kah Gazullorët e Dajçit, por pa vrapue, se, si “grue” që ishte,
nuk i kishte hije të vraponte.
Kur dragushaliu arrijti me kapë bregun me njëmijë halle, nji djalë që e
kishte ndihmue kah metrat e fundit, e pyeti:
- Kush të hodhi në lumë, o Ndrecë?
- Ajo bulla! – u përgjegj Ndreca i turpnuem, po pa e ba të madhe, se fajin
e kishte pasë vetë që kishte zgjatë dorën në kopësht të tjetërkujt.

13. A ia lamë fajin rakisë?

Beglerët e Bushatit mundoheshin mos me i prishë punët me katundarë, se

e dinin që pak po i preke, baheshin besabesë me njeni tjetrin e atëherë ishte
edhe ma e vështirë me i shtrue.
Mirëpo nji sish, Maksut Beg Bushati i thonin, s’e kishte për gja me ua thanë
fjalën e randë katundarëve për kurrgjasend.
Shkoi ky nji ditë në Plezhë. Mbasi pa bereqetet e u tha sa kishte me pague
njeni e sa tjetri atë sende, desht me kthye në Shkodër, po zuni nji shi që ruena
Zot: Drini shtoi breg e në breg e s’kishte as trap me kalue. S’kishte çka me ba e
fjet në Plezhë.
Mirëpo qeni lehu fort atë natë, kushedi pse, e Maksut Begut iu prish gjumi.
U çue ky e i thotë të zotit të shtëpisë:
- Dil e vrite atë qen! U bane edhe ti me mbajtë qen e s’ka shka të ha mini
mbas darke!
- Si me e vra qenin, Maksut Beg?! Ai më ruen shtëpi e gja! – i thotë
mikpritësi.
- Të thash, vrit qenin, se, ymri i Allahut, ta numrova ty në ballë!
Të zotit të shtëpisë nuk i luejti as qerpiku. Vuni buzën në gaz e i foli paqtë
begut të Bushatit:
- Maksut Beg. Gjithçka mundet me ba vaki. Mundesh edhe me më vra, se
Zoti t’i merr mendt kur s’e pret, po s’kishte me qenë mirë as për ty e as për
mue.
- Kush je ti, more, që po më kacagjelohesh!? Unë, ymri i Allahut, të qes
fare me të madh e me të vogël!
- A ta mbyllim me kaq, Beg efendi, e po ia lamë fajin rakisë. Se, qysh se e
poqa atë të bekueme, më pat thanë im vëlla: E ke lanë tepër të fortë.
Maksut Begu u kthye në odë e fjeti a s’fjeti nuk dihet, po nuk bani za ma
deri sa iku të nesërmen pa thanë as lamtumirë.

14. Dom Mëhilli

 Dom Mëhill Çunin e njihin Shkodër e Zadrimë, e njihnin kendej Matit e
andej Drinit: meshtar i zellshëm, burrë trim, bujar, i gjetun për skamnorë, e që
nuk kishte lanë shtëpi pa shkelë kur ishte puna me pajtue gjaqe. Por ishte edhe
hokatar i madh.
Mirëpo hoket, pak si të tepërta për nji meshtar, sa me ia kalue edhe një
shekullori tepër të çliruem në prralla, kishin ba që ndokush të thonte edhe ndoj
fjalë me hamendje, ndoj
fjalë jo fort të bukur për një prift, aq ma tepër për dom Mëhillin, që askush nuk
ia dinte nji të keqe. Por duhet thanë se vetë ia kishte ba hyzmetin përgojimit me
hoket e teprueme.
Pal Shkreli, mësues në Dajç në atë kohë, i pat qitë edhe një bejte ku ndër
të tjera thuhej:

…Këto po flasin edhe për Krishtin,

veç shyqyr që kanë larg qiellin,
- jo s’po flasin për dom Mëhillin ..

Nji ditë Pali e dom Mëhilli na ndeshen në Va të Grashit.

- Dom Mëhill, - i thotë Pali, gjithmonë buzagaz – a të ka mbetë hatri që të
kam qitë në bejte?
Dom Mëhillit nuk po i qeshte as buza e as sytë, si e kishte gjithmonë
zakon. I ven dorën në sup Palit e i thotë:
- Jo, Pal, për veti jo. Po këta po flasin edhe për Krishtin, edhe pse e kanë
larg qiellin, e çfarë s’po flasin. Po do të vijë koha që një Zot ka me i vra.
Ma ka tregue vetë Pali, sytë mbushë me lot, se ruente kujtimet ma të
bukura e nderimin ma të madh për dom Mëhill Çunin, i shtëpisë së Çunëve të
Bushatit, që i ka lanë emen vetes në sa përpjekje për Atdhe.

15. E vejë pa u martue

Në kohë të Turkut kanë qenë të shumtë nizamët që nuk ktheheshin ma e u

hiqej filli. Po mort nuk ishte zakon me u ba, sado të kishin kalue vitet, se kësaj
bote nuk i dihet.
Kur i mbaroi koha e nizamit Gjush Krythës, shkon i ati në Saraje të Dajçit e
pyetë: A dihet, pse nuk po më kthehet djali? Nëse ka mbetë në luftë, më thoni të
paktën ku. Jo, i thanë, nuk dihet asgja. Po të kishte mbetë në luftë, do të kishte
njoftue Stambolli.
Kaluen dymbëdhjetë muej e atëherë i ati shkoi te miku, se e kishte pasë
djalin të fejuem, e i tha: Ke leje me e fejue vajzën. Djali im nuk kthehet ma.
E rrahen punën me mikun, se ky ishte burrë i matun, e i dhanë karar me ia
lanë në dorë vajzës nëse ishte gati me e pritë apo jo.
Jo, u tha vajza, unë nuk fejohem për tjetër. Ai ka qenë fati im e do Zoti e
kthehet një ditë. Në mos u ktheftë, unë jam grue e vejë. Jo, moj bijë, i tha Tomë
Krytha, e vejë pa u martue nuk ke me mbetë. Prandaj, në të ardhtë fat i mirë në
derë, mos iu shmang.
U hap fjala se Tomë Krytha kishte dhanë leje e ia mësyen njerëzit te
shtëpia e Lenës, se ku gjendeshin vajzat si ajo, e mirë me të tana të mirat. Kund
mbas nja tre muejsh ia behu
edhe një tregtar prej Shkodre, pse e kishte njoftë vajzën kur kishte qenë dimnit
për gjueti në Zadrimë, dhe e kërkoi për djalin e tij të vetëm.
I ati u prek: një rreshper si ai, si u thonin atëherë tregtarëve të mëdhej,
me kërkue vajzën time! E iu lut të bijës të pranonte, po ajo jo e jo. Tjetër veç
Gjushit nuk bahet kush burri im, ia ktheu Lena të atit.
U hap fjala se çfarë kishte thanë Lena e filluen mos me i shkue ma me e
kërkue.
Mbas shtatë vjetësh, shih ti, të dielën e Pashkëve, ia behu në oborr të
Kishës një shpurë e madhe me zapti me në krye një oficer të ri, i pashëm si ai.
- Si jeni, burra? - u foli ai krejt në zakon të vendit, por me shumë kreni.
Njerëzit u çuditen se si e fliste shqipen aq bukur turku me grada të mëdha,
po turku turk e mezi ia kthyen përshëndetjen. Çka donte ai te Kisha?
Kapedani i madh u drejtue kah Tomë Krytha, e i tha:
- Mirë se të gjeta, Tomë Krytha!
Fjalët e tij ishin si të kishte ra nji gjamë e madhe e që kishte rropullisë
gjithçka. Jo vetëm Toma, po shumë kush e njofti: ai ishte Gjushi vetë!
Mandej iu drejtue të atit të Lenës.
- Kam marrë vesht se ç’vajzë fisnike ke rritë – i tha ai. – Kam ardhë me e
marrë.
Po Lena, që kishte qenë diku në anë të burrave dhe e kishte njoftë sa
kishte mbrri në krye të zaptive, ia pat menjëherë:
- Unë jam grue e vejë, Gjylsan beg – i tha ajo – Një kapedani të madh si ti
nuk i shkon me marrë grue të vejë.
- Lenë! – iu afrue ai – Unë jam Gjushi! S’po më njeh?
- Ti m’i gëzofsh gradat, zotni, po Gjushi ka shtatë vjet që ka dekë. Lena
nuk martohet ma.
E i paten qit kangën: Pa martue pat mbetë e vejë ....

16. Ç’ po çon rruga, pluhun o!

Ia mori kangës njeni prej krushqve:

Ç’po çon rruga pluhun, o!

E ia priti tjetri:

Ta pluhnoi duvakun, o!
 Mish të pjekun e raki te dhandrri, mish të pjekun e raki te nusja, avull u
nxirrte goja krushqëve. Mirë që ishin në kuaj, se as dy sish nuk ishin në gjendje
me ecë në kambë të veta.
I shpuren kuajt e ata moren revan ma shumë se duhej e kumbarët, edhe
ata tue u kalamendë, mezi po e mbanin nusen mos të rrëzohej prej kali.
Atëbotë dikush shtiu pesë herë në allti e kali i nuses u hodh papritë e nusja
u shkarr për tokë.
U ndalen të gjithë. U banë, si i thonë nji fjale, nji grusht e turp po u vinte
për çka u kishte ndodhë. E rregulluen dhe e ndihmuen nusen të hipte prap në
kalë, po ajo, kur hipi, çka nuk kishte ndodhë kurrë, e largoi duvakun prej fytyre
e u tha kumbarëve: Tash mbahem vetë. U kthye daja e i foli me za të ultë, po
ashpër: Ule duvakun, moj!
Nusja nuk lëvizi as qerpikët e synit, po fytyrën nuk e mbuloi ma me duvak.
Atëherë daja u dha urdhen të ndalnin kalin e ta linin pak vetëm sa t’i
thonte mbesës dy fjalë:
- Ulë duvakun, se për emën të Zotit, të ktheva mbrapsht e u ba një nam!
- Dajë, kur burrat dehen, nusja ka rrezik që tue mbulue fytyrën të zbulojë
bythën. Thashë të mos ma shihte kush të paktën deri nesër mbrama!
Daja, që nuk ishte ma pak në qef se të tjerët, u ba esell e i tha
krushkaparit:
- Mbesa ime do të hyjë nuse me fytyrë të zbulueme.

17. Edhe Parota gabon …

Si e dini, në kohë të para, gjyqet ma të vështira i zgjidhte Parota. Ndodhte

shpesh që burrat mblidheshin jo një herë e dy, po edhe me javë e muej, se nuk
ishte lehtë me u dhanë
karar sherreve të randa.
Një herë Parota kishte vendosë me i dhanë të drejtë një troshanasi që i
kishin vra djalin në Blinisht, se e kishin zanë tue vjedhë. Mirëpo ishte kalue caku
i të drejtës: si mund të
shtihej mbi djalë të ri pse po hiqte rrëshanë një dash? Tue vjedhë kishte qenë, e
gjak nuk do t’i paguente, po u la me i pague të damtuemit hajrin që do t’i kishte
sjellë i biri tue punue në dhjetë vite, ose ndrysh dy ditë-arë tokë. Puna ishte të
mos mbetej e drejta e gjakmarrjes, por edhe të damtuemit disi t’i njihej e drejta
e damshpërblimit.
Parota po e mbante kuvendin në shtëpi të Zentajve dhe, e zoja e shtëpisë,
që hynte e dilte tash e parë, herë tue sjellë kafe, herë diçka tjetër, kishte ndigjue
gjithçka ishte thanë.
Gati në të mbyllun të Parotës, ndërhyni edhe ajo:
- A kam leje me e thanë një fjalë, o burra? – foli Drandja.
- Çka asht ajo fjalë? Si nuk paske leje. Ti je burrë e përmbi burrë! – i tha
kryetari i Parotës.
 - A kishte pushkë në krah troshanasi kur u vra?
- Po, kishte, por ..
- Mos u ngut, Kolë. E zamë se Filipi do të kishte shti me e ndalë, jo me e
vra. Troshanasi, me pushkë në krah, a thue nuk do t’i ishte kthye e me vra
Filipin prej frikës se po e vriste ai?
Burrat shikuen njeni tjetrin.
- Se, them unë, të më falni, po kush vjedh me pushkë në krah, e ka da
mendjen edhe me shti me te në ia dashtë puna.
Qysh atëherë vrasjet në vjedhje, kur cubi kishte pushkë në krah, nuk u
moren ma për gjykim.

18. Kush ka dekë që po u bienë kumbonëve?

Nuk thonë kot, fjala e keqe hipë në kalë të mirë. Sa kaluen Vaun e Kuklit
zaptitë, re e zezë, u hap fjala në mbarë katundet për gjamën që po banin në
Grash e në Zojz. Diku vranë një djalë të ri, diku dogjën një shtëpi, ma andej
vunë përpara bagtitë e u moren edhe miellin në tinar. Burrat u fshehen nëpër
pyje. Gratë e shkreta e fëmijët panë e jetuen gazepin e zi.
Po ajo që i randoi ma shumë njerëzit ishte përdhunimi i vajzave të reja, ka
një here krejt fëmijë.
Komandanti i zaptive, një gjysë harapi prej Jemeni, kishte dhanë urdhën
me farue gjithçka e me vra në vend kedo që do t’i kundërshtonte.
Kaloi kështu një javë e u hapën në mbarë Zadrimë tue ba zjarr e gjak.
Një ditë, një vajzë e vogël, që gati i kishte ikë mendja prej dhunës që
kishte provue mbi trupin e saj të njomë, hipi në kompanjel të Kishës e po i binte
kumbonës më një anë si asht zakon kur vdes dikush. Po nuk i ra një herë e dy,
as një orë e dy, po gjithë ditën e lume, deri sa nuk pat forcë ma.
Në mbramje një plakë shkoi në pyllë t’u çonte bukë burrave të fshehun.
- Kush ka dekë që nuk po dijnë me pushue kumbonët, moj Marie? – e pyeti
njeni prej tyne.
- Burrat e këtij vendi që fshihen në pyll, nësa harapët e Jemenit u
përdhunojnë gra e vajza.
Mbas pak orësh pyjet u boshatisën e u derdh shumë gjak nga te dyja anët,
po mbas dy ditësh e dy netësh lufte zaptitë u tërhoqën për në Kala të Shkodrës.

19. Shëmtimi i Blinishtit

Si ishte traditë, të hanën e Pashkëve, burrat mbarë, po sidomos të rijtë,

shkonin për vizitë sa te njeni te tjetri. E vlonin raki e petulla, djathë i njomë e
hudra. Kuptohet, jo rrallë avullonin edhe mendt e kresë.
 Ka një shekull kjo punë. Një tufë burra ia mësyen shtëpisë së Ndokë
Zhubës. Në mes tyne edhe një djalë i pashëm, lulja e djalit, Nush Sallaku i
thonin.
Tue pi raki e tue ba hoke, ra fjala për një vajzë Zhubësh, ndejë murgeshë.
Nush Sallaku, ardhë në qef prej rakie, tha do fjalë të pabukura për
murgeshën. Atëherë i zoti i shtëpisë, kur u çuen me dalë, i thotë Nush
Sallakut:
- Ndigjo ti, djali i Sallakave. Për fyemjen që i bane sot këtij konaku, me që
je në bukë teme, nuk mundem me të prekë. Por ke besë deri sa të kapërcesh
derën e shtëpisë tande. Mandej më ke gjakun.
Nush Sallaku u ngut prap e i tha të Zhubës se po t’ia mbante, të provonte
me vu dorë në të, se ... , e lum fjalësh të randa që nuk i thotë burri.
Nuk kaloj shumë, aty nja një gjysë ore pa ra kumbonët e mesditës, nësa
Nush Sallaku po ngjitej shkallëve të shtëpisë, e mori pushka e Zhubëve e mbet
në vend.
E i patën qitë kangën:

Nush Sallaku djali i giatë

Midis shkallëve hallakatë …

E atë ditë Pashkësh shëmtimi nuk njofti shoq: vrit një Sallak Zhubën me
marrë gjak, vrit një Zhubë Sallakun po me marrë gjak, në dy orë u vranë 15
burra, tetë Zhubë e shtatë Sallakë. Zhubësh mbeten vetem dy mashkuj nën
shtatë vjeç.
E sikur ky shëmtim të mos mjaftonte, kanga thotë:

Ky Ndokë Zhuba thotë nji fjalë:

- N’kjoftë kismet me u rritë ky djalë,
faqen Ndokës ka me ia zbardhë …

Po desht Zoti e Zhubë e Sallakë, mbas atij shëmtimi të pashoq, ranë në

ujdi, ndrruen vajza, lidhën miqsi, e gjaku u mbyll një herë e përgjithmonë.
Nuk thonë kot: Fjala vret ma keq se plumbi. E një fjalë e pavend e Nush
Sallakut bani tanë atë gjamë.

20. Pushka e Ndoc Zentës

Pushkën e Ndoc Zentës e njihte mbarë Zadrima prej krisme që e kishte

ndryshe prej tana pushkëve të tjera, si me thanë, e ndame në dy krisma a në një
krismë e gjysë. E njihnin edhe për diçka tjetër: ku ndihej pushka e tij, me siguri
kishte ba dam. Ndoc Zenta nuk shtinte kot e as i shkonte plumbi bosh.
 Do mirditas kishin ra me vjedhë bagëti në Zadrimë. Dimni kishte ardhë
heret e zullumqar. Ku pse u duhej me ushqye fëmijët, e ma shumë se e kishin
ves, kishin ba dam
ma shumë se ujqit tue vjedhë bagëti atë vit.
Ishin katër vetë bashkë. Ia mësyen një shtëpije pak në shmang të
Kodhelit, hynë në burg t’bagëtive, zgjidhen pendën e qeve dhe u nisën me
shpejtësi për kah Mali i Troshanit e prej andej me kalue në Kashnjet.
Nuk kishin ba veç se pak udhë kur ndigjuen një krismë pushke.
- A pa! – thirri ma i vjetri prej tyne –Shpejt, burra, se na prishi! E njoh prej
krisme: asht pushka e Ndoc Zentës!
Lanë qetë në mes të pyllit e ia mbathën kush të ikte ma i pari.
Kur iu afruen Krajnit, foli prap ai ma i moshuemi:
- Po si kemi me u kthye kështu, duert bosh? A s’ia mësyjmë një shtëpije
tjetër? Ndobare vjedhim një dash.
Pa një e pa dy, u drejtuen kah një jerevi në Fang. Mirëpo, sa tue dashtë
me hy mbrendë, kur qe prap pushka e Ndoc Zentës! Nuk pati nevojë me folë
askush se u kthyen vrik e, si i thonë fjalës, kambët e lehta e drejt Qafës së
Brungajve.
Sa iu afruen Krajnit, qé ku u doli para Ndoc Zenta vetë që kishte qenë mik
te një kumbarë. U falen e u përfalen. Ndrruen edhe duhan.
Atij ma të riut nuk iu ndej pa folë:
- Sonte kemi ndie dy herë pushkën tande me na vishkëllye te veshi. Na
thuej, pash Zotin, si asht puna, pse na ke ndjekë?
Ndoc Zenta vuni buzën në gaz.
- Ndigjo, mor bir, - i tha – këte pushkë s’e ven tjetërkush për syni përveç
meje. E deri sa plumbi nuk u ka kapë, do me thanë se nuk ka qenë pushka ime.
Po kur je në punë të ligë, të trembë edhe një grue tue përplasë tenxheret për
inat të burrit e të duket si pushka e Ndoc Zentës. Po me që u paska shkue mundi
kot, kthehuni e po u jap unë një barrë kollomoq sa me ushqye fëmijët.

21. Andrra e kaçasores

Veçan gratë u kanë vu gjithmonë shej andrrave.

Po andrrat ma të bukura ishin ato që nuk i kishin pa kurrë, por i sajonin me
gjuejtë ndoj shoqe që nuk ua bluente midja.
Tazja e Pjetrit ishte ishte sa e bukur, aq edhe mbahej me të madh. Me të
zanë rrugën e madhe kur kalonte. E Nënshati jo se i kishte pasë rrugët fort të
gjana.
Ajo që e mbante në maje të gjuhës, ishte Maria e Shtjefnit. Nuk lente rast
pa e gjuejtë me fjalë; mbas shpine, merret vesht.
Një të djelë, sa arrijti te Kisha, iu afrue një grumbulli grashë e po u thotë
me zjarr:
- Gra, moj gra! Çka me u diftue!
 - Po çka qoftë, moj?! – u ngut me e pvetë ajo ma kurreshtarja.
- Paska pa një andërr një kaçasore, që për mendimin tem, si i kuptoj unë
andrrat, ndjell keq. Paska pa andërr kjo kaçasorja se na ishte dorëzue Tazja e
Pjetrit murgeshë.
- Tazja e Pjetrit !? Tazja me burrë e … dy jerana?! Zot, na ruej! Bash
andërr e keqe tek asht. Don me thanë se njerëzit e kanë bjerrë rrugën e Zotit.
E ta sollën mbarë e mbrapsht punën e Tazës, “murgeshë me dy jerana”, sa
shkoi gjysa e meshës e ato pa hy në Kishë.
Kur dolën prej meshe, prap tuj çuçuritë njena me tjetrën, gjithmonë për
Tazen, merret vesht, aty ka gjysa e Shkrepit, fillon me gjimue e me vetue, që
me të futë mneren. Një ma e vjetra, që nuk kishte hapë gojë asnjëherë, po u
sillet grave:
- Thonë se rrufetë bien ma së pari mbi gjuhët e gjata.
E s’hapi ma kush gojë.

22. Pali i Kallmetit

Se si ka qenë e vërteta, sot vështirë të thuhet, po fjala ishte hapë se Palin,

kur kishte qenë ushtar në Itali në kohë të fashizmit, e kishin luejtë mendsh me
gjilpana. Thuhej se e kishin sha randë e ky nuk kishte durue e ia kishte numrue
në ballë oficerit italian. Prandaj ia kishin ba gjilpanat dhe e kishin luejtë mendsh.
Shkonte ky Pali katund në katund e shtëpi në shtëpi tue lypë ndoj send me
hangër. Njerëzit e pritnin mirë, se Pali ishte burrë i butë. Kurrë nuk vidhte gja, as
bante sherr, as çonte zanin. Me fjetë, sidomos dimnit, flinte nëpër furra.
Pal, na thuej kangën e Blinishtit, i thonin, e Pali ia niste:

Ndokë Sallaku djalë i giatë

Midis shkallëve hallakatë …

Nganjëherë këndonte edhe ndonjë kangë italiane, po askush s’e merrte

vesht çka thonte.
- Pal, - i them një here, - a ke dashtë ndonjë vajzë kur ke qenë i ri?
- Po, - mezi u ndigjue ashtu si fliste ai zamarrun e të hollë si të fëmijës.
- A po më tregon, si ka ndodh, Pal? – i thashë prap.
- Unë kam dashtë të bijën e Mbretit. E ndoqa një herë mbrapa kur po
shkonte mbas deleve …
- Pal, e bija e Mbretit nuk shkon me dele – u nguta e fola, si i ri që isha.
Pali më shikoi ashpër. Nuk më kishte ndodhë kurrë të më shikonte ashtu.
- Ajo ishte e bija e Mbretit dhe shkonte me dele! – foli ai me za të naltë si
nuk e kishte zakon.
- Mirë, Pal, si të duesh – deshta të pajtohem me të, po ai tashma ishte i
zemruem me mue e vazhdoi po me za të naltë:
 - Franga ishte e bija e Mbretit! Bile ma e mirë se e bija e Mbretit! Ti s’e di,
sepse ajo tash nuk asht ma …. – filloi të merrte frymë me të vështirë ai.
Dhe kishte të drejtë ... derisa, edhe tash mbas kaq vitësh, i luejtun
mendsh, e shungulloi të tanin, mish e shpirt, kujtimi i saj …

23. Belin një përrçik

Ka qenë zakon, sidomos në anë të Bushatit, me u shtërngue fort me brez e

me të mbetë beli, si i thonë në kangë, një përçik.
Po bel si kishte Lina e Mark Gecit, vështirë me gjetë tjetër: shtatin po selvi,
gjijtë mbërthye me të vështirë me jelek kadifeje, shaminë maje krejet thue se
tash po i bie, qerpiktë me të ba hije në ditë të verës, po mbi të gjitha atë bel një
përçik që me të thanë mandja me ia kapë me një dorë e mos me e lëshue ma –
Zoti e kishte goditi me tana të mirat, me i prish mendjen të riut e plakut.
Kur ecte Lina, gjithmonë buzë rrugës mos me e zanë dielli, dukej sikur
ishte tue hedhë atë vallën e bukur: Broj një pëllumb.
Një ditë, dielli gati me përendue, tek kthehej prej are pak para burrave, i
del përpara Deda e i thotë:
- Pash besën, më len ta mas belin një herë. Kujtoj se e za me një dorë.
Lina vuni buzën në gaz e u shmang ma në mes të rrugës.
- Kush e matë këte bel, e zen me të dyja duert, lum Deda. Se asht mësue
me u shtërngue fort, jo për lojë, - ia kthen Lina e shpejton hapin drejt kodrës.
- Ndalu, pash hatrin e Zotit, mos m’ik! As unë nuk e kam për lojë! – u ngut
djali me folë gati tue dihatë prej zjarmisë që i sillte vajza.
- Rri, Dedë, - i thotë e qetë vajza djalit që iu vërsul e gati e zu me dorë. –
Dikush ka dalë me u ra kumbonëve të mbramjes, e para se me shkue te Kisha,
kalon këtu pari.
Deda, që e kuptoj se qenkish një tjetër në lojë, e atë “dikend tjetrin » e
njihte mirë, i thotë me të urtë :
- Paj sa me të matë belin desha unë i shkreti …
- Sa ma i hollë beli, aq ma e vështirë asht me e matë, – i tha vajza e vijoi
udhë.

24. Te arrat e Milotëve

Rreth e rreth një are bukur të madhe, aty ku takoheshin Gjadri me Glinën,
Milotët kishin mbjellë arra, rritë si t’i kishe pre me gërshanë. Kur shkonin fëmijët
me bagëti, pushonin
shpesh aty, se s’ka ma të freskët se hija e arrava.
Një herë dy barijë, njani ma i vogël se tjetri në moshë e në trup, krejt
ferishte, panë të kalonte një burrë i paktë, i parruem, mbërthye në armë e
fishekë.
 - Ndeja e mirë, more barijë – i përshëndeti ai buzëgaz, me një buzëgaz
gjithë dritë.
Fëmijët ishin çue vrullshëm në kambë, po nuk i kthyen përgjigje, aq të
trembun ishin. Në atë kohë silleshin poshtë e nalt të ashtuquejtunat
“banda” e fëmijtë ishin trembë
keq.
Ai u ndal e i shikoi me nge fëmijët, sikur donte të thonte se nuk duhej të
kishin frikë prej tij, po prej atyne që më ndjekin mue, do me thanë Forcat e
Ndjekjes, ose partizanët,
si i quenin ende në Veri.
- I kujt je ti ? – pyeti njenin prej tyne.
- Nipi i Lukë Zentës – u përgjegj djali i trembun.
Burri buzëqeshi prap.
- M’i ban të fala gjyshit – tha ai dhe vazhdoi rrugën gjithkund buzë arrash,
se edhe atë e kishte kapë të nxehtit.
Fëmijët vunë delet para dhe u ngutën me u kthye në shtëpi.
- Po ju, ku shkoni kaq heret? – u foli babë Gega kur i ndeshi me bagëti
para aty te Dugajtë.
Ai nipi i Lukë Zentës i tregoi fill e për pe, se e dinte që babë Gega ishte mik
me gjyshin e tij.
Plaku vuni buzë në gaz.
- I thuej Lukut – foli ky – se të ban të fala Zef Preka i Hajmelit.
Djali u trumhas krejt. Kishte ndigjue të tregonin se si Zef Preka vetëm
vriste. Askush nuk i kishte thanë se Zef Preka dinte edhe t’u buzëqeshte fëmijve
si pak kush tjetër.

25. Nusha

I zoti i shtëpisë ishte tue pi kafe bri oxhakut, kur ndigjon një rrapëllimë
hapash nëpër shkallët e shtëpisë dhe pyet:
- Kush po ngjitet me kaq turr?
- Nusha – i thonë.
E ai me veten e tij: “Qenka rritë Nusha …”.
- Ma bani gati kalin e shalës! – urdhnoi djelmtë.
Prej aty e në shëpi të mikut, ku kishte fejue Nushën qysh në djep.
I drejtohet të zotit të shpisë:
- A je tue marrë njat vajzë ?
- Hajr qoftë! Po si asht puna?!
- Puna asht se vajza asht rritë. Kaq.
Ndanë orokun, e Nusha 15 vjeçe u martue.
Krye viti u ba me djalë.
 26. Njaj Xhabia na ka randue

Iku nji Xhabi e erdhi tjetri.

Ai i pari nuk e kishte randue Zadrimën. Bante punën e vet, po njerëzve nuk
u binte në qafë kot.
Ky i riu ia filloi qysh ditët e para: Dikujt i kërkonte një dash, tjetrit qypat
me tëlynë, besa deri vajzat e nuset e të kshtenëve.
Vendi u zu ngusht. U mblodhën burrat e vendosën me shkue te Pasha në
Shkodër. Caktuen dy vetë, njenin të kshtenë, Bec Gjergjin, tjetrin mysliman,
Selmanin e Dijes, te dy burra të urtë, po edhe trima.
- Pashë, - po i thotë ky Selmani – Na ka çue Zadrima me u ankue për
Xhabinë e ri. Ky na ka randue fort: don rrunxakë e rrunxa. Na rrunxat i kemi për
vete. Dash e tëlynë i kemi dhanë, po vajza e nuse, pasha bukën, s’po mundemi
me ia çue.
Pasha e njihte atë që foli. E dinte se ishte mysliman i mirë.
- Ku i ka kërkue këto vajza e nuse? – i thotë Pasha.
- Në Zadrimë ! - preu shkurt Selmani.
- Zadrima asht gjanë e gjatë.
- E prap kudo asht Zadrimë, Pashë. Na kemi ardhë me i dalë hakut Xhabisë
e me mbetë miq me Shkodër. Përndryshe kryejmë punë vetë me të.
- Selman agë ! Te Pasha nuk flitet kështu! – ia priti ashpër Pasha.
- Halli, Pasha em, halle të ban edhe trim. Na s’po duem me u trimnue, po
edhe Xhabinë s’po mund e durojmë.
Pasha nuk foli për bukur mirë, mandej i përcolli me të butë:
- Tash po e thërras unë.
Mirëpo, e thirri a s’e thirri Pasha, nuk u muer vesht. Puna ishte se Xhabia u
ba edhe ma zullumqar. Atëherë u mblodhën prap burrat e danë me e vra. E mori
përsipër bash nipi i Selmanit, djali i së motres.
- Jo, - tha Bec Gjergji – ndër mysliman ai nuk ka randue. Nuk asht e drejtë
me shkue dam një djalë si Zyberi.
- Gabove, Bec! – ia pat Selmani i Dijes – Zyberi asht Zadrimor, nuk asht
prej Jemenit.
S’kaloi java e Xhabia shkoi tek të shumtë.
U nis ky Selmani e drejt e te Pasha.
- E kam vra unë, Pashë – i tha ai.
Po Pasha nuk u ngut me folë. Mandej tha si me vete:
- Jo, Selman, s’e ke vra ti. Atë qafir e kam vra unë. Ti më pate dalë hakut.
Dhe puna e Xhabisë shkoi hups.

27. Kotulla
 Ndodhte shpesh, verës, që prej Shkodre vinin ndër katunde të Zadrimës
qytetarë me gratë e tyne të veshuna me do kotulla të holla degermi, që linin me
u pa krejt shalët.
Mirë se s’kanë turp ato, po burrat e tyne ku i kanë sytë, që u plaçin, thonin
zadrimoret.
Një herë në Blinisht kishte ardhë njeni që i thonin të gjithë “zotni Marku”,
tregtar bereqeti, që e lidhte puna me katundarë.
E shoqja, Gita, mos me e peshue kandari, gjoksin me lla dy burra në te,
ishte veshë hokubet: një kotull të hapun gati te kërthica, shalët krejt përjashta,
aq e hollë ishte kotulla.
Nisi kjo tue u thanë katundareve: Si mund t’i duroni këto tesha të randa në
pisk të zhegut? Hiqni, moj, ato tlinda, se po u rjepohet zhalloga prej të nxehtit.
Një grue bukur në moshë, brisk gojën, ia kthen asaj:
- Na tlindat e kemi zakon e i heqim vetëm natën. Na dalin e na teprojnë
burrat tonë. Kanë edhe për miqsi.
Gita turfulloi nëpër dhambë diçka si “kjo katundare e trashë” dhe u largue prej
tyne e shkoi tek i shoqi që po rrinte nën hije të një frashni krejt vetëm. I tregoi
fill e për pe çka i kishte ndodhë “me ato katundaret e trasha”.
- Gitë, - i foli i shoqi – Mos i shiko kah kambët katundaret. I kanë vërtetë
këpucët të trasha, se ecin nëpër baltë e pluhun, po mendjen e kanë ma të hollë
se na.
- Katundaret?!
- Po po, katundaret.
- Qyqja! Me pa në andërr veten të veshun si ato, kishte me më ra pika.
Marku nuk foli për një copë herë të mirë, mandej tha si me vete:
- Ke të drejtë. Ba me u veshë ti si ato, kishe me u dukë edhe ma hokubet
se me këte kotull degermi. Po ba me u veshë ato me kotull si ti, edhe shejtit
kishin me ia turbullue mendjen.
E Gita i mori aq inat katundaret, sa nuk u kthye ma në Zadrimë.

28. Kali i Nemces

Kur hyni Nemcja, ushtria solli me vete do kuaj fort të mëdhej. I ngarkonin
me arka me armë si të ishin duej kashte e kalonin lumin në Va të Gjadrit pa farë
zori.
Nemcja e kishte ndejen në Saraje të Dajçit, që i kishte lëshue Turku.
Një ditë, një oficer i ri maje tanë atij kali, u lëshue teposhtë me turr pa
shikue se ku do t’i binte lumit të Gjadrit.
Shih ti, u zhyt aty ku i thonë Bunari i Shtjefen Lushit, ku lumi ishte bukur i
thellë. Kali u lëshue në not, po oficeri sipër mezi po mbahej, e atëherë kali u dha
një të shtyme vitheve dhe e hodhi oficerin në lumë. Mirëpo nuk iku, u kthye kah
oficeri, e kapi në dhambë diku për mallote, dhe e nxori në breg.
 Kur dolën prej lumit, oficeri bani me i hipë prap kalit, po ai u hodh më një
anë silkur donte me i thanë: një budallë si ti nuk po hipë ma në shpinë teme.
E thonin në Dajç: Nemcja i ka kuajt ma të squet se oficerat.

29. Fishkëllimat e Blinishtasve

Nuk di se ku kam lexue se si në Blinisht ka edhe një vend tjetër në Botë ku

njerëzit merren vesht me fishkëllima, diku andej nga Azia Juglindore. Unë nuk e
besoj. Blinishti duhet të jetë i vetmi në Botë që merren vesht me fishkëllima çka
mos me u besue.
Më ka thanë një herë Hilë Zekë Zhuba i Blinishtit se kjo punë asht qysh se
nuk mbahet mend. Po kjo „qysh se nuk mbahet në mend” duhet të jetë koha e
Turkut, kur njerëzit, me njoftue njeni tjetrin se po vijnë zaptitë, përdornin
fishkëllimat, që mund të ndjehen edhe dy a tri kilometra larg e ai tjetri nuk merr
vesht asgja.
E mbaj mend vetë se si Blinishtasit njoftonin njeni tjetrin me fishkëllimë
kur afroheshin të huej që mund t’i zinin me presh në dorë, do me thanë të
ardhun prej Lezhe apo drejtues të Kooperativës Bujqësore.
E dinin me fishkëllye të gjithë, të rijë e të vjetër, djem e vajza.
Po ja që kah një herë kësaj pune i shihej edhe sherri.
Këta brigadierët ishin mësue keq, si me qenë në vathë të vet, me i zgjedhë ato
ma të mirat e me i çue në vedi me punue, që mandej me shkue me u ba shoqni,
shpesh herë të padëshirueme.
E kishte nda ky brigadieri një vajzë yll të bukur ne vedi e ajo nuk kishte
çka me ba, s’kishte si me i thanë jo, se puna ishte ma e lehta. Po pse e kishte
nda në vedi, vajza e kishte kuptue mirë, e ndej në beh.
Sa e pa brigadierin tue ardhë, lëshoi një fishkllimë e brigadieri i shkretë u
kthye në rrugë, se ishte blinishtas edhe ai, dhe e kuptoi çka kishte ba me dijtë
vajza.
Kështu një ditë e kështu dy, u mërzit e u zemrue me vajzë, prandaj e
bashkoi prap me brigadë e në punë ma të vështirat.
Vajza, që kishte qëllue shejtane, gjente rast e shmangej sa largohej
brigadieri, e një ditë, po me fishkëllimë, i bani me dijtë këtij se nuk e kishte të
shoqen vetëm.
Dredhoi brigadieri fill e në shpi, kur çka me pa: prej aty po dilte sekretari i
partisë.
E pra vajza, kur u muer vesht puna, bante be në Zotin se nuk kishte pa gja
e nuk dinte gja, po ia kishte ba brigadierit atë rreng veç me luejtë me të. Po loja
doli, si i thonë fjalës, me bisht mbrapa, jo që kësaj here me bisht para.

30. Natë dimni

 Dimnit burrat mblidheshin herë te njeni e herë te tjetri, luenin kapuçash,
tregonin prralla, këndonin, ose thjeshtë kalonin kohen tue folë kot, korr e mos
lidh. Asnjëherë si në
net dimni nuk vlonin rrenat e kaçarrenat. E gazi që bahej me ta.
Ai që tregonte ma bukur ishte Filipi. I sillte rrenat aq mbarë e mbarë, sa
rrezik me i besue edhe vetë, jo ma të tjerët.
- Thonë, ia filloi Filipi me sajue, se në Mal të Velës janë do hekura aq të
randë, sa mos me mujtë me i luejtë vendit dy pendë qe. I paska vu aty, po duen
me thanë, një Harap i zi
me lidhë anijet kur kjo fushë ishte ende det. E ky Harapi kishte me vete qinda
harapë të tjerë që e banë vendin zap në pak ditë.
Në këte kohë hyni e zoja e shpisë me tabaken e kafeve e Filipit iu desht me
e ndërpre për pak rrëfimin e tij.
Kur grueja duel prej ode, e nguci Marku:
- Ku shkoi hoxha mandej?
- Fill e në shtëpi të asaj grues – u përgjegj Filipi që kishte harrue çka po
tregonte. - Mirëpo lehi qeni, e hoxha u mundue me e marrë me të mirë se e zuni
frika mos po delte … , e ndërpreu Filipi fjalën se nuk po i vinte lirshem me sajue
një emen.
- Harapi, pra – foli prap Marku.
- Cila Harap, more? – u ngatrrue Filipi.
- Ai Harapi, pra, që kishte vu ata hekurat e randë në Mal të Velës.
Filipi e kuptoi se ishte ngatrrue e po e përqeshnin, po nuk e humbi aspak.
- Po pse, çka e di ti hoxhën, budallë a, që me shkue natën në shtëpi të
Harapit?

31. Dashnia e vjehrres

Si në tanë botën e në tana kohnat, edhe e reja e Mrikës ishte thikë e brisk
me vjehrrën, po sy e faqe botës nuk e shiste kurrë. Si e ke vjehrrën, moj, e
ngacmonin shoqet, e
ajo u përgjigjej aty për aty: Si krajlicë. A s’e keni pa a? A po të do fort vjehrra,
moj Pinë, i ngacmonin, e ajo prap aty për aty: Si nuk më dashka? A s’e keni pa
si i ka ardhë shëndeti
të birit qysh se ia ngrohi unë?
Mirëpo një ditë, s’pat shka me ba, iu desh me shkue me mbushë uji me
fytyrën tanë të gërrvishtuna. Po ty, moj Pinë, çka të paska gjetë?! Kush të paska
gërrvishtë kështu? E Pina
prap aty prej aty: Vjahrra, kush tjetër. Më do aq fort sa kishte me dashtë me më
hangër gjallë.
 32. Deri ku ka tager baba

Dedë Shelqetit ia kishte mësye shumëkushi në derë me i kërkue vajzën, po

asnjeni nuk ia mbushte mendjen se e meritonte Veren e tij.
Ma në fund ia mësyu një Bushatas. Shtëpi e mirë po, të kamun, miq me
hyqymet, djali po kokrra e djalit. E sheh, mendoi Deda me vete, kam ba mirë që
nuk jam ngutë me e dhanë vajzën. Ky po, asht fati i saj.
Ta shohim, i tha Bushatasit, ta bisedoj edhe me të mijtë, e ti duku prap.
Sa përcolli të nesërmen në mëngjes të Bushatasin, thirri të shoqen e të
bijën.
- Bushatasi të lypë për djalë – iu drejtue së bijës – Unë i njoh si shtëpi e
njoh edhe djalin. Në daç si shtëpi, në daç si djalë, s’ke si e lypë ma të mirë.
Mirëpo, si rrufe në qiell të kthjelltë, i shungulloi e preme fjala e së bijës:
- Jo, babë, atë nuk e marr!
- Si the, moj?! – i kceu gjaku Dedës. – Kush je ti që guxon me i kthye
fjalën babës! A e di se ta pres kryet si të pulës!
- Po ti mos u ngut, mor burrë, - u mundue me paque gjaknat e shoqja –
Ndigjoje një herë vajzën. Po na e shpjegon pse nuk e do. Nuk thuhet ashtu në
tym “atë nuk e marr”.
- Çka me shpjegue kjo gabelicë, moj! Kam kthye gjysën e Zadrimës tue
pritë fatin e saj ma të mirë! E tash që na erdhi në derë …. – dhe u ngrit e doli i
çartun në fytyrë.
Vera nuk tha e nuk tha pse s’ishte fati i saj Bushatasi, kot u lodh e ama me
te.
Puna shkoi keq. Dedë Shelqeti filloi me trajtue egër si të shoqen, krejt e
pafaj, ashtu edhe të bijën.
Një mbramje i erdh vjehrri, burrë i shtymë në moshë, i paqtë e i urtë.
- Dedë – i tha ky – Kam marrë vesht se ke vu dorë në vajzë teme.
- Jo, - i tha Deda – Vajzën tande as e kam prekë me dorë. Kurse me gruen
teme baj shka të due.
- Kurse mbesen teme – vazhdoi vjehrri – e ke rrahë me konop.
- Kam rrahë vajzën teme – ia ktheu prap Deda ashpër si nuk kishte folë
kurrë ashtu me të vjehrrin, se e nderonte për urtinë e tij.
Plaku vazhdoi i paqtë:
- Dedë. A thue e di deri ku ka tagër baba?
- Deri me i ra plumb ballit! – i preu drutë shkurt Deda.
- Po e zuni në punë të ligë.
Mbasi heshtën pak, plaku vijoj:
- Vajza do me të ruejtë nderin. E ti i ke tanë tagret e babës, por jo me e
shitë. S’ e thotë as Ungjilli e as Kanuni.
Në shtëpi të atij Bushatasit thonë se flejnë shumë zapti, e … këto zaptitë,
kanë ftohtë, se vijnë prej vendesh të nxehta. Nuk u pëlqen me fjetë vetëm.
 Nuk u tha ma asnjë fjalë. Po të nesërmen, si përcolli vjehrrin, Deda nuk u
nis vetëm për në livadhe me kositë. Ktheu te shtëpia e iu drtejtue së bijës me za
të paqtë:
- A po vjen e më ndihmon me mbledhë barin. Nuk kalohet dita vetëm.
E bija, vetimë në kambë, para se me u nisë për punë, rroku të atin. Mandej
u shikuen në sy. Ndrinte e tana. Kurse atij i ishin mbushë sytë me lot.

33. Guri i sinorit

Kush luen prej vendit gurin e sinorit, thotë ungjilli, e mban mbi shpinë tanë
jetën e përtejme. E me fitue një pllambë tokë, nuk ia vlente me rrezikue me
mbajtë në kurriz gurin e sinorit tanë jetën e pafundme, se duhej me u betue në
Ungjill tue thanë: “E mbajtësha në kurriz tanë jetën e përtejme, në e paça luejtë
prej vendit.”
Po ndonjeni, dihet, lakmon së tepërmi gjanë e huaj e nuk i ban ballë
tundimit.
Kola, djalë i ri e i fortë, sheh gurin e sinorit që ndante tokën e tij me ate të
Gjonit e buzëqesh me vete kah që guri iu duk krejt i vogël: “Kaq gur kishte me e
mbajtë në kurriz
tue luejtë” e, as një as dy, e luejti gurin e sinorit bukur mirë.
Gjoni nuk kishte shkue te ara prej kohësh, se ishte dimën, po kur erdh
pranvera shkoi me pa nëse i kishte ardhë toka në vlagë. Çka me pa?! Dikush e
kishte luejtë gurin e sinorit
e jo pak!
Kërkoi pleqni, shkoi te prifti, e ma në fund e ndanë me e vu Kolën në bè.
E beja bahet, si e do zakoni, tue mbajtë gurin e luejtun në kurriz.
Gjoni nuk kishte sjellë gurin e sinorit që ndante arën e tij me të Kolës, si e
donte puna, po një gur të madh vorresh, mos me muejtë me e luejtë prej vendit.
Kur e pa gurin që do ta mbante në kurriz para tanë katundit e me njenen
dorë në ungjill, Kola u ngut e bërtiti:
“S’asht ky guri që kam lëvizë unë! Ai ishte i vogël. Këtë gur nuk e mbaj në
kurriz!”
- Ani, s’ka nevojë ma, - i tha plaku i parë i Parotës – Tash shko e ço në
vend atë gurin e vogël të sinorit që ke lëviz në dimën.

34. Vorri i cubit

Simon Kermezi po kalonte majë kalit, kur qé, pa pritë, i dolën para dy cuba
të armatosun e i zunë kalin për freni.
- Zbrit! - i tha me të ashpër njeni, ndërsa tjetri po e mbante në shinjestër
të pushkës – Ky kalë na duhet ne!
Simoni e pa veten ngusht, po nuk u dha.
 - Kushdo qofsh ti, - i tha – nuk ban mirë me ma kapë kalin për freni. Nuk i
jam kujt borxh as më kanë lanë borxh të parët. As ty nuk të bie mirë me hy
borxh kaq randë.
- Zbrit, po të them, ose t’i hodhëm trutë në erë! A e di ti kush jam unë?!
- Jo, - iu gjegj Simoni – As po due me e dijtë. Në më marrsh kalin, më ke
hy borxh mue. Në më vrafsh, i ke hy borxh një krahine mbarë, se me sa shoh, ti
s’je i kësaj ane, e
atëherë merr në qafë shumkendin.
Ai tjetri shtiu në ajër e kali u tremb e u hodh si i tërbuem.
Cubi që kishte kapë kalin për freni u rrëzue keq, u përplas mbi një shkamb
gurgac, e një Zot e di si, i shpërthyen bombat shtërngue për brez. U ba gjak
rrëke e erë mishi të djegun. Ai tjetri u vërbue syshë prej ciflave që u shpërndanë
në të katër anët e ia shpërtheu vrapit kuturu e ra në lumë të Gjadrit, plot e
përplot me uji prej shinash të shumta që kishin ra ato ditë, e nuk u muer vesht
ma gja për të.
Cubit nuk i doli kurrkush për zot, e atëherë vendasit u detyruen me e
varrosë aty ku mbet.
Kjo asht historia e atij vendit që i thonë “Vorri i Cubit”, ku ndahen Hajmeli
me Ndaraç.

35. Kohë kazanash

Në kohë kazanash, kah mesi i vjshtës, burrat e kalonin kohën bashkë, jo

fort me i sherbye zjarrit, se sa tue pi ballë rakie me djath e të regjuna, ose
thjeshtë me kollomoqa të
pjekun. Se thonë kollomoqat e pjekun e zbusin pijen.
Kujt ia kandej fort rakinë, në vjeshtë e bante gjumin haram tue kalue sa te
njeni te tjetri. Një prej sish ishte Vlash Rranxa, që e vinte gotën bash në currilin
e parë të kazanit.
Askujt nuk i randohej se i shkonte Vlashi. Me të kalohej nata ma lehtë, se
nuk pushonte tue tregue historina të vjetra o prralla kote.
Një natë, kishte shkue bukur vonë, e ngacmon Paloka tue mendue se
tashma Vlashi me tanë atë raki që kishte pi do ta lëshonte gjuhën.
- Si e ke ndrikullën, o Vlash? – e nguci ai, se në katund flitej që Vlashi i
kishte vu pipat me te.
Vlashi fshiu buzët me shpinë të dorës e iu gjegj ndejshëm:
- Paj, jo edhe fort mirë. E ka marrë shëndeti i lig. Ka shkue në doktor, ka
shkrue hajmali te hoxha i Mabës, po derman nuk po gjen.
- Shih, shih – qeshi Paloka – Po ti a s’ke mendue me e fërkue, more Vlash,
se thonë se e ke dorën e ambël?
 - Paj për ndrikullën edhe kishte me u shtye njeriu, more, po puna asht se
mandej trashen shpejt. Më ka qitë puna me fërkue edhe grue që thonin se nuk
lindte fëmijë, e do ti, për dreq, mbas pak muejsh u trash.
Paloka kafshoi buzën dhe i tha vetes: “Mirë e ke”. Se ajo që ishte trashë
kur e kishte “fërkue” Vlashi, thonin, ishte e motra e të shoqes.

36. Dom Gjon Kovaçi

Edhe kur u ba Ipeshkv i Sapës, dom Gjon Kovaçi nuk e lëshoi Grashin, atë
katund të paqtë ku i donte dhe e donin, pse kishte kalue një jetë me ta. Po
meshtarët mbetnin përditë
e ma pak: dikush vra e dikush vjerrë, dikush vdekë në burg e dikush prej
lëngatave që kishte marrë në tortura, e dom Gjonit i duhej me shkue katund në
katund me krye shërbesa.
Erdh puna që edhe dom Gasper Gurakuqi, sa i moshuem e gjithmonë
shndetlig, u kthye tek të tijët në Shkodër ku edhe ndrroi jetë mbas pak.
Ka qenë viti 1966 kur shkova te dom Gjoni me nxjerrë një dëshmi
pagëzimi, të kisha një dokument të saktë për ditëlindjen, se ajo në gjendje civile
ishte e gabueme. E ruej sot e kësaj dite atë dëshmi.
Nësa dom Gjoni hartonte dëshminë e pagëzimit tim, unë mendjen e kisha
tjetërkund. Kisha ndjekë një pjesë të mirë të gjyqit të dom Ejëll Kovaçit të
shkretë, kur e mbytën komunistat, e mbi të gjitha e përbaltuen si mo Zot ma
keq.
Si mbarova punë, nuk më bahej me u largue. Doja t’i thoja diçka dom
Gjonit, po as vetë nuk e dija se çfarë.
- Fol, bir, çka ke me thanë? – m’u drejtue ai, ashtu gjithmonë i paqtë si ishte.
Dikur, nuk di pse i thash:
- Unë kam ndjekë një pjesë të mirë të gjyqit të dom Ejëllit të shkretë.
Dom Gjoni i nguli gjatë vështrimin një Kelshejti në të djathtë të tij, mandej
u kthye kah unë e foli gati si me vete:
- Kalvari i Krishtit nuk ka qenë një gozhdim në kryq e aq. Kalvari i Krishtit
ka dymijë vjet që vazhdon e kushedi edhe sa mija vjet të tjera do të vazhdojë.
Nuk mbaj mend nëse i thash ditën e mirë apo jo, aq i tronditun isha.
Mbas kund një viti Kishat u mbyllen e dom Gjoni u kthye në Hajmel, ku
ndrroi edhe jetë, pa pasë mundësi me i ba kush as shërbesën e fundit.

37. Vau i Kuklit

Ku ishte Vau i Kuklit, Drini rridhte ma i shtruem. Mirëpo, gjithësesi, kur

mbushej vjeshtës breg e në breg me uji, nuk kalohej lehtë, sidomos pse, po të
merrte dallga, pak
poshtë Vaut ishte një vorbull fort e rrezikshme.
 Vjen një ditë një oficer turk prej Shkodre në kalë të shalës, e pa pyetë se
lumi ishte një – breg e në breg -, lëshohet mbi kalë me dalë në Grash. E merr
rrjedha e, sa çil e mbyll sytë,
e shtyn drejt vorbullës. Kali u zhduk si të mos kishte kalue kurrë aty, kurse
oficerin turk e nxorri dallga tek një ferrrmanë pak poshtë kthesës së vorbullës
tue e lanë si të ishte një grumbull zhelesh të ndraguna.
As uji nuk i mban mbrendë këta, tha një grashasor që po kalonte atypari
me një qerre të ngarkueme me dru.

38. Ata bajnë vegsha, nanë, s’janë për mue…

Kanë qenë të shumta kangët e gazit që këndoheshin si ndër dasma, ashtu

edhe në raste të tjera, sidomos në mbramjet e gjata të dimnit kur mblidheshin
me kalue kohën.
Një ndër ato kangë ishte edhe ajo ku nana i thotë së bijës se do me e
martue këtu e aty. Në përgjegjen e vajzës gjendet gjithmonë një e metë e
djemve te atij katundi që zihet në gojë, deri sa i vjen rradha katundit ku
këndohet kanga, e atëherë vajza përgjigjet:

Ata po, nanë, janë djem për mue …

Kështu, bie fjala, kinse i përgjigjej vajza së amës:

- N’atë Gojan, bijë, me të martue.

- Ata bajnë vegsha, nanë, s’janë për mue ..

Ose:

- Në atë Mabë, bijë, me të martue.

- Ruejnë bullicat, nanë, ata s’i due.

E nëse kanga, bie fjala, këndohej në Dajç, atëherë nanë e bijë kinse
thonin:

- Në atë Dajç, bijë, me të martue.

- Dajçasorët, nanë, po janë për mue ..

Një mbramje në mes burrave u ndodh një Krajnuer, që kishte ardhë me

shitë vegshat që ia kishte lanë një mik gojanas, e burrat kënduen :
 - Në atë Krajen, bijë, me të martue.
- Ata bajnë vegsha, nanë, s’janë për mue ..

Krajnori u prek e u hodh e tha se Krajnorët nuk bajnë vegsha, po ai i kishte

të një mikut. E burrat nisën me e vu në lojë edhe ma keq.
E zoja e shtëpisë, grue e hollë, po i drejtohet djalit:
- Po ti pse po merzitesh, mor djali i Hilës. Unë kam tri vajza për martesë.
Merr e zgjidh cilin po do.
- Jo po unë … - u zu ngusht ai e nuk dijti shka me thanë.
E zoja e shtëpisë thirri vajzat. Ato po, bijat e nanës, i ndejen lojës për
bukuri.
- Qe ku i ke – i tha ajo. – Veç se po kam frikë se nuk do ta kesh të lehtë
me zgjedhë: secila ma e mirë se shoqja.
Krajnori u ba kuq.
- Nanë, - tha njena prej tyne – Djali i Hilës e ka ba zgjedhjen. Më ka thanë
mue kur po i qitshe me la duert.
- S’ka se si, - u hodh tjetra – Ai ka dy muej që më ka premtue se do të më
kërkojë mue.
- Po besën që më ke dhanë mue, si e harrove kaq shpejt? – u hodh e tha e
treta.
Djali e kuptoi lojën, e ma i hollë se kishin kujtue, u gjegj:
- Halle e halle në këte botë. Unë hallin se nuk po më shiten vegshat e
Frrokut, miku i tim eti se nuk po i kanë treg mushqerrat.

39. Mos u raftë me e harrue

Ka qenë zakon, e sot e kësaj dite ashtu asht, që ndër vdekje njerëzit t’u
thonë të zotëve të shtëpisë: Mos u raftë me e harrue. Asht gja me mend, se do
me thanë mos u raftë
dekë ma e randë që me ba me harrue këte të sotmen.
Kah herë fort, në kohë të Turkut, i kishte dekë njenit në Dajç baba, jo fort i
shtymë në moshë, e merzia ishte e madhe.
Një Milotas po i thotë të zotit të shtëpisë, Gac Ndrekës të Gjermakëve,
djalit të madh: - - Mos u raftë me e harrue.
- Si me e harrue, o mik. Kësaj i thonë me t’u shemb trau i shpisë.
Tjetri vuni buzën në gaz.
- Mos u ngut – i tha ky. – Kur përcjell fëmija prindin, prap asht gjysa e të
keqes.
Nuk kaloi shumë kohë e prej Beratit erdhi fjala se kishte dekë Gjergji,
nizam tetëmbëdhjetë vjeç, bash i vëllaj i Gacit.
I shkoi menjëherë në mend çka i kishte thanë Milotasi kur i kishte dekë
baba.
 Vjen prap ky i thotë Gacit:
- Mos u raftë me e harrue.
- Mos, t’u thaftë goja! – u ngut ky Gaci – Çka mundet me ra ma që me
harrue këte dekë kaq të randë, vllaun tetëtmbëdhjetë vjeç!
Milotasi nuk foli.
Atë vit ra kolera e Libanit e faroi gjysën e njerëzve. Po ajo që e pat ma
keq, qe shtëpia e Gacit: i vdiqen të gjithë njerëzit, njeni mbas tjetrit, deri sa
mbet vetëm ai, i fundit, e një ditë i thotë ky Milotasit:
- Tash nuk ka çka me më ra ma që me harrue këtë kob.
E nuk vonoi e vdiq edhe ai e shtëpia e Gjermakëve doli fare.

40. Net shtrigash

Ndër të lidhuna, zakonisht fund dimni, thonin se shtrigat shëtitnin nëpër

hatlla e mjerë atij që i zbritnin në shtëpi se mund t’i banin rreng të madh.
Rrok Geci, një beqar i shtyem në vite, thonte gjithmonë me të qeshun: Si
s’e pata fat me më zbritë një shtrigë edhe mue në dyshek? Po shtrigat janë rrole,
more Rrok, i thonin.
Paj s’i dihet, ndoshta qëllon ndonjë me dhambë e dhamballë.
Atëherë shokët vendosën me i ba Rrokut një rreng.
Ditën, kur s’u ndodh kurrkush në shtëpi, luejtën do tjegulla, hoqën dy
pullazina vendit sa me muejtë me hy mbrendë, e u bane gati për rrengun e asaj
nate.
U vesh Gjoka si grue, u mbështoll mirë me shami, si thonin se
mbështilleshin shtrigat sa me lanë vetëm hundën jashtë, e i ndihmuem prej dy
shokësh, u ngjit në çati.
Mbasi hyni mbrendë e mbështeti kambët në një tra, filloi me ba zhurmë që
të zgjonte Rrokun. Ky, gjumlehtë, u hodh prej dyshekut, mori çiften që e kishte
vjerrë anës oxhakut e
u ba gati me shti në të, tue mendue se do të ishte ndoj hajdut.
- Mos shti, për hatër të Zotit, se nuk jam shtrigë, jam Gjoka! – briti ky i
tmerruem.
Rroku ndezi kandilin. Çka me pa: shtriga e mbështjellun në zhele.
- E, rreziku unë, edhe një herë që pata rast me më ardhë dikush në
dyshek, u çova e mora çiften!
Gjoka hoqi shaminë e filloi me qeshë.
- Po jam unë, more budallë, a të thash?
- Punë e madhe. Makare ti. Mjaft të më hynte dikush në dyshek – foli
Rroku gati me dëshprim.
Në këte kohë ia behen kah dera edhe dy shokët tjerë.
Ata fol e qesh, po Rrokut dukej se i kishte ardhë vërtetë keq që s’e kishte
lanë “shtrigën” me i zbritë në dyshek. Të më kishte rrejtë mendja të paktën për
pak minuta, thonte.
 Shokët u preken prej rrengut që i luejten e u vunë me i gjetë grue.
Në krye të tre muejve u martue edhe ai.

41. Sa njat këmishë, moj fisnike?

Tue kalue nëpër treg, një qytetar, veshë e kërrnisë, ndalet para një
katundareje tanë hire që kishte dalë me shitë veshje të punueme mjeshtrisht me
li e mëndafsh në vekë dhe, sa me e ba me folë, e pyetë:
- Sa njat këmishë, moj fisnike?
- Shtatë lekë e gjysë, zotni – i përgjigjet grueja si me naze, se ia merrte
mendja që zotnia s’kishte në mend me ble asi teshash.
Burrit nuk po i bahej me u largue aq e turbulloi bukuria e grues.
- Po ato tlinda, sa i mban? – i foli prap ai.
Grueja, gati e bezdisun, iu gjegj shkurt:
- Shtatë e gjysë edhe ato
Po s’i ikej e s’i ikej qytetarit, shtangë prej bukurisë saj.
- A ma ndigjon një këshillë – i thotë ky – Çoje këmishën e uli tlindat.

42. Një meshë për shpirt tand

Si ishte zakon, shumë prej besimtarëve i paguanin priftit një meshë, që

t’mos u birrej shpirti në ferr të dashunve të tyne kur vdisnin.
Zinës i kishin dekë baba e nana, po meshë nuk kishte pague për shpirt të
tyne.
Një ditë shkoi të rrëfehej te dom Jaku.
Zina ishte grueja ma e bukur e katundit, veçan me një gjoks të hazdisun
që nuk mungonte me e nxjerrë në pah, tue veshë do mbrendëse fort të gjana, që
i rrëshqitshin
poshtë e linte t’i shiheshin tanë hiret turbulluese.
U ul në gjuj, si e duen rregullat e rrëfimit, e po priste çka do ta pyeste dom
Jaku.
Po prifti, trashaluq e i shkurtë në shtat, gati sa nuk u çue në kambë tue u
mundue me pa prej nalt poshtë hiret e Zinës e nuk po kujtohej me e pyetë për
mëkatet e që kishte ba.
Minutat po kalonin e Zinës gati i erdh me qeshë kah e shihte dom Jakun
tue u mundue me u zgjatë.
Kur mbaroi rrëfimi e dom Jaku e bekoi tue ia falë mëkatet, Zina hapi derën
e rrëfimores e iu drejtue priftit:
- Po të la edhe paret për një meshë, dom Jak.
Po asaj i kishin dekë atë vit baba e nana, e dom Jaku, për mos me gabue
në lutje, i thotë:
- Për cilin i ke, për shpirt të babës apo të nanës?
 Zina u përkul edhe një herë tue i zbulue liksht hiret e i tha gati në vesh:
- Për shpirt tand, dom Jak, që e humbe tue më rrëfye mue.

43. Ardhsh e bardhë, moj vjeshtë ...

I thotë një natë grueja të shoqit:

- Ban mirë e shkon te miku me nda vaden e dasmes. Vajza duhet çue te
burri.
Kola nuk foli, po u duk se u pre keq. Nuk foli, se ishte burrë me mend. Çka
do t’i pyeste të shoqes? Derisa ajo i thonte se ishte koha me da vadën ....
Të nesërmen do të shkonin në livadh me mbledhë sanë e kushedi si do ta
sillte rasti me i folë vetë diçka vajzës, megjithëse nuk asht e lehtë me hapë këso
bisedash me tande
bije.
Tue ngarkue qerren, ai që hedh sanën e ka pak të vështirë kur ajo nisë e
çohet bukur mirë. Po Nazja nuk e kishte për gja, ia hidhte sanën të atit edhe ma
nalt se duhej e qeshte
me të. Po po, mendoi Kola, ka të drejtë e ama.
Kur po ktheheshin për shtëpi, qerrja e ngarkueme randë shtyhej ngadalë
përpara e vajzës nuk iu durue: Po të pres te shtëpija, babë – i tha ajo dhe
shpejtoi hapin.
Po Kola arrijti në shtëpi me qerre e Nazja hiç.
- Ku asht Nazja? – e pyeti e shoqja.
- Në e dijsh ti, se unë nuk di gja.
- Po, a ishte me ty në livadh?! – e pyeti e çuditun e shoqja.
- Ishte, ishte, po mandej priu përpara.
- E s’ka mrrijtë ende ...
Kola nuk foli.
Nazja u vunue bukur mirë. Kur erdh në shtëpi, nuk e gjet të atin aty.
- Po baba, ku asht? – pyeti.
- Ka shkue në Baqel me da vaden tande – i foli e ama me një mllef që
s’kishte nevojë për shpjegim.
- Të më kishit thanë se do ta danit vadën për këte vjeshtë ... – foli Nazja
ndoshta me keqardhje për rrugën e gjatë që kishte ba tue u kthye në shtëpi.
- S’asht faj yt. Duhej të isha kujtue, se sa ti unë kam qenë nanë.
E vadja u nda pa u pjekë ende rakia e re.

44. Lumja ti, moj bija ime

Lumja ti, moj bija ime,

për vjehrri e për kunata …
 Kështu i kënduen Rozës para se me e nisë nuse gratë e gjinisë. Dikush
dikush mendoi se po i këndonin kështu pse e dinin se ç’mall e priste te burri:
zeher i ka të idhtë vjehrrinë, flitej.
E Rozes i ra me e provue shpejt.
Një mëngjes, e re si ishte, nuk i duel gjumi me kohë.
Zakoni e donte që nusja të çohej e para, të pastronte shtëpinë, të ndizte
zjarrin që t’u piqte kafet vjehrrisë kur të ngriheshin prej gjumit.
E vjehrra, si të kishte ra zjarr në mbarë shtëpinë, shkoi e hapi me vrull
derën e dhomës ku finte çifti i ri dhe i bërtiti:
- A s’të ka dalë nata, a?! Çou e piq kafet se po pret yt vjehërr!
Rozës sa nuk i ra pika, po prej shtroje nuk lëvizi.
- Mbylle atë derë, nanë, se po çohem – i tha e bezdisun, po pa e prishë
gjakun.
- Çou, moj, po të them! E paftyrë! Nëse je mësue keq, kthehu ka ke ardhë,
se këtu urdhnon tjetërkush!
Atëherë Roza u kthye në krahun tjetër dhe bani sikur po finte përsëri.
Vjehrra, si ta kishte kapë qoftëlargu, i mbërrini te kambët e shtrojës:
- A ndjeve çka të thash!? – briti se me u ndje edhe në kojshi.
- Ndjeva, nanë, ndjeva, po asht ende natë. Po pres të dalë drita mirë, se
s’ka pse kthehem natën te baba. S’ më keni zanë në punë të ligë. Mandej po due
edhe me pushue
pak, se rruga asht e gjatë.
Vjehrra shtangu. Pa thanë ma asnjë fjalë, doli në guzhinë te i shoqi dhe i
tha këtij:
- A ndjeve ti, na nuk i kemi marrë djalit nuse, po burrë – dhe vuni xhezven
në zjarr pa folë ma asnjë fjalë.

45. Vajzat e Hajmelit ...

Një prej Dheut te Lehtë, i ardhun prej anës së Shllakut prej pak vitesh, e
kishte djalin e madh në kohë për fejesë.
- E kam gjetë një vajzë për ty – i tha i atij një mbramje. – Ma të mirë
Shllaku s’e ka.
- Jo, - ia kthen i biri – unë nuk marr vajzë Shllaku.
I ati u zu ngusht.
- Po pse, ma të mira po të duken vajzat e Hajmelit?! A e din ti se vajzave
të Hajmelit po ua kande ... kumbullat e tharta?
Djali uli kryet si me thanë se njëkte bisedë s’po donte me e vazhdue.
Në atë kohë vajzat shiheshin ma së shumti te Kisha, se ku do të njiheshe
tjetër me to? Vajzat e Hajmelit, kur shkonin të dielava në Kishë, visheshin e
kërniseshin, belin një përçik, shtatin po selvi, dritë e shkëndija u nxinin sytë. Kur
të shikonin në sy vajzat e Hajmelit, banin me t’u dridhë gjujtë.
 E ma se njena prej tyne e kishte shigjetue Shllakasin pse ishte djalë e deli
djalë.
Të nesërmen e bisedës së papërfundueme me të atin, Kerni u nis për në arë,
që e kishte poshtë Fushaxhive. U ndesh mu te kthesa e Gjadrit me atë vajzë që i
kishte hy në
zemer sa asnjë tjetër. Aq u trondit, pse ishin vetëm për vetëm, sa gati kthej
rrugë mos me e takue.
- Kah kështu, Kërn? – i thotë vajza.
- Me mihë kollomoq.
- A di shka, - iu suell ajo me një buzëqeshje djallushe – edhe unë me mihë
jam tue shkue. Po mihim bashkë, një ditë në arë tande e një ditë në temen.
Kerni ishte skuqë e ba kokërr shege.
- Mandej, në daç, vijë e mihi unë pergjithmonë tek ti.
Një fjalë s’ishte në gjendje të thonte Kerni.
- Kam takue një ditë baben tand – vijoj Liza – A din çka më tha: ju vajzat e
Hajmelit i pelqeni shumë kumbullat e tharta. Po pse, çka i duhet kujt një vajzë
që s’ia kande kumbullat e tharta?
- Shko në arë, për hatër të Zotit – i foli Kerni – se po koritem.
- Po ti mos u frig, he burrë, në t’u marrshin mendtë, të mbaj unë e nuk të
la me u rrëzue.
Qysh atë mbramje Kerni i tha të atit se mund të nisej për Shllak e të
kërkonte vajzën që i kishte zgjedhë. E në vjeshtë u martue.
Por, duen me thanë se, tanë jetën, edhe kur u plak, ky Kerni i dredhonte
rrugë Lizës, se i kishte mbetë peng e kishte jetue deri sa vdiq i penduem.

46. Dy kunatat

Si ka qenë zakon, dikur familjet jetonin me shumë kunorë bashkë. Quhej

gja e turpshme me u nda, sidomos sa ishin prindët gjallë. Kjo punë sillte jo rrallë
edhe sherre, sidomos midis kunatave.
Si mos kund, dy kunata në shtëpi të Lacukëve shkonin tepër mirë njena me
tjetrën. E burrat, vllazën e punëtorë si ata, sa kishte dritë gjithmonë në punë,
ishin fort të kënaqun.
Një mbramje i zoti i shtëpisë i thirri dy të bijtë në odë të burrave dhe u
tha:
- Sonte kam një gja të randësishme me ju thanë. Ju mos u ngutni,
peshojeni mirë çdo hap, se do Zoti, të jem unë i gabuem.
Djemtë shikuen njeni tjetrin.
- Çka ka ndodhë, babë? – i tha ma i madhi.
- E thash, do Zoti asgja, po mue ka shumë kohë që më bren një dyshim.
Shkurt, nuk më pëlqen tanë kjo dashni në mes grave tueja.
- Po … a ka ma bukur se me shkue mirë kunatat … - tha i çuditun i dyti.
Plaku heshti gjatë para se me folë.
 - Jo, mor bir, kur shkojnë kaq mirë kunatat, diçka nuk asht në vendin e
vet. Se çka, unë nuk e di. Frikë po kam boll se do të na duhet me u përballë me
punë të vështira e
vendime të randa me u marrë …
- Atëherë, si thue ti, babë, a të ndahemi? – foli ky, që kishte ma pak se një
vit i martuem.
Plaku, i mrrytun në fytyrë, i shikoi te dy në sy.
- Sadoqë mue e nanës tuej nuk na vjen mirë, prap nuk kisha me thanë jo.
Po kam frikë se, edhe po u ndatë, ato prap do të shkojnë mirë.
Djemtë e gjykuen mos me e zgjatë bisedën ma atë mbramje e secili u
kthye në odë të vet tek e shoqja e fëmijët.
Nuk kaloi shumë kohë e një ditë prej ditësh, i dyti ndër vllazën, para se me
nisë me nga qetë, i thotë ma të madhit:
- Kam marrë vesht pse gratë tona shkojnë aq shpesh në Kishë. Ti e di se
rrugës për në Kishë asht Xhandarmeria. E ato, herë njena e herë tjetra, e jo
rrallë te dyja bashkë, ndalën aty. Tash, si të duesh, po them se ka ardhë koha
me marrë atë vendimin e vështirë që na e pat thanë baba …
E për çudi, kur i kthyen gratë një herë e përgjithmonë në gjini, morën
vesht se ata ishin të vetmit në tanë katundin që nuk e dinin se në ç’Kishë
faleshin gratë e tyne …

47. Tata Kolë e tata Pemë

Gja mos me u besue, po im atë më tregonte se si dy axha të gjyshit të tij,

kaherë fort, kanë pi për një natë katërdhjetë okë venë.
Ishte vjeshtë e kishin vu kazanin e rakisë. Mirëpo s’kishin enë ku me e futë
ma.
- A din çka po bajmë, - i thotë tata Kolë tatës Pemë. – Po pijmë njëkte
damizhan me venë e po e lirojmë për raki.
- A thue mund ta pijmë? – i thotë ky Pema.
- Paj për nesër na duhet, se për sonte kemi ku me e futë rakinë. Tanë
natën e natës si s’po e pikemi?
E ia filluen, kollomoqa të pjekun në zjarr të kazanit e venë me mashtrakë.
Pi njeni e pi tjetri, kur leu dielli s’kishte mbetë pikë vene në domizhan.
Po çka, aq u ishin frye kambët, sa u kishin plasë çakçirët, ishin shkepë
tegelat, po ata as dojshin me ia dijtë.
E u patën qitë një prrallë:

Tata Kolë e tata Pemë

Pine katërdhjetë okë venë.
Dreqi u pastë hi mbrendë.
 Sa asht e vërtetë, unë nuk e di, se gja mos me u besue, po kështu ma ka
pasë thanë im atë.

48. Sofra asht për burra

Në rast festash shtëpija e Tush Zentës mbushej plot me miq, të njohun e të

panjohun. Ishte po i pasun Tushi, por mbi të gjitha ishte shumë i pritun e
bujar. Kush nuk kishte
hangër bukë në shtëpi të tij e kush nuk kishte kalue dimnin me fëmijë kur
gjendej ngusht.
Katër sofra me burra iu banë ditën e Rruzares për drekë, miq e të
panjohun. Në mes tyne njëfarë Bibë Rrollja, që mburrej se ishte në gjendje me pi
katër okë raki. Zekës i kërcej delli në ballë; ai ishte bujar e s’i dhimbej asgja për
miq, po tepritë nuk i duronte.
Dikush prej djelmve që shërbenin i afroi Bibës një domizhan katër okësh, e
ai filloi të pinte si të ishte uji, po edhe uji burri nuk i pi katër okë. Nuk kaloi edhe
shumë e Biba e solli domizhanin përmbys me diftue se në të nuk kishte ma asnjë
pikë e se ai e kishte mbajtë fjalën, e kishte pi krejt. Tush Zenta, që deri atë çast
u bante nder miqve ndejë mbi një shkamb të naltë me shpinore, u çue në kambë
dhe iu drejtue Bibës:
- Sofra asht për burra, jo për bagëti! Çou e dil prej kësaj shtëpije, se ma
prishe festën!
Bibë Rrollja, e jo vetëm ai, e njihnin sa i premë ishte Tushi, prandaj pa ba
za, u çue prej sofre e doli.
Ra një heshtje jo fort e kandëshme për një ditë feste.
- Paj, o Tush ... – e nisi fjalën një nënshatas.
- Askush të mos ngutet me folë – ia preu Tushi – Koria le të më mbesë
mue. I kam shtrue sofrën të mirit e të ligut, mikut e anmikut, po jo bagëtive.
Bagëtitë i vendojmë në
grazhd.
U duk punë e randë aty për aty, po mandej mbahej në gojë se Tush Zenta
ashtu kishte nderue miqtë.

49. Mori nuse, çka na prune?

Mbas drekës së dasmës ishte zakon me e çue nusen në odë të burrava e

me i këndue. Kangët ishin tana të bukura, po nga një herë këndohehsin edhe
kangë gazmore tue
ngacmue nusen e prindët e saj, shpesh me fjalë edhe me spec.
 Sa se ditë gazi ishte, sa prej rakisë, nga një herë stiseshin edhe fjalë jo fort
të bukura.
Kur u martuen dy vëllazën në Zentaj, te dy për një ditë, ndodhi që njena
nuse vinte prej shtëpije të kamun e kishte sjell plot dhunti, kurse tjetra, lulja e
nusës, e shëndetëshme
faqet shegë, vinte prej një familje të vorfën e kishte sjell dhunti veç për vjehrrì.
Kur i erdh radha me i këndue asaj, burrat e trashën:

Mori nuse, çka na prune?

Prune p …. sa ‘i babune.
Nusja u zu tepër ngusht, kurse në odë të burrave vloi gazi pa qeder, se
rakia e shkretë ta heq edhe sikletin e fjalës.
E moren vesht ata të Gjokajve e nuk u erdhi mirë. Vërtetë për gaz i kishin
këndue, po fjala kishte qenë e randë.
Kur u kthye nusja në gjini mbas tri javësh, si ishte zakon, vjehrrin ia priten
mirë, po kur zunë gotat e rakisë, nuk muejtën me ndejë pa i kthye përgjigje.
- Me na thanë, mik, a t’asht ankue gja djali për vajzë tonë? – i foli një axhë
i nuses.
- Jo bre, çka asht ajo fjalë. Na s’e njohim sot, e kemi dijtë me kohë se
ç’lule nuseje marrim – u gjegj me gjithë zemer i vjehrri.
- Nuk e di, po kemi ndigjue se ju andej nuk po ua kande fort mishin e
trashë.
- Paj hoket janë hoke, or mik, mos ua ven veshin, - foli i zanë ngusht
vjehrri, se e kuptoi mirë ku e kishte fjalën ai.
- Jo po, ta dinë ata të tuet, mishi i majm asht ma i mirë, mjaft të mos i vijë
era.
E pat hak. Nuse si ajo rrallë kishte shkelë në atë derë.

50. Petkat e dekës

Ka qenë zakon dikur që kur martohej vajza i jepej aq pajë me vete, sa të

mos kishte nevojë me ba rroba për tanë jetën. Në fund të arkës nuk mungonin
as petkat e dekës.
Natyrisht, tue shpresue se do të jetonin gjatë, petkat e dekës i shkonin si
me thanë një moshe të shtyme.
Një nuse në Shelqet thonin se shkonte aq keq me vjehrren, sa një të
merrkurrë, para se të nisej i shoqi për në treg, i thotë këtij:
- A di shka, a po i merr edhe petkat e mia të dekës, se fund dimni asht e
ndoshta i shet mirë.
- Çka je tue thanë?! A asht ndie kund me shitë petkat e dekës!? – çuditet i
shoqi.
- Shiti, shiti, se tash po baj një palë të tjera për nuse të re.
 - A ke luejtë mendsh a!? Si të shkon në mend kjo gjamë!?
- Paj me atë nanë që ke ti e me atë vjeherr që kam unë, vështirë se do ta
kem të gjatë.

51. Barra si maza e tamblit

Simbas Kanunit, me shti afër një grueje shatzanë e me i trembë barrën,

tue çue gruen me humb fëmijën në bark, asht baraz me një vrasje e ai që shtin i
ka gjakun të damtuemit.
Kjo punë ndodhi një herë në Pistull, po damtuesi kërkoi gjykimin e Parotës
e nuk i ndej Kanunit. Jo gjithmonë, tha ai, Kanuni ka të drejtë.
- Puna e parë, - foli Kryetari i Parotës – duhet me pa pse u gjend nusja ku
u shti pushkë.
- Tash kjo ndoshta i kalon caqet e gjykimit tonë, - foli nji tjetër. – Na duhet
me gjykue a i ka gjakun Ndoc Paloka të damtuemit e s’ia ka.
- Bash për këte na duhet me dijtë pse u ndodh nusja aty, - kambënguli
kryetari i Parotës. – A ishte grueja tue shkue në punë të vet, a si e solli puna.
U la me thirrë si Ndoc Palokën, ashtu edhe nusën.
Pyet njenin e pyet tjetrin, Parota u bind se nusja nuk kishte qenë tue shkue
udhës së madhe: Ajo po i çonte bukë atij që mandej vrau Ndoc Paloka, se ishte
në gjak me të.
Doli edhe se nusja nuk po ia çonte bukën të fshehunit me leje të burrave të
shtëpisë, kështuqë Parota vendosi mos me i njoh shtëpisë së nuses të drejtën e
gjakmarrjes. Po të
shtinin mbi Ndoc Paloken me marrë gjak, do të binin në gjak ata vetë.
Se Kanuni, more zotni, s’ka pasë si me i pa tana gjanat si kishin me
ndodhë.

52. Ograja a Fatimes

Kisha pyetë sa herë të moshuemit pse quhej ashtu ajo ograjë, po asnjeni
nuk më ishte përgjegjë, sikur i bezdiste kambëngulja ime e kotë. Ma kthenin
shkurt: Ashtu i thonë – dhe kaq.
Mirëpo një ditë, tue ndejë me një shok në kodrën e vogel aty përballë
ograjës, kalon një plakë e tue shikue herë andej e herë këndej, na drejtohet ne:
- A e dini pse quhet Orgraja e Fatimes kjo?
- Jo, - iu gjegja shpejt unë pa shumë shpresë se ajo do të na jepte edhe
përgjigjen.
 - Ka qysh në kohë të turkut kjo, kaherë fort – foli plaka tue u mbajtë për
shkop, sikur donte ta ngulte në rrugën e Milotëve, që ndan kodrinën me ograjën
– Nji oficer i ri, që
komandantonte Sarajet, nji që me iu randë tokës, tue dalë nji ditë prej Lezhnje,
rrëmben nji vajzë prej Shehri, shtëpije të sojme, Fatime i paskan thanë, e maje
kalit e drejt e për në
Dajç.
Kur mrrinë bash këtu ku jam unë, vajza hidhet prej kalit t’oficerit e vetimë
e në ograjë, që aso kohe ka qenë si pyllë i vërtetë.
Iu vunë mbrapa turqit, shti në pushkë me e friksue, e rrethuen ograjën anë
e kand, po vajzën nuk muejten me e kapë. Ishte edhe tue ra nata e vajza nuk
dukej kurrkund.
Atëherë ky oficeri komandar çoi në kambë tanë Dajçin e u tha: O ma gjeni
deri nesër nadje, o ka një në ditë prej jush kam me e pre.
Dajçasorët e gjetën vajzën, po në vend që me ia dorëzue oficerit turk, e
fshehen në Nënshat te Ipeshkvi, po përditë vazhdonin me kërkue në ograjë e në
pyjet mbarë.
Dikur i thanë oficerit: Tash, efendi, mundesh me ba çka të duesh, po vend
pa kërkue nuk kemi lanë e nuk mund e gjejmë. Si duket e ka hupë Zoti nën dhe.
Dikur edhe ai e kuptoi se ishte e kotë me shpresue ma.
Vajza ndej nandë muej e fshehun, deri sa e larguen atë oficerin diku kah
Manastiri.
Prandaj edhe i ka mbetë emni Ograja e Fatimes.

53. Xhurdini

Motit të gjithë burrat dimnit vishnin xhurdi shajaku se të mbante ngrohtë.

Sipër shpinës xhurdini kishte edhe një fletë jo fort të vogël e me thekë bukur të
gjatë. Rrallë e hidhnin mbi krye me u mbrojtë prej shiut, se fleta e xhurdinit me
theke mbi krye ishte shej i keq: e hidhnin ashtu kur vdiste kush e kur i
afrohehsin shtëpisë së të shuemit, fillonin me e vajtue:

I mjeri unë për ty, o vëlla,

I mjeri un-o, i mjeri un-e!

Ishte taman nji vaj i thekshem me të ngjethë mishin e trupit.

Nji ditë vjen ky Lazër Vokrri prej Hajmeli e drejt e te shtëpia e Lacukëve.
Sa i afrohet derës së oborrit, hedh fletën e xhurdinit mbi krye e ia nisë vajtimit:

I mjeri unë për ty, o Kin Lacuku,,

I mjeri un-o, i mjeri un-e!
 Të çohen të shtëpisë të trumhasun, se Kini kishte shkue nadje në treg të
Shkodres e menduen se ç’gjamë u kishte ndodhë. Ku qé Lazër Vokrri. Disi u
qetësuen, se ia dinin lojnat e randa që bante ky Lazri.
- Lazër, more!? – nuk muejt me ndejë pa britë një grue – Çka asht kjo
gjamë që po na ndjell?!
Lazri e hoq fletën e xhurdinit prej kreje e i qetë u drejtohet të shtëpisë:
- Paj ky Kini, sa herë vdes dikush, më thotë se nuk ka në Zadrimë njiqë
vajton kaq bukur si ti. Ia kam dhanë fjalën se do të vajtoj edhe në dekë të tij, po
unë nuk di a dal kësi
dimni, pse nuk po jam hiç mirë, e desha me e mbajtë fjalën.

54. Shnjoni

Natën e Shnjonit tanë Zadrima merrte zjarr. Dilnin fëmijë e të rijë maje
kodrash e kush t’i bante vandakët e bykut ma të mëdhej, u jepnin flakë, i sillnin
vrangull që flaka të hapej sa ma shumë, e dukeshin prej Nenshati në Dajç, prej
Dajçi në Blinisht e kështu mbarë Zadrimës.
Nji herë, në kohë të Nemces, më kanë thanë, pra Natën e Shnjonit,
dajçasorët mbetën keq. Po shikonin drejt Baqlit ku kishin ba nji flakada që me
shndritë Kallmet e Mjedë.
Ata po, ua kishin hjedhë të gjithëve.
Të nesërmen u muer vesht se ai flakadani në Baqel nuk kishte qenë
shrregull, po ishte djegë shtëpia i Lec Palushit, kurse tanë katundet kishin kujtue
se kishte qenë shrregull Shnjoni.
- Ani, të paktën nji natë, - tha ky rrezikziu Lec Palushi – Baqli ua mbylli
gojën të gjithëve.

55. Veshllapushi

Dimnit, vinin shkodranët me gjuejtë në Zadrimë; merret vesht, ata që ia

kishin ngenë. Gjojë po sa të duesh. Fushat përmbyteshin prej Drinit, Gjadrit e
prrojve të Anës Malit, kështuqë, sidomos lepuj e dhelpna, dimnit strehoheshin ne
pyje e orgraja të kodrave. Kishte mandej edhe rosë e patë a po do.
Një tregtar kishte marrë për herë të parë në gjueti edhe të birin, që e
kishte njitë në shkollë të nalta në Austri.
Ky, çizmet e lustrueme deri në rrazë të kofshëve, lëpi flokët si gratë, një
veshllapush, ditën e parë e mori me bezdi gjojën. Mirëpo kur pa të atin e shokët
e tij dajçasorë sa gjah
banë atë ditë, i hyni inati me vete.
 Të nesërmen u mundue edhe ai me zanë shtigjet ma të mira, po tue u
ruejtë ferrash e balte.
Aty kah cila, sheh një lepur të madh tek po zbret kodrës qetë qetë, e ky,
pa një pa dy, merr shej e ia zbrez te dyja plumçet e të bërtet:
- E vrava! E vrava! Kam vra një lepur të madh që mos me t’u besue!
Vrapojnë gjuetarët, po çka me pa: kishte vra gomarin e Llesh Gegës.
Burrat shtangën. U vinte ma keq për kafshën e shkretë, se sa për damin.
- Ani, ia paguej unë Lleshit – tha Zekë Paloka.
Mandej, si ia nguli fort shikimin djalit veshllapush, i thotë të atit:
- Nuk ka pasë faj. Edhe ky veshët e gjatë i ka. Mos na e merr ma në gjueti,
se po na e ngatrron ndoj qumshtor, se veshët të ngatrrojnë, lum zotnia.

56. Nuk muj me i vra

Gjon Gjyshani kishte tre djem e një vajzë. E vajza ishte ma e vogla. I
donte djelmtë Gjoni, si i do çdo prind, po mbi vajzën e vetme nuk vinte asgja.
Po ja që erdhi nji ditë e vajza u rrit: ishte po lulja ma e bukur në breg të
Drinit e përtej tij.
Nji të hanë, aty pak para mesdite, vajza kishte shkue me mbushë uji, se do
të ktheheshin baba e vllaznit prej are e të gjenin në mos tjetër pak uji të freskët
në atë ditë qershori me djegë edhe gurin në mal të Kakarriqit.
Kur qé, kalon atypari maje kali Matia, ai nipi i kojshisë së tyne, që e kishte
ndesh edhe sa herë të tjera: shpatullat gjanë mos me e zanë dera, me perçen e
gjatë të flokëve që i
lodronte mbi shpinë dallgë - dalllgë e si ar, si i mbanin asokohe flokët burrat,
gjoksin gati përjashta, pse e kishte hapë krejt këmishën e bardhë si borë Cukali.
I ra kotrova prej dore e u ba copë-copë. E kuqja që i përshkënditi fytyrën e bani
edhe ma të magjishme se e kishte falë Zoti.
E ky Matia, që rrekej mbas Lenës qysh sa e kishte pa për herë të parë, nuk
humbi kohë e po i thotë vajzës:
- Nesër nadje, kur të dalin burrat në arë, të pres te fojleta e Margegajve.
Djali e nguci kalin ma fort e u largue, po Lenës s’i pat ma zemra paqë.
U takuen të nesërmen, u takuen prap e prap, e mbas dy muejsh baba i
Matisë i çoi dajen e vajzës me e kërkue Lenën për djalë.
Gjon Gjyshani i preu drutë shkurt: Edhe magjypit ia jap, e atij jo! Të kishte
ardhë qysh në fillim i ati me ma kërkue, jo tash që m’i ka nxjerrë namin e zi
vajzës e ma ka trullosë që, të mos e kisha të vetme, bash i kisha pre kryet!
U munduen grue e vllazën me ia mbushë mendjen, po Gjoni nuk hante
pykë. E vajzës i doli hakut: Shkove ma me të, të dyve do t’u vras.
Mirëpo Gjoni i kishte ba hesapet pa hanxhinë: vajza e donte e vazhdonte
me u takue me Matinë.
 Si marrìa e kohës, Gjon Gjyshani kërkoi një mirditor që vriste me pare, i
rrahi pesëdhjetë napolona në dorë e i tha:
- Kur të kesh krye punë me ta, ke edhe njëqindë të tjera!
Mbas dy ditësh ky Ndreca, si quhej ai mirditori, i gjet “tue kërkue mollë”, si
thonin dikur, prap nën hije të fojletës së Margegagjve. I kundroi prej jo fort larg
e mori shej në ta.
Po kur mori shej, desh me i pa edhe pak, e mbas kund një minuti uli pushkën:
çift ma të bukur nuk kishte pa në jetë të tij e iu duk çarku i pushkës mos me
muejtë me e terheqë
dy pendë qè.
U mendue e u mendue, e ma në fund u kthye te Gjon Gjyshani:
- Qe pesëdhjetë napolonat që më dhè mbramë. Nuk muj me i vra. I ka falë
Zoti që me i marrë sytë edhe diellit. Mos hy në gjynah me ta – i tha e iku ky
Ndreca.
Po Gjon Gjyshani e kishte mendjen tershanë: E martoi vajzën me një burrë
të vej në Kallmet e Matisë nuk ia dha.

57. Bora

Dasmat, si dihet, dikur motit janë ba ma së shumti në vjeshtë, pse atëherë

punët e shumta mbaronin, rakia piqej, mishi ishte ma i majm, as nxehtë e as
ftohtë.
Mirëpo Gegë Martinit i erdh puna me ia marrë nusen djalit aty kah fillimi i
dhjetorit.
U hipen krushqit kuajve, krushkapari deverin para vedit, kali i nusës mbas
tyne, e drejt e te miku në Piraj.
Koha nuk premtonte për mirë e miku nuk i mbajti shumë, edhe pse gatitë
ishte me tana të mirat me i pritë.
Sa tue iu afrue Blinishtit, filloi me reshë borë, nji borë e egër, e ftohë me të
pre fytyrën, po aq e shumtë sa mos mos me të lanë me pa krushkaparin. Të
veshun mirë ishin, hangër e pi dy herë, po të ftohtit u ba aq i idhtë, sa burrat
filluen me u dridhë.
Nuk shkoi shumë e duvaku i nuses u ba si një mullar i vogël me borë pse
ajo e mbante trupin drejt e pa lëvizë kurrnjigrimë, si të ishte e ngulun maje kalit.
Njeni prej kumbarëve, tue dashtë me i shkundë borën, ia rrëzoi duvakun nuses e
ajo u shfaq me tanë atë bukurinë e saj me të marrë sytë. Krushqit shtangën.
Kishin ndigjue se Gegë Martini po i merrte djalit një nuse mos me ia gjetë kund
shoqen në mbarë Zadrimë, po jo se ishte asi bukurie që me shndritë përreth e
me ba edhe borën me u shkri.
Kumbara u ngut me kapë duvakun, që padashtë e kishte shkelë e ishte
përbaltë, e tue pa ashtu të zhyem, flet ky Vasë Filipi, një hokatar që me të ba
me të dhimbtë barku prej gazit:
 - Paj, në daçi me mbrri në Dajç pa u ngri si hejt e kallnorit, lenje zbulue
njat nuse e të nxehena pak.

58. Kullota e pashkelun

Kishte do kohë që Leka i çonte delet larg e ma larg. Thuhej se dikush

zbriste prej Kodheli e i “kulloste” me të.
- Po ti, mor, - i thonin shokët, - a nuk u dalin deleve tueja tanë këto
livadhe?
- Sa ma e parrahun kullota, aq ma e mirë asht – u gjegjej ky e vazhdonte
me tufë përpara.
Një ditë iu vu mbrapa Preka, larg e larg, pa u dukë, deri sa Leka ndali delet
në një livadh të vogël buzë Pyllit të Njelmë.
Prit e prit, kund mbas nja dy orësh, Leka i la delet vetëm e u fut në pyllë.
Preka nuk e ndoq mbrapa, nuk iu duk punë e bukur, se e dinte “ç’kullotë”
po kërkonte; doli lehtë lehtë, i vuni delet përpara, e hiç i zoti. Thellë paska
shkue, mendoi, sa nuk ndjen se po i marr delet.
Kur erdh vakthi me i kthye bagëtinë në shtëpi për zheg, shohin Leken tek
kthehej pa u ngutë hiç.
- Ku i ke delet, more? – i bëzajti njeni prej barijve.
- Do të kenë shkue në shtëpi – iu gjejg Leka pa e prishë terezinë.
Mirëpo ky shkoi në shtëpi e delet kurrkund.
Atëherë u doli prap përpara barijëve të tjerë që po vinin me gja e u thotë:
- Ku m’i keni fsheh delet?
- Na? A je mirë me mend të kresë ?! Ti nuk i kishe delet me ne. A i kishe
çue tue kërkue kullotë të pashkelun?
- Tash leni hoket e më thoni ku i kam delet, se kullotë të pashkelun kërkon
bariu, jo delet.
U ndodh aty rastësisht nji plak, që kishte ndigjue biseden e djelmeve e po i
thotë ky Lekës:
- Mos të rrejë mendja, mor djalë, se gjen në pyllë kullotë të pashkelun. Ato
të pyllit janë të shkeluna e të stërshkeluna.

59. I marri

Kolë Temali u kthye prej Ulqini i luejtun mendsh. Kishte qenë dikur student
në Gjimnaz të Shkodres, mendaj, në pushimet e verës të vitit 1943, kishte dalë
partizan. Mbas dy muejsh e caktuen komisar batalioni.
Nga janari i 1945 e deri në vjeshtë nuk u muer vesht asgja për të. Thuhej
se kishte kalue me brigadat në Kosovë e mandej ishte kthye në Mal të Zi.
 Se çka kishte pa në Ulqin, nuk dihet, por kur u kthye në shtëpi ishte i
luejtun mendsh dhe kishte frikë jashtë mase prej gjamëve e vetimave.
- Kolë, - i thonin bashkfshatarët, - pse ke kaq frikë?
- Sonte do të vrasin edhe dyqindë të tjerë. Sa here gjemon e veton vrasin
dyqindë vetë njëherësh.
- Kush i vret? – e pyesnin.
- Jooo, këte s’e di unë. Ncëk, ncëk, ncëk. Këte s’e di unë – thonte me
nxitim dhe largohej me vrap.
Kush nuk ishte përpjekë me e qetësue, se kur gjëmonte e vetëtinte Kola
qante dhe tmerrohej keq. Kush nuk ishte përpjekë të kuptonte pse i kishte ai
frikë ashtu gjamët, po kur e pyesnin ai largohej me vrap, edhe natë të ishte, aq
sa ndodhte që të tijët mezi arrinin ta gjenin mbas kushedi sa ditësh të fshehun
në ndonjë pyll.
Më1948, kur u prishen në mes tyne Tirana e Beogradi, Kola u duk se i
kishte ma pak frikë gjamët e vetimat.
“Ncëk, ncëk, ncëk, – thonte – tash nuk i vrasin ma. Tash nuk i vrasin ma.
Po kur e pyesnin përse tash nuk i vrisnin ma ata dyqindë të rijtë, ikte përseri me
vrap dhe shpesh
humbiste edhe për një javë të tanë.
Por një ditë ai dëgjoi rastësisht një oficer që po fliste rusisht dhe e ngatrroj
me serbishten dhe iku me vrap dhe nuk u gjet ma.

60. Mësuese Ana

Ana e kishte mbarue shkollën e mesme dy muej mbasi i kishin pushkatue

baben, pra më 1947.
Kishin ende ndonjë napolon të hequn më një anë e disi ia dolën me jetue e
ama, ajo dhe dy vllaznit ma të vegjël.
Mirpo kaluen dy vite dhe puna nuk po shkonte ashtu si kishin shpresue, si
kishte dëgjue ma të vjetrit në lagjen ku jetonte, në Arrë të Madhe të Shkodres:
se do të vinte ky e ai
e do t’i shporrte këta të Moskovit, si u thonin komunistave që kishin ardhë në
pushtet.
Një ditë takoi një mësues gjimnazi që i kishte dhanë histori vitin e fundit e
që tash punonte diku në Komitet me një farë përgjegjësie.
“Professor – i tha – Unë kisha me shkue me punue mësuese kudo, po ju e
dini ... punën e babës. Tash që u prishem me serbë, a thue mund të bahet gja
me mue, se ai
pse ishte kundër serbëve u pushkatue?”
Profesori nuk foli për një kohë të gjatë, po as me u largue nuk po largohej.
Kishte shtangë aty në mes të rrugës.
 Mbas dy ditësh e thirren në Seksion të Arsimit dhe i thanë se e kishin
emnue mësuese në … një fshat të Zadrimës, nuk e mori mirë vesht emnin, aq
ishte e tronditun.
Shkurt filloi punën pa vunue, sa rregulloi pak rroba dhe nji kushri i saj e
përcolli deri në atë katund.
Ishte mësuese e vetme me katër klasë e me 32 nxanës gjithsej.
Fshati ishte i vogël dhe i vorfën, po nuk e lanë që t’i mungonte asgja. I
shkonin gra e burra, të rijë e të vjetër, njëlloj ishte, njëlloj e trajtonin, gjithë
dashuni e dhimbje.
Një ditë, Gega, nxanës në klasë të parë, një djalë tepër i gjallë, po luente
me një si rrasë të rrumbullakët e pothuej të sheshtë ku ishte vizatue diçka në
mes kulshedres e një lloj
zvarraniku të stërmadh.
- Çfarë asht ky, Gegë? – e pyeti ajo me kurreshtje.
- Komunist – iu përgjegj djali aty pë aty, pa mendue gjatë, dhe vazhdoi të
luente me rrasë.
Mësuese Ana u përpoq ta bindte Gegën se nuk duhej të thonte ashtu, se ai
vizatimi duhej të ishte i vjetër, shumë i vjetër, se kishte dëgjue që aty buzë
kodre kishte relike me
vlerë të madhe arkeologjike e se shpresonte që një ditë t’ia hynte edhe asaj
pune.
Vendosi ta përcillte Gegën në shtëpi e të njihej me të tijët, t’i porosiste të
mos flisnin në sy të fëmijve se … Po kur mori vesht se Gegës i kishin pushkatue
babën në mes të
fshatit e në sy të tij, edhe pse ishte vetëm pesë vjeç, atëherë iu ba lak në fyt e
nuk nuk nxori një fjalë.
Të nesërmen erdh një djalë i ri dhe i tha se e kishin caktue në vend të saj,
kurse ajo transferohej në Mirditë.
Kishin kalue plot dymbëdhjetë vite që atëherë, shtatë të fundit në Burg të
Burrelit, kur një ditë, si ndodhte tepër rrallë, dhanë urdhën që edhe kapanoni i
grave të kalonte në oborr të madh ku ishin burrat. Duhej të ishte një ngjarje e
veçantë.
Sa kaluen njëzet e një gratë atje, e moren vesht pse i kishin sjellë aty: do
të pushkatohej një dalë i ri.
Kishte ra një heshtje vrastare.
E sollen djalin, dy meter burrë, lidhun duersh, e mbështetën për mur, e si
me tallje, i tha Komandannti i Burgut:
- Cila asht kërkesa jote e fundit?
- Mësuese! Mësuese Ana! – thirri ai – A të kisha thanë se ajo kulshedra
asht komunist?
Dhe qeshi me të madhe.
U dëgjua breshnia e armëve dhe djali ra si këputet një lis.
Aty në ballë të burgosunve ra edhe ajo, mësuese Ana, e nuk u çue ma.
As njenit e as tjetrit nuk u dihet vorri.