Dobrica Ćosić (1921- )

Život i dela

Dobrica Ćosić, savremeni pisac, u prvom redu romansijer koji će obeležiti posleratni
period(drugu polovinu dvadesetog veka), prvo se javlja romanom Daleko je sunce(1951),
sa temom iz revolucije u kojoj je učestvovao kao politički komesar. Iako je završio samo
poljoprivrednu školu, zahvaljujući književnom talentu, ratnom iskustvu I izuzetnom
poznavanju kako kolektivne psihologije svoga naroda tako I pojedinačnih ćudi
pojedinaca sa kojima se susretao, uspeva da napiše roman koji se razlikovao od svih
dotadašnjih romana o revoluciji. U njemu se javljaju borci, romantični po herojstvu I
neustrašivosti, predani slobodi I borbi, ali su prisutni I borci ideolozi(politički komesari)
koji, sem ideje za koju se bore, drugo kao da ništa ne zapažaju. Ali među njima ima I
onih koji, pored potpune odanosti ideji(komunističkoj), pored osnovnog cilja da se treba
boriti do pobede, vide I nešto više: narod koji neprijatelj satire, pali sela, strelja, veša. To
su pojedinci koji počinju da sumnjaju u izvršenje postavljenih ideala po cenu tolikih
žrtava, pitajući se kome je potrebna sloboda ako je toliko žrtava izgubljeno I ako će ko
zna još koliko stradati, i treba li mrtvima sloboda. Naravno, to je u tim dramatičnim
istorijskim danima donosilo I druge drame: nesporazume I sukobe među ljudima istih
opredeljenja (partizani), zatim dramu u samim ljudima I deobe, velike deobe u samom
narodu – na branioce (partizane) I izdajnike (četnike), čime se istorijska drama srpskoga
naroda još više uvećava. Temu revolucije, sumnje, dileme I deobe koje su nagoveštene u
romanu Daleko je sunce on će preneti u veliki roman Deobe(1961), ispisujući jednu vrstu
našeg Tihog Dona, po veličini nacionalnih deoba I masovnih međusobnih ubijanja.

Posle rata, vrlo angažovan, kao čovek političar, mnogo radi na svom sociološkom,
filozofskom I svestranom humanističkom uzdizanju. Pokreće radna pitanja, razmatra
nove teme koje su obeležile novo društvo I nastavlja sa novim pisanjem. Suočen sa
dogmom vladajuće elite koja ravnopravnost(ekonomsku, ljudsku I versku) pretvara u
masku, laž I obmanu, ustaje u obranu prava svoga naroda, ukazuje na egzodus Srba na
Kosovu, koji je počeo još šezdesetih godina; ukazuje na favorizaciju svega što je
šiptarsko I na satiranje srpskog I istorijskog, na cepanje srpskog jedinstvenog prostora I
minimiziranje njegovih svetlih tekovina, zbog čega biva politički anatemisan I iskljucen
iz javnog života. Ali pre nego što će se to desiti, on je već napisao još jedan roman koji će
postati temelj modernog srpskog posleratnog romana, napisao je roman Koreni(1954), sa
kojim su došla I velika priznanja.

Kada je došlo do sukoba između njega I postojećih vlasti, povučen u sebe I svoju tišinu,
Ćosić započinje sa stvaranjem romana koji će činiti niz od višetomnih dela. Zametak I
početna ideja svih tih dela u romanu Koreni, čiji se potomci javljaju I u velikoj prozi
Deobe. Istorijski prostor između Korena, koji govore o korenima(pojavi) srpskog
građanskog društva s kraja 19. I pocetkom 20. veka, I Deoba, Dobrica Ćosić popuniće
velikom prozom Vreme smrti(četiri knjige), objavljenom u periodu od 1972. do 1975.
godine, čime je genealoška veza između Korena I Deoba uspostavljena. Junaci iz Korena,
članovi porodice koji nose taj roman, naći će svoje mesto I u romanu Vreme smrti, čiji je
predmet pripovedanja Prvi svetski rat, borba, stradanje I tragedija srpskog naroda. Zatim
su došla nova dela da popune međuprostor između Prvog I Drugog svetskog rata, vreme
komunističkog pokreta Kominterne I međusobnih čistki pod nazivom Vreme zla:
Vernik(1984), Grešnik(1985) I Otpadnik(1986) u kojima članovi porodičnog stabla iz
Korena I ovde bivaju aktivni. Na kraju, kao kruna svega, dolazi delo Vreme vlasti(1995)
da obeleži sva politička ustrojstva, političke igre I žrtve u posleratnom periodu. Sve ove
romane, Koreni, Vreme smrti, Vreme zla, Deobe, Vreme vlasti-vezuje sled hronoloških
događaja, ali su svi oni povezani I porodičnim stablima, pojedincima, njihovim
potomcima, čije sudbine dosežu do naših, posleratnih dana, otkrivajući nam se kao
utemeljitelji porodica, kao ljudi velikih ideja, zabluda, poraza I stradanja. Iz ovog
konteksta izdvajaju se dela Daleko je sunce I parabola o čoveku I đavolu Bajka(1966),
zatim filozofske meditacije Moć I strepnja(1971), Stvarno I moguće(1982). Stvaralački
gigantizam Dobrice Ćosića je neprevaziđen, ne samo po broju dela I njihovom obimu,
nego I po vremenskom opsegu I ulančavanju ljudskih sudbina, prolazeći put pisca od
poetskog realizma, sa nizom modernih pripovedačkih postupaka, pa sve do poslednjih
proznih ostvarenja u kojima je komponenta filozofskih I političkih promišljanja u prvom
planu u odnosu na neodoljivo poetsko, tako prisustno u prethodnim delima. U tome treba,
verovatno, videti potrebu pisca da promisli I ukaže na neke korene pogubne politike, kao
I na neke antropološke(ljudske) probleme tako određujuće I bitne za srpski narod I
njegovu sudbinu. U pitanju nije samo prošlost I njena raskošna poetizacija, nego I
filozofska vizija, onespokojavajuća vizija srpskog naroda, koja se tiče I njegove
budućnosti.

"Koreni"-u fabuli romana uspešno prepliću dve drame: porodična drama seljačkog
radikalskog prvaka Aćima Katića i bračna drama njegovog sina Đorđa.Ugledni bogati
političar ima dva sina Vukašina i Đorđa.Vukašin je školovan u Parizu na Sorboni, ži u
Beogradu, oženjen ćerkom fabrikanta, stidi se seljačkog porekla i priklonio se uticajnoj
ženinoj familiji.Gradi karijeru kao vladin činovnik i na suprotnoj političkoj strani od svog
oca.Oca veoma boli što se on priklonio njegovom političkom neprijatelju i otac nikad ne
dolazi u Beograd i ne poznaje svoje unuke Ivana i Milenu.Đorđu kao mlađem namenjeno
je da ostane na selu i uveća imanje koje će jednog dana i brat da nesledi i on je pomalo
ljubomoran na brata.Đorđe je ljubomoran i na svoju suprugu Simku, lepu i jedru ženu sa
kojom nakon 15 godina braka nema dece. Za neplodnost braka je kriv Đorđe i pisac se
naročito zadržava na slikama intimnih bračnih odnosa između Simke i Đorđa.On je
bezmučno utučen, napija se do besvesti, preti da će je oterati ako mu ne rodi sina
naslednika, zazire od svakog muškarca u dvorištu, sve dok nespretna Simka iz tajnog
odnosa sa slugom Tomom Dačićem ne zatrudni i rodi sina naslednika Katićevoj
lozi.Najtragičniji lik je Đorđe bogataš i očajnik koji godinama putuje, spava pod kolima i
svestan je svoje krivice za neplodnost.Snažno je prikazano psihološko mučenje kada želi
da otera Simku i njen strah šta će biti s njom ako se vrati u sirotinju.Tragičan je lik
gospodara Aćima Katića pojma bogatstva, seljački radikalski vođa, ugledan, apsolutan
gospodar u Prerovu i okolini i ne preza ni od zločina.Simka je uzeta iz siromašne kuće
samo zato što je trebala da svojom rasnom lepotom i vitalnošću ojača lozu Katića.Krajnja
beda u očevoj kući naterala je da se uda za bogatog nemoćnika i da živi u paklu od braka
mučena materinskom čežnjom za porodom.
Kuda nas vode nasi koreni ?

Svaki covjek ima porjeklo koje na neki nacin odredjuje njegovu sudbinu ili bar dobar dio
nje.Kod nas na Balkanu ta uloga porjekla je istaknuta kao nigdje drugdje u svijetu .Kakvo
ti je prezime ,odakle dolazis ,ko su ti bili djedovi cesto moze da bude vaznije od onoga
sta si ti ustvari.Covjek bez korjena je - nula bez proslosti i buducnosti .Neminovno se
,dakle , postavlja pitanje kakvi su to nasi toliko vazni korjeni koji nas kao aveti iz
proslosti progone na nasem putu buducnosti .Ono sto se moze reci da su ti korjeni
generacijama iznicali iz krvavog tla .Stalni ratovi ,bune i ustanci ,tlacenja od strane
turskih osvajaca kroz istoriju odnosila su nase (srpske) najbolje glave i najhrabrije
duse .Kada sumiramo Srpskog naroda mi mozemo samo zbunjeni da stanemo i upitamo
se : kuda dalje ? Cemu nas uci nasa istorija i sta zahtjeva od nas ?da li je to nemilosrdna
osveta zbog ogromne nepravde i zla koje su vjekovima okomljavale na nase pretke ?
Trebamo skupiti horde ubice i krvoloka i zbrisati sa lica zemlje sve nase neprijatelje ili da
i dalje budemo mirne ovce koje cekaju klanje

Koreni Dobrice Cosica su tematsi slojevit roman,moderan i po tematici koju obradjuje i

po umjetnickoj metodologiji kojom je gradjen .Tematski slojevi romana celovito
predstavljaju srpsko selo u njegovom sporom preobrazavanju tokom 19 veka. U mnostvu
motiva i tema osobito se istice sledece : tradicionalno slobodarstvo srpskog
seljastva,izrazeno u otvorenoj borbi protiv domace despotije i apsolutizma; radikalizam
kao idejno-politicko uporiste borbenog seljastva; odrzavanje kultova srpske srpske
nacionalne mitologije konstituisane jos u davna vremena i sublimisane kroz etiku
narodne epike;problem preranog gasenja porodicnih stabala; patrijarhalna despotija kao
kult; evropeizacija srpskog intelektualca; raslojavanje srpskog sela; materinski
nagon;psihologija suvisnog covjeka;problem identifikacije licnosti, itd. Devetnaesti vek u
zivotu knezevine srbije omedjen je na pocetku ustanickom osvetom pobunjenika nad
Osmanlijama ,a na kraju tiranijom sopstvene drzavne vlasti nad nezadovoljnim
seljastvom.Cosic je pokazao kako svaka generacija ,gradeci sopstveni zivot ,placa velike
dugove onome sto nasedjuje od predaka. Cosic je prikazao tri generacije iz zivota srpskog
drustva: jednu cine Karadjordjevi ustanci koji se kao ljudi ostvaruju u borbi protiv turaka
i stvaranju sopstvenih poseda .Druga generacija se socijalno raslojava i u tom se
raslojavanju markantnije izticu bogatiji posednici ,jedne ,i njihove sluge ,s druge strane
.Trecu generaciju cine oni koji nastoje da u osvit 20. veka ,pokrenu srpsko drustvo iz
mrtvila i apatije kao posledice politicke obezpravljenosti i despotije.Prvu generaciju
predstavljaju Luka Dosljak ,njegova otresita supruga Kata, njen prvi muz Vasilije,
roditelji neobicnog starca Nikole i roditelji Steve Cadjevica . U drugoj generaciji isticu se
Acim Katic, Steva Cadjevic, profesor Andra, starac Nikola... Predstavnici trece
generacije su Acimovi sinovi Vukasin i Đorđe, Đorđeva supruka Simka, Njihov sluga
Tola Dacic. Da bi umetnicki realizovo ovako slozenu drustvenu, socijalnu, eticku,
psiholosku problematiku, Cosic je zamislio desetak ljudskih karaktera koji cjelovito
oslikavaju srpsko drustvo 19.veka .
2. Acim Katic,seljacki sin,gazda,domacin i radikalski prvak istice se u jednom planu kao
vodja naroda ,domisljat i sposoban ,sa jasnim politickim ciljevima izgradjeni na tradiciji i
jako tradicionalnom osjecaju .S druge strane ,on je skrhan saznanjem da nemoze da se
uhvati u kopstac sa problemima koje donosi novo vreme ali i sa porodicnim
problemima ,te prezivljava niz poraza koje to jos vise oslabljuju.

3. Djordje i Vukasin su dva lika koje veze zajednicko porjeklo ali ih mnogo vise
razdvaja. Vukasin predstavlja izdanak novog bremena novog doba i misli. Francuski djak
se vraca u Srbiju koja jos nije uspjela da se oslobodi turskog jarma i nasledja koja posce
pod teretom neprosvecenosti i siromastva.On stremi ka evropskom duhu ali se
istovremeno budi Vukasin zadojen tradicionalnim i seljackim, sto dovodi do unutrasnje
borbe ,mucenje i preispitivanja.Djordje je svojim poslovnim uspjesima ,trgovinom i
bogatstvo osigurao mjesto u drustvu ,ali ono je poput njegoivog polozaja u porodici na
klimavim nogama , jer on nije u mogucnosti da ispuni osnovni zadatak-da obezbjedi sebi
potomka i nastavi lozu Katica.Pritisnut sa jedne strane ocevom naklonoscu prema
Vukasinu a s druge sopstvenim nedostatcima, sto ga jos vise unizava u sopstvenim
ocima, iako je mocnik i gazda u ocima drugih. I Vukasin i Djordje su izdanici Acima
Katica ali ne udovoljavaju negovim zeljama: prvi se priklanja ocevim politickim
protivnicima a drugi je zigosan jalovoscu .

4. Simka je lik okarakterisan ljepotom snagom i zdravljem sto jos vise istice Djordjevu
jalovost. Ona je u potpunosti svjesna svog porekla i svog polozaja u kuci Katica u koju je
usla iz siromasne nadnicarske porodice. Iako je to protivno njenoj prirodi ona se predaje
Toli Dacicu da bi ocuvala sebe i porodicu .

5. Prodjenje Adama ponistava sve sto je bilo prije trulo i lose u porodici - Simka se
oslobadja mora i nesanica, Acim mu posvecuje ostatak zivota a Djordje dobija toliko
zeljenog nasljednika. Adam je simbol prelaska iz starog vremena u novo , i sto se tice
porodice i Srbije s pocetka 20. vijeka.