Professional Documents
Culture Documents
Sejdi BERISHA:
Sa herë është shkruar, shkruhet dhe do të shkruhet për qytetin e Pejës, publicistët,
shkrimtarët dhe udhëpërshkruesit gjithmonë janë fascinuar me begatinë kulturore dhe
historike por edhe ekonomike që kishte dhe ka Peja, e cila njihet edhe si qyteti i Haxhi
Zekës, i cili si patriot dhe atdhedashës njihet edhe me Lidhjen e Pejës. Andaj,
karakteristika e këtij qyteti, i cili ka dhënë shumë kuadro të profileve të ndryshme, të
cilët kanë qenë faktorë me rëndësi në ecuritë e zhvillimit të civilizimit jo vetëm në
Kosovë, por edhe në shumë vende të botës.
Njëra ndër qendrat më të njohura dhe më me ndikim në Kosovë dhe në rajon, ishte dhe
është Peja, e cila njihet me lashtësinë e saj, me pozitën gjeostrategjike dhe me klimën e
përshtatshme që ka, të cilat elemente, së bashku kushtëzojnë zhvillimin e hovshëm
kulturor dhe ekonomik të këtij rajoni me ndikim dhe rëndësi të veçantë në Kosovë dhe
jashtë saj.
Pjesa e qytetit mbi Hotelin “Korzo” deri tek Ura e Zallit në vitet e 40-ta të shek. XX-të
E tërë kjo rrjedhë e punës dhe e sukseseve vazhdoi edhe pas Luftës së Dytë Botërore.
Më detajisht. Në komunën e Pejës, atëbotë veprojnë më se dhjetë Shoqëri Kulturo-
Artistike, Teatri i Qytetit, i cili padyshim se ishte çerdhja dhe burimi kryesor i kuadrove
më të mirënjohura të artit skenik në Kosovë dhe më gjerë. Pastaj, dallonin edhe
manifestimet e ndryshme tradicionale muzikore dhe letrare, si bie fjala, “Netët e
Dukagjinit”, “Mitingu i poezisë revolucionare” dhe Festivali Rajonal i Teatrove amatore.
Vepronin më se dhjetë klube futbollistike, disa prej të cilave garonin në rangun më të
lartë të futbollit si dhe shumë shoqëri e klube të tjera të hendbollit, basketbollit dhe
atletikës dhe boksit.
Të gjitha këto dhe veprime të tjera kulturore, bën që Peja të mos mbetet anonime dhe e
panjohur. Por, përkundrazi, ajo u bë qendër me ndikim, e mirënjohur dhe shumë e
respektuar për tërë Kosovën, por edhe për ish Jugosllavinë dhe për tërë rajonin. Andaj,
vullneti dhe devotshmëria për të arritur edhe më shumë rezultate dhe zhvillime të reja,
gjithnjë vinte duke u rritur, duke u fisnikëruar dhe duke u shndërruar në vatër të mirëfilltë
kulture e sporti. Këto të arritura, drejtpërsëdrejti ndikonin edhe në intensifikimin e
zhvillimit të të gjitha degëve ekonomike e më vonë edhe të atyre industriale. Duket
ndoshta anakronike, por e tërë kjo ishte kënaqësi për atë kohë, bazament e përgjegjësi
për të ecur më tej edhe sot, edhe nesër. Pra, kjo është një vlerë e cila nuk mund të
peshohet.
Hotel “Dukagjini”
Edhe në aspektin e zhvillimit të turizmit dhe të hotelerisë, Peja shquhet (shquhej) si një
prej qendrave më të njohura në këtë pjesë të Ballkanit dhe të Evropës. Për këtë, më së
miri flasin, apo më mirë të themi, e vulosin epitetin e qendrës turistike, Bjeshkët e
Nemuna, hotelet dhe motelet dhe shumë objekte të tjera hoteliere, të cilat, në ato
kohëra (para luftës në Kosovë dhe para suprimimit të autonomisë së Kosovës nga ana
e okupatorit), kurorëzuan zenitin e shërbimeve hoteliere dhe turistike anë e kënd ish-
Jugosllavisë.
Peja, në atë kohë, respektivisht në shekullin e XVIII-të, kishte afro pesëdhjetë dyqane
tabakësh, gjë kjo e cila qartë tregon për peshën e kësaj zejeje dhe për zhvillimin e
zejeve të tjera më vonë, të cilat bëhen hallkë e kësaj të parës për zhvillimin e
gjithëmbarshëm.
Se sa ka qenë zejtaria e
zhvilluar, dëshmojnë dhe na
tregojnë edhe datat,
gjegjësisht vitet kur edhe janë
djegur pazaret dhe dyqanet e
zejtarëve të këtij qyteti. Pazari-
Tregu i Pejës është djegur në
vitin 1851, 1863, dhe në vitin
1881.
Kushdo që ka ardhur në Pejë, qoftë për ta vizituar atë, qoftë për të tregtuar apo për të
kryer punë të tjera, gjithmonë kanë qenë të ngazëllyer por edhe të gëzuar, sepse ky
qytet piktoresk dhe me klimë shumë të mirë, është i njohur për kah begatitë natyrore,
pra edhe për kah numri i madh i burimeve të ujit dhe të krojeve brenda në qytet. Këtë
begati, pothuaj se asnjë qytet tjetër në Kosovë në kaq masë të madhe nuk e ka pasur.
Kroi i Bajram Bogut (Afro dyqind metra larg Urës së Zallit, në rrugën që shpie për në Grykën e
Rugovës), edhe tash përherë me ujë të bollshëm e “akull”.
Hoteleria dhe turizmi janë një prej faktorëve që Pejën e ka bërë të njohur jo vetëm në
Kosovë, por edhe në rajon dhe në tërë Evropë. Kjo degë e ekonomisë ka marrë hov
dhe ka zënë rrënjët e
zhvillimit qysh në kohërat e
hershme. Këtë e ka
mundësuar pozita gjeo-
strategjike, klima dhe bukuritë
e rralla natyrore, dhe rrugët
që shpijnë nga të gjitha anët,
që Pejën e lidhin me botën.
Tani janë hapur edhe shumë
pizzeri dhe kafeteri, që
kryesisht shërbejnë për tu
ushqyer dhe për gazmende të
ndryshme e më shumë për
dasma
Qyteti i Pejës, në vitin 1929
T’i numërojmë disa nga restorantet që janë më të nivelit dhe që kanë shërbim të
avancuar hotelier: Restorant “Koha e Re”, Hoteli “Dukagjin”, Restorant “Univers”,
Restorant “Californy”, Restorant “Koha 3”, Restorant “Victory”, Restorant “Tirona” e të
tjerë.
Kryetari i Shqipërisë, Bamir Topi, gjatë qëndrimit në Pejë më 21 janar 2008, zhvilloi një bisedë me
udhëheqjen komunale dhe politike të kësaj komune në Restorantin “Koha-3” (Në foto: Kryetari i
Shqipërisë, Bamir Topi me bashkëshorten dhe me pronarët e restorantit, Arbër Bytyqi dhe
Bashkim Kolina).
Hotelerinë dhe turizmin janë duke e intensifikuar edhe ndërtimet e objekteve private në
periferi të qytetit, e veçmas ato në fshatrat e Rugovës, siç bie fjala në fshatin Bogë dhe
te Guri i Kuq, në shpatijet përballë fshatit Kuçishtë.
Se çfarë zhvillimi, çfarë kulture dhe çfarë civilizimi ka pasur dhe ka qyteti i Pejës, por
edhe rajoni i kësaj komune e më gjerë, mund të verifikohet dhe të dëshmohet edhe
përmes varrezave nëpër periudha kohore dhe historike. Sipas fjalëve të njerëzve të
vjetër por edhe sipas gojëdhënave e të dëshmive të përcjella gjeneratë pas gjenerate,
varrezat e para të Pejës, paskan qenë në pjesën e përparme të Kombinatit të lëkurë-
këpucëve, dhe atë para afro katërqind vitesh.
Përveç këtyre varrezave, kuptohet, secila xhami i ka pasur varrezat e veta përreth.
Ndërsa, në shekullin XVII-XIX-të, kanë qenë varrezat e qytetit në Karagaç, në vendin ku
tani është Parku i qytetit. Kurse, mbi lagjen e Kapeshnicës, është kodra e cila njihet si,
Kodra e Varreve. Pastaj, kanë qenë varrezat në Pelivan Mejdan, të quajtura Varrezat e
Gjata. Përmenden dhe mbahen në mend edhe Varrezat Hallaçkës, ku tani është
Shkolla fillore “Tetë Marsi” dhe varrezat tek Qendra e re Zejtare-Tregtare, pastaj kanë
qenë Varrezat e Taftali Xhamisë, tek Poliklinika e Dhëmbëve (tash tek Ndihma e Parë).
Janë të njohura edhe Varrezat e Zatrave, varrezat në këndin ku ndahen rrugët Pejë-
Radac dhe Pejë-Vitomiricë (Arbnesh). Në këtë vend, thuhet se qenkan varrosur
qytetarët e Pejës në kohën kur këtu, në vitin 1907-1908 kishte shpërthyer epidemia e
sëmundjes së Kolerës.
Pastaj, po ashtu mirë mbahen në mend dhe u kujtohen qytetarëve edhe Varrezat në
territorin e Hamam Xhamisë, por që nuk janë ruajtur dhe po ashtu u janë humbur të
gjitha gjurmët. Si dëshmi për këtë, edhe sot gjendet Tyrbja në mesin e shtëpive të kësaj
pjese të qytetit.
Të vetmet varreza që janë ruajtur në një mënyrë, janë Varrezat e Kakariqit dhe tani
Varrezat e reja në të dalë të qytetit, në rrugën Pejë-Deçan.
Pra, me të drejtë shtrohet pyetja se a i dimë varrezat tona dhe a kemi njohuri më të
gjëra për këto dëshmi për ekzistencën, banimin, zhvillimin dhe kulturën e civilizimin e
popullit tonë?! Padyshim se ka edhe shumë vende ku kanë qenë varrezat e banorëve të
këtij qyteti nëpër dekada e shekuj, por ato, ose janë asgjësuar, ose janë rrënuar për
shumë shkaqe e arsye, qoftë politike, qoftë historike.
Varri i Ali Pashë Gucisë dhe disa varre të tjera përreth në oborrin e Bajrakli Xhamisë-Çarshi
Xhamisë (Foto: shkurt, 2010)
Andaj, kur kam biseduar për këtë temë të rëndësishme, qytetarët me ngulm kanë
kërkuar që të bëhen angazhime adekuate për t’i gjetur varrezat si shenjë identifikimi dhe
civilizimi.
Gjatë luftës u dogj Çarshia e Gjatë
Ja, si dukej në një mbrëmje hyrja në Çarshi të Gjatë para luftës në Kosovë
Ndërsa, me 10 qershor të vitit 1999 e dogji edhe Bajrakli Xhaminë, njërin prej objekteve
më të rëndësishme të kultit dhe të lashtësisë, që i takonte periudhës së shek. XIV-XV-
të.
Kulla në të cilën, në janar të vitit 1899 u mbajt Kuvendi i Lidhjes së Pejës, kryetar i të cilit u zgjodh,
Haxhi Zeka (Edhe kjo kullë, në prill të vitit 1999 u dogj nga okupatori).