You are on page 1of 30

ΤΟΜΟΣ Α’

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 13
ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΑ – ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΠΡΑΓΜΑΤΕΙΕΣ ΚΑΙ
ΦΥΛΛΑΔΙΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ
 Ο Ηρόδοτος αποτιμά θετικά την παραδοσιακή ποίηση (Όμηρο και
Ησίοδο), αλλά αμφισβητεί σιωπηρά την ιστορική αξία των επών και
περιορίζει το πεδίο μέσα στο οποίο τα συγκεκριμένα έργα μπορούν να
γίνουν αντικείμενα κριτικής.
 Γενικότερα από τη στιγμή που τα αξιομνημόνευτα γεγονότα άρχισαν να
καταγράφονται, άνοιξε ο δρόμος για τον έλεγχο των πληροφοριών, για
τη συνειδητοποίηση της ανάγκης για εξασφάλιση αντικειμενικής
πληροφόρησης.
 Στα μέσα του 5ου αιώνα ο Ηρόδοτος παράλληλα με την εκδήλωση του
ενδιαφέροντός του για τη γεωγραφία και την εθνογραφία, εκδηλώνει
ενδιαφέρον για τον εντοπισμό της ιστορικής αιτιότητας.
 Μία γενιά μετά ο Θουκυδίδης θέτει τον άνθρωπο στο κέντρο της
ιστορίας του και με τις ήδη ανεπτυγμένες στην εποχή του τεχνικές της
λογικής επιχειρηματολογίας προσπαθεί να προσεγγίσει την ιστορική
αλήθεια. Με το έργο του μπαίνουν οι βάσεις για μια ιστορία
προσηλωμένη στις πολιτικές και στρατιωτικές εξελίξεις.
 Ο συνεχιστής του, ο Ξενοφών ασχολήθηκε με την ιστορία αλλά
παράλληλα και με θέματα φιλοσοφικά και πρακτικά.
 Κατά τον Ηρόδοτο, η ιστοριογραφία δεν είναι απλώς καταγραφή
γεγονότων, όπως τα αντιμετώπισε ο ιστορικός. Έχει τη δύναμη να
διαμορφώνει συνειδήσεις. Μέσα από το έργο του προβάλλεται η κοινή
συνείδηση της ελληνικότητας (ορίζεται με βάση την κοινή λατρεία, την
κοινή γλώσσα και την κοινή καταγωγή) που κατακτήθηκε μέσα από μια

1
μεγάλη ιστορική πρόκληση (τους περσικούς πολέμους) και αποτέλεσε
πλέον κεντρικό άξονα της ιστορικής σκέψης των Ελλήνων.
13.1 ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΑΣ. ΛΟΓΟΓΡΑΦΟΙ

3. Τι είναι οι λογογράφοι (Εκαταίος Μιλήσιος)


 Ιωνία: ξεκινά η ανάπτυξη του έντεχνου πεζού λόγου,
 το 500 εμφανίζονται οι λογογράφοι, που
1. καταγράφουν τη μυθολογική και ιστορική παράδοση,
2. διεξάγουν και γεωγραφικές και εθνογραφικές έρευνες.
 Εκαταίος ο Μιλήσιος: Ο πρώτος λογογράφος σε ιωνική διάλεκτο
 Γης περίοδος και
 τις Γενεαλογίες.
 Τα αποσπάσματα από το έργο του δείχνουν κριτική διάθεση
απέναντι στις δοξασίες των συγχρόνων του.

 Άλλοι λογογράφοι με γενεαλογίες: ο Φερεκύδης από την Αθήνα.


 Τοπική ιστορία
1. χρονογραφία
2. εξιστόρησης ίδρυσης πόλεων, Χάρων ο Λαμψακηνός για τη
Λάμψακο, Κάδμος για τη Μίλητο, ο Ίων ο Χίος και ο Ελλάνικος ο
Λέσβιος για τη Χίο.

 Εθνογραφία: Δαμάστης από το Σίγειο,


 Περσική ιστορία: Διονύσιος από τη Μίλητο, Χάρων ο
Λαμψακηνός και Ελλάνικος ο Λέσβιος,

 Λυδική ιστορία: Ξάνθος ο Λυδός.


 έντονο ενδιαφέρον των Ελλήνων του 5ου αι.
1. για το παρελθόν τους και τους γειτονικούς λαούς,
2. οι μυθικές παραδόσεις συνυπάρχουν με την ιστορία,

2
3. αλλά ευδιάκριτο συχνά και ένα κριτικό πνεύμα που προετοιμάζει
την αυτονόμηση της ιστοριογραφίας από τον κόσμο του μύθου.

 Το ύφος τους είναι συνήθως παρατακτικό, ανεπιτήδευτο, σαν προφορική


αφήγηση.
13.2. ΗΡΟΔΟΤΟΣ

13.2.1 ΒΙΟΣ ΚΑΙ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΗΡΟΔΟΤΟΥ

 (περ. 485-420) Καταγόταν από τη Αλικαρνασσό, δωρική πόλη της


Καρίας, ταξίδεψε πολύ και θεωρείται πιθανό ότι πέρασε σημαντικό
μέρος της ζωής του στην Αθήνα, όπου συνδέθηκε με τον Περικλή και
τον κύκλο του και με τον Σοφοκλή.

 Στο έργο του προβάλλεται η Αθήνα κατά τη διάρκεια των Περσικών


Πολέμων και το γένος των Αλκμαιωνιδών, απ’ όπου καταγόταν ο
Περικλής.

 Το έργο του Ηρόδοτου:


 η ιστορία των Περσικών Πολέμων σε 9 βιβλία, είναι το αρχαιότερο
σωζόμενο έργο της αρχαίας ελληνικής ιστοριογραφίας

 Έχει γραφτεί σε ιωνική διάλεκτο και πρέπει να κυκλοφόρησε στην


οριστική του μορφή γύρω στο 425.

 Πρόκειται για «παρουσίαση έρευνας» (ιστορίης απόδεξις, όπως


αναφέρει ο συγγραφέας στο προοίμιο) και καλύπτει ένα ευρύ φάσμα
θεμάτων.

 Διαπιστώνονται επιρροές
 από τους λογογράφους: ενδιαφέρον για επιτεύγματα Ελλήνων
και βαρβάρων

 από τα έπη του Ομήρου: α) μέριμνα να μη «σβήσουν άδοξα» τα


επιτεύγματα που περιγράφει (Όμηρος «κλέα ανδρών») και β)
κεντρικό θέμα ο πόλεμος

3
 από την ποίηση του 5ου αιώνα: έντονος προβληματισμός για το
νόημα των ανθρώπινων πράξεων, διάθεση να φωτισθούν τα
κίνητρα και οι προθέσεις των ανθρώπων, αναζήτηση ευθύνης και
αναγκαιότητας πίσω από την ανθρώπινη μοίρα και την ιστορία.

 Αντίστροφα και στο έργο του Σοφοκλή εντοπίζονται χωρία που


προϋποθέτουν εξοικείωση με τον Ηρόδοτο.
13.2.2ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΚΑΙ ΣΥΝΘΕΣΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ

4. Τι γνωρίζεται για τις παρεκβάσεις – νουβέλες Ηροδότου

 Ο Ηρόδοτος υποσχόταν στο προοίμιο του έργου του να παρουσιάσει τις


αιτίες της σύγκρουσης Ελλήνων και βαρβάρων. Αρχικά παραθέτει
μυθικές εκδοχές, από τις οποίες αποστασιοποιείται και δηλώνει ότι θα
μιλήσει μόνο για περιόδους/εποχές που μπορεί να εξετάσει.
 Για να μιλήσει για την αντιπαράθεση Ελλήνων και βαρβάρων,
παρουσιάζει πρώτα την ιστορία του λυδικού βασιλείου, με την
προϊστορία της σύγκρουσης Λυδών-Περσών, αναφέρεται στην
προϊστορία κι αυτής της σύγκρουσης, με τη γέννηση του Κύρου, την
άνοδο του στο θρόνο και τα γεγονότα της βασιλείας του.
 Η τεχνική της αναδρομικής κάλυψης των θεμάτων που θίγονται είναι
χαρακτηριστική για τον Ηρόδοτο.
 Στη συνέχεια η περσική ιστορία (συνεχείς επεκτάσεις με κορύφωση την
εκστρατεία του Ξέρξη κατά της Ελλάδας το 480/79) αποτελεί τον άξονα
που συνέχει το έργο.
 Ο Ηρόδοτος εστιάζει την αφήγηση πότε στο ένα, πότε στο άλλο
στρατόπεδο, αντιπαραθέτοντας τους λόγους των πρωταγωνιστών,
απευθύνεται σε ένα πανελλήνιο ακροατήριο και καυτηριάζει το μηδισμό
πόλεων και οικογενειών.
 Είναι πολύ συχνές στο έργο του οι παρεκβάσεις (για τη χώρα των
Λυδών, τους κατοίκους, τα έθιμα, τον πολιτισμό τους =λυδικός λόγος,

4
αλλά και για άλλους λαούς που συγκρούστηκαν με τους Πέρσες, π.χ.
Αιθιοπείς, Σκύθες,...).
 Ανατρέχει επίσης σε θέματα του παρελθόντος, σε ελληνικές πόλεις
(κυρίως Αθήνα και Σπάρτη).

 Οι πηγές του:
 αυτοψία και επιτόπου συγκέντρωση στοιχείων από προφορικές
μαρτυρίες, ενίοτε και γραπτές πηγές.
 Η σημαντική εξάρτηση του Ηρόδοτου από προφορικές μαρτυρίες
ευθύνεται για ορισμένα παραμυθικά και αναξιόπιστα στοιχεία,
κυρίως σχετικά με τους βαρβαρικούς πολιτισμούς.
 Βασική του αρχή:
 να παραθέτει όλα όσα του έχουν λεχθεί, ακόμα και αντιφατικές
μεταξύ τους εκδοχές.
 Αποφεύγει γενικά τις αντιφάσεις και εκφράζει συχνά αμφιβολίες
για ορισμένες υπερβολικές πληροφορίες.
 Σύνθεση του έργου του: δύο εκδοχές
 1η εκδοχή: Οι παρεκβάσεις που διακόπτουν την ευθύγραμμη
εξιστόρηση των γεγονότων αποτελούν ίσως το κατάλοιπο πρώιμης
απασχόλησης του συγγραφέα με θέματα που απασχολούσαν τους
λογογράφους και εντάχθηκαν στο ενιαίο έργο για τους περσικούς
πολέμους αργότερα.
 2η εκδοχή, πιο πιθανή: το έργο έχει ενιαίο σχέδιο, με συνειρμική
αλλά όχι αυθαίρετη λογική, αντανακλά έναν αρχαϊκό τρόπο
παρατακτικής σύνθεσης με λογικούς αλλά χαλαρούς δεσμούς, μια
προσπάθεια για συνδυασμό των ενδιαφερόντων της λογογραφικής
παράδοσης με την παρουσίαση της πρόσφατης πολιτικής και
στρατιωτικής ιστορίας.

5
 Τα πρότυπα του:
 για την παρουσίαση και ερμηνεία της ανθρώπινης συμπεριφοράς πρέπει
να αναζητηθούν στη λογοτεχνία, όπως φαίνεται από τις νουβέλες του.

 Νουβέλες: αυτοτελείς αφηγήσεις περιορισμένης έκτασης, με έντονη


δραματικότητα, όπου παρουσιάζονται οι ανθρώπινοι χαρακτήρες
αντιμέτωποι με τα πάθη τους, οι παράγοντες που καθορίζουν την
ανθρώπινη συμπεριφορά και η ιστορική παρουσίαση των γεγονότων.
13.2.3 Η ΣΚΕΨΗ ΤΟΥ ΗΡΟΔΟΤΟΥ

 Ο Ηρόδοτος χρησιμοποιούσε συχνά ένα σχήμα παράλληλης


αιτιολόγησης των γεγονότων:

 Π.χ. Η πτώση του Κροίσου οφείλεται:


1. στην κληρονομική ενοχή που βαραίνει τη δυναστεία,
2. στη λανθασμένη εκτίμηση του Κροίσου για την ερμηνεία ενός
χρησμού και
3. στην επεκτατική του φιλοδοξία.
 Η έχθρα Ελλήνων-βαρβάρων οφείλεται και στον Κροίσο και στην
αποστολή αθηναϊκών πλοίων για συνδρομή των Ιώνων που
επαναστάτησαν.

 Θεμελιώδης έννοια στην κοσμοθεωρία του Ηρόδοτου:


 η έννοια της τάξης που πηγάζει από το θεό, ο οποίος εγγυάται
και τη διατήρησή της.

 Κάθε υπέρβαση του μέτρου τιμωρείται με εφαρμογή της θείας


δικαιοσύνης που αποκαθιστά την ανθρώπινη ισορροπία.

 Έτσι η ανθρώπινη ιστορία ακολουθεί μια κυκλική πορεία ακμής


και παρακμής.

6
 Αυτές οι απόψεις αντανακλούν την παράδοση της ελληνικής σκέψης
που ανάγεται στον Όμηρο και την ιωνική φιλοσοφία.
 Στο έργο του Ηρόδοτου οι συγκεκριμένες απόψεις εκφράζονται με
σαφήνεια από το Σόλωνα στον περίφημο διάλογο με τον Κροίσο.
 Για τον Ηρόδοτο χαρακτηριστικό των Ελλήνων είναι η πενία που ευνοεί
την πνευματική εγρήγορση και την ευρηματικότητα, ενώ ο πλούτος και
η χλιδή προσιδιάζουν στους ανατολίτες και ευνοούν την αποχαύνωση.
 Η θεϊκή βούληση εκφράζεται μέσα από όνειρα, χρησμούς και
προφητείες, τις οποίες οι άνθρωποι δεν ερμηνεύουν πάντα σωστά. Το
θεολογικό υπόβαθρο της κοσμοθεωρίας του Ηρόδοτου αποτελεί το
ενιαίο πλαίσιο για την ανάλυση της ιστορίας Ελλήνων και βαρβάρων.
 Η υποταγή όλων στην κοινή μοίρα, που ακολουθεί τις επιταγές μιας
παγκόσμιας τάξης, αποτελεί ενοποιό παράγοντα από ανθρωπολογική
και ιστορική άποψη.

 Κοινή θεολογική και ανθρωπολογική βάση: Ο Ηρόδοτος ενδιαφέρεται


για τους βαρβαρικούς πολιτισμούς, δε διστάζει να εξάρει τα
επιτεύγματα τους και ενίοτε διαπιστώνει την ευκαιριακή υπεροχή των
βαρβάρων έναντι των Ελλήνων.

 Οριοθετεί τους δύο κόσμους: ελληνικό και βαρβαρικό,


σχηματοποιώντας με στερεότυπο τρόπο το δεύτερο, φτάνοντας στα όρια
του παράδοξου.

 Οι Έλληνες χαρακτηρίζονται από: ελευθερία, ανδρεία και


επινοητικότητα.

 Οι βάρβαροι του Ηροδότου ρέπουν προς: την τρυφή, τη δουλεία και τη


δουλικότητα, τη μαλθακότητα και την πνευματική αδράνεια.

 Αξία του έργου του:


 Το έργο του Ηρόδοτου υποτιμήθηκε κατά καιρούς λόγω της
φαινομενικής αφέλειας του ύφους και της αφήγησης, της

7
θεματικής ποικιλίας του έργου του, τις συχνές μεταφυσικές
ερμηνείες των γεγονότων. Όμως έχει διαπιστωθεί ότι αρκετές
πληροφορίες που διασώζονται είναι ορθές.

 Πρέπει να αναγνωρισθούν η επιβλητικότητα της σύνθεσης του


έργου του, η πνευματική του ενότητα, η ευαισθησία που δείχνει ο
συγγραφέας στις νέες εξελίξεις

 Π.χ. η αποφασιστικότητα και η αυταπάρνηση των Αθηναίων


απέναντι στην περσική απειλή στηρίζεται στο δημοκρατικό
σύστημα της Αθήνας, που καλλιεργεί υπευθυνότητα στους
πολίτες και προσήλωση στο ιδανικό της ελευθερίας.
13.3. ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ

13.3.1. Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΘΟΥΚΥΔΙΔΗ

1. Συνθήκες δημιουργίας έργου των 3 ιστοριογράφων: Ηρόδοτος-


Θουκυδίδης-Ξενοφών. Πώς η πόλη-κράτος επηρέασε τα
ιστορικά έργα;

 Ο Ηρόδοτος έζησε σε μια εποχή σημαντικών ανακατατάξεων στον


ελληνικό χώρο/επιτυχιών της Ελλάδας και ιδίως της Αθήνας του 5ου αι.
που μετά τους Περσικούς Πολέμους αναδείχθηκε σε ηγέτιδα δύναμη
στην Ελλάδα.
 Η Αθήνα της εποχής του Ηρόδοτου, η Αθήνα του Περικλή, υπήρξε
χώρος άνθησης της τέχνης, της λογοτεχνίας, της φιλοσοφίας, περίοδος
ακμής γενικότερα.
 Αν και διακρίνονται στο έργο του Ηροδότου, σύμφωνα με μια άποψη,
κάποια προειδοποιητικά μηνύματα για ό,τι έμελλε να ακολουθήσει,
καταγράφονται οι μεγάλες στιγμές της ενότητας των Ελλήνων και τα
ευεργετικά αποτελέσματα του δημοκρατικού πολιτεύματος.

8
 Αντιθέτως, ο Θουκυδίδης καταγράφει την εποχή της παρακμής, τον
Πελοποννησιακό Πόλεμο που τερμάτισε την ηγεμονία των Αθηνών και
σήμανε την κρίση του ελληνικού κόσμου και την παρακμή του
δημοκρατικού συστήματος.
 Η εποχή του Ξενοφώντα είναι περίοδος κρίσης της αρχαιοελληνικής
πόλης-κράτους, ο πολίτης έχει αποδυναμωθεί, ενώ η Περσία παίζει
ολοένα και πιο σημαντικό ρόλο στα εσωτερικά της Ελλάδας. Η
αυτονομία της πόλης-κράτους φαίνεται ότι ολοένα και υποχωρεί.

13.3.2ΒΙΟΣ ΤΟΥ ΘΟΥΚΥΔΙΔΗ ΚΑΙ ΓΕΝΕΣΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΤΟΥ

 Γεννήθηκε στην Αθήνα γύρω στο 460.


 Ως στρατηγός το 424/3 δεν κατάφερε να αποτρέψει την κατάληψη της
Αμφίπολης από τους Σπαρτιάτες και εξορίστηκε για 20 χρόνια από την
Αθήνα.

 Κατά τη διάρκεια της εξορίας του ταξίδεψε στα στρατόπεδα των


αιώνιων αντιπάλων, Αθήνας και Σπάρτης, και συγκέντρωσε ο ίδιος
σημαντικές πληροφορίες για τη συγγραφή του έργου του.

 Συνήθως όμως δεν κατονομάζει τις πηγές του και σε αντίθεση με τον
Ηρόδοτο, παραθέτει μόνο την άποψη που ασπάζεται και όχι όλες.

 Το έργο του είναι ημιτελές, προφανώς λόγω του θανάτου του: η


εξιστόρηση φθάνει ως το 411, και διακόπτεται απότομα στη μέση του
8ου βιβλίου, αν και γνωρίζουμε ότι έγραφε μέχρι τα πρώτα χρόνια του
4ου αι.

 Το 5ο και 8ο βιβλίο φαίνονται να έχουν προσωρινή μορφή: ύφος που


θυμίζει πρόχειρη καταγραφή γεγονότων, απουσία ρητορικών λόγων και
αυτούσια κείμενα συνθηκών.

9
 Θουκυδίδειο πρόβλημα: Με βάση κάποιες διακρινόμενες, κατά
πολλούς ερευνητές, αντιφάσεις στο έργο του Θουκυδίδη, έγινε
προσπάθεια να διακριθούν παλαιά και νέα στρώματα στο έργο του,
όμως η άποψη αυτή δεν έχει ασφαλείς ενδείξεις. Άλλοι πάλι
υποστήριξαν ότι η σημερινή μορφή του έργου οφείλεται στον εκδότη
του και όχι στον ίδιο τον Θουκυδίδη.

13.3.3ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ


Θουκυδίδης
1. Μένει προσηλωμένος στα γεγονότα της πολιτικής και στρατιωτικής
ιστορίας και δεν παρεκκλίνει από αυτά.
2. Το αποκλειστικό του θέμα είναι ο πόλεμος
3. Αναζητά απαντήσεις σε ερωτήματα που θέτει ο ίδιος εξαρχής.
4. Προοίμιο: φαίνεται η διάθεση για αυστηρή επεξεργασία και
αξιολόγηση των γεγονότων.
5. Προβάλλει τον ρόλο του ως αναλυτή, καθώς διέγνωσε εξαρχής το
μέγεθος και τη σημασία του Πελοποννησιακού πολέμου.
6. Στην πρόγνωση του θεμελιώνει μια έμμεση αξίωση υπεροχής του
θέματος του, Π.Π., και κατ’ επέκταση του ίδιο του έργου του απέναντι
στο έργο του προδρόμου του.
7. Είναι ο απόλυτος εκπρόσωπος του ορθολογισμού και δυσπιστεί
μπροστά σε κάθε εκδήλωση δεισιδαιμονίας.
Ηρόδοτος:
1. Αντίθετα παρουσιαζόταν ως περιηγητής μικρών και μεγάλων πόλεων.

10
2. Καταγραφέας εντυπώσεων και αφηγήσεων για τα επιτεύγματα του
ανθρώπινου πολιτισμού, με στόχο τη διατήρηση τους στη μνήμη.

1ο βιβλίο: εισαγωγικό χαρακτήρα


 Αρχικά κάνει μια επισκόπηση της παλαιότερης ιστορίας (Αρχαιολογία),
όπου υποστηρίζει τους αρχικούς του ισχυρισμούς: προβάλλει την ιδέα
ότι η ιστορία ακολουθεί μια συνεχή εξελικτική πορεία προς μεγαλύτερη
υλική πρόοδο και αύξηση πολεμικής ισχύος, κάνοντας τον
Πελοποννησιακό Πόλεμο να φαίνεται ως σημείο κορύφωσης της
ανθρώπινης ιστορίας μέχρι το συγκεκριμένο χρονικό σημείο.
 Εκθέτει τις δυσκολίες που συνάντησε στην έρευνά του και πώς τις
αντιμετώπισε και συγκρίνει ευθέως τους Περσικούς Πολέμους με το νέο
πόλεμο.
7. Παράλληλα Κείμενα: Mήλιοι σελ. 388-390 & Παθολογία
πολέμου σελ. 392-392 SOS

 Το φαινόμενο του πολέμου τον απασχολεί ιδιαίτερα λόγω της δυστυχίας


που προκαλεί και διότι οδηγεί σε ακραίες καταστάσεις (βλ. Παθολογία
του πολέμου, κεφ. 3.82-83 για εμφύλιες συγκρούσεις Κέρκυρας, αλλά
και την περιγραφή της σφαγής άμαχου πληθυσμού στη Μυκαλησσό της
Βοιωτίας από Θράκες μισθοφόρους).
 Προσπαθεί να διερευνήσει τα αίτια των συρράξεων.
 Ως άμεσες αιτίες του πολέμου εκθέτει τα γεγονότα που όξυναν τις
σχέσεις μεταξύ Αθήνας και Κορίνθου (συμμάχου της Σπάρτης):
συγκρούσεις στην Κέρκυρα και την Ποτίδαια, ενώ αποσιωπάται το
λεγόμενο Μεγαρικό Ψήφισμα.
 Βαθύτερη αιτία κατά Θουκυδίδη: η αύξηση της αθηναϊκής ισχύος
μετά τους Περσικούς Πολέμους και ο φόβος της Σπάρτης για τη
διατάραξη των ισορροπιών μεταξύ των πόλεων-κρατών στην Ελλάδα.

11
 Τις εκτιμήσεις τις τεκμηριώνει με μια αναδρομή στην ελληνική ιστορία
της πεντηκονταετίας 479-431 π.Χ.
 Ουσιαστικά συνεχίζει το έργο του Ηροδότου, τον οποίο ενίοτε σε
κάποια σημεία διορθώνει χωρίς να τον κατονομάζει.
 Στη συνέχεια του 1ου βιβλίου παρουσιάζονται οι διεργασίες που
οδήγησαν στην κήρυξη του πολέμου:

 Δύο συνελεύσεις των Πελοποννησίων στη Σπάρτη. Τον πρώτο


λόγο έχουν οι Κορίνθιοι, θερμοί υποστηριχτές της πολεμικής
αντιμετώπισης της αθηναϊκής επέκτασης. Μαζί τους συντάσσεται
ο Έφορος Σθενελαΐδας, που με τον υπολογισμένο λόγο του
εναντιώνεται στα επιχειρήματα του μετριοπαθούς βασιλιά
Αρχίδαμου.

 Η αθηναϊκή πρεσβεία μιλά για δικαιωματική ηγεμονία των


Αθηναίων λόγω προσφοράς στους Περσικούς Πολέμους και ότι
η ηγεμονική συμπεριφορά τους είναι σύμφωνη με την ανθρώπινη
φύση. Από τις αθηναϊκές διαβουλεύσεις παρατίθεται μόνο ένας
λόγος του Περικλή. Γενικά για όσο ζει ο Περικλής ο Θουκυδίδης
δε δίνει το λόγο σε άλλον ρήτορα

2ο βιβλίο: Α’ φάση του πολέμου, ο Αρχιδάμειος Πόλεμος

 Ο πόλεμος ξεκινά με την επίθεση των Θηβαίων στις Πλαταιές και την
εισβολή των Λακεδαιμονίων στην Αττική
 Στο 2ο βιβλίο ξεχωρίζει ο Επιτάφιος του Περικλή για τους νεκρούς του
α’ έτους του πολέμου, όπου παρουσιάζεται μια εξιδανικευμένη εικόνα
της Αθήνας σε αντίθεση με την εικόνα του λοιμού που θέρισε τους
Αθηναίους και περιγράφεται αμέσως μετά.
 Ο Θουκυδίδης στην ουσία στον Επιτάφιο, συνθέτει ένα εγκώμιο της
Αθήνας και του Περικλή και είναι μία από τις ελάχιστες φορές στην
ιστορία του που είναι τόσο υποκειμενικός. Για το Θουκυδίδη, ο

12
Περικλής ήταν πρότυπο πολιτικού άνδρα. Ο θάνατός του αλλά και η
εγκατάλειψη των συμβουλών του σήμαναν την αρχή του τέλος για την
Αθήνα.

3ο βιβλίο: Αρχιδάμειος Πόλεμος

 Υποταγή της Μυτιλήνης


 Εμφύλιος στην Κέρκυρα, όπου βρίσκει αφορμή να αναφερθεί στα δεινά
του πολέμου και στις συνέπειες του στην ανθρώπινη συμπεριφορά.

4ο βιβλίο: Αρχιδάμειος Πόλεμος

 Επιτυχίες της Αθήνας στην Πύλο και της Σπάρτης στη Β.Ελλάδα.
5ο βιβλίο: τα γεγονότα της Ειρήνης του Νικία και η εκεχειρία που δεν
τηρήθηκε ποτέ.

 Η Μάχη της Αμφίπολη και ο θάνατος των δύο αρχηγών, Κλέωνα και
Βρασίδα.
 Ειρήνη του Νικία: Ο συγγραφέας είχε συνείδηση ότι ο πόλεμος δεν
σταμάτησε στην ουσία ποτέ, η εκεχειρία ποτέ δεν τηρήθηκε με
συνέπεια, έγινε απλώς ένα διάλειμμα και συνεχίστηκε.
 Ανάμεσα στα γεγονότα της περιόδου της ειρήνης ξεχωρίζει η δράση του
νεαρού Αθηναίου πολιτικού Αλκιβιάδη.
 Την εποχή εκείνη διέκριναν 3 φάσεις του πολέμους (για τον Θουκυδίδη
επρόκειτο για τον ίδιο πόλεμο): Αρχιδάμειος πόλεμος (431-421),
Σικελική εκστρατεία (415-413) και Δεκελεικός πόλεμος (411-404).
 Χαρακτηριστική είναι η περιγραφή του εξανδραποδισμού των Μηλίων
(416).

13
 Στον περίφημο διάλογο Μηλίων-Αθηναίων (5.92-105) διακηρύσσεται
το δίκαιο του ισχυρότερου που θυμίζει τις απόψεις της σοφιστικής στα
τέλη του 5ου αι.

Το 6ο και 7ο βιβλίο έχουν ως θέμα τη Σικελική εκστρατεία, όπου ο


Θουκυδίδης δε διστάζει να εκθέσει με αμεροληψία τα λάθη των Αθηναίων με
προεξάρχοντα τον Αλκιβιάδη, ενώ στο 8ο βιβλίο αρχίζει η εξιστόρηση του
Δεκελεικού πολέμου.
 Ανάμεσα στα γεγονότα ξεχωρίζει η προσωρινή ανατροπή της
δημοκρατίας και η αντικατάσταση της αρχικά από την ολιγαρχία των
400 και στη συνέχεια από ένα μετριοπαθές πολίτευμα 5.000 πολιτών, το
οποίο εφαρμόστηκε για λίγους μήνες το 411 και για το οποίο ο
Θουκυδίδης εκφράζει συγκρατημένη επιδοκιμασία.

13.3.4ΜΕΘΟΔΟΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΜΟΡΦΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ

9. Μεθοδολογικό κεφάλαιο για Θουκυδίδη SOS

1. Η αφήγηση του πολέμου οργανώνεται κατά θέρη και χειμώνες,


ακολουθώντας τη φυσική διαίρεση του στρατιωτικού έτους.
2. Τα γεγονότα φωτίζονται και ερμηνεύονται ολόπλευρα.
3. Το ιδανικό της ακρίβειας δεν αποκλείει την επιλεκτικότητα.

10. Τι γνωρίζετε για τις Δημηγορίες στο έργο του Θουκυδίδη;

 Στόχος της ιστοριογραφίας του Θουκυδίδη: όχι η απλή


παρουσίαση γεγονότων, αλλά η ταυτόχρονη ερμηνεία τους και ανάδειξη
της ιστορικής τους σημασίας.

14
 Ο στόχος αυτός εξυπηρετείται από τις δημηγορίες, τα ζεύγη συνήθως
λόγων (με επιρροή από σοφιστικές αντιλογίες), όπου εκφράζονται οι
απόψεις των πρωταγωνιστών της ιστορίας και φαίνονται οι ψυχολογικές
διαδικασίες που τους οδηγούν σε αποφάσεις.
1. Το περιεχόμενο των λόγων έχει αποδοθεί όσο πιο πιστά γίνεται,
ενώ η εξωτερική τους μορφή είναι δημιούργημα του ιστορικού.
2. Κατά τον Θουκυδίδη η ανθρώπινη φύση είναι η ίδια και
εκδηλώνεται κατά παρόμοιο τρόπο κάτω από παρόμοιες
συνθήκες (επίδραση ιπποκρατικής ιατρικής).
3. Ενίοτε βέβαια παρεμβαίνουν και αστάθμητοι παράγοντες ή η
τύχη, που δυσκολεύουν τη διατύπωση νόμων και την πρόβλεψη.
4. Τα γεγονότα, στη συνέχεια των λόγων, επιβεβαιώνουν ή
διαψεύδουν τις προσδοκίες των ομιλητών και σε αυτά τα σημεία
φαίνεται και η άποψη του Θουκυδίδη, καθώς γενικότερα
φρόντιζε να μη την εκθέτει (εκτός από τον Περικλή και τον
Θεμιστοκλή τους οποίους παρουσιάζει ως ιδιοφυείς πολιτικούς).
5. Καθαρά πάντως φαίνεται η άποψή του για το πλήθος ως μάζα,
όχλος που παρασύρεται από τους δημαγωγούς όπως ο Κλέωνας.
6. Ο σκοπός του είναι με την έκθεση περιστατικών να διευρύνει την
εμπειρία των αναγνωστών του και το έργο του να τους
χρησιμεύσει ως μελλοντικό ανάγνωσμα και πολιτικό εγχειρίδιο,
ώστε να αντιδρούν σωστά σε παρόμοιες περιπτώσεις.

8. Ποιά είναι η επίδραση σοφιστικής στο έργο του Θουκυδίδη;

 Στον περίφημο διάλογο Μηλίων-Αθηναίων (5.92-105) διακηρύσσεται


το δίκαιο του ισχυρότερου που θυμίζει τις απόψεις της σοφιστικής στα
τέλη του 5ου αι.

15
 Φανερή η σχέση και επίδραση του σοφιστή Αντιφώντα στον
Θουκυδίδη (χρήση αποδεικτικών συλλογισμών με βάση πιθανά
επιχειρήματα-εικότα και διαθέσιμες εξωτερικές ενδείξεις-τεκμήρια).

1. Το ύφος του είναι σύνθετο,


2. οι συλλογισμοί περίπλοκοι,
3. η φρασεολογία αρχαϊκή,
4. η ορολογία αφηρημένη,
5. υπάρχουν και νεολογισμοί,
6. άρα το κείμενό του είναι δύσκολο.
7. Η γλώσσα του είναι η βασική μας πηγή για τον πεζό λόγο της εποχής,
ενώ διακρίνεται και η σχέση και επίδραση του σοφιστή Αντιφώντα
στον Θουκυδίδη (χρήση αποδεικτικών συλλογισμών με βάση πιθανά
επιχειρήματα-εικότα και διαθέσιμες εξωτερικές ενδείξεις-τεκμήρια).

 Είχε την τάση να ανάγει το ειδικό στο γενικό, να παραπέμπει στις


αρχές που διέπουν τα ιστορικά φαινόμενα.

 Επέδρασε καταλυτικά στη διαμόρφωση της ιστορίας. Το έργο του


συνεχίστηκε από πολλούς ιστορικούς.

 Και οι αρχές του και οι μέθοδοί του έγιναν αντικείμενο μίμησης από
τους μεταγενέστερους (εξιστόρηση πολιτικών και στρατιωτικών
γεγονότων με παρεμβολές ρητορικών λόγων).

 Το έργο του αντανακλά τις συνθήκες της ελληνικής πόλης στα τέλη του
5ου αι. Οι πρωταγωνιστές είναι συνειδητοί πολίτες και ο Θουκυδίδης με
το έργο του αποσκοπεί στην αντιμετώπιση του προβλήματος της
ανωριμότητας των μαζών που λαμβάνουν αποφάσεις με μεγάλη
ευκολία.

16
13.4. ΞΕΝΟΦΩΝ

13.4.1. ΒΙΟΣ ΚΑΙ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΞΕΝΟΦΩΝΤΑ

 Γεννήθηκε στην Αθήνα γύρω στο 430 και είχε συντηρητικά,


φιλολακωνικά φρονήματα. Συμμετείχε στην εκστρατεία του Κύρου
εναντίον του αδερφού του Αρταξέρξη Β’ και ηγήθηκε του σώματος των
μισθοφόρων Ελλήνων κατά την επιστροφή τους στην πατρίδα, μετά την
ήττα και το θάνατο του Κύρου.

 Εκτίμησε και επαίνεσε ιδιαίτερα τον Αγησίλαο, βασιλιά της Σπάρτης,


τον οποίο προέβαλε ως πρότυπο ηγέτη.

 Για τις φιλολακωνικές του απόψεις και πράξεις εξορίστηκε από την
Αθήνα, όπου και επέστρεψε κατά το τέλος της ζωής του (περ. 355).

17
13.4.2. ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΕΡΓΑ

11.Σύντομη περιγραφή στο πολυσχιδές έργο του Ξενοφώντα.

 Κύρου Ανάβασις. Μάλλον το πρώτο του έργο, ήταν και ο


πρωταγωνιστής αλλά αναφέρεται στον εαυτό του σε τρίτο πρόσωπο.

 Περιγράφει την επιστροφή από την Ασία (βλ. παραπάνω για


εκστρατεία) με απολογητική διάθεση.

 Ελληνικά: η συνέχεια του έργου του Θουκυδίδη, από το 411 ως τη


μάχη της Μαντίνειας το 362, που σήμανε τον επίλογο των διαρκών
ανακατατάξεων στον ελληνικό χώρο.

 Το πρώτο μέρος της ιστορίας του που αφορούσε την περίοδο ως


το τέλος του Πελοποννησιακού Πολέμου, ολοκληρώθηκε περί το
380.

 Στη συνέχεια όμως αποφάσισε να εξιστορήσει και τα υπόλοιπα


γεγονότα και έτσι το δεύτερο μέρος πρέπει να κυκλοφόρησε μετά
το 365, καθώς η Σπάρτη προβάλλεται περισσότερο από τις άλλες
πόλεις.

 Υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ του Ξενοφώντα και του


Θουκυδίδη.

 Επαινεί όσους έχουν αρετή, ψέγει όσους είναι αλαζόνες. Η


ευσέβειά του είναι εμφανής.

 Κύρου Παιδεία: μυθιστορηματική βιογραφία του Κύρου από τη


γέννηση ως το θάνατό του.

 Υπάρχουν πλαστοί διάλογοι και φανταστικά επεισόδια με στόχο


να δημιουργηθεί ένα έργο, εποικοδομητικό ανάγνωσμα για το

18
πλατύ κοινό αλλά και για μελλοντικούς ηγέτες που ψάχνουν
θετικά πρότυπα.

 Εκφράζονται οι απόψεις του Ξενοφώντα όχι μόνο για τη σωστή


αγωγή ενός μονάρχη αλλά και για την ενδεδειγμένη
διακυβέρνηση.

 Θαύμαζε τον Κύρο για το φόβο και το σεβασμό που ενέπνεε


στους υπηκόους του και τη συνακόλουθη αποτελεσματικότητα
της διακυβέρνησής του.

 Θεωρούσε την άμεση δημοκρατία ως ξεπερασμένο ιστορικά και


πολιτικά σύστημα.

 Αγησίλαος: εγκώμιο του Σπαρτιάτη βασιλιά. Εκφράζεται η πίστη του


Ξενοφώντα στην αποστολή του ηγέτη.

 Η εικόνα δε συμπίπτει με την εικόνα του Αγησίλαου των


Ελληνικών, καθώς αποσιωπάται η πλευρά του ρεαλιστή και
υπολογιστή πολιτικού εξαιτίας της εγκωμιαστικής προοπτικής.

 Λακεδαιμονίων πολιτεία: εκφράζει όλα τα φιλολακωνικά αισθήματα


του Ξενοφώντα.

 Προβάλλει μια πολιτική και κοινωνική ουτοπία, αντλημένη από


την ελληνική ιστορία, στηριγμένη σε γεγονότα που στην εποχή
του θεωρούνταν πραγματικά..

 Ο Ξενοφών θεωρούσε κλειδί για την ισχύ της Σπάρτης το


πολίτευμά της και την αγωγή των κατοίκων της.

 Δεν κρύβει την αποδοκιμασία του για τα φαινόμενα παρακμής


που παρουσιάζονται στη Σπάρτη της εποχής του.

19
 Η αξία του ιστορικού Ξενοφώντα:
 είναι μεγάλη παρά τα μειονεκτήματά του, καθώς δε διατυπώνει
μια προσωπική φιλοσοφία ή μια βαθύτερη ερμηνεία της
ιστορίας.

 Όμως είχε κοινή λογική, αίσθηση της πραγματικότητας και καλή


πληροφόρηση.

 Ερμηνεύει μέσα από τα ίδια τα γεγονότα κι όχι με βάση


γενικότερα σχήματα ερμηνείας.

 Ο Ξενοφών διέκρινε τις ιστορικές δυνάμεις που δρούσαν στην


εποχή του εγκαίρως. Ανέπτυξε έναν έντονο προβληματισμό
γύρω από το ιδανικό πολίτευμα και τις αρχές του.

 Οι λύσεις που προτείνει έχουν πρακτικό προσανατολισμό και


φανερώνουν προσήλωση σε σταθερές ανθρώπινες αξίες και
αρχές.

 Η εποχή του είναι περίοδος κρίσης της αρχαιοελληνικής πόλης-


κράτους, ο πολίτης έχει αποδυναμωθεί, ενώ η Περσία παίζει
ολοένα και πιο σημαντικό ρόλο στα εσωτερικά της Ελλάδας.

 Η αυτονομία της πόλης-κράτους φαίνεται ότι ολοένα και


υποχωρεί.

 Μία από τις πιο σημαντικές μορφές του τέλους του 5ου αι., ο
Αλκιβιάδης, αν και στο έργο του Θουκυδίδη έχει ηγεμονική θέση, στο
έργο του Ξενοφώντα έχει δευτερεύουσα θέση.

 Αντιθέτως σημαντική θέση σε αυτό κατέχουν οι Σπαρτιάτες Λύσανδρος


και Αγησίλαος λόγω της ανδρείας τους και ο Θηβαίος Επαμεινώνδας,
ενώ η μορφή του Ιάσονα, τυράννου των Φερών που ένωσε όλη τη
Θεσσαλία και αποσκοπούσε, κατά τον Ξενοφώντα, σε μια πανελλήνια
ηγεμονία, είναι αινιγματική.

20
13.4.3. ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΑ ΕΡΓΑ

 Ένα σταθερό μοτίβο στα έργα του Ξενοφώντα είναι η προβολή ενός
θετικού προτύπου.

 Στα πολιτικά του έργα το έκανε για τον Αγησίλαο και τον Κύρο.
 Στα μη πολιτικά του έργα, το πρότυπο αυτό είναι ο Σωκράτης, ο
δάσκαλός του, που όμως παρουσιάζεται εντελώς διαφορετικός από την
πλατωνική παράδοση: δεν ασχολείται καθόλου με οντολογικά και

21
γνωσιολογικά θέματα, δεν αμφισβητεί την υπάρχουσα τάξη πραγμάτων,
είναι ευφυής, ευσεβής, με ευεργετική επίδραση στη νεολαία.

 Στα Απομνημονεύματα (4 βιβλία), όπως και στην Απολογία,


προβάλλεται η εικόνα του ηθικού, ευσεβούς, πρακτικού φιλόσοφου
Σωκράτη.

 Σε δύο έργα με μορφή σωκρατικού διαλόγου, στο Συμπόσιο και στον


Οικονομικό, ο Σωκράτης επίσης παρουσιάζεται. Στο πρώτο συμμετέχει
στο συμπόσιο στο σπίτι του Καλλία, στο δεύτερο συζητά με τον
Ισχόμαχο για τις αρχές ορθής διαχείρισης του οίκου.

 Στον Ιέρωνα, γραμμένο επίσης σε μορφή διαλόγου, αλλά φανταστικού,


ο ποιητής Σιμωνίδης συζητά με τον τύραννο των Συρακουσών Ιέρωνα
για τα προβλήματα που ανακύπτουν σε ένα τυραννικό καθεστώς.

 Στους Πόρους διατυπώνονται συγκεκριμένες προτάσεις για τη


βελτίωση της αθηναϊκής οικονομίας στα μέσα του 4ου αιώνα.

 Συνέγραψε επίσης και πραγματείες με πρακτικές οδηγίες και συμβουλές


για διάφορες δραστηριότητες: Περί ιππικής (οδηγίες για άλογα και
ιππείς), Ιππαρχικός (οδηγίες για τον αρχηγό του ιππικού),
Κυνηγετικός (οδηγίες για το κυνήγι).

 Ήδη από την αρχαιότητα και μετά δεν υπήρχε ομοφωνία για το κατά
πόσο η γλώσσα και το ύφος του Ξενοφώντα εκπροσωπούν την καθαρά
κλασική αττική διάλεκτο.

 Πιθανότατα λόγω της μακράς παραμονής του εκτός Αθηνών δεν


παρακολούθησε την εξέλιξη του αττικού ύφους και έτσι υπάρχουν
πολλοί μη αττικοί τύποι στο έργο του. Χρησιμοποιεί επίσης τεχνικό
λεξιλόγιο.

 Η επίδραση της ρητορικής είναι εμφανής αλλά μετρημένη, ενώ το


ύφος σε κάποια έργα είναι ιδιαίτερα επιμελημένο.

22
 Από την Αναγέννηση και μετά κατέλαβε αξιόλογη θέση στην
εκπαίδευση, τόσο λόγω του αντιπροσωπευτικού του ύφους όσο και για
την παιδαγωγική αξία των ηθικών διδαγμάτων του.

 Τις τελευταίες δεκαετίες το ενδιαφέρον για το έργο του αυξάνεται


σταθερά, καθώς αποτελεί πηγή για την πολιτική, οικονομική και
κοινωνική ιστορία και την εξέλιξη της ελληνικής σκέψης τον 4ο
αιώνα.

13.5. ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΕΙΑ


13.5.1. ΠΟΛΙΤΕΙΕΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΕΣ

 Πολιτείες: σύντομες πραγματείες «αρχαιολογικού» (δηλ. ιστορικού)


ενδιαφέροντος, όπου περιγράφεται το πολίτευμα μιας πόλης, π.χ.

23
 Λακεδαιμονίων πολιτεία του Ξενοφώντα: μια εξιδανικευτική
εικόνα του παραδοσιακού σπαρτιατικού πολιτεύματος, με
ιδιαίτερη έμφαση σε ζητήματα αγωγής. Οι προσωπικές απόψεις
του Ξενοφώντα για την πολιτική απείχαν και από το
δημοκρατικό σύστημα αλλά και από τα εκφυλιστικά φαινόμενα
της σύγχρονής του Σπάρτης.
 Πολιτείες του σοφιστή Κριτία: από τις οποίες σώζονται
ελάχιστα αποσπάσματα και εικάζουμε ότι αναφέρονταν στα
αντιδημοκρατικά (ήταν ένας από τους 40 τυρράνους του 404) και
φιλολακωνικά αισθήματα του συγγραφέα και τις απόψεις των
σοφιστών.

 Τέχνες: εγχειρίδια που αποσκοπούσαν στην παροχή γνώσης για


συγκεκριμένα θέματα, π.χ.
 Πόροι του Ξενοφώντα (για τα δημόσια οικονομικά της Αθήνας)
 Ιππαρχικός του Ξενοφώντας

 Ο πρώτος που ασχολήθηκε, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, με την


πολιτική θεωρία χωρίς να έχει ενεργό πολιτική δράση ήταν ο Ιππόδαμος
ο Μιλήσιος, ο πιο φημισμένος πολεοδόμος της αρχαιότητας.
 Αντιλαμβανόταν την πολεοδομία ως πραγμάτωση της πολιτικής
θεωρίας.
 Από το πολεοδομικό του έργο πιο γνωστός ο σχεδιασμός του
Πειραιά και των Θουρίων ενώ οι απόψεις του εφαρμόστηκαν στη
χάραξη της πόλης της Ρόδου.
13.5.2. Η ΑΘΗΝΑΙΩΝ ΠΟΛΙΤΕΙΑ

 Το μοναδικό δείγμα πολιτικής πραγματείας του 5ου αι. που σώζεται,


αποδίδεται λανθασμένα στον Ξενοφώντα.

24
 Πρόκειται για μια ανάλυση του πολιτικού συστήματος της αθηναϊκής
δημοκρατίας της εποχής του Περικλή και των επιγόνων του.

 Είναι έργο ενός Αθηναίου ολιγαρχικού στα μέσα της δεκαετίας 430-
420, ασκεί έντονη κριτική στην εσωτερική και εξωτερική πολιτική της
Αθήνας.

 Αναγνωρίζει όμως τη δυσκολία ανατροπής του συστήματος λόγω της


συνοχής και της σκοπιμότητάς του.

 Χωρίζεται σε 3 βιβλία.
 1ο βιβλίο: αναλύεται η εσωτερική δυναμική του δημοκρατικού
συστήματος που στηρίζεται στην ιδιοτέλεια του όχλου, που
διαχειρίζεται την εξουσία και λαμβάνει όλα τα αναγκαία μέτρα
για τη διατήρηση της. Οι ίδιες αρχές ανιχνεύονται και στην
εξωτερική πολιτική και ειδικά απέναντι στους συμμάχους της
Αθήνας, που στην ουσία είναι υποτελείς του όχλου.
 2ο βιβλίο: αναλύεται το σύστημα της αττικής
θαλασσοκρατορίας.
 3ο βιβλίο: εξηγούνται οι λόγοι που κάθε προσπάθεια ανατροπής
του συστήματος είναι καταδικασμένη.

 Ο συγγραφέας είναι άγνωστος, προφανώς Αθηναίος που ζει εκτός


Αθηνών και εκεί απευθύνει το έργο του.

 Καταδικάζει τη δημοκρατία του Περικλή και των επιγόνων του, αν και


τη θεωρεί αποτελεσματική.

 Είναι όμως ιδεολογικά αντίθετος, καθώς εκπροσωπεί τους


αριστοκράτες, τους ολιγαρχικούς.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΧΩΡΙΣ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΟ ΒΙΒΛΙΟ


ΚΕΦΑΛΑΙΟ 13

25
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 1Η:
οι Έλληνες της αρχαϊκής και της κλασικής εποχής είχαν κοινή εθνική
συνείδηση; Που και πως αρχίζει να διαφαίνεται η συνείδηση αυτή; Ποιο
ιστορικό γεγονός ευνόησε την ανάπτυξη της;

Οι περσικοί πόλεμοι ευνόησαν την ανάπτυξη της κοινής εθνικής συνείδησης.


Οι Έλληνες είχαν κοινή γλώσσα και λατρείες (θεούς, παραδόσεις). Ο
Ηρόδοτος αναφέρει τη συμβολή του Ομήρου και του Ησιόδου στη
διαμόρφωση κοινών μυθολογικών παραδόσεων για όλους τους Έλληνες.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 2η:
Ποιες από τις εισαγωγικές παρατηρήσεις και τις γενικές πληροφορίες για
το έργο του Ηρόδοτου επιβεβαιώνονται από το απόσπασμα;

Όσα θα παρουσιάσει είναι όντως αποτέλεσμα έρευνας.Αποστασιοποιείται από


τα λεγόμενα, τις φήμες. Ενδιαφέρεται για τις αιτίες του πολέμου, για φωτισμό
του ρόλου της ανθρωπινης μοίρας (αναφορά σε ανθρώπινη ευδαιμονία).

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 4η:
Με βάση τη νουβέλα για τη γυναίκα του Κανδαύλη δικαιολογείστε την
εκτίμηση ότι η τραγωδία έχει επιδράσει στον τρόπο γραφής του;

Ο άνθρωπος ήρωας βρίσκεται μπροστά σε καίρια διλήμματα, ανθρώπινα πάθη


και τις συνέπειές τους. Οι άνθρωποι είναι μόνοι τους, και χωρίς να το
αντιλαμβάνονται οδηγούνται στην καταστροφή τους. Η ύβρις/αμαρτία (να δει
τη βασίλισσα γυμνή) –παραβίαση ηθικού νόμου- οδηγεί στην τιμωρία. Θα
υπάρξει τιμωρία στον 5ο απόγονο του Γύγη. Όπως και στις τραγωδίες, αμαρτίες
γονέων παιδεύουσι τέκνα.
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 6η: σελ. 385

Α’ απόσπασμα: ιστορική σημασία πολύ μεγάλη.


26
 Φαίνεται από τη σύγκριση με περσικούς πολέμους (ουδέποτε ...).
 Πάρα πολύ πυκνό ως κείμενο.
 Σε μία πρόταση μιλά για περσικούς πολέμους και έκβασή τους.
 Σε ελάχιστες φράσεις υπανίσσεται τις τρομακτικές συνέπειες του
πολέμου.

 Απευθύνεται αποκλειστικά στο συναίσθημα, ιδίως εκεί όπου


αναφέρεται σε φυσικές καταστροφές.

 Μια τέτοια συγκυρία/σύμπτωση δεν συνδέεται λογικά με το μέγεθος και


τη σημασία του πολέμου.

 Πετυχαίνει απόλυτα τον στόχο του με τα λεγόμενά του ο Θουκυδίδης.


 Μιλά με έμφαση.
 Λέει ότι τόσο εντυπωσιακές οι συνέπειες, ώστε πλέον και τα απίστευτα
έγιναν πιστευτά.

 Δίνει πληροφορίες για τους Περσικούς Πολέμους και την έκβασή τους,
το μέγεθος του τωρινού πολέμου και τα χαρακτηριστικά του, τις
συνέπειες στην ψυχολογία των ανθρώπων, τα φυσικά φαινόμενα και τις
συμπτώσεις που τον κατέστησαν πιο τρομακτικό.

Β’ απόσπασμα:

 Σχετικά με την ιστορική σημασία δεν πρόκειται για ξερή καταγραφή


γεγονότων αλλά για περιγραφή των παρενεργειών των ιστορικών
γεγονότων, κάτι που δεν είναι τυπικά ιστορία, αναπαριστά όμως το
κλίμα και «αγγίζει» περισσότερο τον αναγνώστη.

 Ο λόγος δεν είναι καθόλου πυκνός. Το αντίθετο. Είναι πολύ αναλυτικός


στο απόσπασμα αυτό.

 Για να δηλώσει ότι τα αρνητικά σε καιρό πολέμου μετατρέπονται σε


θετικά, δίνει ένα σωρό παραδείγματα.

27
 Πολύ σημαντική ενέργεια όμως γιατί δίνει ανάγλυφα το κλίμα και
αποτελεί αναλυτική καταγραφή της νοσηρής ατμόσφαιρας που
επικρατεί σε παρόμοιες καταστάσεις.

 Η περιγραφή συνεπώς αποκτά διαχρονική αξία.


 Πληροφορίες δίνονται για τις συνθήκες εμφυλίου πολέμου (ο πρώτος εν
καιρώ γενικότερων συρράξεων που τον ενίσχυσαν), για τις συνέπειες
των εμφύλιων πολέμων γενικότερα.

 Ο συγγραφέας απευθύνεται στο συναίσθημα, τα περιγραφόμενα


γεγονότα και οι καταστάσεις όμως έχουν λογική εξήγηση και
προκαλούν φρίκη και θλίψη.

 Η περιγραφή είναι πολύ παραστατική και ο Θουκυδίδης κατορθώνει να


πείσει τους αναγνώστες και να τους κάνει να συγκλονιστούν από τη
φρίκη του πολέμου.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 9η: σελ. 400-401

 Ο Ξενοφών επιδεικνύει ιδιαίτερη φροντίδα στην αιτιολόγηση/στήριξη


των πράξεων και σκέψεων των προσώπων (Αλκιβιάδη, πλήθους).

 Αποδίδει κρυφές σκέψεις/προθέσεις στους ομιλητές/πρωταγωνιστές,


που μόνο οι ίδιοι μπορούσαν να γνωρίζουν.

 Παραθέτει όλες τις φήμες και το αιτιολογικό τους και στο σημείο αυτό
φαίνεται και η οπτική γωνία του συγγραφέα: για τη μία άποψη εξηγεί
αναλυτικά όλο το αιτιολογικό, ενώ για την άλλη αφιερώνει 2,5 σειρές
χωρίς να την επεξηγεί.

 Επίσης στο σημείο που απολογείται ο Αλκιβιάδης, δεν αναφέρει το


λόγο του αναλυτικά γιατί όλες τις δικαιολογίες ή επεξηγήσεις που
ανέφερε τις έχει ήδη σημειώσει ο Θουκυδίδης ως απόψεις και
αιτιολογικό των απόψεων του πλήθους παραπάνω.
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 10η: σελ. 403

28
1)ποιους ηγέτες προβάλει ως θετικά πρότυπα ο Ξενοφών; 2) ποια
λογοτεχνική μορφή επιλέγει για να σκιαγραφήσει την προσωπικότητα του
καθενός; 3) ποιες ιδέες προπαγανδίζει στο κάθε έργο;

1 + 2. Θετικά πρότυπα ήταν ο Αγησίλαος, τον οποίο προβάλλει μέσα από


ένα εγκώμιο (Αγησίλαος) και ο Κύρος τον οποίο προβάλλει ως πρότυπο
μονάρχη μέσα από μια μυθιστορηματική βιογραφία (Κύρου Παιδεία)
3 Στο πρώτο εκφράζει το θαυμασμό του για τις συντηρητικές,
φιλολακωνικές απόψεις, στο δεύτερο προπαγανδίζει την
αποτελεσματικότητα της διακυβέρνησής του και το σεβασμό και φόβο
που ενέπνεε στους υπηκόους του.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 11η:
1) Ποια εικόνα του Σωκράτη προβάλλει ο Ξενοφών;
2) Σε ποιο βαθμό πιστεύετε ότι η εικόνα αυτή είναι αντικειμενική;

Ο Σωκράτης του Ξενοφώντα προβάλλεται ως ηθικός, ευσεβής, πρακτικός


φιλόσοφος, φίλος της νεολαίας με πατρική επίδραση πάνω της. Μάλλον δεν
είναι αντικειμενική η άποψη αυτή, γιατί δεν έχουμε άλλες μαρτυρίες και τα
στοιχεία αυτά τα είχε σε μεγάλο βαθμό ο ίδιος ο Ξενοφών. Άρα προέβαλε στο
Σωκράτη τη δική του προσωπικότητα για να τον παρουσιάσει ως άδικα
καταδικασθέντα.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 12η:
1) Ποιες απόψεις εκφράζει ο συγγραφέας της Αθηναίων Πολιτείας;
29
2) Γιατί το έργο συμπεριλήφθη στη συλλογή συγγραμμάτων του
Ξενοφώντα;
Ταιριάζει το προφίλ του συγγραφέα με τον Ξενοφώντα: Αθηναίος που έζησε
μεγάλο διάστημα εκτός Αθηνών, με ολιγαρχικές πεποιθήσεις. Και χρονολογικά
ταιριάζει.

Προσδοκόμενα αποτελέσματα – Ερωτήσεις της Σύνοψης

1. Προσδιορίστε τη θέση των λογογράφων Ηροδότου, Θουκυδίδη και


Ξενοφώντα στην εξέλιξη της αρχαίας ελληνικής ιστοριογραφίας;
2. Δώστε συνοπτικά στοιχεία για το περιεχόμενο των έργων τους
3. Προσδιορίστε τις βασικές μεθοδολογικές αρχές του Ηρόδοτου και του
Θουκυδίδη.
4. Αναφέρετε τα κύρια γνωρίσματα της ιστορικής σκέψης του Ηρόδοτου,
του Θουκυδίδη και του Ξενοφώντα
5. Απαριθμείστε τα έργα του Ξενοφώντα, αναφέρετε το θέμα του καθενός
και κατατάξτε τα σε ομάδες
6. Αναφέρετε τους κύριους παράγοντες που επηρεάζουν την πολιτική
σκέψη του 5ου αι. π.Χ., καθώς και σε ποια έργα αποτυπώνεται αυτός ο
πολιτικός προβληματισμός.

30

You might also like